Book Title: Tattvarthadhigam Sutram Author(s): Umaswati, Umaswami, Ramvijay, Chimanlal Dalsukhbhai Gandhi, Kundakundsuri Publisher: Dhurandharsuri Samadhi Mandir Catalog link: https://jainqq.org/explore/022515/1 JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLYPage #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Namo Namo NANadivAyarassa zrI tattvArthAdhigamasUtram * racayitA vAcakavara zrI umAsvAtijimahArAja * anuvAdAra * | munirAja zrI rAmavijayajI * vivecanakAra * gAMdhI cImanalAla dalasukhabhAI (B.Com.) | * sampAdaka tathA preraka ja AcArya zrI kundakundasUri Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A pustakanI vizeSatAo zrI tattvArthAdhigamasUtranA aneka prakAzano thayA che. temAM A prakAzana koI apUrva bhAta pADe che. tenI vizeSatAo A che. (1) mUlasUtra pATha. (2) sUtrano anuvAda. bhAvavAhI anuvAda ane sUtrane anusArI sAmAnya artha. (4) arthane vizada rIte samajAvatuM vivecana (5) anuvAda sahita-sambandha kArikA ane caramopadeza kArikA (6) daza adhyAyano svAdhyAya. (7) dareka adhyAyanI praznAvalI (8) pariziSTo. vistRta (9) vigatavAra anukramaNikA. e pramANe abhyAsakane dareka rIte kAmamAM Ave evuM A prakAzana che. A pustakathI zuddha jJAna abhyAsako meLave eTale prakAzana thayuM sArthaka. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vRddhi-nemi-amRtagranthamAlA granthAMka-5 zrI tattvArthAdhigamasUtram anuvAda ane vivecanayukta zrI tattvArthAdhigama sUtra sUtrakAra saMgrAhaka ziromaNi vAcakavarazrI umAsvAtijid anuvAdakAra zAsanasamrATa AcArya mahArAjazrI vijyanemisUrIzvarajI mahArAjazrInA paTTAlaMkAra pUjyapAda AcAryazrI vijayAmRtasUrijI mahArAjanA ziSyaratna dravyAnuyoganA jJAtA zAntamUrti munirAjazrI rAmavijayajI mahArAja sampAdaka tathA preraka vrii AcArya zrI kukunda vivecanakAra gAMdhI cImanalAla plasukhabhAI (B. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ki8%.66% LprApAka - zrI dhurandharasUri samAdhi madira zAntivana basa sTenDa pAse, nArAyaNanagara roDa, pAlaDI amadAvAda-7. prathama AvRti, vi.saM. 2004, mAgazara suda 11 (dvitIya AvRti, vi.saM. 20pa7 nakala : 1OOO kiMmata rUA. 4pa-00 prinTarsa zrI hareza sI. zAha zrI neminAtha prinTarsa e-8, zubha lAbha enTa, aMbikA AIsa phekaTarI pAse, tAvaDIpurA, zAhIbAga, amadAvAda-380 004. mobAIla : 982562651, phona : pa25035 bAI | kalpataru bAInDIMga varkasa jagadIza kolonI, sadumAtAnI poLanI bAjumAM, halImanI khaDakI, zAhapura, amadAvAda-380 001. phona : pa9ra900 %,254.544 SASSASAM..94264.54.0.0.00 TAIpa seNi akIna komyuTara grAphIksa pa1, bhAvasAra sosAyaTI, ama2nAtha mahAdeva pAse, navAvADaja, amadAvAda-380013. phona : 7483755 - Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrAT zrI nemi sUrijI mahArAja pIyUSapANi zrI amRtasUrijI mahArAja samarthavidvAn zrI dharmadhurandhara sUrijI mahArAja veNIlAla nAgaradAsa vAraiyA bIjApura karnATaka mahuvAvALAnA saujanyathI naTavaralAla ujamazIbhAI ha. prakAzakumAra bhADalAvALAnA saujanyathI anopabena cunIlAla ghoghAvALA parivAranA saujanyathI Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ratta dUra kanAja A hama lija Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arpaNa 'jJiAsu ane mumukSugaNane" jaina jainetara koI ekaja pustakamAMthI jaina dharma saMbaMdhI mAhitI meLavavA icche to tenI icchA saMtoSavA mATe jainavADmayamAM A ekaja pustaka che. graMtha saMkalanAmAM sUtrakA2nI je viziStA che te temanI pratibhAnI sUcaka che. tenI Adi ane aMtanI kArikA paNa bhAvamaya che. sUtrakAre ekapaNa dArzanika viSaya carcavo bAkI 2Akhyo nathI teTalA te sUkSma saMgrAhaka che. rucisaMpanna jijJAsu AmAMthI kSIranI2nyAye sA2 laI tene jIvanamAM utA2ze to tenuM AtmakalyANa thayA vinA raheze nahi. li. vivecaka 3 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Bill prathama AvRttinuM | prakAzakanuM nivedana iliiiiiiiiiiiiiiiiii Dailyymymymy pUjya zrI umAsvAtijI mahArAja eka mahAna saMgrAhaka hatA. jemane mATe kalikAla sarvajJa zrI hemacandrasUrijI mahArAje siddhahemazabdAnuzAsananI brahavRttimAM 3cheDanUna | 2 | 2 | rU5 / e sUtranI vRttimAM "pomAsvAti hItA:' e pramANe udAharaNa mUkI sarvotkRSTa saMgrAhaka tarIke kahyA che. teozrInuM racela A zrI tattvArthAdhigama sUtra che. A sUtromAM teozrInA kathana pramANe-jinavacanano eka deza arthAt aMzamAtra jinavacana saMgrahyuM che. "tattvArthafdhamAraa vahyarthasa6 napuwLyuM: vakSyAmi ziSyatimi-marjaranaizazya ' ane e temanuM kathana yathArtha che. hajAro hAthI pramANa mazIthI lakhI zakAya tevA caudapUrvonI apekSAe A grantha aMza mAtra ja kahI zakAya. chatAM atyAranI dRSTie jovAmAM Ave to jinatattvono lagabhaga 6 paripUrNa saMgraha A graMthamAM che. ahaMdrzananI sUkSmamAM sUkSma tattva E saMbaMdhI vicAraNA AmAM gUMthI che. koIpaNa upayukta viSaya rahI gayo hoya - chUTI gayo hoya evuM banyuM nathI. eTale atyAranA abhyAsIne A ekaja grantha sAMgopAMga adrzananA tattvonuM jJAna karAvavAne samartha che. A sUtra upara bhASya-TIkA-vivaraNo vagere puSkaLa pramANamAM sAhitya racAyuM che. A granthanA adhyayana-adhyApana ane phelAvA mATe jeTaluM karavAmAM Ave teTaluM ochuM che. A sUtranA artho gujarAtI bhASAne jANanArA bALajIvone samajAya ane sahelAIthI yAda karI zakAya tevo harigIta chandamAM bhAvavAhI padyAnuvAda pU. muni mahArAjazrI rAmavijayajI mahArAje banAvyo che. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mATe D pU. munizrI rAmavijayajI ma. zAstravizArada kaviratna pIyUSapANi pUjyapAda-AcArya mahArAjazrI vijyAmRtasUrIzvarajI mahArAjazrInA mukhya ziSya che. jeo AjIvana dravyAnuyoganA abhyAsI che. gRhasthAvasthAmAM paNa bAlyavayathI jainadharmanuM temaNe sAruM jJAna saMpAdana karyuM che cha karmagraMtha-bRhatsaMgrahiNI kSetrasamAsa-jJAnasAra-AnaMda dhanajI kRta covIzI, devacaMdrajI kRta covIzI vagerenuM UMDu avagAhana karI parIkSAo ApI hatI ane temAM ucca zreNImAM pasAra thaI InAmo meLavyA hatA. koTha cANasmA ne mahesANAmAM dhArmika zikSaka tarIke kAma karI suMdara kIrti saMpAdana karI hatI. thI chellA rara varSathI jeo suMdara saMyama dharmanI ArAdhanA karI zI rahyA che. lokone dharmakriyAmAM joDavAnI temane apUrva dhagaza che. prakRtie zAnta, svabhAve mUkomaLa, vinaya vaiyAvaccamAM apramatta ane utsAhI che. A anuvAda sivAya bIjI paNa temaNe ka gadya-padya rUpe aneka kRtio racI che. stavana covIzI, keTalAe che padyo ne lekho vagere. - temanA A anuvAdane anusArI vizad vivecana khaMbhAtanivAsI. gAMdhI cImanalAla dalasukhabhAIe (B.Com.) lakhyuM che. cImanalAla gAMdhI tattvArthAdhigama sUtranA sArA abhyAsI che. che. A vivecana lakhavA aMgeno TUMka itihAsa temanA nivedanamAM do. temaNe yathArtha rajU karyo che. svAdhyAya, praznAvalI, pariziSTo vagere yojavAmAM temaNe sAro zrama lIdho che. AvA prayatno Pii ekAMta anumodanIya che. amane A grantha prakAzita karavA lAbha maLyo te aMge ame ? amAruM mahatuM puNya samajIe chIe. chevaTe pUjyazrI umAsvAti mahArAje kahyuM che te pramANe A granthamAM upadizyA pramANe samajI-AcaraNa karI bhavyAtmAo para zrI ziva paMthamAM saMcaro. eja li. prakAzaka GSSSSSSSSSSSSSSSSS 5 SNEHI ST anish Eng Submenu 2222222222 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ::::: , ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; [ 3ry on : :: >> 2 oppote : : : : : : : : : : : : 6, : ; ; TvivecakanuM nivedana, | zrI tattvArthAdhigamasUtra para lagabhaga vIseka varSa para meM eka lekhamALA zarU karI hatI. te lekhamALA cAra adhyAya sudhI ? AvIne kAraNavazAt aTakI paDI. tyAra pachI A graMtha aMge aneka pravAha vahI gayA che. -- zvetAmbara saMpradAyamAM A graMthanuM je mahattva che, te karatAM | digambara saMpradAyamAM tenuM mahattva anekagaNuM adhika che. tenA kAraNo che. teo mULa Agama graMthono svIkAra na karatA hovAthI A graMtha temane Agama graMthanI garaja sAre che. prathama prayatna tUTI gayA pachI A viSayamAM parAvartana paM. sukhalAlajInA tattvArthasUtra bhA-1-2nA saMpAdana vakhate thaI che zakyuM hatuM. te pachI A viSayamAM pharI prayatna thaze tenI saMbhAvanA ja na hatI; tema chatAM A graMtha pratyeno prema chUTyo | na hato. tenuM kAraNa temAM je jJAnabhaMDAra bharyo hato te temaja jIvana zodhananA marmo tathA jIvanamAM utAravAnA je sAdhanonI carcA temAM hatI te hatuM. A. zrI vijayaamRtasUrijIe temanA ziSya muni zrI rAmavijayajIe harigIta chaMdamAM racela tattvArthAdhigamano anuvAda mane jovA Apyo. mAtra kAvya anuvAda chapAya te temane gamatuM na hatuM ane TUMka vivecana bhAvavAhI bhASAmAM rajU karI zake tevA anuvAdakanI tapAsamAM teo hatA. 1teozrI mArA vIza varSa pahelAnA lekhomAM madadagAra hatA. eTale temaNe mane te mATe Agraha paNa karyo. mArI chellAM keTalAka vakhatanI pravRttimAM samaya na hovAnA kAraNe te kAma levA temaja bhASA, sAhitya ane viSaya keTalAka varSothI chUTI javAnA 3 kAraNe mAruM mana te kArya karavA nA pADatuM hatuM, chatAM temanA uM upakAranI cirasmaraNIya yAdamAM gurudevanuM RNa pheDavA pUratuM kArya ST svIkAryuM. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarUAta to sArI rIte thaI, paNa vacce tabIyata asvastha rahevA mAMDI ane kAma aTakyuM. paraMtu doDheka mAsa pachI te kAma pharI cAlu karI zakAyuM ane tenI have pUrNAhUti thAya che. vivecana lakhavA chatAM A prayatnathI mane potAne haju saMtoSa nathI ane aneka truTIo temAM rahI gaI hovAnI saMbhAvanA che. AnuM kAraNa e che ke viSaya sAhitya ane bhASA sAtheno mAro saMbaMdha keTalAka vakhatathI chUTI gayo che. te uparAMta mArA samayanI paNa maryAdA che. Ama chatAM banato prayatna karI adhyAyadITha svAdhyAya praznAvalI ane jarUrI pariziSTo taiyA2 karyA che; je vAcaka tathA abhyAsIne upayogI banaze tema AzA che. vAcaka tathA abhyAsI jyAM jyAM kSati jaNAya tenI noMdha rAkhI munizrI rAmavijayajIne jaNAvaze to teno navI AvRtti kaDhAvavAnI jarUriyAta UbhI thatAM sadupayoga karavAmAM Avaze. graMthanuM vivecana taiyAra karavAmAM paMDita sukhalAlajI racita tattvArthasUtra (hiMdI), paMcapratikramaNano navatattva vibhAga tathA AcArya zrI vijayodasUrIzvarajI kRta navatattva graMtha Adino upayoga karyo che. bhASya, vRtti Adi joI javAno avakAza ke bhASAjJAnanI khAmI mArAmAM hatI chatAM te mahesANAnA tattvArthAdhigamasUtranI madadathI dUra karI zakAI che. A uparAMta ItaravAcana, anubhava Adi AmAM madadagAra banyA che. kAvyAnuvAdanA racayitA munizrI rAmavijayajI A samagra anuvAda tapAsI paNa gayA che. A saunI je je madada mane maLI che ane meM lIdhI che te sauno AbhAra mAre mAnavo ja rahyo. ajANatAM, dRSTidoSathI yA mudraNa doSathI je kAMI kSati thaI hoya te mATe kSamA yAcI viramuM chuM. 7 li. cImanalAla da. zAha 0343 0 0 0 0 0 0 0 0000000 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bindumAM sivuM eTale tattvArtha sUtra pUjya AcArya zrI vijayadevasUrIzvarajI mahArAjanA ziSya A. vijaya hemacandrasUri lokottara jinazAsana tenA AgavA zruta vArasAthI atyaMta samRddha che ane eja eno majabuta pAyo che. enA upara ja jinazAsananI bhavya ImArata Aja varSonA varSo sudhI aneka jhaMjhAvAto vacce paNa akabaMdha rIte TakI zakI che. je vizvanI vAta to bAju upara rAkhIe paNa ekalA bhAratamAM ya eTalA badhA darzano/mato/saMpradAyo ane dharmo che ke emAMnA keTalAkanAM to nAma sudhdhAM paNa ApaNe jANatA nathI pachI enA siddhAMtonI vAta ja zI karavI? tema chatAM je keTalAka darzanone ApaNe jANIe chIe ane enA siddhAMtone samajAvatA sAhityane ApaNe avalokIye chIe tyAre niHzaMkapaNe ApaNe kahI zakIe chIe ke jaina darzananA jevuM UMDANa ane vistAra anyatra kyAMya jovA maLatAM nathI. ApaNe ApaNA gharamAM ja ApaNA sAhityanA vakhANa karIye chIe tevuM nathI paNa aneka jainetara dezI/videzI khyAtanAma vidvAnoe aneka darzanonA UMDANa pUrvakanA abhyAsa/parizIlana pachI A satya tAravIne jagatanA cokamAM jAhera karyuM che eTale enI - - - -- ---- ---- -- - - Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ barobaranI vAta paNa thaI zake ema na hoya tyAre enAthI. caDI javAnI vAta to mAnI ja kema zakAya ? jaina darzananI comera vistarelI vidyAzAkhAo tathA viSaya vaividhyano vicAra karIe to AMkha sAme eka bAju agAdha sAgara to bIjI bAju ananta AkAza taravaravA mAMDe che. game tevo prakRSTa prajJAvaMta puruSa paNa enA jJAna mATenI laganI lagADene jIMdagIbhara tanatoDa prayAsa kare toya te pUro : saphaLa na thaI zake, Aja kAraNe ApaNA te te mahApuruSoe siddhAMtonA sArate tAravIne saMkSepamAM aneka viSayanA aneka graMthonI racanA karI che. tattvArtha sUtranI racanA : -- E pUrvadhara zrI umAsvAti mahArAjanA haiyAmAM ApaNA jevA jIvo upara karuNA bhAva jAgRta thayo ane ApaNe jaina da darzananA sarva viSayone sahelAIthI jANI samajI zakIe. kI teTalA mATe teoe sUtrAtmaka zailImAM jaina darzananA viSayonuM saMkSepamAM nirUpaNa karanAra A tattvArthAdhi phI gamasUtranI racanA karI che. daza adhyAyamAM jaina darzananA sarva Sii viSayonuM jJAna thaI jAya tevI A adbhuta racanA che. teo che pote ja tene bahUrvaka laghugrantha tarIke Ano nirdeza kare che. ? vaLI teo pote ja AnA svopajJa bhASyanI prazastimAM chelle evuM pratipAdana kare che. - phi. "je koI A tattvArthasUtrane jANaze tathA temAM je te pramANe kahyuM che te pramANe karaze to jaldIthI avyAbAdha sukha ka nAmanA paramArthane eTale ke mokSane prApta karaze." , Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A rahyo te zloka : "yastattvarthAdhigamAkhyaM jJAsyati ca kariSyate ca tatroktam / so'vyAbAdhasukhAkhyaM prApsyatyacireNa paramArtham // " keTalI bhArapUrvakanI A rajUAta che A grantha. kadamAM bhale nAno rahyo paNa e aneka jaina zAstronA navanIta svarUpa saMgraha che. ekaja grantha dvArA jaina darzananA sarva viSayone jANavAnI icchAvALAne bezaka A grantha sUcavI zakAya. kalikAla sarvajJa zrI hemacandrAcArya mahArAje potAnA 'siddhahema zabdAnuzAsana' nAmanA vyAkaraNamAM eka udAharaNa tarIke ''3imAsvAti saMgrahItAra:'' evo nirdeza karIne emane sarvoparI saMgrahakAra tarIkenuM gauravavaMtu bIruda ApavA pUrvaka temanA pratyeno ahobhAva pragaTa karyo che. emanI 'prazamaratiprakaraNa'' nAmanA prakaraNanI racanA paNa ghaNI ja adbhuta che. emAM karavAmAM AveluM nirUpaNa evuM sacoTa ane coTadAra che ke sahRdayI abhyAsIne e asara karyA vagara rahe nahI. AryA chandamAM karavAmAM AvelI A racanA paNa ghaNI manoramya che. jaina sAhityamAM AMgaLIne veDhe gaNAya evA granthakAromAM emanuM nAma AMgalI haroLamAM lIdhA sivAya. cAle temaja nathI. sindhune bindumAM samAvavA jevuM bhagIratha kArya teoe karyuM che. A tattvArthAdhigama sUtra upara svopajJa bhASya tathA nAnI moTI aneka vRttio tathA rAjavArtika, zloka vArtika vagere ghaNI racanAo thaI che tathA gujarAtI, hindI vistRta, <> * * * * * * * * 10 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : : : 12:33: : : : : : : : : : : : : 0 ; ; ; ts to cost t: ts of t: : : : : : : : : : : : : : : : | laghu vivecano paNa ghaNAM ja thayAM che. zvetAMbara-digaMbara banne | samAnapaNe ene svIkAre che. emAMya digaMbaromAM to enA abhyAsano pracAra ghaNo ja che. derAsaramAM pUjA karanAra zrAvaka pUjA karIne bahAra nIkaLe pachI tarata pA kalAka aDadho kalAka ke kalAka acUka tattvArthasUtrano abhyAsa kare ja evI prathA che. prastuta padyAnuvAda ane vivecana : pUjya pAda zAstravizArada AcArya mahArAjazrI vijaya amRtasUrIzvarajI mahArAjazrInA prathama paTTadhara zAntamUrti pUjya AcAryazrI vijayarAmasUrIzvarajI mahArAje A tattvArtha sUtra upara AjathI papa varSa agAu harigIta chandamAM sundara | padyAnuvAdanI racanA karI hatI ane te pustaka cImanalAla | dalasukhabhAI gAMdhInA vivecana sahita prakAzita karavAmAM AvyuM hatuM. - padyAnuvAdaka zrI pUjya AcAryazrI vijayarAmasUrIzvarajI | ma. zrI dravyAnuyoganA sArA vidvAn hatA. mULa boTAdanA : vatanI, mahesANA pAThazALAmAM abhyAsa karI cANasmA, koTha vagere sthAnomAM pAThazALAmAM abhyAsa karAvI vairAgyavAsita thatAM saMyamano svIkAra karI pUjya AcArya mahArAjazrI | vijaya amRtasUrIzvarajI ma.nA ziSya thayA hatA. jIvadaLanI | yogyatA ghaNI, vaLI saraLatA paragaju prakRti paNa evI ke koInuM paNa kArya kadI ThelavAnI vAta nathI. koI abhyAsanI rucivALo che evI khabara paDe to sAme cAlIne abhyAsa | karAvavA enI pAse jAya, moTAInuM nAma nizAna jovA na maLe. sAva nAnA bALaka jevI nirdoSatA, guru samarpitabhAvanA - - - - - - - - - - 11 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'C:\* +) } : ': : : : : ! ?!* * :: [ :: C: Thi: ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; : A kAraNe gurumahArAjanA pUrNa kRpApAtra teo banyA hatA ane tethI ja zArIrika paravazatAnI sthiti chatAM guru ma.zrIe da teone gaNi panyAsa, upAdhyAya ane chelle AcArya padathI ; Eaa vibhuSita karyA hatA. prabaLa guruprasAda vagara kadI A banavuM zakya ja na hatuM. teozrInI 30 varasanI bhara yuvAna vaye vi.saM. 198ramAM taLAjAmAM dIkSA thayela hatI. vi.saM. | ra019mAM bhAyandaramAM temanI AcArya padavI thayela hatI. vi.saM. 2018mAM pAlitANA kesarIyAjI nagaramaM girirAjanuM dhyAna dharatAM dharatAM teozrI svargavAsI thayA hatA. temaNe zrI naMdIzvaradvIpanI pUjA tathA zrI candraprabhu da svAmI paMca kalyANakanI pUjA vi aneka pUjAonI racanA karavA pUrvaka keTalIka pUjAonA artha paNa temaNe lakhyA hatA. - tattvArtha sUtra jevA gahana viSayane padyamAM ane teya prAsAdika rIte utAravAnI temanI kalA kharekhara dAdamAge tevI Sii che. tenA para cImanabhAIe karela vivecana paNa ghaNuM suMdara che. varSo pahelAM prakAzita karavAmAM Avela paNa hAlamAM aprApya evA A graMthanuM punarmudraNa karavAnuM zreya vidvAna jinaguNagAna rasika AcAryazrI vijayakundakundasUrijI nA 6 phALe jAya che teo potAnI anekavidha pravRttiomAM satata rokAyelA rahetA hovA chatAM AvA prAcIna upayogI graMthane prakAzita karI prakAzamAM lAvavAnuM kArya karI rahyA che te huM kharekhara anumodanIya che. teozrInI A pravRtti satata phI vikasatI rahe ane tenA dvArA jijJAsu AtmAonI jijJAsA tRpta thatI rahe eja eka maMgaLakAmanA - - saM. 2057 caitra suda-13 valabhIpura : 1 - - - - $ $ $: : : : $ $ dee C/C/C/C/C/C/ x C/: Y=C/Y=C/h is K! ! * dUE : haitr5 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phara, :44 8:* : satokt)xt 1} xxx vedio 624 x 45 3 2 1 to ozz x 213 ; ; ; ; ; ; ; ; : 4 43 44 {} keTalA kamAya ane keTalA satra | 3 * 1s tb :: :: : $30ote C/s: 5' 8'' 's $'+ $: :33 E3 potAnI zaktithI pUrvanA maharSioe bhinna bhinna phI viSayanA aneka grantho banAvyA che. vAcakavara umAsvAti 3ii mahArAje paNa ghaNA grantho banAvelA jemAnA keTalAka upalabdha che upalabdha granthomAM tattvArthAdhigama sUtra e eka sarvamAnya grantha da che. A granthanA sUtromAM ThAMsI ThAMsIne ghaNA viSayo bharelA che. Adhunika bhASAmAM kahiye to ekeka sUtra eTale lAkha lAkhanI noTa che jo ke sarakAra lAkhanI noTa banAvatI nathI to paNa ekeka sUtramAM ghaNo ghaNo viSaya samAyelo che. te kahevAnI matalaba che. A grantha bhaNavAthI ane bhaNAvAthI pratibhA khIle che. - A granthanA pahelA adhyAyamAM (35) bIjAmAM (para) B trIjAmAM (18) cothAmAM (53) pAMcamAmAM (44) chaThThAmAM (26) 6 sAtamAmAM (34) AThamAmAM (26) navamAmAM (49) ane dasamAmAM 7 sUtro che. Ama badhA maLIne 344 sUtro che. jo ke eka dRSTie vicArIye to A badhA sUtro pahelA adhyAyanA pahelA samyagu darzana jJAnacAritrANi mokSamArga: A sUtranA vistAra svarUpe che. eTale TuMkamAM paheluM sUtra barAbara ? samajAya ane jIvanamAM Ave to kalyANa dUra nathI. 4 00:41 ( ; 8.4 424:, t: $35 ts: } $: : : : : *6 (3g? kiM? : : : : : : : : : : : : 43 44 4) ::: 8:44 4sc tet'+ !', 44 : * 8: 4 Che cat : : : : : 4 :* 4:: Exte:* : tet, t: tv c; 8:4te : 13t t: 8 : : : : : 60 :: ::: stees836673;Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - - - - - - - - - . . 6 vALa satranI chapAImAM hAla lenAranI nAmAvalI : zaMkhezvara pArzvanAtha jaina derAsara peDhI dolatanagara borIvalI royala koplekSa zve.mU.pU. jaina saMgha eksara roDa, borIvalI sudAmA TAvara jaina saMgha bhAyaMdara zrI cintAmaNi pArzvanAtha je. mU. pU. jaina saMgha saMdhANI, ghATakopara arihaMta ArAdhaka TrasTa ratananagara, dahisara kamalezabhAI DAhyAbhAI taloda - ratananagara, dahisara jayezabhAI zAntilAla zAha ratananagara, dahisara vandanAbena nayanabhAI ratananagara, dahisara bInAbena nilezabhAI ratananagara, dahisara = = == = pAleja jaina saMgha pAleja = ANaMda jaina saMgha = "bhagavAna mahAvIra mArga = == = 1 4 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnuFkama kama pRSTha che. m 4. 5 ) = 2 che 0 0 la 0 + 6 5. 1. arpaNa 2. prathama AvRttinuM prakAzakanuM nivedana 3. vivecakanuM nivedana bindumAM sintha eTale tattvArtha sUtra keTalA adhyAya ane keTalA sUtra tattvArtha sUtranI chapAImAM bhAga lenAranI yAdI , viSayAnukrama zrI tattvArthAdhigama sUtra (mULa mAtra) sUtrakAranuM maMgaLa adhyAya-1 1. kAvyAnuvAdakAranuM maMgala mokSamArgano sAdhananirdeza samyagdarzananuM svarUpa sAtatattvano nAmanirdeza nikSepa, pramANa ane nayano nirdeza 6. anuyogadvAra 7. samyajJAna ane sammacAritra 8. jJAna ane pramANa 9. matijJAnanuM svarUpa 10. zrutajJAnanuM svarUpa 11. avadhijJAnanuM svarUpa 12. mana:paryAyajJAnanuM svarUpa 13. avadhi ane mana:paryAya jJAnanI paraspara taratamatA 14. mati, ta, avadhi ane mana:paryAya e cAra jJAnanI viSayamaryAdA 15. kevaLajJAnanA viSayanI sUci 16. pravartatI jJAnazaktionI maryAdA 17. traNa ajJAna 18. nayanuM svarUpa adhyAya-2 1. jIvanA pAMca svatattva 2. jIvanuM asAdhAraNa lakSaNa - 3. jIvanA prakAra 11 12 18 19 * Ta / 9 ) 2 38 40 15 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. 5. 6. 7. indriyonuM svarUpa anindriya-manano viSaya jIvanI jAti ane prANa 1. 2. 3. 4. parabhavamAM jatAM thatI gatinuM svarUpa 8. 9. janma ane yoni zarIranuM varNana 10. traNa vedanuM varNana 11. AyuSyanuM svarUpa adhyAya-3 nAraka pRthvIno nAmanirdeza nAraka jIvanuM varNana-duHkha ane utkRSTa Ayu madhyalokanuM varNana manuSya ane tiryaMcajIvanuM svarUpa adhyAya-4 devonA prakAra-prabheda saMkhyA parivAra ane lezyAsvarUpa viSayasukhanuM svarUpa bhavanapati devanA prakAra 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. bAra vaimAnika devanA prakAra ane sthAna 8. sthiti ane gati AdinuM ane lezmAnuM svarUpa 9. kalpanI maryAdA, lokAMtika deva ane anuttara vimAnavAsI vyaMtara devanA prakAra jyotiSka devanA prakAra devanuM varNana 10. tiryaMcanI vyAkhyA 11. devonI utkRSTa ane jadhanya sthiti ane nAraka jIvanI jaghanya sthiti adhyAya-5 ajIva kAyano nAmanirdeza; dravyano nAmanirdeza 1. 2. dravyanuM sAmAnya svarUpa 3. dravyanuM vizeSa svarUpa 4. kAla dravyanI vizeSatA 5. 6. 7. 8. dravyanI vyAkhyA pudgalanA lakSaNa satanuM svarUpa ane syAdvAda baMdhanA kAraNa ane tenAM pariNAma 16 42 45 46 48 51 54 61 62 65 65 69 72 77 81 81 81 83 85 86 88 91 93 92 --) 102 106 106 109 110 116 117 12 2 124 124 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. 9. kALanuM svarUpa 124 10. guNanI vyAkhyA 133 11. pariNAmanuM svarUpa 133 adhyAya-6 137. AmravanI vyAkhyA 137 2. adhikaraNanuM svarUpa 142 jJAnAvaraNa ane darzanAvaraNanA Asrava : 144 sAtavedanIya ane asAtavedanIyanA Asrava 144 darzanamohanIya ane cAritramohanIyanA Asrava 144 nAraka, tiryaMca, manuSya ane deva AyuSyanA Asrava te cArenA samAna Asava - 148 zubha, azubha ane tIrthaMkara nAmakarmanA Asrava 150. ucca, nIca gotranA Asava 152 9. aMtarAyanA Asrava 152 adhyAya-7 155 vratanI vyAkhyA ane nAmanirdeza 155 . vratanA prakAra 155 pAMca vratanI darekanI pAMca bhAvanA; janahitakArI anya bhAvanAo 1pa9 pAMca vratanuM svarUpa 159 zIlavrata (sAta)no nAmanirdeza 163 saMlekhanA vratanuM svarUpa 163 samyag darzananA pAMca aticAra 163 pAMca vrata ane sAta zIla e darekanA pAMca-pAMca aticAra 168-171 saMlekhanA vratanA pAMca aticAra 176 10. dAnanuM svarUpa ane tenI viziSTatA 176 8. adhyAya-8 179 1. baMdha hetuno nAmanirdeza ane baMdhanI vyAkhyA 179 2. baMdhanA prakAra 179 3. prakRti baMdhanA prakAra 179 4. prakRti baMdhanA peTAbheda 183 5. sthitibaMdha-mULa prakRti baMdhanI utkRSTa ane jaghanya sthiti 190 anubhAgabaMdhanuM varNana; nirjarAnuM kAraNa 190 pradezabaMdhanuM varNana 191 8. puNya prakRtino nAmanirdeza 191 17 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-9 1. saMvaranI vyAkhyA 2. saMvaranAM sAdhana 3. nirjarAnuM sAdhana 4. guptinuM svarUpa 5. samitinuM svarUpa 6. yatidharmanuM varNana 7. bAra bhAvanAnuM svarUpa 8. parISahanuM varNana 9. eka samayamAM parISahanI maryAdita saMkhyA 10. cAritranA prakAra 11. bAhya ane atyaMtara tapanuM svarUpa 12. prAyazcitanA prakAra 13. vinayanA prakAra 14. vaiyAvRtyanA prakAra 15. svAdhyAyanA prakAra 16. vyutsarganA prakAra 17. dhyAnanuM svarUpa 18. ArtadhyAnanA prakAra 19. rodradhyAnanA prakAra 20. dharmadhyAnanA prakAra 21. zukala dhyAnanuM svarUpa - 22. nirjarAnA svAmI 23. nigraMthanA prakAra ane tenuM svarUpa adhyAya-10 1. kevaLajJAnanA hetu ' 2. mokSanuM kAraNa 3. mucyamAna jIvanI gati ane tenAM kAraNa 4. mokSatattva vicAravAnA anuyoga dvAra 5. adhyAya 1 thI 10 no svAdhyAya, 6. adhyAya 1 thI 10 nI praznAvalI 7. , upasaMhAra yAne caramopadezakArikA 8. sUtrakAranI prazasti 9. pariziSTo 198 198 198 198 200 200 200 200 207 207 212 212 215 215 215 215 215 218 219 219 219 219 226 226 232 232 232 232 232. 240 262 270 279 18 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | zrI tattvAthadhagamasUtram | ka - - mUlamAtram prathamoDadhyAyaH * 1 samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArga: 2 tattvArthazraddhAnuM samyagdarzanam | 3 tagnisargAdadhigamAdvA. 4 jIvA-jIvA zravana bandha-saMvara-nirjarA-mokSAstattvam | 5 nAmasthApanAdravyabhAvatastannayAsaH I 6 pramANanavairadhigamaH 7 nirdeza-svAmitvasAdhanAdhikaraNa-sthiti-vidhAnataH | 8 satsaMkhyA-kSetra-sparzana-kAlAntara-bhAvAlpabahuvaizcaT9 tiRtAvadhimana:paryAyakevalAni jJAnam 10 ta...mANe 11 Aghe parokSam 12 pratyakSamanyat 13 matiH smRtiH saMjJA cintADaDabhinibodha ItyanarthAntaram | 14 tadindriyAnindriyanimittam 15 avagrahehApAyadhAraNAH. 16 bahubahuvidhakSiprAnizritAsandigdhadhruvANAM saMtarANAm . 17 arthasya. 18 vyaMjanamyAvagrahaH / 19 na cakSuranindriyAbhyAm | 20 zruta atipUrva, drayanekadvAdazabheda / 21 dvividhoDavadhiH | 22 bhavapratyayo nArakadevAnAm | 23 yathoktanimittaH pavikalpaH zoSANAm | 24 RvipulamatI mana:paryAyaH 25 vizudrayapratipAtAbhyAM taddhizeSaH | 26 vizuddhi-kSetra-svAmiviSayebhyoDavadhimana:paryAyayo: | 27 matidhRtayornibandhaH sarvadravyadhvasarvaparyAyeSu | 28 rUpiSyavadhaH | 29 tadanantabhAge manaH paryAyasya . 30 sarvadravyaparyAyeSa kevalamyA 31 ekAdIni bhAjyAni yugapadekasminnAcaturbhuH | 32 matidhrutAvadhayo viparyayazcA 33 sadasatoravizeSAdyadacchopalabdharunmattavat | 34 naigama-sagraha-vyavahAra-sUtra-zabdA nayA | 35 Adyazabda dvitribhedI | - - 5 19 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha dvitIyoDadhyAyaH 1 aupathamika-kSAyikI bhAvI mizrazca jIvasya svatattvamaudayika-pArINAmikau ca | 2 dvinavASTAdazaikaviMzatitribhedA yathAkramam | 3 samyaktacAritra | 4 jJAna-darzanadAna-lAbhabhogopabhoga-vIryANi ca ] 5 jJAnAzAna-darzanadAnAdilabdhayazcatursitripaMcabhedA samyatvacAritrasaMyamasaMyamAzca | 6 gati-kaSAya-liMga-mithyAdarzanA-jJAnA-saMyatA-siddhatvalezyARtuzcatutyekaikaikaikaSaDrabhedAH / 7 jIvabhavyAbhavyatyAdIni ca | 8 upayogo lakSaNam ! 9 sa dvividhoDaSTacaturbhedaH / 10 saMsAriNI muktAzca / 11 samanaskAmanaskAra. 12 saMsAriNaDhasasthAvarAH | 13 pRthivyabuvanaspatayaH sthAvarAH / 14 tejovAyU dviIndriyodayazca trasAH 15 paMcendriyANi / 16 dvividhAni | 17 nivRtyupakaraNe dravyandriyam ! 18 laSNupayogau bhAvendriyam ! 19 upayogaH spardhAdiSA 20 sparzanarasanaghANacakSuHzrotrANi 21 sparza-rasagandha-varNa-zabdAstaSAmarthI | 22 zrutamanindriyasya | 23 vAdhvantAnAme kam | 24 kRmi-pipIlikA-bhramaramanuSyAdInAmeAkavRddhAni | 25 saMjJinaH samanaskAH | 26 vigrahagatI karmayogaH 27 anuzreNi gatiH | 28 avigrahA jIvasya ! 29 vigrahavatI ca saMsAriNaH prApha caturbhuH | 30 ekasamayogavigrahaH | 31 eka drau vADanAhAraka | 32 samUcchanagarbhopapAtA janma / 33 sacitta-zIta-saMvRttAH setarA mizrAmaikazastadyonaH | 34 jarAdhvarDapotAnAM garbhaH | 35 nArakadevAnAmupapAtaH | 36 zeSANAM samUrNanam | 37 audArikavaikriyAhArakataijasakArmaNAni zarIrANi | 38 para para sUkSmam | 39 pradezatoDasaoNyaguNe prApha taijasAt | 40 20 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anantaguNe pare ! 41 apratighAta ! 42 anAdisambandha ca | 43 sarvasya / 44 tadAdIni bhAjyAni yugapadekasyADaDacaturbhu: | 45 nirupabhogamajyam | 46 garbhasamUcchanajamAdyam ! 47 vaikriyamIpapAtikam | 48 labdhipratyaya ca | 49 zubha vizuddhamavyAghAti cAhAraka caturdazapUrvadharaaiva | 50 nArakasamUchino napuMsakAni. 51 na devAH | para aupapAtikacaramadehottamapuruSADasakhyamavarSAyuSoDanapavaryAyuSaH | | atha tRtIyoDadhyAyaH || 1 ratnazarkarAvAlukApaMkadhUmatamomahAtamaprabhA bhUmayoghanAbuvAtAkAzapratiSThAH saptAdhoDadhaH pRthutarAH | re tAsu narakA 3 nityAzubhataralezyA-pariNAma-dehavedanAvikriyAH 4 parasparoTIritaduHkhA: 5 5 saMkliSTAsurodhIritaduHkhAzca prApha caturthyaH I 6 tebleka-tri-sapta-daza-saptadaza-dvAviMzati-trayanniza- sAgaropamAH sattAnAM parA sthitiH | 7 jambudvIpalavaNAdayaH zubhanAmAno dvIpasamudrAH | 8 dvipnirviSkasmAH pUrvapUrvaparikSepiNo valayAkatayaHA 9 tanmadhye merunAbhivRtta yojanazatasahastraviSkasmo jambudvIpaH | 10 tatra bhAratahaimavataharivideharamyakahairaNyavartarAvatavarSA kSetrANi / 11 tadvibhAjinaH pUrvAparAyatA himavanmatAhimavanniSadhanIlaknizikhariNo varSadharapakvatAH | 12 dvirdhAtakIkhaNDA 13 puSkarA cA 14 prAdhAnuSottarAnmanuSyA: 15 AryAblizaDyu . 16 bharatairAvatavidehAH karmabhUmayoDanyatra devakurUttarakurubhyaH / 17 nRsthitI parApare tripalyopamAntarmuhUrta 18 tiryaMgyonInAM cAra Wan yWan Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | atha caturthoDadhyAya 1 devAzcaturnikAyA | - tRtIya pItalezyaH | 3 dazASTapaMcadvAdazavikalpAH kalpopannaparyantAH | 4 IndrasAmAnikaTanAyaDhiza-pAribadyAtmarakSa-lo kapAlAnI kaprakIrNakAbhiyogyakilbiSikAzaikazaH 5 trAyasiMzalokapAlavaryA vyantarajyotiSkAH / 6 pUrvayorbIndrAH | 7 pItAntalezyAH / 8 kAyapravIcArA A aizAnAtT 9 zeSAH sparzarUpazabdamana:pravIcArA yoddhayoH / 10 pareDapravIcArAH 11 bhavanavAsinoDasura-nAgavidyasuparNAgni-vAta-stunitodadhi-dvIpadiimArAH | 12 vyattarAH kinnara-kipuruSa-mahoraga-gandharva-yakSa-rAkSasa-bhUta-pizAcAHA 12 jyotiSkAH sUryAzcandramasAgrahanakSatraprakIrNatArakAzca | 14 merupradakSiNA nityagatayo nRloke | 15 tatkRtaH kAlavibhAga, 16 bahiravasthitAH | 17 vaimAnikAH | 18 kalpopanA kalpAtItAzca / 19 uparyapari | 20 saudharmenazAnasAnakumAramAhendra-brahmaloka-lAntaka-mahAzukra-sahastrAreDUAnataprANatayorANAvyutayo-naivasu raiveyakevu vijaya-vaijayanta-jayantAparAjiteSu sarvArthasiddha ca | 21 sthiti-prabhAva-sukha-ghuti-lezyAvizuddhIndriyAvadhiviSayatoDadhikAH | 22 gati-zarIra-parigrahAbhimAnato hInA. 23 pItapadmazuklalezyA dvitri-zeSeSa . 24 prAraiveyakebhyaH kalpAH | 25 brahmalokAlayA lokAntikAH | 26 sArasvatAdityavaktaraNagatoya-tuSitAvyAbAdha-maratoDariSThAzcA 27vijayAdiSA dvicaramA | * 28 aupapAtikamanuSyabhyazeSAtirthagyonayAH ! 29 sthiti. 30 bhavaneSu dakSiNArdhAdhipatInAM palyopama-madhyardham / 31 zeSANAM pAdone I 32 asurendrayoH sAgaropamadhimaM ca . 33 saudharmAdiSa - 22 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yathAkramam | 34 sAgaropame | 35 adhike ca | 36 sapta sAnakumAre | 37 vizeSatri-sapta-daukAdaza-trayodazapaMcadazabhiradhikAni ca | 38 AraNAsmRtAdUrvamekakena navasu raiveyakeSu vijayAdiSu sarvArthasiddhe cA 39 aparA palyopamadhika ca . 40 sAgaropame ! 41 adhike ca . 42 parataH parataH pUrva pUrvAnantarA | 43 nArakANAM ca dvitIyAdiSa | 44 daza varSasahasrANi prathamAyAm 45 bhavaneSu ca | 46 vyattarANAM ca / 47 parA palyopaman, 48 jyotiSThANAmadhikam | 49 grahANAmekam 50 nakSatrANAmadham pa1 tArakANAM caturbhAgaH | para jaghanyA tvaSTabhAgaH pa3 caturbhAgaH zeSANAm | i che paNa | atha paMcamohadhyAyaH | * 1 ajIvakAyA dharmAdharmAkAzapudgalA: / 2 dravyANi jIvAzcA 3 nityAvasthitAnyarUpANi | 4 rUpiNaH pagalAH | 5 ADaDakazAdekadravyANi / 6 niSkriyANi cA 7 asaMkheyAH pradezA dharmAdharmayoH | 8 jIvasya ca | 9 AkAzasyAnattAH | 10 saMkheyAsaMkhyayAzca 5galAnAm | 11 nANoH | 12 lokAkAzeDavagAha ! 13 dharmAdharmayoH kRtna 14 ekapradezAdiSa bhAjyaH pulAnAm 15 asaMkhya bhAgAdiSu jIvAnAm 16 pradezasaMhAravisargAbhyAM pradIpavat | 17 gatisthityupagraho dharmAdharmayorupakAraH | 18 AkAzassAvagAhaH ! 19 zarIravAna:prANApAnAH - 5galAnAm | 20 sukhaduHkhajIvitamaraNopagrahAzcaT 21 parasparopagraho jIvAnAm | 22 vartanA pariNAmaH kriyA paratvAparatve ca kAlasya | 23 sparzarasagandhavarNavantaH pudgalAH | 24, zabda-bandha-saumya 23. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaulya-saMsthAna-bhedanamachAyAtapodyotavannazca + 25 aNavaH skandhAzca | 26 saMghAtabhedabhya utpadyanta . ra7 bhedAdaNa: 28 bhedasaMghAtAbhyAM cAkSuSAH + & utpAda-vyaya-dhrauvyayukta sat | 30 tabhAvAvyaya nityam | 31 arpitAnarpitasiddhaH | 32 niSpakSatA-bandhaH 33 na jaghanyaguNAnAm | 34 guNasApe sadazAnAm 35 kayadhikAdiguNAnAM tu. 36 baLe samAdhikI pAriNAmikau 37 guNaparyAyavad dravyam | 38 kAlakSetyeke ! 39 soDanantasamayaH 40 dravyAzrayA nirguNA guNAH | 41 tabhAva pariNAmaH 42 anAdirAdimAMzca 43 rUpidhvAdimAnuM 44 yogopayogI jIveSa | | | atha SaSThoDadhyAyaH || 1 kAyavAdyana:karma yogasa Asrava / 3 zubhaH puNyasya / 4 azubha pApasya . 5 sakaSAyAkaSAyayo sAparAmiryApathayo / 6 avrata-kaSAyendriya-kriyAH paMca-catuH-paMca-paMcaviMzatisaMkhyAH pUrvasya bhedAH | 7 tIvra manda-jJAtA-jJAtabhAvavaryAdhikaraNavizeSebhyastaDhizeSaH 8 adhikaraNe jIvAjIvAH | 9 AghasarasmasamArambhArambha-yoga-skRtakAritAnumata-kaSAyavizeSesisisTizcaturzakazaH 10 nirvatanA-nikSepasaMyoganisargo DhicaturtitribhedAH param | 11 tatvadoSanilava-mAtsaryAntarAyAsAdanopaghAtA jJAnadarzanAvaraNayoH 12 duHkha-zoka-tApAkrandanavadha-paridevanAnyAtmaparobhayasthAnyasaghasyA 13 bhUvratyanukampA dAne sarAgasaMyamAdiyogaH, kSAntiH zaucamiti saghasya | 14 kevali-zruta-saMgha-dharma-davAvarNavAdo darzanamohasya / 15 kaSAyodayAttIvAtmapariNAmazcAritramohasya | 16 bahArambhaparigrahatva 24 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ca nArakasthAyuSaH | 17 mAyA tairyagyonasya | 18 alpAraznaparigraha- svabhAvamArdavArnavaM ca mAnuSasya | 19 niHzIlavratavaM ca sarveSAm ! 20 sarAgasaMyama-saMyamasaMyamAkAmanirjarA-bAlatamAMsi devasya | 12 yogavakratA visaMvAdanuM cAzubhasya nAgnaH | 22 viparIta zubhasya | 23 darzanavizuddhirvinayasaMpannatAzIlavratadhvanaMticAro-DabhIrNa jJAnopayoga-saMvegI zaktitasyAgatapasI saMgha-sAdhusamAdhi-vaiyAvRtyakaraNa-maheMdAcAryabahuzrutapravacanabhakti-rAvazyakAparihANi-margaprabhAvanApravacanavatsalatvamiti tIrthakRttvasya | 24 parAtmanindA-prazaMse sada-saguNAcchAnoddabhAvane ca nIcaeNrgotrasya . 25 tadviparyayo nIcethUjyanutyeka cottarasya | 26 vighnakaraNamantarAyasya | - - 6 || atha saptamoDadhyAyaH | 1 hiMsADanRtasteyAbrahmaparigrahabhyo virativratam | ra dezasarvatoDaNamahatI | 3 tasvairyArtha bhAvanAH pacca pacca . 4 hiMsAdigvihAmutra cApAyAvadyadarzanam 5 duHkhameva vA. 6 maitrI pramoda-kAruNya-mAdhyazmAni sattva-guNAdhika-kilazyamAnA-vineyeSe 7 jagatkAyasvabhAva ca saMvegavairAgyArtham | 8 pramattayogAtmANavyaparopaNa hiMsA. 9 asadabhidhAnamanRtam | 10 adattAdAna teyam 11 maithunamabahma / 12 mUccha parigraha / 13 nizalyo vatI 14 agAryanagArazna / 15 aNuvatoDagArI | 16 dizAnarthadamyavirati-sAmAyikapauSadhopavAsopabhogaparibhogA-tithisaMvibhAgavratasaMpannazcI 17 mAraNAnika saMlekhanAM jo pitA | 18 zakAkAMkSAvicikitsADanyadaSTiprazaMsAsaMtavA-samyagdarTaraticArA: | 19 25... Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vratazIleSa pacca pacce yathAkramam | (c) bandha-vadha RvicchedAtibhArAropaNA-napAnainirodhAH | 21 miththopadezarahasyAbhyAkhyAna-kUTalekhakriyA-nyAsApahAra-sAkArama-bhedAH | 22 stanaprayoga-tadADhatAdAna-viruddharAjyAtikrama-hInAdhikamAnonmAna-pratirUpakavyavahAroH | 23 paravivAhakaraNetraparigRhItA-DaparigRhItAmanA-naMgakrIDA-tIvra kAmAbhinivezA: 24 kSetravAstu-hiraNyasuvarNa-dhanadhAnya-dAsIdAsakukhyapramANAtikramAH | 25 Udhvastiryavyatikrama-kSetravRddhinRtyantardhAnAni | 26 Anayana-pregyayoga-zabdarUpAnupAtapudgalakSepAH 27 kandarpa-kaundu-maukharyA-samIkSyAdhikaraNopabhogAdhikatvAni | 28 yogadupraNidhAnA-nAdaraRtyanupasthApanAni | 29 apratyavekSitApramArjitotsagaMdAnanipasaMstAropakramaNAnAdAra-RtyanupasthApanAni | 30sacitta-saMbaddha-saMmizrA bhiSava-duSpakvAhArAH 31 sacittanikSepapidhAna-paravyapadeza-mAtsarya-kAlAtikramAH | 32 jIvitamaraNAzaMsA-mitrAnurAga-sukhAnubandha-nidAnakaraNAni | 33 anugrahArthe svasyAtisargo dAnam | 34 vidhi-dravya-dAtRpAtravizeSAjJaddhizeSaH | || atha aSTamoDadhyAyaH | 1 mithyAdarzanA-virati-pramAda-kaSAya-yogA bandhahetavaH | 2 sakaSAyavAjIvaH karmaNo yogyAnyudaMgalAnAdatte 3 sa bandhaH | 4 prakRtisthityanubhAgapradezAstaddhidhayaH pa Adya jJAnadarzanAvaraNavedanIya-mohanIyAyuSka-nAma-gotrAntarAyAH | 6 paMcanavadvaSTAviMzaticaturTicatvAriMzaDhipaMcabhedA yathAkramam | 26 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 matyAdInAm / 8 cakSuracakSuravavidhakevalAnAM nidrAnidrAnidrA pracalA pracalApracalAsyAnagRddhivedanIyAni ca / 9 sada saDheghe / 10 darzanacAritramohanIya-kaSAyavedanIyAkhyAsidviSoDazanavabhedAH samyaktvamithyAtvatadubhayAni kaSAyanokaSAyAvanantAnubadhdhapratyA khyAnapratyAkhyAnAvaraNasaMjvalanavikalpAtraikazaH krodhamAnamAyAlobhAH hAsyaratyaratizokabhayAgupsAsrIpunapuMsakavedAH / 11 nArakatairyagyonamAnuSadaivAni / 12 gatijAtiza2I2AMgopAMganirmANabandhanasaMghAtasaMsthAnasaMhanana sparzarasagandhavarNAnupUrNagurulaghUpaghAtaparAghAtAtapo ghotocchavAsavihAyogatayaH pratyekaza2I2trasasubhagasusvarazubhasUkSmaparyAptasthirAdeyazAMsi setarANi tIrthakRttva ca / 13 uccernIyai / 14 dAnAdInAm / 15 AditastisRNAmantarAyasya ca trizatsAgaropamakoTIkoTyaH parA sthitiH / 16 saptatirmohanIyasya | 17 nAmagotrayoviMzatiH| 18 trayasi~zatsAgaropamANyAyuSkasya | 19 apa2A dvAdazamuhUrtA vedanIyasya | 20 nAmagotrayoSTau / 21 zeSANAmantarmuhUrtam| 22 vipAkoDanubhAvaH // 23 sa yathAnAma | 24 tatazca nirjarA 25 nAmapratyayAH sarva to yogavizeSAtsUkSmakakSetrAvagADhasthitAH sarvAtmapradezeSvanantAnantapradezAH // 26 sahegha-samyaktva-hAsyarati-puruSaveda-zubhAyu-rnAmagotrANi puNyam / J Wan Wan Wan // atha navamoDadhyAyaH II AsanirodhaH saMvaraH / 2 guptisamitidharmAnuprekSAparISahajayacAritraiH / 3 tapasA nirjarA ca / 4 sabhyagyoganigraho guptiH| 5 IryAbhAaiSaNAdAna nikSepotsargaH samitayaH 6. kSamAmArdavArjhavazaucasatya uttama 1 27 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyamatapasyAgAkiMcanyabrahmacaryANi dharmaka7 anityAcaraNasaMsA rakatvAnyatvAzucivAgnavasaMvaranirjarAlokabodhidurlabhadharmasvAkhyAta tattvAnucintanamanuprekSAH 8 mArgAcyavananirjarArthI pariSoDhavyA parISahAH | 9 zrutpipAsAzItoSNadazamazakanAnyAratistrIcaryA niSadyAzadhyADaDakrozavadhayAcanAlAbharogatRNasparzamalasatkArapuraskAajJAta jJAnAdarzanAni / 10 sUkSmasaMpacchadhaWvItarAgayozcaturdaza / 11 ekAdaza jine / 12 bAdarasiMharAye sarve ! 13 jJAnAvaraNe prajJADajJAne / 14 darzanamohAttarAyayoradarzanAlAbhI | 15 cAritramohe nAnyAratistrIniSadyADaDakrozayAcanAtkArapuraskArA: 16 vedanIye zeSAH 17 ekAdayo bhAjya yugapadekoviMzataHA 18 sAmAyika-chedopasthApya-parihAravizuddhi-sUkSmasaMparAyayathAkhyAtAni cAritram 19 anazanAvamaudaryanavRttiparisaMkhyAnarasaparityAga-viviktazayyAsana-kAyakalezA bAhya tapaH | 20 prAyazcitta-vinaya-vaiyAvRtya-svAdhyAya-butsargaththAnAnyuttaram 21 navacaturdazapaMcadvibheda yathAkrama prAdhyAnAt | 22 AlocanapratikramaNa tadubhaya-vivekabutsarga tapacheda-parihAropasthApanAni 23 jJAnadarzanacAritropacArA: 24 AcAryopAdhyAya-tapasvizaikSaka-glAna-gaNa-kula-saMgha-sAdhu-samanojJAnAm 25 vAcanApRcchanADanu-prekSA-DaDasnAya-dharmopadezA: 26 bAhyAbhyantaropadhyoH / 27 uttamasaMhanATyakAgracintAnirodho dhyAnam | 28 AmuhUrtAt ! 29 ArtaraudradharmaguphalAni . 30 paremokSahetU I 31 ArtamamanojJAnAM samUyoge taDhiprayogAya mRtisamanvAhAraH | 3ra vedanAyAzca . 33 viparIta manojJAnAm 34 nidAna cA 35 tadaviratadezaviratapramattasaMyatAnAm. 36 hiMsADanRta-steyaviSayasaMrakSaNebhyo raudramaviratadezaviratayoH | 37 AjJADapAya 22 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAka-saMsthAnavicayAya dharmamapramattasaMyatasya | 38 upazAntakSINakaSAyayozca | 39 zukla cAdya / 40 pare kevalina / 41 pRtharve ka-vitarka-sUkSmakriyADapratipAtibhupatakriyAnivRttIni. 42 tat cekakAyayogAyogAnAm 45 vitarka zrutam | 46 vicAroDarthavyaMjanayogasaMkrAntiH | 47 sabhya daSTi - zrA va ka - vi ra tA - na tavi yA ja ka - darzanamohakSapakopazamakopazAntamohakSapaka-kSINamoha-jinAH kramazoDasaMkhyayaguNanirjarAH | 48 pulAka-bakuza-kuzIla-nircanthasnAtakA nigranthA | 49 saMyama-zruta-pratisevanA-tIrthaliMgalezyopapAtasthAnavikalpataHsAdhyAH | | atha dazamoDadhyAyaH || 1 mohakSayAd jJAnAvaraNAttarAyayAcca kevalam | 2 bandhatvabhAvanirjarAbhyAm | 3 kRtnakarmakSayo mokSaH | 4 . aupazamikAdibhavyatvAbhAvAccAnyA kevala samyatvajJAnadarzanasiddhatvebhyaH 5 tadanantaramUrdhva gacchatyAlokAntAt | 6 pUrvaprayogAdasaMgatvAk bandhacchadAttathAgati-pariNAmocca tadgatiH | 7 kSetrA-kAla-gati-liMga tIrtha-cAritrapratyekabuddhabodhitajJAnAvagAhanAntara-saMkhyAlpabadutvavataH sAdhyA ! itizrI tattvArthAdhigamasUtra, mUlamAtra saMpUrNam 5 5 x " 29 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ zrIumAsvAtivAcakaviracitam tattvAthaffdhakAmasUtram | saMbaMdhakArikA narajanmanI saphalatA :- ---- samyagdarzanazuddhaM, yo jJAnaM viratimeva cApnoti // duHkhanimittamapIdaM, tena sulabdhaM bhavati janma // 1 // anu: zuddha samakitathI vizuddhA, jJAnane cAritra je, meLave A manujabhavamAM, ratnasama traNa ratna e; atiduHkhathI pAmela ne, vaLI duHkhanuM kAraNa kahyo, narajanma paNa A saphaLa teno, bhAva nirmaLa jo lahyo. [1 'zubhakaraNi karI - karmavimukta thavA preraNA : janmani karmaklezai-ranubaddhe 'smi~stathA prayatitavyam // karmaklezAbhAvo, yathAbhavatyeSa paramArthaH // 2 // karmane saMkalezathI saMbaddha A manujanmamAM, - yatna evo kijIye jema, nAza pAme kaleza A; karmane saMklezano vidhvaMsa e paramArtha che, paramArtha tene sAdhavAne vizvamAM puruSArtha che. rA kuzalAnubaMdhI karma kadI aphaLa thatuM nathI : - paramArthAlAbhe vA, doSeSvArambhakasvabhAveSu // kuzalAnubandhameva, syAdanavadyaM yathA karma // 3 // ati gADha doSo rAga ne vidveSa e gaja kesarI, - paramArtha mArge cAlatAM te, kare vipna pharI pharI, saMsAranI karavI ja vRddhi, e ja doSa svabhAva che, 30 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niravadya mArge cAlatAM, hoya kuzala bandhana bhAva te. 3 che prakAranA puruSanuM svarUpa : karmAhitamiha cAmutra, cAdhamatamo naraH samArabhate // ihaphalameva tvadhamo, vimadhyamastUbhayaphalArtham // 4 // paralokahitAyaiva, pravartate madhyamaH kriyAsu sadA // mokSAyaiva tu ghaTate, viziSTamatiruttamaH puruSaH // 5 // yastu kRtArtho'pyuttama-mavApya dharmaM parebhya upadizati // nityaM sa uttamebhyo'-pyuttama iti pUjyatama eva // 6 // tasmAdahati pUjA-mahannevottamottamo loke // devarSinarendrebhyaH, pUjyebhyo'pyanyasatvAnAm // 7 // - Ihaloka ne parabhava bagADe, adhamamAM paNa adhama te, A bhava mIThA ema adhama mAnI, pugale rAcI rahe; bane bhavonA bAhyasukhane, vAMccha vimadhyama AtamA, A janmanA sukha sAcavI, karaNI kare zubha-zubhatamA I/4 AgAmI bhavanA zreya mATe, kaSTa sahI kriyA kare, - dharmazraddhA sAcave te jIva madhyama sukha vare; bhavabhItithI bhayabhIta bhavijana mukti kevaLa IcchatA, ne mukti mATe yatna uttama AcarI uttama thatA. pA kRtakRtya uttamadharma pAmI, upadize te anyane, te pUjyanA paNa pUjya prabhujI, uttamottama pada dhare; arihaMta tIrthapati vipatti, prANIgaNanI dUra kare, e kAraNe e pUjyanI, sura-nara-pati pUjA kare chedI prabhu pujAnuM phaLa : - abhyarthanAItAM, mana:prasAtitaH samaidhaza . tasmAdapi niHzreyasa-mato hi tatpUjanaM nyAyyam // 8 // 31 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - pUjanA karatAM prabhunI, prakaTa citta prasannatA,. prasanna mana sAthe samAdhi, samAdhi ziva sAdhanA; ema muktinuM kAraNa, nivAraNa azivanuM pUjana kahyuM, mATe ja yukti yukta samajI, jinapUjI darzana lahyuM. zA tIrthasthApanAnA hetu ? - tIrthapravartanaphalaM, yat proktaM karma tIrthaMkaranAma // tasyodayAt kRtArtho'-pyarhastIrthaM pravartayati // 9 // tatsvAbhAvyAdeva, prakAzayati bhAskaro yathA lokam // tIrthapravartanAya, pravartate tIrthakara evam // 10 // jinanAmanuM phaLa jANIe, zrI zramaNa saMghanI sthApanA, - kRtakRtya paNa prabhu karma udaye, tIrthasthApe zubhamanA; jema bhuvanamAM udyota karavo, sUryano e svabhAva che, tema tIrtha karavuM tIrthapatino, uttamottama bhAva che. 8 zrI mahAvIra prabhunI guNastuti : - yaH zubhakarmAsevana-bhAvitabhAvo bhaveSvanekeSu / jajJe jJAtekSvAkuSu, siddhArthanarendrakulapradIpaH // 11 // jJAnaiH pUrvAdhigatai-rapratipatitairmatizrutAvadhibhiH // tribhirapi zuddhairyuktaH, zaityadyutikAntibhirivenduM // 12 // zubhasArasattvasaMhanana-vIrya mAhAtmyarUpaguNayuktaH jagati mahAvIra iti, tridazairguNataH kRtAbhikhyaH // 12 // jeNe aneka bhavo viSe, zubha karma sevana bahu karyuM, | zubhabhAvanA ema daDha karI, tapa vIza sthAnaka AcaryuM; nandana RSinA janmamAM jina nAmakarma nikAcIyuM, thaI devane ahIM avataryA siddhArtha kuLadIpaka prabhu. NlA IkvAkukuLa ne jJAtavaMza, sUryasama e zobhatA, 32 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvalA traNa jJAna matizruta-avadhi avinAzI hatA; jema zItaLatA ghuti kAttithI bahu zobhato zAradazazI, tema jJAna traNa bahuguNa jinajyotmA vilasatI dazadizi /10nA baLavIrya prabhutA rUpa guNa mAhAbhyane sAtvikatA, sAra sarve daDha zarIre sadA zobhe sughaDatA; ema guNa dekhI guNathI niSpanna nAma kare surA, vizvamAM vikhyAta kIrti, zrI mahAvIra jinavarA. / zrI mahAvIrasvAmino saMsAra tyAga-dIkSA ane tapaH svayameva buddhatattvaH, sattvahitAbhyudyatAcAletasattvaH // abhinanditazubhasattvaH, senttrlokaantikairdevaiH // 14 // - janmajarAmaraNAta, jagadazaraNamabhisamIkSya niHsAram // sphItamapahAya rAjyaM, zamAya dhImAn pravavrAja // 15 // pratipadyAzubhazamanaM, niHzreyasasAdhanaM zramaNaliGgam // kRtasAmAyikakarmA, vratAni vidhivat samAropya // 16 // saMsAranA sukha bhogavI, prabhu varSa trIzanI ummare, vairAgyavRtti keLavI sura-navalokattika vinave; jIvamAtranA hitaeta sthApo, nAtha ! dhArmikatIrthane, daI dAna vArSika svayaM-saMbudha sAdhavA paramArthane. 1rA 'niHsArane niHzaraNa dekhI, vizvane duHkhamAM DUbuM, jyAM janma vyAdhi jarA maraNo, koI nahi tethI chUTyuM; e dUra karavA zAnti varavA, rAjya seTuM tyAgIne, sAmrAjya saMyamanuM svIkAryuM, dhIra vIra vaDabhAgIe. 