________________
૫. જ્ઞાન અષ્ટક
मज्जत्यज्ञः किलाज्ञाने, विष्टायामिव शकरः । ज्ञानी निमज्जति ज्ञाने, मराल इव मानसे ॥१॥
અર્થ : જેમ ડુક્કર (ભંડ) વિષ્ટામાં રાગ કરે છે, તેમ પદાર્થના સારાસારથી અા (અવિવેકી) જીવ અજ્ઞાનમાં (મિથ્યા તત્વમાં) રાચે છે. તેનાથી ઊલટું હંસ જેમ માનસ સરેવરમાં
ચે છે, તેમ જ્ઞાની (વિવેકી) જ્ઞાનમાં (વાસ્તવિકતામાં) આનંદ અનુભવે છે.
ભાવાર્થ : તાવથી પરને પિતાનું અને પોતાનું પરાયું માનવું તે અજ્ઞાન છે. ભૂડ જેમ વિષ્ટામાં રાચે-માગે છે, તેમ અજ્ઞ જીવ પર વસ્તુમાં મમતા કરીને રાચે છે. શરીર, સંપત્તિ, કુટુંબ, પરિવાર વગેરે સંવેગથી મળેલા દેખાતા સર્વ પદાર્થો પારકા છે માટે તેમાં રાચવું તે મહાઅજ્ઞાન છે. જ્ઞાનીને સ્વ-પર પદાર્થને વિવેક પ્રગટે છે, તેથી હંસ જેમ માનસ સરોવરમાં મહાલે છે, તેમ જ્ઞાની પિતાની સંપત્તિમાં મસ્ત રહે છે. જ્ઞાનાદિ ગુણે, ક્ષમાદિ ધર્મો કે સમતાસમાધિ એ આત્મામાં રહેલી પિતાની સંપત્તિ હેવાથી જ્ઞાની તેમાં પરમ આનંદને અનુભવે છે.
સમ્યગૂ જ્ઞાનના એક પદનું પણ મહત્વ ઘણું જ છે, તે કહે છે –
