________________
૮૫
અર્થ : ક્ષાપશમિક ભાવમાં વર્તતા આત્મા વડે જે ક્રિયા કરાય તે ક્રિયા વડે, ક્રિયાથી પડી ગયેલાને પણ ફરીથી તેના ભાવની વૃદ્ધિ થાય છે.
ભાવાર્થ : ક્ષાપશમિક ભાવ એટલે મને આંશિક ક્ષય-ઉપશમ થતાં જીવનમાં પ્રગટેલી આંશિક શુદ્ધિ. આ શુદ્ધિના બળે જે ક્રિયા કરવામાં આવે છે, તેનાથી મંદ પડેલા ભાવની પણ તે ક્રિયાના પ્રભાવે પુનઃ વૃદ્ધિ થાય છે. અહીં રેગીની ચિકિત્સાનું સ્વરૂપ ધ્યાનમાં લેવા જેવું છે. જેમ વરવાળા રોગીને વધતા જવરમાં ઔષધ ગુણ કરતું નથી, પણ સમયને પરિપાક થતાં તેને વેગ મંદ પડે છે, ત્યારે વિધિપૂર્વક લીધેલું ગ્ય ઔષધ ક્રમશઃ જવરને નાશ કરે છે. તેમ જીવને પણ કને રોગ અનાદિ કાળથી લાગુ પડે છે, મુક્તિ થવામાં અમુક સમય બાકી રહે ત્યારે જીવને તે કર્મરોગ કાળ બળે મંદ પડે છે, અને ત્યારે ચૈતન્યને આંશિક વિકાસ થાય છે. આ અવસ્થાને જૈનદર્શનની પરિભાષામાં ચરમાવર્ત કાળ કહેવાય છે. આ આંશિક વિકાસ પછી તેમાં વૃદ્ધિ કરે તેવી શાસ્ત્રાનુસારી છે તે અવસ્થાને અનુરૂપ ચગ્ય યિારૂપ ઓષધ લેવાથી ક્રમશઃ કર્મગ ઘટતું જાય છે. અને ક્ષપશમ ભાવથી પડી ગયેલા જીવને ફરીથી પણ તે ભાવ ઉત્પન્ન થાય છે, અને તેને સત-ચિત્—આનંદરૂપ સ્વભાવની (આરોગ્યની વૃદ્ધિ થતી રહે છે. એ ક્રિયા અને ભાવની પરસ્પર શુદ્ધિથી સંપૂર્ણ આરોગ્ય પ્રગટે છે. ' છદ્મસ્થને ક્રમશઃ ગુણવૃદ્ધિ માટે ક્રિયા અનિવાર્ય છે તે કહે છે –
