Book Title: Agam 02 Ang 02 Sutrakrutanga Sutra Part 01 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
२१४
सूत्रकृताङ्गसूत्रे
एतेभ्यः स्कन्धेभ्येा व्यतिरिक्तः कश्चिदात्मा परलोकगामी नास्तीति प्रतिपादयन्ति । तत्र पृथिवी पार्थिवरूपादयश्च रूपस्कन्धे समाविष्टा भवन्ति १ सुखदुखयोः तदभावयोश्च वेदनमनुभवो वेदनास्कन्धेऽन्तर्भवति२ रूपज्ञान - रसज्ञान घटादिज्ञानानि विज्ञानस्कन्धेऽन्तर्भवन्ति ३ । घटपटादिसंज्ञानां बोधकः संज्ञास्कन्ध : ४ । पुण्यपापानां समुदायः संस्कारस्कन्धः ५ । एतेषां समुदायरूपएवात्मा न तु एतेभ्योऽतिरिक्तः कश्चिदात्मा नामक : पदार्थोऽस्ति । एतद् व्यतिरिक्तात्माऽस्तित्वे प्रमाणस्याऽभावात् ।
अयमर्थ:- प्रत्यक्षं द्विविधम्- बाह्यमाभ्यन्तरंच । तत्र बाह्य चाक्षुष - रसना - घ्राणज - श्रावण -त्वाच भेदात् पंचविधम् । तत्र - रूप-रूपत्व - रूपिणां च चक्षुषा ग्रहणं भवति स्पर्श - स्पर्शत्व स्पर्शवतांच त्वगिन्द्रियेण ज्ञानं जायमानं त्वाच स्कंध | उनका कथन है कि इन पांच स्कंधों से भिन्न और परलोकगामी आत्मा नामक कोई पदार्थ नहीं है । इनमें से पृथिवी और पार्थिव रूप आदि रूपस्कंध के अन्तर्गत हैं सुख दुःख और उन के अभाव का अनुभव करना वेदनास्कंध के अन्तर्गत है रूपज्ञान रसज्ञान और घट आदि संज्ञाओं का भान कराने वाला संज्ञास्कंध कहलाता है और पुण्य पाप का समुदाय संस्कारस्कंध है। आत्मा इन स्कंधों से अभिन्न है भिन्न नहीं है । इनसे भिन्न आत्मा का अस्तित्व मानने में प्रमाण का अभाव है ।
आशय यह है प्रत्यक्ष दो प्रकार का है - बाह्य और आभ्यन्तर । बाह्य प्रत्यक्ष पांच प्रकार का है - (१) चक्षु से उत्पन्न होने वाला (२) रसना से उत्पन्न होने वाला (३) घ्राण से उत्पन्न होने वाला ( ४ ) श्रोत्र से उत्पन्न होने वाला (५) त्वचा स्पशेन्द्रिय से उत्पन्न होने वाला रूप का સંસ્કાર સ્કધ તેએ એવુ કહે છે કે આ પાંચ સ્કંધાથી ભિન્ન અને પરલેાકગામી આત્મા નામના કોઇ પદાર્થ જ નથી તેમાંના પૃથ્વી અને પાર્થિવ રૂપાદિના રૂપકધમાં સમાવેશ થઈ જાય છે. સુખ દુઃખના અને તેમના અભાવના અનુભવ કરવા. તેને વેદનાસ્કધમાં સમાવેશ થઇ જાય છે. રૂપજ્ઞાન અને રસજ્ઞાન કરાવનારા જે ધ છે, તેને વિજ્ઞાનસ્ક ધ કહે છે. ઘટાઢિ સંજ્ઞાઓનુ જ્ઞાન કરાવનારા સ્ક ંધને સ ́જ્ઞાસ્ક ધ કહે છે. અને પુણ્યપાપના સમુદાય રૂપ સંસ્કાર સ્કધ છે. આત્મા આ ધાથી અભિન્ન છે.– ભિન્ન નથી. તેમનાથી ભિન્ન આત્માને માનવામાં પ્રમાણના અભાવ છે.
આ કથનના આશય એ છે કે પ્રત્યક્ષના બે પ્રકાર છે.
(१) माह्यप्रत्यक्ष अने (२) मल्यन्तर प्रत्यक्ष मा प्रत्यक्षना पांय प्रार छे. (१) ચક્ષુ વડે ઉત્ત્પન્ન થનારૂ (ર) રસના વડે ઉત્પન્ન થનારું (૩) ઘ્રાણ વડે ઉત્પન્ન થનારું (४) श्रोत्र वडे उत्पन्न थना अने (4) त्वया (स्पर्शेन्द्रिय) वडे उत्पन्न थना३.
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્ર : ૧