13. karI paMcamuSTi loca lIdho, veza Indra je dIyo, e bhava nivAraNa, dharmakAraNa, karmamAraNa jagajayo; vrata Acare vidhi sAcavI, dharI sarva sAmAyika mahA, - --- Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kare ghora tapa ne sahe parIsaha-kaSTa bAravarasa ahIM ! ||14|| zrI vIraprabhune kevaLajJAna prApti tIrtha sthApanAne AgamanI mahattAH-- samyakttvajJAnacAritra - saMvaratapaH samAdhibalayuktaH "1 mohAdIni nihatyA - zubhAni cattvAri karmANi // 17 // kevalamadhigamya vibhuH, svayameva jJAnardazanamanantam // lokahitAya kRtArtho'pi, dezayAmAsa tIrthamidam // 18 // dvividhamanekadvAdaza-vidha mahAviSayamamitagamayuktam // saMsArAvapA-manAya du:hayAyAlam // 6 // granthArthavacanapaTubhiH prayatnavadbhirapi vAdibhirnipuNaiH // anabhibhavanIyamanyairbhAskara iva sarvatejobhiH // 20 // samyakatvadarzana jJAna saMyama, samAdhitapa saMyutA, saMvarataNuM mahA sainya sarjI yojanA karI adbhutA; mahAmoha Adi cAra ghAti-karmaghAta karI. varyA, kSAyikabhAve jJAnadarzana, zivakaraNa bhavajalataryA. // 15 // kRtakRtya paNa jina janahitArthe, tIrtha sthApe nirmaLuM, nayabhaMgane gamathI ati gaMbhIra Agama padizyuM; be ne vaLI che bAra jenA bheda bhavajalanau samA, duHkha dUra karavA che samartha sadA vacana e vizvamAM. // 16 // je vAdIo vakhaNAya vizve vahni jevA prajaLatA, zAstrArtha karavA pratikSaNa karatA pratIkSA prabaLatA; nijagranthanA savi artha gokhI gokhI uccare sarvadA, paNa e thakI na dabAya jinavara-vacanano aMza kadA. [17] zuM sUryanA zuci tejane savi teja bhegA maLI kare, yatno karoDo maMdo karavA, paNa saphaLatAne vare ? jinarAjanA vacano jhaLakatA sUryasarIkhA jANIe, 34 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khadyota jevA anyanA savi vacana kalpita mAnIe. ||18 zrI vIra paramAtmAne namaskA ane saprayojana grantha karaNa pratijJAH kRtvA trikaraNazuddhaM, tasmai paramarSaye namaskAram // pUjyatamAya bhagavate, vIrAya vilInamohAya // 21 // tattvArthAdhigamAkhyaM, bahvarthasaGgrahaM laghugrantham // vakSyAmi ziSyahitamima-mahadvacanaikadezasya // 22 // nirmoha ne nirmama prabhujI, pUjya vizva samastanA, karI vandanA trikaraNa vizuddha, vIra vibhupadapaghamAM; bahu arthathI bharapUra laghu-sUtronI racanA sAcavI, racuM sUtra tattvArthAdhigama abhidhAna sanmati keLavI, 1lI sA yo4vAmai ziSyane tibodha mukhya nimitta..cha, jinavacanano alpAMza grahIne guMthya e paNa satya che; kyAM pAra paNa na pamAya evo ratnanidhi ratnAkaru, ne maMjUSA A kayAM tadubhava ratnanI gaNanA gaNuM. l/20nA saMpUrNa jinavacanano saMgraha karavo azakya che? - - mahato'timahAviSayasya, durgamagranthabhASyapArasya; kaH zaktaH pratyAsaM, jinavacanamahodadheH kartum // 23 // zirasA giriM bibhitse-duccikSipsezca sa kSitiM doAm; pratitIrSezca samudaM, mitsezca punaH kuzAgreNa // 24 // vyomnIn, cikramiSen, mesaMgariM pANinA cikampayiSet, gatyAnilaM jigISe-ccaramasamudraM pipAsecca // 25 // khadyotakaprabhAbhiH, so'bhibubhUSecca bhAskaraM mohAt, yo'timahAgranthArthaM, jinavacanaM saMjighRkSeta // 26 // jemAM vividha viSayobharyA, je ekathI eka che mahA, upa Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jyAM bhASyaracanA paNa gaMbhIra-arthe bharI durgama ahA; te nivacana jalaniSi khobe, ulavA koNa zakta che. jo mAthuM mArI meruparvata, pADe to e yukta che. rA be bAjuthI ucakI ulALe urvIne utsAhathI, atilola jalakallola jaladhi tare jo be bAMhyathI; eka tRNanA agre kare che, mApa savisAgarataNuM, - uchaLI ane AkAzamAM, rajanIzane pakaDe ghaNuM. rA. eka hAthathI suragiri dhUNAve, jIte pavanane doDato, laI aMjalimAM je svayaMbhU-ramaNala gagaDAvato; khajUA samI nijayotithI, bhAnuprabhAne DhAMkI de, to te mahAgranthArtha zrI jinavacana sarve saMgrahe. maraDA zrI jinavacananA eka padanI paNa vizeSatA : - ekamapi tu jinavacanA-dyasmAnnirvAhakaM padaM bhavati, zrUyante cAnantAH; sAmAyikamAtrapadasiddhAH // 27 // tasmAt tatprAmANyAt, samAsato vyAsatazca jinavacanam zreya iti nirvicAraM, grAhya dhAryaM ca vAcyaM ca // 28 // jinavacana amRtabindu paNa jo eka cAkhe bhAvathI, bhavabhava taNA viSa Utare, bhava tare e daDha nAvathI; saMbhaLAya che zAse bhavi, siddhayA anantA AtamA, padamAtra sAmAyika suNI, paramArtha laI paramAtamA. 24 e satya vAta pramANa mAnI, nirvikalpa sAMbhaLo, kalyANa karavA jinavacanane bhaNI gaNI vistRta karo; saMkSepa ke vistAra vadhate, je rIte ruci upaje, - amRta samA A vacana pIje, sarvadA sukha saMpaje. rapA Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmanA upadezakone ekAnte lAbha H na bhavati dharmaH zrotuH, sarvasyaikAntato hitazravaNAt; bruvato'nugrahabuddhayA, vaktustve kAntatobhavati // 29 // zramamavicintyAtmagataM, tasmAcchreyaH sadopadeSTavyam; AtmAnaM ca paraM ca hi, hitopadeSTA'nugRhNAti // 30 // hitakara zravaNa karanAra sarve dharma pAme sarvathA, ekAnta evo niyama nathI tyAM bhAvanI che vividhatA; upakAra buddhi keLavI kahenArane nizcita paNe, thAye ekAnte dharma sarve zAstra paNa emaja bhaNe. I // 26 // e kAraNe kalyANakara saddharmane upadezIe; zrama navi gaNo, zrama uttare bahu kALano ema mAnIe; hitavacananA upadezako, kalyANa nija paranuM kare, naukA samA e zuddha guruo, tAre ane pote tare. / / 2aa mokSa mArga e eka ja hitopadeza che H - narte ca mokSamArgA-dvitopadezo'sti jagati kRtsne'smin; tasmAtparamimameveti, mokSamArgaM pravakSyAmi // 31 // A akhila vizve mokSano zubha mArga eka ja zreya che, te choDIne bIjuM badhuM du:khadAyI sarve hoya che; ethI ja e utkRSTa samajI kahIza huM A granthamAM, e sAMbhaLI zraddhA dharI bhavi ! saMcaro ziva panthamAM. // 28 // * iti saMbaMdhakArikA na Wan Wan Wan Page #42 -------------------------------------------------------------------------- Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % gaI nama: zrI tatvArtha sUtram-sAnuvAdam sUtrakAra :-vAcakavara umAsvAti gaNi anuvAdakAra : - muni mahArAja zrI rAmavijayajI anuvAdakAranuM maMgala "harigIta chaMda" maMgala : staMbhanapati zrI rAmAnaMdana pArzvajina vaMdana karuM, daza pUrvadhara zrI umAsvAti, pUjya vAcaka anusaruM; zrI vijayanemisUrIza caraNe, amRtapada che sukhakaruM, tatvArthasUtra anuvAda racatAM, rAma kahe maMgala varU. (1) artha : staMbhatIrthamAM (khaMbhAtamAM) rahela vAmAdevInA putra zrI pArzvajinane vaMdana karuM chuM. daza pUrvaghara evA zrI tatvArthasUtranA racayitA pUjya vAcaka umAsvAtine anusaruM chuM, zrI vijayanemisUrinA caraNe sukhakara evuM amRtapada che te maMgala prApta karavAnI zrI tattvArthasUtrano kAvyAnuvAda karatAM "rAma" AzA rAkhe che. | bhAvArtha : khaMbhAtamAM rahela zrI staMbhana pArzvanAthane vaMdana karI sUtrakAra zrI umAsvAtinuM smaraNa karI anuvAdakAra muni rAmavijayajI potAnA praguru zrI vijayanemisUri tathA guru zrI vijayaamRtasUrinuM smaraNa karI kAvyAnuvAda zarU kare che. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | | adhyAya 1lI | eka mArga : sUtra - ganajJAnadAdafor mokSamArga anuvAdaH mukti maMdira gamana karavA mArga vIre upadizyo, zravaNa karIne bhavyajIve hRdayamAMhe sahyo; sAcI zraddhA jJAna sAcuM caraNa sAcuM Adaro, zithila karIne karmabaMdhana, muktimArge saMcaro (2) artha : bhagavAn mahAvIrasvAmIe mukti prApta karavAno je mArga darzAvyo che te bhavyajIvo sAMbhaLIne svIkAre che. vivekapradhAna zraddhA, vivekapradhAna jJAna ane vivekapradhAna cAritra e traNanA AdararUpa e mArga che. tenAthI karmabaMdhana zithila thAya che. jyAre badhAM karmo naSTa thAya che, tyAre mokSa maLe che. te bhAvArtha: samyadarzana, samyagajJAna ane samyagucAritra e traNe jyAre jIva ekI samaye prApta kare che, tyAre te tene mATe mokSano mArga bane che. samyagadarzana hoya tyAre samyagRjJAna ane samyagucaritra hoya ke na paNa hoya. samyagujJAna hoya tyAre samyagudarzana to hoya che, paraMtu-sammacAritra hoya ke na paNa hoya. samyagucAritra hoya tyAre samyagudarzana ane samyajJAna hoya che. sarvAgI saMpUrNa vikAsa-arthAt jJAna ane vItarAga bhAvanI sarvotkRSTatA te mokSa che. sUtra-tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanam // 2 // niyamita rUA samyagadarzananI vyAkhyA : anuvAda : tattvabhUta padArtha kerI ruci aMtara vistare, e zuddhadarzana pragaTa thAtAM bhavika bhavathI nistare; Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra zuddha samakti prAptinAM be kAraNo sUtre kahyAM, svabhAva ne upadeza guruno jethI jIva darzana lahyAM. (3) artha : tattvarUpa padArthanI aMta2mAM ruci vistaratAM zuddha darzana pragaTe che, je bhava taravAmAM madadarUpa che. sUtrakAra samyagdarzana prApta karavAnA (1) svabhAva ane (2) adhigama e be hetukAraNa batAve che. vyAkhyA : bhAvArtha : samyagdarzana, samyajJAna ane samyaccAritra A traNe AtmAnA guNo che. e traNe bIjarUpe sUkSmathI zarU thaI aMte virATarUpe vikAsa pAme che. jIvane-padArthane tenA mULa svarUpe samajavAnI rUci thatAM jijJAsA-jANavAnI icchA thAya che. te jijJAsA saMtoSavA prathama padArthanuM sAmAnya jJAna-rUparekhAnuM jJAna meLavavuM paDe che. A jJAna vizeSarUpe avalokana, anubhava ane AdhAranI kasoTImAMthI pasAra thatAM te zraddhArUpe pariName che. ayogya viSayamAM zraddhA athavA yogya viSayamAM azraddhA hoI zake che. AvI zraddhAne jaina darzana mithyAdarzana kahe che. aMdhazraddhA e sadoSa zraddhA che, te adhUrA avalokana ane anubhavanuM pariNAma che. padArthanA anaMta guNa che ane tethI temAM anaMtazakti paNa rahelI che. AmAMnI keTalIkano svIkAra aMdhazraddhALu kare che, AnA pariNAme padArthamAM na samajI zakAya tevA pariNAma jaNAtAM tene camatkAra mAnI padArthamAM atiprAkRta guNanuM AropaNa kare che. AvA prasaMge jijJAsunuM kartavya to e che ke padArthanI anaMta zaktimAnI kaI zaktinuM, kyAre, kevI rIte, ane kevuM pariNamana thayuM tenuM anveSaNa karI potAno Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra anubhava vizALa banAvavo. | bhAvanA zraddhAnI poSaka che, tema chatAM temAM sAvadhAnatA ane viveka jarUranAM che. AvA vakhate sAvadhAnatA ane viveka na hoya to jIvamAM vevalApaNuM Ave che; je tene aMdhazraddhAmAM kheMcI jAya che. A kAraNe sUtrakAra paNa darzana pahelAM samyagu zabda mUkI zraddhA vivekapradhAna hovI joIe ema darzAve che. prAptikrama : anAdi saMsAranA pravAhamAM cAre gatimAM bhamatAM jIva pote bAMdhelAM, nikAcita karelAM, udayamAM AvelAM, bhogavAI gayelAM karmanA paripAkarUpa pApa puNyarUpa phaLane anubhavatAM, darzana jJAnarUpa upayoganA svabhAvathI adhyavasAyane pariNAvatAM, kavacit thatA vizuddha pariNAmanA kAraNe apUrva gaNAtI evI apUrvakaraNa nAme prakriyA kare che. A prakriyAnA pariNAme rAga dveSarUpa gAMTha bhedAya che, te pachI anivRttikaraNa nAme prakriyA zarU thAya che; jemAM jIvanA adhyavasAyanI vizuddhi asaMkhya guNI vadhatI jAya che. AnA aMte jIvane samyagudarzana thAya che. lakSaNa : - prazama, saMvega, nirveda, anakampA, ane Astikaya e samyagadarzana prAptinA cihano che. rAga-dveSanI gAMTha bhedAtAM cittanI taTasthavRtti te prazama che; sAMsArika sukhane duHkharUpa mAnavA te saMvega che; sAMsArika baMdhanathI chUTavAnI utkaTa abhilASA te nirveda che; prANI mAtra paranA maitrIbhAvanA 1. rAga dveSanA kAraNe saMcarita thatA karmapradezono thato saMbaMdha te baMdha che. Avo baMdha daDha bane te nikAcana che. phaLano anubhava te udaya che. rAga teSarUpa snigdhatA jatI rahetAM karmanuM kharI paDavuM te nirjarA che. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra pariNAme jIvone duHkha mukta ka2vAnI bhAvanA ane tadarthe thatI pravRtti te anukampA che; parokSa chatAM yukti, pramANa, naya Adi dvArA siddha thatA jIva Adi padArthano svIkAra te Astikaya che. zraddhA mAtranuM aMtima pramANa avalokana, anubhava ane AdhAra che. tarka ane buddhi jema zraddhAnusArI hoya che; temaja te anubhavanI purogAmI paNa hoI zake che. vidyArthI thatA lAbhano bALakane anubhava nathI; paraMtu kalpanA dvArA tethI thatA lAbhanI te sthApanA kare che, to te vidyAthI thatA lAbha meLavI jIvana daramiyAna avalokana, anubhava ane AdhAra dvArA potAnI purogAmI zraddhAne kasoTIparaka banAve che. A rIte ja vikAsa zakya che. Agama ane siddhAMta : jema vaDIla e bALakanA Aptajana che, je tene purogAmI zraddhA karAvI vidyA vaDe teno vikAsa karavAmAM madadagAra bane che tema AptajananAM vacanarUpa 'A +gama'' AgamamAM zraddhA rAkhavAnuM prApta thAya che. ziSTa ane prakhara puruSArthI potAnA prakhara tyAga, saMyama, tapa Adi dvArA je avalokana, anubhava ane AdhAra dvArA satya jJAna meLave che, te ja teo niHsvArthapaNe lokahita arthe upadeze che. pUrvapuruSanA AvA anubhavavacanano saMgraha te ja Agamana. A viSayanA ajJAta bAlajIvo AmAM purogAmI zraddhA rAkhI cAle to pote potAnI zraddhAne avalokana, anubhava ane AdhAra dvArA kasoTIparaka banAvI satya jJAnamaya banAvI zake che; Abhama thatAM tenA mATe te siddha +aMta =siddhAMta bane che. siddhAMta e sanAtana satya che. zraddhA e jIvanA mukhya guNane sthira karI vikasAvavAnuM Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatAthavigamasUtra sAdhana che. te bAhya sAdhana nathI, paraMtu cittavRtti yA Atmika guNa che. zraddhA jIvananuM cAritra ghaDe che ane zraddhAmAM pharaka paDatAM cAritramAM paNa pharaka paDe che. koI paNa jIvano svabhAva badalavo eTale teno hRdayapalaTo arthAtu tenI zraddhAno viSaya badalavo. ayogya viSaya paranI zraddhA athavA yogya viSaya paranI azraddhA dUra karavI te zraddhAzuddhi che. buddhi ane tarka e zraddhAnusArI che ane tethI sarva darzanakAro zraddhA para khAsa bhAra mUkatA AvyA che. jaina darzananI paribhASAmAM arihaMtamAM devabuddhi, kaMcana kAminInA tyAgI gurumAM gurubuddhi ane jinezvara-praNIta tattvomAM zraddhA te samyagadarzana che. prakAra : samyagadarzana (1) svabhAva ane (2) adhigama e be prakAre thAya che. keTalAka guru vinA zilpa, kaLA, vidyA, vijJAna AdinuM jJAna saMpAdana kare che tema keTalAka jIvo svAbhAvika rIte ja 'samyagudarzana prApta kare che; keTalAka jIvone adhigama-nimittanI jarUra rahe che; pratimAdarzana, pUrvasmaraNa, upadeza, zikSA, pUrva paricita darzana Adi nimitto che. samyagdarzana A be prakAre prApta thatuM hovA chatAM e baMne prakAramAM anaMtAnubaMdhI catuSTaya (krodha, mAna, mAyA, lobha) ane darzanamohanIya karmano upazama, kSayopazama ke kSaya e Avazyaka che. sUtra - jIvAjIvAzravabandha saMvaranirjarAmokSAstattvam // 4 // anuvAda H jIva ane vaLI ajIva e be ya tattvo jANavA, baMdha Azrava heyabhAve jANI bane tyAgavA; tattva saMvara nirjarA ne mokSa tattvane Adaro, grahaNa karavA yogya e traNa jANI bhavasAgara taro. (4) Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra artha : jIva ane ajIva e be zeya-jANavA yogya tattvo che. Azrava ane baMdha e be heya-tyAga karavA yogya tattvo che. saMvara, nirjarA ane mokSa e traNa upAdeya-prApta karavA yogya tattvo che. temAM zraddhA AdaraNIya che. bhAvArtha : vizvamAM anaMta padArtho che, te sarve kAMI jJeya, heya ke upAdeya nathI. mokSa e upAdeya tattva che ane tethI tenA hetu evA tattvono ja mAtra ahiM nirdeza che. sAta tattva : Azrava ane baMdha tyAjya che, upAdeya nathI; saMvara nirjarA ane mokSa e upAdeya che, tyAjya nathI; jIva ane ajIva e saMsAranI jaDarUpa che tethI zeya che. A sAta tattvanuM sAmAnya ane vizeSa e be prakAranuM jJAna Avazyaka che; te hoya tyAre viveka vAparI heyane tyAgI zakAya ane upAdeyane AcarI zakAya. sUtrakAra sAta tattvono nirdeza kare che. keTalAka pUrvAcAryo pAparUpa heya tattva ane puNyarUpa heyopAdeya tattva e be tattvone judA gaNAvI nava tattvo paNa jaNAve che. sUtrakAra e tattvono samAveza Azrava ane baMdhamAM karI laI temane adhyAhAra rAkhe che. sUtra nAmasthApanAdravyabhAvatastanyAsaH // 5 // anuvAda : nAma sthApanA dravya bhAve sAta tattva vicAravA, nikSepa saMkhyA cAra kahI che sarvabhAve bhAvavA; dravyathI jIva dravya nathI ne che vaLI upacArathI gurugamadvArA jJAnadhArA jANavI bahu pyArathI (5) artha : : nAma, sthApanA, dravya ane bhAva, e tattvo vicAravAnA sAdhana-nikSepa che. dravyathI dravyajIva nathI, paraMtu upacArathI jIva dravya che. AnuM jJAna gurUgamathI premapUrvaka saMpAdana karavuM. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra cAra nikSepa : bhAvArtha : jJAna meLavavAnAM sAdhana te nikSepa kahevAya che. te cAra prakAranA che. vastune oLakhavAno saMketa e nAma che, vastunI gerahAjarImAM anya vastumAM tenuM pratinidhitva AropavuM te sthApanA che, vastunI bhUta ane bhAvi avasthA te dravya che, vastunI vartamAna avasthA te bhAva che. udA. bha. mahAvIranuM nAma te nAma tIrthaMkara che. temanA abhAvamAM mUrtimAM temanuM pratinidhitva AropavuM te sthApanA tIrthakara che. temanI tIrthakara nAma nikAcita karavAthI zarU thatI ane kevaLajJAnaprApti sudhInI avasthA temaja mokSe gayA pachInI siddha avasthA te dravya tIrthakara che. kevaLajJAna prAptithI zarU thatI tIrtha pravartAvavA AdithI mokSa gamana sudhInI avasthA te bhAva tIrthakara che. Ama cAra prakAre dareka vastuno vicAra karatAM jIvano jJAnavikAsa thAya che. sUtra - mAnavairami : dA anuvAda H jIva Adi sAta tattvo pramANa-nayathI dhAratAM, 'jJAna tenuM thAya suMdara vastutattva vicAratAM; anaMta dharmadhArI vastu aneka bhede je grahe, kahevAya te pramANa ne naye eka bhedane saddhahe (6) pramANa ane naya : arthaH jIva ajIva Adi sAta tattvonuM jJAna pramANa ane naya dvArA thAya che, jenAthI suMdara tattvo vicArI zakAya che. anaMtaguNa paryAyavALI dareka vastune anekarUpe avalokI tenA 1. kathAnuyogamAM kevaLajJAnInA kathanathI dravya tIrthakara tarIke vartatA jIvanuM temaja temanI pratimAnuM thatuM sanmAna, pUjana AdinA dRSTAMto che; je dravya tIrthakarano kALa khUba AgaLa paNa kheMcI jAya che. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 tatvArthAdhigamasUtra dharmono samanvaya karI teno svIkAra karavo te pramANa che. anaMtaguNaparyAyavALI vastunA judA judA guNaparyAyo judA judA samaye ane judI judI apekSAe mukhya tarIke svIkArI bAkInA gauNa mAnavA te naya che. bhAvArtha : pramANa ane naya jJAna meLavavAnAM sAdhana che. dareka padArthamAM anaMta guNa paryAya rahelA che, te kAraNathIte darekamAM anaMta zakti che. badhA guNa, zakti ane paryAya Adi judA pADI temAM apekSAnusAra mukhya ane gauNa evA bheda pADanAra vicAradhArA te naya che. AvA aneka nayonA samUhadvArA vastunA svarUpanuM saMpUrNa svarUpa vicAravuM te pramANa che. (sUtrakAra pramANa ane nayanuM svarUpa AgaLa darzAvavAnA che). anuyogadvAra : ill mAtA sUtra - nirdezasvAmitvasAdhanAdhikaraNasthitividhAnataH // 7 // satsaGkhyA kSetrasparzanakAlAntarabhAvAlpabahutvaizca anuvAda : nirdeza ne svAmitva bIjuM trIjuM sAdhana jANavuM, adhikaraNa cothuM sthiti ne vaLI vidhAna chaThThuM bhAvavuM, sAtamuM satpadaprarUpaNA AThamuM saMkhyA kahyuM, kSetra, sparzana, kAla, attara, bhAva teramuM saddahyuM (7) alpa bahutva caudamuM che jJAna samyag jANavA, pramANa ne nayanA pramANe sarva bhedo bhAvavA; A cauda prazne jJAna sAcuM meLavI mukti vare, RbhAve jIva bhAvo bhAvatA bhava nistare. (8) artha : nirdeza, svAmItva, sAdhana, adhikaraNa, sthiti, vidhAna, sat, saMkhyA, kSetra, sparzana, kALa, aMtara, bhAva ane Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - tatvArthAdhigamasUtra alpa bahutva e cauda anuyogadvAra prazno paNa jJAnanAM sAdhana che. A prazno dvArA sAcuM jJAna meLavI saraLa bhAve bhAvanA bhAvatAM jIva bhavano pAra pAme che. bhAvArtha : nikSepa, pramANa, naya ane anuyogadvAra Adi jJAnanAM sAdhana che. jIvane prazno dvArA manomaMthana thAya che, tyAre tene sAmAnya ane vizeSa jJAna thAya che. prazno vicArazreNInA utpAdaka che, tenAthI jJAnanI paraMparA vadhe che ane vikAsa pAme che. koIpaNa navI vastunA saMparkamAM AvatAM sAmAnya rIte aneka praznonI paraMparA udbhave che, tenA pariNAme prathama sAmAnya jJAna thAya che, temAM uMDA utaratAM tenA viSe vizeSa jJAna paNa thAya che. vastunA rUpa, raMga, svarUpa, svabhAva Adi aMgenA prazno te nirdeza che. vastunA mAlika aMgenA prazno te svAmI che. tenI utpattinA hetu aMgenA prazno te sAdhana che. vastune rahevAnA AdhAra aMgenA prazno te adhikaraNa che. te vastune TakavAnI kALamaryAdA aMgenA prazna te sthiti che. vastunA judA judA prakAra aMgenA prazno te vidhAna che. sattArUpe vastunuM astitva te sat che. vastunI gaNanA te saMkhyA che. vastuthI rokAtI jagyA te kSetra che. jagyA rokatA daze dizAmAM AjubAjunI je jagyAne vastu sparze che te sparzana che. vastunI kALamaryAdA te kALa che. vastunI rUpAntara avasthA vacceno samaya te aMtara che. vastunI vartamAna avasthAvizeSa te bhAva che. vastunI saMkhyAmAM nyUnAdhikatA te alpabadutva che A rItanA prazno dvArA vicAraparaMparA zarU thatAM tenA uttara meLavavA jIjJAsA thAya che ane te jIjJAsAnI tRpti karatAM jJAna maLe che. AvA prazno paNa ATalA ja che tema nathI, te aneka rIte Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 11 ochAvattA thaI zake che ane te pramANe ochuMvattuM jJAna meLavI zakAya che. samyajJAna ane cAritra : sUtrakAre samyagdarzananI vyAkhyA karI, paraMtu samyajJAna, ane samyacAritranI vyAkhyA karI nathI; samyagdarzananA AdhAre te vyAkhyA karI levAnI temaNe apekSA rAkhI che. sAMsArika vAsanA vadhAranAra jJAna te samyajJAna nathI, paraMtu sAMsArika vAsanA ghaTADI AdhyAtmika vikAsa vadhAranAra jJAna te samyajJAna che. purogAmI zraddhA badalAvanAra cAritra e samyacAritra nathI, paraMtu purogAmI zraddhAne kasoTIparaka banAvI siddhAMtarUpa bane tevuM cAritra te samyagyAritra che. - pahelA sUtramAM mokSa mArganAM sAdhana, bIjA sUtramAM samyagdarzananI vyAkhyA, trIjA sUtramAM tenA prakAra, cothA sUtramAM sAta tattvono nirdeza ane pAMcamI ATha e cAra sUtramAM jJAnanA sAMdhano darzAvI sUtrakAra pramANa-jJAnanuM varNana kare che. jJAna ane pramANanuM svarUpa : sUtra matizrutAvadhimanaHparyAyakevalAni jJAnam // 9 // tamAne prA Aghe parokSam ||zA pratyakSamanyat // 2 // anuvAda : matijJAna paheluM zruta bIjuM bIjuM aviSe jANavuM, manaHparyavajJAna cothuM chelluM kevaLa mAnavuM; jJAna e ja pramANe che ne bheda be tenA kahyA, parokSa ne pratyakSa mati zruta prathame, traNa bIje lahyA. (9) Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 tatvArthAdhigamasUtra ' artha H mati, zruta, avadhi, mana:paryAya ane kevala e jJAnanA pAMca prakAra che, jJAna eja pramANa che. pahelAM be jJAna parokSa pramANarUpa ane bAkInA traNa pratyakSa pramANarUpa che. : bhAvArthaH pAMca Indriya ane mana dvArA thatuM vartamAnaviSayaka jJAna te mati jJAna che; paThana, pAThana, smaraNa, zravaNa, Adi dvArA thatuM trikAlaviSayaka jJAna te zruta jJAna che; maryAdita AtmapratyakSa jJAna te avadhijJAna che; mananA paryAyo dvArA thatuM maryAdita AtmapratyakSa jJAna te mana:paryAya jJAna che; viSaya ane paryAya e baMnemAM amaryAdita AtmapratyakSa jJAna te kevalajJAna che. A jJAna parokSa ane pratyakSa e be pramANarUpe vaheMcAyelA che; mati ane zrata e be parokSa pramANarUpa; ane avadhi, mana:paryAya, ane kevala e traNa pratyakSa pramANarUpa che. anya darzanakAro indriya ane mana dvArA thatAM mati ane zruta e be jJAnane pratyakSa ane bAkInAne parokSa pramANa gaNe che. jainadarzana mAtma pratyakSajJAnane pratyakSa ane pAMca indriya ane manathI thatAM jJAnane-parokSa pramANa gaNe che; kAraNa ke indriya ane mana e AtmA nathI, paNa jJAnanAM sAdhana mAtra che. matijJAna : sUtra - matiHsmRtiHsaMjJAcintA''bhinibodhaityanarthAntaram // 13 // anuvAda : mati taNA paryAya nAmo aneka graMthe pAThavyAM, | | mati, smRti, saMjJA, cittA, abhinibodhika te kahyAM; zabdathI aMtara thato paNa arthathI aMtara nahi, viSaya cAlu kALano je grahe te himati kahI. (10) arthaH mati, smRti, saMjJA, cintA, Abhinibodha e paryAya Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 13 zabdo che; zabdamAM jo ke aMtara che, chatAM tenA arthamAM aMtara nathI. vartamAna kALanA viSayane svIkAranAra jJAna te matijJAna che. zabdAMtara : bhAvArtha : mati jJAna e paheluM jJAna che. buddhi e mati che, smaraNazakti te smRti che, saMketa te saMjJA che, bhUtakALanA anubhavanI sAthe vartamAnakALanA anubhavanI tulanA te ciMtA che. A sarvano samAnArthavAcaka zabda te Abhinibodha che. matijJAna vartamAnakAlIna, ane smRti bhUtakAlIna che. saMjJA ane cintA e be bhUtakALa ane vartamAnakALanA samanvaya rUpa che, zabdArthamAM Ama taphAvata dekhAvA chatAM dareka pravRttimAM vartamAnakAlIna hovAthI matijJAna vartamAnakALaviSayaka hoya che; bhUtakALa ane bhaviSyakALanA viSayone matijJAna grahaNa karatuM nathI. uparokta dareka prakAre thatAM jJAnamAM matijJAnAvaraNa karmono kSayopazama e eka samAna aMtaraMga kAraNa che. sUtra tadindriyA'nindriyanimittam // 14 // avagrahehApAyadhAraNAH // 15 // anuvAda : matijJAnanI utpatti mATe kahyAM che be kAraNo, iMdriya kAraNa prathama che ne mana te bIjuM sUNo; te jJAnanA che cAra bhedo avagraha, IhA vaLI, apAya ne che dhAraNA, je buddhi sAdhe nirmaLI. (11) sAdhana ane prakAra : artha : matijJAnanI utpattinAM be kAraNa che. (1) iMdriyo ane (2) mana. avagraha, IhA, apAya ane dhAraNA e matijJAnanA bheda buddhine nirmaLa karanAra che. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 tatvArthAdhigamasUtra - bhAvArtha grAhya viSayane indriya grahaNa na kare tyAM sudhI jJAna kAryamAM tenI pravRtti thatI nathI. A kAraNathI mati jJAnanI utpattimAM paheluM kAraNa indriyo che. tyAra pachI jJAnakAryamAM mananI pravRtti zarU thAya che, tethI tenI utpattimAM bIjuM kAraNa mana che. A jJAnanI prAptimAM avagraha, IhA, apAya ane dhAraNA e cAra kramika pagathiyAM che. indriyo pAMca che : (1) sparza oLakhanAra zakti te sparzanendriya che. 2) rasAsvAda oLakhanAra zakti te rasanendriya che. (3) gaMdha pArakhanAra zakti te dhrANendriya che. (4) rUpa, raMga, AkAra Adi pArakhanAra zakti te cakSurindriya che. (pa) zabda pArakhanAra zakti te zrotrendriya che. mana e indriya nathI; paraMtu anindriya che. pAMca indriya ane mana e chamAMnA dareka dvArA avagraha, IhA, apAya ane dhAraNA e cAra gaNatAM matijJAnanA 6 x 4 = 24 bheda thAya che. kalpanA rahita rUparekhAnuM jJAna te avagraha che. teno vikAsa thatAM udbhavatI vicAraNA te IhA che. te para ekAgratAthI vicAra karI tulanA karI nizcaya karavo te apAya che. te nizcayane avadhAravo-yAda rAkhavo te dhAraNA che. dhAraNA te viSayanuM pharI jJAna thavAmAM zIdhratA mATe sAdhana bane che. sUtra - bahubahuvidhakSiprAnizritA'saMdigdhadhruvANAM setarANAm // 16 // anuvAda : alpa bahu bahuvidha ekavidha kSiprA ne akSipra che, anizcita, nizcita, saMzayayukta ne viyukta che; dhruva ne adhruva grAhI ema bAra bhedane, chae guNI guNo cAre thAze bheda be aThThAsIe. (12) artha : alpa ane bahu, alpavidha ane bahuvidha, kSipra Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 15 ane akSitra, nizcita ane anizrita, saMdigdha ane asaMdigdha, dhruva ane adhruva e bAra prakArane uparokta covIze guNatAM mati jJAnanA 288 (baso aThThAzI) bheda thAya che. bhAvArtha : eka e alpa ane aneka e bahu che. ekavidha te alpavidha ane anekavidha te bahuvidha-prakAra che. tvarita e kSipra ane vilaMbathI e akSipra che. hetu dvArA siddha te nizcita ane hetu dvArA asiddha te anizrita che. saMzayAtmaka te saMdigdha che ane saMzayarahita te asaMdigdha che. avayaMbhAvI te dhruva ane kadAcitzAvI te adhruva che. alpa ane bahu, alpavidha ane bahuvidha e cAra viSayanI vividhatAnA kAraNarUpa che; jyAre bAkInA ATha kSayopazamanI tIvramaMdatAnA kAraNarUpa che. pAMca indriya ane chaThThuM mana e dareka dvArA avagraha, ihA, apAya ane dhAraNA thAya che; A rIte 24 (covIsa) bheda thayA, temAMnA darekanA u52-darzAvyAnusAra bAra bAra bheda thAya che. te guNatAM matijJAnanA 288 bheda thAya che. sUtra - arthastha mAA saMtanAvagrahaH ||chUTA na cakSuranindriyAbhyAm // 19 // anuvAda : A sarva bhedo arthanA che, suNo vyaMjananA have, nayana ne mananA vinA te thAya ema jJAnI kahe; bahu Adika bArane IMdriya cAre guNatAM, pacAsamAM be bheda uNa vyaMjana avagrahanA thatA. (13) vizeSa : utpAtikI ne kArmikI vaLI kahI pAriNAmikI, vainayikI ema cAre buddhi matimAMhe saMgrahI; traNa zataka upara cAra dazakA bheda sarve meLavo, Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 tatvArthAdhigamasUtra A naMdIsUtre jJAna viSaye matinA kahyA te keLavo. (14) arthAvagraha ane vyaMjanAvagraha : artha : matijJAnanA uparokta 288 bheda arthAvagrahathI dhAraNA sudhInA che; vyaMjana avagrahanA bheda have kahevAnuM che. cahyuM ane mana e be sivAyanI bAkInI cAra iMdriyothI vyaMjanano avagraha thAya che, Ama vyaMjana avagrahanA 48 bheda thAya che. | bhAvArtha : samagra vastu ane tenA guNaparyAya te artha che; paryAya te vyaMjana che. paryAyanuM jJAna vyaMjana avagrahathI zarU thaI arthAvagraha, IhA, apAya ane dhAraNAthI pUruM thAya che; arthanuM jJAna arthAvagrahathI zarU thaI IhA,apAya ane dhAraNAmAM pUrNa thAya che. viSayanuM navIna jJAna meLavavAmAM A krama anubhavasiddha che. eka vakhata thayelA viSayanuM vAraMvAra jJAna prApta karavAnuM hoya tyAre krama to A ja hoya che, paraMtu te eTalo zidha hoya che ke teno khyAla Avato nathI. pahelAM karela nirdhAraNa zidha nirNaya thavAmAM AvA prasaMge mukhya bhAga bhajave che te khyAlamAM rAkhavAnuM che. vyaMjana avagrahanA-48 ane pahelAnA 288 maLatAM zrutanizcita matijJAnanA 336 bheda thAya che. naMdI sUtramAM utpAtikI, kArmikI, pAriNAmikI ane vainayikI e cAra prakAranI buddhine paNa mati kahI che ane tene paNa kRtanizrita matijJAnamAM gaNI che. A cAra umeratAM matijJAnanA 340 paNa bheda thAya. cahyuM ane mana e be aprApyakArI iMdriyo che, tenA dvArA jJAna meLavavAmAM viSaya ane iMdriyono pratyakSa saMbaMdha Avazyaka nathI; paraMtu cakSu yogya saMnidhAnamAM rahela dUranI vastunA rUpa, raMga, AkAra, svarUpa Adi grahaNa karI zake che; temaja mana paNa teja prakArathI vastu aMge vicAraNA karI zake che. A rIte A be aprApyakArI iMdriyo dvArA samagra vastu ane tenA paryAyonuM Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 17 matijJAna arthAvagrahathI zarU thaI dhAraNA sudhImAM samApta thAya che. sparzana, rasana, prANa ane zrotra e cAra prApyakArI iMdriyo che; tenA vaDe samagra vastunuM nahiM, paraMtu mAtra paryAyonuM jJAna thAya che. vastunA paryAyono A iMdriyo sAthe pratyakSa saMbaMdha thAya che tyAre A cAra iMdriya dvArA vyaMjanAvagrahathI zarU thaI dhAraNAmAM samApta thatuM matijJAna thAya che. vastuno sparza sparzanendriyane sIdho na thAya tyAM sudhI ATha prakAranA sparzamAMnA kayA prakArano sparza che te iMdriya pArakhI zakatI nathI. rasanendriyanA sIdhA saMbaMdhamAM vastuno rasa Ave nahiM tyAM sudhI pAMca prakAranA rasamAMno kayo rasa che te iMdriya pArakhI zakatI nathI. prANendriyane vastunA paramANuono pratyakSa saMbaMdha na thAya tyAM sudhI be prakAranI gaMdhamAMnI kaI gaMdha che te dhrANendriya pArakhI zakatI nathI. zrotrendriyane zabdanA AMdolanono pratyakSa saMbaMdha na thAya tyAM sudhI te iMdriya zabda grahaNa karI zAno zabda che tene pArakhI zakatI nathI. saMkSepamAM jJAna meLavavA mATe prApyakArI iMdriyone vastunA sIdhA saMbaMdhanI AvazyakatA che; jyAre aprApyakArI iMdriyone vastunA sIdhA saMbaMdhanI nahi, paraMtu yogya saMnidhAnanI AvazyakatA che. * svabhAvajanya buddhi te utpAtikI buddhi che, karma pariNAmajanya buddhi te kArmikI buddhi che, paripakva vayanA anubhavayukta pAriNAmikI buddhi che ane vinayanA pariNAmajanya buddhi te vainayikI buddhi che. sUtra zrutaM matipUrva dvayanekadvAdazabhedam // 20 // - anuvAda : zrutajJAna bIjuM matipUrvaka jANavuM be bhedathI, aMgabAhya ne aMgavALuM che sarva e dUra doSathI; Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 tatvArthAdhigamasUtra aneka bhedo che prathamanA ne bIjAnA bAra che, AcAra Adi aMga uttarAdhyayana Adi bAhya che. (15) zrutajJAna : artha : zruta nAmanuM bIjuM jJAna matipUrvaka hoya che, tenA be bheda che : (1) aMgapraviSTa ane (2) aMgabAhya. aMgapraviSTanA bAra ane aMgabAhyanA aneka prakAra che. AcAra Adi aMgapraviSTa ane uttarAdhyayana Adi aMgabAhya che. bhAvArtha : zrutajJAnanI utpattimAM matijJAna e bAhya kAraNa che, jyAre zruta jJAnAvaraNIya karmano kSayopazama e aMtaraMga kAraNa che; A kAraNathI zrutajJAna matipUrvaka kahevAya che. matijJAna mAtra vartamAnakAlIna che, jyAre zrutajJAna trikAlaviSayaka che, matijJAna zabdollekha vagaranuM che, jyAre zrutajJAna zabdollekha sahita che. mati ane zruta e be jJAnamAM indriyo ane mana e baMnenI apekSA samAna hovA chatAM matijJAna karatAM zrutajJAna viSayamAM adhikatara ane zuddhatara hoya che. zrutajJAnanA aMgapraviSTa ane aMga bAhya e be bheda vaktAnI apekSAe che. tIrthaMkara tIrtha pravartAvatAM je upadeza Ape che, te gaNadharo jhIle che ane tene dvAMdazAMgIrUpe sUtramAM gUMthe che te aMgapraviSTa zruta che. bAlajIvonA hita arthe dvAdazAMgInA judA judA viSayo laI tenI sUkSma carcA karatAM prakhara tyAgI AcArya Adi je zAstra race che te aMgabAhya zruta che. aMgapraviSTanA bAra ane aMgabAhyanA aneka bheda che. AcArAMga, sUtrakRtAMga, sthAnAMga, samavAyAMga, vyAkhyAprajJapti (bhagavatI), jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, aMtakRdazA, anuttaraupAtika dazA, prazna-vyAkaraNa, vipAka ane dRSTivAda e bAra aMga graMtho yA aMgapraviSTa zrutanA Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 19 graMtho che. sAmAyika, caturvizatistava, vaMdanaka, pratikramaNa, kAyotsarga ane pratyAkhyAna e cha Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, dazAzrutaskaMdha, kalpa, vyavahAra, nizItha, RSibhASita Adi Adi aMgabAhya zrutanA graMtho che. sUtra - trividhovadhi: dhArA tatra bhavapratyayo nArakadevAnAm // 22 // yathoktanimittaH SaDvikalpaH zeSANAm // 23 // anuvAda : be bhede avadhijJAna che bhavathI thatuM peluM kahyuM, bIjuM guNapratyaya prathama te nArakI deve lahyuM; kSayopazamathI nIpaje tiryaMca naranete bIjuM, paDa bheda tenA anugAmI-Adi te avadhi trIjuM. (16) avadhijJAna : artha : trIjA avadhijJAnanA be bheda che : (1) bhavapratyaya ane (2) guNapratyaya. deva ane nAraka jIvone janmatAM thatuM jJAna te bhavapratyaya avadhijJAna che. avadhijJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamathI manuSya ane tiryacane thatuM jJAna te guNapratyaya avadhijJAna che. guNapratyaya avadhijJAnanA cha bheda che. bhAvArtha : AtmavikAsanA kAraNe thatuM maryAdita pratyakSajJAna te avadhijJAna che. tenA be bheda che. baMnemAM avadhijJAnAvaraNIya karmano kSayopazama to samAna hoya che, paraMtu tapa, niyama, vrata Adi prakriyAthI teja bhavamAM yogyatA prApta karavAnI guNapratyaya avadhijJAnamAM AvazyakatA rahe che; jyAre bhava-pratyayamAM te lAyakAta pUrve meLavI hoya che. guNapratyaya avadhijJAnanA cha prakAra che. (1) anugAmI (2) ananugAmI (3) vardhamAna (4) hIyamAna (5) avasthita Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 tatvArthAdhigamasUtra ane (6) anavasthita. utpatti kSetra uparAMta anya kSetramAM paNa je avadhijJAna kAyama rahe te anugAmI avadhijJAna che. utpatti kSetramAM maryAdita avadhijJAna te ananugAmI avadhijJAna che. utpatti samayanI pariNAma-vizuddhi kramazaH vadhatAM je jJAna vikasatuM rahe te vardhamAna avadhijJAna che. utpatti samayanI pariNAmavizuddhi kramazaH ghaTatAM je jJAna ghaTatuM rahe te hIyamAna avadhijJAna che. je avadhijJAna prApta karyA pachI maratAM sudhI athavA te janmamAM kevaLajJAnanI prApti sudhI athavA janmAMtaramAM kevaLajJAnanI prApti sudhI kAyama rahe te avasthita avadhijJAna che. je jJAna vAraMvAra pragaTe ane vAraMvAra alopa thAya te anavasthita avadhijJAna che. sUtra - RjuvipulamatI manaHparyAyaH // 24 // vizuddhayapratipAtAbhyAm tadvizeSaH // 25 // anuvAda H Rjumati ne vipulamati mana:paryava che dvidhA, vipulamatimAM zuddhi vadhatI jAya nahi pAchuM kadA; zuddhi ochI RjumatimAM AvI cAlyuM jAya che, ema be vizeSe bheda be che jJAna cothuM jANIe. (17) mana:paryAyajJAna : -- arthaH cothA mana:paryAyajJAnanA RAmati ane vipulamati e be bheda che. vipulamati mana:paryavajJAna vikasita, vizuddhivALuM ane apratipAtI che. Rjumati mana:paryavajJAna vizuddhi ghaTatAM ghaTe paNa che ane alopa paNa thAya che. | bhAvArtha : saMjJIprANI manathI je vastuno vicAra kare che te vastunA paryAya anusAra ciMtanazIla mana bhinna bhinna AkRti Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 21 dhAraNa kare che, A AkRtio mananA paryAyo che; A AkRtinuM pratyakSa jJAna te mana:paryAyajJAna che. A rIte ciMtanIya vastu jANI zakAya che. jAmati karatAM vipulamati mana:paryavajJAnano viSaya aDhI aMgula adhika che. Rjumati mana:paryavajJAna vastune sAmAnya rIte jANe che, jayAre vipulamati adhika vizeSone jANe che; te uparAMta Rjumati mana:paryAyajJAna karatAM vipulamati mana:paryAyajJAna zuddhatara, sUkSmatara ane skUTatara che; vaLI Rjumati mana:paryAya pratipAtI AvIne alopa thanAruM che, jyAre vipulamati apratipAtI-AvIne TakanAruM che. te kevala jJAna thatAM sudhI Take che. sUtraH - vizuddhikSetrasvAmiviSayebhyo'vadhimanaHparyAyayoH // 26 // anuvAda : vizeSatA che cAra cothA ane trIjA jJAnamAM, (1) zuddhi vizeSa jJAna cothe, alpazuddhi avadhimAM, (2) kSetra nAnAthI laIne jANe pUrA lokane, jJAna trIjuM, cothuM aDhI dvipa vartI cittane. (18) (3) avadhi pAme, jIva cAre gatinA zubha bhAvathI, jJAna cothuM muni pAme bIjA adhikArI nathI; (4) keTalAka paryAya sAthe sarvarUpI dravyane, jANe avadhi mana- paryava bhAga tadananto grahe. (19) avadhi ane mana:paryAyajJAnanI taratamatA : artha : trIjA avadhijJAna ane cothA manaHparyAyajJAna vacce cAra prakAranI vizeSatA-taratamatA che. (1) avadhi karatAM mana:paryAyajJAna zuddhatara che. (2) viSayanI bAbatamAM avadhijJAnI aMgulanA asaMkhyatamA bhAgathI mAMDI sarva loka joI jANI zake che; jyAre mana:paryAya jJAnI mAnuSottara parvata sudhInA aDhI dvIpamAM rahela saMjJI jIvanA cittanA-mananA paryAyo jANI zake Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 'tatvArthAdhigamasUtra che. (3) avadhijJAnanA svAmI nAraka, deva, tiryaya ane manuSya e cAre gatinA jIva hoya che; jayAre mana:paryAya mananA svAmI mAtra saMyamI muni che. (4) avadhijJAnathI maryAdita paryAya sahita sakalarUpI dravya jANI zakAya che, jyAre mana:paryAyajJAnathI avadhijJAnano anaMtamo bhAga mAtra jANI zakAya che. bhAvArtha : avadhijJAna karatAM mana:paryAyajJAna zuddhatara, spaSTatara ane sUkSmatara che. avadhijJAnanuM jadhanya kSetra aMgulano asaMkhyAtamo bhAga ane utkRSTakSetra samagra lokAkAza che; jayAre mana:paryAyajJAnanuM kSetra aDhI dviIpanA mAnuSottara parvata paryata maryAdita che. avadhijJAnanA svAmI cAre gatinA jIvo che, jyAre mana:paryAyajJAnanA svAmI mAtra saMyamI apramatta labdhisaMpanna muni che. avadhijJAnathI sarvarUpI dravyanA maryAdita paryAya jANI zakAya che; jyAre mana:paryAyajJAnathI teno anaMtamo bhAga mAtra jANI zakAya che. sutraH - matizrutayonibandhaH sarvadravyeSvasarvaparyAyeSu // 27 // pazvazeH ra8 talanAmAne mana:paryAya) raza anuvAda : mati ne zrutajJAna sarve dravyane jANI zake, sarva paryAyo nahiM paNa parimita paryAya e, rUpImAM gati avadhinI paryAyanI to alpatA, tenA anaMtA bhAgamAM che mana:paryava grAhyatA. (20) pahelA cAra jJAnanA viSaya : artha : mati ane zrata e be jJAna sarva dravya ane tenA parimita paryAya jANI zake che. avadhijJAnarUpI padArtha parimita Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 23 paryAyathI jANI zake che. manaH paryAyajJAna avidha jJAnanA anaMtamA bhAganA viSaya ane tenA parimita paryAya jANI zake che. bhAvArtha : mati ane zruta e be jJAnanI pravRtti sarva dravya paratve che; paraMtu te tenA keTalAka maryAdita paryAya pUratI che. avadhi-jJAnanI pravRtti mAtrarUpI dravya ane tenA keTalAka paryAya pUratI che. mana:paryAyajJAnanI pravRttirUpI dravyanA anaMtamA bhAganA dravya ane tenA maryAdita paryAya pUratI che. mana:paryAyajJAna dvArA saMyata muni aDhI dvIpamAM rahela saMjJI jIvanA manamAM ciMtavela dravyanA paryAyo mAtra jANI zake che. dravyarUpe jANavAnI apekSAe mati ane zrutanA viSaya samAna che, paraMtu mati karatAM zrutajJAna vadhAre paryAya jANI zake che; tema chatAM baMne mAtra parimita paryAya jANI zake che, avadhijJAna mAtra mUrta dravya tenA maryAdita paryAya sahita jANI zake che; te amUrta-arUpI dravya ke tenA paryAya jANI zakatuM nathI. mana:paryAyajJAna mUrtarUpI dravyone jANI zake che, paraMtu te avadhijJAna jeTalA nahiM; paNa tenA anaMtamA bhAganA manodravyanA ja maryAdita paryAya jANI zake che. Ama hovAnuM kAraNa e che ke te mAtra saMjJI jIvanA manamAM pariNita manodravyanA paryAyo jANI zake che. avadhijJAna, karatAM mana:paryAyajJAnano viSaya ocho hovA chatAM mana:paryAyajJAnanI vizeSatA e che ke sAmAnya jJAnanI zarUAtamAM avadhijJAnamAM darzananI AvazyakatA rahelI che, jyAre manaHparyAyajJAnamAM darzananI AvazyakatA na hoI tenuM jJAna pahelethI vizeSa prakAre thaI zake che. darzana cAra prakAranA che. (1) cakSurdarzana (2) acakSurdarzana (3) avadhirdarzana ane (4) kevaladarzana. AnuM vizeSa svarUpa bIjA adhyAyamAM Avaze. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 tatvArthAdhigamasUtra sUtra: - sarvadravyaparyApu vattAya rUma anuvAda : dravya ne paryAya sarve jANe traNe kALanAM, jJAna paMcama kahyuM kevala sarvajJa svAmI tehanA, koIthI rokAya nahi ne jAya nahiM AvyA pachI, e jJAna maLatAM karma jharatAM mukti pAme zAzvatI. (21) kevalajJAnano viSaya ? artha : pAMcamA kevaLajJAnanA svAmI sarvajJa che, te jJAnathI sarva dravya ane tenA traNe kALanA paryAya jANI zakAya che. te jJAna koIthI rokAtuM nathI, AvyA pachI alopa paNa thatuM nathI, A jJAna prApta thayA pachI jIvanA sarva karmo nAza pAme che ane mokSa maLe che. bhAvArtha : kevaLajJAnano viSaya sarva paryAya sahita sarva dravyano che. te saMpUrNa pratyakSa jJAna che. tenAthI hAthamAM rahela AmaLAnI mAphaka traNe kALanA paryAyo sahita sarva dravya jaNAya che. te apratihata-AvaraNa vinAnuM ane apratipAtI-tirohita na thanAruM che. mati Adi cAra jJAna game teTalAM zuddha hoya to paNa te dvArA eka paNa padArthanA badhA bhAvo-paryAya jANI zakAtA nathI; kAraNa ke e badhA cetanazaktinA apUrNa vikAsarUpa che. niyama e che ke je jJAna koI eka vastunA sarva bhAvo jANe che te sarva vastunA sarva bhAvo jANI zake che. AvuM pUrNa jJAna te kevaLajJAna che. A jJAna cetanazaktinA pUrNa vikAsanuM pariNAma che. tenA koI bheda prabheda nathI. koIpaNa dravya ke koIpaNa bhAva evo nathI ke je kevaLajJAnathI na jANI zakAya; Ama hovAthI kevaLajJAnanI pravRtti sarva paryAyo sahita sarva dravyamAM che. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 25 sUtra: - ekAdIni bhAjyAni yugapadekasminnAcaturbhyaH ||31|| anuvAda : mati zruta vaLI avadhijJAne jJAna cothuM meLave, eka jIvane eka kALe jJAna cAre saMbhave; paMca jJAno eka sAthe jIva kadIya na pAmatAM, tattvavedI tattvajJAne sarasa anubhava bhAvatA. (22) pravartatI jJAnazaktinI maryAdA : artha : eka jIvane eka samaye vadhAremAM vadhAre cAra jJAna (mati, zruta, avadhi ane mana:paryAya) hoI zake che. pAMce jJAna hoI zakatA nathI, te dvArA tattvavid tattvajJAnano sarasa anubhava meLavI zake che. bhAvArtha : jIvamAM eka sAthe eka, be-traNa ane cAra jJAna hoya che; pAMca jJAna eka sAthe jIvamAM hotA nathI. eka jJAna hoya tyAre kevaLajJAna athavA nigodanA jIvathI mAMDI saMmUrNima paMcendriya jIvone hotuM matijJAna hoya che. be hoya tyAre matijJAna ane zruta jJAna hoya che. traNa jJAna hoya to uparokta bemAM avadhijJAna athavA to mana:paryavajJAna vadhe che; kAraNa ke kavacit avadhijJAna pahelAM mana:paryAyajJAna paNa hoI zake che. cAra jJAna hoya tyAre matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna ane manaHparyavajJAna hoya che. mati Adi cAra jJAna eka sAthe jIvamAM hovAno saMbhava zaktinI apekSAe kahyo che; upayoga-pravRtti to eka samaye eka ja jJAnanI hoI zake che. kevalajJAnanA astitvamAM mati Adi cAra jJAna hoI zakatAM nathI te siddhAMta sAmAnya hovA chatAM te be rIte samajAvavAmAM Ave che. keTalAka AcAryo kahe che ke kevaLajJAna kSAyikabhAvajanya hovAthI nirupAdhika che ane bAkInA cAra zAna Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 tatvArthAdhigamasUtra lAyopathamikabhAvajanya hoI soyAdhika che. sopAdhika evAM cAra jJAna nirupAdhika evA kevaLajJAna sAthe rahI zake nahi. bIjA AcAryo kahe che ke zaktinI apekSAe jIvamAM pAMca jJAna hovA chatAM upayoga-pravRtti mAtra kevaLajJAnanI hoya che. udA0 sUryanA astitvamAM divase jema tArA, nakSatra, graha ane caMdra e cAra AkAzamAM vidyamAna hovA chatAM prakAza ApavAmAM akriya rahe che, tema saMpUrNa evA kevaLa jJAnanA astitvamAM mati Adi cAra jJAna akriya rahe che. A pAMca prakAranA jJAna e cetanazaktinA paryAya che. A paryAyanuM kArya jJAna ApavAnuM hovAthI te dareka paNa jJAna tarIke oLakhAya che. sUtra : matizrutAvadhayo viparyayazca // 31 // - sadasatoravizeSAd yadacchopalabdhesmattavat // 33 // anuvAdaH mati, zruta, avadhi, e traNa ajJAnarUpe thAya che, mati, zrata, ajJAna ne vibhaka ema bolAya che; khoTA kharAno bheda na lahe vinA vicAra Acare, jema gAMDAnI pravRtti ema ajJAnI kare (23) traNa ajJAna : ' artha : mati, zrata ane avadhi e traNa jJAna ajJAnarUpa paNa hoI zake che; te samaye tevA ajJAnane matiajJAna, mUtaajJAna ane virbhAgajJAnanA nAme oLakhavAmAM Ave che. sArAsAra vivekazUnya pravRtti te ajJAna che. | bhAvArtha : sAra asAra, athavA vAstavika avAstavika vaccenuM aMtara samajyA vinA vivekazUnya pravRttirUpa mati, zrata ane avadhijJAna hoya che tyAre te traNe mati ajJAna, zrutaajJAna ane virbhAgajJAna kahevAya che.' - uparokta jJAna ajJAnano bheda zAstrasaMketa anusAra che. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra zAstrasaMketa e che ke samyagudRSTinuM te jJAna ane mithyASTinuM jJAna te ajJAnarUpa che; samyagRSTi jIva mokSAbhimukha hovAthI tenAmAM samabhAvanI mAtrA yA viveka hoya che. AvA jIvanuM jJAna bhale mithyASTinA jJAnanI apekSAe alpa hoya, chatAM te jJAna che; mithyAdaSTi jIva saMsArAsakta hovAthI te jJAnano upayoga sAMsArika vAsanAnA poSaNamAM kare che tethI te ajJAna che. AvA jIvanuM jJAna bhale game teTaluM vizALa, vikasita ane sUkSma hoya to paNa te ajJAnarUpa che. sUtra - naigamasaMGagrahavyavahArarjusUtrazabdA nayAH // 34 // Adyazabdau dvitribhedau // 35 // anuvAda H bIjI apekSAno virodha karyA vagara avabodha je, thAya te kahevAya naya te pAMca bhede jaNAya che, nigama ane saMgraha vaLI vyavahAra, jusUtrane, zabda traNa bheda yukta naigama bhedadraya saMyukta che. (24) nayanuM svarUpa : arthaH anya apekSAono virodha karyA vinA eka eka apekSAe thatuM jJAna te naya che, tenA pAMca bheda che : (1) naigama (2) saMgraha (3) vyavahAra (4) RjusUtra ane (pa) zabda. naigamanA be ane zabdanA traNa bheda che. bhAvArtha: A adhyAyanA chaThThA sUtramAM jJAnaprAptinAM sAdhana tarIke pramANa ane naya jaNAvyA che. sUtra 9 thI 33 sudhImAM sUtrakAre pAMca jJAnarUpe pramANanuM svarUpa darzAvyuM che. naya e pramANano aMza che; tethI have sUtrakAra nayanuM svarUpa jaNAve che. 1. mana:paryAya ane kevala e be jJAna ajJAnarUpa nathI; kAraNa ke sAra asArano viveka jyAM niyata che tyA jIvane te be jJAna prApta thaI zake che. