Book Title: Agam 02 Ang 02 Sutrakrutanga Sutra Part 01 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
समयार्थ बोधिनो टीका प्र. . अ. १ उ. ३ पूर्वोक्तवादिनां फलप्राप्तिनिरूपणम् ३८३ अमनोज्ञम् प्राणातिपातादिकर्मानुष्ठानम् । तस्मादुत्पादो भवति यस्य तद् अमनोज्ञसमुत्पादम् = दुःखम् |
अ - एव शब्दोऽवधारणार्थकः । तथाच अमनोज्ञसमुत्पादमेव ' दुःखं ' दुःखम् । इत्येवं 'विजागिया' विजानीयात् = अवबुध्येत ।
अयं भावः - दुःखस्य कारणं कुशास्त्र प्ररूपणमेव, न तु अन्यत् किञ्चित् दुःखस्य कारणम् । एवं सति कुशास्त्रप्ररूपणरूपकर्माऽनुष्ठानत्वेन दुःखत्वेन कुशाखप्ररूपणरूपकर्माऽनुष्ठानदुःखयोः कार्यकारणभावस्य व्यवस्थितत्वेऽपि अनन्तरोदीरिता वादिनः कुशास्त्रप्ररूपणदुःखयोः कार्यकारणभावमजानन्तः परमेश्वरादि रूपकारणेभ्यो दुःखस्य समुत्पत्तिमिच्छन्तः 'क' केन प्रकारेण ( संवरं) सम्बरं दुःखोच्छेदहेतुं तपःसंयमादिकम् “नायंति" ज्ञास्यन्ति, नैव अर्थात् प्राणी की अनुकम्पा आदि । और जो मनोज्ञ न हो ऐसा प्राणातिपात आदि असत् अनुष्ठान 'अमनोज्ञ' कहलाता है । इस अमनोज्ञ से जिसकी उत्पत्ति हो उसे अर्थात् दुःख को 'अमनोज्ञ समुत्पाद' कहा गया है । यहा एवं' शब्द निश्चय का द्योतक है। अभिप्राय यह है कि अमनोज्ञ समुत्पाद को ही दुःख जानना चाहिए ।
अभिप्राय यह ह - खोटे शास्त्र की प्ररूपणा आदि असत् अनुष्ठान ही दुःख का कारण है । दुःख का अन्य कोई कारण नहीं है। इस प्रकार कुशास्त्र की प्ररूपणा दुःखरूष होने से कुशास्त्र की प्ररूपणा और दुःख में कार्यकारणभाव है । इस प्रकार की व्यवस्था होने पर भी पूर्वोक्त वादी इस कार्यकारणभाव को नहीं समझते हुए, परमेश्वर आदि कारणों से दुःख की उत्पत्ति मानते हैं । वे दुःखों के विनाश रूप तप संयम आदि स्वरूप वाले संवर को कैसे जान सकते हैं ? किसी प्रकार भी नहीं जान सकते । કહેવામાં આવેલ છે, અને પ્રાણાતિપાત આદિ અસત્ અનુષ્ઠાનને “ અમનેાન ” કહેવામાં આવેલ છે. આ અમને જ્ઞ દ્વારા જેની ઉત્પત્તિ થાય છે એવા દુઃખને “ અમનેજ્ઞ सभुत्याह ” उहेवामां आवे छे. अहीं " एवं " यह निश्चयार्थे वपरायुं छे. तात्पर्य मे છે કે અમનેાજ્ઞ સમુત્પાદને જ દુઃખ માનવુ જોઈએ.
""
હવે આ કથનના ભાવાર્થ સ્પષ્ટ કરવામાં આવે છે—
મિથ્યા શાસ્રની પ્રરૂપણા આદિ અસત્ અનુષ્ઠાન જ દુઃખનું કારણ બને છે. દુઃખનું અન્ય કોઇ કારણ નથી. આ પ્રકારે કુશાસ્ત્રની પ્રરૂપણા દુઃખ રૂપ હાવાથી કુશાસ્ત્રની પ્રરૂપણા અને દુઃખમાં કાર્ય કારણભાવ છે. એપ્રકારની પરિસ્થિતિ હેાવા છતાં પણ પૂર્વાંકત મતવાદીઓ આ કાર્ય કારણભાવને સમજ્યા વિના, પરમેશ્વર આદિ કારણેા વડે દુઃખની ઉત્પત્તિ થવાની વાત માને છે, તેઓ દુઃખાના વિનાશ રૂપ તપ સંયમ અદિ સ્વરૂપવાળા
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્ર : ૧
