________________
૧૨૩
થી ક્રિયા કરે તેને જ જ્ઞાન-દર્શનચારિત્રની સિદ્ધિ થાય છે. અર્થાત્ ગમે તેટલું જ્ઞાન કે શ્રદ્ધા હોય, પણ આવશ્યકાદિ, તે તે કિયા ન કરે તે જ્ઞાનાદિ સિદ્ધ ન થાય. તેના મતે તરવાની કળાનો જાણકાર પણ જે તરવાની ક્રિયા ન કરે (હાથ-પગ ન ચલાવે) તે તરી શકે નહિ. તાત્પર્ય કે – ભણવાની ક્રિયાથી જ્ઞાન, જિનપૂજા–ભક્તિ વગેરેથી દર્શન અને આવશ્યકાદિ ક્રિયાથી ચારિત્રની સિદ્ધિ થાય, એ કિયા નયને મત છે.
બીજે જ્ઞાનનય કે જે જ્ઞાનને જ તવ માને છે, તેના મતે તે આત્મરમણતાથી એટલે આત્માના શુદ્ધ સ્વરૂપમાં રમણતાથી જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રની સિદ્ધિ થાય છે. શુદ્ધાત્મરમણતા રહિતને જ્ઞાન, દર્શન કે ચારિત્ર એક પણ સિદ્ધ થતું નથી. અર્થાત્ શુદ્ધાત્મરમણુતા વિનાનાને ચારિત્રની આવશ્યકાદિ કિયાએ કરે તે પણ તેને ચારિત્ર નથી. તેમ જ્ઞાન અને દર્શન પણ નથી.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે આત્મસ્વરૂપ ૨મણુતા વિના ચારિત્રની સિદ્ધિ ભલે ન માને ! પણ ચતુર્થાદિ ગુણસ્થાને દર્શનમેહને શોપશમાદિ થતાં સમ્યગ દર્શન માન્યું છે અને જ્યાં દર્શન હેય ત્યાં જ્ઞાન પણ હોય જ, તે તેને જ્ઞાન-દર્શન કેમ ન મનાય? તેનું સમાધાન એ છે કે જે ગુણ પિતાનું ફળ ન આપે તે ગુણને શુદ્ધ નિશ્ચયનય ગુણ માનતે નથી. સુરાપાનથી વિવિધ હાનિ થાય છે એમ જાણવા