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra8 tatvArthAdhigamasUtra A pramANa e nayonI samUrUpe samanvaya che. vastune saMpUrNa aMze oLakhavA judI judI apekSAe judA judA anaMta guNaparyAyo jANavA jarUrI che. A rIte vastunI pUrI pichANa mATe tenI anaMta apekSAo svIkArI tenA anaMta guNaparyAyo laI eka eka apekSAe tenuM pRthakkaraNa karI te judI judI rIte ghaTAvI vastune oLakhavI te naya che; ane te pachI teno samagra naya dvArA samanvaya karI oLakhavI te pramANa che. vastunuM sApekSa nirUpaNa karanAra dRSTi yA vicAradhArA te naya che. A nirUpaNadaSTi, sApekSa hovAthI bIjI dRSTionI apekSA svIkAre che. mAtra eka ja apekSAne svIkArI bAkInI apekSAno je cheda uDAvI de che te durnaya che. AvI daSTio anaMta hovAthI naya paNa anaMta che. samajavA khAtara pUladaSTie tenA pAMca vibhAga sUtrakAra kare che. sUtrakAra vAcaka umAsvAti naigama, saMgraha, vyavahAra, RjAsUtra ane zabda e pAMca naya batAvI naigamanA be ane zabdanA traNa bheda gaNAve che. sAmAnyagrAhI ane vizeSagrAhI e be naigamanA bheda che; zabda, samabhirUDha ane evaMbhUta e traNa zabdanA bheda che. nayonI saMkhyA bAbate bIjI be paraMparA che. Agama sIdhA sAta naya jaNAve che : (1) naigama, (2) saMgraha, (3) vyavahAra, (4) rajAsUtra, (5) zabda, (9) samabhirUDha ane (7) evaMbhUta, A. sinaMdivAkara naigama sivAyanA che naya jaNAve che. nayanI AvazyakatA bAbata eka daSTAMta ApavuM ISTa thaze; eka ja manuSya tenA pitAnI apekSAe putra, putranI apekSAe pitA, dAdAnI apekSAe pautra, pautranI apekSAe dAdo, kAkAnI apekSAe bhatrIjo, bhatrIjAnI apekSAe kAko yA phuo, Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra . 29 mAmAnI apekSAe bhANeja, bhANejanI apekSAe mAno yA mAso Adi judA judA prakAre oLakhAya che. A rIte koIpaNa vastune sarvAga saMpUrNa jANavI hoya to tenA anaMtaguNa dharmone oLakhavA tene judI judI daSTithI tapAsavI te naya che. naya pote pramANa paNa nathI temaja apramANa paNa nathI, paraMtu pramANano aMzamAtra che. Ama judI judI apekSAthI vastune jotAM temAM paraspara viruddha dekhAtA dharmo jaNAtA hovA chatAM te viruddha dharmono samanvaya sAdhI vastune sarvAge pIchAnavI te pramANa. A jagatamAM anaMta vastuo che. dareka vastumAM anaMta guNaparyAyo rahelA che. AvA guNaparyAyomAM judA judA keTalAka samAna ane keTalAka asamAna paNa hoya che. AmAM judA judA vastunA samanvaya karanAra daSTi te dravyArthika naya che. te ja rIte judA judA guNano asamAna guNano samanvaya sAdhanAra daSTi te paryAyArthika naya che. samAna ane asamAna aMza svIkAranAra daSTiomAM paNa taratamatA hoya che, A taratamatAnA kAraNe dravyArthika, nayanA naigama, saMgraha ane vyavahAra e traNa ane paryAyArthika nayanA jusUtra, zabda,samabhirUDha ane evaMbhUta e cAra bheda pADavAmAM Ave che. - sAmAnya ane vizeSa e baMne dharma pradhAna mAnI loka saMketa ane loka saMskArane anusaranAra vicAradhArA te naigama naya che. udA0 Aso vada amAsa bha, mahAvIranuM nirvANakalyANaka gaNAya che. kalama mATe barU levA jatA mANasane pUchatAM te kalama levA javAnuM jaNAve che, chatAM vyavahAramAM barUne kalamanA arthamAM mANasa samajI le che te A nayanuM kArya che.' che. sAmAnya ane vizeSa e baMne dharmamAMnA vizeSa dharmane gauNa Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 tatvArthAdhigamasUtra karI sAmAnya ne samAna apekSAnA AdhAre pradhAna mAnI vastuone eka samUhamAM svIkAranAra vicAradhArA te saMgraha naya che. udA0 lIMbaDo, pIpaLo, vaDa, AMbo, bAvaLa Adi judA judA guNadharma vALA hovA chatAM vRkSa tarIkenI samAnatAnA AdhAre-jAtinI apekSAete sarvane vRkSa tarIke oLakhAvavA te A nayanuM kArya che. samAna apekSAnI dRSTie saMkalita vastuonA tenA vyavahArika prayojana anusAra pRthakkaraNa karanAra vicAradhArA te vyavahAra naya che; AmAM samAna apekSAne gauNa karI vizeSa apekSAne pradhAnapada ApavAmAM Ave che. lIMbaDo, pIpaLo, vaDa, AMbo, bAvaLa Adi vRkSa che to kharAM, paraMtu te darekanI jAta judI che, te darekano upayoga judo che, te dareka judA judA phaLa Ape che te rIte te darekane judAM judAM oLakhavAM te A nayanuM kArya che. - lokarUDhi para avalaMbita naigama naya sAmAnya tattvAzrayI che; ane tenA prathama bhedarUpa sAmAnyadRSTine pradhAnapada ApanAra saMgraha naya ane bIjI bhedarUpa vyavahArika prayojana anusAra vizeSadaSTine pradhAnapada ApanAra vyavahAra naya e baMne sAmAnya tattvAzrayI naigama naya para avalaMbita che; A kAraNe A traNe naya sAmAnyagrAhI gaNAya che. Ama hovA chatAM prathamanA karatAM pachInA naya viSayamAM uttarottara nyUna, nyUnatara thatA jAya che; kema ke naigama naya sAmAnya ane vizeSa e benI, saMgraha naya sAmAnyanI ane vyavahAra naya vizeSanI pratIti karAve che. vartamAna kALa ja tAtkAlika upayogI hovAthI ane bhUtakALa tathA bhaviSyakALa teTalA nikaTanA upayogI na hovAthI RjAsutra naya mAtra vartamAnakALane svIkAre che. vartamAnakALamAM Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra jala dhAraNa karavAnI kriyA karato ghaTa te ghaTa che. tenI bIjI avasthA te ghaTa nathI ema A naya svIkAre che. . zabdanA rUDha artha svIkAranAra dRSTi te zabda naya che. eka arthamAM vaparAtA zabdomAM paryAyathI bheda paDato nathI; paraMtu kALa, jAti, saMkhyA, kAraka, puruSa ane upasarga AdinA kAraNe bheda paDe che. "pATalIputra nAme nagara hatuM" e vAkya bhUtakALanA ane AjanA pATalIputra vacce bheda darzAve che. kUvo ane kUI. e liMgabhedanA artha spaSTa che. kartari ane karmaNi prayoganA bheda paNa samajI zakAya tevA che. pahelo, bIjo ane trIjo e traNa puruSanA bheda paNa spaSTa rIte vyavahAramAM pracalita che. upasarganA kAraNe mULarUpanA arthabheda paNa jANItA che. udA, saMskAra, vikAra, prakAra, upakAra, AkAra AdimAM eka samAna dhAtu hovA chatAM dareka upasarga lAgatAM tenA judA judA artho thAya che. samAnArthaka zabdono bheda karI mAtra vyutpattisiddha arthane svIkAranAbara dRSTi te samabhirUDha naya che. udA0 rAjyacihnathI zobhe te rAjA, manuSyanuM rakSaNa kare te nRpa ane pRthvInuM pAlana kare te bhUpati. vyutpattisiddha paNa kAryakara artha svIkAranAra dRSTi te evaMbhUta naya che. te to rAjyacihnothI zobhato hoya teTalA vakhata pUrato rAjA mAne che, manuSyanuM rakSaNa karato hoya teTalA vakhata pUrato nRpa mAne che ane pRthvInuM pAlana karato hoya teTalA vakhata pUrato bhUpati mAne che; bIjI vakhate nahi. ' zabda ane samabhirUDha nayamAM taphAvata e che ke zabda naya samAnArthaka zabdone paryAyarUpa mAne che; jyAre samabhirUDha naya te na svIkAratAM mAtra vyutpattisiddha arthane svIkAre che. evaMbhUta naya tethI AgaLa vadhI mAtra kriyA thatI hoya te pUrato vyutpatti Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 tatvArthAdhigamasUtra siddha artha svIkAre che. 1 . uparokta sAta niyone bIjI rIte paNa samajAvavAmAM Ave che. tenA vyavahAra ane nizcaya e be prakAranA nayano mULa vibhAga che vyavahAra e pUlagAmI naya che, jemAM pahelAM traNa naya samAya che; jyAre nizcaya e sukSmagAmI naya che, jemAM pachInA cAra naya samAya che. vizeSamAM jJAna ane kriyA naya e be mULa vibhAgamAM paNa nayanA bhAga pADavAmAM Ave che. tattvasparzI jJAnadaSTi te jJAnanaya che ane tattvAnubhava te kriyAnaya che. uparokta sAte naya jJAnanaya che, jyAre satayane jIvanamAM utAravArUpa cAritra te kriyAnaya che. A vastu ApaNane"jJAnaviyAgrAm mola:" e vAkyanI pratIti karAve che. te uparAMta arthanaya ane zabdanaya ema nayanA mULa be vibhAga paNa jaNAya che. arthano vicAra pradhAna hoya te arthanaya ane zabdano vicAra pradhAna hoya te zabdanAya che. e rIte pahelA cAra naya arthanamAM ane chellA traNa naya zabdanayamAM samAya che. tattvArthAdhigame sUtre, sAnuvAdavivecane / vAdhyAya: prathama: pUu , prabhAI nAyavothan: III kya ja Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 33 adhyAya 2 jo sUtraM - aupazamikakSAyikau bhAvau mizrazca jIvasya svatattvamaudayikapAriNAmikau ca ... // 1 // dvinavASTAdazaikaviMzatitribhedA yathAkramam // 2 // vyavetravAnnei rUA jJAnadarzanadAnalAbhabhogopabhogavIryANi ca // 4 // jJAnAjJAnadarzanadAnAdilabdhayazcatustitripaJcabhedAH / yathAkramaM samyaktvacAritrasaMyamAsayamAzca // 5 // gatikaSAyaliGgamithyAdarzanAjJAnAMsaMyatAsiddhatva- . lezyAzcatuzcatustyekaikaikaSaDbhedAH // 6 // jIvabhavyAbhavyatvAdIni ca kA anuvAda : jIvanA svatasvarUpa je bhAva te pAMca ja kahyA, upazama ne kSAyika trIjo mizra e jIvamAM rahyAM; jIvane vaLI ajIvamAM rahenAra bhAvo be bhaNyA, audayika ne pAriNAmika ema pAMce sadahyA. (1) upazama taNA be bheda ne nava bheda kSAyika bhAvanA, aDhAra bhedo mizranA ekavIza audAyika taNA; traNa bheda paMcama bhAvanA savi bheda maLI trepana thatA, anukrame e bhedane have sUtrakartA bhAkhatA. (2) samakti ane cAritra e, be, mohanA upazama vaDe, nava bheda kSAyikataNA kevaLajJAna kevaLa darzane, vaLI dAna, lAbha, bhoga, upabhoga, vIrya vino pAMca e samyakta ne cAritra kSAyika bhAva ehija zreSTha che. (3) Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra | mizrabhAve cAra jJAno ajJAna traNe jANavA, traNa darzana dAna Adi antarAya pAMce mAnavA; samyakta ne cAritranA be bheda deza ne sarvathI, aDhAra bhedo nIpaje ema ghAtI karma prapaMcathI. (4) gati cAra, cAra kaSAya, traNa liMga, eka mithyAdarzanama; ajJAna, avirati ne asiddhi eka eka ja sammata cha bheda vezyA taNA sarve maLI ekavIza thAya che, udaya Ave jIvane vaLI ajIvane paNa hoya che. (5) rUpI pudgala skaMdhane vaLI audayike paNa sadahyA, pugala taNA pariNAma bahuvidha zAstramAMhe varNavyA; pariNAma rahe te kAraNe traNa bheda paMcama bhAvanA, jIvatva ne bhavyatA trIjuM abhavyatva jIvamAM. (2) artha : jIvanA svatasvarUpa pAMca bhAvo che : (1) aupathamika, (2) kSAyika, (3) mizra-kSAyopathamika, (4) audayika ane (5) pAriNAmika. pahelA traNa mAtra jIvane ane chevaTanA be jIva ajIva e baMnene lAgu paDatA bhAvo che. aupazamikanA be, kSAyikanA nava, kSAyopathamikanA aDhAra, audayikanA ekavIza ane pariNAmikanA traNa ema pAMca bhAvonA trepana prabheda thAya che. samyaguM darzana ane samyapha cAritra e be aupathamika bhAvanA bheda che. kevaLajJAna, kevaLadarzana, pAMca aMtarAya samya darzana ane samyapha cAritra e nava kSAyika bhAvanA bheda che. cAra jJAna, traNa ajJAna, traNa darzana, pAMca aMtarAya, samyag darzana, dezavirati cAritra ane sarva virati cAritra e aDhAra kSayopathamika bhAvanA bheda che. cAra gati, cAra kaSAya, traNa Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 35 liMga, mithyAdarzana, ajJAna, avirati, asiddhatva ane cha vezyA e ekavIza audAyika bhAvanA bheda che. jIvatva, bhavyatva ane abhavyatva e traNa pAriNAmika bhAvanA bheda che. ajIvamAM audayika bhAva mAtra pugala skaMdha pUrato che; te dharma, adharma, AkAza ane kALane hoto nathI; eTale skaMdhamAM audayika ane pAriNAmika e be bhAva hoya che. pudgalanA bahuvidha pariNAma zAstramAM jaNAvyA che. jIvanA pAMca svatattva bhAvArtha bhAva pAMca prakAranA che. (1) aupazamika (2) kSAyika, (3 kSAyopazAmika, (4) audayika ane (5) pAriNAmika. temAMnA pahelA traNa mAtra jIvanA gaNAya che; bAkInA be jIva ajIva e baMnene lAgu paDe che; paraMtu ahIM sUtrakAre jIvanA asAdhAraNa bhAvonuM varNana karyuM che, je ajIvane lAgu paDatA nathI. sattAgata karmano udaya rokAvAthI je samabhAvarUpa Atmazuddhi pragaTe che te upazama che. darzanamohanIya karmanA upazamathI samyagu darzana ane cAritramohanIya karmanA upazamathI samyaka cAritra e be jIvamAM prakaTa thAya che. ghAtI karmono kSaya thavAthI je Atmazuddhi pragaTe che te kSAyika bhAva che. kevaLajJAnAvaraNanA kSayathI kevaLajJAna, kevaLadarzanavaraNanA kSayathI kevaladarzana, aMtayanA kSayathI dAna, lAbha, bhoga, upabhoga ane vIrya e pAMca labdhi, darzanamohanIyanA kSayathI kSAyika samakita, ane cAritramohanIyanA kSayathI samyaka cAritra-yathAkhyAta cAritra e nava jIvamAM pragaTa thAya che. keTalAka karmono kSaya ane keTalAka karmono upazama thavAthI Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 tatvArthAdhigamasUtra je Atmazuddhi pragaTe che, te mizra-kSAyopathamika bhAva che. cAra prakAranA jJAnAvaraNanA kSayopazamathI matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna ane mana:paryAyajJAna e cAra jJAna; traNa prakAranA jJAnAvaraNanA kSayopazamathI matiajJAna, zrutaajJAna ane virbhAgajJAna e traNa ajJAna; traNa prakAranA darzanAvaraNanA kSayopazamathI cakSurdarzana, acakSurdarzana ane avadhiIrzana e traNa darzana; pAMca prakAranA aMtarAyanA kSayopazamathI dAna, lAbha, bhoga, upabhoga ane vIrya e pAMcanI AMzika labdhi; anaMtAnubaMdhI kaSAyacatuSTaya (krodha, mAna, mAyA ane lobha) ane darzana mohanIya e benA kSayopazamathI samya darzana, anaMtAnubaMdhI kaSAyapatya, apratyAkhyAnI kaSAyacatuSTaya ane cAritra mohanIyanA kSayopazamathI dezavirati cAritra; anaMtAnubaMdhI kaSAyacatuSTaya ane cAritra mohanIya e sarvanA kSayopazamathI sarvavirati cAritra e aDhAra jIvamAM pragaTa thAya che. karmanA udayathI AtmAmAM je malInatA pedA thAya che te audayika bhAva che. gati nAma karmanA udayathI nAraka, tiryaMca, manuSya ane deva e cAra gati; kaSAyamohanIyanA udayathI krodha, mAna, mAyA ane lobha e cAra kaSAya; vedanIyanA udayathI puruSaveda, strIveda ane napuMsakaveda e traNa veda; mithyAtvamohanIyanA udayathI mithyAdarzana; jJAna ane darzana e benA AvaraNanA udayathI ajJAna; anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAnI, pratyAkhyAnI e traNa prakAranA kaSAyacatuSTayanA udayathI asaMyatatva-asaMyama-avirati; vedanIya, Ayu, nAma ane gotra e cAra karmanA udayathI asiddhatva-zarIradhAraNa; kaSAyanA udayathI AnaMdita yoga pravRttirUpa kRSNa, nIla, kApota, teja, padma ane Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvAdhigamasUtra 37. zukla e cha legyA e ekavIza pragaTa thAya che. dravyanA pariNAmonuM pariNamana te pAriNAmika bhAvapariNAmarUpa che. jIvatva-cetanazakti, bhavyatva-mokSa mATe lAyakAta ane abhavyatva-mokSa mATe lAyakAtano abhAva e traNa AtmAnA svAbhAvika pariNAmanA kAraNe pragaTe che. A traNa anAdisiddha che. ajIvamAM mAtra pugala skaMdhamAM audayika ane pAriNAmika e baMne bhAva varte che; jyAre dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya ane kALa e darekamAM mAtra pariNAmika bhAva hoya che. A saMsArI ane mukta e be prakAranA jIva che; uparokta pAMca prakAramAMnA koIne koI prakAranA bhAvo e baMne prakAranA jIvone hoya che. mukta jIvone kSAyika ane pariNAmika e be bhAva hoya che; saMsArI jIvomAM keTalAkane traNa, keTalAkane cAra ane keTalAkane pAMca bhAva hoya che. sarva jIvone pAMce bhAva hovAno koI niyama nathI; paraMtu keTalAkane pAMce bhAva hoI zake che. pAriNAmika bhAvanA uparokta traNa bheda e jIvanA asAdhAraNa-vizeSabhAva che; ke je saMsArI ane mukta e baMne prakAranA jIvone lAgu paDe che. A uparAMta paNa pAriNAmika bhAvonAM bhedo che; je jIva ajIva e baMnene lAgu paDe che. udA) astitva, anyatva, bhokatRtva, pradezatva, asaMkhyAtapradezatva, asarvagatva, arUpatva ane rUpa- Adi. sUtraH - upayogo lakSaNam // 8 // sa vividhaSThaacrme ? anuvAda : Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 tatvAthadhigamasUtra upayoga lakSaNa jIvanuM be bheda tenA upayoganA) jANavA, sAkAra, nirAkAra, temAM ATha (bheda) che sAkAranA nirAkAranA che cAra bhedo te bhAvavA bahu bhAvathI, bhavi bhavya bhAve bane nirAkArI te nizcaya thakI. (7) jIvanuM asAdhAraNa lakSaNa : ---- artha : upayoga e jIvanuM lakSaNa che, tenA be bheda che : (1) sAkAra ane (2) nirAkAra. sAkAra upayoganA ATha ane nirAkAra upayoganA cAra bheda che. bhavya jIva bhavyabhAve nizcayathI nirAkArI bane che. - bhAvArtha jIva e anAdisiddhi svataMtra dravya che. upayoga e tenuM lakSaNa che. jIva arUpI hovAthI tenuM jJAna iMdriyo Adi dvArA thaI zakatuM nathI, paraMtu svasaMvedana, pratyakSa tathA anumAna pramANa AdithI tenuM jJAna thaI zake che. AtmA joya che ane upayoga e jANavAno upAya che. vizva e jaDa ane cetana e benuM mizraNa che; temAMthI jaDa ane cetanano vivekapUrvaka nizcaya karavAnuM sAdhana e upayoga che. nyUnAdhika upayoga sarvajIvomAM avazya hoya che; kAraNa ke upayoga jemAM nathI te jaDa-ajIva che. AtmAmAM anaMta guNaparyAyo che, temAM upayoga e asAdhAraNa guNa che. upayoga e bodharUpa pravRtti che ane tenuM kAraNa e AtmAnI cetanazakti che. upayoga dvArA sva ane para paryAyonuM jJAna thAya che, te asAdhAraNa dharma che ke je saMsArI ane mukta e baMne prakAranA jIvone samAna rIte lAgu paDe che. bIjA guNaparyAya e sAdhAraNa dharmo che; ke je koI vakhate koI ekamAM hoI zake che ane koI ekamAM hotA nathI. pAMca bhAvanA trepana prabhedamAM upayoga sivAyanA bAvana Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 tatvArthAdhigamasUtra bheda e AtmAnA upalakSaNa-sAdhAraNa dharmo che. mAtra upayoga e eka ja lakSaNa che. ' upayoga be prakAranA che. (1) sAkAra-jJAnopayoga ane (2) nirAkAra-darzanopayoga. vizeSarUpe jANavAnI pravRtti te sAkAra upayoga che; ane sAmAnyarUpe jANavAnI pravRtti te nirAkAra upayoga che. sAkAra upayoganA ATha bheda che. (1) matijJAna, (2) zrutajJAna, (3) avadhijJAna, (4) mana:paryavajJAna, (5) kevaLajJAna, (6) matiajJAna, (7) DyuajJAna ane (8) virbhAgajJAna. nirAkAra upayoganA cAra bheda che: (1) cakSudarzana, (2) acalurdarzana, (3) avavirdarzana ane (4) kevaladarzana. jIvomAM cetanazakti hovA chatAM temAM taratamatA hoya che; taratamatA hovAnuM kAraNa viSayabheda, iMdriya Adi sAdhanabheda, deza-kALabheda Adi bAhya sAmagrI ane AvaraNanI taratamatArUpa AMtarika sAmagrI che. kevaLajJAna ane kevaLadarzana e be pUrNa vikasita cetana zaktinuM kArya che; bAkInA apUrNa vikasita cetana zaktinA kArya che. grAhyaNeya viSayanI dvirUpatAnA kAraNe upayoganA sAmAnya ane vizeSa e be prakAra paDe che. pAMca jJAna ane traNa ajJAnanuM svarUpa adhyAya pahelAmAM darzAvyuM che. netrajanya sAmAnyabodha te cakSurdarzana che. netra sivAyanI indriyo dvArA thato sAmAnyabodha te acakSurdarzana che. avadhizaktinA pariNAme thatuM rUpI padArthonuM sAmAnyajJAna te avadhiIrzana che. kevaLazaktinA pariNAme thatuM samasta padArthonuM sAmAnyajJAna te kevaLadarzana che. mana:paryAya darzana nathI; kAraNa ke tenA dvArA sIdhuM vizeSa jJAna thAya che. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40. tatvArthAdhigamasUtra - saMsaLio muvA ramI samanaskA'manaskAH // 11 // saMsAra trAsa thAvarAH zarA pRthivyambuvanaspatayaH sthAvarAH // 13 // tejovAyU dvIndriyAdayazca trasAH // 14 // anuvAda : jIva saMsArI ane siddhi taNA ema dvi vidhA, manayukta ne manarahita ema be bheda saMsArI matA; saMsArInA vaLI bheda be trasa ane sthAvara jANavA, pRthvI, pANI, vanaspati e traNa sthAvara mAnavA. (8) trasa taNA be bheda che agni, pavana e gati vaDe, trasa jANavA, gati nava kare svecchAe tethI sthAvare, icchA pramANe gamana karatA jIvane trasa jANIye, DhiDhiyAdi jIva sarve trasa mAMhi pichANIye. (9) jIvanA prakAra : artha: saMsArI ane mukta ema jIvanA be bheda che. manavALA ane mana vagaranA e saMsArI jIvanA bheda che. trasa ane sthAvara e be bheda paNa saMsArI jIvanA che. pRthvI, pANI ane vanaspati e traNa sthAvara jIvanA bheda che. agni ane pavana e be gati=sanA bheda che. e svecchAe nahi paraMtu anya nimittanA kAraNe gati kare che tethI te gatitrasa jIve che. trAsa dUra karavA svecchAe gati kare te svabhAvatrasa jIva che. DhiiMdriya, triiMdriya, caturindriya ane paMcendriya e svabhAva trasajIva che. bhAvArthaH jIva anaMta che. cetanazaktinI apekSAe sarva jIva samAna che. jIvanA be bheda che. (1) saMsArI ane (2) - mukta. dravya ane bhAva e be prakAranA baMdha te saMsAra che. karmano Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 41 AtmA sAtheno paugalika saMbaMdha te dravyabaMdha che. jIvanI rAgadveSa Adi vAsanA te bhAvabaMdha che. saMsArI jIva paNa anaMta che. tenA vibhAga be rIte sUtrakAre batAvyA che : prathama vibhAga mananA saMbaMdha para nirbhara che, te rIte manasahita ane manarahita ebe prakAranA saMsArI jIva che. jenI sahAyathI vicAra karI zakAya tevI Atmazakti te bhAvamana che; A Atmazaktine vicAra karavAmAM madadagAra sUkSma pudgalaskaMdho te dravyamAna che. manavALA jIva saMjJI ane manavagaranA jIva asaMzI kahevAya che. ahiM manavALA ane manavagaranA e prakAranA saMsArI jIvana vibhAga karyA che te dravyamananI apekSAe che. bhAvamana to sarva jIvone hoya che. dravyamananI sahAya vinA ekalA bhAvamanathI vicAraNA pravRtti thaI zakatI nathI. saMsArI jIvano bIjo vibhAga halanacalananI zakti para nirbhara che. A zakti paNa be prakAranI che. trAsa dUra karavAnI IcchAthI thatI halanacalananI kriyA, te svAbhAvika halanacalananI zakti che. anyanI madadanA kAraNe paNa parataMtra evI halanacalananI zakti te kRtrima halanacalananI zakti che. halanacalananI svAbhAvika zakti-ddhiidriya-be iMdriya, tri iMdriyatraNa iMdriya, caturindriya-cAra iMdriya, ane paMcendriya-pAMca iMdriyavALA jIvomAM hoya che. te labdhi-zakti-trasa kahevAya che. halanacalananI kRtrimazakti agnikAya-teja:kAya ane vAyukAya e be prakAranA jIvomAM hoya che; te gati=sa-aupacArika trAsa kahevAya che. gatitrasa jIva sthAvaranI koTInA che; kAraNa ke tenI gati svataMtra nathI. sthAvara jIva halanacalananI zakti vinAnA . Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 tatvArthAdhigamasUtra che. pRthavIkAya, apUkAya ane vanaspatikAya e traNa sthAvara jIvo che. sUra - pakriyA vidhAni ziddA nirvRttyupakaraNe dravyendriyam // 17 // labbyupayogau bhAvendriyam // 18 // sparzanarasanadhANacakSuHzrotrANi // 20 // sparzarasagandhavarNazabdAsteSAmarthAH // 21 // zrata parici rahA anuvAdaH sparzana, rasana ne prANa, cakSu, zrotra Idriya pAMcamI, dravya ne vaLI bhAva Idriya ema savi babbe kahI; nivRtti ne upakaraNarUpa dravya Idriya jANIe, labdhi ne upayoga bhAvendriya zuddha pichANIye. (10) sparza, rasa, gabdha, rUpa, zabdo pAMca artho grAhya che, Idriya vaDe upayogathI te viSayarUpe mAnya che; mana aniyi jANavuM, zratajJAna teno viSaya che, zarIramAM sarvatra mananA pugalo vyApela che. (11) haDhiyonuM indriyo mAM cho. A artha : iMdriyo pAMca che : (1) sparzana, (2) rasana, (3) prANa, (4) cakSu ane (5) zrotra. A dareka iMdriyanA be prakAra che : (1) dravya ane (2) bhAva. dravya iMdriyanA be prakAra che. (1) nivRtti ane (2) upakaraNa. bhAvendriyanA be prakAra che. (1) labdhi ane (2) upayoga. iMdriyonA grAhya viSayo anukrame dayanA che Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra ( 43 (1) sparza, (2) rasa, (3) gaMdha, (4) varNa ane (5) zabda e pramANe che; tene artha paNa kahe che. iMdriyanA upayogathI viSaya jANI-zakAya che. mana anindriya che ane teno viSaya zrutajJAna che. mananA pudgalo dehamAM sarvatra vyApelA che. | bhAvArtha : jJAnendriya pAMca che. sarva saMsArI jIvane pAMca iMdriyo hotI nathI; keTalAkane eka, keTalAkane be, keTalAkane traNa keTalAkane cAra ane keTalAkane pAMca indriyo hoya che; te anukrame ekendriya, beidriya, te iMdriya, caundriya ane paMcendriya e rIte oLakhAya che. anya zAstromAM pAMca karmendriyo paNa batAvI che je anukrame vAka-vAyA, pANi-hAtha, pAda-paga, pAyu-gudA ane upastha-liMga e pramANe che. jIvananirvAhamAM upayogI jJAna jenAthI thaI zake te jJAnendriya che; jIvananirvAha calAvavA arthe AhAra, vihAra, nihAra Adi kriyA jenAthI thaI zake te karmendriya che. ahIM ApaNe mAtra jJAnendriyano vicAra karavAno che. iMdriyanA dravya ane bhAva e be bheda che. pudgalarUpa jaDa iMdriya AkRti te dravya iMdriya che ane Atmika pariNAma te bhAvendriya che. dravyandriyanA nivRtti ane upakaraNa e be bheda che. pudgala-skaMdhonI racanArUpa zarIra para dekhAtI bAhya iMdriyaAkRti te nivRtti dravya iMdriya che. iMdriyanI aMdara tathA bahAra jJAna utpanna karanAra paudgalika zakti te upakaraNa dravya iMdriya che. bhAvendriyanA labdhi ane upayoga e be prakAra che. matijJAnAvaraNIya Adi karmano kSayopazama e eka prakArano Atmika pariNAma che te labdhi bhAvendriya che. labdhi, nivRtti ane upakaraNa e traNanI sAmanvayika pravRttinA kAraNe sAmAnya Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 tatvArthAdhigamasUtra ane vizeSajJAnanI prApti te prayoga-bhAvendriya che. A iMdriya matijJAna, cakSudarzana ane acasurdarzanarUpa che. labdhibhAvendriya hoya to ja nivRtti, upakaraNa ane upayoga dvArA bodha thaI zake che. | sparzanendriya-cAmaDInI aMdaranI sparza pArakhavAnI zakti, rasanendriya-rasa pArakhavAnI zakti, prANendriya-gaMdha pArakhavAnI zakti, cakSurindriya-AMkhanI jovAnI ane pArakhavAnI zakti ane zrotrendriya-kAnanI sAMbhaLavAnI zakti e pAMca indriyonA labdhi, nivRtti, upakaraNa ane upayogarUpa cAra cAra prakAra che. e cAre prakArano samanvaya te eka pUrNa indriya che. temAM jeTalI nyUnatA teTalI indriyanI apUrNatA gaNAya che. sparza, rasa, gaMdha, varNa ane zabda e pAMca anukrame pAMca IndriyonA viSayo che; tenA dvArA matijJAna thAya che. mana anindriya che; tenA dvArA zrutajJAna thAya che. padArtho be prakAranA che. (1) rUpI ane (2) arUpI. je padArthamAM rUpa, rasa, gaMdha ane sparza e cAra hoya che te mUrtarUpI padArtha che. jenAmAM rUpa, rasa, gaMdha ane sparza nathI te amUrta-arUpI padArtha che. - indriyo dvArA mAtra rUpI padArthanuM jJAna thaI zake che; arUpI padArthanuM jJAna thaI zakatuM nathI. manano viSaya zrutajJAna hovAthI tenAthI rUpI-arUpI e baMne prakAranA padArthonuM jJAna thaI zake che. sparza ATha prakAranA che. (1) zIta-ThaMDo, (2) uSNa-garama, (3) snigdha-suMvALo, cIkaNo, (4) rUkSa-kharabacaDo, lukhkho, ( 1 (5) halako, (6) bhAre, (7) kaThaNa ane (8) mRdu. sparzanendriyathI A ATha prakAranA sparzanuM jJAna thAya che. rasa pAMca prakAranA che. (1) kaTu-kaDavo, (2) miSTa-mITho, (3) turo Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 45 kaSAyelo, (4) tikta-tIkho ane (5) khATo. rasanendriyathI A pAMca prakAranA rasanuM jJAna thAya che. gaMdha be prakAranAM che. (1) sugaMdha ane (2) durgadha. dhrANendriyathI A be prakAranAM gaMdhanuM jJAna thAya che. varNa pAMca prakAranA che. (1) sapheda, (2) pIta-pILo, (3) kALo, (4) lAla ane (5) nIla-lIlo. cakSurindriyathI A pAMca prakAranA varNanuM jJAna thAya che. A uparAMta cakSuthI AkAra paNa pArakhI zakAya che. zabda be prakAranA che. (1) prayoga ane (2) vaixsika. jIvana prayatnathI je zabda udbhave che te prayogaja zabda che. tenA cha prakAra che. (1) bhASA, (2) tata-cAmaDAthI lapeTela vAdyano avAja, (3) vitata-tAravALA vAdyano avAja, (4) ghana-ghaMTa Adino zabda, (5) suSira-kuMka mArI vagADAtA vAdyano avAja ane (6) saMgharSa - eka bIjAnI athaDAmaNathI thato zabda. koI paNa prakAranA prayatna vinA thato avAja te vaignasika zabda che : udA. meghagarjanA. dareka padArthamAM indriyonA pAMce viSaya to hoya che; chatAM keTalAkamAM pAMca viSaya utkaTa hoya che, to keTalAkamAM cAra, traNa, be ke eka utkaTa hoya che. IndriyothI utkaTa paryAya jaldI grahaNa karI zakAya che; ane anutkaTa paryAya dhImethI grahaNa karI zakAya che, nahivat evA keTalAka paryAya IndriyathI jANI paNa zakAtA nathI. IndriyonI grAhya zakti paNa sarvanI ekasarakhI hotI nathI; te indriyanI pUrNatA, apUrNatA tathA kSAyopazama upara AdhAra rAkhe che. indriyo jJAna meLavavAnuM bAhya sAdhana che; te rIte mana e aMtaraMga sAdhana che. manano viSaya bAhya indriyonI mAphaka parimita nathI. bAhya indriyo mAtra rUpI padArtha ane tenA . Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra maryAdita paryAya grahaNa karI zake che. jayAre mana vicAraNA dvArAzrutajJAna dvArA rUpI ane arUpI e baMne prakAranA padArtho ane tenA maryAdita paryAyo grahaNa karI zake che. sUtra - vAdhvattAnAne rarUA. - kRmipipIlikAbhramaramanuSyAdInAmekaikavRddhAni // 24 // saMjJinaH samanaskAH // 25 // anuvAdaH pRthvI, jala, vaNa, agni, vAyuM pAMca ekendriya kahyA, zaMkha, koDA, kRmI Adika beIdriya sahyA, te indriya kIDI, kuLu, bhramara Adi caurindriyo, paMcendriyo che manuja Adi manasaMyuta te saMziyo. (12) jIvonI jAti : artha : pRthvIkAya, apakAya, vAyukAya, teja:kAya ane vanaspatikAya e pAMca ekendriya che. zaMkha, koDA, kRmi Adi be indriya che. kIDI, kaMthuA, mAMkaDa, Adi te indriya che; bhramara, mAMkhI, vIMchI, macchara Adi caurindriya che. manuSya, pazu, pakSI, deva, nAraka Adi paMcendriya che. manuSya, pazu, pakSImAM je manavALA che te tathA deva ane nAraka paNa saMjJI che. - bhAvArtha : jIvonI pAMca jAti che : pRthvIkAya, apakAya, teukAya, vAyukAya ane vanaspatikAya, e pAMca sthAvara jIva ekendriya che; be iMdriya, iMdriya, caurindriya ane paMcendriya e cAra trasa jIva che. - ekendriya jIvone mAtra sparzanendriya hoya che. be iMdriya jIvone sparzanendriya tathA rasanendriya hoya che. triiMdriya jIvone sparzanendriya, rasanendriya tathA prANendriya hoya che. caurindriya jAvone sparzanendriya, rasanendriya, prANendriya ane cakSurindriya Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 47 hoya che; ane paMcendriya jIvone uparokta cAra uparAMta zrotrendriya ema pAMca iMdriyo hoya che. A ekendriya Adi jAti dravyandriyanI apekSAe che. bhAvendriya to sarva jIvane pAMca hoya che; paraMtu dravyandriyanI madada vinA bhAvendriya kArya karI zakatI nathI. A pRthvIkAya, apakAya, teukAya, vAyukAya ane vanaspatikAya e pAMca sthAvara ekendriya ane te uparAMta dvindriya, trindriya, ane caturindriya e jIvone mana hotuM nathI. paMcendriya jIvomAM paNa sarvane mana hotuM nathI; keTalAkane hoya che ane keTalAkane nahi. paMcendriya jIvomAM deva ane nArakane mana hoya che; manuSya ane tiryaMca e be jAtimAM keTalAkane mana hoya che ane keTalAkane nahi. je manuSya ane tiryaMcane mana hoya che te garbhaja ane saMjJI gaNAya che; jemane mana hotuM nathI te saMmUrNima ane asaMzI gaNAya che. ahiM je mana hovA na hovAnI vivakSA karI che te saMpradhAraNa saMjJAnI apekSAe karI che. kRmi AdimAM atyaMta sUkSma mana hoya che, paraMtu te mAtra dehayAtrA upayogI che; tethI vadhAre upayogI nathI. AhAra, bhaya, maithuna ane parigraha e cAra saMjJA to sarva jIvone hoya che; te sarva sAdhAraNasaMjJA kahevAya che. manathI ahi je saMjJA samajavAnI che te e che ke jenI madadathI guNadoSanI tulanA, sArAsArano viveka, hitaahitano bheda vicArI zakAya ane tenA pariNAme hita mATe pravRtti ane ahitanI nivRtti karI zakAya. AvI saMjJA deva, nAraka, garbhaja manuSya, ane garbhaja tiryaMcamAM hoya che; tethI teTalA manavALA gaNAya che. bAkInA mana vagaranA gaNAya che. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 tatvArthAdhigamasUtra ekendriya jIvone cAra prANa (sparzana, Ayu, zvAsozvAsa ane kAyabaLa) hoya che. dviyi jIvone cha prANa (uparokta cAra, rasana ane vAgabaLa) hoya che. triindriya jIvane sAta prANa (uparokta che ane prANa) hoya che. caturindriya jIvane ATha prANa (uparokta sAta ane cakSu) hoya che, paMcendriya jIvane nava athavA daza prANa hoya che. saMmUrNima paMcendriya jIvane nava prANa (uparokta ATha ane zrotra) ane garbhaja paMcendriyane daza prANa (uparokta nava ane mana) hoya che. AtmAnI jA ane vakragati : sUtra - vihata Tarmayoga: pAradA. anuni tiH rA. avigrahA jIvasya // 28 // vigrahavatI ca saMsAriNaH prAk caturthyaH // 29 // ekasamayo'vigrahaH // 30 // ekaM dvau vA'nAhArakaH // 31 // anuvAda : vigrahagatimAM yoga kArmaNa, phakta ekaja mAnIe sarala rekhA anusAra, gati jIvanI jANIe; zivagatimAM gamana karatAM, jIvanI sIdhI gati, saMsArI jIvanI vakrasIdhI, emasammata be gati. (13) traNa vakra thAya che jIvane, vigrahagatimAM chevaTe samayamAtre saralagatie jIva bIjo bhavagraha vigrahagatimAM eka vA, be samaya aNahArI dazA paNa saralagatie jIva pAme nahi aNAhArI dazA (14) artha : vigrahagatimAM kArmahayoga hoya che. jIvanI gati sarala rekhAnusAra thAya che. mokSe jatAM jIvanI gati saralarekhAmAM Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra hoya che. saMsArI jIvanI gati vigrahavALI vaLAMkavALI ane RjA-sarala ane be prakAranI hoya che. vakragatimAM vadhAremAM vadhAre cAra samaya sudhInA traNa vigraha hoya che. RjAgativALA jIvane janmatAM eka samaya lAge che. jIvanI anAhAraka dazA ekathI be samaya sudhInI hoya che. RjugativALA jIvane anAhAraka dazA hotI nathI. | bhAvArtha : jIva eka gatimAMthI nIkaLI bIjI gatimAM jaI janma grahaNa kare che te aMtarAla gati che. jIva ane pudgala e baMnemAM gati karavAnI zakti che; ane nimitta maLatAM te gati zarU kare che. jIvanI svAbhAvika gati Rju-saralarekhAmAM ane udarva hoya che. pudgalanI gati adho ane anizcita hoya che. ahiM jIvanI gatino vicAra karavAno che. karmarUpa bAhya upAdhinA kAraNe jIvane vigrahagati hoya che. sarala yA jAgati e che ke, jemAM AkAza kSetramAM rahela jIva yA pudgala teja kSetranI saralarekhAmAM uMce, nIce ke tirachI gati kare che. bIjI rIte kahetAM pUrva sthAnathI navA sthAne pahoMcatA sudhImAM gati karatAM jemAM saralarekhAno bhaMga na thAya te jugati che. sUtrakAra gatine anuzreNi-zreNinI sarala rekhAnusAra jaNAve che. gatine sarala kahetAM e paNa spaSTa thAya che ke pratighAta yA nimittanA kAraNe vigrahagati paNa hoya che. AvA vigrahanI saMkhyA jIvanI bAbatamAM vadhAremAM vadhAre traNa sudhI maryAdita che; jyAre pugalanI bAbatamAM vaLAMkanI saMkhyA maryAdita nathI. vigraha gati e che ke jemAM pUrva sthAnathI navA sthAne pahoMcatA ochAmAM ocho eka ke vadhAre vaLAMka levA paDe che. jIva pUrva sthAne deha choDI-navA sthAne janme che athavA Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 tatvArthAdhigamasUtra mukti pAme che. mukti pAmanAra jIva mucyamAna jIva kahevAya che ane pUrva deha choDI navA sthAne deha dhAraNa karanAra jIva saMsArI kahevAya che. mucyamAna jIva sarva karmathI mukta thavAthI tene Rjugati karavAmAM kArmaNa zarIranI apekSA rahetI nathI. Avo jIva pUrva deha chUTatI vakhate je vega maLe che te dvArA eka samayamAM dhanuSyamAMthI chUTatA bANanI mAphaka lokAMte pahoMce che. A kAraNe Rgatine ISagati paNa kahe che. saMsArI jIvanI gati niyata nathI kAraNa ke tenuM utpattisthAna gati Adi nAma karmane AdhIna che. AvA jIvanuM utpattisthAna koI vakhata saralarekhAmAM ane koI vakhata vakrarekhAmAM hoya che. pUrva deha choDI jAgatithI aMtarAlagatimAM jatA jIvane saralarekhAmAM navA utpattisthAne pahoMcI tyAM zarIra racavA yogya pudgalarUpa AhAra hoya che; Ama RjugatimAM eka samaya lAge che. tene eka ja samayamAM deha choDatAM ane navIna deha dhAraNa karatAM ema be AhAra hoya che, eka vaLAMkavALI gatimAM pUrva zarIra choDatAM te samaye je AhAra hoya che teno vega vaLAMka pahoMcatAM sudhImAM pUro thAya che. ahiMthI kArpaNa zarIra tene vega Ape che. te dvArA vaLAMka laI bIjA samayamAM utpattisthAne pahoMcI zarIraracanA yogya pudgalarUpa AhAra tene hoya che. eka vigrahagatimAM pUrva samaya ane uttara samaya ema baMne samayamAM AhAra hoya che. tethI jIvane AhAraka dazA hoya che. A rIte mumAna jIvanI, jugatithI jatAM saMsArI jIvanI tathA eka vigraha gativALA jIvane AnAhAraka dazA hoya che. be vigrahavALI gatimAM pUrva zarIra choDatAM je AhAra hoya che teno vega-vaLAMka AvatA pUro thAya. kArpaNa zarIra tene pahelo vaLAMka ApI navA utpattisthAne Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 51 pahoMcADe che tyAM tene zarIra racanA yoga pudgalagrahaNarUpa AhAra hoya che. be vigrahagatinAM traNa samayamAMno pahelo ane chello e be samaya AhAranA hoya che ane vacceno eka samaya anAhAra dazAno hoya che. traNa vigrahavALI gatimAM paNa be vigrahavALI gati anusAra samajavAnuM che. vizeSamAM eTaluM ja ke kArmaNazarIra vadhArAmAM trIjo vaLAMka levaDAvI utpattisthAne pahoMcADe che. AmAM cAra samayamAMnA pahelA ane chellA e be samayamAM jIvane AhAra hoya che; paraMtu pahelA ane bIjA vaLAMkanA be samaya anAhAraka dazAmAM hoya che. saMbhavanI apekSAe kayAMka kyAMka pAMca samayanI cAra vigrahanI gati paNa mAnavAmAM Ave che ane - tenA vaccenA traNa samaya anAhAraka dazAmAM mAnavAmAM Ave che. eka vigrahavALI gatine pANimuktA, be vigrahavALI gatine lAkhalikA ane traNa vigrahavALI gatine gaumutrikA e rIte paNa oLakhAvAya che. - RjAgatithI mokSe pahoMcatAM mumAna jIva karmamukta hovAthI tene kAzmaNa zarIrano yoga nathI. RjugatithI tathA vakragatithI parabhava gati karatA jIvane kAzmaNa zarIrano yoga hoya che; paraMtu pUlazarIra na hovAthI manoyoga ane vacanayoga e be yoga hotA nathI. janma, yoni ane svAmI : sUtraH - samUInA papAtA = rUA sacittazItasaMvRtAH setarA mizrAzcaikazastadhonayaH // 33 // jarA'vaNDapAtajAnAM garbhaH // 34 // nArakadevAnAmupapAtaH // 35 // zeSANAM saMmUrcchanam // 36 // Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para tatvArthAdhigamasUtra anuvAda: saMmUchana ne garbha vaLI, upapAta ema traNa rItie, - janma pAme jIva tenuM sthAna yoni jANIe; nava bheda yoninA, sacetana ne acetana e bIjI, mizra, ThaMDI, garama ne zIta, garama, chaThThI mAnIe, (15) vikasita ane saMkocavALI, saMvRtavivRta navamI che, nava yonio e sarva prAyaH azubhapudgala vALI che, jarAyuja, aDaja ne potaja janma pAme garbhathI, sura, nArakI upapAtathI ne anya sarva saMmUchamI. (16) artha saMmUrNima, garbha ane upapAta e janmanA traNa prakAra che. jIvanuM utpattisthAna te yoni che. tenA nava bheda che : (1) sacitta, (2) acitta, (3) mizra (sacitAcitta) (4) zIta, (pa) uSNa, (6) mizra (zItoSNa) (7) saMvRta, (8) vivRtta, ane (9) mizra (saMvRtAvivRta), A nave prakAranI yoni azubha pudgalavALI che. jarAyuja, aMDaja ane potaja e traNa prakAranA prANIne garbhathI janma hoya che. deva ane nArakano janma upapAtaLI hoya che. bAkInA sarve jIva saMmUrNima janmavALA che. bhAvArtha H pUrvabhavanuM zarIra choDI kArmaNa zarIra sahita aMtarAlagati karatAM utpatti sthAnamAM AvI pUla zarIra mATe navIna bhava yogya pudgalonA grahaNarUpa AhAra teja janma che. janma traNa prakAranA che. (1) saMmUrNima, (2) garbha ane (3) upapAta. mAtApitAnA saMbaMdha vinA utpatti sthAnamAM rahela audArika zarIra yogya pudgalarUpa AhAra zarIraracanArthe grahaNa karI tene zarIrarUpe pariNamAvavA te saMmUrNima janma che. utpattisthAnamAM rahela vIrya ane lohInA pudgalarUpa AhAra zarUAtamAM zarIra racanArthe grahaNa karI tene zarIrarUpe Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 53 pariNamAvavA te garbha janma che. utpatti sthAnamAM rahela vaikriya pudgalarUpa AhAra grahaNa karI tene zarIrarUpe pariNAvavA te upapAta janma che. je sthAnamAM prathama sthUla zarIra yogya pudgala jIvanA kArpaNa zarIra sAthe nIrakSIranI mAphaka ekameka thaI jAya che te utpattisthAna yA yoni che. yoni te AdhAra che ane janma te Adheya che. varNa, rasa, gaMdha ane sparzanI taratamatAnA AdhAre utpattisthAna corAzI lAkha che; paraMtu ahIM saMkSepamAM nava vibhAga batAvyA che. jIvapradezathI bharelI yoni te sacitta yoni che. je e rIte nathI te acitta yoni che. keTaloka bhAga jIvathI bharelo ane keTaloka te vinAno hoya te sacittAcitayoni che. nAraka ane devanI yoni acitta che. garbhaja manuSya ane tiryaMcanI yoni sacitAcitta che; bAkInA pAMca sthAvara, traNa vikasendriya be iMdriya, triIdriya, caturindriya ane saMmUrNima paMcendriya (tiryaMca ane manuSya) e sarvenI yoni sacitta, acitta ane sacitAcitta e traNa-prakAranI che. zItasparzavALI yoni zIta ane uSNa sparzavALI yoni uSNa yoni che. jeno keTaloka bhAga zIta ane keTaloka uSNa che te zItoSNa yoni che. agnikAya teja:kAya jIvanI uSNa ane garbhaja manuSya ane tiryaMca temaja devanI yoni zItoSNa che. bAkInA cAra sthAvara, pRthvIkAya, akAya, vAyukAya ane vanaspatikAya, traNa vikasendriya, ane saMmUrNima paMcendriya (tiryaMca ane manuSya) temaja nArakajIvonI yoni zIta, uSNa ane zItoSNa e traNa prakAranI che. DhaMkAyelI yoni te saMvRta ane khullI yoni te vivRta yoni che. keTaloka bhAga DhaMkAyela ane keTaloka khullo hoya te saMvRtavivRta yoni che. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 tatvArthAdhigamasUtra nAraka, deva ane ekendriya jIvonI yoni saMvRta che. garbhaja manuSya ane tiryacanI yoni saMvRtavivRta che. bAkInA traNa vikalendriya ane saMmUrNima paMcendriya (manuSya ane tiryaca)nI yoni vivRta che. jarAyuja, aMDaja ane potaja e traNa prakAranA jIvone garbhajanma hoya che. jarAyu e eka prakAranuM lohImAMsathI bhareluM jALI jevuM paDe che, temAM je pedA thAya che te jarAyuja che. manuSya, gAya, bheMsa, bakarI, Adi. IMDAmAMthI pedA thatA jIva aMDaja che. sApa, mora Adi. je koIpaNa-prakAranA paDa vinA pedA thayA che te pote ja che. udA2 hAthI, sasaluM, noLiyo, udara Adi. - deva ane nArakanA jIvAne upapAta janma hoya che. devazayyAnI uparano divya vastrathI DhaMkAyela bhAga te devonuM ane vajaya bhIMtano gokhalo-kuMbhI, te nArakajIvanuM upapAta kSetra che. bAkInA sarve pAMca sthAvara, traNa vikasendriya, saMmUrNima paMcendriya (manuSya ane tiryaMcone saMmUrNima janma hoya che. zarIranA pAMca prakAra : sUtraH - audArikavaikriyA''hArakataijasakArmaNAni zarIrAkhi rUnA - pa para sUm rUTa pradezato'saMkhyeyaguNaM prAk taijasAt // 39 // anantaguNe pare // 40 // matiyAne 4 anAdisambandhe ca // 42 // sarvastha jharUA. tadAdIni bhAjyAni yugapadekasyAcaturthyaH // 44 // Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra nirupabhogamantyam // 45 // garbhasammUrchanajamAdyam // 46 // vaikiyamaupapAtikam // 47 // labdhipratyayaM ca // 48 // zubhaM vizuddhamavyAghAti cAhArakaM caturdazapUrva tharacaiva 42 anuvAda H zarIra audArIka, vaikriya ane AhAraka trIjAM, jaTharamAM ja rahe taijas kahyuM, kArmaNa pAMcamuM uttarottara sUkSma pAMce, taijasa sudhInAM traNa kahyAM, pradezathI agaNita guNA, aMtima be anaMtA lahyA. (17) vagara pratighAta kare, gamanAgamana sarvatra che, sambandha kALa anAdino che Atma sAthe e viSe; sarva saMsArI jIvo e, be zarIra dhare sadA, vikalpathI hoya cAra zarIro eka sAthe ekadA. (18) upabhoga sukha duHkhano nathI, kArmaNa zarIramAM sarvathA, utpatti audArikataNI kahI, garbha, saMpUrjhana tathA; upapAtathI upaje zarIra, vaikriya vaLI labdhi vaDe zubha, zuddha, avyAghAtI, trIjuM caudapUrvI muni vaDe. (19) artha : audArika, vaikriya, AhAraka, taijasa ane kArpaNa e zarIranA pAMca prakAra che. kArpaNa zarIra karmarUpe che; taijasa zarIra jaTharamAM raheluM che, A pAMce zarIra uttarottara sUkSma sUkSmatara che, pahelAM traNa pradezathI asaMkhya asaMkhya guNa uttarottara vadhAre che; ane chellAM be pradezathI uttarottara anaMta guNa vadhAre che. chellAM be zarIra pratighAta vinA gamanAgamana karavAnA svabhAvavALA che; te beno AtmA sAthe anAdi saMbaMdha che. