Book Title: Agam 02 Ang 02 Sutrakrutanga Sutra Part 01 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
समयार्थबोधिनी टीका प्र.श्रु अ. १ चार्याकमतस्वरूपनिरूपणम् संकलनाज्ञानं न स्यात्, तथाहि प्रत्येकमिन्द्रियं स्वस्वविषयग्रहणे एव प्रवणम् यथा चक्षू रूपमेव विषयीकरोति नतु रसनेन्द्रियादिविषयान् विषयीकरोति कदाचिदपि, एवंच यदिकश्चिद् आत्मा इन्द्रियव्यतिरिक्तो न भवेत्तदा परिच्छेत्तुरभावात् मया पश्चापि विषयाः परिच्छिन्ना इत्याकारक संकलना ज्ञानस्याभावप्रसंगादतो ज्ञानाधिकरणं ज्ञानभित्रश्चात्मा अवश्यमेवांगीकरणीय इति । न च ज्ञानाधिकरणमतिरिक्तो नास्तिकश्चिद्रव्यरूपः किन्तु ज्ञानमेवालया परपर्यायं प्रवृत्तिविज्ञानस्य जनकमधिकरणं च, अर्थात्-विज्ञानं द्विविधम् , आलयविज्ञानं प्रवृत्तिविज्ञानं च तत्राहमास्पदम् सुखाद्यनुसंधातृआलयविज्ञानम् , द्वितीय तु-घटादि विषयकम् । तदुक्तं
चाहिए । ऐसा स्वीकार न करेंगे तो संकलना ज्ञान नहीं होगा । क्योंकि प्रत्येक इन्द्रिय अपने विषय को ही ग्रहण करने में समर्थ होती है । चक्षु रूप को ही जानती है, रसादि को कदापि नहीं जान सकती । इस प्रकार यदि इन्द्रियों से भिन्न आत्मा का अस्तित्व न होगा तो ज्ञापक का अभाव होने से “मैंने पाँचों ही विषय जाने" इस प्रकार के संकलनाज्ञान का अभाव हो जाएगा । अतः ज्ञान का अधिकरण किन्तु ज्ञान से कथंचित् भिन्न आत्माका अवश्य ही स्वीकार करना चाहिए । ज्ञान का अधिकरण कोई द्रव्य नहीं है, किन्तु “आलय" (आधार) इस नामान्तर वाला ज्ञान ही प्रवृत्ति विज्ञान का जनक होता है और वही अधिकरण है। अर्थात् विज्ञान दो प्रकार का है आलय विज्ञान और प्रवृत्ति विज्ञान । इसमें "अहम्' प्रत्यय का आधार और सुखादि का अनुसन्धानकर्ता आलयविज्ञान है और घट आदि को विषय करने वाला प्रवृत्तिविज्ञान कहलाता
સંકલના જ્ઞાન અસંભવિત થશે, કારણ કે પ્રત્યેક ઈન્દ્રિય પિત પિતાના વિષયને ગ્રહણ કરવાને સમર્થ હોય છે. ચક્ષુ દ્વારા રૂપને જ જાણી શકાય છે, રસાદિને અનુભવ ચક્ષુ દ્વારા કદી થઈ શકતું નથી. આ પ્રકારે ઇન્દ્રિયેથી ભિન્ન એવા આત્માને સદ્ભાવ ન હોય, તે જ્ઞાપકનો અભાવ હોવાથી “મેં પાંચ વિષય જાણ્યા,” આ પ્રકારના સંકલના જ્ઞાનનો અભાવ થઈ જશે. તેથી જ્ઞાનના આધાર રૂપ અને જ્ઞાનથી કંઈક ભિન્ન એવા આત્માને સ્વીકાર અવશ્ય કરે જ જોઈએ. જ્ઞાનનું અધિકરણ (આધાર) કેઈ દ્રવ્ય નથી, પરંતુ “આલય” (આધાર) આ નામાન્તર વાળું જ્ઞાન જ પ્રવૃત્તિ વિજ્ઞાનનું જનક હોય છે અને એજ અધિ४२९१ ३५ ५४ छ. मेटले विज्ञान मे प्रा२नु छ- (१) मासय विज्ञान मने (२)प्रवृ. त्तिविज्ञान. तेभांथा "अहम्" "" प्रत्ययन। आधार अने सुपाहिन अनुसन्धान उत्ता આલય વિજ્ઞાન છે. અને ઘટ આદિને વિષય કરનારૂં (ગ્રહણ કરનારું) જે વિજ્ઞાન છે તેને
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્ર : ૧
