________________
૬૨
आत्मानं विषयैः पाशैर्भववासपराङ्मुखम् । इन्द्रियाणि निबध्नन्ति, मोहराजस्य किंकराः ॥४॥
અર્થ : સંસાર વાસથી કંટાળેલા-પાંગમુખ બનેલા આત્માને પણ મેહરાજાના સેવકરૂપ ઈન્દ્રિયે (મેહના આદેશથી) વિષરૂપી બંધનેથી બાંધે છે.
ભાવાર્થ : મહમૂઢતાથી પિતાની જણાતી પણ ઈન્દ્રિય તત્વથી પિતાની નથી, પણ મહારાજાના ચાકરે છે. જડ પુદ્ગલેની રચનારૂપ હોવાથી તે જડ છે, તેથી જ તે આત્માને જડ પ્રત્યે આકર્ષિત કરે છે અને જડ વિષમાં રાગ કરાવીને એ રાગરૂપ બંધનથી આત્માને સંસારમાં બાંધી રાખે છે.
ચિતન્ય સ્વરૂપ આત્માને જડ સુખ કેવી રીતે સુખી કરી શકે? તત્ત્વથી તે પરાયા જડની ઈચ્છા માત્ર કરવી તે પણ અન્યાય છે, પછી જડના ભેગનું તે પૂછવું જ શું ? તે મહાઅન્યાય છે અને એ અન્યાયને કારણે જ જીવ દુઃખી થાય છે. તે ચેતન છે તે તેણે ચિતન્યને ભેગ કરો તે ન્યાય છે. એ ન્યાયનું પાલન જ એને સુખી કરી શકે.
વિષયેથી મૂઢ આત્મા કે અંધ બને છે. તે કહે છે
गिरिमृत्स्नां धनं पश्यन्, धावतीन्द्रियमोहितः । अनादिनिधनं ज्ञानं, धनं पार्श्वे न पश्यति ॥५॥.