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada tatkAthodhigamasUtra vikalpa eka samaye vadhAremAM vadhAre thAra zarIra hoya che. kArpaNa zarIramAM sukhaduHkhano upabhoga nathI. garbha ane saMmUrNima janmathI dArika zarIra, upapAta ane labdhithI vaikriya zarIra ane caudapUrvI munine labdhithI zubha, zuddha, avyAghAtI evuM AhAraka zarIra hoya che. bhAvArtha : jIva vyakti tarIke anaMta che. tenA zarIranA sAmAnya rIte pAMca vibhAga karyA che. (1) audArika, (2) vaikriya, (3) AhAraka (4) taijasa ane (5) kArmaNa, jIvane kriyA karavAnuM sAdhana te deha yA zarIra che. je zarIranuM chedana, bhedana, dAha Adi thaI zake te audArika zarIra che. A uparAMta tIrthakara jevI Rddhi prApta karAtI hovAthI udAra hoI audArika kahevAya che. je zarIra koI vakhata nAnuM, koI vakhata moTuM, koI vakhata pAtaLuM, koI vakhata jADuM, koI vakhata eka koI vakhata aneka Adi aneka vikriyA karI zake te vekriya zarIra che. je zarIra cauda pUrvadhara muni labdhithI racI zake te AhAraka zarIra che. je zarIra khAdhela anna pAcana karI zake arthAta je dIptinuM nimitta che te taijasa zarIra che. karmasamUharUpa kArmaNa zarIra che. . uparokta pAMce zarIromAM audArika skUla che. vaikriya tenAthI sUkSma che. AhAraka vaikriyathI paNa sUkSma che. taijas AhArakathI paNa sUkSma che; kArmaNa taijasathI paNa sUkSma che. skUla ane sUkSma e ApekSika che, ane te racanAnI zithilatAne saghanatA darzAve che. racanAnI zithilatA saghanatA paugalika pariNAma para nirbhara che. thoDA paramANu zithilarUpe pariName to sthUla rahe che; ane ghaNA paramANu sUkSmarUpe pariName to sUkSma rahe che. udA0 sarakhA vajananuM sutara ane kApaDa laIe to sutara pUla pariNAma Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 57 hovAthI vadhAre jagyA roke che; jyAre kApaDa sUkSma pariNAmI hovAthI ochI jagyA roke che. vaLI sutara ane kApaDanuM vajana sa2khuM hovA chatAM sutaramAM jeTalA paramANu che tethI kApaDamAM vadhAre paramANu hoya che. : - paramANu jyAM sudhI vibhakta hoya tyAM sudhI zarIra banatuM nathI; paramANuno samUha je skaMdha kahevAya che tenAthI zarIra bane che. A dareka skaMdha anaMta paramANunA banelA hoya che. skaMdhothI zarIranuM nirmANa thAya che te AraMbhaka dravya kahevAya che. pUrva zarIra karatAM uttarottara zarIramAM AraMbhaka dravya tarIke vadhAre ne vadhAre paramANu hoya che. audArika zarIranI racanAmAM anaMta paramANunA banelA asaMkhya skaMdho hoya che. vaikriya zarIranI racanAmAM audArika zarIra racanAmAM vaparAtA skaMdho karatAM asaMkhya ghaNA vadhAre tevA skaMdho hoya che. teja rIte AhAraka zarIra racanAmAM vaikriya zarIra karatAM asaMkhya guNa adhika skaMdho hoya che. taijas zarIranI racanAmAM AhAraka zarIranA skaMdho karatAM anaMtagaNA adhika skaMdho hoya che. kArmaNa zarIranI racanAmAM taijasa zarIranA skaMdho karatAM anaMtaguNa adhika skaMdho hoya che. Ama pUrva pUrva zarIranI apekSAe uttarottara zarIranuM AraMbhaka dravya adhika adhikatara hoya che; paraMtu pariNamananI vicitratAnA kA2Ne uttarottara zarIra pUrva pUrva zarIra karatAM sUkSma sUkSmatara hoya che. uparokta pAMca zarIramAMnA chellA bemAM keTalIka vizeSatA che. taijas ane kArpaNa za2I2 samagra lokamAM pratighAta pAmatA nathI, eTale kaThaNamAM kaThaNa vajra paNa tenI gati rokI zakatuM nathI; kAraNa ke te sUkSma zarIra rokANa vinA sarvatra gati karI zake che. AhAraka ane vaikriya zarIra audArikathI sUkSma hovAthI Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 tatvArthAdhigamasUtra pratighAta vinA trasanADImAM.gati karI zake che, paraMtu tenI gati maryAdita che, jyAre taijas ane kAzmaNa zarIranI gati lokAMtaparyata avyAhita che. taijasa ane kArmaNa zarIrano saMbaMdha jIva sAthe anAdi hovAthI te baMne anAdi saMbaMdhavALA gaNAya che. jyAre bAkInA traNa zasarano saMbaMdha mAtra niyatakALa pUrato maryAdita che arthAt asthAyI che. A be zarIra pravAhanI apekSAe anAdi hovA chatAM temAM apacaya upayarUpa pariNamana to thayA kare che. bhAvAtmaka zarIra vyaktirUpe anAdi che ane teno kadI paNa nAza thato nathI. taijasa ane kArmaNa zarIra sarva saMsArI jIvane hoya che; paraMtu audArika, vaikriya ane AhAraka mATe tevo niyama nathI. taijasa ane kArmaNa zarIranA svAmI sarva saMsArI jIva che; jayAre audArika, vaikriya, AhArakanA svAmI keTalAka ja hoya che. kArpaNa zarIra e zarIra mAtranI jaDa che; kAraNa ke te karmasvarUpa che ane sarva karma ane tenA pariNAmanuM te nimitta kAraNa che. tejasa zarIra mATe tema nathI; te anAdi saMbaddha rahI karela bhojana pacAvavAmAM madada kare che. taijasa ane kArpaNa zarIra saMsArI jIvane saMsArakALa sudhI avazya hoya che; jyAre audArIka, vaikriya ane AhAraka e traNa zarIra jIvane koI vakhata hoya che ane koI vakhata hotAM nathI. - ekajIvane eka vakhate vadhAremAM vadhAre cAra zarIra hoI zake che; pAMca hoI zakatA nathI. aMtarAla gati karatI vakhate jIvane taijasa ane kArmaNa e be zarIra hoya che. jyAre traNa hoya che tyAre taijasa, kArpaNa ane audArika; athavA taijasa, kArpaNa ane vaikriya. jyAre cAra hoya che tyAre taijasa, kArpaNa audArika ane vaikriya athavA taijas, kArmaNa, audArika ane Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra pa9 AhAraka. AmAM pahelo vikalpa, vaikriya labdhinA prayoga samaye amuka vakhata manuSya ane tiryaMcamAM ghaTI zake che. jyAre bIjo vikalpa, AhAraka labdhinA prayoga samaye cauda pUrvadhara munine hoya che. pAMca zarIra eka sAthe na hovAnuM kAraNa e che ke vaikriya ane AhAraka labdhinA prayoga ekI samaye hoI zakatA nathI. sAmAnya siddhAMta anusAra eka zarIra hoI zakatuM nathI; paraMtu koI AcAryano evo paNa mata che ke taijas zarIra kArmaNanI mAphaka yAvat saMsArabhAvI nathI; paraMtu te labdhijanya che. A mata anusAra aMtarAlagatimAM eka zarIra kArmaNa mAtra saMbhavI zake che. vaikriya labdhinA prayoga samaye, ane vaikriya zarIranA vyavahAra samaye niyamathI pramatta dazA hoya che; paraMtu AhAraka labdhino prayoga mAtra pramatta dazAmAM hoya che; paNa AhAraka zarIra banyA pachI zuddha adhyavasAya kAraNe vyavahAra dazAmAM apramatta dazA hoya che. Ama paraspara viruddha dazAnA kAraNe A be labdhino prayoga ekI samaye thaI zakato nathI. zaktirUpe jIvane pAMca zarIra hoI zake che; eTale AhAraka munine vaikriya labdhino paNa saMbhava che; paraMtu vyaktirUpe to cAra zarIra ja hoI zake che. - zarIranuM mukhya prayojana upabhoga che; te pahelA cAra zarIrathI siddha thAya che; pAMcamA kAmaNa zarIrathI upabhoga siddha thato nathI, tethI tene nirUpabhoga kahyuM che. sukhaduHkhanA anubhava karavA, dAnahiMsA Adi zubhAzubha karmo karavA, karmabaMdhana karavuM, bAMdhela karmano anubhava karavo, anuSThAna dvArA karmanI nirjarA karavI, Adi upabhoga che. taijas zarIra iMdriya ane avayava Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 tatvArthAdhigamasUtra vinAnuM hovA chatAM teno annapAcana mATe upayoga thAya che; te uparAMta viziSTa tapasvI labdhi prApta karI kRpApAtra para anugraha karI zAnti pahoMcADe che, ane rUSTa pAtra para kopa karI bALI paNa mUke che. Ama annapAcana, sukhaduHkhano anubhava ane zApa, anugraha dvArA karma baMdha Adi taijasano upabhoga che. kAryaNa zarIrane nirUpabhoga kahevAno matalaba e che ke jyAM sudhI anya koI zarIra sahAyaka na hoya tyAM sudhI tenA dvArA upabhoga sAdhya nathI; upabhoga siddha karavAnuM sAdhana audArika, vaikriya, AhAraka ane taijas e cAra zarIra che. Ama cAra zarIra upabhoga sahita che; ane kAryaNa zarIra paraMparAe upabhoganuM sAdhana hovAthI tene nirUpabhoga kahevAmAM AvyuM che. taijas ane kAryaNa e be zarIra janmasiddha nathI; paraMtu anAdisaMbaddha che. audArIka zarIra janmasiddha che, te garbha ane saMmUrttima e be prakAranA janmathI prApta thAya che; tenA svAmI manuSya ane tiryaMca che. vekriya zarIra upapAta janmavALA deva ane nAraka jIvane hoya che; labdhi janya vaikriya garbhaja manuSya ane tiryaMcane hoya che. labdhi e eka prakAranI tapojanya zakti mAtra che. A kRtrima vaikriyanI bIjA prakAranI labdhi paNa svIkAravAmAM Ave che ke je tapojanya na hotAM janmasiddha hoya che. AvI labdhi keTalAka bAdara vAyukAya jIvamAM hoya che. Ama bAdara vAyukAyika jIvo paNa kRtrima vaikriya zarIranA adhikArI che. AhAraka zarIra labdhijanya hoI kRtrima che; ane tenA svAmI manuSyamAM paNa mAtra cauda pUrvadhara muni che. AvA muni sUkSma viSayanA saMdeha prasaMge sarvajJanA abhAve audArika zarIrathI kSetrAMtaramAM javuM saMbhavita na hovAthI viziSTa labdhinA prayoga Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra dvArA eka hAtha pramANa nAnuM zarIra banAve che. A zarIra vizuddha pudgalamaya hovAthI trasanADI avyAghAtI hoya che. caudapUrvadhara muni AvA zarIra dvArA kSetramaMtaramAM birAjata sarvajJa sanmukha pahoMce che; ane potAnA saMdehano khulAso meLavI potAnA sthAne pAchA Ave che. A kArya mAtra aMtarmuhUrtamAM samApta thAya che. taijas zarIranI utpatti labdhijanya nathI; paraMtu koIka vakhata teno prayoga labdhithI karavAmAM Ave che. tethI ahIM taijasane labdhijanya kahyuM nathI. traNa veda yA liMganuM varNana: sutraH - nArakasaMmUrchino napuMsakAni // 50 // na levA Avaze anuvAda : zarIranI AkRti vaDe traNa veda pragaTa jaNAya che; puruSa, strI ne napuMsaka, ema veda traNa manAya che; napuMsaka vede sadA hoya, nArakIne saMmUchimo, nahi veda trIjo devatAne, traNa veda yuta bIjA jIvo. (20) artha : zarIranI AkRtithI puruSaveda, strIveda ane napuMsakaveda e traNa veda prakaTa jaNAya che; nAraka ane saMmUrNima e be napuMsakadavALA che. puruSa ane strI e be veda devone hoya che. bAkInA sarvajIvone traNa veda hoya che. | bhAvArtha : liMga e cihana che : tene veda paNa kahe che. tenA traNa prakAra che : (1) puruSaveda, (2) strIveda ane napuMsakaveda. A traNe vedanA dravya ane bhAvarUpa be prakAra che. dravyaveda te cihana che ane bhAvaveda te abhilASA che. puruSa cina te dravya puruSaveda ane strI saMsarganI icchA te bhAva puruSaveda che. strI cihana te dravya strIveda ane puruSa saMsarganI Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigama satra icchA te bhAva jIve che. jenAmAM keTalAMka citra strInAM ane keTalAMka puruSanAM hoya te dravya napuMsakaveda; ane strIpuruSa e baMnenA saMsarganI icchA te bhAva napuMsakaveda che. dravya veda paudgalika AkRtirUpa hovAthI nAmarkamanA udayanuM phaLa che; ane bhAvaveda manovikArarUpa hovAthI mohanIya karmanA udayanuM phaLa che. dravyaveda ane bhAvaveda vacce vizeSatA sAdhana sAdhyarUpe samajavI. puruSavedano vikAra ghAsanA agnimAphaka ocho sthAyI hoya che; strIvedano vikAra kheranA aMgArA jevo adhikasthAyI hoya che; ane napuMsakavedano vikAre tapelI IMTanI mAphaka cirasthAyI hoya che. nAraka ane saMmUrNima jIvone napuMsakaveda hoya che. devone puruSa ane strIveda ema be veda hoya che. bAkInA sarva jIvonegarbhaja manuSya ane tiryaMcane traNa veda hoya che. strInA komala bhAvane puruSanA kaThora bhAvanI, puruSanA kaThora bhAvane strInA komala bhAvanI ane napuMsakane baMne bhAvonA mizraNanI apekSA rahetI hoya che. tUTe ane tUTe nahi tevuM AyuSya : sUtraH - aupapAtikacaramadehottamapuruSA'saMkhyeyavarSA yuSo'napavarttyAyuSaH // 52 // anuvAda : zarIranA saMyogavALA, kALane Ayu kahyuM; ghaTe te apavartanIya ne, ghaTe nahi te bIjuM kahyuM, anapavartanayukta jIvita dhare nArakI devatA, carama zarIrI, puruSa uttama, ne asaMkhya samAyuSA. (21) artha : zarIranA saMyogakALane AyuSya kahe che. je AyuSya ghaTI zake te apavartanIya, ane tenAthI uchuM anAvartanIya ema AyuSyanA be prakAra che. nAraka, devatA, caramazarIrI, uttamapuruSa, Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63 tatvArthAdhigamasUtra ane asaMkhyaya varSa AyuSyavALA jIvo anapavartanIya AyuSyavALA che. ' - bhAvArtha : AyuSyanA be prakAra che; (1) AyuSyanI baMdha sthiti pUrI thatAM pahelAM jaldI bhogavI zakAya e apavartanIya AyuSya che ane (2) AyuSyanI baMdha sthiti anusAra ja bhogavI zakAya ane temAM pheraphAra na thAya te anAvartanIya AyuSya che. A be prakArano AyuSyabaMdha svAbhAvika nahi, paraMtu AyuSyabaMdha vakhatanA pariNAma para avalaMbita che. bhAvI janmanuM AyuSya vartamAna janmamAM baMdhAya che; te samaye pariNAma DhIlA hoya to AyuSyabaMdha zithila-nikAcita rahe che; pariNAme nimitta maLatAM AyuSya bhogavavAnI kALa-maryAdA ghaTI zake che. tethI uchuM baMdha samaye pariNAma daDha hoya to AyuSyabaMdha gADha-anikAcita rahe che; pariNAme nimitta maLavA chatAM AyuSyanI kALa-maryAdA nyUna "thatI nathI. nikAcita apavartanIya AyuSya nimitta maLatAM aMtamuhUtamAM bhogavAI jAya che; A prakAranA bhogane apavartana ke akALamRtyu kahe che. apavartanIya AyuSyanA paNa be bheda cheH (1) sopakrama-nimittavALuM ane (2) nirupakrama-nimitta vinAnuM. anapavartanIya AyuSya nimitta maLavA chatAM pUruM bhogavavuM paDe che. nirupakrama-anAvartanIya AyuSya nimitta vagaranuM hoI temAM nyUnatA thatI nathI; paraMtu sopakrama-apavartanIya AyuSyamAM nimitta (zastra, viSa, agni, hima, Adi kAraNa) maLatAM AyuSyabaMdha kALa pahelAM bhogavAI jatuM hovAthI te nyUna thaI zake che. anapavartanIya AyuSyanA svAmI aupapAtika janmavALA, caramadehI, uttama puruSa ane asaMkhyaya varSanA AyuSyavALA jIvo Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ** tatvArthAdhigamasUtra hoya che. bAkInA jIvone apavartanIya Ayu hoya che. deva ane nAraka e be upapAta janmavALA che. caramadehI e che ke je teja janmamAM mokSe janAra che, ane te manuSya hoya che. uttama puruSamAM tIrthakara, cakravartI, baLadeva, vAsudeva ane prativAsudeva, gaNAya che, ane te manuSya hoya che. asaMkhyayavarSajIvI mAtra keTalAka manuSya ane tiryaMca hoya che. trIza akarmabhUmi, chappana-aMtaradvipa ane karmabhUmimAM utpanna thatA yuglika manuSya e asaMkhyaya varSanA AyuSyavALA che. aDhIdvIpa bahAranA dvIpasamudramAM vasatAM tiryaMca paNa asaMkhyaya varSanA AyuSyavALA jIvo nirupakrama anaparvatanIya AyuSyavALA hoya che; jyAre caramadehI, ane uttamapuruSa sopakrama anapavartanIya AyuSyavALA hoya che. temanA sivAya bAkInA sarva manuSya ane tiryaMca apavartanIya ane anapavartanIya e be prakAranA AyuSyavALA hoya che. AyuSya pUruM bhogavavAnA kALamAM nyUnatA thatI hovA chatAM teno koI bhAga vipAkanubhava vinA chUTato na hovAthI baMdhela karmanI niSphaLatA ke kRtakarmanA nAzano prazna ubho thato nathI; bAMdhela karmAnusAra mRtyu paNa nizcita hovAthI akRtakarmanA Agamanano paNa prazna udbhavato nathI. AmAM to mAtra AyuSya bhogavavAnA kALamAM ja nyUnatA thAya che; paraMtu AyuSya to pUrepUruM vipAkathI bhogavavuM paDe che. ghAsanI gAMsaDImAM nAkhela agnino taNakho te gAMsaDIne dhIme dhIme bALe che ane chUTI ghAsanI DhagalImAM nAkhela agnino taNakho tene jaladI bALe che te rIte apavartanIya ane anapavartanIya AyuSyanuM kArya thAya che. A vastu samajAvavA sUtrakAra bhASyamAM gaNita prakriyAnuM ane vastra sUkavavAnAM e be daSTAMta Ape che. nipuNa gaNita jANanAra Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvAthadhigamasUtra baIpaNa dRSTAMta potAnI abhiSTa rIte jaldI karI javAba ane che jyAre sAdhAraNa gaNita jANanAra vilaMbathI teno javAba meMLave che. bhIMjAyela vastra chUTuM sUkavavAthI jaldI sUkayA che ane be cAra ghaDI karI sUkavavAthI moTuM sUkAya che. tattvArthAdhigame sUtre, sAnuvAdavivecane pUrNo'dhyA yo dvitIyo'sau, jIvatasvAvabodhakaH // 1 // * * * . Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvAdhigamasUtra adhyAya 3 ja nAraka pRthvInuM varNana: sUtra - pArAvAsuthApavadhUtaro hatA: - prabhAbhUmayo ghanAMbuvAtAkAza pratiSThAH, satAyotha, pRthutarI II tAruM nAka para nityAzubhataralezyApariNAmaMdehavedanAvikriyAH // 3 // anuvAda : ratnaprabhA che naraka pahelI, zarkarA bIjI bhaNuM, vAlukAne trIjI gaNatAM, cothI paMwbhA suNuM dhUmaprabhA che pAMcamI, vaLI tama prabhA chaThThI kharI, sAtamI tamastamAM ene, nAma sUNI kaMThe karI. (1) naraka pRthvI - nAma sAte, prathama sUtre uccArI, dhanodadhi dhana vAta sAthe, dravya AkAze dharI; prathamathI vaLI sAta narako, adha: adha: te jANavI, ekathI vaLI =ko, pahoLI pahoLI mAnavI. (2) karake pRthvI sAta mAMhi, vAsa nArakIjIvanA, zubhathI azubhatara che, doSa nitya svabhAvanA; ekathI vaLI bIjI narake, anukrama sAte sudhI, azubha lezyA azubha bhAve, azubha pariNAme vadhI. (3) zubha nahi vaLI deha piMDo, azubhatara vaLI vedanA vikriyA paNa azubhatarathI, vAta suNo ekamanA; lezyA vaLI pariNAma, dehaja vedanA vikri yatA, bola pAMcaja naraka sAte, kramasara vadhatAM jatAM. (4) * * * Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 67 artha : ratnaprabhA, zarkarAprabhA, vAlukAprabhA, paMkaprabhA dhUmaprabhA, tamaHprabhA ane mahAtamaHprabhA e sAta nArakabhUmi che. te dareka anukrame ghanodhi, ghanavAta, tanavAta ane AkAza para pratiSThita che. dareka nArakabhUmi ekabIjAnI nIce ane pRthupRthutara che. A nArakabhUmimAM na2kAvAsa nA2ka jIvane 2hevAnAM sthAna che. niraMtara azubhalezyA, pariNAma deha, vedanA ane vikriyA te jIvone hoya che : pramANamAM uttarottara vadhyA kare che. bhAvArtha : lokanA traNa vibhAga che. (1) adhaH - nIceno (2) madhyama ane (3) uparano. meruparvatanI samatala pRthvIthI 900 yojanathI nIce te pradezano adho loka che. meruparvatanI samatala pRthvIthI 900 yojana nIce ane 900 yojana-upara ema 1800 yojana pradeza te madhyaloka che. meruparvatanI samatala pRthvIthI 900 yojana uparano pradeza Urdhvaloka che. adholoka uMdhA pADela zarAva-koDiyA jevo eTale uparathI sAMkaDo ane nIce nIce vistarato che. madhyaloka jhAlaranI mAphaka samAna laMbAI pahoLAIvALo goLa che. urdhvaloka pakhAja jevo eTale cattA zarAva para uMdhu zarAva mUkatAM je AkAra thAya tevo che. urdhvalokanA Toca ane taLIyA e be sAMkaDA che ane vacceno bhAga anukrame upara ane nIcethI vistarato che. adholokamAM sAta nArakabhUmi che, (1) ratnapradhAnaratnaprabhA, (2) kaMkarapradhAna-zarkarAprabhA, (3) retIpradhAnavAlukAprabhA, (4) kAdavapradhAna-paMkaprabhA, (5) dhUmapradhAnadhUmaprabhA, (6) aMdhakArapradhAna-tamaHprabhA ane (7) dhanaaMdhakArapradhAna te mahAtamaHprabhA. A nArakabhUmimAM Avela narakAvAsamAM nArakajIvono vAsa che. A nArakabhUmio samatala Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 tatvArthAdhigamasUtra nathI; paraMtu ekabIjAnI nIce che. anukrame te dareka laMbAI tathA pahoLAImAM vistAra pAme che. sAte nArakabhUmi ekabIjAnI nIce hovA chatAM ekabIjAne sparzatI nathI; kAraNa ke dareka nArakabhUminA vaccenA aMtaramAM ghanodadhi, dhanavAta, tanavAta ane AkAza rahelAM che. ratnaprabhA pRthvInA traNa bhAga che : (1) sauthI uparano 16000 yojanAno ratnapradhAnakAMDa () 84000 yojanA madhyamano paMkabahulakAMDa. ane (3) sauthI nIceno 80000 yojanAno jalabahulakAMDa. Ama pahelI bhUmi 1,80,000 yojana jADI che. bAkInI nArakabhUminA vibhAgo nathI. te pachInI - nArakabhUminI jADAI anukrame 1,32,000 yojana; 1,28,000 yoja!; 1,20,000 yojana; 1,18,000 yojana; 1,16,000 yojana ane 1,08,000 yojana e pramANe che. A dareka nArakabhUminAM AMtarAmAM 20,000 yojanAnA dareka evA sAta ghanodadhi valaya kuMDALA hoya che; tenI nIce sAta dhanavAta valaya ane tenI nIce sAta tanavAta valaya hoya che. A tanavAta valayanI nIce asaMkhyAta yojana pramANa AkAzavalaya hoya che; AkAza pote svayaMpratiSThita che. sAte narakabhUminI upara ane nIcenA 1,000 ema 2,000 yojana sivAyanA bAkInA bhAgamAM narakAvAsa rahelA che; jemAM nArakajIvo vase che, ratnaprabhAnA pahelA sImaMtaka narakAvAsathI mahAtamaprabhAnA chellA apratiSThAna narakAvAsa vajanA-charAnI dhAra samAna tIkSNa hoya che, temAMnA keTalAka goLa, keTalAka trikoNa, keTalAka corasa, keTalAka hAMDalA jevA ane keTalAka lokhaMDanA ghaDA jevA ema judA judA AkAranA hoya che. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 69 tatvArthAdhigamasUtra ratnaprabhAnA tera, zarkarAmabhAnA agIyAra, vAlukAprabhAnA nava, paMkaprabhAnA sAta, dhUmaprabhAnA pAMca, tama prabhAnA traNa ane mahAtamaH prabhAno eka e pramANe anukrame prastara-mALa che; temAM anukrame trIzalAkha, pacIzalAkha, paMdaralAkha, dazalAkha, traNa lAkha, navANuM hajAra navaso paMcANuM ane pAMca e pramANe narakAvAso che; jemAM nArakInA jIvo rahe che. A nArakajIvonI lezyA, pariNAma, deha, vedanA ane vikriyA niraMtara azubha hoya che, uttarottara nArakabhUminA jIvonI lezyA Adi vadhatA vadhatA pramANamAM azubha azubhatara hoya che. nArakajIvanuM varNana : 2 ratnaprabhAmAM kApota, zarkarAmabhAmAM azubhatara kApota, vAlukAprabhAmAM kApota ane nIla, paMkaprabhAmAM azubhataranIla, dhUmaprabhAmAM nIla ane kRSNa, tama prabhAmAM kRSNa, ane mahAtama.prabhAmAM azubhatara kRSNa lezyA hoya che. saMsthAna, varNa, gaMdha, rasa ane sparza AdinA pariNAma paNa anukrame azubhaazubhatara hoya che. azubha nAmakarmanA udayathI deha paNa uttarottara anukrame azubha azubhatara, bibhatsa, bibhatsatara hoya che. pahelI traNa bhUmimAM uttarottaratIvra tIvratara; uSNavedanA, cothImAM zItoSNa; pAMcamImAM-tIvratara zItoSNa; chaThThImAM zIta; ane sAtamImAM zItatara zItatama vedanA hoya che. duHkhamAMthI chUTavAnA prayatna karavA chatAM tenI vikriyA thatAM pariNAme duHkhamAMthI na chUTAtAM adhika duHkha veThavAnuM rahe che; Ama vikriyA paNa anukrame azubha-azubhatara hoya che. A sarva niraMtara hovAthI nArakInA jIvone kSaNa paNa zAMti hotI nathI. nArakInAM duHkho ane utkRSTa AyuSya : - sUtra - parIvAritaka: 4 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ O tatvArthAdhigamasUtra saMklISTAsurodIritaduHkhAzca prAk caturthyAH // 5 // teSveka-tri-saptadaza-dvAviMzatitrayastriMzatsAgaropamAH sattvAnAM parA sthitiH // 6 // anuvAda : anyonya jIvo nArakImAM, vairabhAve duHkhane, udIratA te sAmasAme, kSaNa na pAme sukhane; kRSNalezI asuradevo, bahuja nirdaya karmathI, naraka traNane duHkha detA, vAta samajo marmathI. (5) eka, traNa, vaLI, sAta, daza, ne sattara sAgarataNI, bAvIza, ne tetrIza, jANuM sthiti nAraka meM bhaNI; prathama, bIjI, trIjI, cothI, pAMcamI, chaThThI dharA, sAtamImAM AyugaNanA, kahe che pAThakavarA. (6) artha : A nArakajIvo paraspara vairabhAve du:khanI udIraNA kare che. A uparAMta kRSNa lezyAvALA asura devo je bahu nirdaya hoya che te pahelI traNa nAraka sudhInA jIvone duHkha Ape che. pahelIthI sAtamI nArakanA jIvonuM utkRSTa AyuSya anukrame eka, traNa, sAta, daza, sattara, bAvIza, ane tetrIza sAgaropamanuM hoya che. bhAvArtha: nArakajIvone traNa prakAranI vedanA hoya che; (1) kSetramAM janma thavAnA kAraNe thatI kSetrajanita, (2) vairabhAve paraspara jhagaDatA thatI parasparajanita, (3) aMba, aMbariSa Adi paMdara prakAranA nirdaya kutUhalI. pApI paramAdhAmIkRta vedanA. pahelI traNa nArakabhUmi sudhI paramAdhAmIkRta vedanA hoya che; kAraNa ke tyAMthI AgaLa temanI gati nathI. Ama nAraka jIvone niraMtara koIne koI prakAranI vedanA hoya che, ane kSaNa paNa sukha hotuM nathI. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2manuSya ane 3 cothA adhyakamanuM hoya che tatvArthAdhigamasUtra 71 AyuSya be prakAranA che. (1) jaghanya-ochAmAM ochuM ane (2) utkRSTa-vadhAremAM vadhAre. pahelIthI sAtamI nArakabhUminA jIvonuM utkRSTa AyuSya anukrame eka sAgaropama, traNa sAgaropama, sAta sAgaropama, daza sAgaropama, sattara sAgaropama, bAvIza sAgaropama, ane tetrIza sAgaropamanuM hoya che. A jIvonuM jaghanya-AyuSya cothA adhyAyamAM kahevAze. manuSya ane tiryaMca e be prakAranA jIvo maraNa pachI nArakabhUmimAM janme che. nArakajIva maraNa pAmI manuSya ane tiryaMca gatimAM janma pAme che. Ama A jIvonI gati Agati manuSya ane tiryaMca jAti sudhI maryAdita che. asaMjJImana vinAnA jIva pahelI nAraka sudhI, bhujaparisarpa-hAtha vaDe cAlatA jIva be nAraka sudhI, pakSI-pAMkhavALA jIva traNa nAraka sudhI, siMha cAra nAraka sudhI, uraga-peTe cAlatA jIva pAMca nAraka sudhI, strI cha nAraka sudhI, ane manuSya sAta nAraka sudhI maraNa pachI gati karI zake che. pahelI traNa nArakabhUmimAMthI nIkaLela jIva tIrthaMkara pada ane pahelI cAra nArakabhUmimAMthI nIkaLela jIva mokSapada pAmI zake che; pahelI pAMca nArakabhUmimAMthI nIkaLela jIva sarva viratacAritra ane pahelI ja nArakabhUmimAMthI nIkaLela jIva dezavirati cAritra meLavI zake che. sAte nArakabhUmimAMthI nikaLela jIva samyakta prApta karI zake che. pahelI nArakabhUmi ratnaprabhArno keTaloka bhAga madhyaloka sAthe saMlagna hovAthI temAM dvIpa, samudra, parvata, sarovara, gAma, zahera Adi temaja tiryaca, manuSya, deva Adino saMbhava che. bAkInI nArakabhUmimAM te koIno saMbhava nathI; A sAmAnya niyamane paNa apavAda che. kevalI samuddhAta karato jIva potAnA Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 tatvArthAdhigamasUtra Atmapradeza sAtamI nArakabhUmi sudhI phelAve che. mitra nArakadevane duHkhamukta karavAnI bhAvanAthI mitra devo paNa traNa nArakabhUmi sudhI jaI zake che. nArakapAla evA paramAdhAmI devo janmathI traNa nArakabhUmi sudhI hoya che. vaikriya labdhinA prayogathI manuSya ane tiryaMca paNa traNa nArakabhUmi sudhI gati karI zake che. manuSyalokanuM varNana :sUtraH - jaMbUdvIpalavaNAdayaH zubhanAmAno dvIpasamudrAH // 7 // dviiivaSkabhAH pUrvapUrvaparikSepiNo valayAkRtayaH // 8 // tanmadhye mestAbhirvRtto yojanazatasahasraviSkaMbho anuvAda : jaMbUDhIpa te sarasa nAme, prathama dvIpa ja sarvamAM; lavaNa nAme prathama udadhi, prasiddha che vaLI sUtramAM Adi zabda zAstra sAkhe, dvIpane vaLI sAgarA, asaMkhya che avizubha nAme, vade bahuzruta gaNadharA. (7) eka dvIpathI udadhi bIjo, krama thakI dvIpa sAgara, vistArathI bamaNA kahe che. sUtrapATha munivarA; ekathI vaLI eka bIjA, vIMTI vIMTIne rahyA, goLa kaMkaNa AkRti jema, bhAvathameM sadahyA, (8) sarva dvIpa samudra madhye, jaMbUdvIpa ja dekhatA, meru parvata nAbhi sarakho, jJAnadaSTi jAvatAM; AkRtimAM dvIpa jaMbU, thALa sarakho mAnavo, vistAramAM te lAkha yojana guNa nidhi avadhAravo. (9) artha: sUtramAM prasiddha jaMbUdvIpa ane lavaNa samudra che; te uparAMta asaMkhya dvIpa ane samudranI zAstra sAkSI Ape che. bahuzruta Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 tatvArthAdhigamasUtra ane gaNadharo temane zubha nAmavALA kahe che. dvIpa, samudra, dvIpa, samudra e krame bamaNA bamaNA vistArathI te AvelA che; ema munivaro kahe che. te dareka eka bIjAne vIMTIne goLa ane kaMkaNa AkRtie rahyA che. te sarva dvIpa ane samudranI madhyamAM jaMbUdvIpa che; jenI nAbhi tarIke meru parvata che, te AkRtie thALI jevo ane vistAramAM lAkha yojana che. bhAvArtha : madhyalokamAM zubha nAmavALA asaMkhya dvIpa ane samudro che; te dvIpa ane samudra e krame vyavasthita rahyA che, tenI madhyamAM jaMbUdvIpa che. teno pUrva, pazcima ane uttara-dakSiNa vistAra lAkha yojanapramANa che. tene vIMTaLAIne kaMkaNAkRtie bamaNA vistArano lavaNa samudra che. te pachI kaMkaNa AkRtie bamaNA vistArano dhAtakIkhaMDa dvIpa che; tene vIMTaLAI bamaNA vistAramAM kALodadhi samudra paDyo che, te pachI bamaNA vistAramAM kaMkaNa AkRtie puSkaravara dvIpa che, tene vIMTaLAIne bamaNA vistArano puSkara samudra rahelo che. Ama bamaNA bamaNA vistAranA asaMkhya dvIpa samudro rahelA che, jenA aMte svayaMbhUramaNa samudra che. madhyano jabUdvIpa thALInI mAphaka goLa che, jyAre bAkInA dvIpa ane samudra valaya-cUDInA AkAre goLa che; jaMbUdvIpa pahelo ane sarvanI madhyamAM che. tenI madhyamAM - nAbhirUpe meruparvata che. meruparvatanI UMcAI eka lAkha yojana che. teno eka hajAra yojana bhAga jamInamAM ane bAkIno navANuM hajAra yojana bhAga jamIna upara che. jamInano eka hajAra yojana bhAga cAre bAju vistAramAM daza hajAra yojana che, bahArano bhAga jayAMthI zikharanIkaLavAnI zarUAta thAya che te vistAramAM hajAra yojana che. meruparvatanA traNa vibhAga che : Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra - (1) 1000 yojana bhAga jamInamAM () 63000 yojana madhyamAM (3) ane 36000 yojana UrdhvamAM che. dareka vibhAga cAre bAjunA vanathI gherAyelo che, pahelA vibhAgamAM zuddha pRthvI ane kAMkarA, bIjAmAM sphaTika, cAMdI Adi ane trIjAmAM suvarNanI pradhAnatA che. cAra vananAM nAma bhadrazAla, naMdana, saumanasa ane pAMDuka e pramANe che. lAkha yojananA aMte 40 yojana uMcuM evuM zikhara-cUlikA che. je mULamAM bAra yojana, vacce ATha yojana ane Toce cAra yojana vistAramAM che. sUra -tara bhArata-zaivati-ri-vihR-ga-ra thavaoNrAvata varSA kSetrAdhina 201 tadvibhAjinaH pUrvAparAyatA himavan-mahAhimavan- ' niSatha-nI-vi zivaLio varSathaRparvata zA tithatizISe bharA purArthe 4 rUA. anuvAda : jaMbUDhIpe bharata nAme, kSetra paheluM suMdarU, haimavaMtaja kSetra bIjAM, yugalikane sukhakaruM; harivarSa nAme kSetra trI, cothuM kSetra ja jayavarU, nAmathI te puNyavaMtu, mahAvideha maMgala karU. (10) kSetra paMcama nAma rAkhyaka bhogabhUmi suMdarU, chaThTha kSetra nAmathI te, airaNyavaMtaja kharuM; kSetra airAvatanAme, sAtamuM che jayakaru, jaMbUDhIpe kSetra saptaka, nAmathI bhavabhayaharU. (11) kSetra-saptaka pADI judAM, ApanArA girivarA, jaMbUdvIpa par kahyA che. sAMbhaLo citta guNadharA; pUrva pazcima dIrgha sArA, nAma suMdara jehanA, ekapachI vaLI eka boluM, sUNajo thaI ekamanA. (12) Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra prathama girinuM nAma himavata nAma bIjuM sUNatAM, mahAhimavata hRdaya dhAruM, niSadha trIjuM bolatAM; nAma cothuM nIlavaMtaja, pAMcamu rukamI gayuM, zikharI chaThThuM nAmavadatAM, mohanA marmaja hatuM. (13) jaMbudrIpe sAta kSetro, chanI saMkhyA giritaNI, dhAtakIkhaMDa dvIpa bIje, bamaNI saMkhyA sUtre bhaNI, puSkara nAme dvIpa arthe, dhAtakI vat jANavI, jaMbudrIpathI sarva vastu, dviguNI avadhAravI. (14) artha : jaMbudrIpamAM bharata nAme suMdarakSetra che, vaLI yugalikane sukhakara evA haimavata ane rivarSa e be kSetro che. te uparAMta puNyavaMta ane maMgalakArI evuM mahAvideha kSetra paNa che, te pachI bhogabhUmi sadRza ramyaka ane airaNyavaMta e be kSetro che, ane chelluM airAvata nAmanuM kSetra che. A sAta kSetrone judA pADanAra cha parvato che. te pUrva pazcima lAMbA ane suMdara nAmavALA che. temanA nAma anukrame himavaMta, mahAhimavaMta, niSadha, nIla rukamI ane zikharI e pramANe che. A nAma levAthI mohanA marma bhedI zakAya che. 75 jaMbudrIpamAM sAta kSetra ane cha varSaghara parvata, dhAtakIkhaMDamAM cauda kSetra ane bAra varSadhara-parvata. jaMbudrIpathI bamaNA evA ghAtakIkhaMDanA samAna evA puSkarArdha dvIpamAM paNa cauda kSetra ane bAra varSadhara che. bhAvArtha : jaMbudrIpamAM sAta kSetra che; je varSa, vAstha, khaMDa Adi nAme oLakhAya che. tenI madhyamAM meruparvata che; vyavahAra siddha dizAnA niyamAnusAra meruparvata e sAte kSetranI utare che. jaMbuddhIpanI dakSiNe bharatakSetra, tenI uttare haimavaMtakSetra, tenI Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra uttare-harivarSa ane tenI uttare mahAvidehalotra che, tenI uttare ramyakakSetra, tenI uttare airaNyavaMta, ane tenI uttare airAvata kSetra che. A dareka kSetra pUrva pazcima lAMbA evA himavAnuM, mahAhimavAnuM, niSadha, nIla, rukamI ane zikharI e cha varSadharaparvatoe judA paDelA che. dhAtakIkhaMDamAM jaMbUDhIpa karatAM mera, kSetra, parvata, AdinI saMkhyA bamaNI che. eTale tyAM be meru, cauda kSetra, ane pUrva pazcima vistAranA bAra varSaghara parvata che. temanAM nAma eka sarakhAM che. pUrvArdha ane pazcimAI e bhAganA kAraNe meru, kSetra ane varSagharanI saMkhyA bamaNI thAya che. e dhAtakIkhaMDanA be bheda pADavAnuM kAraNa uttara, dakSiNa, vistAranA ISa-bANa AkAranA parvato che, je tenA uttara ane dakSiNa e be bhAgamAM AvelA che. puSkarAI dviIpamAM paNa be meru, cauda kSetra, ane pUrva pazcima vistAranA bAra parvato che. A dvIpa paNa IbruAkAra parvatathI pUrva pazcima e be ardhamAM vaheMcAyela che. puSkaravara dvIpamAM mAnuSottara parvata che; je manuSya lokane vIMTaLAyela che. Ama jaMbUdvIpa, dhAtakIkhaMDa ane ardhapuSkara dvIpa ema aDhI dviIpamAM pAMcame, pAMtrIzakSetra ane trIza varSadhara thAya che; pAMca devakura, pAMca uttarakuru, pAMca mahAvideha ane tenI ekaso sATha vijaya, pAMca bharata ane pAMca airAvata paNa e aDhIdvIpamAM che. A baso paMcAvana Aryadeza gaNAya che. chappana aMtadhvIpa lavaNasamudramAM AvelA che. jaMbUdvIpa, dhAtakIkhaMDa, ane ardhapuSkaravaradvIpa temaja lavaNa ane kALodadhi e be samudra manuSyalokamAM che. mAnuSottara parvata bahAra koI manuSya janma ke maraNa pAmato nathI. - vidyA saMpanna, vaikriyalabdhi yukta koI koI manuSya vidyA, Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvAthadhigamasUtra labdhi, saMharaNa dvArA aDhI dvIpa bahAra jaI zake che, tyAM ane meruparvatanI cUlikA para rahI zake che; paraMtu tenA janma maraNa to aDhIdvIpamAM ja thAya che. . manuSya ane tiryaMcanAM sthAna ane AyuSya : - prakSAnuNottamanuSyA: 24 gAya pachAza paNa bharatairAvatavidehAH karmabhUmayo'nyatra devasUra- gukhya ddA nRsthitI parApare tripalyopamAntarmuhUrte // 17 // tirthonInA jamAdA ! - anuvAda: mAnuSottara bhUdharapUrve, janmamaraNo naraNA, virati, mukti, Atmatattva, sAdhya sAdhana che ghaNA; Aryane maLI pleccha bhede, mAnavo be jAtanA, dharmane adharma seve, judI judI bhAtanA. (15) bharatakSetra karmabhUmi, nAmathI pahelI bhaNI airavatane bIjI gaNatAM, mahAvideha trIjI gaNI; devagurune choDatAM vaLI, uttarakuru choDavuM, videhI trIjI karmabhUmi, mAnavA mana joDavuM. (16) traNa palyopama Ayu rekhA, anubhavamAM sUtrathI tiryaMcabhavamAM teha bhAkhI, sarakhe sarakhA mAnathI; aMtarmuhUrta alpa Ayu, naratirinA sthAnamAM, adhyAya trIje sUtrabhAvI, kahyA harigIta gAnamAM. (17) artha : mAnuSottara parvatanI aMdara rahelA A aDhI dvIpamAM manuSyanA janma, maraNa, virati, mukti, ane AtmatatvanA sAdhya sAdhana Adi hoya che. manuSyanI be jAti che. (1) Arya Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 tatvArthAdhigamasUtra ane (2) sveccha. Arya dharmanuM ane pleccha adharmanuM sevana kare che. bharata, airAvata, ane divaku ane uttarakuru sivAyanA) mahAvideha e traNa kSetra karmabhUmi che. manuSya ane tiryayanuM utkRSTa AyuSya traNa palyopamanuM ane jadhanya AyuSya aMtarmuhUrtanuM che. Ama trIjA adhyAyanA bhAvo harigIta chaMdamAM kahyA. bhAvArtha: mAnuSottara parvatanI aMdara manuSya vase che. (1) Arya ane (ra) maleccha, e be jAti manuSyanI che. nimitta bhedathI Aryo cha prakAranA che. (1) Arya kSetramAM utpanna thanAra te kSetraArya che. (2) IkvAku, hari, jJAti, kurU, videha, ugra Adi vaMzamAM pedA thanAra te jAtiArya che. (3) kulakara, cakravartI, baLadeva, vAsudeva, ane anya-vizuddha kulotpanna te kulaArya che. (4) yajana, yAjana, paThana, pAThana, kRSi lipi, vANijaya AdithI jIvana vyavahAra karanAra te karmaArya che. (5) kuMbhakAra, vaNakara, hajAma Adi alpa AraMbha ane aniMdya zilpathI jIvana vyavahAra karanAra te zilpa Arya che. (6) saMskRta, mAgadhI Adi ziSTa puruSa mAnya bhASAmAM vyavahAra karanAra te bhASAArya che, AthI viparita te pleccha che. karmabhUminA anArya dezamAM utpanna thayelA anArya che; chappana aMtardhvapa vAsI, uttarakuru ane devakuru vAsI tathA haimavata Adi trIza bhoga bhUminA vAsI Arya nathI, paraMtu te sarala pariNAmI yugalika jIvo che, ane temane virati bhAva na hovAthI te Arya gaNAtA nathI. jyAM Asi, maSi, ane kRSi e traNa jIvana vyavahAranI kaLA pravarte che ane jyAM mokSano upadeza karanAra tIrthakara Adi utpanna thAya che te karmabhUmi che. manuSyanAM utpatti sthAna pAMtrIza kSetra ane chappana aMtardIpamAM maryAdita che; temAMnA pAMca bharata, Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvAthadhigamasUtra 79 pAMca airAvata ane pAMca mahAvideha e karmabhUmi che, bAkInA viza kSetra ane aMtardIpa akarmabhUmi che. devakuru ane uttarakuru e be mahAvidehamAM hovA chatAM te bhogabhUmi hovAthI ane virati dharmano tyAM abhAva hoI akarmabhUmi che. manuSya ane tiryaMcanI utkRSTa sthiti traNa palyopama ane jaghanya-sthiti aMtarmuhUrtanI che." pRthvIkAya jIvanI 22000 varSa, apUkAya jIvanI 7000 varSa, vAyukAya jIvanI 3000 varSa, teukAyanI traNa rAta divasa, vanaspati kAyanI 10000 varSa, be indriya jIvanI bAra varSa, te indriya jIvanI, 49 rAtadivasa, caurindriya jIvanI cha mAsa e pramANe jIvonAM utkRSTa AyuSya che. saMmUchima jalacaranuM eka kroDa pUrva, uraganuM pa3000 varSa, bhujaganuM 42000 varSa, pakSInuM 72000 varSa ane sthalacaranuM 84000 varSanuM AyuSya che. garbhaja, jalacara, uraga ane bhujaga e darekanuM eka kroDa pUrva, pakSIonuM palyopamanA asaMkhyAtamA bhAganuM ane catuSpada sthalacaranuM traNa palyopamanuM AyuSya che. sthiti be prakAranI che (1) bhavasthiti te AyuSya ane (2) bIjI jAtimAM janma pAmyA vinA te ne te jAtimAM vAraMvAra janma levo te kAyasthiti. pRthvIkAya, apakAya, teukAya ane pratyeka vanaspatikAya jIvanI darekanI kAyasthiti asaMkhyAta-utsarpiNI avasarpiNI kALanI che; ane sAdhAraNa vanaspatikAyanI kAyasthiti anaMta utsarpiNI avasarpiNI kALanI che. dviindriya, triindriya ane caturindriya jIvonI kAyasthiti saMkhyAta hajAra varSanI che. garbhaja paMcendriya tiryaMcanI kAyasthiti sAta ATha janma pramANa ane Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 tatvArthAdhigamasUtra saMmUrNima paMcendriya tiryaMcanI kAyasthiti sAta janma pramANa maryAdita che. garbhaja ane saMmUrNima manuSyanI kAyasthiti sAta, ATha janma pramANa maryAdita che. tattvArthAdhigame sUtre sAnuvAdavivecane // pUrNastRtIyako'dhyAyo, bhUbhUvolokabodhakaH // 3 // . Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra mA : adhyAya tho kalpopapana sudhInA devonA prakAra sUtra:- revAzarvivAyAH AzA tRtIya pataya rA dazA-STa paJca-dvAdazavikalpAH kalpopannaparyaMntAH // 3 // anuvAda : devanA mULabheda cAre, sUtratattvArthe lahyA, bheda trIje deva jIvo, pIta vezyAe grahyA; kalpopapana aMtasudhI, bheda saMkhyA saMgrahI, daza, ATha, pAMca ne bAra bhede, cAra devajAti kahI. (1) artha : devanA mukhya cAra prakAra che. trIjA prakAranA deva pItalezyAvALA che, kalpopapana deva sudhInA devonA je cAra prakAra che tenA anukrame daza, ATha, pAMca ane bAra prabheda che. - bhAvArtha : nikAya te sthAnasamUhavizeSa che; devanA cAra nikAya che. (1) bhavanapati, (2) vyaMtara, (3) jyotiSka ane (4) vaimAnika. AmAMnA trIjA-nikAyanA jyotiSka devonA . dehanA varNarUpa lezyA pIta che. cAre prakAranA devone adhyavasAyarUpa lezyA chae prakAranI hoya che. bhavanapatinA daza, vyaMtaranA ATha, jyotiSkanA pAMca ane vaimAnikanA bAra prabheda che. tyAMthI AgaLanA devo kalpAtIta che; temanA bheda nathI. devonA parivAra ane legyA :sUtra -pha-sAmaniva-rAtriA -pariSada-tmarakSa-vipati nIkAprakIrNakA-bhiyogya-kilbiSikAzcaikazaH // 4 // trAyastriMza lokapAlavA vyaMtara-jyotiSkAH // 5 // Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 tatvArthAdhigamasUtra che pUrvayoaAH dA pItAntalezyAH // 7 // anuvAda : Indra, sAmAnika ne vaLI, trAyasiMzaka, parSadA, AtmarakSaka, lokapAlo, anIka dhAruM sarvadA; prakIrNa aSTamabheda mAnI, abhiyogika AdaruM, kilbiSiko dazamA kahyA, ema sarva jAti mana dharuM. (2) trAyasizaka, lokapAlo bheda bene pariharI, AThabhede deva vyaMtara, jyotiSI paNa cittadharI; prathama bhavanapati sthAne, bheda dazane mAnavA, deva vaimAnika sthAne, teha daza svIkAravA (3) prathamanI nikAya bemAM indra babbe bolatA, bhavanapatinA viza indro sUtrathI avalokatA; deva. vyaMtara sthAna gaNanA Indra batrIza dekhatA. kRSNa, nIla, kApota, tejasu cAra lezyA pekhatAM. (4) artha : Indra sAmAnika trAyazciza, pAriSadyaparSadA, AtmarakSaka, lokapAla, anIka, prakIrNa, abhiyogika ane kilbiSaka, e rIte dareka nikAyamAM prabheda che, vyaMtara ane jyotiSka e be nikAyamAM trAyazviza ane lokapAla, e be bheda nathI. A rIte bhavanapati ane vaimAnika e darekanA daza ane jyotiSka ane vyaMtara e darekanA ATha prabheda che. prathamanI bhavanapati ane vyaMtara nikAyamAM be be Indra che. ema gaNatAM bhavanapatinA vIza ane vyaMtaranA soLa indro che. vyaMtara ane vANavyaMtaranA Indro judA gaNatAM vyaMtaranA batrIza indra paNa gaNAya che. jyotiSkamAM sUrya ane caMdra e be indra che. sUrya, caMdra, asaMkhyAta hovAthI A nikAyanA asaMkhyAta Indro che; Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra paraMtu jAtinI apekSAe mAtra be indra gaNyA che. vaimAnika nikAyanA dareka kalpano eka eka Indra che. pahelA be nikAyanA devonA dehanA varNa kRSNa, nIla, kApota ane pati sudhInA che. - bhAvArtha : (1) devonA svAmI te Indra che. (2) AyuSya AdimAM Indra samAna ane pitA guru ane amAtyanI mAphaka pUjya te sAmAnika che. (3) maMtrI yA purohitanuM kArya karanAra te trAyasiMza che. (4) pariSadamAM besI mitranI pharaja bajAvanAra te pAriSadya che, (5) IndranuM rakSaNa karanAra te AtmarakSaka che. (6) devalokanI sarahadanuM rakSaNa karanAra te lokapAla che. (7) senAnI ke senAdhipati te anIka che, (8) deza yA nagaravAsI prajAjana te prakIrNa che. (9) sevaka tarIke kArya karanAra te abhiyogika che. (10) aMtyaja-mAphaka svacchatAnuM kArya karanAra kilbiSaka che. A daza prakAranA devo-bhavanapati ane vaimAnika nikAyamAM hoya che; trAyanTiMza ane lokapAla e be sivAya bAkInA ATha prakAranA devo vyatara ane jyotiSka nikAyamAM hoya che. bhavanapati ane vyaMtara temaja vANavyaMtara e be nikAyanA varNa pIta, paddha ane zukla e traNa prakAramAMnA game te judA judA prakAranA hoya che. (1) kRSNa, (2) nIla, (3) sapheda, (4) pIta-teja (5) padma-lAla e pAMca judA judA varNa vaimAnika devonA ane jyotiSka nikAyanA devonA varNa pIta hoya che. viSayasukha : sUtra - kAyapravIcArA A .. aizAnAt // 8 // zeSAH sparzarUpazabdamanaHpravIcArA dvayordvayoH // 9 // pawvI vAra: 20. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 | tatvArthAdhigamasUtra anuvAda : IzAna kalpa sudhI savie, kAyApravIcArI kahyA, viSayasukhamAM rakta seve, bhoga sarve gahagahyA sparzasevI, rUpasevI, zabdane vaLI manataNA, deva babbe agraagre; bhoga dharatA ekamanA. (5) kalpadhArI devaloke, vividha viSayo sAMbhaLI, adhyAya cothe manapramode, sUtra racanA meM kaLI; deva kalpAtIta sarve viSaya tajatA sthira rahI, pravIcAra zabda viSaya samajI, vANI kaNe grahI. (6) artha : pravIcAra zabdathI viSayasukha samajavAnuM che. kalpopapananA bIjA kalpa-IzAnakalpa sudhInA devo kAyapravIcArI che; pachI be be kalpa anukrame sparzasevI, rUpasevI, zabdasevI ane manasevI che, kalpAtIta devo samabhAvamAM rAhI viSayasukha tajI de che. bhAvArtha : bhavanapati, vyaMtara ane vANavyaMtara, jyotiSka ane vaimAnikamAMnA saudharma ane IzAna e be kalpa sudhInA devo manuSya mAphaka dehathI viSayasukha bhogave che. te pachInA devA mATe tema nathI. trIjA ane cothA kalpanA devo sparza mAtrathI, pAMcamA ane chaThThA kalpanA devo mAtra rUpadarzanathI, sAtamA ane AThamA kalpanA devo, alaMkAranA zabda mAtrathI, ane pachInA navathI bAramA kalpanA devo saMkalpamAtrathI viSayasukhanI tRpti pAme che, devIonI hayAtI bIjA kalpa IzAna sudhI che; tyAMthI AgaLa nathI. devIonI gati mAtra AThamAM kalpa sudhI che; eTale trIjAthI AThamA kalpanA devonI icchAnusAra teo AdarathI tyAM jaI sparza, rUpa ane zabda dvArA temane tRpti Ape che. navamAthI bAramA kalpanA devo devInA ciMtana mAtrathI tRpti pAme che. eTale Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 85 devIone tyAM gamana Agamana karavAnI jarUra rahetI nathI. nIce nIcenA devo karatAM upara uparanA devonI viSayavAsanA maMda maMdatara thatI jatI hovAthI temanuM saMtoSa sukha adhika adhikatara hoya che. bAramA kalpathI AgaLanA kalpAtIta devonI viSayavAsanA zAMta hovAthI saMtoSa sukhamAM teo niraMtara magna rahe che. bhavanapati devanA bhedo w sUtra: - mavanavAsinopura-nA-vidyut-supaf-fna-vAtasvanito vadhi-dvIpa-vibhramaH III anuvAda : bhavanapatinA deva davidha, nAmathI gaNanA karuM, asura, nAga, vidyut sAthe, suparNa agni diladharuM; vAta, stunita, udadhi, dvIpa, dizA, zabda lahI karI. kumAra zabdane sAthe joDI, thAya dazavidha cittadharI. (7) artha: bhavanapatinA daza prakAra che : (1) asura, (2) nAga, (3) vidyuta, (4) suparNa, (5) agni, (6) vAta, (7) stanita, (8) udadhi, (9) dvIpa, (10) dik, bhavanapatinA devo kumAra kahevAya che. bhAvArtha : meru parvatanI nIce tenI dakSiNa ane uttaramAM tirachA asaMkhyAta koTI koTI lAkha yojana sudhI dasa prakAranA bhavanapati vase che. teo manohara, sukumAra, mRdu, madhura, gatizIla ane krIDAzIla hovAthI kumAra kahevAya che. (1) asurakumArane cUDAmaNinuM. (2) nAgakumArane nAganuM (3) vidyutakumArane vajranuM (4) suparNakumArane garuDanuM (5) agni kumArane ghaDAnuM (6) vAtakumArane azvanuM (7) stanitakumArane vardhamAnanuM. (8) udadhikumArane magaranuM. Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8e tatvArthAdhigamasUtra (9) dvIpakumArane siMhanuM (10) dikakumArane hAthInuM, e pramANe janmathI temanA AbharaNamAM cilDrana hoya che. saMgrahiNImAM udadhikumArane azvanuM ane vAtakumArane magaranuM cihna paNa kahyuM che; A cihanathI teo oLakhAya che. asurakumAra sAmAnyataH AvAsamAM ane koIka vakhata bhavanamAM paNa rahe che; ratnaprabhApRthvIpiMDamAM upara ane nIce eka eka hajAra yojana bAda karatAM bAkInA 1,78,000 yojanamAM AvAso che, ane bhavana to ratnaprabhAnI nIce 90,000 yojana pramANamAM maryAdita che. AvAsa maMDapa jevA, ane bhavana nagara jevA hoya che; bhavana-AkAramAM bahArathI goLa, aMdarathI samacorasa ane taLIye puSkara karNikA samAna hoya che. bhavanapatinA daza prakAranA darekanA be be indro nIce pramANe che : (1) camara ane bali (2) dharaNa ane bhUtAnaMda (3) hari ane harissaha (4) veNudeva ane veNudAri (5) agnizIkha ane agnimAnava (9) velaMba ane prabhaMjana (7) sudhoSa ane mahAdhoSa (8) jalakAMta ane jalaprabha (9) pUrNa ane vasiSTha ane (10) amitagati ane amitavAhana. vyaMtara devanA bhedo sUtraH - vyantarAH kinnara-kiMpuruSa-mahoraga-gandharva-yakSa rAkSasa-mUtapizA : rA. anuvAda : prathama kinnara, kipuruSo, mahoraga, gaMdharvathI, yakSa, rAkSasa, bhUta bhede; bheda vaLI pizAcathI; ema ATha bhede deva vyaMtara, nAmathI avadhAravA, bheda vaLI prabheda bhAve, sUtrathI vicAravA. (8) artha : vyaMtaranA ATha prakAra che. (1) kinnara, Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 87 (2) kiMpuruSa, (3) mahoraga, (4) gaMdharva, (5) yakSa, (6) rAkSasa, (7) bhUta ane (8) pizAca, tenA paNa prabheda jANavA prayatna karavo. bhAvArthaH vyaMtaro madhyalokanA AvAsa ane bhavanamAM vase che. potAnI IcchA ke anyanI preraNAthI teo game tyAM Ava-jA kare che. guphA ane vananA aMtaramAM vasatA hovAthI te vyaMtara kahevAya che. (1) kinnaranA daza prabheda che. kinnara, kiMpuruSa, kiMguruSottama, kinarottama, hRdayaMgama, rUpazAlI, aniMdita, manorama, ratipriya ane ratizreSTha. (2) kiMpurUSanA daza prakAra che. puruSa, sapuruSa, mahApuruSa, puruSavRSabha, puruSottama, atipuruSa, marudeva, marutu, - meruprabha ane yazasvAna, (3) mahoraganA daza prakAra che : bhujaga, bhogazAlI, mahAkAya, atikAya, skaMdhazAlI, manorama, mahAvega, mahAvRkSa, merukAMta ane bhAsvAna, (4) gAMdharvanA bAra prakAra che : hA, huhu, tumburava, nArada, RSivAdika, bhUtavAdika, kAdamba, mahAkAdamba, raivata, vizvAvasu, gItarati ane gItayaza, (5) yakSanA tera prakAra che : pUrNabhadra, mANibhadra, zvetabhadra, haribhadra, sumanobhadra, vyatipAlibhadra, subhadra, sarvatobhadra, manuSyapakSa, vanAdhipati, vanAhAra, rUpayakSa ane yakSottama, (6) rAkSasanA sAta prakAra che : bhIma, mahAbhIma, vipna, vinAyaka, jalarAkSasa, rAkSasarAkSasa ane brahmarAkSasa. (7) bhUtanA nava prakAra che : surUpa, pratirUpa, atirUpa, bhUtottama, skendika, mahAaunTika, mahAvega, pratichanna ane AkAzaga, (8) pizAcanA paMdara prakAra che. kUSmAMDa, paTaka, joSa, AtaMka, kAla, mahAkAla, caukSa, ayaukSa, tAlapizAca, mukharapizAca, adhastAraka,-deha, mahAvideha, tUSmIka ane Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 tatvArthAdhigamasUtra vanapizAca. ATha prakAranA vyaMtaranA-cihna anukrame... (1) azoka (2) caMpaka, (3) nAga, (4) tuMbaru, (5) vaDa, (6) khaTvAMga, (7) tulasa, ane (8) kadambaka, e pramANe janmathI AbharaNamAM hoya che; khAMga sivAyanA A cihno vRkSa jAtinA che. - vyaMtaranA ATha prakAranA be be Indro nIce pramANe che : (1) kinnara ane kiMguruSa (2) sanduruSa ane mahApuruSa (3) atikAya ane mahAkAya (4) gItarati ane gItayaza (5) pUrNabhadra ane mANibhadra (6) bhIma ane mahAbhIma (7) pratirUpa ane atirUpa ane (8) kALa ane mahAkALa. '' vAha vyaMtara e vyaMtaranI bIjI jAti che, tenA ATha prakAranA be be indro nIce pramANe che: (1) saMnihita ane samAna (2) dhAtA ane vidhAtA (3) RSi ane RSipAlendra (4) Izvara ane mahezvara (5) suvatsa ane vizAla (6) hAsya ane hAsyarati (7) zveta ane mahAzveta ane (8) pataMga ane pataMgapati. jyotiSa devanA bheda tathA tenI carcA: sUra - tiSyaH sUryAzramo prahanakSatra-prI-tAravaza rA merupradakSiNA nityagatayo nRloke // 14 // tatkRtaH kAlavibhAgaH // 15 // vahivasthita: iddA anuvAda H jyotiSI devo paMcabhede, nAma sUNajo bhavijanA, sUrya, caMdra, graha, nakSatro, tArakA maLI ekamanA; manuSyaloke nityagatie, meru pharatA nityaphare, rAtrI, divaso, pakSa, mAsa, kALavibhAgo kare. (9) Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 89 lokabAhira sthira rahetA, deva jyotiSI sarvadA, samaya, AvalI, pakSa vadhate, kALa kaLanA nahiM kadA; bhavanapati vaLI devavyaMtara, devajyotiSa varNavyA, bhedane prabheda bhedo, sUtra arthe pAThavyA. (10) arthaH jyotiSThadevanA pAMca bheda che : (1) sUrya, (2) candra, (3) graha, (4) nakSatra (5) ane tArA, e sarva manuSyalokamAM merunI AsapAsa niraMtara gati kare che. te kAraNe rAta, divasa, pakSa, mAsa, Adi bhUla kAlavibhAga thAya che. loka bahAranA jayotiSkadevo sthira hoya che; tyAM rAta, divasa, pakSa, mAsa, Adi vyavahArika kALa gaNanA nathI. Ama sUtrAnusAra bhavanapati, vyaMtara ane jyotiSka e traNa nikAyanA devonA bheda prabheda jaNAvyA. | bhAvArtha H meruparvatanI samatala pRthvIthI 790 yojane jyotiSkano AraMbha thaI 900 yojane pUro thAya che; paraMtu tirachA asaMkhyAta dvIpa samudra sudhI arthAt chellA svayaMbhUramaNa samudra sudhI che, temanAM sthAna meruparvatanI samatala pRthvIthI 800 yojane sUrya, 880 yojane caMdra, ane 880 yojanathI 900 yojanamAM graha, nakSatra ane paracUraNa tArA AvelA che. A sarva sUrya candranI AsapAsa gati kare che, te niyatacArI kahevAya che. meruparvatanI samatala pRthvIthI 884 yojana nakSatra, 888 yojane budha graha, 891 yojane zukra, 894 yojane gura, 897 yojane maMgaLa ane 900 yojane zani ema grahonuM sthAna che. prakAzamAna ane prakAzita vimAnamAM rahenAra A sarva jyotiSka kahevAya che, temanA mukuTomAM prabhAmaMDala jevAM ujavala te te Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 tatvArthAdhigamasUtra maMDalanA cihana hoya che. keTalAka tArA, sUrya ane candranI upara nIce game tyAM gati kare che; te aniyatacArI gaNAya che. aniyatacArI tArA sUryacaMdranI nIce gati kare che tyAre 10 yojana nIce jyotiSka sudhImAM gati kare che. jyotiSka devonI gati manuSyottara parvata sudhInA manuSya lokaparyata maryAdita che; te gati meruparvatanI cAre bAju pradakSiNArUpe che. jebUdvIpamAM be, lavaNa samudramAM cAra, dhAtakI khaMDamAM bAra, kAlodadhimAM beMtAlIza ane puSkarArdhadvIpamAM boMtera ema ekaso batrIza sUrya ane caMdra manuSyalokamAM che. eka eka candrano parivAra 28 nakSatra, 88 graha, ane 66,975 koTAkoTI tArAno che. lokamaryAdAnA svabhAvathI jyotiSka vimAna svayaMgati kare che; tema chatAM paNa abhiyogika devo abhiyoga nAmakarmanA udayathI temaja krIDAzIla hovAthI siMhakRtimAM, gajAkRtimAM, vRSabhAkRtimAM ane azvAkRtimAM temanAM vimAna uThAvavAnI kriyA kare che. samaya, AvalI, muhUrta, rAtrIdivasa, pakhavADiyuM, mAsa, varSa, yuga Adi; bhUta vartamAna ane bhaviSya Adi; saMkhyaya, asaMkhyaya, anaMta, Adi anekarUpe manuSyalokamAM kALa vyavahAra pravarte che. manuSyalokanI bahAra kALa vyavahAra nathI; chatAM tyAM koI kALa gaNanA kare to te lokaprasiddha kALa vyavahArane anusare che, kAraNa ke kALa vyavahArano AdhAra niyata kriyA che. sUrya, candra AdinI gati te niyata kriyA che. jayotiSkanI gati paNa sarvatra nathI; te manuSya loka pUratI maryAdita che. sUrya AdinI gatithI - dina, rAtrI, pakSa, mAsa Adi sthUlakALa vibhAga Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 91 tatvArthAdhigamasUtra gaNAya che; paraMtu samaya, AvalI, Adi sUkSmakALa vibhAga tenAthI jaNAtA nathI. sUryodayathI sUryAsta sudhIno kALa divasa, ane sUryAstathI sUryodaya sudhIno kALa rAtrI che. divasa rAtano trIzamo bhAga te muhUrta che. paMdara divasarAtano pakSa che. be pakSano mAsa che. be mAsanI Rtu che. traNa RtunuM ayana che. be ayananuM varSa che. pAMca varSano yuga che. pasAra thayela kALa bhUtakALa, pravartato kALa vartamAnakALa ane Avato kALa te bhaviSyakALa che. gaNI zakAto kALa te saMkhyAta, na gaNI zakAto paNa upamA dvArA samajAto kALa te asaMkhyAta ane aMta vinAno kALa te anaMtakALa che. palyopama, sAgaropama Adi kALagaNanA asaMkhyAta kALamAM gaNAya che. manuSyalokanI bahAra rahela sUrya AdinA vimAna sthira che ane svabhAvathI eka jagyAe rahe che; tethI te sthira jyotiSka gaNAya che. tenI vezyA, varNa ane prakAza lAkha yojana pramANa jagAmAM sthira rahe che. vaimAnika devonAM sthAna ane prakAra : sUtra - vaimAnivAra 27nA kalpopapannAH kalpAtItAzca // 18 // 3papari II saudharme-zAna-sanatkumAra-mAhendra-bahmaloka-lAntakamahAzukra-sahastrAreSvAnataprANatayorAraNAcyutayornavasu graiveyakeSu vijaya-vaijayanta-jayantAparAjiteSu sarvArthasiddhe ca // 20 // Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9ra - tatvArthAdhigamasUtra anuvAda : deva vaimAnikanA je, mULa be bhede grahyA kalpopapana prathama bheda, bAra bhedo saMgrahyA; kalpaatItano bheda bIjo, deva cauda jANavA, upara upara sthAna jenAM sUtra bhAva prakAzavA (11) prathama kalpa sudharma nAme, IzAna bIjo jANavo, sanata ne mAhendra brahma, lAntakane pichANavo; zukrane sahastrAra kalpa, Anatane prANata kahI, AraNa kalpa agyAramo vaLI, bAramo azruta sahI. (12) navanI saMkhyA raiveyakanI, grIvAsthAne sthira rahI, vijayane vaLI vaijayaMta, jayaMta, aparAjita sahI; sarvArthasiddha e deva pAMce, anuttaranA jANavA, ema vaimAnika devo, chavvIza avadhAravA. (13) artha : vaimAnika devanA be prakAra che. (1) kalpopapana, (2) ane kalpAtIta, prathama prakAranA kalpopapanna vaimAnika devonA bAra prabheda che; jyAre kalpAtItanA cauda prabheda che. temanAM sthAna anukrame upara upara rahe che kalpopapanna vaimAnika devanA bAra prakAre che : (1) sudharma, (2) IzAna, (3) sanaskumAra, (4) mAhendra, (5) brahma, (6) lAMtaka, (7) zukra, (8) sahastrAra, (9) Anata, (10) prANata, (11) AraNa ane (12) azruta. kalpAtI vaimAnika devomAM nava raivayaka ane pAMca anuttara vimAna gaNAya che. tenAM nAma anukrame vijaya, vaijayaMta, jayaMta, aparAjita ane sarvArthasiddha che. Ama vaimAnika devanA chavvIza bheda thAya che. bhAvArtha : vaimAnika nAma mAtra pAribhASika che; kAraNa ke Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra anya devo paNa vimAnavAsI hoya che. tenA kalpopapanna ane kalpAtIta e be vibhAga che. A devo tirachApaNe rahetA nathI; paraMtu te eka bIjAnI upara upara vase che. merunA dakSiNabhAgathI upalakSit AkAza pradezamAM jyotiSka upara asaMkhyAta yojane saudharma ane tenI uttare IzAna e be kalpa che. tenAthI adhika uMce tenI samazreNImAM sanatakumAra ane mAhendra e be kalpa che. tenI upara samazreNImAM anukrame brahma, lAMtaka, mahAzukra ane sahastrAra e cAra-kalpa eka bIjAnI upara upara che. tenA para samazreNImAM Anata, prANata, e be kalpa ane tenI upara teja pramANe AraNa ane ayyata e be kalpa che. A bAra kalpa kalpopanna devonA che. A bAra kalpanA daza iMdra che. (1) sudharmA (2) IzAna (3) sanakumAra (4) mAhendra (5) brahma (6) lAMtaka (7) zukra (8) sahastrAra (9) AnataH (17) prANata (11) AraNa (12) azruta. tenA upara eka bIjAnI upara-manuSyanI grIvA-DokanI mAphaka sudarzana, supratibaddha, manorama, sarvatobhadra, suvizAla, sumanasa, saumanasa, priyaMkara ane naMdikara e nava raiveyaka devonA vimAno che. tenA upara vijaya, vaijayaMta, jayanta, aparAjita ane sarvArthasiddha e pAMca anuttaravAsI devanA vimAna che. navaraiveyaka ane pAMcaanuttaravimAnavAsI devo kalpAtIta che. kalpopapana devomAM svAmI-sevakabhAva hoya che; jyAre kalpAtIta sarva devo, iMdra samAna hoI ahamidra kahevAya che. manuSya lokamAM gamanAgamanarUpa kriyA mAtra kalpopapanna devo ja kare che; kalpAtIta nahi. