________________
૧૦૨ શુદ્ધ દ્રવ્યાર્થિક નય આત્માને સ્વભાવને પણ અકર્તા માને છે. “દ્રવ્ય થકી અવિચલિત અખંડિત નિજગુણ આતમરાયારે.” આ દ્રવ્યાર્થિક નયની દૃષ્ટિએ આત્મા શુદ્ધસ્વભાવને કર્તા નથી, પણ માત્ર શુદ્ધ સ્વભાવને ધારક છે.
૨. શુદ્ધ પર્યાયાર્થિક નયઃ શુદ્ધ પર્યાયને સત માનનારા શુદ્ધપર્યાયાર્થિક નયના મતે આત્મા શુદ્ધસ્વભાવને કર્તા છે. આ નય માને છે કે દરેક પદાર્થ પોતાના ભાવેને (ગુણ-પર્યાનો ) જ કર્તા છે. પરદ્રવ્યના ભાવને કર્તા નથી. કારણ કે જે એક દ્રવ્ય બીજા–પર દ્રવ્યના ભાવને કર્તા બને તે તે પરદ્રવ્યરૂપ બની જાય, અને તેને પોતાને નાશ થઈ જાય, એમ આત્માને પુદગલભાને કર્તા માનવાથી નાશ સ્વીકાર પડે, માટે આત્મા પરભાવેને નહિ પણ પિતાના જ શુદ્ધ ભાવેને કર્તા છે. આ નય શુદ્ધ પર્યાયાર્થિક હેવાથી તે શુદ્ધપયાને આશ્રયીને વિચારે છે, અને પર્યાયે તે પ્રતિક્ષણ ઉત્પત્તિ અને નાશધર્મવાળા છે, તેથી એના મતે આત્મા પ્રતિક્ષણ પિતાના શુદ્ધભાને કર્તા છે. આ લેકમાં આત્માને પુદ્ગલભાને અકર્તા આ દૃષ્ટિએ કહ્યો છે.
૩. સૂત્રનયથી : આત્મા રાગાદિક વિભાવનો પણ કર્તા છે. આ નયનું એ મન્તવ્ય છે, કે આત્મા સ્વયં જ્યારે જે જે ભાવે પરિણમે છે, ત્યારે તે તે ભાવેને તે કર્તા બને છે, અન્યથા તેને કર્મ બંધ ન થાય. એ રીતે આ નય નિજમાં પરભાવનું કર્તવ્ય માને છે. પણ પરમાં પોતાનું કરવા મા નતે નથી.
