________________
તે વધે જ છે, પરિણામે માનવભવમાં તૃપ્તિ ન થતાં તિર્યંચ ગતિમાં જવું પડે, ત્યાં તૃષ્ણ એવી વધી જાય કે વિષ્ટા, માંસભક્ષણ વગેરે દુર્ગ છનીય વિષયથી પણ તૃપ્તિ થાય નહિ, પરિણામે ત્યાંથી નરકમાં જવું પડે, કે જ્યાં તૃષ્ણાની અતિશય કારમી પીડા છતાં વિષયેની લેશ પણ પ્રાપ્તિ નહિં. એમ વિષય-તૃષ્ણને વશ સંસારમાં વિવિધ ગતિ – જાતિઓનાં અનંતા દુઃખે આત્માએ વેડ્યાં તે પણ તૃપ્તિ થઈ નથી. હજારે નદીએથી પણ ન ભરાય તેવાં સમુદ્ર જે ઈન્દ્રિયોને સમૂહ છે તે કઈ પણ રીતે વિષયેથી કદાપિ તૃપ્ત થવાને નથી, માટે એ તૃષ્ણાનાં દુઃખેને ટાળવા માટે અંતરાત્માથી તૃપ્ત થવું જોઈએ. અંતરાત્મામાં જે સ્વાધીન સ્વાભાવિક સુખ છે તેને સ્વાદ એ છે કે તેને ચાખ્યા પછી વિષયભોગજન્ય બાહ્ય સુખની ઇચ્છા પણ રહેતી નથી. અને એ જ સાચી તૃપ્તિ છે.
પાંચ ઇન્દ્રિયના વિવિધ વિપુલ વિષે પ્રત્યેક જીવે અનંતી વાર ભેગવ્યા છે તે પણ આજ સુધી તૃપ્તિ નથી થઈ તે જ પ્રમાણે છે કે વિષયભેગથી કદાપિ તૃપ્તિ થતી નથી. તેને ત્યાગપૂર્વકના વૈરાગ્યથી જ અંતરાત્મસુખને (સંતેષનો) અનુભવ થાય છે અને એ અનુભવને લેશ પણ એ છે કે જેની સામે ત્રણે લેકના, ત્રણે કાળનાં વિષયને સ્વાદ પણ કથિર તુલ્ય બની જાય છે.
ઈન્દ્રિય આત્માને કેવી રીતે પરવશ બનાવે છે તે કહે છે–