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 - tatvArthAdhigamasUtra gati ane sthiti AdinuM varNana: sUtra - sthitiprabhAvasukhadyutilezyAvizudvIndriyA vayiviSayatithi: iArA gatizarIraparigrahAbhimAnato hInAH // 22 // anuvAda : sthiti ne prabhAva, sukho, ghuti, legyA bhAvathI, ikiya ne vaLI avadhi viSayo, vadhatA krama prastAvathI; gati ne vaLI dehamAne, parigraha, abhimAnatA, agra agre puSya vadhatAM, sarva te ghaTatAM jatAM. (14) arthaka sthiti, prabhAva, sukha, dhRti, vezyA, bhAva, indriya, vizuddhi ane avadhijJAna e bAbatamAM upara-uparanA devo kramazaH vadhatA jAya che; jyAre gati, zarIra parigraha ane abhimAna e bAbatamAM puNyaprabhAve upara uparanA devo kramazaH ghaTatA jAya che. | bhAvArtha : AyuSya maryAdA te sthiti che, sUtrakAra pote sthitinI maryAdA sUtra 30thI 53 sudhI batAvavAnA che. nigraha anugraha karavAnI zakti te prabhA che. aNimA, mahimA Adi siddhi tathA baLa ane AkramaNathI kAma levAnI zakti te prabhAva che. A sthiti ane prabhAvamAM nIce nIcenA devo karatAM upara uparanA devo kramazaH vadhatA jAya che. paraMtu saMkaleza ane abhimAnanI nyUnatAne kAraNe teno upayoga nyUna nyUnatara thato jAya che. grAhya viSayano indriya dvArA sukhada anubhava te sukha che. zarIra, vastra, AbharaNa AdinuM teja te dyuti che. kSetrajanya paugalika pariNAmanAM kAraNe upara uparanA devo sukha ane ghutimAM kramaza: vadhatA hoya che. lezyA pariNAma viSe trevIsamAM sUtramAM jaNAvavAnuM che. devomAM chae prakAranI vezyA samAna hovA Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra chatAM nIce nIcenA devo karatAM upara uparanA devonI lezyA vizuddha vizuddhatara hoya che. A uparAMta ISTa viSaya grahaNa karavAnI zakti paNa saMkalezanI nyUnatA ane uttarottara guNa vRddhinA kAraNe upara uparanA devomAM vadhatI hoya che. avadhi jJAnanA viSayanI phuTatA ane sUkSmatA e baMnemAM nIce nIcenA devo karatAM upara uparanA devomAM vizeSa vizeSatara hoya che. pahelA be kalpanA devo adho lokamAM ratnaprabhA sudhI, tirachA lokamAM asaMkhyAta lAkha yojana sudhI ane UrdhvamAM potAnA vimAna sudhI avadhi jJAnathI joI jANI zake che. ema anukrame vadhatA vadhatA anuttara vimAnavAsI devo samagra lokanAline joI jANI zake che. je devonuM avadhijJAna samAna gaNAya che; temAM paNa nIcenA devo karatAM uparanA devonuM avadhijJAna sUkSma sUkSmatara ane vizuddha vizuddhatara hoya che. gamanAgamananI kriyA te gati che. upara uparanA devomAM saMtoSanA kAraNe taTasthavRtti vadhatI jatI hovAthI gati karavAnI vRtti nyUna nyUnatara thatI jAya che. be sAgaropamanI sthitivALA sanatakumAra Adi devo adholokamAM sAtamI nArakabhUmi ane tirachA lokamAM asaMkhyAta lAkha-yojana sudhI javAnuM sAmarthya dharAvatA chatAM trIjI nArakabhUmithI AgaLa jatA nathI. maryAdA e che ke zakti hovA ane na hovA chatAM koI paNa deva trIjI nArakabhUmithI AgaLa jatA nathI. zarIranuM pramANa nIce nIcenA devo karatAM upara uparanA devonuM ghaTatuM jAya che. pahelA be kalpamAM sAta-hAthanuM, trIjA ane cothA kalpamAM cha hAthanuM, pAMcamAM ane chaThThA kalpamAM pAMca hAthanuM, sAtamA ane AThamA kalpamAM cAra hAthanuM, navamAthI bAramA kalpanuM traNa hAthanuM, nava raiveyakamAM Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 tatvArthAdhigamasUtra be hAthanuM ane anuttara vimAnamAM eka hAthanuM dehamAna hoya che. parigraha pahelAM kalpamAM 32 lAkha, bIjA kalpamAM 4 lAkha, chaThThA kalpamAM 50 hajAra, sAtamA kalpamAM 40 hajAra, AThamA kalpamAM 6 hajAra, navamA ane dazamA kalpamAM cAraso, agIyAra ane bAramA kalpamAM traNaso, pahelAM traNa raiveyakamAM 111, bIjA traNa raiveyakanA 107 ane chellA traNa raiveyakamAM 100 ane pAMca anuttaramAM eka eka ema ekaMdara 84, 97, 023, vimAnono vaimAnika devono parigraha gaNAya che. uttamasthAna, parivAra, zakti, viSaya, vibhUti sthiti, AdinA kAraNe jIvane abhimAna thAya che; te kaSAyanI maMdatAnA kAraNe upara uparanA devomAM nyUna nyUnatara hoya che. devonA saMbaMdhamAM ucchavAsa, AhAra, vedanA, upapAta ane anubhava e pAMca viSaya paNa vicAravA jevA che. jema jema AyuSyamAna vadhe che tema tema ucchavAsanuM kALamAna paNa vadhe che. 10 hajAra varSanA AyuSyavALA devane eka eka ucchavAsa sToka pramANa kALano hoya che. eka palyopama AyuSyavALA devane divasamAM eka ucchavAsa hoya che. sAgaropamanAM AyuSyavALA devane jeTalA sAgaropamanuM AyuSya hoya teTalA pakhavADiyAno eka ucchavAsa hoya che. dasa hajAranA AyuSyavALA devane AMtare divase AhAra hoya che. palyopamanA AyuSyavALA devane dinapRthakva (bethI nava sudhInI saMkhyA pRthakta che,) pachI AhAra hoya che. sAgaropama AyuSyavALA devane jeTalA sAgaropamanuM AyuSya hoya che teTalA hajAra varSane aMtare AhAra hoya che. sAmAnyataH devone sAta vedanIyanA pariNAma bhogavavAnA hoya Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra che; kadAca A vAta vedanIya udbhave to te aMtara muhUrta pramANa Take che. A sAta vedanIyanA prakAra paNa dara cha mAse badalAtA rahe che. utpatti sthAnanI yogyatA te upapAta che. jainetara mithyAtvI bAramA kalpa sudhI, jaina mithyAtvI navaraiveyaka sudhI ane samyagRSTi pahelA kalpathI svArthasiddhi sudhI jaI zake che. caudapUrve pAMcamA kalpathI nIce jatA nathI. loka svabhAva te anubhAva che. A kAraNathI sarva vimAna ane siddhizilA Adi nirAdhAra rahelA che. bhagavAna arihaMtanA janma Adi prasaMge devAsana kaMpe che te paNa loka svabhAva-anubhAva che. AsanakaMpa pachI avadhi jJAnanA upayogathI arihaMtanA mahimA anusAra keTalAka devo temanI najIka jaI stuti, vaMdana, upAsanA Adi karI AtmakalyANa kare che. keTalAka potAnA sthAne rahI pratyutthAna, aMjalikarma, praNipAta, namaskAra, upahAra AdithI arcanA kare che. A sarva anubhAva che. cara jyotiSanA vimAnonI gati te paNa loka anubhAva che. lezyAnuM varNana : sUtraH - pati-pa-rAva-naizyA di-tri-pey iArarUA anuvAda : prathamanA be kalpamAMhI, pItalezyA vartatI, pachInA traNa kalpadave, pAlezyA bhAsatI; lAMtakAdi deva sarve, zukla legyAthI bharyA, zubha zubhatara dravya lezya, deva ucasthAne rahyAM. (15) artha: pahelAM be kalpamAM pIta vezyA, trIjAthI pAMcamA kalpa Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 tatvArthAdhigamasUtra sudhI padma lezyA, ane chaThThA kalma lAMtakathI bAkInA sarva devone zukla legyA che. bhAvArtha : lazyAno artha bhAvanA athavA adhyavasAya che. badhA prakAranA devone bhAvanArUpa lezyA che e prakAranI hoya che. ahi dehanA varNarUpa lezyA batAve che pahelA be kalpamAM pIta, traNathI pAMca kalpa sudhI padma, ane bAkInA devone zukla lezyarUpa dehanA varNa hoya che. kalpa ane lokAMtika devanuM varNana : sUtra - prALu vecaH vAra rajA brahmalokAlayA lokAntikAH // 25 // sArasvatI-hitya-vacana-arvato-tapitAvyavaruta-riSTha iAradA vinayavipu viramI: rA. anuvAdaH nava raiveyaka devapUrve sarva kalpapapana kahyA, nava lokAMtika brahmaloke, sthAna rAkhIne rahyA; sArasvata, Aditya, vahni, aruNa gardatoyane, tuSita, avyAbAdha, mAruta, ariSTha navameM mAnIe (16) vijaya Adi cAra sthAne, devaDhicaramAM bhaNuM, manuSyanA be bhava ja pAmI, mukti pAme te suNuM sarvArthasiddha deva uttama, eka avatArI kahyA, manuSya janma pAmI ne vaLI, mukti maMdira jaI rahyA. (27) artha : nava raiveyaka pahelAnA bAra vaimAnika devo kalpopapanna gaNAya che. pAMcamA kalpa brahmalokamAM navalokAMtika devo hoya che. temanA nAma sArasvata, Aditya, vahi, aruNa, Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 99 gaItoya, tuSita, avyAbAdha, maruta ane ariSTha e pramANe che. vijayaAdi cAra anuttara vimAnanA devo dvicaramA ane sarvArthasiddhinA devo ekAvatArI gaNAya che. bhAvArthaH navaraiveyaka pahelAnA bAra kalpa kalpopapannadevonA che. jyAM indra sAmAnika, Adi svAmI sevaka bhAvano vyavahAra cAle che te kalpa che. raiveyaka ane te uparanA devo kalpAtIta che. tyAM svAmI sevaka bhAvano vyavahAra nathI; paraMtu tyAMnA sarva deva samAna hovAthI ahamindra kahevAya che. lokAntika deva je brahmalokavAsI che te viSayathI virakta hovAthI devarSi gaNAya che, ane te svataMtra che. tIrthakaranA dIkSA kALanuM varSa bAkI rahetAM "bodha karo" e pramANe tIrthakarane pratibodha karavAno temano AcAra che. te dareka jAti (navajAti) brahmalokanI cAra dizA, vidizA ane madhyamAM rahe che; tyAMthI nIkaLI manuSya janma pAmI te mokSe jAya che. IzAna khUNe sArasvata, pUrvamAM Aditya, agnikhUNe agni, dakSiNamAM aruNa, naiRtyamAM gardatoya, pazcimamAM tuSita, vAyavyamAM avyAbAdha, uttaramAM maruta ane madhyamAM ariSTha e lokrAMtikanI navajAtinA nivAsasthAna che. anuttara vimAnanA devonuM varNana : anuttaranA pAMca vimAna che. (1) vijaya, (2) vaijayanta, (3) jayanta (4) aparAjita ane (5) sarvArthasiddha. pahelAM cAra vimAnavAsI devo dvicarama-be manuSyabhava pAmI mokSe janArA hoya che. A vimAnanuM AyuSya pUrNa karI manuSya janma pAmI te AyuSya pUrNa karI pharI anuttara vimAnamAM janmI te AyuSya pUrNa Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 tatvArthAdhigamasUtra karI manuSyabhava pAmI te bhavamAM mokSa prApta kare che. sarvArthasiddha vimAnanA devo ekAvatArI hoI deva AyuSya pUrNa karI manuSya janma pAmI te bhavamAM mokSe jAya che. bAkInA devA mATe mokSe javAno koI niyama nathI. tiryaMcanI vyAkhyA : sUtra - gaNapati manuSyaH zeSAtiryayonaH iArA anuvAda : aupapAtika zabdathI vaLI, devanarako jANavA, naragati ema cheDI traNane, zeSa tiryaMca mAnavA; deva narane nArakInA, jIva paMcendriya kahyA, ekAdiindriya paMca sudhInA, jIva tiryaMco lahyA. (18) bhAvArtha : aupapAtika janmavALA deva ane nAraka jIvo ane garbha janmavALA manuSya e traNa sivAyanA bAkInA tiryaMca che; deva, manuSya ane nAraka e dareka paMcendriya jIva che. te uparAMta bAkInA jIvo ekendriya, beiMdriya, triindriya ane caurindriya tathA paMcendriya jIvo tiryaMca hoya che. deva, nAraka ane manuSyanA sthAna niyata che; eTale te lokanA niyata bhAgamAM rahe che. tiryaMcanuM sthAna niyata nathI; te lokanA samagra bhAgamAM hoya che. bhavanapatinA devanuM AyuSya : sUtra - sthiti para bhavaneSu dakSiNArdhAdhipatInAM palyopamamadhyardham // 30 // zeSANAM pAdone // 31 // asurendrayoH sAgaropamamadhikaM ca // 32 // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 tatvArthAdhigamasUtra anuvAda : sthiti zabda jIva keruM, Ayu be bheda karI, utkRSTane jaghanya bheda, dhAravuM te citta dharI; bhavanapatinA deva dakSiNa, dizi bhAge je rahe, doDha palyopama taNuM che, Ayu ema bahu zruta kahe. (19) zeSa uttaradizi bhAge, deva vasatA bAkInA, pAuNA be palya kerA, kALaMgamatA bhoganA; asuranA vaLI Indra dakSiNa, eka sAgara bhogave, uttara taNA vaLI Indra bhogo, adhika sAgara anubhave. (20) artha : sthiti zabdathI utkRSTa ane jadhanya AyuSya samajavAnuM che. dakSiNa dizAmAM rahelA bhavanapatinuM doDha palyopamanuM ane uttara dizAmAM rahelA bhavanapatinuM poNA be palyopamanuM utkRSTa AyuSya hoya che. dakSiNa dizAmAM rahetA asurendranuM eka sAgaropama ane uttara dizAvAsI asurendranuM sAgaropamathI kAMIka adhika AyuSya hoya che. bhAvArtha : devonA utkRSTa AyuSyanuM varNana karavAmAM Ave che. bhavanapatinA daza prakAra che; ane te darekanA uttarArdha ane dakSiNAI ema be prabheda batAvyA che. temAM dakSiNArdhanA camara asurendranI eka sAgaropamanI, ane uttarArdhanA bali asurendranI eka sAgaropamathI kAMIka adhika sthiti che. dakSiNArdhanA bAkInA nava IndronI - doDha palyopama, ane uttarArdhanA bAkInA nava indronI poNA be palyopama sthiti che. vaimAnika devanuM utkRSTa AyuSya : sUtra: - sautharyAvi yathAzrama jarUra Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 tatvArthAdhigamasUtra sAropane jarUjhA - fdha 4 rUA. sara sAravuMmare rUddA vizeSa-ri-sata-TI-zAha-yolaza-paMvatabhirdhikaani ca // 37 // AraNAcyutAdUrdhvamekaikena navasu graiveyakeSu vijayAdiSu sarvAthasiddhe ca // 38 // anuvAda H saudharma kalpe indranuM vaLI, Ayu be sAgara taNuM IzAna kalpe alpa adhike, Ayu be sAgara gaNuM sanaskumAre sAta sAgara, kalpa trIje suNatA, mAhendra kalpe sAta sAgara, alpa adhike mAnatAM. (21) daza sAgara brahma kalpa, lAMtake cauda ja kahyuM, zukra sattara sAgare vaLI, aDhAra sahastrAre rahyuM, ogaNIza Anata viza prANata, AraNa ekavIzathI, amrutamAMhi Ayu gaNavuM, sAgara bAvIzathI. (22) tevIza cauvIza vaLI paccIza chavvIzane satyAvIza, aThayAvIza ne ogaNatrIza, trIzane ekatrIze; raiveyakonA sthAna navamAM, AyuSya ema vadhatu jatuM, adhyAya cothe bhAkhiyuM, te samajIe satyaja badhuM (23) vijayaAdika cAra sthAne, Ayu batrIza sAgarU, sarvArtha siddha pUrNa tetrIza sAgaropama suMdara, utkRSTa Ayu pUrNa thAtAM, kahuM jaghanya have muddA, Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 103 sUtra bhAvo kaMTha dharatA, pramAda-niMda to sadA. (24) artha : bhAvArtha : kalpopapanna devomAM saudharma indranuM be sAgaropama, izAna indranuM be sAgaropamathI kAMIka adhika, sAnakumArendranuM sAta sAgaropama, mAhendranuM sAta sAgaropamathI kAMIka adhika, brahmendranuM daza sAgaropama, lAMtakendranuM cauda sAgaropama, zukrendranuM sattara sAgaropama, sahasrArendranuM aDhAra sAgaropama, Anata kalpanA devonuM ogaNIza sAgaropama, prANata kalpanA devonuM vIza sAgaropama, AraNa kalpanA devonuM ekavIza sAgaropama, ane acyuta kalpanA devonuM bAvIza sAgaropamanuM utkRSTa AyuSya che. kalpAtIta devomAM nava nava traiveyaka devonuM utkRSTa AyuSya anukrame ekeka sAgaropama vadhatuM jAya che. arthAt trevIzathI ekatrIza sAgaropamanuM che. pahelA cAra anuttara vimAnanA devonuM batrIza sAgaropamanuM ane sarvArthasiddha vimAnanA devanuM tetrIza sAgaropamanuM utkRSTa AyuSya che. vaimAnika devonuM jaghanya AyuSya : sUtra: aparA palpopamamadhikaM ca // 31 // sALopame // 40 // adhine na jA parataH parataH pUrvA pUrvA'nantarA // 42 // anuvAda : saudharmakalpe jaghanya Ayu, eka palyopamataNuM, alpa adhike palya keruM, kalpa IzAne bhaNuM; sAgara benuM kalpa bIje, Ayu dharatA devatA, bethI adhikuM kalpa cothe, deva sukhane sevatA. (25) sAta sAgara brahmaloke kalpa chaThTha daza dhare; - Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 tatvArthAdhigamasUtra sAtame vaLI cauda sAgara, AThame sattara khare; AnatAdika cAra kalpa, aDhAra ogaNIza sAgarU, vIza ekavIza jaghanya Ayu, deva dharatA manaharU. (26) raiveyakonA sthAna navamAM, Adi bAvIza jANavuM, trIza sAgara sthAna navame, alpa Ayu mAnavuM vijayAdi cAra anuttaromAM, ekatrIza ja sAgarU, sarvArthasiddha sarva rIte pUrNa tetrIza manaharUM. (27) artha : bhAvArtha : kalpopanna devonA saudharma kalpamAM eka palyopamA, IzAna kalpamAM eka palyopamathI adhika, sAna kalpamAM be sAgaropama, mAhendra kalpamAM be sAgaropamathI adhika, brahma kalpamAM sAta sAgaropama, lAMtaka kalpamAM daza sAgaropama, zukra kalpamAM cauda sAgaropama, sahastrAra kalpamAM sattara sAgaropama, Anata kalpamAM aDhAra sAgaropama, prANata kalpamAM ogaNIza sAgaropama, AraNa kalpamAM vIza sAgaropama ane azruta kalpamAM ekavIza sAgaropama e pramANe jaghanya AyuSya che. kalpAtIta devomAM nava jAtinA raiveyaka devonuM eka eka sAgaropama AyuSya vadhatAM, bAvIzathI trIza sAgaropamanuM ane cAra anuttara vimAnanAM devonuM ekatrIza sAgaropamanuM jaghanya AyuSya che. sarvArthasiddha vimAnavAsI devanuM jaghanya AyuSya hotuM nathI. nArakajIvanuM jaghanya AyuSya : sUtra - nArApara diyAtivu jarUA. ra varSanA prathamAyAm II44ll anuvAda : prathama narake alpa Ayu, varSa daza hajArathI, bIjI narake eka sAgara, kahyuM sUtra vicArathI; Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 105 trIjI Adi sAta sudhI, Ayu sAgara mAnavA, traNa sAtane daza vaLI sattara, carama bAvIza jANavA. (28) artha bhAvArthaH pahelI nArakInA jIvonuM dasa hajAra varSanuM, bIjI nArakInA jIvonuM ekasAgaropama, trIjI nArakInA jIvonuM traNa sAgaropama, cothI nArakInA jIvonuM sAta sAgaropama, pAMcamI nArakInA jIvonuM daza sAgaropama, chaThThI nArakInA jIvonuM sattara sAgaropama ane sAtamI nArakInA jIvonuM bAvIzasAgaropamanuM e pramANe jadhanya AyuSya hoya che. bhavanapatidevanuM jaghanya AyuSya ane vyaMtaradevanuM jaghanya ane utkRSTa AyuSya : sUtra - mavaney a I4pa.. vyaMtara/pa tra iddA. parA palyopamam // 47 // anuvAda : bhavanapatinA deva keruM, Ayu jaghanya jANajo, varSa daza hajAra mAnI, sUtra arthe dhArajo; varSa dazahajAra keruM, Aya vyaMtara devamAM, utkRSTa Ayu eka palyopamataNuM e sarvamAM. (29) artha : bhAvArtha : bhavanapati ane vyaMtaradevo e darekanI jadhanya sthiti dazahajAra varSanI che; vyaMtaradevonI utkRSTa sthiti palyopamanI che. jyotiSThadevanuM jaghanya ane utkRSTa AyuSya : sUtra: - jyotiSThA madha 48 grahANAmekam // 49 // Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 tatvArthAdhigamasUtra nakSatrA marthana ApavA - tArakANAM caturbhAgaH // 51 // jaghanyA tvaSTabhAgaH // 52 // caturbhAgaH zeSANAm // 53 // anuvAda : jyotiSacakre candrasUrya, Ayu dharatAM palyanuM, lAkhane vaLI sahastra adhika, mAna dharatA varSanuM grahataNuM eka palya pUruM, mAnavuM te sUtrathI, nakSatramAMhi palya aradhuM, dhAravuM te mAnathI. (30) palya cothA bhAgamAM vaLI, tArako sukha anubhave, AThamA vaLI palya bhAge, alpa Ayu bhogave; tArako viNa cAra sthAne, alpa Ayu jANajo, palya cotho bhAga INavidha, sUtra bhAva vicArajo. (31) artha: bhAvArthaH jyotiSka devomAM candranI eka lAkha varSa adhika eka palyopama, ane sUryanI palyopamathI eka hajAra varSa adhika, grahanI eka palyopama, nakSatranI ardha palyopama ane tArAnI pApalyopamanI utkRSTa sthiti che. jaghanya sthitinA viSayamAM tArAnI palyopamanA-AThamA bhAganI; nakSatra, graha, caMdra ane sUrya e darekanI-pApalyopamanI sthiti che. tattvArthAdhigame sUtre sAnuvAda-vivecane / turyo'dhyAyaH paripUrNo, devatA-sthitibodhakaH // 4 // 6 6 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 107 adhyAya 5 mo = dravya ane tenuM svarUpa : sUtra - maLIvAya dhama-dhama-Aza- putA: II dravyApi nIvAza rA nityAvasthitAnyakhyANi ca // 3 // rUpiNaH pudgalAH // 4 // A''kAzAdekadravyANi // 5 // nimiyAna va dA anuvAda : ajIvakArya cAra vastu, dharma ne adharmathI, AkAza pudgala sAthe mAnI, samajo sUtramarmathI; e cAra vastu atizabda, kAyazabda meLavI, nAma AkhuM artha dhArI, mAnIe mati keLavI. (1) jIva astikAya maLatAM, pAMca dravyo dhAravA, nitya, sthAyI bhAva sAthe, sarve arUpI mAnavA; dravya pudgala mAtrarUpI, sUtra dvArA saMgrahyA, prathamanA e traNa dravyo, eka ne akriya kahyA. (2) artha : dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, ane pudgalAstikAya, e cAra ajIvakAya che. temAM jIvakAya umeratAM pAMca dravya thAya che. sarva dravyo nitya avasthita ane amUrta-arUpI che. phakta pudgala dravya rUpI che. pahelAM traNa dravyo dareka eka eka ane niSkriya che. | bhAvArtha : sUtrakAra ajIvanuM lakSaNa na batAvatAM jIvanA upayoga lakSaNathI viparIta te ajIva samajI levAnuM sUcave che; Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 tatvArthAdhigamasUtra eTale jenAmAM upayoga nathI ajIva che. ajIvanA cAra prakAra che. (1) dharma, (2) adharma, (3) AkAza ane (4) pudgala; A cArane ajIvakAya kahevAmAM Ave che, kAraNa ke e dareka pradezonA samUharUpe che; temAM apavAda e che ke pugala pradezarUpa ane pradezanA avayavarUpa ema be prakAre che. | vizvamAM rahela dareka padArtha dravya, paryAyarUpa yA parivartanazIla mAtra che ema nahi, paraMtu e dareka anAdi nidhana che. jagatamAM dravya pAMca che te pahelA be sUtramAM batAvyA che. pAMce dravya samAna hovA chatAM tenA keTalAka guNaparyAya samAna, ane keTalAka asamAna paNa hoya che; kAraNa e che ke dravyanA guNa ane paryAya e pote dravyarUpa nathI. * samAnatAno vicAra karatAM e pAMca dravyo anAdi nidhana hoI nitya che; arthAt e dareka potAnuM sAmAnya ane vizeSarUpa kadI paNa tajatA nathI. pAMce dravyothI saMkhyAmAM nyUnAdhikatA thatI na hoI te avasthita-sthira paNa che. potAnA sAmAnya ane vizeSa svarUpano tyAga na karavo te nityatva; ane potAnA svarUpamAM TakI bIjA dravyanuM svarUpa na svIkAravuM te avasthitatva che. asamAnatAno vicAra karatAM dharma, adharma, AkAza ane jIva e cAra dravya amUrta-arUpI che. ane pudgala dravya mUrtarUpI che. indriyagrAhya rUpa, rasa, gaMdha ane sparza Adi guNaparyAya samudAya te mUrti che, ane teno abhAva te amUrti che. pAMca dravyomAM mAtra pudgalanA guNaparyAya mUrta hoI indriyagrAhya che; ane bAkInA cAra dravyonA guNaparyAya amUrta hoI indriyagrAhya nathI. pudgalanA avibhAjya aMzarUpa paramANu indriyagrAhya na Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 tatvArthAdhigamasUtra hovA chatAM te skaMdhamAM bhaLatAM indriyagrAhya thato hovAthI mUrta gaNAya che. dharma, adharma ane AkAza e dareka eka eka vyaktirUpa, ane niSkriya che. ahIM niSkriyatAthI gati kriyAno niSedha karyo che; sadaza pariNamanarUpa kriyA to dareka dravyamAM hoya che. jIva ane pudgala anaMta vyaktirUpa che; ane e dareka gatizIla paNa che. dravyanI pradeza saMkhyA : sUtra - asaMkhyeyAH pradezA dharmAdharmayoH // 7 // jIvasya ca // 8 // AkAzasyAnantAH // 9 // saMkhyeyAsaMkhyeyAzca pudgalAnAm // 10 // nAkhoH zA anuvAda : dharma, adharma, jIva, dravyo; pradezathI asaMkhya che. AkAza lokAloka vyApI, pradezathI ananta che; saMkhya, asaMkhya anaMta bheda pudgalone jANIe, paramANu hoye apradezI, sUtrathI vicArIe. (3) artha : dharma, adharma ane jIva e darekanA asaMkhya pradeza che, lokAloka vyApArI AkAzanA anaMta pradeza che. pudgalanA saMkhyAta, asaMkhyAta, ane anaMta pradeza che. aNu-paramANunA pradeza nathI. bhAvArtha dravyano sUkSma aMza ke jenA aMzanI kalpanA buddhi paNa karI na zake te pradeza che. Avo pradeza skaMdhathI alaga chUTo hoya tyAre paramANu kahevAya che; te skaMdha mizrita hoya tyAre pradeza kahevAya che. dharmAstikAya ane adharmAstikAya e be dravya skaMdharUpa che; tenA pradeza alaga pADI zakAtA nathI, paNa tenI kalpanA Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 tatvArthAdhigamasUtra karavAnI rahe che, te darekanA asaMkhya pradeza che. AkAza dravya paNa skaMdharUpa che; tenA pradeza paNa chUTA pADI zakAtA nathI. AkAza loka ane aloka vyApI che; eTale tenA anaMta pradeza che. jIva ane pudgala dravya dareka vyaktirUpe anaMta che; pratyeka jIva ane pratyeka pudgala e akhaMDa vastu che. eka jIvanA pradeza asaMkhya che ane te avibhAjya che. pudgala dravyanA skaMdha aneka prakAranA che; (1) saMkhyAta pradezI, (2) asaMkhyAta pradezI, (3) anaMta pradezI ane (4) anaMtAnaMta pradezI. sUtrAMtargata anaMta saMkhyAmAM anaMtAnaMtano samAveza e rIte thAya che ke anaMtanA paNa anaMta prakAra che. pudgala e eka ja dravya evuM che ke jenA pradeza skaMdhathI judA pADI zakAya che, ane Ama chUTA thayela pradeza pAchA pharI skaMdhamAM bhaLI jaI zake che; chUTA paDavuM ane bhegA thavuM e guNa mAtra mUtta dravya pudgalamAM che. pudgala skaMdhamAMthI chUTo paDato bhAga avayava kahevAya che; ane teno chello avayava te paramANu che ke je avibhAjya che. paramANu vyaktimAM paNa rUpa, rasa, gaMdha ane sparza e guNa rahelA ja che, paramANu agocara hovA chatAM rUpI che; paramANunA uparokta guNamAM paryAyarUpe parivartana-pariNamana thayAM kare che. dharmAstikAya, adharmAstikAya AkAza ane pudgala e darekanA pradezanA pramANamAM aMtara nathI; kAraNa ke jeTalA bhAgamAM paramANu rahI zake che te ja pradeza kahevAya che, arthAt je paramANu skaMdhathI chUTo paDI zakato nathI te pradeza che. paramANu pote avibhAjya hoI tenuM kSetra paNa avibhAjya che. paramANu ane pradeza pramANamAM samAna che, chatAM pudgalanA paramANu skaMdhathI alaga thaI zake che. temaja skaMdhamAM pharI bhaLI zake che; jyAre dharmAstikAya, adharmAstikAya AkAza ane Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 111 AtmAnA pradezo potapotAnA skaMdhathI alaga ja thatA nathI eTale temane pharI bhaLavAno prazna ja raheto nathI. dravyanuM kArya : sutra - vizeDavaII: zarA thawthayoH tre rUA ekapradezAdiSu bhAjyaH pudgalAnAm // 14 // asaMkhyeyabhAgAdiSu jIvAnAm // 15 // pradezasaMhAravisargAbhyAM pradIpavat // 16 // gatisthityupagraho dharmAdharmayospakAro // 17 // anuvAda H lokAkAze sarva dravyo, rahyA avagAhana karI, dharma ne adharma dravyo, pUrNa loke rahe TharI; eka Adi pradeza sthAne, pudgalanI avagAhanA. asaMkhyaya bhAgAdi sthAne, jIvanI avagAhanA. (4) pradezano saMkoca thAto, vistare dIpakapare, zarIra vyApi jIva pradezo eja ukti anusare; jIvAdinA saMcAra samaye, gati sahAyaka dharma che, sthiratAmAM madadarUpe, dravya e ja adharma che. (5) arthaH lokAkAzamAM sarva dravyo dharmAstikAya - adharmAstikAya ane pudgala rahelA che. tethI AkAzanuM kArya avagAhanA-jagyA ApavAnuM che. dharmAstikAya ane adharmAstikAya e dravyo saMpUrNa lokAkAzamAM rahelA che. anaMtAnaMta paMgalanI avagAhanA paNa lokAkAzanA asaMkhyAtamAM pradezamAM che. lokanA asaMkhyAta bhAgamAM jIvanI avagAhanA che; anaMta pudgala dravya anaMta jIvonI apekSAe darekanuM avagAhanAkSetra saMpUrNa lokAkAza che. jIvanA pradeza dehavyApI ane dIpakanI mAphaka saMkoca vikAsazIla Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 - tatvArthAdhigamasUtra che. jIva ane pudgalanI gatimAM dharmAstikAya ane sthiratAmAM adharmAstikAya e madadagAra sAdhana che; arthAt dharmAstikAyanuM kArya jIva ane pudgalane gati ApavAnuM ane adharmAstikAyanuM kArya jIva ane pudgalane sthiratA ApavAnuM che. bhAvArtha : pAMca dravyomAM AkAza e AdhAra ane bAkInA cAra AdhAra pAmanAra che. dharmAstikAya-adharmAstikAya, jIva ane pudgala e cAre AkAzamAM rahe che; AkAza eTaluM vizALa che ke tene koInA AdhAranI AvazyakatA nathI; ane te svayaM pratiSThita che. dharmAstikAya, adharmAstikAya, jIva ane pudgala AkAzamAM rahevA chatAM samagra AkAzamAM na rahetAM parimita AkAzamAM rahe che; A cAra je parimita AkAzamAM rahe che te lokAkAza kahevAya che. tenA asaMkhyAta pradeza che. lokAkAzanI bahAra cAre bAju anaMta AkAza che, je alokAkAza kahevAya che; tenA anaMta pradeza che. A alokAkAzamAM koI dravya hotuM nathI. dharmAstikAya ane adharmAstikAya e be skaMdharUpe che. ane te dareka saMpUrNa lokAkAzavyApI che. pudgala dravyano AdhAra lokAkAza che; paraMtu vyaktirUpe te anaMta hovAthI tenA pariNAmamAM pharaka rahe che. paramANu eka AkAza pradezamAM, dvayaNuka-eka yA be AkAza pradezamAM, trayaNu-ekathI traNa AkAza pradezamAM, ema saMkhyAtAmuka, asaMkhyAtANuka ane anaMtAnaMtANuka, ekathI mAMDI asaMkhya AkAza pradezamAM rahI zake che. AdhArabhUta kSetranA pradezanI saMkhyA AdhAra pAmanAra yugalanA pradezanI saMkhyAthI dhUna ke barAbara hoI zake che; paraMtu tethI adhika hoI zakatI nathI. vizeSatA e che ke anaMtANuka ane anaMtAnaMtANuka Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 113 mATe AkAzanA asaMkhyAta pradezathI adhika kSetranI paNa AvazyakatA rahetI nathI. jIva paNa pudgalanI mAphaka vyaktirUpe anaMta che. jIvanuM parimANa aNu ke vyApaka na hoI madhyama che. sarva AtmAnuM parimANa madhyama che. sarva AtmAnuM parimANa madhyama hovA chatAM te darekanI laMbAI, pahoLAI, uMcAI Adi sarakhA nathI. pratyeka jIvanuM AdhArakSetra jadhanyathI lokanA asaMkhyAtamAM bhAganuM athavA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganuM gaNAya che, ane utkRSTathI te lokAkAzanA asaMkhyAta pradeza vyApaka che. lokAkAza asaMkhyAta pradeza che; tenA asaMkhyAtamA bhAganI je kalpanA thaI zake che te aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANanI che. A bhAga paNa asaMkhyapradezI hoya che; tevA eka, be, traNa ane vadhatA vadhatA-asaMkhyapradezI samagra lokAkAzarUpa samasta lokamAM paNa eka jIva rahI zake che. jIvadravya aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganuM hoI teTalo pradeza roke che, paraMtu kAlAMtaramAM, jIvAMtaramAM eka, be, traNa, ema vadhatAM samagra lokAkAzamAM paNa te rahI zake che. jIvanuM avagAhanakSetra samagra lokAkAza kevalIsamuddhAta prasaMge ja hoI zake che. jIva sAthe anAdikALanuM saMbaMdhI kArmaNa zarIra hoya che, je anaMtAnaMta pradezI che; tenA pariNAme pratyeka jIvanA parimANamAM nyUnAdhikatA hoya che. A kArmaNa zarIra paNa niraMtara ekarUpe nathI; tenA dvArA karmamAM nyUnAdhikatA thayA kare che. A kAraNathI audArika-Adi anya zarIra paNa dhUla, nAnuM, sUkSma, bAdara Adi aneka prakAranA hoya che. dravya tarIke jIva arUpI hovA chatAM kArpaNa zarIranA saMbaMdhathI audArika Adi dehanA kAraNe mUrta jevuM banI jAya che; Ama hoI pratyeka jIva je je pramANamAM deha dhAraNa Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 tatvArthAdhigamasUtra kare che teTalA teTalA pramANano jIva dekhAya che. dharmAstikAya - adharmAstikAya ane AkAzanI mAphaka jIva arUpI hovA chatAM pahelAM traNanA parimANamAM nyUnAdhikatA na thavA chatAM jIvanA parimANamAM nyUnAdhikatA thAya che te svabhAvabheda che. jIvano svabhAva evo che ke nimitta maLatAM dipakanI mAphaka te saMkocavikAsa pAme che. tenA saMkocanI maryAdA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI ane vikAsanI samasta lokAkAza che. maryAdAnA kAraNa e che : (1) lokAkAza ane jIva e benI pradeza saMkhyA samAna asaMkhyAta pradeza che. vikasita dazAmAM jIvano eka eka pradeza AkAzanA eka eka pradeza para vyApe che; tethI sarvotkRSTa vikasita dazAmAM paNa jIva lokAkAza bahAra alokAkAzane vyApta karato nathI. (2) vikAsa e gatinuM kArya hoI dharmAstikAya vinAnA alokAkAzamAM jIvanA vikAsano prazna ja raheto nathI. sUkSma evuM nigoda zarIra je anaMta jIvonuM eka sAdhAraNa zarIra che te aMgulanA asaMkhyAtamA bhAgamAM rahI zake che. manuSya AdinA audArika zarIranI aMdara ane bahAra paNa aneka saMmUrNima jIvo hoya che; A kAraNe asaMkhyAtapradezI evA lokAkAzamAM anaMtAnaMta jIvanI avagAhanA saMbhavita bane che. anaMtAnaMta pudgala asaMkhyAtapradezI lokAkAzamAM samAI zake che; kAraNa ke tenAmAM sUkSma pariNAmazakti che, AnA pariNAme paraspara pratighAta vinA anaMtAnaMta paramANuM ane tenA anaMtAnaMta skaMdha lokAkAzamAM rahI zake che. pudgala dravyarUpI hovAthI bhUla hoya to pratighAta karI zake che. paraMtu sUkSmarUpe pratighAta karI zakatA nathI. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 115 dharmAstikAya - adharmAstikAya ane AkAza e dareka arUpI hoI iMdriyagrAhya nathI. jIva arUpI hovA chatAM kArmaNa zarIranA kAraNe rUpI jevo bane che tethI tenuM svarUpa kaMIka aMze iMdriyagrAhya ane kaMIka aMze iMdriya agrAhya che. pugala dravyarUpe skaMdharUpI hoI iMdriyagrAhya che. jagatanA padArthomAM jIva ane pudgala e be gatizIla che. A gati ane sthitinuM upAdAna kAraNa to jIva ane pudgalanI pariNamana zakti che; paraMtu upAdAna kAraNa nimitta vinA kAryakara thatuM nathI. tethI gatinuM kAraNa nimittarUpe dharmAstikAya, ane sthitinuM kAraNa nimittarUpe adharmAstikAya che. dharmAstikAyane gatinuM ane adharmAstikAyane sthitinuM niyAmaka tattva gaNavAmAM Ave che; tenuM kAraNa e che ke anaMtAnaMta jIva ane pudgala anaMta AkAzamAM gati karanAra bane to niyata sRSTirUpe tenuM punaHmilana asaMbhavita banI jAya. sUtraH -- grAnnAzAvAdaH 28 zarIkhADmanaHprANApAnAH pudgalAnAm // 19 // sukhaduHkhajIvitamaraNopagrahAzca // 20 // parasparopagraho jIvAnAm // 21 // anuvAda: AkAza to avakAza Ape, kAyA, vacana, mana, zvAsanA, sukhaduHkha ne jIvita, maraNa, upakAra pudgala vAsanA; upakAra ekathI eka sAthe, jIva dravya bhAvanA, ahita ThaMDI hita sAdhe, sAcI te prastAvanA. (6) artha : avagAhanA ApavI te AkAzanuM kArya che, zarIra, vacana, mana, prANApAna-zvAsozvAsa, sukha, du:kha, jIvana, maraNa ane upagraha-upakAra e pudgalanA kAryo che; paraspara upakAra e jIvanuM kArya che. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 tatvArthAdhigamasUtra bhAvArtha H AkAzanuM kArya jagyA ApavAnuM che. te jIva, dharma, adharma ane pudgala e dareka dravyone jagyA Ape che. pudgala dravyanA aneka kAryo chetemAM mAtra jIvane upakAraka ane apakAraka evA keTalAkanI gaNanA ahIM karI che. audArika Adi zarIra to paugalika che. kAzmaNa zarIra indriyagamya nathI, chatAM te audArika Adi zarIranuM janaka hoI te dvArA sukhaduHkhano anubhava karAve che; tethI te paugalika che. vIryaMtarAya, matijJAnAvaraNa, zruta jJAnAvaraNa AdinA kSayopazamathI ane aMgopAMga nAmakarmanA udayathI prApta thatI bhAva bhASArUpa khAsa zakti che; te pudgala sApekSa hoI paugalika che. bhASApraryApti jIva dvArA prerita banI bhASA-vANInA pudgalarUpe pariNamatA pudgalanA skaMdha te dravya bhASA che. labdhi ane upayogarUpa bhAvamana paNa pautrAlika che. jJAnAvaraNa ane vIryaMtarAyanA kSamopazama ane aMgopAMganAma karmanA udayathI vicAramanovargaNArUpa pudgala skaMdha te dravyamana che. jIva dvArA levAtAmUkAtA ucchavAsa niHzvAsa-zvAsozvAsa e paNa paudgalika che. zarIra, bhASA, mana, prANa, apAna e sarvanI asara anubhavagamya che. anukULa pariNAmarUpa sukha ane pratikULa pariNAmarUpa duHkha anukrame sAtA ane asAtA vedanIyanA udayanA pariNAma che; ane dravya, kSetra, Adi bAhya nimittajanya che. Ayu karmanA udayathI zvAsocchavAsanI pravRtti te jIvana che, ane zvAsocchavAsano tyAga te maraNa che; Ama sukha, duHkha, jIvana, maraNa AdiparyAyo je jIvamAM utpanna thAya che ane vilIna thAya che, te sarva pudgala janita che tethI te sarva pudgalano upakAra gaNAya che. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 117 kALa ane pudgalanuM svarUpa : sUtraH - vartanA pariNAmaH kriyA paratvAparatve ca kAlasya // 22 // anuvAda : vartanA pariNAma kriyA paratva aparatvathI, kALanAM e pAMca kAryo kahyA bhedaprabhedathI; kALanI vicAraNAmAM sUrA artho dhAravA, sUtra bAvIza pUrNa thAtAM pugalo vicAravA artha: vartanA, pariNAma, kriyA, paratva ane aparatva tenA prabhedo sahita kALano upakAra che. bhAvArtha : keTalAka AcArya kALane svataMtra dravya mAne chete dRSTie tenA kAryanI gaNanA karavAmAM Ave che. dravyanA potAnA paryAyanI utpattimAM nimittarUpe preraNA karanAra vartanA che. mULa dravyarUpano tyAga karyA vinA pUrva paryAyano tyAga ane uttara paryAyanI utpattirUpa sthiti te pariNAma che. halanacalanarUpa phUrti-parispada te kriyA che. jayeSThatva yA prAcInatA ane kaniSThatva yA arvAcInatA e anukrame paratva ane aparatva che. A sarva paryAyAMtara kALanA kAraNe thAya che. pudgalanuM svarUpa : sparzarasagandhavarNavantaH pudgalAH // 23 // shbdbndhsaukssysthaulysNsthaanbhedtmrachAyAtapodyotavAza mA aNavaH skandhAzca // 25 // anuvAda : sparza rasa gaMdha varNavALA pudgalo dekhavA, vaLI zabda baMdha sUkSma sthUlathI saMsthAna bheda jANavA; aMdhakAra chAyA yuktarUpe Atapa ane udhotathI, Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 tatvArthAdhigamasUtra aNu ane vaLI aMdha bhAve suyA bheda kRtathI, artha : pudgala sparza, rasa, gaMdha ane varNayukta che; te uparAMta zabda, baMdha, sUkSmatva, sthUlatva, saMsthAna, aMdhakAra, chAyA-pratibiMba, Atapa-uSNa prakAza, udyota-zItaprakAza yuktapaNa pudgala hoya che. pudgala paramANurUpa ane skaMdha ema be prakAranA che. bhAvArthaH jIva ane pudgala e be bhinna tattvo che. pudgala dravyamAM sparza, rasa, gaMdha ane varNa e cAra guNa hoya che, sparzanA ATharasanA pAMca, gaMdhanA be ane varNanA pAMca ema bAvIza bheda adhyAya bIjAmAM varNavyA che. dareka bhedanI taratamatAnA kAraNe saMkhyAta, asaMkhyAta ane anaMta prabheda paNa te darekanA anubhavAya che. zabda e guNa nathI, paraMtu bhASAvargaNAnA pudgalanuM viziSTa pariNAma che, nimitta bhedathI tenA prayoga ja ane vignasaja ema be bheda paDe che; tenA prabheda paNa bIjA adhyAyamAM batAvyA che. paraspara saMmelana-ekarUpa thavuM te baMdha che; tenA prAyogika ane vaiaisika e be bheda paDe che; tenA prabheda paNa bIjA adhyAyamAM batAvyA che. deha ane jIvano karma saMbaMdha prAyogika che; jyAre megha, IndradhanuSya, Adi vaiaisika baMdha che. saMsthAna-AkAranA kAraNe sUkSmatva ane sthUlatva e be bheda paDe che. te darekanA aMtya ane apekSika e bene prabheda che. ekaja vastumAM apekSA bhede sUkSmatva ane skUlatva e baMne ghaTI na zake te anukrame aMtyasUkSmatva ane aMtyasthUlatva che. udA) paramANunuM sUkSmatva ane jagavyApI mahAtkaMdhanuM sthUlatva, drapaNuka Adi madhyavartI skaMdhonuM sUkSmatva sthUlatva, ApekSika che. udA) bIluM AmaLAnI apekSAe skUla ane AmaLuM bIlAnI apekSAe sUkSma Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 tatvArthAdhigamasUtra che, ApekSika skUlatva ane sUkSmatva ekaja vastumAM hotA nathI, paraMtu judI judI vastumAM hoya che. saMsthAna be prakAranA (1) Indhatva-bIjAnI sAthe tulanA thaI zake tevo AkAra. udA, goLa, trikoNa, corasa, laMbacorasa, laMbagoLa Adi (2) anietva - je AkAranI tulanA na karI zakAya tevo AkAra. udA, megha, IndradhanuSya Adi, skaMdharUpa pudgalapiMDamAMthI chUTA paDavuM te bheda che. te pAMca prakAranA che. (1) autkarikakhodavA, cIravAthI thatA. (2) caurNika-khAMDavA daLavAthI thatAM, (3) khaMDa-tUTavAthI thatAM (4) prattara-paDarUpe chUTA paDatAM ane (5) anutaTa-chAlarUpe chUTA paDatA. prakAzanA virodhI pariNAmarUpa ane jovAmAM naDatararUpa aMdhakAra yA tamasa che. prakAza para AvaraNa AvatAM paDatuM pratibiMba te chAyA che. tenA be prakAra che. arisAmAM paDatuM pratibiMba te varNAdivikArarUpa ane (2) anya rIte paDatA aspaSTa pratibiMbarUpa. sUryasadaza uSNa prakAza te Atapa ane caMdrasadaza zIta prakAza te udyota che. sUtrakAra trevIza ane covIza e be sUtra judAM pADI e sUcave che ke sparza Adi paryAya paramANu ane skaMdha e baMnemAM hoya che; jyAre zabda Adi paryAya mAtra skaMdhamAM hoya che. pudgala vyaktirUpe anaMta hoI tenI vividhatA aparimata che. aNu ane skaMdhamAM samasta pudgala samAI jAya che. paramANu dravya kAraNarUpa che; kAryarUpa nathI, te aMtya dravya che; paramANu nitya ane sUkSma che, temAM jadhanyathI eka rasa, eka gaMdha, eka varNa, ane be sparza hoya che. paramANu iMdriyagrAhya na hovAthI tenuM jJAna anumAna ane AgamathI thaI zake che. dazya paugalika kArya sakAraNa hoya che; teja rIte adazya aMtimakArya paNa sakAraNa Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 tatvArthAdhigamasUtra hoya ja; A kAraNathI paramANu aMtima dravya che, paramANu dravyanuM koI kAraNa nathI, kAraNa ke te avibhAjya che; paramANu mAtra abaddha asamudAyarUpa che. skaMdha je pudgalano bIjo prakAra che te baddha samudAyarUpa che. te kAraNanI apekSAe karma dravyarUpa ane kAryanI apekSAe kAraNa dravyarUpa che. udA) dvayaNuMka e paramANunuM kArya ane caNuMka AdinuM kAraNa che. skaMdha, aNunI utpatti : sUtra - saMtavya spadane raddA mevANu mArA bhedasaMghAtAbhyAm cAkSuSAH // 28 // anuvAda : saMghAta ne vaLI bhedathI utpana suddhAM nirakhavA, paNa bhedathI aNu nipaje che, sUtra sAkhe dhAravA; bheda ne saMghAtathI utpana skaMdho jANIe, nayanathI nirakhAya nirmala, zAstra marma vicArIe. artha: saMghAta, bheda ane saMghAtabheda e traNa prakAre skaMdha thAya che. bhedathI aNa thAya che. A traNa kAraNathI banatA skaMdha cakSugrAhya arthAt indriyagrAhya che. - bhAvArtha : skaMdhanI utpatti traNa prakAre thAya che. (1) saMghAtamilanathI (2) bhedathI (3) ane saMghAtabhedathI, judA judA be paramANu bhegA maLatAM dhaNuka bane che; Ama eka eka paramANu vadhatAM tyaNuka, caturaNaka......saMkhyAta pradezI, asaMkhyAta pradezI, anaMta pradezI ane anaMtAnaMta pradezI DhaMdha saMghAtathI bane che. moTA skaMdhamAMthI chUTA paDavAthI nAnA skaMdho-avayavo bane che. te paNa dvipradezIthI mAMDI anaMtAnaMtapradezI hoya che; chevaTe DhipradezI chUTA paDatAM aNu bane che. koI koIvAra eka skaMdha tUTe Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 121 che, te ja samaye tenA judA judA bhAgamAM koI navuM dravya saMmilita thAya che. A rIte banatA skaMdha saMghAtabhedathI thAya che, A skaMdho paNa dvipradezIthI mAMDI anaMtAnaMta pradezI hoya che. paramANu koI dravyanuM kAraNa nathI; tenI utpattimAM be dravyano saMghAta hoto nathI. dravyadRSTie paramANu nitya che; paraMtu yathArtha dRSTie te bhedajanita che. koI vakhata judA paDI rahevuM te paramANunI be avasthA che. judA paDI svataMtra rahe to paramANu skaMdhanA bhedathI utpanna thAya che; zuddha paramANu nitya hoI tenI utpattimAM bheda ke saMghAta kAraNarUpa nathI. pudgala skaMdha be prakAranA che H (1) indriyagrAhya ane (2) indriyaagrAhya; tene anukrame cAkSuSa ane acAkSuSa skaMdha paNa kahevAmAM Ave che. sUkSma evo acAkSuSa skaMdha nimittanA kAraNe sUkSmatA tajI bAdara evo cAkSuSa skaMdha paNa banI zake che; hetu, bheda ane saMghAta e traNanuM saMyukta kAryanA kAraNe tema bane che. skaMdhamAMnA sUkSmatva pariNAma nivRtta thAya che tyAre te sthUlatva pariNAma dhAraNa kare che; te prasaMge te skaMdhamAM navA aNu umerAya che, ane temAMnA keTalAka aNu te ja samaye pRthak chUTA paNa thAya che. sUkSma pariNAmanI nivRtti ane sthUla pariNAmanI prApti mAtra navA paramANunA milana ane skaMdhamAMnA paramANunA pRthakkaraNa mAtrathI thatI nathI; paraMtu temAM hetu paNa bhAga bhajave che. sthUlatva bAdara pariNAma sivAya skaMdha cAkSuSa banato nathI; bhedanA be artha che. (1) pUrva pariNAmanI nivRtti ane navA pariNAmanI utpatti (2) skaMdhanuM tUTavuM ane temAMthI aNunuM chUTA paDavuM. sUkSmaskaMdha pariNAma pAmI cAkSuSa bane che tyAre tema banavA mATe viziSTa anaMta aNu saMkhyAnI paNa apekSA rahe che. mAtra sUkSma Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 22 tatvArthAdhigamasUtra pariNAmanI nivRtti ane bArUpariNAmanI prAptithI te kArya pUruM thatuM nathI, paraMtu te sAthe bhedanI paNa AvazyakatA che. Ama acAkSuSa skaMdhane cAkSuSa banavAmAM cAra kAraNa hoya che : (1) skaMdhano bheda, (2) navA viziSTa pariNAmanuM milana (3) sUkSma pariNAmanI nivRtti ane (4) bAdara pariNAmanI prApti. cAkSuSa ane acAkSuSathI mAtra netraMdriyagrAhya artha na letAM sarva indriyagrAhya e artha ahIM samajavAno che. A uparAMta paugalika pariNAmanI vicitratAnA kAraNe bAdara-indriyagrAhya skaMdha sUkSma-atIndriya paNa bane che. keTalAMka skaMdha adhika indriyagrAhya hoya che te alpa indriyagrAhya paNa bane che. udA) mIThuM, hiMga Adi cAra indriyagrAhya che; paraMtu te pANImAM mizrita thatAM rasana ane prANa e be indriyagrAhya bane che. satanI vyAkhyA ane syAdvAd : sUtraH - 3Faa vyayasthavyayuje sat ra? tadbhAvAvyayaM nityam // 30 // marpitAnatA siddha anuvAdaH utpatti nAza ane sthiti jyAM hoya te "sa" samajIe, sva svarUpane je dhArI rAkhe "nitya" tene jANIe; arpita dharma ane anarpita dharmathI e siddha che, syAdvAda viNa AvizvamAM nahiM koI vastu zuddha che. artha: utpAda, vyaya ane dhruvasthiti e traNa lakSaNa jemAM hoya te "sata kahevAya che. potAnA svarUpano nAza na thavo tenuM nAma "nitya' che. eka vastumAM paraspara viruddha dharmano samAveza arpita ane anarpita nayathI siddha thAya che. bhAvArtha : dareka padArthamAM be aMza hoya che, temAMno eka Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 123 aMza trikAla zAzvata che ane bIjo aMza azAzvata che. zAzvata aMzanA kAraNe dareka vastu dhrauvyAtmaka-nitya ane azAzvata aMzanA kAraNe utpAda-vyayazIla-anitya gaNAya che. A baMne dRSTi vicAravAthI vastunuM pUrNa ane yathArtha svarUpa jANI zakAya che. sat cetana ho ke jaDa, mUrta ho ke amUrta, sthUla ho ke sUkSma, te sarva utpAdanazIla, vyayazIla, ane dhrauvya e tripadItriguNarUpa che. jaina darzana koIpaNa vastune kevaLa pariNAmI na mAnatAM pariNAmInitya mAne che. Ama mAnavAthI padArtha tattvarUpe potAnI mULajAti tajato nathI, chatAM nimitta anusAra utpAdautpatti, ane vyaya-vinAzarUpa parivartana pAme che. pariNAmInityavAdanA svIkAranuM kAraNa anubhava che. sUkSmadraSTithI jotAM koI dravya evuM dekhAtuM nathI ke je mAtra apariNAmI ke mAtra pariNAmI hoya; vastu mAtra kSaNika hoya to teno sthAyI AdhAra na hovAthI kSaNika pariNAma paraMparAmAM sajAtIyatAno anubhava na thAya-arthAt pahelA anubhavela padArthano pharI anubhava karatAM "A teja" che evuM ja bhAna thAya che te na thAya. AvA bhAna mATe viSayabhUta vastunuM ane AtmAnuM e benuM sthiratva-zAzvatatva Avazyaka che. jaDa ane cetana mAtra avikArI yA apariNAmI hoya to e bane tattvonA mizraNarUpa jagatamAM kSaNe kSaNe jaNAtI vividhatA paNa utpanna na thAya. utpatti, vinAza ane hayAtI e traNe hovAM teja vastunuM svarUpa che ane teja sat che. sat svarUpa nitya che, arthAt trikAla avasthita che. ema paNa nathI ke vastumAM utpatti, vinAza ane hayAtI kavacit hoya ane kavacit na paNa hoya. padArthamAM pratyeka samaye utpAda, vyaya ane dhruvatA e traNe aMze niraMtara hoya che Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 . tatvArthAdhigamasUtra ane teja satanuM nityatva che. potapotAnI jAti na choDavI te sarva dravyanI dhruvatA che ane pratyeka samaye judA pariNAmarUpe utpanna thavuM ane vinAza pAmavuM te sarva dravyanA utpAda vyaya che. utpatti, sthiti ane vinAzanuM cakra dravyamAtramAM sadA pravarte che. pUrvasUtramAM nirdezela utpAda, vyaya ane prauvya e dravyanA sthAyI aMza pUratuM che; jyAre uttarasUtramAM nirdezela bhAva utpAdavyayapariNAma ane avyayanityatva e traNa aMza pote paNa nitya che tema darzAve che. pratyeka vastu anaMta dharmAtmaka che. arpita-apekSA ane anarpita-apekSAMtara e be vaDe virodhano samanvaya thAya che. paraspara viruddha paraMtu pramANasiddha dharmano samanvaya thAya che. paraspara viruddha paraMtu pramANasiddha dharmano samanvaya kevI rIte thaI zake che te A sUtra darzAve che. | svarUpe vastu sat ane pararUpe teja vastu asat che; A anukrame svAdasti ane svAsnAsti che, ekI samaye sat ane asat ene prarUpaNA karavA zabda na hoI te avaktavya paNa che. Ama vivilA, avivakSA ane sahavivakSA Azrita vAkyaracanAthI traNa dRSTi rajU thaI. bAkInI cAra vAkyaracanA parasparanA mizraNathI bane che. svAdastinAsti, svAdapti avaktavya, cAnAsti avaktavya ane svAdastinAsti avaktavya A sapta bhaMgI kahevAya che. temAM pahelAM be vAkya mULarUpa che. A rIte nitya, anitya, satva, asattva, ekatva, anekatva, vAcyatva, avAcyatva Adi yugmo-laI saptabhaMgI ghaTAvI zakAya. Ama hoI eka ja vastu anaMta dharmakAtmaka hovAnA kAraNe te sarva anaMta prakAre vyavahAramAM pravarte che. Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 tatvArthAdhigamasUtra baMdhanuM svarUpa, dravyanI vyAkhyA ane kALa : sUtra - zikSavAda rUra na jadhanyaguNAnAm // 33 // guNasAmye sadRzAnAm // 34 // dvayadhikAdiguNAnAM tu // 35 // bandhe samAdhiko pAriNAmikau // 36 // guNaparyAyavadravyam // 37 // vanitye rUTa so'nantasamayaH // 39 // anuvAda : snigdha ne rukSapaNAno, baMdha pudgalano kahyo, jaghanya guNathI te ubhayano, baMdha te vaLI navi graho; snigdha sAthe snigdha maLatAM, rukSa sAthe rukSatA, baMdha na lahe pudgalo te, sUtra kahe ema pUchatA, (11) be adhika guNa aMza vadhatA, baMdha pudgala pAmatA, sama adhika pariNAma pAme, aMza nyUnAdhikatA; guNa ane paryAyavALuM, dravya jinavara kahe sadA, kALane koI dravya kahe che, anaMta samayI sarvadA. (12) artha : pugalanA snigdhatva ane rukSatvano baMdha kahyo che. jaghanya guNamAM te beno baMdha thato nathI. snigdhano nigdha sAthe ane rukSano rukSa sAthe arthAt sadaza baMdha samAna guNe thato nathI. be ke tethI adhika guNa baMdha vakhate sama ane adhika guNane potAnAmAM pariNAma pamADe che. guNa ane paryAyayukta hoya tene jinavara dravya kahe che. keTalAka AcArya kALane paNa dravya gaNe che; je anaMtasamayI che.---- bhAvArtha : paramANa, pradeza yA avayava AdinA paraspara Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 tatvArthAdhigamasUtra saMyoga uparAMta temAM rahela snigdhatA, rukSatva guNanI skaMdha banavAmAM AvazyakatA che. snigdha ane rukSa guNano baMdha be prakArano che. (1) snigdha snigdhano athavA rukSa rukSano ema sadaza samAnabaMdha (2) ane snigdha ane rukSano visadazaasamAnabaMdha. Ama pradezo paraspara saMyoga pAme che tyAre sadaza ke visadaza guNa ke ekatva pariNAmane pAme che te baMdha che; tenA pariNAme aMdha utpanna thAya che. je pradezamAM snigdhatva kSatvanA aMza jaghanya hoya che teno sadaza ke visadaza baMdha thato nathI. A niyama e sUcave che ke madhyama ane utkRSTa aMzavALA snigdhasnigdha paramANu pradeza ke avayavono baMdha thato nathI; paraMtu visadaza baMdha thAya che. Ama jotAM e spaSTa thAya che ke asamAna aMzavALA paramANa, pradeza ke avayavono sadaza baMdha thaI zake che. A vastune paNa sUtrakAra maryAdita karatAM jaNAve che ke asamAna aMzavALA sadaza avayavomAM be ke tethI adhika aMza guNamAM taratamatA hoya to ja baMdha thaI zake che; nahi to nahi. Ama eka aMza guNanI taratamatA hoya to sadeza avayavono baMdha thaI zakato nathI. samAMza guNa, paramANu, pradeza, avayavo Adino saMdaza baMdha thato nathI; paNa visadaza baMdha to thAya che. udAbe aMza rukSano be aMza snigdha sAthe yAvat anaMtAnaMta rukSano anaMtAnaMta snigdha sAthe baMdha thAya che. AvA prasaMge bemAMno koI eka samaaMza bIjA samaaMzane potAnAmAM samAvI le che arthAt pariNata kare che. arthAt dravya, kSetra, kAla ane bhAva anusAra snigdhatva rukSatvane athavA rukSatva snigdhatvane potAnA rUpamAM pariNamAve che. adhikAMza ane hInAMza pradeza Adi bAbatamAM hInAMzanuM parivartana adhikAMzamAM thAya che arthAt Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 127 pAMca aMza snigdhatva e aMza sakSatvane potAnAmAM parivartana kare che; te ja rIte pAMca aMza sakSatva be aMza snigdhatvane potAnAmAM parivartita kare che. bhASya ane vRttikAra jaghanya guNavALA be paramANu, pradeza ke avayavanA baMdhano niSedha kare che. taddanusAra jaghanya guNa paramANuno jaghanyatara paramANu sAthe baMdha thAya che. te uparAMta pAMtrIzamAM sUtranA Adi padathI traNa cAra vadhatA vadhatA saMkhyAta, anaMta ane anaMtAnaMta saMkhyA paNa levAmAM Ave che. Ama hoI eka pradeza yA avayavathI mAMDI anaMtAnaMta adhika taratamatavALA hoya to te svIkAravAmAM Ave che. mAtra eka aMza adhikamAM baMdha svIkArAto nathI. hindu rasAyanazastranA itihAsanA bIjA pustakanA pR0 178 thI 185mAM hiMdI prasiddha vaijJAnika sara pI.sI. re vAcakaumA-svAtikRta tattvArtha bAbata nIceno ullekha kare che : jainonA navatattvomAMnA bIjA ajIva tattvanA pAMca vibhAga che. (1) dharmAstikAya - Fulcrum of Motio (2) adharmAstikAya Fulcrum of stationariness (3) AkAzAstikAya-space ane (4) kALa-Time e cAra arUpI ane (5) pudgala-Matter dravyarUpI che. ajIva kAM to dravya Entity 24991 4414 change of space in Entity co. tAttvika dRSTi sAme vyavahArika dRSTinI jarUra ahIM pUrI paDe che. pudgalanA be prakAra che. (1) aNu-Atom ane (2) skaMdhasubstence jaino pradezanA samudAyarUpa skaMdhathI zarUAta kare che. skaMdha bhedatAM bhedAtAM aNumAM pariName che eTale peAt manu skaMdha traNa prakAre bane che. (1) bhegA maLavAthI (2) chUTA paDavAthI Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 128 (3) ane ekI sAthe bhegA ane chUTA thavAnI kriyAthI saMdhAtAta, mevAt ane saMcAta medrAt. aNu nitya hoI Adi ane aMta vinAno ane avibhAjya che; te uparAMta te kada vinAno ane svataMtra che. skaMdha hrayaNukathI mAMDI saMkhyAta, asaMkhyAta, anaMta ane anaMtAnaMta aNukanA bane che. gaNatarI karI zakAya te saMkhyAta, agaNita paraMtu upamA dvArA samajAvI zakAya te asaMkhyAta, agaNita ane daSTi maryAdA bahAra te anaMta ane AvA anaMtanA anaMta prakAramAMno chevaTano prakAra anaMtAnaMta. pudgalanA guNa be prakAre che. (1) sAmAnya ane (2) vizeSa. paramANu ane skaMdha e benA samAna guNa te sAmAnya guNa che; mAtra pariNamananA kAraNe skaMdhamAM udbhavatA te viziSTa guNa che. sparza, rasa, gaMdha ane varNa e cAra sAmAnya guNa che; je paramANu ane skaMdha baMnemAM hoya che. paramANumAM rahela A cAra guNa ke tenI zakti avyakta hoya che eTale te indriyagrAhya nathI, paraMtu jyAre te skaMdhamAM bhaLI jAya che tyAre pariNAma pAmela zakti vyakta anubhavagamya thaI IMdriyAgrAhya bane che. paramANumAM rahela guNa ane tenI zakti vyakta nathI; chatAM temAM eka rasa, eka gaMdha, eka sparza ane ekavarNa dvayI hoya che. sparzanA be yugala (snigdha, rukSa athavA zIta-uSNa) mAnuM game te eka hoya che. yaNukathI mAMDI anaMtAnaMtANuka kaMdhomAM uparokta guNa uparAMta nIcenA guNo vyakta ke avyakta hoya che. (1) zabda, (2) baMdha, (3) bheda, (4) sUkSmatA (5) sthUlatA, (6) saMsthAnaAkAra, (7) tamaH-kALAza ke aMdhakAra, (8) pratibiMba pADavAnI chAyA-zakti, (9) Atapa-uSNa prakAza Radiant Heat ane (10) udyota-zItaprakAza Radiant Light. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129. tatvArthAdhigamasUtra kaThaNa ane narama, bhAre ane halakuM, uSNa ane zIta, snigdha-cIkaNo ane rukSa-lukhkho A cAra yugala e ATha sparza che; temAMnA be yugala (zIta ane uSNa, snigdha ane rukSanI)mAMnA game te ekanI taratamatA yugala aNumAM hoya che. A uparAMta dhayaNukathI mAMDI anaMtAnaMtANaka skaMdhomAM be vadhArAnI yugalanI taratamatA hoya che. paramANunA baMdha guNamAMthI AkarSaNa zaktinI utpatti jaino mAne che. rasa pAMca che : (1) kaDavo (2) kaSAyalo, (3) tIkho, (4) khAro ane (5) mITho. mIThAno khAro svAda mIThA svAdamAM pheravI zakAya ema keTalAka mAne che; jyAre keTalAka te svAdane mizra mAne che. varNa pAMca che : (1) lAla, (2) pILo, (3) nIla, (4) dhoLo ane (5) kALo. gaMdha be che : (1) sugaMdha ane (2) durgadha. zabdanA cha prakAra che : (1) tata, (2) vitata, (3) dhana, (4) suSira, (5) varSA ane (6) bhASA. - jaino prati Avazyaka RNa temanA paramANuvAdanA kAraNe che; temAM paramANu ane skaMdhanuM yathArtha pRthakkaraNa che. jaino mAne che ke judA judA tattvo ke bhUto ekaja prakAranA mULa paramANumAMthI pariNAma pAmelA che. Ama hovAthI rAsAyaNika mizraNamAM je svAbhAvika zakti agatyano bhAga bhajave che te jAti tarIke mULa paramANu ja che; ane te tenAthI judI nathI tema te darzAve che. mizraNa thavAmAM mAtra saMyoga paNa pUrato nathI; mizraNa thatAM pahelAM paramANu ke pradezano baMdha thavAnI AvazyakatA che. sAmAnyataH pudgalano eka aMza sakriya(Positive) ane bIjo niSkriya (Negative hovo joIe; arthAt te viSama guNavALA hovA joIe to ja baMdha thaI zake. Ama viSama Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130. ---- tatvArthAdhigamasUtra guNavALA hovA chatAM te gauNa prakRtinA hoya - jaghanya guNavALA hoya to saMyoga-baMdha thato nathI. vaLI te viSama guNa samapramANa hoya to paNa baMdha thato nathI. eka aMzanA guNanI prakRti karatAM bIjA aMzanA guNanI prakRti (bamaNI ?) be aMza adhika taratamatAvALI hoya tyAre ja baMdha thaI zake che. A baMdhanA kAraNe baMne aMzomAM pariNamana thAya che, eTale A baMdhathI banela skaMdhanA guNa te para avalaMbe che. samAna prakRtinA paNa viruddha guNavALA aMzonI samAna prakRtimAM taratamatA thAya che tyAre temano baMdha thAya che. vizeSa prakRtivALo aMza nyUna prakRtivALA aMza para asara karato hovAthI dhUna prakRtivALA aMzanA guNomAM phera paDe che. AjanA vaijJAnika yugamAM A vastu sAmAnya gaNAya; paraMtu te atyaMta sUcaka che. kema ke be vastunA ghasArAthI temanI rukSa ane snigdha sapATImAM je skUrti dekhAya che te UMDA avalokananuM pariNAma che. vA0 umAsvAtino A graMtha I. sa. pahelAnA prathama saikAno che. uparokta vaijJAnikanA ullekha bAbata e spaSTatA karavAnI rahe che ke te digaMbara TIkA uparathI lakhAyela che. ApaNe paramANumAM jadhanyathI eka rasa, eka gaMdha ane eka varSa uparAMta eka sparza kayI (snigdha rukSa) mAnIe chIe ane utkRSTathI cAra sparza (snigdha-sakSa-zata-uSNa), eka yA pAMca rasa eka yA be gaMdha ane eka yA pAMca varSa mAnIe chIe. paramANu jaghanyathI eka samaya ane utkRSTathI asaMkhya samaya chUTo ane svataMtra rahI zake che; pachI te avazyameva prayoga, svabhAva Adi nimitte skaMdhamAM bhaLe che ane te pradeza nAmathI oLakhAya che. paramANu be prakAranA che : (1) sUkSma ane (2) bAdara. anaMtAnaMta sUkSma Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 131 paramANunA banela skaMdha paNa sUkSma hoya che; bAdara. paramANunA skaMdha bAdara hoya che. paramANu pote rUpI hovA chatAM indriyagamya nathI. sUkSma skaMdho paNa indriyagamya nathI; mAtra bAdara skaMdha indriyagamya che. sUkSma skaMdhamAM cAra sparza, pAMca rasa, be gaMdha ane pAMca varNa ema vIza guNa hoya che. baMdha yA skaMdhanI bAbatamAM saMkSipta punarAvartana karavuM yogya thaze. baMdhanuM kAraNa paramANu, pradeza ke avayavamAM rahela snigdhatA rukSatA che. snigdhatA rukSatAnA jaghanya aMzomAM saMdaza ke visadaza baMdha nathI. snigdhatA, rukSatAnA samAna aMzomAM sadaza baMdha nathI, paraMtu visadaza baMdha che. be ke tethI adhika aMzanI taratamatAmAM sadaza ane visadaza e be baMdha che. samAna aMzanA visadaza baMdhamAM game te eka bIjAnuM pariNamana kare che; paraMtu hInAdhika baMdhamAM adhika aMza hInAMzane potAnAmAM pariNamana kare che. guNa ane paryAya jemAM che te dravya, dravyamAM je guNa hoya che tenA svabhAva anusAra je pariNamana thAya che te paryAya che. dravyanI pariNamana zakti te guNa che ane guNajanya pariNAma te paryAya che. Ama guNa te kAraNa ane paryAya te kArya che. dravyamAM zaktirUpe anaMtaguNa che; je AzrayabhUta dravyathI avibhAjya che. dravyanA pratyeka guNamAM samaye samaye pariNamatA saikAlika paryAyo paNa anaMtA che. dravya ane tenI aMdabhUta zakti anAdi-anaMta che; kAraNa ke tenI utpatti ke nAza nathI. kAraNabhUta eka zakti dvArA dravyamAM thatAM saikAlika paryAya sajAtIya che; dravyanI anaMtazaktinA kAraNe tajanya-pravAha paNa anaMta che. bhinna bhinna zaktijanyaparyAya vijAtIya che; te eka samayamAM dravyamAM judA judA rUpe prApta thaI zake che, paraMtu sajAtIya paryAya to Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 tatvArthAdhigamasUtra eka samayamAM eka ja hoI zake che ane bhinna bhinna samayamAM judA judA hoI zake che. cetana ane jaDa e be dravya che. ekamAM cetanA Adi ane bIjAmAM rUpa Adi anaMta guNa che. jIva cetanAzakti dvArA bhinna bhinna - upayogarUpe ane pudgala rUpazakti dvArA bhinna bhinna upayogarUpe pariNata thayA kare che. cetanAzakti AtmadravyathI ane Atmagata anya-zaktiothI vibhakta karI zakAtI nathI. jJAna, darzana Adi bhinna bhinna samayavartI vividha upayoganA traikAlika pravAhanA kAraNabhUta ekalI cetanazakti che ane te zaktino kAryabhUta pravAha te upayogAtmaka che. pudgalanI rUpazakti ane tenI anyazaktio paNa pudgalathI vibhakta karI zakAtI nathI. pudgalanI rUpazaktinuM kArya nIla, pIta Adi pariNamana che. AtmAmAM sukha-duHkha Adi vedanAtmaka paryAyapravAha, pravRtyAtmaka paryAya-pravAha Adi anaMtaparyAyapravAha ekI sAthe kArya karI rahyAM che. AtmAmAM cetanA, AnaMda, vIrya Adi zaktinA bhinna bhinna paryAya ekI samaye pravarte che, paraMtu e darekanA bhinna bhinna vividha paryAya ekI samaye hoI zakatA nathI, kAraNa ke pratyeka zaktinA eka ja paryAya ekI samaye hoI zake che. pudgalanA rUpa, rasa, gaMdha, sparzanA bhinna bhinna paryAya eka samaye hoI zake che; paraMtu te pratyekanA bhinna bhinna paryAya eka samaye hoI zakatA nathI. jema AtmA ane pudgala e be nitya che; tema AtmAnI cetana Adi zakti ane pudgalanI rUpa Adi zakti paNa nitya che; paraMtu cetanAjanya upayoga-paryAya ane rUpazakti. janma nIla, pIta Adi paryAya sadaiva utpAdavyayazIla che. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 133 anaMta guNano akhaMDa samudAya te dravya che; chatAM AtmAnA cetanA, AnaMda, cAritrya, vIrya Adi mAtra parimita guNa chadmasthanI kalpanAmAM AvI zake che. sarva nahi. te ja rIte pugalanA rUpa, rasa, gaMdha, sparza Adi keTalAka guNanI kalpanA thaI zake che; sarvanI nahi. AnuM kAraNa e che ke AtmA yA pudgala dravyanA sarvaparyAya pravAha mAtra viziSTa jJAnI ja joI zake che. je guNano vyavahAra chadmastha karI zake che te vikalpa che; bAkInA kevalIgamya che. saikAlika anaMta paryAyonA eka eka pravAhanI kAraNabhUta eka eka zakti yA guNa ane tevI anaMta zaktino samudAya teja dravya che. A kathana paNa sApekSa dRSTie ja che. abheda dRSTie paryAya potAnA kAraNabhUta guNa svarUpa ane guNa pote dravya svarUpa hoI guNaparyAyayukta dravya che. dravyamAM sarva guNa sarakhA hotA nathI. keTalAka sarva dravyone lAgu paDatA sAmAnya guNa hoya che ane keTalAka judA judA dravyanA vyaktitvane juduM tAravatA viziSTa guNa hoya che. astitva, pradezatve, zeyatva Adi sAmAnya ane cetanArUpa Adi vizeSa guNa che. pratyeka dravya tenA asAdhAraNa guNa ane tenA paryAya pravAhanA kAraNe bhinna che. pudgala dravya mUrti hovAthI tenA guNa gurulaghu hoI tenA paryAya paNa gurulaghu hoya che. bAkInA dravyo arUpI hoI tenA guNa ane paryAya agurulaghu hoya che. sUtrakAra kALane dravya tarIke sarvasaMmata mAnatA nathI; ane umere che ke koI AcArya tene dravyarUpa mAne che. tenA paryAyonuM varNana sUtra bAvIzamAM karyuM che. vartamAnakAlIna paryAya eka samayano ane bhUtakALanA paryAya ane bhaviSyakAlIna paryAya anaMta samayI che. kALanA samayamarUpa paryAya che; te Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 tatvArthAdhigamasUtra anaMtasamayI che. guNa ane bhAvanuM svarUpa : sUtra - dravyAzrayA nipajApuI: I40 tadbhAvaH pariNAmaH // 41 // anAlisahimAMza gAjharI rupiSvAdimAn // 43 // yogopayogI jIveSu // 44 // anuvAda : dravyano Azraya kare je, nirguNI te guNa bhaNuM, padravyano je bhAva vartI, teha pariNAmaja gaNuM; anAdi ne Adi thakI te, bheda be pariNAmanA, rUpI arUpI vastuonI, Adi anAdi bhAvanA. (13) jIvanA je yoga varte, upayoge sahacarI, teha paNa pariNAma Adi, zAstra zAkhe anusarI adhyAya paMcama sUtra cAlIza, adhika cAre bhAvanA, sUtra artho eka manathI, sAdhatA sare kAmanA. (14) artha : dravyano Azraya karanAra guNa nirguNI che, arthAt guNamAM guNa hoto nathI. guNa e chae dravyano bhAvavartI pariNAma che. pariNAma Adi ane anAdi e be prakAranA che. rUpI arUpI vastumAM Adi-anAdi bhAvarUpe te pariNAma hoya che. upayoga ane jIvanA mana, vacana ane kAya e traNa yoga te jIvanA pariNAma che tenI zAstra sAkSI pUre che. pAMcamAM adhyAyanA cuMmAlIza sUtranA ekAgratAthI artha karatAM kAmanA siddha thAya che. bhAvArthaH guNa e dravyamAM nitya vartamAna zakti che; je paryAyanI jananI che. guNa nitya hoI dravyAzrita che; jyAre paryAya Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 135 anitya hoI utpAda ane vyayazIla che. guNa yA zaktimAM guNAMtara yA zaktiaMtara mAnatA anavasthA doSa Ave che; tethI dravyAzrita guNa guNa vinAno manAya che; AtmAnA cetana, vIrya, cAritrya, AnaMda, samyaktva Adi, pudgalanA rUpa, rasa, gaMdha, sparza Adi dareka guNa nirguNa che. . dravyamAM mULarUpe TakI rahI utpanna ane naSTa thavuM te guNano pariNAma che, koI dravya ke koI guNa evo nathI ke je sarvathA avikArI hoya. paryAyAMtara-avasthAMtara thavA chatAM koI dravya ke koI guNa potAnuM mULarUpa tajatAM nathI. dravya ke guNa potAnuM svarUpa gumAvyA vinA prati samaya nimitta anusAra paryAya badalI bhinna bhinna avasthA prApta kare che teja dravya ane guNanuM pariNAma che. udA0 jIva pote manuSya, pazu, pakSI game te svarUpa dhAraNa kare, paraMtu tenAmAM Atmatya-cetanA e kAyama rahe che. te ja rIte jJAnarUpa sAkAropayoga ke darzanarUpa nirAkAropayoga game te hoya to paNa upayoga paryAyAMtaramAM paNa jIvanuM cetanatva TakI rahe che. yaNuMka, traNaNuMka Adi sakadhaMnI aneka avasthA hovA chatAM pudgala tenuM pudgalatva tajatuM nathI; temaja pIta, nIla Adi paryAya badalAtAM chatAM rUpatva Adi guNa pudgala tajatA nathI. Aja rIte pratyeka dravya yA vastu ane tenA mULa guNa ane pariNAmanI ghaTanA samajavAnI che. pariNAma be prakAranA che (1) sAdI-AdimAna ane (2) anAdimAna. je kALanI pUrva maryAdA jANI zakAya che te AdimAna che; ane jenI pUrva maryAdA jANI zakAtI nathI te anAdimAna che. sarva dravyomAM baMne prakAranA pariNAma hoya che. pravAhanI apekSAe anAdi ane vyaktinI apekSAe sAdI e Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 tatvArthAdhigamasUtra pramANe e be pariNAma ghaTAvavAnA che. ATalo ullekha karI bhASyavRttikAra prazna uThAve che ke A artha prastuta sUtra ke tenA bhASyamAM kema sUcavAyo nathI? vRttikAranA uparokta prazna parathI paM. sukhalAlajI navI kalpanA rajU kare che. sUtrakArane anAdi zabdathI AgamapramANagrAhya ane Adi zabdathI pratyakSapramANe grAhya arthAt indriya grAhyae artha abhISTa hoya. uparokta artha barAbara hoya to vibhAga saraLa banI jAya che. dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, ane jIvAstikAya e arUpI dravyanA pariNAma anAdi hoI AgamapramANagrAhya che ane pudgalanA pariNAma AdimAna hoI iMdriyagrAhya che. jIve arUpI hovA chatAM tenA yoga, upayoga, Adi pariNAma AdimAna hoI IndriyagrAhya che; jyAre bAkInA pariNAma anAdi hoI AgamagrAhya che. A viSayamAM sUtrakArane zuM abhipreta che te kevalI jANe. tattvArthAdhigame sUtre, sAnuvAdavivecane // adhyAyaHpaJcamaHpUrNo; dravyabhedavibodhakaH // 5 // * * * Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 2000000 adhyAya < A AzravanI vyAkhyA ane bhedaprabheda : sUtra:-AyavAmanaHrnayoga: sa AzravaH zA 137 // suma: mukhyartha aMzuma: pApaya // 4 // sakaSAyAkaSAyayoH sAMparAyikerthyApathayoH // 5 // adrata-pAndriya-kriyA: paMca-catuH paMca- paMcaviMzAti saMkhyAha pUrvasya bhedAH // 6 // tIvramandajJAtAjJAtabhAvavIryyAdhikaraNa vizeSebhyastadvizeSaH // 7 // anuvAda : kAya, vacana, manathakI je, karma te yogaja kahuM, teja Azrava sUtra pAThe, samajIne huM sahuM, puNyano Azrava je che, zubha tene varNavyo, pApano Azrava je che, azubha pADe pAThavyo. (1) sakaSAyI akaSAyI, Azravo be sUtramAM sAMparAyika prathama bhede, IryApathika bhinna bhedamAM, prathama bhede eka ochA, alIza pratibhedo kahI, saMkhyA thakI gaNanA karuM chuM, sUNajo sthiratA grahI. (2) avrata taNA che pAMca bhedo, cAra bheda kaSAyanA, indriya che vaLI paMca bhede, pazciza vaLI kriyAtaNA; tIvra bhAve maMda bhAve, jJAta ne ajJAtatA, vIryane adhikaraNa dharatAM karma baMdha vizeSatA. (3) Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 tatvArthAdhigamasUtra - artha : mana, vacana ane kAyA dvArA thatI kriyA te yoga che. teja Azrava ema sUtra kahe che. puNyano Azrava zubha ane pApano Azrava azubha che. sakaSAyI yoganA sAMparAyika ane akaSAyI yoganA iryApathika Azrava che. sAMparAyikanA ogaNacAlIza ane IryApathikano eka ema tenA prabheda che. avratanA pAMca, kaSAyanA cAra indriyanAM pAMca, ane kriyAnA pacIza ema ogaNacAlIza bheda che. A darekanA tIvra ane maMda bhAva, jJAta ane ajJAta bhAva, vIrya ane adhikaraNanA kAraNe karmabaMdhamAM taratamatA rahe che. bhAvArtha : vIAMtarAyakarmanA kSayopazama ke kSayathI ane pudgalanA AlaMbanathI Atma pradezano thato parispaMda-kaMpana vyApAra te yoga che. tenA traNa prakAra che. (1) mana, (2) vacana ane (3) kAyA. audArika Adi karmanA kSayopazamathI zarIra vargaNAnA pudgalAva-laMbanathI pravartato yoga te kAya yoga che. mati jJAnAvaraNa, akSarazruta jJAnAvaraNa Adi karmanA kSayopazamathI utpanna thatI AMtarika vAglabdhi ane tenA kAraNe vacana vargaNAnA pagalAvalaMbanathI Atma pradezamAM thatA bhASA pariNAma te vacana yoga che. noIndriyamati jJAnAvaraNanA kSayopazamarUpa AMtarika manolabdhi ane tenA kAraNe manovargaNAnA pudgalAvalaMbanathI AtmapradezamAM thato ciMtana vyApAra te manoyoga che. A traNa yoga teja Azrava che. karmanA Azrava, AgamananuM kAraNa yoga hoI teja Azrava che. A traNa yoga dareka zubha temaja azubha ema be prakAranA che; tenA zubhatva ane azubhatvano AdhAra bhAvanAnI zubhAzubhatA che. zubha uddezathI pravRtta yoga zubha, ane azubha uddezathI pravRtta yoga te azubha Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 139 che. hiMsA, corI, maithuna, Adi azubha kArya yoga ane dAna, dayA, brahmacarya Adi zubha kArya yoga che. satya ane niravadya vacana, mRdu ane sabhya vacana e zubha vacanayoga; asatya ane sAvadhavacana, mithyAvacana, kaThoravacana Adi azubha vacana yoga che. bIjAnA aniSTanuM ciMtana te azubha manoyoga, ane bIjAnA hitanuM ciMtana te zubha manayoga che. zubha yoganI pravRttithI puNya ane azubha yoganI pravRttithI pApano baMdha thAya che. A vidhAna ApekSika che. zubha yoganI tIvratA samaye puNya prakRtinI rasamAtrA adhika ane pApa prakRtinI rasamAtrA hIna-nyUna hoya che; teja rIte azubha yoganI tIvratA samaye pApa prakRtinI rasamAtrA adhika ane puNya prakRtinI rasamAtrA nyUna hoya che. krodha Adi kaSAyano udaya jyAM hoya tyAM sakaSAyI ane jyAM teno udaya na hoya tyAM akaSAyI yoga che. pahelA dasa guNasthAne vartatA jIva nyUnAdhika pramANamAM sakaSAyI che ane agiyArathI cauda guNasthAne vartatA jIva akaSAyI che. jIvane saMparAya-saMsAra vRddhi karanAra karma sAMparAyika che. bhInA cAmaDA para havA dvArA AvI paDatI raja tene coMTI jAya che tema yoga dvArA AkRSTa karma kaSAyodayanA kAraNe AtmA sAthe ekameka bane che te sAMgAyika karma che. kaSAyanA abhAve mAtra gamanAmanagarUpa pravRttithI AkRSTa karmanI sthiti eka samayanI che; te AvIne tarata ja chUTI jAya che. sakaSAyI jIva traNa prakAranA yogathI azubha karma bAMdhe che; te kaSAyanI tIvratA maMdatA anusAra jUnAdhika sthiti ane rasanA phaLanuM kAraNa bane che. kaSAyannA abhAve IryApathakarma rasa vinA baMdhAya che; eTale tenA pariNAmamAM bhogavavApaNuM rahetuM nathI, tethI tenI sthiti eka samayanI kahI che. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14) tatvArthAdhigamasUtra hiMsA, asatya, corI, maithuna ane parigraha e pAMca avrata che; tenuM svarUpa adhyAya sAtanA sUtra AThathI bAramAM darzAvaze. krodha, mAna, mAyA ane lobha e cAra kaSAya che; tenuM svarUpa adhyAya AThanA dasamA sUtramAM varNavAze. sparzana, rasana, dhrANa, cakSu ane zrotra e pAMca indriyo che; tenuM ane tenA viSayanuM varNana adhyAya bIjAnA sUtra vIza ekavIzamAM darzAvyuM che. svarUpa mAtrathI koIpaNa indriya karmabaMdhanuM kAraNa nathI; paraMtu te indriyanI rAga dveSayukta pravRtti te karmabaMdhanuM kAraNa che. have pacIza kriyAnuM varNana zarU thAya che. (1) deva, guru ane zrutano vinaya te samyakatva kriyA che. (2) sarAga deva, guru ane zAstrano vinaya te mithyAtva kriyA che. (3) dehanI pravRtti te prayoga kriyA che. (4) tyAgInI bhoga AkAMkSA te samAdAna kriyA che. (5) akaSAyInI gamanAgamanarUpa pravRttithI baMdhAtI eka samaya sthiti te IryApathika kriyA che. (6) duSTa hetuthI kAyAnI pravRtti te kAyikI kriyA che. (7) hiMsaka zastra Adino saMgraha te adhikaraNa kriyA che. (8) krodhanA AvezathI thatI kriyA te prAdeSikI kriyA che. (9) prANIne satAvavA rUpa pAritApanikI kriyA che. (10) pAMca indriya, manobaLa, vacanabaLa, ane kAyAbaLa tathA zvAsozvAsa ane AyuSya e daza prANa che. lAkSaNika rIte dhanasaMpattine agIyAramo prANa paNa kahe che. uparokta daza prANamAMnA koI eka ke badhA prANa nAzanI pravRtti te prANAtipAtikI kriyA che. (11) ramaNIya rUpadarzananI rAgavaza pravRtti te darzana kriyA che. (12) anukULa sparzanI rAgavaza pravRtti te sparzana kriyA che. (13) navAM zastro banAvavA te prAyayikI kriyA che. (14) rAjamArga upara maLamUtra nAMkhavA te Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra - 141 samannAnupAtana kriyA che. (15) avalokana ane pramArjana vinA Asana zayyA Adi karavAM te anAbhoga kriyA che (16) bIjAne karavA yogya pravRtti pote karavI te svastikI kriyA che (17) pAparUpa pravRttimAM anumati te nisarga kriyA che. (18) bIjAnA pApa ughADA pADavA te vidAraNa kriyA che. (19) saMyamapAlanazaktinA abhAve AjJAviruddha pravRtti te AjJAvyApAdikI yA anayanI kriyA che. (20) ALasamAM daMbhathI zAstrokta vidhi prati anAdara te anavakAMkSa kriyA che. (21) tADana, tarjana, vadha Adi pravRttimAM rakta banavuM yA anumodana ApavuM te AraMbha kriyA che. (22) parigrahano tyAga na karavo te te pArigrANikI kriyA che. (23) jJAna, darzana Adi viSayamAM anyane chetaravA te mAyA kriyA che. (24) mithyASTinI pravRttinI anumodanA mithyAdarzana kriyA che ane (25) pApavyApArathI nivRtta na thavuM te apratyAkhyAna kriyA che. A pacIza kriyA pAMca pAMcanA paMcakarUpa che. temAMnI eka IryApathakriyA, sAMparAyika karmanA AzravarUpa nathI; bAkInI covIza kaSAyaprerita hoI sAmparAyika karmanA che. avata, kaSAya, indriya ane kriyAe darekanA karmabaMdhananuM kAraNa rAgadveSarUpa kaSAya che; chatAM avrata AdinuM juduM nirUpaNa kaSAyajanya pravRttinA nirdeza pUratuM che. avrata, kaSAya, indriyapravRtti, ane kriyA AdithI baMdhAtA karmamAM vizeSatA AvavAnA nIce pramANe kAraNo che : (1) kaSAyanA kAraNe AtmapariNAmanI tIvratAmaMdatA, (2) IrAdApUrvaka yA ajANamA thatI - jJAta ajJAtapravRtti (3) pravRttimAM phoravAtA-vIrya-baLanI nyUnAdhikatA. (4) jIvaajIvarUpa adhikaraNanI nyUnAdhikatA. A judA kAraNonI Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 tatvAthadhigamasUtra tIvratAmaMdatA ane nyUnAdhikatAnA koNe karmabaMdhanI sthiti ane rasamAM tIvramaMdatA thAya che. Ama chatAM paNa karmabaMdha nyUnAdhikatAnuM kAraNa mULa kASAyika bhAvanI tIvratA-maMdatA che; ke jenA pariNAme pravRtti thAya che ane je karmabaMdhanuM mULa nimitta che. adhikaraNanuM varNana: sUtra:- madhara navA-navA do. mA saraM-samAraMbha-ma-yoga-vRta-saritAnumt-kssaayvishessaistri-stri-stri-shctushcaikshH // 9 // nivarttanA-nikSepa-saMyoga-nisargA dvi-catu-dvi tri-evA param 2 | anuvAdaH adhikaraNanA bheda be che. jIvane ajIvathI prathama jIva adhikaraNa samajo, aSTottarazata bhedathI; tehanI rIta have vadatAM, sUNajo bhavi ekamanA, sUtra navame teha gaNanA, karI dhAro bhavijanA (4) saMraMbhane samAraMbha bIjo AraMbha trIjo kahuM mudA, manayoga, vacana, kAyayoge, gaNatA bheda nava sadA; kRta kArita anumatithI, thAya satyAvIza kharA, kaSAya cArathI ekazataaTha, bheda kahe che kRtadharA. (5) vaLI ajIva adhikaraNakerA, cAra bhedo jANavA, pratibheda be ne cArathI, vaLI bheda be traNa mAnavA; nivartitanA che bheda bethI, nikSepa thAye cArathI, saMyoganA be bheda sAdhI, nisargatraNa vicArathI. (6) Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 143 artha : adhikaraNanA be bheda che. (1) jIva ane (2) ajIva, jIva adhikaraNanA 108 bheda che : (1) saMraMbha, (2) samAraMbha ane (3) AraMbha (4 thI 9) e darekanA manayoga, vacanayoga ane kAyayoga (10 thI 27) e darekanA kRta, kArita ane anumodana bhAva (28 thI 108) e darekanA krodha, mAna, mAyA ane lobhanimitta. ajIva adhikaraNanA cAra bheda che. temAM nirvatanAnA be, nikSepanA cAra, saMyoganA be ane nisarganA traNa pratibheda vicAravA yogya che. bhAvArthaH jIva zubha azubha sarva kArya sacitta acitta sAdhana dvArA kare che; jIva ke ajIva ekalA kAMI karI zakatA nathI, tethI jIva ane ajIva e be adhikaraNa che, e dareka dravya ane bhAva ema be prakAre che. jIva vyakti ane ajIva sAdhana e dravya adhikaraNa che. jIvanA kASAyika pariNAma ane sAdhananI tIkSmatArUpa zakti te bhAva adhikaraNa che. saMsArI jIva je zubhAzubha pravRtti kare che te koIne koI avasthAmAM kare che; ke je ekaso ATha prakAranI che. A ekasone ATha avasthA te jIvanuM bhAva adhikaraNa che. saraMbha, samAraMbha ane AraMbha e traNa mukhya che. tene mana, vacana ane kAya e traNa yoga sAthe guNatAM nava thAya che. kRta, kArita ane anumodita e traNene uparokta nava guNatAM satyAvIza thAya che. A satyAvIzane krodha, mAna, mAyA ane lobha e cAre guNatAM ekaso ATha thAya che. pramAdI jIvanI (kAryanI pravRtti arthe karAtI) mAnasika taiyArI te saMraMbha che; kAryArtha sAdhana ekaThA karavAM te samAraMbha che ane kAryarUpa pravRtti te AraMbha che. saMkalparUpa sUkSma avasthAthI zarU karI pravRttirUpa bAhya avasthA sudhInI pravRtti te saMraMbha, samAraMbha Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 tatvArthAdhigamasUtra ane AraMbha che. traNa yoga A adhyAyamAM pahelA sUtramAM samajAvyA che. pote karavuM te kRta, bIjA pAse karAvavuM te kArita, ane bIjAnI pravRttimAM saMmata thavuM te anumata che. cAra kaSAya to prasiddha che. jIva cAra kaSAyamAMnA koI kaSAyanA kAraNe pravRtti kare che, karAve che ane karanArane anumodana Ape che. kaSAyavaza jIva traNa yogamAMnA koI dvArA pravRtti kare che tenI saMraMbha e prAraMbhanI, samAraMbha e madhyanI ane AraMbha e chellI bhUmikA che. paramANu yA skaMdharUpa mUrta vastu e dravya ajIva adhikaraNa che. tenA cAra bheda che : (1) vastunI racanA-AkAra te nirvartanA (2) rAkhavA te nikSepa, (3) meLavavA te saMyoga ane (4) pravartana te nisarga. nivarnanAnA be bheda che : (1) vastunI bAhya racanA te mULaguNa nirvartana che. ne (2) sAdhanAnI kAryakara zaktirUpa guNa uttara guNa nirvattvanA che. nikSepanA cAra bheda che : (1) vicAra vinA ekamada mUkavuM te sahasAnikSepa che. (2) joyA vinA mUkavuM te apratyavekSita nikSepa che (3) barAbara pramArjana karyA vinA mUkavuM te duSpamArjana nikSepa che ane (4) upayoga vinA vastu mUkavI te anAbhoga nikSepa che. saMyoga be prakAranA che : (1) AhArapANInAM sAdhana te bhaktapAna (2) anya sAdhana ane upakaraNa. mana, vacana ane kAyAnI pravRttirUpa traNa nisarga che. pahelI cAra karmaprakRtinA Azrava : sUtraH- tatpradoSa-nihnava-mAtsaryA-ntarAyA-sAdano paghAtA jJAnadarzanAvaraNayoH // 11 // Tu-zo-tApa- na-va-parivevanA-cAtmprobhysthaanysdvedysy // 12 // Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 tatvArthAdhigamasUtra bhUta-vratyanukampA-dAna-sarAgasaMyamAdiyogaH kSAnti zaucamiti sadvedyasya // 13 // kevali-zruta-saMgha-dharma-devAvarNavAdo ranamodI 24 kaSAyodayAttIvAtmapariNAmazcAritramohasya // 15 // anuvAda : doSa, nidbhava, kare, IrSyA, aMtarAya, AzAtanA, upaghAta karatAM karma bAMdhe, jIva jJAnAvaraNanA; darzanAvaraNIya bAMdhe pUrva kAraNa jANavA, karma trIju kema bAMdhe, suNo bhavijana ekamanA (7) duHkha, zoka dhare kare saMtApa kaMdana vadha vaLI, zUnyacitte vilapatA, pote ane bIjA maLI, karma azAtAvedanIyane, bAMdhatA jIvo ghaNA, tehathI viparIta rIta ne, anya kAraNa che ghaNA, (8) dilamAM dayA jIvane vratInI, dAna dharme sthiratA, sarAga saMyama yoga Adi, kSAnti zucitA dhAratA; karma zAtAvedanIyane, bAMdhatA ema vinA, mohanIyane kema bAMdhe, suNo kAraNa karmanA 9) kevalI, zruta, saMgha, dharma, devanI niMdA kare, darzana mohanIya bAMdhe, bhavaviTaMbana vistare; kaSAya udaye tIvra bhAve, cAritryamohaja bAMdhatAM, savi ziromaNi moha vadhatA, bhavaM paraMpara sAMdhatA. (10) arthaH praSa, ninhava, mAtsarya, aMtarAya, AzAtanA ane upaghAta Adi jJAnAvaraNa ane darzanAvaraNa e benA Azrava che. kRta ane kArita duHkha, zoka, tApa, AkaMda, vadha ane paridevana-bephAsudana Adi azAtA-vedanIyanA Asrava bane che, Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 tatvAthadhigamasUtra tethI viparIta bhUta ane vratI pudgala, dAna, sArAga saMyama, kSamA ane zuci Adi zAtA vedanIyanA Asrava che. kevalI, zruta saMgha ane deva AdinA avarNavAda, darzana mohanIya karmanA Asrava che. tIvra bhAve kaSAyano udaya cAritrya mohanIya karmano Asrava che. mohanIya karma-karmamAM ziromaNirUpa che. - bhAvArtha H yoga ane kaSAya e be sAmAnya baMdhahetu che. pravRttinI samaja paDatAM heyano tyAga ane upAdeyanI pravRtti saraLa bane tadarthe saMkSepamAM zubha-azubha pravRtti darzAvI che. jJAna, jJAnI ane jJAnanA sAdhana para dveSa te jJAnapradveSa che. guru oLavavA-chUpAvavA, jJAna ke jJAnanA sAdhana mATenA praznamAM vakratAthI ajANa dekhAvuM ke potA pAse nathI ema kahevuM te jJAnaninyava che. ApavA yogya pAkuM jJAna hovA chatAM pAtra grAhaka maLatAM te ApavAmAM dilacorI rAkhavI te jJAnamAtsarya che. duSTa bhAvathI jJAnaprAptimAM bAdhA nAMkhavI te jJAnAMtarAya che. jJAna Apato hoya tene vacana zarIranA cihana dvArA nA pADavI te jJAnAsAdana che. sAcAM vacanane ulaTI matithI anucita karI temAM doSa kADhavA te jJAnopadhAta che. jJAna hovA chatAM teno avinaya, te prakAzita na karavuM, tenA guNo chUpAvavA te AsAdana che. jJAnane ajJAna mAnI tene naSTaprAyaH karavAno prayatna te upadhAta che. uparokta pravRtti jJAna, jJAnI ane jJAnanA sAdhana pUratI ke tenA saMbaMdhamAM hoya tyAre te jJAnAvaraNanA Azrava bane che ane jyAre te dareka darzana, darzanI ke darzananA sAdhana sAthe saMbaMdha dharAve tyAre darzanAvaraNanA Asrava bane che. pIDA thavI te duHkha, ciMtA ke zoka thavo te zoka, tIvra saMtApa te tApa, AMsu sAravA te AkraMdana, daza prakAranA koIpaNa Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 147 prANano viyoga karAvavo te vadha, viyoga thatAM vyaktinA guNa smaraNa karI vAraMvAra rudana karavuM te paridevana, tADana, tarjana, Adi potAmAM utpanna karavA, bIjAmAM utpanna karAvavA Adi asAtAvedanIyanA Azrava che. prANImAtra 52 anukaMpA-dayA, dezavirati yA sarva virati vrata svIkAranAra para savizeSa anukaMpA, svavastuno bIjAne arthe tyAga te dAna, saMyama svIkAravA chatAM rAgadveSa kSINa na thavAthI udbhavatA rAgadveSajanya vikAra te sarAga saMyama, kAMIka saMyama ane kAMIka asaMyama arthAt aMzataH vratasvIkAra te saMyamAsaMyama, paravaza bhogano tyAga te akAma nirjarA, ajJAnathI mithyA kAyaklezarUpa tapa te bAla tapa, dharma dRSTie kaSAya Adi doSanI nivRtti te kSAnti, ane lobha Adi doSanI zuci te zauca, Adi sAtAvedanIyanA Azrava che. A sarva pravRtti kaSAyajanya hoya to baMdha hetu-Azrava che; paraMtu svecchAe svIkArela vrata niyama AdinA pAlana karatAM AvI paDatA duHkha Adi asAtAvedanIyanA hetu nathI. tenuM kAraNa e che ke vrataniyama Adi sadabuddhi ane vRttithI svIkAravAmAM Ave che ane tethI tevA prasaMgamAM kaSAya hotA nathI. kevalInA avarNavAda, zrutajJAnanA avarNavAda, caturvidha saMghanA avarNavAda, dharmanA avarNavAda, devanA avarNavAda Adi darzana mohanA Asrava che. avarNavAda e che ke jyAM doSa nathI tyAM duSTa buddhithI doSa kADhavA ane guNanI upekSA karavI. potAnI aMdara kaSAya utpanna karavA ane bIjAmAM utpanna karAvavA ane temAM tIvra pariNAma rAkhavA te cAritrya mohanIyakarmanA Asrava che. satyano upahAsa, dInanI mazkarI, Adi hAsyamohanIyanA; krIDA pravRttimAM ruci ane vrataniyamamAM arUci te ratimohanIyanA; Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 tatvArthAdhigamasUtra bIjAne becena ka2vA ane tenA ArAmamAM khalela pahoMcADavI te ati mohanIyanA; zoka karavo ane karAvavo te zoka mohanIyanA; DaravuM ane DarAvavuM te bhaya mohanIyanA; hitakara pravRtti ane kriyA prati ghRNA te jAgupsA mohanIyanA; ThagavAnI Teva ane 52 doSa darzana te strI vedanA; srI, puruSa, ane napuMsaka, e dareka yogya saMskArono abhyAsa te anukrame traNa vedanIyanA ema e sarva kaSAya-mohanIyanA Asrava che. Ayu ane nAmakarmanA Asrava : sUtra:- bahvArambhaparigrahatvaM ca nArakasyAyuSaH // 16 // mAyA tairyagyonasya // 17 // alpAraMbhaparigrahatvaM svabhAvamArdavArjavaM ca mAnuSasya // 18 // ni:zItavratatva ca sarveSAm // 1 // sarAgasaMyamasaMyamAsaMyamAsaMyamAkAmanirjarA bAlatapAMsi devasya // 20 // yogavakratA visaMvAdanaM cAzubhasya nAmnaH // 21 // viparItaM zubhasya // 22 // anuvAda : bahu AraMbhI parigrahone, grahaNa karatAM karmathI, narakAgatinuM Ayu bAMdhe, zAstra samajo marmathI; kapaTa bhAve Ayu bAMdhe, gati tiryaMca jAtanuM; mAnavataNuM vaLI Ayu bAMdhe, kahuM chuM bhalI bhAtanuM (11) AraMbha, parigraha, alpa dharatA, mRdutA ne saralatA, manujagatinuM Ayu bAMdhe, suNo manadharI ekatA; zIla rahitathI sarva Ayu bAMdhatA jIva sarvadA, devAyubandhana hetune, nisuNI haNo savi ApadA (12) Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 149 sArAgasaMyama, dezavirati, akAmanirjara bhAvanA bAlatapasI kaSTa karatAM, Ayu bAMdhe devanA; vakratA dhare yoganI vaLI, visaMvAdo dhAratA nAma karma azubha bAMdhe, viparIte zubha bAMdhatA. (13) artha : bahu AraMbha ane parigraha naraka AyuSyanA; mAyA ane kapaTa e tiryaMca AyuSyanA; alpa AraMbha, parigraha, mRdutA, saraLatA, e manuSya AyunA; zIlarahitapaNuM ane vratarahitapaNuM e cAre AyuSyanA; sarAga saMyama, deza virati, akAma nirjarA, bAlatapa Adi deva AyuSyanA Azrava che. yoganI vakratA, visaMvAdana e azubhanAma-karmanA ane tethI viparIta yoganI ekasUtratA ane daMbhano tyAga e zubha nAma karmanA Azrava che. bhAvArtha : prANIne duHkha pahoMcADavAnI sakaSAyI pravRtti te AraMbha ane vastunI mAlikImAM mUcha te parigraha che. AraMbha ane parigrahamAM rasavRttinA pariNAme azubha pravRtti rahyA kare tethI A be naraka AyuSyanA hetu che. chala prapaMca, kuTilatA kapaTa, temaja svArtha khAtara mithyA darzanano dharma tarIke upadeza, zIlano abhAva Adi paNa mAyA che. A sarva tiryaMca AyuSyanA hetu che. alpa AraMbha ane alpa parigrahanA pariNAma, svabhAvamAM mRdutA ane saraLatA e manuSyanA sAmAnya hetu che. vrata ane zIlano abhAva e cAre prakAranA AyuSyanA sAmAnya hetu che. vrata e mULa guNa, ane zIla e vratanA sahAyaka hoI uttara guNa che. tenuM varNana adhyAya sAtamAM sUtra 16 ane 17mAM AvavAnuM che; vrata ane zIlanA pAlana arthe kaSAyano tyAga karavo te paNa zIlamAM gaNAya che. vratanI svIkAra pachI AMzita Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 tatvArthAdhigamasUtra kaSAya-rAgadveSa rahe te sarAga saMyama che. aNuvratano svIkArane saMyamasaMyama che. parAdhInatAnA kAraNe hIna pravRttino tyAga te akAmanirjarA che. agnipraveza, parvataprapAta, jalapradeza, viSabhakSaNa, anazanalAMghaNa Adi vivekarahita kaSTa veThavuM te bAlatapa che. te sarva deva AyuSyanA hetu che. mana, vacana, ane kAyAnI pravRttinI kuTilatA arthAt vicAravuM kAMI, bolavuM kAMI, ane pravRttimAM kAMI; arthAt ekasUtra pravRttino abhAva te yoga vakratA che. daMbhanuM sevana te visaMvAdana che. te be azubha nAmakarmano hetu che. potAnA vize mana, vacana ane kAyAnI bhinna bhinna pravRtti te yogavakratA che. bIjAnA prati mana, vacana ane kAyAnI pravRttinI bhinnatA te visaMvAdana che. AthI ulaTuM mana, vacana ane kAyAnI samAna ekarUpa pravRtti te yoga saraLatA ane saMvAdana e zubha nAma karmanA hetu che. tIrthakara nAmakarmanA baMdha hetuo : sUtra - darzanavizuddhivinayasapannatA zIlavrateSvana ticAro'bhIkSNaM jJAnopayogasaMvegau zaktitastyAgatapasI saMghasAdhusamAdhi vaiyAtRttyakaraNamarhadAcaryabahuzrutapravacanabhaktirAvazyakAparihANimArgaprabhAvanA pravacanavatsalatva nititIrthakvI paraNA anuvAda : darzana vizuddhi, vinaya sAthe, anaticArI zIladharA, jJAnasaMvega nitya dharatAM, tyAga, tapa dharatA narA; saMgha, sAdhu taNI samAdhi, nahi vaiyAvacca choDatA, arihaMta, sUri, bahu zratonI, bhakti pravacana rAkhatA. (14) Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra avazya karaNI SaT prakArI, niraMtara dharatA janA, mukti mArga prakAza bhAve, Adara zAsanataNA; jina nAma karma sarasa dharma, puNyanI utkRSTatA, jIva bAMdhe udaya Ave, pada tIrthaMkara sAdhatA. (15) artha : darzana vizuddhi, vinaya, niraticAra zIlavratatva, abhIkSNajJAna ane upayoga, saMvega, yathAzakti tyAga, yathAzaktitapa caturvidha saMgha ane sAdhu Adine samAdhikaraNa, vaiyAvRtyakaraNa, arihaMtabhakti, AcAryabhakti, bahuzrutabhakti, zAsanabhakti, Avazyakano aparihAra, mokSamArganI prabhAvanA ane pravacanavAtsalya Adi tIrthaMkara nAma karmanA Asrava che. bhAvArtha : vItarAga deva kathita tattva para ruci ane zraddhA te darzanavizuddhi che. mokSanA sAdhana evA jJAna AdinuM bahumAna te vinaya che, ahiMsA Adi pAMca-mULavrata ane tenI rakSArthe vADarUpazIla ane bAvrata temaja zIla-brahmacarya AdinuM niraticAra pAlana te anaticAra zIlavratatva che. tattvaviSayaka jJAnamAM satata jAgRti ane upayoga te abhIkSNajJAnopayoga che. sAMsArika bhoganA sAdhanonI lAlacamAM na sapaDAvAnI jAgRti te abhIkSNa saMvega che. vivekapUrvaka yathAzakti dAna te tyAga che. dAnanI vyAkhyA sAtamA adhyAyanA chellA be sUtromAM Avaze. bAhya yA atyaMtara tapa te tapa che. tapanuM varNana adhyAya navamAnA sUtra ogaNIza vIzamAM AvavAnuM che. caturvidha saMgha ane pradhAnapaNe sAdhu Adine samAdhi pahoMcADavAnI pravRtti te samAdhikaraNa che. glAna Adi vratadhArInI sevA te vaiyAvRttva che. arihaMta, AcArya, bahuzruta ane pravacana Adi prati anurAga ane te darekanuM bahumAna te anukrame arihaMtabhakti, 151 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upara tatvArthAdhigamasUtra AcAryabhakti, bahuzrutabhakti ane pravacanabhakti che. sAmAyika Adi che Avazyakano bhAvathI satata svIkAra te AvazyakApariyANi che. abhimAna tajI mokSamArga jIvanamAM utAravo, ane bIjAne te mATe upadeza devo te mokSamArga prabhAvanA che. samAnadharmI para niSkAma prema te sahadharmI-vAtsalya athavA zAstra prati bahumAna te pravacana vAtsalya che. A sarve tIrthakara nAma karmanA Asrava che. TUMkamAM, vIzasthAnaka padanI suMdara ne sacoTa ArAdhanAthI tIrthakara nAmakarma baMdhAya che. gotra ane aMtarAya karmaprakRtinA Asrava : sUtraH - parAtmanindAprazaMse sadguNAcchAdanodbhAvane ca nIcaitrI rajhA tadviparyayo nIcairvRtyanutseko cottarasya // 25 // vighnakaraNamantarAyasya // 26 // anuvAda : paranI niMdA, AtmazlAghA, parasannuNane DhAMkatAM guNo nahiM potApaNAmAM, tehi nitya prakAzatA; nIca gotra bAMdhe azubha bhAve, jIva bahu vidha jAtanA, nIca gotra baMdhana choDavA vaLI, yatna karo bhalI bhAtanA (16) ehathI viparIta bhAve; namratA dharatA sadA, abhimAna tajatAM gotra bAMdhe, uMcanA bhavi jIva sadA, dAna lAbha ja bhogapabhoge, virya guNanI vinatA, karatA thakAM aMtarAya bAMdhe, suNo mana karI ekatA (17) artha : paraniMdA, AtmazlAghA, paranA guNanuM AcchAdana, potAnA achatA guNanuM prakAzana Adi nIca gotra karmanA Asrava che. AthI viruddha svaniMdA, paraguNa prazaMsA, potAnA avaguNanuM prakAzana e ucca gotrakarmanA Asrava che. dAna, lAbha, bhoga, Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 153 upabhoga ane vIryanA guNamAM vighna nAkhavA te aMtarAya karmanA Asrava che. | bhAvArtha : dubuddhithI bIjAnA sAcA jUThA doSa pragaTa karavA te paramiMdA che, potAnI khoTI DaMphAsa mAravI te AtmaprazaMsA che. bIjAnA chatA guNane chUpAvavA te sadgaNanuM AcchAdana che. potAnA achataguNanuM pradarzana te asaguNanuM udbhAvanA che. A sarva nIca gotranA Asrava che. potAnA doSa jovA ane prakaTa karavA te svaniMdA che. pArakAnA guNa joI tenI prazaMsA karavI te paraprazaMsA che. potAnA chatAM guNane chUpAvavA te svaguNAcchAdana che. potAnA achataguNane temaja avaguNane na chUpAvavA te avaguNanuM prakAzana che. pUjaya-vyakti yA vaDila prati bahumAna, vinaya, yA namravRtti che. jJAna, saMpatti, buddhi kuzaLatA, Adi adhika hovA chatAM abhimAna na karavuM te anutsukatA che. | sUtra agIyArathI chavIzamAM nirdezela mULa prakRtinA Azrava te sAMparAyika karmanA upalakSaNa mAtra che. tethI darzAvyA vinAnA tevA bIjA Azrava paNa te te mULa prakRtinA samajI levAnA che. udAca ALasa, pramAda, mithyAupadeza Adi jJAnAvaraNa ane darzanAvaraNanA; vadha, baMdhana, tADana, tarjana Adi asatAvedanIyanA Azrava gaNAvyA nathI, paraMtu te ane tevA bIjA dareka prakRti mATe samajI levAnA che. | AzravanI bAbatamAM zAstraniyama evo che ke sAmAnya rIte AyuSya sivAyanI bAkInI sAta prakRtino baMdha ekI samaye thAya che; tadanusAra eka prakRtinA baMdha samaye bAkInI cha prakRtino baMdha mAnavAmAM Ave che. Azrava to ekI samaye eka eka Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 ' tatvArthAdhigamasUtra prakRtino thAya che. paraMtu baMdha to eka prakRtino pradhAnatAthI ane bAkInI cha prakRtino gauNatAthI thAya che. bAkInI cha prakRtino je baMdha thAya che te avirodhI prakRtino ja thAya che. AzravanA uparokta vibhAga anubhAga yA rasabaMdhanI apekSAe che; eTale A vibhAga pradezabaMdhanI apekSAe nathI. Ama ekI samaye eka ja prakRtinA Asrava ane pradhAnatAthI eka prakRtino baMdha ane gauNatAthI bAkInI cha. avirodhI prakRtino baMdha svIkAravAthI zAstraniyama sacavAya che. anubhAga-rasa baMdhanI apekSAe karela AzravanuM pRthakkaraNa-varNana mukhya bhAvanI apekSAe che. Ama hovAthI je je prakRtinA je je Azrava batAvyA che te temAM pradhAnatAthI hoya che; paraMtu gauNatAthI apradhAna karmaprakRtinA Azrava paNa hoI zake che. ' tattvArthAdhigamesUtre, sAnuvAdavivecane; // pUSaNothaNdhyAya, mAvatighoghavI ddA . Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 155 | | adhyAya 7mI pAMca vrata ane tenI bhAvanA : sUtra - hiMsAvRtAntayAoi vinirvatam A resipAhitI rA. anuvAda: hiMsA asatya, corI, maithuna, parigrahathI aTakavuM, vrata jANIe ema pAMca bhede, pApakRtithI viramavuM; dezathI je aTakavuM te, aNuvrata prabhue kahyuM, sarvathI je aTakavuM te, mahAvrata zAstra bharyuM (1) artha : hiMsA, asatya, corI, maithuna ane parigraha e darekathI nivRtti te pAMca vrata che; te pALavAthI pApa-vyApAra virame che. vrata be prakAranA che. (1) mahAvrata, ane (2) aNuvrata. bhAvArtha : doSa samajI tenA tyAgano svIkAra te vrata che. ahiMsA e mukhya pradhAna vrata che. khetaranI rakSArthe jema vADa hoya tema ahiMsA vatanI rakSArthe bAkInA vrata vADa samAna che. vratanI be bAju che. (1) nivRtti ane (2) pravRtti. asatkAryathI nivRtti ane satkAryamAM pravRtti te vrata che; arthAt vrata e mAtra niSkriyatA nathI. vrata pAMca che; (1) ahiMsA (2) satya, (3) acaurya, (4) brahmacarya ane aparigraha. A vrata uparAMta mULa vatane puSTa karanAra rAtribhojana viramaNa paNa avAMtara vrata che. vratanA be prakAra che. (1) sarvAza viratirUpa mahAvrata ane AMzika virati rUpa aNuvrata. aNuvratathI vikAsa zarU thaI mahAvratamAM pariName che. sUra - tabairtha mAvanAra pa4 rUA. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 tatvArthAdhigamasUtra hiMsAdiSvihAmutra cApAyAvadyadarzanam // 4 // duHkhameva vA // 5 // maitrIpramodakAruNyamAdhyasthyAni sattvaguNAdhikaklizyamAnAvineyeSu // 6 // jagatkAyasvabhAvau ca saMvegavairAgyArtham // 7 // anuvAda : te te vratonI sthiratAmAM, bhAvanA pAMca pAMca che, ema bhAvanAo sarva maLatAM, paccIza pUrI thAya che; hiMsAdi doSe nahiM aTakatA, jIva Ihabhava parabhave, Apattine aniSTatAnA, duHkha gaNa savi anubhave. (2) jagatanA jIvamAtramAMhi, bhAvanA maitrI bhalI; guNathI adhikAM jIva nirakhI, ullAsabhAva pramodanI; saMsAra duHkhe tapta jIvo : mAMhi karuNA ANavI, apAtra jaDa ajJAnIjanamAM, madhyasthatA pIchANavI. (3) jagatanA svabhAva jANI, AdarI saMvegatA, kSayavaMta sarve bhAva samajI, Adaro virAgatA; saMvega ne vairAgya sAru, jagatkAya svabhAvanA, svarUpo vicArI AtmadhyAne, ramatA muni thaI ekamanA (4) artha: dareka vratanI sthiratA mATe pAMca pAMca bhAvanAo che. ema pAMca vratanI pacIza bhAvanA thAya che. hiMsA Adi doSathI Abhava ane parabhavamAM AvI paDatI Apatti ane aniSTanuM darzana karavuM. maitrI, pramoda, kAruNya ane mAdhyastha e cAra bhAvanA anukrame sarva jIva prati, adhika guNI prati, duHkhI prati ane apAtra prati bhAvavI. jagatanI ane kAyAnI kSaNabhaMguratAno vicAra karI saMvega ane vairAgyanuM ciMtana karavuM. bhAvArthaH vrata AtmAmAM utAravA vivekapUrvaka pravRtti Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 tatvArthAdhigamasUtra Avazyaka che. temAM rasa pedA karavA dareka vratanI pAMca pAMca bhAvanA darzAvI che : (1) Iya samiti-samyagarIte gamana Agamana karavuM. (2) manogupti-aniSTa vicArane tyajavA. (3) eSaNAsamiti-betAlIza doSa rahita AhArapANI meLavavA. (4) AdAna nikSepa samiti - sArI rIte avalokana karI, le mUka karavI. (5) AloktipAna bhojana-AhAra-pANI sArI rIte joI tapAsI levA. e pAMca ahiMsAvratanI bhAvanA che. (1) anuvIci bhASaNa-vicAra- pUrvaka bolavuM. (2) krodha pratyAkhyAna-krodhano tyAga. (3) lobha pratyAkhyAna-lobhano tyAga. (4) nirbhayatA-bhayano tyAga ane (5) hAsya pratyAkhyAna-hAsyano tyAga e pAMca satyavratanI bhAvanA che. (1) anuvIci avagraha yAcana-vicArapUrvaka jarUrI avagrahasthAnanI yAcanA karavI. (2) abhIkSNa avagraha yAcana-tevI rIte vAraMvAra yAcanA karavI. (3) avagrahAvadhAraNa-yAcanA vakhate avagrahanuM parimANa dhArI levuM. (4) sAdharmika pAse avagraha yAcana-ucita prasaMge sahadharmI pAse avagrahanI mAMgaNI karavI ane (5) anujJApita pAna bhojana-gurunI AjJApUrvaka annapAna, bhojana lAvavA ane temanI anujJA maLyathI teno upayoga karavo. e pAMca acauryavratanI bhAvanA che. (1) strI, pazu, naMpusaka Adi sevita Asana zavyA Adino tyAga. (2) rAgapUrvaka strI AdinA aMge mAMga jovAno tyAga. (3) pUrve anubhavela rati vilAsanA smaraNano tyAga. (4) vikArajanaka padArthono tyAga ne praNita rasabhojana varjana-kAmoddIpaka rasapAnano tyAga ane (5) manojJa rasabhojana varjana-kAmoddIpaka rasapAnano tyAga ane (5) manojJa amanojJa sparza Adi Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 tatvArthAdhigamasUtra pratikULa sparza, rasa, gaMdha, varNa ane zabda prati samabhAva. e pAMca brahmacaryavratanI bhAvanA che. rAga, dveSa pedA karanAra sparza, rasa, gaMdha, varNa ane zabda prati te te prasaMge samabhAva sAcavavo te parigraha vratanI pAMca bhAvanA che. uparokta dareka vratanI bhAvanAo jaina saMghamAM -sAdhunA pradhAna sthAnanA AdhAre mahAvratane lakSyamAM rAkhI darzAvI che; tema chatAM vratadhArI temAM potapotAnA adhikAra anusAra saMkocavikAsa karI zake che. doSanA vAstavika darzanathI vrata sthira thAya che. ahiMsA Adi vratanI sthiratA mATe avratamAM doSanuM darzana karavuM, avrata AdinA sevanathI potAne temaja anyane Aloka ane paralokamAM Apatti anubhavavI paDe che te anukrame Ihaloka ane paraloka doSa darzana che. A doSa darzanathI vratanA saMskAra vikase che ane teja vratanI bhAvanA che. ahiMsA AdinA vratadhArI hiMsAthI potAne thatA duHkhanI anyane thatA duHkha sAthe kalpanA kare te duHkha bhAvanA che. ahiMsA AMdi vratanI sthiratAmAM maitrI, pramoda, kAruNya ane mAdhyasthya e cAra bhAvanA khAsa upayogI che; kAraNa ke te sadguNanA abhyAsa arthe che. prANImAtra prati maitrIbhAva, adhika guNI prati pramodabhAva-AdarabhAva, piDitaduHkhIprati karuNAbhAva ane saMskArahIna prati taTasthabhAva keLavavA jarUrI che. vratanA abhyAsIne saMvegatA ane vairAgyanI pahelI jarUra che. tenAM bIja jagatasvabhAva ane zarIrasvabhAvamAM rahelA che. prANImAtra duHkha anubhave che. jIvana jhAkaLanA bindunI mAphaka azAzvata che. pratyeka padArtha nAzavaMta che. A prakAranI vicAraNAthI saMsAramAM Asakti ghaTe che ane dUra paNa thAya che; Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 159 te uparAMta saMsAra bhayajanaka jaNAtAM saMvega paNa udbhave che. pAMca vratanuM varNana : sUtraH - pramattayogAtprANavyaparopaNaM hiMsA // 8 // asadabhidhAnamanRtam // 9 // adattAdAnaM steyam // 10 // maithunamabrahma // 11 // pUccha parigraha rA jizo to rUA * AryanArAza 4 tArI anuvAda : pAMce pramAde vaza paDIne, jIva prANa viyoga te, hiMsA taNuM lakSaNa kahyuM, tattvArthasUtre samajIe; asatya vacano bolavAne, doSa amRta che bIjo nahiM dIdhelI vastu levI, corI doSa kahyo trIjo (2) maithuna te abrahma cotho parigraha mUrchA dhare, e pAMca doSe duHkhI jIvo, avirati bhavamAM phare e pAMca pApo dUra karI, niHzalyatA bhAve bhajI, viratipaNe ramIe sadA jIva aviratine saMtyajI (6) virativALA jIvanA, be bheda sUtre saMgrahyA. agArI e che prathama bhede, aNagAra bIje sAMbhaLyA. agArI dharatAM aNuvratone, guNavratI zikSAvatI, ema bAra vrata grAhaka banIne, pAmatA saMyama rati. (7) artha : pAMca pramAdane vaza banI jIvanA prANano viyoga karavo te hiMsA che. pramAdathI amRta bolavuM te asatya che, pramatta yoge ApyA vinA grahaNa karavuM te corI che. maithasevana te abrahma che. sAdhana AdimAM mUccha te parigraha che. A pAMca doSa vaza jIva avista che. zalya dUra karI pAMca vrata svIkAranAra Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 tatvAdhigamasUtra virata che. virata jIva be prakAranA che. (1) gharabAravALA zrAvaka zrAvikA agArI che. anagAra pAMca mahAvratanuM sevana kare che. agArI pAMca aNuvratanuM, traNa guNavratanuM ane cAra zikSAvratanuM ema pAMca vrata ane sAta zIlanuM yathAzakti pAlana kare che. - bhAvArthaH hiMsAnI vyAkhyAmAM be aMza che. (1) pramattayoga, ane (2) prANavyaparopaNa pramattayogamAM magha, viSaya, kaSAya, niMdrA ane vikathA e pAMca pramAdano samAveza thAya che. rAga ane dveSa anukrame moha ane tiraskArajanya che. A pAMca pramAda eka, be, traNa, cAra ane pAMca eka sAthe paNa hoI zake che. tenA kAraNe thatI mana, vacana ane kAyAnI, pravRtti te pramatta yogajanita che. jIvanA prANano viyoga te prANavyaparopaNa che. pramattayogamAMthI thayela prANa vadha te hiMsA che. hiMsAnI sadoSatA prANa levA uparAMta tema karanAranI bhAvanA parathI nirNita karI zakAya; asAvadhAnatA, azubha bhAvanA, hiMsAno saMkalpa, Adi pramattabhAve prANa nAzanI pravRtti AdarI hoya ane prANanAza thayo hoya ke na thayo hoya to paNa te hiMsA doSarUpa che. paraMtuM upayogapUrvaka hita karavAnA hetue, hiMsAnA saMkalpanA badale jIvanA hita mATe, apramatta bhAve pravRtti karatAM prANanAza thayo hoya to paNa te hiMsA doSarUpa nathI, zAstramAM hiMsA be prakAre kahI che. (1) dravya hiMsA ane (2) bhAva hiMsA. pramattabhAve prANanAzamAM dravya ane bhAva e baMne hiMsA samAI jAya che. jyAre apramatta bhAve prANanAzamAM dravya hiMsA hovA chatAM bhAva hiMsA nathI. tAttvika dRSTie pramattayoga teja hiMsA che; paraMtu te adazya hoI sAmudAyika rIte vyavahAramAM utArI zakAya tema na hovAthI Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 161 dazya prANavadha sAmudAyika jIvanamAM hitakAraka, ISTa ane zakya hoI pahelI najare te Avazyaka gaNAya che. ahiMsAnA vikAsakramamAM paNa sthUla prANavadhanA tyAga pachI pramattayogarUpa hiMsAno tyAga AvI zake che; ane te sAmudAyika rIte zakya paNa banI zake che. saMkSepamAM je pravRttithI cittanI komaLatA ghaTe, kaThoratA vadhe ane te sAthe jIvananI tRSNA vadhe te hiMsAnI doSarUpatA che; ane je pratithI cittanI komaLatA vadhe, kaThoratA ghaTe, sahaja premamaya daSTi vikase ane jIvana aMtaramukha bane te vartana dekhAvamAM hiMsaka hoya chatAM te hiMsA doSarUpa nathI. pramattayogano tyAga ane te sAthe prANavadhano paNa tyAga karavA upayoga rAkhavo te ahiMsA che. asat ciMtana, asat vacana ane asat AcaraNa te asatya che; pramatta yogapUrvaka A traNa prakAranI pravRtti asatya doSarUpa che. sat vastuno niSedha, sat vastune viparIta rIte ajJAna tarIke rajU karavI Adi asatya che. satya hovA chatAM bIjAnA manane duHkha karavAnA durbhAvathI bolavuM te gahitanidArUpa asatya che. pramatta yogano tyAga karavo, mana, vacana ane kAyAnI pravRtti ekarUpa rAkhavI te satya che. - tRNa samAna tuccha vastu paNa tenA mAlikanI rajA vinA bhavyapramatta yogapUrvaka levI te corI che. lAlaca dUra karI nyAyapUrvaka vastu meLavavI te acaurya che. mithuna-strIpuruSanA yugalanI pravRtti te maithuna che. AvI maithunanI pravRtti te abrahma che. mithuna zabdano vikAsa karI yugala strI puruSanuM, puruSa puruSanuM, strI strInuM, sajAtIya ke vijAtIya paNa hoI zake che. manuSyadevanuM, manuSya tiryacanuM, e vijAtIya Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 tavAthadhigamasUtra yugala che. kAmarAganA AvezathI utpanna thatI mAnasika, vAcika ane kAyika pravRtti te maithuna che. niyata rIte pramattayoga to AmAM hoya che, kAraNa ke maithuna pravRtti apramatta dazAmAM saMbhavatI ja nathI. A uparAMta kAmarAgajanita ceSTA ekalA paNa AcaravAmAM Ave to te A doSamAM Ave che. jenA pAlanathI sadgaNa vadhe te brahma, ane je pravRttithI sadgaNa na vadhatAM doSanuM poSaNa thAya te abrahma che. mUccha-mamatva te parigraha che. vastumAM Asakti te mUccha che; AsaktithI vivekabhraSTa thavAya che. - koIpaNa pravRtti rAga, dveSa, moha Adi kAraNe thAya che; tethI rAga, dveSa, moha Adi doSa che, Ama doSathI pAchA pharavuM te mukhya vrata che. doSanA tyAgano upadeza ApatAM pahelAM doSa janya pravRtti samajAvavAmAM Ave to doSano tyAga karAvI zakAya. AmajanatA rAga, dveSa Adino tyAga jhIlI na zake; tene to tajajanya pravRttirUpa ahiMsA, satya, Adi pravRtti gaNAvI samajAvAya to te mATe Adara utpanna karI zakAya ane AcaraNamAM mukavAno prayatna paNa karAvI zakAya. A kAraNe pAMca vrata samajAvavAnI AvazyakatA utpanna thAya che. vizALa dRSTivALA koI koI ahiMsA vratamAM bAkInA doSano samAveza karI samajAvavA prayatna kare che, teja prakAre satya Adi eka ja vratamAM anya vratono samAveza paNa samajAvI zakAya. vatI zalya vinAno hovo joIe. zalya traNa prakAranA che; (1) mAyA, (2) nidAna ane (3) mithyAtva. daMbha, kapaTa, ThagavAnI vRtti Adi mAyA che. bhoganI lAlasA te nidAna Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 163 niyANuM che. satyanI upekSA ane asatyano Agraha te mithyAdarzana che, A traNe mAnasika doSa che. je mAnasika ane zArIrika zAntino nAza kare che. vratI mATe pahelI zarata e che ke teNe zalyano tyAga karavo. yathAzakti ane yogyatA anusAra vratInA be prakAra che. (1) gRhastha strI yA puruSa-te agArI-gharavALA che. ane (2) tyAgI muni te anagAra-gharavinAnA che. A arthano vikAsa karI viSaya tRSNA yukta te agArI gaNI zakAya. kharI rIte to agArI, ane anagAranI Aja kasoTI che. viSaya tRSNA hovA chatAM agArI viSaya tRSNA tyAga karanAra-umedavAra hovAthI tene paNa vratI kahyo che. ahiMsA Adi mahAvrata na lenAramAM paNa tyAga vRttino aMza ubhave to gRhastha maryAdAmAM rahevA sAru aNuvrata laI zakAya che. Avo aNuvrata dhArI te zrAvaka kahevAya che. traNa guNavrata ane cAra zikSAvratanuM varNana ane samyakatvanA aticAra : sUtraH - digdezA-narthadaMDavirati-sAmAyika-pauSadhopavAso pabhogaparibhogAtithisaMvibhAgavatasaMpannazca // 16 // mAraNAntikI salekhanAM joSitA // 17 // zaMkA-kAMkSA-viciktsiA-nyadRSTiprazaMsAsaMstavAH samyagdRSTeraticArAH // 18 // vratazIleSu paJca paJca yathAkramam // 19 // anuvAda : dizA taNA parimANa vratane, deza avagAsika bhaNuM, anartha virati, vrata sAmAyika, posaDu vrata ja gaNuM; upabhogane paribhogamAMhi, parimANa ja manadharuM, atithitaNo saMvibhAga dhArI, rUDo saMyama AdaruM. (8) Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 tatvArthAdhigamasUtra ArAdhanAnI maraNa aMte, sevanA zAse kahI, suNI, dhArI viSaya vArI, hRdayamAMhi sadahI; samakti mUle bAra vratanA, aticAro have kahuM, manathI dharatAM, doSa tajatAM, zrAvaka dharma ja vahuM. (9) samakita guNanA aticAro, paMca suNo ekamanA, zaMkA, kAMkSA, vitigicchA, prazaMsA saMstava taNAM; vratazIlonA aticAro, paMca paMcaja varNave, prathamAdi vratanA aticAro, tajI guNane keLave. (10) arthaH pAMca mahAvrata pAMca aNuvrata pachI traNa guNavrata ane cAra zikSAvrata Ave che. je zIla nAmathI athavA uttaradrata nAmathI paNa oLakhAya che. di-dizA-parimANane digU parimANa vrata paNa kahe che. te uparAMta dezaviramaNa, anartha daMDaviramaNa, sAmAyika, pauSadha, upabhoga-paribhoga parimANa ane atithisaMvibhAga e judA judA vrata che. A vrato saMyama dharmanA pagathiyArUpa hoI yathArtha pAlana karavAnAM che. have samakita mULa bAra vratanA aticAra varNavavAmAM Ave che. tenuM niraMtara smaraNa rAkhI doSa tajavA ane zrAvaka dharmanuM pAlana karavuM. zaMkA, kAMkSA, vicikitsA, prazaMsA ane saMstava e pAMca samyagadarzananA aticAra che. dareka vrata, guNavrata ane zikSAvratanA pAMca pAMca aticAra che. bhAvArtha : aNuvrata alpAMzamAM levAtuM hovAthI ane alpAMzamAM vividhatA hovAthI alpAMza vrata grahaNanI pratijJA anekarUpe judI paDe che. sUtrakAra A vividhatAmAM na utaratAM gRhasthanA pAMca aNuvrata je mULa vatarUpa che tenuM varNana kare che; tyAganA mULa pAyArUpa hovAthI A vrata mULavrata yA mULaguNa Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 165 kahevAya che. mULa vatanI rakSA puSTi, zuddhi, vikAsa arthe gRhastha anya keTalAka vrata svIkAre che te zIla, uttaraguNa yA uttaradrata kahevAya che; AvA vrata sAta che, je traNa guNavrata ane cAra zikSAvratane nAme prasiddha che. jIvananA aMte gRhastha eka vadhArAnuM vrata levA IcchA kare che; tenuM nAma saMlekhanA vrata che. vratanI bAbatamAM be paraMparA che. (1) tattvArtha sUtrakAranI ane (2) jaina AgamanI. pahelI paraMparAmAM diviramaNa pachI upabhoga-paribhoga na gaNAvatAM deza viramaNa gaNAvyuM che. bIjI paraMparAmAM diviramaNa pachI upabhoga-paribhoga-parimANa vrata Ave che. mAtra kramanA pheraphAra sivAya vratanI saMkhyAmAM ke tenA nAmamAM kAMI paNa pharaka nathI. mAnasika, vAcika ane kAyika hiMsAno saMpUrNa tyAga na karI zakanAra potAnI yathAzakti nizcita gRhastha maryAdAmAM rahI jeTalI nyUna nyUnatara hiMsAthI jIvanavyavahAra nabhI zake tethI vadhAre hiMsAno tyAga karavo te ahiMsA aNuvrata che. nizcita gRhastha-maryAdAmAM rahetAM paristhiti anusAra maryAdita satya, acaurya, brahmacarya-svadArAsaMtoSavrata ane parastrI viramaNavrata ane parigraha-parimANa rAkhI te uparAMtano tyAga karavo te anukrame satya, acaurya, svadArA saMtoSa ane paradArA viramaNa ane aparigraha vrata che. cothA vratamAM strI mATe svapati saMtoSa ane parapuruSa viramaNa vrata samajI levAnuM che. pAMca aNuvratanI maryAdA Ama gRhasthadITha judI judI rahevAnI. potAnI tyAgazakti anusAra pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa Adi cAra dizA; agni, IzAna, naiRtya, vAyavya Adi cAra vidizA, ane Urdhva tathA aMdho ema daza dizAmAM gamanAgamananI Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 tatvArthAdhigamasUtra maryAdA bAMdhI tethI adhika gamanAgamanano tyAga te diviramaNa vrata che. A vrata jIvanaparyata mATe levAmAM Ave che. prayojana anusAra roja kSetranuM pariNAma nakkI karI uparokta vratamAM jIvanaparyata svIkArela gamanAgamana maryAdA paNa TUMkAvavI ane te uparAMta gRhasthanA bAre vratanuM dezathI pAlana karavA cauda niyama dhAravA ane saMkSepavA te dezaviramaNa vrata che. dezaviramaNa vratano ema paNa artha thAya che ke sarva vratano avakAza aMza yA dezathI je vratamAM che te dezaviramaNavrata che ane te kAraNe tene dezAvagAsika vrata paNa kahevAmAM Ave che. prayojana vinA daMDAvA mATe pravRtti karavI te anartha daMDa che. AvI nirarthaka pravRttithI viramavuM te anarthadaMDaviramaNavrata che. A traNa guNa vrata che. kALano abhigraha laI teTalA samaya mATe adharma pravRttino tyAga ane dharma pravRttimAM sthira thavA abhyAsa pAMDavo te sAmAyika vrata che. A vratanI kALamaryAdA be ghaDI yA 48 mInITa che. parva Adi divase temaja anya tithie upavAsa karI zarIra vibhUSA Adino tyAga karavo ane dharmajAgaraNamAM pravRtti karavI te pauSadhopavAsavrata che. jemAM adhika adharmano saMbhava che tevA khAna, pAna, vastra Adino tyAga karI ochA AraMbha samAraMbhavALA khAnapAna vastrasAdhana AdinuM bhoga upabhoga mATe parimANa-maryAdA bAMdhavI te bhogopabhoga parimANa vrata che. A vratamAM paMdara karmAdAnanA tyAgano paNa samAveza karavAmAM Avyo che. aMgArakarma, vanakarma, zakaTakarma, bhADAkarma ane sphoTakarma e pAMca karma; dAMta, lAkha, rasa, keza ane jhera e pAMca vepAra ane yaMtra Na, nilachana, davadAha, jalAzayazoSaNa ane asatIpoSaNa e pAMca sAmAnya e paMdara karmAdAna che. tenI Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 167 vizeSa samajUtI vaMdittA-sUtranA arthamAMthI ane gurugamathI meLavavA yogya che. tyAdhya dravyopArjita kalpanIya azana, pAna, khAdima, svAdima, auSadha, vastra, pAtra Adi zuddha bhakti bhAvathI sAdhune supAtra gaNI ApavA te atithisaMvibhAgavrata che. A vratathI dAna ApanAra ane lenAranuM hita thAya che. ApanArano tyAga keLavAya che ane lenAra te dvArA dharma pravRtti sArI rIte karI zake che. A cAra zikSA vrata che. kaSAyano aMta karavA kaSAyane poSanArA kAraNo pAtaLA pADavA zarIranA aMta vakhate je vrata levAmAM Ave che te maraNAMtikI saMlekhanA vrata kahevAya che. jyAre jIvanano aMta nizcita jANavAmAM Ave ane Avazyaka kartavyano nAza thato hoya tyAre koI paNa prakAranuM durbAna na thAya te rIte A vrata ArAdhavAnuM hoya che. - svIkArela vratane malina karanAra skUlanA te aticAra che; tenuM vAraMvAra sevana vratano nAza karAve che, tethI aticAra jANavA yogya che; paraMtu AcaravA yogya nathI. anAcAramAM vratano pUrNa bhaMga hoya che. Ama aticAra ane anAcArano bheda che. dareka vratanA pAMca aticAranuM varNana che, teno vistAra paNa karI zakAya. pAMca aticAranuM varNana madhyama dRSTie che. rAga dveSa Adi vikAro dUra karavA samabhAvanuM parizIlana karavuM e cAritra che; A hetu siddha karavA ahiMsA Avrita zIla Adi jIvanamAM utAravAmAM Ave che, tethI te paNa caritra che. vratanA kAraNe saMskAra zuddha thaI parivartana pAmatAM jIvana vyavahAra paNa badalAya che; A kAraNathI vrata ane zIlanA aticAranuM varNana karavAmAM AvyuM che. jaina darzananA svIkAra pachI sUkSma ane atIndriya Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 tatvArthAdhigamasUtra padArthomAM zaMkA karavI te zaMkAticAra che. jaina tattvajJAnamAM zaMkAne pUratuM sthAna che, ane te dUra karavAne paNa sthAna che; paraMtu atIndriya padArthone tarkanI kasoTIe kasavAno prayatna ISTa na hovAthI zaMkAne aticAra kahyo che. mithyA darzananI IcchA te kAMkSA che. dharmakaraNInA phaLanI IcchA athavA sAdhu sAdhvInA malina aMga, vastra Adi dekhI arati pedA thavI te vicikitsA che, mithyAdaSTithI prazaMsA ane teno atiparicaya anukrame prazaMsA ane saMstava che. samyaktavratanA A pAMca aticAra sAdhu zrAvaka baMnene samAna che. pAMca vratanA aticAra : sUtra - va-va-vicchata-timArA paUT-napAna nirothA ra0 mithyopadeza-rahasyAbhyAkhyAna-kUTalekhakriyAnyAsApahAra-sAkAramaMtrabhedAH // 21 // stenpryog-tdaataadaan-viruddhraajyaatikrm-hiinaadhikmaanonmaan-prtiruupkvyavahAraH rarA . paravivAhakaraNe-tvaraparigRhItA-'parigRhItAgamanA-naGgakrIDA-tIvrakAmAbhinivezAH // 23 // kSetra-vAtu-di-suvaf-dhana-thI-dAsIlAsa -pramAAtinA: iArakA anuvAda : baMdha, vadha ne chaviccheda, atibhAra AropaNA, annapAna nirodha pAMce, aticAra viTaMbaNA; aticAra tajatA prathama vratanA, zuddhi bhAkhe munivarA, vrata bIjAne sAMbhaLIne, doSa tajaze guNadharA. (11) Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra upadeza khoTo ALa detAM, phUTa lekho lekhatAM, thApaNo vaLI oLavIne, gupta vAta prakAzatA; aticAra tyAgI dharmarAgI, vrata bIjAne Adare, satyavAdI satyavadatA, vizvamAM yaza vistare. (12) corane vaLI madada detA, adatta vastu lAvatA, dANacorI, phUTatolA, phUTatolA, phUTamApA rAkhatA; vastumAMhiM bheLaseLo, kare mUrkha ziromaNi, aticAra seve guNa na raheve, vrata trIjAne avagaNI. (13) paravivAhe doSa moTo, parigRhItA bhAvamAM, aparigrahItA sthAnamAMhiM, doSa che parabhAvamAM; anaMgakrIDA tIvrakAme, doSa paMcaka sevatA, vrataja cothuM malina thAtAM, guNa yazane cUkatA, (14) kSetra, vAstu, rUpuM, sonuM, dhana, dhAnya je dhAraNA, dAsa, dAsI dhAtu halakI, paMca doSa ja vAraNA; saMkhyA thakI vidoSa seve, mizra doSo dAkhave, vrata paMcama malina thAtAM, zrAddha guNa na sAcave. (15) artha : baMdha, vadha, chaviccheda, atibhAraAropaNa ane annapAnanirodha e aticAra tajatAM prathama vrata zuddha thAya che. asatya upadeza, ALa mUkavuM, phUTa lekha lakhavo, thApaNa oLavavI ane gupta vAta pragaTa karavI e pAMca aticAra tajI dharmarAgI ane tyAgano mumukSu bIjA vratano Adara kare che. satyavAdInA guNa yaza ane kIrti jagamAM vyApe che. corane madada karavI, adatta vastu rAkhavI, dANacorI karavI, khoTAM tolamApa rAkhavAM ane vastumAM bheLaseLa karavI e pAMca aticAranuM sevana karatAM trIjA vratanA guNa rahetA nathI. pArakA vivAha ka2vA, parigRhItAgamana, 169 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 tatvArthAdhigamasUtra aparigRhItAgamana, anaMgakrIDA ane kAmAbhiniveza e pAMca aticAra brahmacarya vratamAM sevavAthI vrata malina thAya che ane pariNAme guNa ane yaza nAza pAme che. kSetrasthAvara milkata; hiraNaya-sonuM rUpuM, dhana ane AbhUSaNa Adi dhana, vAstugharavakharI; pazupakSI rUpa dhaNa; anAja Adi dhAnya ane dAsadAsI, A pAMcanA parimANamAM AgaLapAchaLa chUTachATa mUkI mana manAvavuM te parigrahavratamAM pAMca aticAra che. aticArathI vrata malina thAtAM zrAvakanA guNa sacavAtA nathI.. bhAvArtha: ISTa sthAne jatAM AvatAM prANIne rokavA ke bAMdhavA te baMdha che. lAkaDI AdithI prahAra te vadhI che. avayavonuM chedanabhedana te chaviccheda che. zakti uparAMta bhAra vahana karAvavo te aticAranuM AropaNa che ane khAnapAnamAM bAdhA nAMkhavI te annapAnanirodha che. A pAMca pahelA vratanA aticAra che. vratadhArI prayojana vinA A doSonuM sevana na kare te utsarga mArga che ane pharajanA kAraNe sevana karavuM paDe tevA saMjogomAM komala bhAva rAkhI kAma karavuM te ISTa che. ' sAcuM jADuM bolI khoTe mArge doravA te mithyA upadeza che. rAgadveSanA kAraNe bIjA para doSa DhoLavA te rahasyAbhyAkhyAna che; jUThI ciThThI, sahI sikkA, khoTA sikkA, AdithI vyavahAra calAvavo te kUTalekha kriyA che, mUkelI thApaNa koI bhUlI jAya tevA prasaMge te hajama karavI te nyAsApahAra che; cADI cugalI karavI ane gupta vAta prakaTa karavI te sAkAra maMtrabheda che. bIjA vratanA A pAMca aticAra che. corI karavI, karAvavI, ke tene anumati ApavI, tevA kAryamAM preraNA ApavI Adi stanaprayoga che; corAyela vastu rAkhavI te tenaAhatAdAna che; rAjyanA Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 171 AyAta-nikAsanA, kAyadAonuM ullaMghana karavuM te viruddharAjyAtikrama che; nyUnAdhika tola mApa vAparI grAhakane ochuM ApavuM ane vepArI pAsethI vadhAre levuM te hInAdhika mAnonmAna che ane mULa vastunA sthAnamAM nakalI vastu ApavI te pratirUpaka vyavahAra che. A pAMca trIjA vratanA aticAra che. potAnI prajA sivAya bIjAnA vivAha-lagna karavA, karAvavA te parivAhakaraNa che; bIjAe svIkArela sAdhAraNa strI yA vezyA sAthe gamana karavuM te IzvaraparigRhItAgamana che; vezyA, anAtha, strI jeno svAmI paradeza gayo hoya tevI strI, jeno svAmI nathI tevI vidhavA, AdimAMthI koInI sAthe gamana karavuM te aparigRhItA gamana che; sRSTi viruddha kAmasevana te anaMgakrIDA che ane vAraMvAra mAnasika vikAravAsanA te tIvra kAmAbhiniveza che. A pAMca cothA vratanA aticAra che. khetIvADI yogya jamIna te kSetra che. vasavA yogya jamIna yA makAna te vAstu che. te benA maryAdita pramANane lobhavaza banI toDavuM te kSetravAstupramANAnikrama che. cAMdI, sonuM, tenA AbhUSaNa, dhana AdinA maryAdita pramANane lobhavaza thaI toDavuM te hiraNyasuvarNapramANAtikrama che. pazu, pakSI, rUpa, dhaNa ane judA judA anAjarUpa dhAnyanA maryAdita pramANane toDavuM te dhaNadhAnya pramANAtikrama che. nokara-cAkara AdinA maryAdita pramANanuM ullaMghana karavuM te dAsadAsI pramANAtikrama che ane vAsaNa, kusaNa, pharanIcara-vastra AdinA maryAdita pramANane toDavuM te kumrapramANatikrama che. traNa guNavrata ane cAra zikSAvratanA aticAra? sUtraH - UrdhvAdhastiryagvyatikramakSetravRddhismRtya- .. nAmAni rapaI ----- Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 tatvArthAdhigamasUtra AnayanapreSyaprayogazabdakhyAnupAtapudgalakSepAH // 26 // kNdrpkautkucymaukhryaa'smiikssyaadhikrnnopovAyavani parA yogaduSpraNidhAnAnAdarasmRtyanupasthApanAni // 28 // apratyavekSitApramArjitotsargAdAnanikSepasaMstA"ropakramaNAnAdarasmRtyanupasthApanAni // 29 // sacittasaMbaddhasaMmizrAbhiSavaduSpakvAhArAH // 30 // sacittanikSepapidhAnaparavyapadezamAtsarya* vaInAtimA rUA. anuvAda : UMcI dizI, adho dizI, vaLI tithya sthAnamAM, dhAraNAthI adhika jAtAM, doSa traNe mAnavI kSetravRddhi doSa cotho, pAMcamo huM have bhaNuM, smRti cUke vrata dizAnI, doSa paMcakane haNuM. (16) dhArela dizI mAnathI vaLI, adhika dizI sthAnanI, vastu aNAve mokale vaLI, yAda cUke vrata taNI; zabdarUpe doSa sAthe, jugalone pheMkatAM, dezAvagAsika vrata taNA e, doSa paMcaka sevatA. (17) kaMdarpa kero doSa pahelo, sUtramAMhi sAMbhaLyo, ceSTA taNo che doSa bIjo, vAcALa trIjo meM suNyo; adhikaraNo sajja karatAM, vastu bhoge adhikatA, anartha virati bhAvamAMhi, doSa paMcaka dekhatA. (18) mana, vacanane kAya kerA, azubha vyApAro bhaje, sAmAyikonA bhAvamAMhi, AdarabhAva nahiM saje; vismRtithI bhAna bhUle, doSa batrIza sevanA, sAmAyikanA doSa tajatAM, thAya saMvara bhAvanA. (19) Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 tatvArthAdhigamasUtra utsarga, vastu grahaNasthApana, vaLI saMthArAtaNI, dRSTinI pratilekhanA vaLI, pramArjanA sUtre bhaNI; doSa traNane ema seve, posahe Adara nahi, smRti cUke doSa-paMcaka, posaha thAye sahi. (20) sacitta dravya, sacitta baddha, sacittanI vaLI mizratA, kAcI vastu kAcI pAkI, doSa AhAre thatAM; bhoga ne paribhoga, vastu ullaMghe parimANamAM, guNadharA te doSa seve, vrata taNA te sthAnamAM (21) sacitta vastu heTha rAkhe, upara sacitta mUkatAM, acitta vastu heTha rAkhe, upara sacitta DhAMkatAM; vyapadezane matsarapaNuM vaLI kALane ullaMghatAM atithi taNo saMvibhAga sAthe, doSa paMcaka mUkatA. (22) artha : Urdhvavyatikrama adhovyatikrama, tiryaguvyatikrama, kSetravRddhi ane mRtyaMtardhAna e pAMca diviramaNa vratanA aticAra che. Anayana prayoga, prakhyaprayoga, zabdAnupAta, rUpAnupAta ane pugala prakSepa e pAMca dazAviramaNavratanA aticAra che. kaMdarpa, kauka, mAkharya asamItyAdhikaraNa ane upabhogAdhitva e pAMca anartha daMDa viramaNa vratanA aticAra che. kAyaduppaNidhAna, vacanadupraNidhAna, anAdara ane mRtyanupasthAna e pAMca sAmAyika vratanA aticAra che. apratyavekSita apramArjitamAM utsarga, AdAna nikSepa ane saMstAropakrama, anAdara ane samRtyanupasthApana e pAMca pauSadhavratanA aticAra che. sacitta AhAra, sacittapidhAna, sacitasaMmizra AhAra, abhiSava AhAra ane duSpakava AhAra e atithi saMvibhAga vratanA aticAra che. Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 tatvArthAdhigamasUtra - bhAvArtha vRkSa, parvata, makAna, vimAna AdimAM upara javA AvavAnI maryAdA oLaMgavI te Urdhvavyatikrama che. bhoMyarA AdimAM nIce javA AvavAnI maryAdA oLaMgavI te adhovyatikrama che. cAra dizA ane cAra vidizAmAM gamanAgamana karavAnI maryAdA oLaMgavI te tirachA-tirya) vyatikrama che. dizA, vidizAnAM maryAdita pramANamAM nyUnAdhikatA karavI te kSetra vRddhi che. pote svIkArela maryAdAnuM viramaraNa thavuM te mRtyaMtardhAna che. A pAMca chaThThA diviramaNa vratanA aticAra che. deza-aMzathI viratirUpa dezaviramaNa vrata che; te dezAvagAsika vrata paNa kahevAya che. je vratamAM aMzathI sarva vratano avakAza che te dezAvagAsika vrata che. te cauda niyama dhAravA ane saMkSepavArUpe temaja divasanA daza sAmAyika karavArUpe vyavahAramAM AcaravAmAM Ave che. cauda niyama pALavAmAM temaja daza sAmAyika karavAmAM aMzathI dareka vratanuM pAlana AvI jAya che. maryAdita pradeza bahArathI bIjA pAse vastu maMgAvavI te Anayanaprayoga che. maryAdita pradeza bahArathI nokara mokalI vastu maMgAvavI te pregyaprayoga che. maryAdita pradeza bahArathI khAMsI Adi cilDrana dvArA vyaktine preraNA karavI te zabdAnupAta che. maryAdita pradeza bahAra rahela vyaktine AkRti batAvI preraNA ApavI te rUpAnupAta che. kAMkarA pheMkI preraNA ApavI te pugala prakSepa che. A pAMca dezaviramaNa yA dezAvagAsikavratanA aticAra rAgavaMza asabhya parihAsa yA viSayabhoganI rAgakathA te kaMdarpa che. duSTa ceSTA te kIkucya che. saMbaMdharahita bakavAda te maukharya che. viveka vicAra vinA sAvadyasAdhana bIjAne vAparavA ApavA Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 175 te asamIkSyAdhikaraNa che. binajarUrI vastra, AbhUSaNa, tela, caMdana Adi rAkhavA te upabhogAdhikatva che. A pAMca anarthadaMDaviramaNa vratanA aticAra che. . . zArIrika aMgopAMga kharAba rIte vinA kAraNa calAvyA karavA te kAyadupraNidhAna che. hAnikAraka asaMskArI bhASA bolavI te vacanaduppaNidhAna che. vikAravaza mAnasika ciMtana te manoduppaNidhAna che. utsAha vinA gametema sAmAyika pUruM karavuM, yogya samaye na karavuM Adi anAdara che. ekAgratAnA abhAve sAmAyikanI smRti na rahevI te mRtyaMtardhAna athavA mRtyunusthApana che. sAmAyika vratanA e pAMca aticAra che. - sArI rIte joyA pramArjana-karyA vinA maLa, mUtra, glekha Adino tyAga karavo te apratyavekSita apramAjita utsarga che. sArI rIte joyA pramArjana karyA vinA vastu levI mUkavI te apratyavekSita-apramArjita AdAnanikSepa che. sArI rIte joyA pramArjana karyA vinA Asana yA saMthAro pAtharavo te apratyavekSitaapramArjita saMstAropakrama che. utsAha vinA pauSadha game tema pUro karavo, parvatithie te na karavo Adi anAdara che. ekAgratAnA abhAve smRtibhraMza te nRtyanupasthApana che. pauSadhavratanA e pAMca aticAra che. saMcitta vastunuM sevana e sacitta AhAra che. bIja ke goTalIvALA pAkAM phaLa vAparavA te sacittasaMbaddha AhAra che. tala, khasakhasa Adi sacitta vastu temaja kIDI, kuMthu Adi jIva mizrita vastunuM sevana te sacitta saMmizra AhAra che. mAdaka dravya ke tevI vastunuM sevana te abhiSava AhAra che. kAcApAkA, ardhapakava AhAranuM sevana-tte duSpakavAhAra che. upabhoga paribhoga vratanA e pAMca aticAra che. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 tatvArthAdhigamasUtra khAnapAna Adi vastu na devI paDe mATe tene sacittamAM mUkavI te sacitta nikSepa che. deyavastune sacitta vastuthI DhAMkavI te sacittapidhAna che. deya vastu bIjAnI karI na ApavI te paravyapadeza che. dAna detAM AdarabhAva na hovo athavA ISyapUrvaka dAna devuM te mAtsarya che. bhikSA samaya pahelAM khAnapAna laI levA ke jethI koIne kAMI na ApavuM paDe athavA gocarIno samaya vyatIta thayA pachI sAdhu, sahadharmI Adine AmaMtraNa ApavuM te kAlAtikrama che. atithi saMvibhAga vratanA e pAMca aticAra che. A traNa guNavrata ane cAra zikSA vratanA aticAra che. saMlekhanA ane dAnanuM svarUpa : sUtraH - jIvitamaraNA''zaMsAmitrAnurAgasukhAnubaMdha nidAnakaraNAni // 32 // anugrahArtha svasyAtisargo dAnam // 33 // vidhidravyadAtRpAtravizeSAttadvizeSaH // 34 // anuvAda H jIvita icchA, maraNaicchA, mitranI anurAgatA, sukhataNA anubaMdha icche, kare vaLI nidAnatA; saMlekhaNAnA pAMca doSo, TALatAM bhalI vAsanA, viratisaMge dharmaraMge, thAya suMdara bhAvanA. (23) parataNA upakAra mATe, svavastune parihare, dAnadharma ja thAya rUDo, mUcchanA dUra kare; vidhine vaLI dravya, dAtA, pAtratA cothI kahI, dAnamAM avatAra thAtAM, vizeSatA mana gahagahI. (24) artha : jIvananI icchA, maraNanI icchA, mitrAnurAga, Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 177 sukhAnubaMdha ane nidAna-niyANuM e pAMca saMlekhanA-vratanA aticAra che. te TALavAthI viratinA saMge bhAvanA-vAsanA suMdara thAya che. paropakAra aMge vastuno tyAga karatAM mUrchA chUTe che ane dAnadharma thAya che. vidhi, dravya, dAtA, pAtra AdinA kAraNe dAnanI vizeSatA che. bhAvArtha : pUjA, satkAra AdinI lAlace jIvavAnI icchA karavI te jIvisAzaMsA che. sevA, satkAra AdinA abhAve maraNanI icchA karavI te maraNAsA che. mitra, kuTuMba Adi para snehabaMdhana te mitrAnurAga che. anubhavela sukhanuM smaraNa te sukhAnubaMdha che. tapa, tyAga AdinA phaLarUpe bhoganI icchA te nidAna che. A pAMca saMlekhanA vratanA aticAra che. sarva saguNanuM mULa dAna che. cAra prakAranA dharmamAM dAnanuM sthAna paheluM che. dAna, zIla, tapa ane bhAva e dharmanA cAra prakAra che. dAna para saguNanA vikAsano AdhAra che; te uparAMta samAja vyavasthAmAM samAnatA ANavAnuM te sAdhana che. nyAyopArjita vastu bIjAne ApavI te dAna che. AvuM dAne ApanAra tathA svIkAranAra baMnene upakAraka bane che. denAranI mUcha chUTe che ane lenArane saMtoSa thatAM samabhAva prApta thAya che. dAna dAnarUpe samAna hovA chatAM tenA phaLanI taratamatAnA kAraNo cAra prakAranA che. (1) vidhi, (2) dravya, (3) dAtA ane (4) pAtra. dravya, kSetra, kALa ane bhAva vicArI siddhAMta sAcavI vivekapUrvaka kalpI zake tevI vastu ApavI te vidhivizeSa che. lenArane jIvanayAtrAmAM te vastu poSaka hoI tenA guNavikAsanuM sAdhana che te dravyanI vizeSatA che. lenAra prati zraddhA, AdarabhAva, mAna dharAvI ApavuM ane ApyA pachI kheda Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 tatvArthAdhigamasUtra na karavo te dAtAnI vizeSatA che. sapuruSArtha mATe udyamazIla banavuM te pAtranI vizeSatA che. A cArano saMgama dAnamAM kavacit AvI maLe che. tattvArthAdhigame sUtre, sAnuvAda-vivecane // samAptaH saptamo'dhyAyo, vratasvarupabodhakaH // 7 // Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra - 179 adhyAya amo karmaprakRtinA baMdha, baMdhahetu ane baMdhanA prakAra : sUtraH -mithyAdarzanAvirati-pramAda-kaSAya-yogA inhetavaH sakaSAyatvAjjIvaH karmaNo yogyAnyudgalAnAdatte // 2 // sa vaMdha: rUA - - pravRti-sthitya-kunA- stathi jhA Adyo jnyaan-drshnaavrnn-vedniiy-mohniiyaa-yussknAma-gotrA-DAyA: hA paMca-nava-dvaya-STAviMzati-catu-DhuiMcatvAriMzad di-paMdamelA yuthama dA anuvAda : mithyAdarzana, avirati, pramAdane kaSAyatA, yoga maLIne pAMca thAtAM, karmabaMdhana hetunA; kaSAyatAnA hetu sAthe, karma yogya pudgalo, lohacuMbaka soyanI jema, grahe jIva ja ekalo. (1) baMdha tene jinajI kahetA, cAra bhedo sAdhanA, prakRti, sthiti, rasa, pradeza, jIva sAthe mitratA; prathama bhede prakRtinA ATha bhedo mAnavA, jJAnAvaraNa karma paheluM, bheda bIjA sAdhavA. (2) darzana AvaraNa bIjuM, vedanIya trIjuM kahe, mohanI vaLI karma cothuM, bhavikajana te sadUdahe; AyuSya karma pAMcamuM che. chaThTha karma nAmanuM, gotra karma sAtamuM ne, AThamuM aMtarAyanuM. (3) Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 --- tatvArthAdhigamasUtra A pAMca nava be vIza adhika, ATha sAthe yogamAM, cAra betAlIza bethI, pAMca saMkhyA sAthamAM; bheda AThe pratibheda, bheda saMkhyA have suNo, sUtra zailI hRdaya karatAM, karma AThene haNo. (4) artha : mithyAdarzana, avirati, pramAda, kaSAya ane yoga e pAMca karmabaMdhanA hetu che. lohacuMbaka jema soyane kheMce che tema kaSAyI jIva karmayogya pugalane kheMcI grahaNa kare che tene baMdha kahe che. baMdhanA prakRti, sthiti, anubhAga-rasa, ane pradeza e cAra bheda che. prakRtinA ATha bheda che : (1) jJAnAvaraNa (2) darzanAvaraNa, (3) vedanIya (4) mohanIya, (5) Ayu, (6) nAma, (7) gotra (8) ane aMtarAya. e darekanA anukrame pAMca, nava, be, aThThAvIza, cAra, betAlIza, be ane pAMca ema sattANuM pratibheda che. bhAvArthaH game te karmano baMdha hoya to paNa te darekamAM cAra aMzanirmANa thAya che. prakRti ane pradeza e be aMzanuM nirmANa aviratine kAraNe thAya che, jyAre sthiti ane rasa e be aMzanuM nirmANa-kaSAyanA kAraNe thAya che. Ama hovAthI eka paraMparA kaSAya ane avirati, kaSAya ane yoga be baMdha hetu darzAve che. mithyAtva ane avirati kaSAyathI judA na hovA chatAM karma prakRtinAM baMdhanI spaSTa samaja arthe e be umerI bIjI paraMparA cAra-baMdha hetuno nirdeza kare che. sUtrakAra pramAdane paNa judo pADI pAMca baMdha hetu batAve che te spaSTatA pUrato che. samyagudarzanathI urdu e mithyAdarzana. mUDha dazAmAM zraddhAno abhAva hoya che ane vicAra dazAmAM khoTI zraddhA hoya che, mithyAdarzananA pAMca prakAra che. (1) Abhinivezika, (2) Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 181 tatvArthAdhigamasUtra abhigrahIta, (3) anabhigrahIta' (4) sAMzayika ane (pa) anAbhogika, jainadarzananA koIka viSayamAM khoTI bAju svIkArI mAnahAninA bhayathIte tajavAmAM na Ave te Abhinivezika mithyAtva che. jainetara darzanamAM zraddhA rAkhavI te abhigrahIta mithyAtva che. sarvadarzanane sarakhA hitakArI mAnavA te anabhigrahIta mithyAtva che. jaina darzananA sUkSma ane iMdriyathI agamya viSayomAM zaMkA rAkhavI te sAMzayika mithyAtva che. jIvonI mUDha dazAmAM hoya che te anAbhogika mithyAtva che. nigodiyA jIva, asaMjJIjIva Adi vyavahAra rAzinA jIvomAM anAbhogika mithyAtva hoya che. doSathI mukta banavA banavA vratano svIkAra na karavo te avirati che. zubha kAryamAM Adara na rAkhI temAM pravRtti na AdaravI te pramAda che. AtmAnA samabhAvanI maryAdAno bhaMga karavo te kaSAya che. mAnasika, vAcika ane kAyika pravRtti te yoga che. - pUrva pUrva baMdha hetunI hayAtImAM uttarottara baMdha hetu avazya hoya che. uttara uttaranA baMdha hetunA astitvamAM pUrvanA baMdha hoya ke na paNa hoya, udA0 mithyAdarzananA astitvamAM pAMce baMdha hetu hoya che; paraMtu pramAdanA astitvamAM te pachInA kaSAya ane yoga to hoya che, paraMtu mithyAdarzana ne avirati hoya ke na paNa hoya. kaSAyanA kAraNe karma yogya pudgala jIva grahaNa kare che te baMdha che. je karmavargaNAmAM karmarUpe pariNAma pAmavAnI zakti che tene ja jIva grahaNa karI karmarUpe pariNamAvI potAnA Atmapradeza sAthe ekameka karI de che. jIva amUrta hovA chatAM anAdi kALanA karma saMbaMdhanA kAraNe mUrta jevo banI mUrta karmarUpa pugala grahaNa Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 tatvArthAdhigamasUtra kare che. Ama thavAnuM kAraNa AtmAmAM utpanna thato kASAyika bhAva-pariNAma che. kaSAya uparAMta bIjA baMdha hetuo che; paraMtu kaSAyanI gaNanA tenI vizeSatAnA kAraNe che. karma pudgalano jIva sAthe ekarasa saMbaMdha te baMdha che. AtmA pudgalavargaNAne karmarUpe pariNamAve che te ja samaye temAM prakRti, sthiti, rasa ane pradeza e cAra aMzanuM nirmANa thAya che. te cAra baMdhanA prakAra che. karmanA judA judA svabhAvanuM nirmANa te prakRtibaMdha che. amuka samaya daramiyAna phaLa ApI chUTA paDavAnI maryAdArUpa aMzanuM nirmANa te sthitibaMdha che. tIvra maMda phaLAnubhAva vipAka aMzanuM nirmANa te anubhAga-rasabaMdha che. karmavargaNAne bhinna bhinna prakRtimAM pariNamAvatI karmapudgala rAzi te pradezabaMdha che. yoganI taratamatA para prakRti ane pradezabaMdhano AdhAra che. jyAre kaSAyanI tIvra maMdatApara sthiti ane rasabaMdhano AdhAra che. jIva je karma pudgala samUha grahaNa kare che ane karmarUpe pariNAvI AtmAmAM ekamekarUpa kare che temAM adhyavasAya-vizeSazakti anusAra svabhAvanuM nirmANa thAya che. AvA svabhAva bheda asaMkhya prakAre che. paraMtu samajavA khAtara tenA ATha bheda pADavAmAM AvyA che je prakRtibaMdhanI ATha mULa prakRti tarIke oLakhAya che. je karmavizeSa dvArA vizeSa jJAna rokAya te jJAnAvaraNa che. jenAthI sAmAnya jJAna rokAya te darzanAvaraNa che. jenAthI sukhaduHkha Adino anubhava thAya te vedanIya che. jenAthI AtmA mohathI gherAya te mohanIya che. jenA kAraNe jIva bhava dhAraNa kare te AyuSya che. je kAraNe gati, jAti AdinI prApti thAya te nAmakarma che. je kAraNe uMcanIca Adi gotra maLe che te gotra che. je kAraNe ApavA levA AdimAM vighna Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 183 utpanna thAya te aMtarAya che. A ATha prakRtinA avAMtara bheda uttara prakRtinA nAme oLakhAya che. jJAnAvaraNanA pAMca, darzanAvaraNanA nava, vedanIyanA be, mohanIyanA aThThAvIza, AyuSyanA cAra, nAmanA beMtAlIza, gotranA be ane aMtarAyanA pAMca ema kula sattANu uttaraprakRti che. ATha karma prakRtinuM varNana : sUtra: -matyAvInAm / || cakSura-'kSara-vadhi-vanAnAM nidrA-nidrAnidrAprclaaprclaaprclaa- styAnagRddhivedanIyAni ca // 8 // samadene / / darzana-cAritramohanIya-bAya-no pAyavenIyAchAtri-ddhi-poza-navamevAH samyaktva-mithyA tva-taDumayAniSAya-no gAvA-vanantAnubaM dhya pratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNa-saMjvalanavika pArzvaza:otha-mAna-mAyA-loma-hAsya-natyarati-zo-maya-jIvubA-strI-puM-navuMsavela: snA nAra-dhairyazyona-mAnuSa-vaivAni // anuvAda : prathama karye bheda pAMce, varNavyA sUtre muddA, mati jJAnAvaraNa nAme, prathama bheda ja sarvadA; zrutajJAnAvaraNa bIjo, avadhijJAnAvaraNane, manaH kevalajJAna benA, maLI paMcAvaraNa che. (5) cakSudarzana prathama bhAkhyuM, bIjuM acakSutaNuM, avadhi trIjuM cothuM kevaLa, darzana cAre bhaNuM; cAra darzana DhAMkanArA, AvaraNa cAre kahyA, pAMca nidrA taNA bhedo karma bIje saMgrahyA. (6) Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 tatAthiidhagamasUtra nidrA taNo che bheda pahelo, nidrAnidrA che bIjo, pracalA trIjo bheda cotho, pracalApracalA jANajo. jyAnagRddhi bheda paMcama ema nava saMkhyA gaNo. karma bIjuM bheda navathI, sAMbhaLI satvara haNo. (7) zAtA azAtA bheda bane, vedanIyanA jANIe, mohanIyanA bheda, aThThAvIza manamAM dhArIe; anaMtAnubaMdhI ne vaLI, apratyAkhyAnIya che, pratyAkhyAnI bheda trIjo, saMjvalana e sUkSma che. (8) kaSAya cAre krodha, mAne, mAyA lobhe guNatAM, bheda soLa ja thAya jene, jANI munijana TALatAM. hAsya, rati vaLI arati, zoke, bhaya durgachA sAthamAM, strI, napuMsaka, puruSavede, thAya paccIza yogamAM. (9) samati, mizra, mithyAtva mohe, bheda traNa jo joDIe; bheda aThThAvIsa sUtro, sAMbhaLIne toDIe; nArakI, tiryaMca, narane, devanI jIvana sthiti, bheda cAre Ayu kameM, sUtranI samajo rIti, (10) arthaH matijJAnAvaraNa, zrutajJAnAvaraNa, avadhijJAnAvaraNa, mana:paryAyajJAnAvaraNa ane kevalajJAnAvaraNa e pAMca jJAnAvaraNakarmanI uttaraprakRti che. AmAM pahelAM traNanA kAraNa ajJAna paNa thAya che; je traNa prakAranA che. cakSudarzana, acakSurdarzana, avadhidarzana, kevaladarzana, nidrA, nidrAnidrA, pracalA. pracalA-pracalA ane tyAnagRddhi e nava darzanAvaraNanI uttaraprakRti che. zAtA ane azAtA e be vedanIyanI uttaraprakRti che. mohanIyamAM darzanamohanIya ane cAritryamohanIya ema be uttaraprakRti che. temAM darzanamohanIyanI traNa ane Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 tatvArthAdhigamasUtra cAritryamohanIyanI be uttaraprakRti che. ane kaSAyamohanIyanI soLa ane nokaSAyamohanIyanI nava ema paccIza pravRtio cAritramohanIyanI che. sarva meLavatAM 3 + 16 + 9 e pramANe mohanIyanI ekaMdara aThAvIza uttaraprakRti thAya che, samyaktva mithyAtva ane mizra-samyakvamithyAtva e traNa darzana mohanIyanA bheda che. krodha, mAna, mAyA ane lobha e cAra kaSAya che. te darekanA anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAnAvaraNa, pratyAkhyAnAvaraNa