________________
૪૫
માટે છે. શાસ્ત્રમાં શ્રુત-ચિંતા અને ભાવનાજ્ઞાન ઉપરાંત ખીજી રીતે પણ જ્ઞાનના ત્રણ પ્રકારે નીચે પ્રમાણે કહ્યા છે. (૧) વિષય પ્રતિભાસ જ્ઞાન માત્ર વસ્તુ અમુક છે એટલું જ જણાવનારુ હેય, ઉપાદેયના વિવેક વિનાનુ` ખાલકના જ્ઞાન જેવું મિથ્યાત્વીનું શુષ્કજ્ઞાન.
(૨) આત્મપરિણતિમત્ જ્ઞાન ઃ આ જ્ઞાનમાં વસ્તુ હેય, ઉપાદેય કે ઉપેક્ષણીય છે, એવા વિવેક પ્રગટે છે, પણ આચરણ હેતુ નથી. આ જ્ઞાન અવિરતિ સમક્તિ દૃષ્ટિ જીવાને ય છે.
(૩) તત્ત્વસ ંવેદન જ્ઞાન ઃ આ જ્ઞાન હેય, ઉપાદેયાદિ વિવેક કરાવવા સાથે ત્યાજ્યના ત્યાગ અને ઉપાદેયના સ્વીકાર કરાવે છે, તે મુખ્યતયા નિમ`ળ-ભાવ ચારિત્રવાળા મુનિઓને હાય છે.
•
માટે અહી. જે ગ્રન્થીભેદવાળા જ્ઞાનીને અનુષ્ઠાનાના ધનની જરૂર નથી, એમ કહ્યુ, તે તત્ત્વસંવેદન જ્ઞાનની મહત્તા જણાવવા કહ્યુ છે. અન્યથા ક્રિયાની તે આવશ્યક્તા મેહના નાશ ન થાય ત્યાં સુધી છે. ધ્યાન પણ ક્યારૂપ છે. શાસ્ત્રોમાં જ્ઞાનપૂર્વકની ક્રિયાથી મુક્તિ કહી છે. ક્રિયા એ ચારિત્રરૂપ છે અને મુક્તિનું અનંતર કારણ ચારિત્ર છે. માત્ર આત્મશુદ્ધિ વધે તેમ તેમ ક્રિયાનુ સ્વરૂપ બદલાતું રહે છે. તેથી “ ક્રિયા નિરર્થક છે, જ્ઞાનથી જ મુક્તિ છે” એમ માની ક્રિયાના અપલાપ કરવા માટે આ કથન નથી, કિન્તુ શુદ્ધ જ્ઞાનની મહત્તા અને શુષ્ક–વિવેક વિનાના નિષ્ફળ જ્ઞાનની નિરર્થકતા જણાવવા માટે છે.
kr
