________________
૧૦૫
અર્થ : જેમ વિચિત્ર વર્ણ વાળું આકાશ અંજનથી લેવાતું નથી, તેમ હું પુદ્ગલથી લેપાતું નથી, પુદ્ગલેથી (તે) પુદ્ગલોને સમૂહ લેપાય છે, એવું ધ્યાન કરતે આત્મા લેપાતે નથી. | ભાવાર્થ : કર્મો એ જ કાર્મણ નામનું શરીર છે, તે દરેક આત્માને અનાદિકાળથી લાગેલું અત્યંતર શરીર છે. જ્યારે જીવ રાગાદિમાને કરે છે, ત્યારે કાશ્મણ વર્ગમાં પુદ્ગલો કર્મરૂપે પરિણમીને એ કામણ શરીરમાં મળી જાય છે. તત્ત્વથી કાર્મણ શરીર પણ કર્મના સમૂહરૂપ હેવાથી પુદ્ગલરૂપ જ છે, તેથી તેમાં જે નવા કર્મો મળે છે, તે પુદગલની સાથે જ જોડાય છે, આત્માની સાથે જોડાતા નથી. હા, કાર્મણ શરીરને સંબંધ આત્માની સાથે છે પણ તેથી કર્મ આત્માને લાગે છે એમ કહેવાય નહિ. કારણ કે આત્માને કાર્મણ શરીર સાથે સંગ સંબંધ છે, તાદમ્ય સંબંધ નથી. સંગ સંબંધ તાત્વિક નથી, ઔપચારિક છે. જેમ આકાશમાં ઈન્દ્રધનુષ્ય વગેરે વિવિધ વર્ગોને સંબંધ થવા છતાં આકાશ તેનાથી લેપાતું નથી, તેમ આત્મા પણ કામણ શરીરને સોગ છતાં તેનાથી લેપાતું નથી.
નિશ્ચયનયના મતે આત્મા કદાપિ પુદ્ગલેના સંબંધથી લેપાબંધ . જેમ નિર્મળ સફટિક વિવિધ વર્ણનાં વસ વગેરેના સંબંધથી તે તે વર્ણવાળું દેખાય છે, પણ -તત્ત્વથી તે તે વર્ણમય બનતું નથી, તેમ આત્મા પણ કર્મથી જોડાવા છતાં પુદ્ગલમય બનતું નથી, સ્ફટિકની જેમ અલિપ્ત