ane saMjvalana bheda gaNatAM soLa kaSAya thAya che. hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jAguMsA-dugaMchA, strIveda, puruSaveda ane napuMsakadeva e navanokaSAya che. nAraka, tiryaMca, manuSya ane deva e cAra AyuSyanI uttaraprakRti che. | bhAvArthaH pAMca jJAnanuM svarUpa adhyAya pahelAnA sUtra navathI trevIzamAM darzAvyuM che, cAra darzananuM svarUpa adhyAya bIjAnA navamA sUtramAM darzAvyuM che. bAkInA pAMca darzanAvaraNanI saMkSipta samajUtI A pramANe che. sahelAIthI jAgI zakAya te niMdrA che. vAraMvAra DhaMDhoLavAthI muzkelIthI jANI zakAya te niMdrAniMdrA che. beThA beThA ke ubhA ubhA AvatI niMdrA te pracalA che. cAlatAM cAlatAM AvatI niMdrA te pracalApracalA che. jAgrata avasthAmAM nakkI karI mUkela kArya niMdrAavasthAmAM karavAnI zakti prakaTe ane te kAma karI zakAya te svAnagRddhi che. syAnagRddhinA udaye jIvamAM tenI svAbhAvika zakti karatAM aneka ghaNuM baLa prakaTe che. sukhano anubhava karAvanAra zAtAvedanIya ane duHkhano anubhava karAvanAra azAtAvedanIya che. tattvanA yathArtha svarUpa para aruci te mithyAtvamohanIya. tattvanA yathArtha svarUpa para ruci te samyaktvamohanIya ane tattvanA yathArtha svarUpa para ruci Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 tatvArthAdhigamasUtra arucirUpa anizcita sthiti te mizramohanIya che. krodha, mAna, mAyA ane lobha e cAra kaSAya che. je tIvra kaSAyanA pariNAme anaMta saMsAramAM paribhramaNa karavuM paDe te anaMtAnubaMdhI kaSAyacatuSTaya che. je kaSAyanA pariNAme sarva ane deza e be virati rokAya te apratyAkhyAnIkaSAyacatuSTaya che. je kaSAyanA pariNAme sarva virati cAritrya na prakaTe paraMtu deza virati cAritrya prakaTe te pratyAkhyAnIyakaSAyacatuSTaya che. je kaSAyanA pariNAme sarva virati cAritrya na rokAya; paraMtu temAM doSa pedA thayA kare ane pariNAme yathAkhyAtacAritrya rokAya te saMjvalana kaSAyacatuSTaya che. hAsya janita ke hAsya utpanna karanAra karma te hAsya mohanIya; prIti yA AnaMdajanita ke AnaMda utpanna karanAra karma te ratimohanIya ane aprIti ke aruci janita yA aprIti ke aruci utpanna karanAra karma te aratimohanIya che. bhayajanita ke bhaya utpanna karanAra karma te bhayamohanIya che. dhRNA janita ke dhRNA utpanna karanAra karma te jAgusAmohanIya ane zokajAnita ke zoka utpanna karanAra karma te zokamohanIya che. strIne vikAra pedA karanAra karma te strIveda, puruSane vikAra karanAra karma te puruSaveda ane napuMsakane vikAra utpanna karanAra karma te napuMsakaveda; e traNa veda mohanIya karma che. je karmanA pariNAme jIvane deva, manuSya, tiryaMca ane nAraka gatimAM jIvana bhogavavAM paDe te anukrame deva, manuSya, tiryaMca ane nAraka AyuSya che. sUtraH - gatijAtizarIrAGgopAGganirmANabaMdhanasaMghAta saMsthAnasaMhananasparzarasagaMdhavarNAnupUrvyaguru laghUpaghAtaparAghAtAtapodyotocchavAsavihAyogatayaH pratyekazarIratrasasubhagasusvarazubha Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 187 sUkSmaparyAptasthirAdeyayazAMsi setarANi tIrtha // ttva haiM naina vaizna tAzA banAvInAm // 4 // anuvAda : gati, jAtibhede tanu, upAMge, baMdha, saMghAtana gaNyA, saMghayaNa, saMsthAna, varNa, gaMdha, rasa, sparza ja bhaNyA AnupUrvI gativihAye, cauda bhedo mAnavA, parAghAta, zvAsozvAsane vaLI, Atapa svIkAravA. (11) udyota, agurulaghu, tIrthaMkara, nirmANane upaghAtanA, trasa, bAdara, paryApta, pratyeka, sthira zubha bahubhAtanA. saubhAgya ne Adeya, susvara, suyaza dazamo jANIe, sthAvara dazane sAtha gaNatA, beMtAlIza pichANIe (12) gotra karma sAtamuM che, uMca, nIca be bhedamAM, aMtarAya karma AThamuM che, dAna lAbha ja bhogamAM; upabhoga vIrya e pAMca bhAvo aTakatA je karmathI, aMtarAya karma kalaMka TALo, sUtra samajI marmathI. (13) artha : nAma karmanI beMtAlIza prakRti A pramANe che. cauda piMDaprakRti, sthAvaradazaka ane trasadazaka, gati, jAti, zarIra, aMgopAMga, baMdhana, saMghAta, saMhanana, saMsthAna, varNa, gaMdha, rasa, sparza, AnupUrvI ane vihAyogati e cauda piMDaprakRti kahevAya che. ATha pratyekaprakRti trasadazaka ane sthAvaradazakanA nAma ane tenI samajUtI bhAvArthamAM Avaze. ucca ane nIca e gotranA be prakAra che. dAna, lAbha, bhoga, upabhoga ane vIrya e pAMcamAM upasthita thatuM vighna te aMtarAya pAMca prakAranuM che. bhAvArtha : (1) (nAraka, tiryaMca, manuSya ane deva e) cAra Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 | tatvArthAdhigamasUtra gati prApta karAvanAra te gatinAma karma che. (2) (ekendriya, Dhiindriya, triindriya-caturindriya ane paMcendriya e) pAMca jAti prApta karAvanAra karma te jAtinAma karma che. (3) (audArika, vaikriya, AhAraka, tejasa ane kArmaNa e) pAMca zarIra prApta karAvanAra karma te zarIra nAma karma che. (4) (hAtha, paga, udara, mastaka, pITha, Adi aMga che; hAtha-paganAM AMgaLA te upAMga che; nakha, rekhA, vALa, parva; veDhA Adi aMgopAMga che. taijasa ane kAzmaNa zarIranA aMgopAMga hotAM nathI. bAkInA audArika, vaikriya ane AhAraka e traNa zarIranA aMgopAMga hoya che, te aMgopAMga prApta karAvanAra karma te aMgopAMga nAma karma che. (5). pAMca zarIranA jUnAM karma pudgala sAthe navA Asrava pAmatAkarmano saMbaMdha karAvanAra karma te baMdhana nAma karma che. (6) pAMca zarIranA baMdhAtA ane baMdhAyela karmano saMcaya karanAra karma te saMghAtanAma karma che. (7) (vajaRSabhanArAca, ardhaRSabhanArAca, nArAca, ardhanArAca, kilikA ane sevArta-chevaTTu e) cha prakAranI daihika asthiraracanA karAvanAra karma te saMghayaNa nAma karma che. (8) (samacaturastra, nyagrodha, parimaMDaLa, sAdi, kunja, vAmana ane huMDa e) cha prakAranI daihika racanA karAvanAra karma te saMsthAna nAmakarma che. (9) (rakta, pIta, nIla, zveta ane kALo e) pAMca prakAranA dehano varNa prApta karAvanAra karma te varNanAmakarma che. (10) (sugaMdha ane durgadha e) be prakAranA dehanA gaMdha prApta karAvanAra karma te gaMdhanAma karma che. (11) (khATo, tUro, kaSAyalo, mITho ane kaDavo e) pAMca prakAranA dehanA rasa prApta karAvanAra karma te rasanAma karma che. (12) (cIkaNo, lakho, ThaMDo, garama, halako, bhAre, kaThaNa ane suMvALo e) ATha prakAranA Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 189 dehanA sparza prApta karAvanAra karma te sparzanAma che. (13) (dava, manuSya, tiryaMca ane nAraka e) parabhavanI cAra gatimAM doranAra karmate AnupUrvanAma karma che. ane (14) (zubha ane azubha e) be prakAre gamanAgamana karAvanAra karma te vihAyogatinAma karma che. Ama cauda piMDa prakRtinA pAMsaTha bheda thAya che. (1) darzana ke vANIthI prabhAva pADanAra parAdhAta nAmakarma che. (2) coradAMta, rasolI Adi upaghAtakArI avayavo prApta karAvanAra upaghAta nAmakarma che. (3) zvAsozvAsane niyaMtrita karanAra te zvAsozvAsa nAmakarma che. (4) tenA yathocita sthaLe zArIrika aMgo-pAMga vyavasthita karanAra nirmANa nAmakarma che. (5) anuSNa zarIramAM uSNa prakAzanuM niyAmaka te AtapanAma karma che. (6) anuSNa zarIramAM zItaprakAzanuM niyAmaka te udyonAma karma che. (7) zarIrane guru nahi temaja laghu nahi te prakAranuM pariNAma karanAra agurulaghu nAmakarma che. (8) dharmatIrtha pravartAvavAnI zaktinuM niyAmaka te tIrthakara nAma karma che. ATha pratyeka prakRti che; tenA avAMtara bhedo nathI. have trasadazaka ane sthAvaradazakanuM svarUpa darzAvAya che. trAsa dUra karavA svataMtra rIte gamanAgamana karAvanAra zakti te trasanA karma che. AvI gamanAgamana zaktino abhAva te sthAvara nAma karma che. indriyagocara skUla zarIra prApta karAvanAra bAdaranAma karma che. iMdriyane agocara skUla zarIra prApta karAvanAra sUkSma nAma karma che. potAne yogaya paryApti pUrI karavAnuM nimitta te paryApta nAma karyu che. potAne yogya paryApti pUrI na karavAnuM nimitta aparyApta nAma karma che. pRthaka-jAduM zarIra prApta karAvanAra pratyeka nAma karma che. anaMta jIvonuM eka zarIra prApta karAvanAra sAdhAraNa Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19O. tatvArthAdhigamasUtra nAma karma che. hADakAM, dAMta Aiisthara avayavo racanAra nimitta sthira nAma karma che. jIbha Adi asthira avayavo racanAra nimitta asthira nAma karma che. nAbhi uparanA prazasta ane suMdara avayava prApta karAvanAra zubhanAma karma che. nAbhi nIcenA aprazasta avayava prApta karAvanAra azubha nAma karma che. zrautAne rocaka svaranuM niyAmaka susvara nAma karma che. zrotAne na ruce tevA svaranuM niyAmaka duHsvara nAma karma che. upakAra karyA vinA sarvane priya banAvanAra subhaganAma karma che. upakAra karavA chatAM sarvane apriya banAvanAra durbhaganAma karma che. vacana bahumAnya karAvanAra AdeyanAma karma che. vacana amAnya karAvanAra anAdeyanAma karma che. yaza: ane kIrti prApta karAvanAra yazakIrti nAma karma che. ane yaza ane kIrti na prApta karAvanAra ayazakIrti nAma karma che. A dasa paraspara viruddha yugalarUpa che. Ama nAma karma prakRtinA 42 athavA 93 bheda thAya che. pratiSThita kuLamAM janma apAvanAra karma te ucca gotra ane apratiSThita ane niMdya kuLamAM janma apAvanAra karma te nIca gotra nAma karma che. dAna devAmAM vighna, lAbha meLavavAmAM vighna, eka vAra bhogavAtI vastu bhogavatI vakhate vipna, vAraMvAra bhogavAtI vastu bhogavatI vakhate vipna ane koI paNa kAryamAM zakti phoravatAM vijJa te anukrame dAnAMtarAya, lAbhAMtarAya, bhogAMtarAya, upabhogAMtarAya ane vIryaMtarAya karma che. prakRti karmanI sthiti ane anubhAganuM svarUpa pradezabaMdhanuM svarUpa ane puNyaprakRti. sUtraH - AditastisRNAmantarAyasya ca triMzatsAgaropama koTIkoTayaH parA sthitiH // 15 // Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 191 tatvArthAdhigamasUtra satidana ca ddA nAmagotrayoviMzatiH // 17 // trayastriMzatsAgaropamANyAyuSkasya // 18 // aparA ddhAdaza muhUrtA vedanIyasya // 19 // nAmagotrayoraSTau // 20 // zeSANAmantarmuhUrtam // 21 // vipAko'nubhAvaH // 22 // sa yathAnAma // 23 // tatazca nirjarA // 24 // nAmapratyayAH sarvato yogavizeSAtsUkSmaikakSetrAvagADhasthitaH sarvAtmapradezeSvanantAnantapradezAH // 25 // savedyasamyaktvahAsyaratipuruSavedazubhAyurnAma gotrANi puNyam // 26 // anuvAda : prathama, bIjA, trIjA, chellA, karmanI moTI sthiti, trIza koTakoTI sAgara, nAma gotranI viMzati, sIttera koTAkoTI sAgara, mohanI sthiti kahI, tetrIza sAgara AyukerI, sthiti sUtre sadahI. (14) muhUrta nAnI sthiti jANo, bAra bIjA karmanI nAmane vaLI gotra kameM sthiti ATha muhUrtanI; zeSa sarve karmanI, attamuhUrta vicArIe, thAya anubhava karma sthiti pari-pAkathI pichANIe (15) nAma jevA kAma sarve karma udaye thAya che, hasate mukhe ke rudana karatAM, karma savi vedAya che; karma je je bhogavAye, nAza teno thAya che, tapazuddhiviNa e nirjarA, niSkAma rUpa kahevAya che, (16) karmabandha nAma pratyaya, nAmanA be artha che, karma sarve eka pakSe, nAma karma samartha che; Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 tatvArthAdhigamasUtra sarve dizAthI saMgrahIne, sarve pradeze joDatA, traNa yoganA taratamapaNAthI, jANIe vizeSatA. (17) je nabha pradeze rahyo cetana tyAMthI ja kheMce karmane, asthira karmagrahe nahiM, sthira grahe, samajo marmane; AtmA taNA sarve pradeze, karmanA pudgala bharyA, te sarva karmo che anantA-nantapudgalathI banyAM. (18) sukharUpa zAtA vedanIyane, mohanI samakita karI, hAsya ratine puruSa nAme, veda sAttvika sthiti bhalI; zubha Ayu jANo zubha gatinuM, nAma gotra kahyAM bhalAM, e sarva prakRti puNyanI, tattvArthathI lyo nirmaLA. (16) pahelI traNa ane chellI cAra e dareka prakRtinI trIza koTAkoTI sAgaropamanI utkRSTa sthiti che. chaThThI ane sAtamI e be prakRtinI darekanI vIza koTAkoTI sAgaropamanI utkRSTa sthiti che. cothA mohanIya karmanI sIttera koTAkoTI sAgaropamanI utkRSTa sthiti che. pAMcamA AyuSyakarmanI tetrIza sAgaropamanI utkRSTa sthiti che. vedanIyanI bAra muhUrta, nAma ane gotra e benI darekanI ATha muhUrta ane bAkInI pAMca prakRti e darekanI aMtarmuhUrtanI jaghanya sthiti che. karmanA vipAka-phaLano anubhava te anubhAva-vipAka che. e anubhAvakarmanI mULa ane uttaraprakRtinA nAma anusAra thAya che. hasatAM ke rotAM karelA karma bhogavavA paDe che. jema jema karma bhogavAya che tema tema te khape che - nAza pAme che. te nirjarA kahevAya che. sarva karma athavA nAmakarmanA nimittavaza AtmA sarva dizAthI paNa potAnI samIpa rahelA, yoga baLanI taratamatAe taratama eka ja kSetramAM avagAhI rahelA anaMtAnaMta pradezamAM sUkSma karmaskaMdho, sarva Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 193 tatvArthAdhigamasUtra Atmapradezane viSe bAMdhe che. zAtAvedanIya samyakatvamohanIya, hAsya, rati, puruSaveda, zubha Ayu, zubhanAma ane zubhagotra e puNyaprakRti che. bAkInI pApaprakRti che. karmasvarUpa nirdezo AThamo adhyAya pUrNa thayo. | bhAvArtha : jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya ane aMtarAya e dareka prakRtinI utkRSTa sthiti trIza koTAkoTI sAgaropamanI che. nAma ane gotra e dareka prakRtinI utkRSTa sthiti vIza koTAkoTI sAgaropamanI che. mohanIyanI utkRSTa sthiti sIttera koTAkoTI sAgaropamanI che. AyuSyanI utkRSTa sthiti tetrIza sAgaropamanI che. vedanIyanI jaghanya sthiti bAra muhUrtanI che. nAma ane gotra e darekanI jaghanya sthiti ATha muhUrtanI che. bAkInA eTale jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya, AyuSya ane aMtarAya e pAMca prakRtinI darekanI jaghanya sthiti aMtarmuhUrtanI che. sthiti traNa prakaranI che. (1) jaghanya, (2) madhyama ane (3) utkRSTa. jaghanya ane utkRSTa sthiti upara darzAvI che. te baMnenI vaccenI sthiti mAdhyama che. AyuSya sivAya pratyeka karmanI upara darzAvela utkRSTa sthitinA svAmI mithyAdRSTi paryApta saMjJI paMcendriya jIva hoya che. jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya, nAma, gotra ane aMtarAya e cha prakRtinI jaghanya sthitinA svAmI sUkSma saMparAya nAmanA dazamA guNa sthAnake vartatA jIva hoya che. mohanIyanI jaghanya sthitinA svAmI anivRtti bAdara saMparAya nAmanA navamA guNa sthAnake vartatA jIva hoya che. AyuSyanI jaghanya sthiti manuSya ane tiryaMcamAM hoya che. baMdha samaye tenA kAraNarUpa kASAyika pariNAmanI tIvra maMdatA Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194. tatvArthAdhigamasutra para karmanI tIvra maMda phaLa devAnI zaktino AdhAra che; te ja anubhAva che. A phaLa devAnI zakti ane tenuM nirmANa paNa anubhAva kahevAya che. anubhAva avasara AvyuM phaLa Ape che. phaLaprada zakti je karmaniSTha hoya che tadanusAra phaLa Ape che; bIjI prakRti anusAra phaLa ApatI nathI. A niyama mAtra mULa prakRtine ja lAgu paDe che; uttara prakRtine nahi, kAraNa ke koI karmanI eka uttara prakRti pAchaLathI adhyavasAyanA baLe teja karmanI bIjI uttara prakRtirUpe badalAya che. AmAM paNa keTalIka sajAtIya uttara prakRti evI che je badalAtI nathI; udA0 darzana mohanIyanuM saMkramaNa cAritryamohanIyamAM temaja judA judA AyuSyanuM paraspara saMkramaNa thatuM nathI. prakRti saMkramaNanI mAphaka baMdhakAlIna rasa ane sthitimAM paNa adhyavasAyanA kAraNe parivartana thAya che arthAt tIvrarasa maMda ane maMdarasa tIvra bane che; jyAre utkRSTa sthiti madhyama vA jaghanya ane jaghanya sthiti madhyama vA utkRSTa bane che. karmanA tIvra yA maMda vipAka pachI AtmapradezathI karmaskaMdho chUTA paDe che ane te pharI AtmAmAM saMkramaNa pAmatA nathI. A pramANe thatI karmanivRtti te nirjarA che. karmanI nirjarA tapathI paNa thAya che. tenuM varNana navamA adhyAyanA trIjA sutramAM che. - AtmA ane karmaskaMdha e beno pariNAma baMdha che. Atmapradezo sAthe baMdha pAmanAra pudgala skaMdhomAM jJAnAvaraNa Adi prakRtinuM nirmANa thAya che; Ama hoI karmaskaMdho teja prakRtinA kAraNa che. uMce, nIce, tirachA ema sarva dizAmAM rahelA Atmapradezo dvArA karmaskaMdha grahaNa karAya che. jIvonA karma baMdha asamAna hovAnuM kAraNa teonA mAnasika, vAcika ane kAyika yogata taratamatA che; arthAt yoganI asamAnatAnA kAraNe Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 195 pradezabaMdhamAM taratamatA hoya che. karma yogya pudgalaskaMdha sUkSma hoI indriyathI agocara hoya che; bAdara hotA nathI. Atmapradeza AvA ja sUkSma skaMdho grahaNa kare che. jIva pradezanA kSetranA AkAza pradezamAM rahela karma skaMdhono baMdha thAya che; tenI bahAra sparzelA ane anya kSetramAM rahela karma skaMdhono baMdha thato nathI. AvA karma pudgalo sthira hoya tyAre ja baMdha thAya che; asthira yA gatizIla skaMdhono baMdha thato nathI. baMdha yogya pudgala skaMdha anaMtAnaMta pradezI hoya che; te sAMkhyAta, asaMkhyAta ane anaMta pradezI hotA nathI. zubha azubha vyavahAra gauNa mukhyatAnI apekSAe thAya che. zubha adhyavasAyanA kAraNe puNya prakRti baMdhAya che; teja adhyavAsayathI gauNapaNe pApa prakRti paNa baMdhAya che. te ja rIte azubha adhyavasAyanA kAraNe pApa prakRti baMdhAya che; te ja adhyavAsAyathI gauNapaNe puNya prakRti paNa baMdhAya che. AmAM taphAvata eTalo ja che ke zubhakarmamAM zubha anubhAganI ane azubha karmamAM azubha anubhAganI mAtrA adhika hoya che ane anukrame azubha anubhAganI ane zubha anubhAganI mAtrA ochI hoya che. karmagraMtha, navatatva AdimAM puNya ane pApa prakRtino vibhAga nIce pramANe che. 42 puNya prakRti : (1) sAta vedanIya, (2) manuSyaAyu, (3) tiryaMcaAyu, (4) devaAyu, (5) manuSyagati, (6) devagati, (7) paMcendriyajAti, (8) audArikazarIra, (9) vaikriyazarIra, (10) AhArakazarIra, (11) taijasazarIra, (12) kArmaNazarIra, (13) audArika aMgopAMga, (14) vaikriya Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 -- tatvArthAdhigamasUtra aMgopAMga, (15) AhAraka- aMgopAMga, (16) samacaturaasaMsthAna, (17) vaja>RSabhanArA saMghayaNa, (18 thI 21) prazastavarNa, gaMdha, rasa ane sparza, (22) manuSyAnupUrvI, (23) devAnupUrvI, (24) agurulaghu, (25) parAdhAta, (26) udghAsa, (27) Atapa, (28) udyota, (29) prazasta vihAyogati, (30) trasa, (31) bAdara, (32) paryApta, (33) pratyeka, (34) sthira, (35) zubha, (36) subhaga, (37) susvara, (38) Adeya, (39) yaza-kIrti, (40) nirmANa, (41) tIrthaMkara ane (42) uccergotra. - 82 pApa prakRtiH (1 thI 5) pAMca jJAnAvaraNa, (6 thI 14) nava darzanAvaraNa, (15) azAtA vedanIya, (16) mithyAtva, (17 thI 32) soLa kaSAya, (33 thI 41) navanokaSAya, (42) narakaAyu, (43) narakagati, (44) tiryaMcagati, (45 thI 48) cArajAti, (49 thI pa3) ardhaRSabhanArA, nArAca, ardhanArAca, kilIkA ane sevArta e pAMca saMhanana (54 thI 58) nyagrodha parimaMDaLa, sAdi, kurja, vAmana ane huMDa e pAMca saMsthAna, (59 thI 62) cAra aprazasta varNa, gaMdha, rasa ane sparza, (63) narakAsupUrvI, (64) tiryaMcAnupUrvI, (65) upadhAta, (66) aprazasta vihAyogati, (67) sthAvara, (68) sUkSma, (69) aparyApta, (70) sAdhAraNa, (71) asthira, (72) azubha, (73) durbhaga, (74) duHsvara, (75) anAdeya, (76) ayazakIrti, (77) nIcergotra ane (78 thI 82) pAMca aMtarAya, sUtrakAra samyakatva mohanIya, hAsya, rati ane puruSaveda e cArane puNyarUpe varNave che je anya koI graMthamAM prApta thatuM nathI. Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 197 zubhaAyu, zubhanAma ane zubhagotra e puNya prakRti sarva saMmata che. samyakatva mohanIya Adi cArane puNyaprakRti mAnanAra matavizeSa prAcIna jaNAya che; kAraNa ke bhASyavRttikAra jaNAve che ke A matanuM rahasya saMpradAya viccheda javAthI jANI zakAtuM nathI; caudapUrvI te jANatA haze. | mokSanA mULa kAraNabhUta samyakatvane samyakatvamohanIya apAve che. hAsya ane ratino anubhava sukharUpa che. puruSaveda vizvamAM sattvaguNa pradhAna ane viziSTa gaNAya che eTale te apekSAne avalaMbI ahi te te prakRtione zubha gaNAvI hoya ema saMbhave che. bAkI mahAbhayaMkara-saMsAranI jaDarUpa mohanIya karmanI te cAre prakRtio hovAthI karmagraMtha ane Agama graMthomAM tene azubha-pAparUpa gaNI che. __ tattvArthAdhigame sUtre, sAnuvAda-vivecane pUrNo'dhyAyo'STamaH karma-bandha sthityAdibodhakaH // 8 // 6 6 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 = = = . ja | tatvArthAdhigamasUtra | | adhyAya 9mo saMvara ane tenAM sAdhana : sUtra - sArvanirodha: saMva , III sa guptisamitidharmAnuprekSAparISahajayacAritraiH // 2 // tapasA nirjarA ca // 3 // samyagyoganigraho guptiH // 4 // iryAbhASaiSaNAdAnanikSepotsargA:samitayaH // 5 // anuvAda : Azrava kero rodha karatAM, thAya saMvara rasabharyo, te bhAva saMvara prApta karatA, bhavodadhine huM taryo; gupti samiti dharma sAthe, anuprekSA AdarI, parISaho cAritrya dharatA, thAya saMvara cittadharI. (1) tapathI saMvara thAya sAro, nirjarA paNa thAya che, adhyAya navame sUtra trIjepUrvadhara paNa gAya che; rUDe prakAre yoga-nigraha, gupti tene jANavI, mana, vacana ne kAya sAthe, traNa prakAre mAnavI. (2) prathama IrSA, bhASA, bIjI, eSaNA trIjI kahI, AdAna ne nikSepa bhAve, cothI samiti meM lahI; utsarga nAme pAMcamI che, saMyamone pALavA, gupti sAthe ATha thAtI, mAtacuta ucheravA. (3) artha: Azravano rodha te saMvara che, bhAva saMvarathI bhavodadhi tarAya che. gupti samiti, dharma, anuprekSA, pariSahajaya ane cAritrya e saMvaranAM sAdhana che. tapa nirjarA temaja saMvara e benuM sAdhana che ema pUrvadharanuM vacana che. yogano samyagu nigraha Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 199 tatvArthAdhigamasUtra te gupti che. IryA, bhASA, eSaNA, AdAnanikSepa ane utsarga e pAMca samiti che. pAMca samiti ane traNa gupti e ATha pravacanamAtA gaNAya che. bhAvArtha : karma AvavAnA dvArarUpa Azrava rokavA te saMvara che. AzravanA 42 bheda adhyAya chaThThAmAM batAvyA che. teno jeTalA jeTalA aMzamAM avarodha teTalA teTalA aMzamAM saMvara thAya che. AdhyAtmika vikAsano krama saMvaranirodha para racAyela che; tethI jema jema Azravanirodha vikasato jAya che, tema tema guNasthAnaka caDhatuM jAya che. je je guNasthAnakamAM mithyAtva, avirati Adi cAra yA pAMca hetuomAMnA je je kAraNathI karma prakRtinA baMdhano saMbhava hoya che, te te hetuonA kAraNe thatA baMdhano viccheda te te guNasthAnanA uparanA guNasthAnano saMvara kahevAya che. bIjI rIte kahIe pUrva pUrva guNasthAnanA AzravanA kAraNe thato karmabaMdhano abhAva teja uttara uttara guNasthAnano saMvara che. nizcaya dRSTie saMvaranuM svarUpa Azrava nirodharUpa eka ja hovA chatAM upAyabhedathI tenA saMkSepamAM sAta ane vistArathI sattAvana sAdhana gaNavAmAM Ave che. A sarva sAdhana dhArmika anuSThAnarUpe che. saMvaranI mAphaka nirjarAnA upAya paNa che. tapa e eka ja nirjarAnuM sAdhana che. tapa laukika temaja AdhyAtmika e baMne sukhanuM sAdhana che. tapanI pAchaLanI bhAvanAnA kAraNe tenA be bheda che. (1) sakAma ane (2) akama. phaLanI IcchAthI karAtuM tapa sakAmatapa che; ane phaLanI Asakti vinA karAtuM tapa te anAmatapa che. sakAmatapa laukika sukhanuM ane akAmatapa mokSanuM sAdhana che. Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 tatvArthAdhigamasUtra guptinuM varNana : mAnasika, vAcika ane kAyika yogano sarvAze nigraha te gupti nathI; paraMtu temAM aprazastano nigraha ane prazastanI pravRtti te gupti che. zraddhA ane spaSTa samajathI gupti svIkArI unmArga pravRtti rokI zakAya che; ane sanmArga pravRtti AdarI " zakAya che. uThavA, besavA, levA, mUkavA, kartavya-akartavya AdimAM vivekapUrvaka kAyika pravRtti te kAya gupti che. vivekapUrvaka vacana, vyApAra yA mauna te vacana gupti che ane duSTa saMkalpa, kalpanA Adi tyAgI, zubha saMkalpanuM sevana te manogupti che. saMkSepamAM azubha saMkalpa tyAgI zubha saMkalpa sahita vAcika ane kAyika pravRtti te manogupti, vacanagupti ane kAyagupti che. samitinuM varNana : sAvadhAnatAthI gamanAgamana te IryAsamiti che. satya, hitakara, parimita ane saMdeharahita vacanavyApAra te bhASAsamiti che. jIvanayAtrArthe Avazyaka nirdoSa sAdhana meLavavA vivekapUrvaka pravRtti te eSaNAsamiti che. sArI rIte nirIkSaNa karI pramArjita jamIna para vastu mUkavI-levI te AdAnanikSepa samiti che. sArI rIte nirIkSaNa karI pramArjita jamInamAM anupayogI vastu paraThavavI-vosirAvavI te utsarga che. gupti ane samitimAM taphAvata mAtra eTalo ja che ke asakriyAno niSedha ane sankriyAnI pravRtti e guptimAM ane sakriyAnI pravRtti e samitimAM pradhAnarUpe che. yatidharma ane anuprekSAnuM varNana : sUtraH - uttamaH kSamAmArdavArjavazaucasatyasaMyamatapa Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 201 styAgAkiMcanyabahmacaryANidharmaH // 6 // anityAzaraNasaMsAraikatvAnyatvAzucitvAsravasaMvaranirjarAlokabodhidurlabhadharmasvAkhyAtatattvAnucintanamanuprekSAH // 7 // anuvAda : kSamA, mArdava vaLI Arjava, zauca, saMyama, satyanA, tapa, tyAga, Arkicanya ne zIla, dharma daza e zuddhatA; anitya pahelI bhAvanA che, azaraNa saMsAranI, ekatva cothI pAMcamI che bhAvanA anyatvanI. (4) azucipaNAnI bhAvanA che, Azrava saMvara taNI, nirjarAne loka bodhI, durlabha dharmaja bhaNI; sArU kaheluM tattvaciMtana, bAra bhede jANavuM, anuprekSA teha kahIe, sthira manathI dhAravuM. (5) artha : kSamA, mArdava, Arjava, zauca, satya, saMyama, tapa, tyAga, Arkicanya ane brahmacarya e daza dharma yA yatidharma che. anitya, azaraNa, saMsAra, ekatva, anyatva, azuci, Azrava, saMvara, nirjarA, lokAnuprekSA, bodhidurlabha ane dharma e bAra bhAvanA che. bhAvanA yA tattvaciMtana te anuprekSA che. bhAvArtha : dharmamAM darzAvela guNa jIvanamAM utAravAthI doSa dUra thAya che; pariNAme te saMvaranA sAdhana bane che. kSamA Adi daza dharma jyAre ahiMsA Adi pAMca vrata ane AhAra zuddhi Adi uttara guNayukta bane che tyAre yatidharma bane che. mahAvrata ane tenA uttara guNa vinA kSamA Adi guNa hoya tyAre te yatidharma nahi; paraMtu mAtra dharma koTimAM rahe che. (1) krodha na karavo, sahanazIlatA rAkhavI, kadAca krodha udbhave ke sahana na thAya to te darekane niSphaLa banAvavA te Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 tatvArthAdhigamasUtra kSamA. tene sAdhavAnA pAMca upAya che. ApaNI aMdara krodhanA nimitta ane bIja che ke nahiM te tapAsatA rahevuM, krodhanA pariNAmano vicAra karavo, bAlasvabhAvanI bhAvanA bhAvavI, krodhajanya doSono vicAra karavo, kSamA, guNa ane tenA pariNAmano vicAra karavo. (2) cittatI mRdutA ane vyavahAramAM namratA te mArdava che. jAti, kuLa, rUpa; aizvarya, vijJAna, buddhi, zruta, lAbha prApti, vIryazakti AdinI adhikatAthI phulAvuM ke garva karavo nahiM ane te darekanI vinazvaratA vicArI cittanuM abhimAna dUra karavuM. (3) mana, vacana ane kAyAnI ekasUtra pravRtti te Arjava che. kuTilatA, daMbha Adi doSa AdinA pariNAmo ciMtavatA saraLatAthI prApti thAya che. (4) dharmanAM sAdhana tathA dehamAM rahelI Asaktino tyAga te zauca che. potAnI mAlikInA dehamAM Asaktino tyAga karavAno che tyAre anya padArthomAM Asakti rAkhavAnI to rahetI ja nathI. AnA-mATe anitya bhAvanA sAdhanarUpa che. (5) samazIla sAdhu sAthe hita, mita, ane yathArtha vacanavyApAra te satya che. satapuruSa mATe satya e hitakara che. sarva sAthe vacana vyApAramAM viveka te bhASA samitimAM Ave che. (6) mana, vacana ane kAyAnI pravRttinuM niyamana arthAt temAM yatanA te saMyama che. (7) malinavRttine aMkuzamAM lAvavA AtmadamanarUpa tapa che. (8) potAnA tathA paranA guNavikAsa mATe supAtrane thatuM pradAna te tyAga che. (9) vastumAM rahetI mamatva buddhino tyAga te AkiMcanya che. ane (10) potAnI truTio dU2 ka2vA temaja jJAna Adi sadguNano abhyAsa ka2vA-gurunI adhInatA svIkArI brahma-gurukuLa ane carya-vasavuM te brahmacarya che. brahmacarya indriyanA viSayonA saMyamarUpa Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 203 paNa che; tadarthe AkarSaka sparza, rasa, gaMdha, varNa, zabda, zarIra, saMskAra Adino tyAga ane adhyAya sAtamAmAM brahmacarya vratanI batAvela bhAvanA ciMtavavI Avazyaka che. UMDA ciMtanarUpa bhAvanA te anuprekSA che. tAttvika UMDA ciMtanathI rAgadveSa rokAya che. (1) prApya vastunA viyogathI duHkha na thAya te vRtti keLavavA vastumAM rahetI Asaktino tyAga jarUrI che. ""zarIra, gharabAra, rAcaracIluM, AbhUSaNa Adi sarva vinazvara che." te prakAranuM ciMtana te anitya bhAvanA che. (2) zuddha dharmanuM zaraNa svIkArI bAkInI vastumAMthI mamatva dUra karavA mATe Adhi, vyAdhi ane upAdhimaya saMsAramAM dharma sivAya koI zaraNa nathI." te prakAranuM ciMtana azaraNabhAvanA che. (3) tRSNA tyAga mATe sAMsArika padArthomAM udAsInatA yA nirveda jarUranA che. saMsAramAM ""svajana parajana koI nathI, jIva anaMtIvAra janmamaraNa karato Avyo che. jIva rAga, dveSa, moha, tRSNA Adi kAraNe matsyagalAgala-nyAya pramANe cAlatI pravRtti joI glAni anubhave che. haSa-zoka, sukha-du:kha, janma-maraNa, Adi dvandrarUpa saMsAra kaSTamaya che." AvA vicAra te saMsArabhAvanA che. (4) mokSArthIe rAgadveSa prasaMge nirlepatA sAdhavI joIe. svajana para rAga ane parajana para dveSa TALavA ""huM ekalo maravAno chuM. kRta karma sivAya kAMI sAthe AvanAra nathI. tenA phaLa paNa mAre udaya Avye bhogavavAnA che Adi ciMtana te ekatvabhAvanA che. (5) deha ane AtmAne eka mAnI jIva viveka cUke che; te dUra karavA sAru jaDa ane cetananA guNadharmanI je bhinnatA che tenuM ciMtana karavuM ane "huM to anAdi anaMta chuM ane mArA mATe to anya padArtho sAdizAnta che; huM ane deha Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 tatvArthAdhigamasUtra temaja anya padArtho judA chIe. e ciMtana te anyatvabhAvanA che. (6) deha ane AtmAnA anAdi saMbaMdhanA kAraNe deha paranuM mamatva jIvane tIvratama hoya che; te choDavA ja ""zarIra azuciya che, azucimAMthI utpanna thAya che, temAMthI poSaNa meLave che. te azucinuM sathAna ane tenuM ja kAraNabhUta che." e ciMtana azucibhAvanA che. (7) iMdriyanA viSayomAM rahela Asakti tajavA te te prakAranI AsaktinA aniSTa pariNAmonuM ciMtana te AcavabhAvanA che. (8) doSita pravRtti TALI nirdoSa pravRtti AcaravA guNonuM ciMtana karavuM te saMvarabhAvanA che. (9) karmabaMdhana toDavA vividhakarma vipAkonuM ciMtana karavuM tenI lAMbI lAMbI sthitino vicAra karavo Adi nirjarAbhAvanA che. kaSTa be prakAranA che. IcchApUrvaka veThAtA tapa, tyAga Adi satyavRttirUpa kaSTa zubha pariNAmI che. ane Akasmika AvI paDatuM kaSTa arucikara gaNavAthI azubha pariNAmI che. tevA prasaMgomAM paNa samAdhAna meLavI tene kuzaLa pariNAmamAM ANavuM ane saMcita karma bhogavavA to paDe ja che to pachI te AnaMdapUrvaka ane IcchApUrvaka tathA manoduHkha vinA bhogavavA teja zreyaskara che." Adi ciMtana paNa nirjarA bhAvanA che. (10) loka cauda rAjaparyata che; tenI AkRti be paga pahoLA karI keDe tha daI ubhelA puruSa jevI che. "A lokasaMsAra vyavahAranuM sAvana bane che. temAMthI taravA zuM zuM karavuM." tenuM ciMtana te lokAnuprekSA che. (11) "anAdi saMsAra pravAhamAM bhaTakatA jIvane zuddha dRSTirUpa samyakta durlabha che" e bodhi durlabha bhAvanA che. (12) ""dharmamArga ane dharmAnuSThAnamAM sthiratA sAru je kAMI yogya zubhaciMtana karI zakAya temAM ja jIvanuM kalyANa che. A rItanI sapuruSonI paNA e sadbhAgya che Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 tavAthavigamasatra ane dharma sAdhanAnA temaNe je mArgo batAvyA che te hitakara che" AdiciMtana te dharmatvAkhyAta bhAvanA che. pU. AcArya mahArAjazrI vijayAmRtasUrijI ma. racita vairAgyazatakamAM A bAra bhAvanAnA suMdara padyo che, te mananIya che. nIce pramANe che. 1. anityabhAvanA : (savaiyA) : Ayu vAyu taraMga samuMne, saMpatti kSaNamAM kSINa thAya, Indriyagocara viSayo caMcaLa, saMdhyA raMga samAna jaNAya; mitra vanitA svajana samAgama, IndrajAlane svapna samAna, kaI vastu che sthira A jagamAM, jene Icche jIva! sujANA 2. azaraNabhAvanA : je SaTu khaMDa mahInA jatA, cauda ratnanA svAmI jeha, ne je sAgaropamanA AyuSya-dhArI svarganivAsI teha; -jUra kRtAta mukhe TaLavaLatAM, zaraNa vinAnA duHkhI thAya, tanadhana vanitA svajanasutAdika, koI na ene zaraNuM thAya 3. saMsArabhAvanA : lobha dAvAnala lAgyo che jyAM, lAbha jale je zAMta na thAya, mRgatRSNA sama bhoga pipAsA - thI jajugaNa jyAM akaLAya; eka ciMtA jyAM nAza na pAme, tyAM to bIjI ubhI thAya, ema saMsAra svarUpa vicArI, koNa na vairAgye raMgAya che 4. ekatvabhAvanA : jJAna darzana cAritrya svarUpI, eka ja AtmA che niHsaMga, bAhya bhAva che saghaLA emAM, svAtmIyatAno nahI che raMga; janma jarA mRtyune karma-phaLono bhogavanAro eka, ema vicAra karatA jAgyo, mirAjane citta viveka | Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 tatvArthAdhigamasUtra 5. anyatvabhAnA : jema nalinI jaLamAM nitye, bhinna rahe che Apa svabhAva, tema zarIre cetana rahe che, anyapaNuM e rIte bhAva; bheda jJAna nizcaLa jhaLahaLatuM, sarvabhAvathI jyAre thAya, tyajI mamatA grahI samatA cetana, tatvaNa mukti purImAM jAya // 6. azucibhAvanA : chidra zatAnvita ghaTa madirAno, madya binduo jharato hoya, gaMgA jaLathI dhove to paNa, zuddha karI zakaze zuM koya; deha azuci che chidrAnvita, malamUtrAdikano bhaMDAra, nAvo dhovo caMdana caraco, to paNa zuddha nahIM ja thanAra // 7. AzravabhAvanA : (zArdUla) jyAM A jIva anubhavI sukha-duHkho, karmAMzane nirjhare, tyAM to Azrava zatruo kSaNakSaNe, karmo ghaNAe bhare; mithyAtvAdika cAra mukhya ripuo, rokI zakAe nahiM, ne A cetana karmabhAra bharIyo, jAye na mukti mahiM | 8. saMvarabhAvanA : (savaiyA) samyaktva mithyAtva dvArane, saMyamathI avirati rokAya, cittataNI sthiratAnI sAthe, Artaraudra dhyAno nava thAya; krodha kSamAthI mAna mArdavathI, mAyA ArjavathI jhaTa jAya, saMtoSa setu bAMdhyo lobha-samudra kadI nava vikRta thAya II gupti trayathI mana vacanane, kAyAnA yogo ruMdhAya, ema AzravanA dvAro saghaLAM, saMvara beThe baMdha ja thAya; saMvara bhAvanA IvidhabhAvI, jo AcAra viSeya mUkAya, to zuM saghaLAM saMskRtinA duHkhathI cetana zuM mukta na thAya ! II Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 207 tatvArthAdhigamasUtra 9. nijharAbhAvanA : taptavahinAM tApa thakI jema, svarNa mela te thAye dUra, dvAdaza vidha tapathI A AtamA, karmavRnda kare cakacUra; aNimAdika labdhio enuM, AnuSAMgika kArya gaNAya, daDhaprahArI cAra mahA-hatyAkArI paNa mokSe jAya che 10. dharmabhAvanA : sUryacandra Uge ne varase, jaladhara jaga jalamaya nava thAya, zvApada jana saMhAra kare nahIM, vatithI nava vizva baLAya; zrIjina bhASita dharma prabhAve, ISTa vastu kSaNamAMya pamAya, karuNAkara bhagavaMta dharmane, koNa mUrkha manathI nava hAya ! 11. lokasvarUpa bhAvanA : kaTipara sthApita hasta prasArita-pAda puruSanA jevo jeha, SaDU dravyAtmaka loka anAdi, anaMta sthiti dharanAro teha; utpatti-vyaya-dhrauvya yukta te, Urdhva adhone madhya gaNAya, lokasvarUpa vicAra karatA, uttama janane kevaLa thAya che. 12. bodhidurlabha bhAvanA : prathama nigoda pachI sthAvaratA, trasatA paeNkriyatA hoya, manuSyapaNuM pAmIne dharma-zravaNathI samakita pAme koya; suramaNi suraghaTa suratarumahimA, enI pAse alpa gaNAya, bodhi ratnanI durlabhatA te, eka jIbhathI kema kahAya ! pariSahanuM varNana : sUtraH - mArgAcyavananirjarArthaM pariSoDhavyAH parISahAH // 8 // kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakanAgnyAratistrIcaryAniSadyAzayyA''krozavadhayAcanA'lAbharogatRNasparzamalasatkArapuraskAraprajJA'jJAnAdarzanAni // 9 // sUkSmasaMparAyacchadmasthavItarAgayozcaturdaza // 10 // Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 tatvArthAdhigamasUtra ekAdazajine // 11 // bAdarasaMparAye sarve // 12 / / jJAnAvaraNe prajJA'jJAne // 13 // darzanamohAntarAyayoradarzanA lAbhau // 24 // cAritramohe nAgnyAratistrIniSadyA''krozayAcanAsatkArapuraskArAH // 15 // cele pAra uddA ekAdayo bhAjyA yugapadekonaviMzataH // 17 // anuvAda : mArgathI na paDAya ne vaLI, nirjarA hoya karmanI, eja kAje sahana karatAM, parISahone marmathI; sudhA, pipAsA, zIta, uSNa, daMzamazaka parISaho, nagnatA, arati, strIcaryA, muni sadA sahatA aho. (6) niSadyA, zayyA, vaLI Akroza, vadha, ne yAcanA alAbha roga ne sparza tRNano malinatAne mAnanA; prajJA, ajJAne, vaLI adarzana, sarvasaMkhyA meM suNI, bAvIzanI te thAya sArI, parISaha sahatA guNI. (7) saMparAya sUkama dazamA, guNanA dhAraka muni, chadamadhArI vItarAgI, sahe, cauda parISahI; jina vize agiyAra jANyA, sarva nava guNasthAnamAM, prajJA ane ajJAna e be, prathama karme jJAnanA. (8) darzanamohanIya udaye, zuddha darzana navi rahe, attarAya taNA prabhAve, lAbha kAMI navi maLe; cAritrya mohe acela, arati, strI, niSadyA jANavA. Akroza, yAcana mAnanAe, sAta parISaha mAnavA. (9) Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra vedanIyamAM che parISaha, bAkI sarve je rahyA, eka sAthe eka UNA, vIza udaye saMbhavyA; parISahonI karI vaheMcaNa, viveke guNa sthAnamAM, vaLI karmayoge parISahonI, bhAvanA che sUtramAM. (10) artha : svIkArela vrata niyamothI cuta na thavA ane nirjarA karavA parISaho sahana karavA. kSudhA, pipAsA, zIta, uSNa,, daMzamasaka, nagnatva, ararita, zrI yA puruSa, caryA, niSadyA, zayyA, Akroza, vadha, yAcanA, alAbha, roga, tRNasparza, mala, satkAra puraskAra, prajJA, jJAnaajJAna ane adarzana e bAvIza parISaha che. sUkSma saM5rAya nAmanA dazamA ane te pachInA be guNasthAnakamAM cauda parISaha hoya che. jJAnAvaraNanA kAraNe ajJAna ane prajJA e be temaja darzana moha ane aMtarAyanA kAraNe anukrame adarzana ane alAbha parISaha hoya che. cAritryamohanIyanA kAraNe nagnatva, ararita, strI yA puruSa, niSadyA, Akroza, yAcanA ane satkAra puruskAra e sAta ane vedanIya karmanA kAraNe agIyAra parISaha hoya che. jIvamAM eka sAthe ogaNIza parISaha hoya che. 209 bhAvArtha : dharma mArgamAM sthiratArthe tathA nirjarArthe samabhAvapUrvaka kaSTo sahana karavAM te parISaha che. (1-2) bhUkhatarasanI tIvra vedanA chatAM sadoSa AhArapANI na letAM samabhAvapUrvaka vedanA sahevI te kSudhA ane pipAsA parISaha che. (3-4) ThaMDI ane garamIthI game te kaSTa jaNAya chatAM akalpya vastu svIkAryA vinA samabhAvapUrvaka te veThavA te zIta ane uSNa parISaha che. (5) DAMsa, macchara Adi jaMtuonA upadravone samabhAvapUrvaka sahana karavA te dazamazaka parISaha che. (6) vasranA - Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 tatvArthAdhigamasUtra abhAve samabhAvapUrvaka nagnatA sahana karavI te nagnatva parISaha che. (7) svIkArela vrata niyamamAM vighna AvatAM dhairya dharavuM te arati parISaha che. (8) vijAtIya AkarSaNathI na lalacAvuM te strI yA puruSa parISaha che. (9) dharmAnusAra eka sthaLe niyata vAsa na karavo te carcA parIpraha che. (10) svIkArela samaya maryAdA daramiyAna bhaya prasaMge paNa Asana tajavuM nahi te niSadyA parISaha che. (11) priya ke apriya sthAnamAM komaLa ke kaThora saMthArAmAM zayana karavuM te zayyA parISaha che. (12) apriya ane kaThora vacana samabhAvapUrvaka satkAravA te Akroza parISaha che. (13) tADana tarjana Adi sevA mAnI svIkAravA te vadhu parISaha che. (14) dharma jIvananA nirvAha mATe yAcakavRtti svIkAravI te yAcanA parISaha che. (15) yAcavA chatAM ISTa vastu na maLatAM tene tapa mAnI saMtoSa mAnavo te alAbha parISaha che. (16) rogathI vyAkULa na banatAM samabhAve vedanA veThavI te roga parISaha che. (17) tRNa AdinI kaThoratA anubhavatAM samabhAva rAkhavo te tRNasparza parISaha che. (18) zArIrika maLathI udvega na pAmatAM snAnaAdi saMskAranI IcchA na karavIte maLaparISaha che. (19) satkArathI na phulAtAM ane asatkArathI kheda na karatAM samabhAve rahevuM te satkAra-puraskAra parISaha che. (20) camatkArika buddhi mATe garva na karavo te prajJA parISaha che; (21) zAstra vijJAnathI garva na karatAM ane tenA abhAve kheda na karatAM samabhAva rAkhavo te jJAna-ajJAna parISaha che. (22) sUkSma ane atIndriya padArtho indriyagamya na hovAthI temAM yogya zraddhA rAkhavI te adarzana parISaha che. - lobha Adi kaSAyano nyUna saMbhava che. tevA sUkSmasaMparAya, Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra , 211 upazAMtamoha ane kSINamoha (dazamA, agiyAramA ane bAramA) e traNa guNasthAnakamAM cauda parISaha hoya che. dazamA guNa sthAnakamAM moha hovA chatAM te alpa hoya che ane agiyAra ane bAramA guNasthAnakamAM moha hoto nathI; A kAraNathI A traNa guNasthAnakamAM mohajanya ATha pariSaha hotA nathI. cauda pariSaha A pramANe cheH sudhA, pipAsA, zIta, uSNa, dazamasaka, caryA, zayyA, prajJA, jJAna-ajJAna, alAbha, vadha, roga, tRNasparza ane mala. teramA ane caudamA guNasthAnamAmAM ghAtI karmano kSaya thavAthI ghAtI karmajanya pariSaho hotA nathI, tethI agiyAra parISaha hoya che. te A pramANe che : sudhA, pipAsA, zIta, uSNa, daMzamasaka, caryA, zayyA, vadha, roga, tRNasparza ane mala. bAdarabhaMparAya nAmanA navamAM guNasthAnakamAM vizeSa kaSAya pravarte che te tathA te pahelAMnA badhA guNasthAnamAM bAvIza parISaha hoya che.. prajJA ane jJAna-ajJAna e be parISahanuM kAraNa jJAnAvaraNa che. alAbha parISahanuM kAraNa aMtarAya che. adarzana parISahanuM kAraNa darzanamoha ane nagnatva, arati, strI yA puruSa, niSadyA, Akroza, yAcanA, satkAra puraskAra e sAta parISahanuM kAraNa cAritryamoha che; bAkI rahetA agiyAra parISahanuM kAraNa vedanIya - che; je agiyAra parISaho jinamAM hoya che. bAvIza parISahamAM keTalAka paraspara virodhI che. zIta ane uSNa; zayA, carcA ane niSadyA AmAM pahelA bemAMthI ane bIjA traNamAMthI game te eka eka hoI zake che. zIta parISaha vakhate uSNa ke uSNa parISaha vakhate zIta parISaha na hoI zake; te ja rIte zaThA pariSaha-vakhate carcA ane niSadyA na hoya, Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 - tatvArthAdhigamasUtra niSadyA vakhate caryA ane zamyA na hoya temaja caryA pariSada vakhate zavyA ane niSadyA na hoya. bAvIzamAMthI traNa jatAM bAkInA ogaNIza, ekI samaye jIvamAM hoI zake che. cAritrya ane tapanuM varNana : sUtraH - sAmAyikachedopasthApyaparihAravizuddhisUkSma saMparAyayathAkhyAtAni cAritram // 18 // anazanAvamaudaryavRttiparisaMkhyAnarasaparityAgaviviktazayyAsanakAyaklezA bAhyaM tapaH // 19 // prAyazcittavinayavaiyAvRtyasvAdhyAyavyutsargadhyAnA yuttaram ra01 anuvAda : prathama sAmAyika bIjuM, upasthApana chedathI, parihArazuddhi jANIe zubha, caraNa trIjuM bhedathI; cAritrya cothuM nAma nirmaLa, sUkSmasaMparAya che, sarva rIte zuddha paMcamuM, yathAkhyAta vikhyAta che. (11) prathama anazana tapaja sAru, uNodari bIju kahe, vRtti taNo saMkSepa trIjuM, cothuM rasatyAgaja lahe; vivikata zayyA ane Asana, pAMcamuM tapa ekadA, kAyakalaMza ja chaThuM maLatAM, bAhya tapa sevuM sadA. (12) prAyazcita prathama bhAkhyuM, vinaya tapa bIje bhaluM, veyAvacca trIjuM tapa, svAdhyAya cothuM nirmaLuM; kAyotsarga pAMcamuM ne, dhyAna chaThuM dhArIe, Sabheda abhyatara taNA tapa karI bhava vArIe. (13) artha : sAmAyika, chedopasthApya-chedopasthApanIya, parihAravizuddhi, sUkSmasaMparAya ane vItarAga yathAkhyAta e pAMca cAritrya che. anazana, uNodarI, vRttisaMkSepa, rasatyAga, vivikata Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 213 zayyAsana ane kAyakaleza e cha bAhya tapa; ane prAyazcita, vinaya, vaiyAvRtya, svAdhyAya, utsarga ane dhyAna e cha AvyaMtara tapa che. AdhyAtmika zuddha dazA TakAvavA ane vikasAvavA prayatna karavo te cAritrya che. pariNAma vizuddhinA kAraNe tenA pAMca vibhAga pADyA che. (1) samabhAvamA rahevA mATe asatpravRttino saMpUrNa tyAga te sAmAyika che. tenA be vibhAga che. niyata kAla mATe gRhastha je sAmAyika kare che te Itvarika sAmAyika che; ane jIvanakALa mATe sAdhu je sAmAyika svIkAre che te yAvatkathika sAmAyika che. (2) prathamanI dIkSA bAda jJAna prApta thayA pachI viziSTa zuddhi arthe pharIne jIvana paryaMtanI dIkSA apAya che te chedopasthApya cAritrya che. prathamanI dIkSAmAM je kAMI doSApatti lAgyA hoya teno tethI cheda karI pharI tenAmAM dIkSAnuM AropaNa A cAritryathI karavAmAM Ave che. chedopasthApya cAritryanA be vibhAga cheH doSApattivALuM cAritrya te sAticAra ane nirdoSa cAritrya te anaticAra chedopasthApya cAritrya che. doSa dUra karavA ane zuddha jIvana jIvavAnA prayatna sAru A cAritrya vAraMvAra ApI zakAya che. (3) je cAritryamAM viziSTa prakAranA tapomaya AcAranuM pAlana ka2vAmAM Ave che te parihAra-vizuddhi cAritrya che. (4) je cAritryamAM kaSAyano udaya nathI, paraMtu sUkSma upazama hoya che te sUkSmasaMpa2Aya cAritrya che. (5) je cAritryamAM kaSAyano upazama ke udaya e baMne hotA nathI te yathAkhyAta yA vItarAga cAritrya che. vAsanAnI kSINatA ane AdhyAtmika vikAsa arthe zarIra, indriya ane manane je je upAyathI kaSTa ApavAmAM Ave che te Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 tatvArthAdhigamasUtra tapa che. tenA bAhya ane atyaMtara e be prakAra che. zArIrika kriyAnI pradhAnatA ane bAhya dravyanI apekSAnA kAraNe bAhya tapa joI zakAya che; AMtarika kriyAnI pradhAnatAnA kAraNe atyaMtara tapa joI zakAtuM nathI. bAhya tapa cha prakAranA che : (1) maryAdita samaya mATe AhAratyAga te-ivarika anazana ane jIvana paryaMta AhAratyAga te yAvaskathika anazana tapa che. (2) potAnA sAmAnya AhAra karatAM thoDo ocho AhAra levo te uNodarI tapa che; tene avamaudaryapaNa kahe che. (3) vividha padArthonI saMgrahavRtti ochI karatA javI ane tenI mUccha ghaTADatA javI te vRttisaMkSepa tapa che. (4) dUdha, dahIM, ghI, tela, goLa ane taLela e cha padArthono tyAga te rasaparityAga tapa che. madha, mAkhaNa, madya ne mAMsa e cAra vikRti sarvathA vajarya che. (5) nirdoSa ekAMta sthaLe rahevuM te zayyAsalInatA tapa che. (6) ThaMDI, garamI tathA vividha Asana ane kezaluMcana Adi dvArA zArIrika kaSTa sahana karavuM te kAyakaleza tapa che. atyaMtara tapa cha prakAranA che : (1) vrata niyamamAM thayela skUlanA zodhI sudhAravI te prAyazcita tapa che. (ra) jJAna Adi saguNanuM bahumAna te vinaya tapa che. (3) nirdoSa sAdhana meLavI vaDIla, vRddha, rogI, sahadharmI AdinI sevAsuzruSA karavI te vaiyAvRtya tapa che. vinaya mAnasika ane vaiyAvRtya zArIrika kriyArUpa che. (4) jJAna vikAsArthe zAstrAbhyAsa te svAdhyAya tapa che. (5) mUccha-mamatva ane ahatva-ahaMkArano tyAga te utsarga yA vyutsarga tapa che. (6) cittanI caMcaLatA tyAgI ekAgratA keLavavI te dhyAna che. Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 215 tatvArthAdhigamasUtra prAyazcita, vinaya, vaiyAvRtya, sajajhAya ane utsarganuM varNana sUtraH - navacaturdazapaMcadvibhedaM yathAkramam prAgdhyAnAt // 21 // AlocanapratikramaNatadumayavivekavyutsargatapazchedaparihAropasthApanAni // 22 // jJAnadarzanacAritropacArAH // 23 // AcAryopAdhyAyatapasvizaikSakaglAnagaNakulasaMghasAdhusamanojJAnAm // 24 // vAcanApRcchanA'nuprekSAmnAyadharmopadezAH // 25 // vahAvyaMtaropo pAradA anuvAdaH prAyazcitatA bheda nava che, vinayanA cAra varNavyA, vaiyAvaccanA bheda daza ne, pAMca svAdhyAye kahyA; vyutsarga tapanA bheda, be tattvArtha sUtre vAMcIe, cAra bhede dhyAna samajI, zuddha dhyAne rAcIe. (14) Alocana ne pratikramaNa, ubhaya ane viveka che; vyutsarga, tapa ne cheda aSTama, parihAra aneka che; upasthApana ema navavidha prAyazcita pichANIe, jJAna, darzana, caraNa ne upacAre vinaya vakhANIe. (15) dazabheda vaiyAvaccanA, AcArya ne vAcakavarA, tapasvIne ziSya cothe, glAna gaNa kuLasundarA; saMgha cAra prakAra sAdhu, dazama samazIla jANIe, e dezanI sevA karI pAMca prakArathI sukha mANIe. (16) vAcanA ne pRcchanA zubha anuprekSAbhAvanA, parAvartana karI sUtro, dharmanI upadezanA; ema paMcavidha, svAdhyAya samajI sarvadA seve muddA, Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bAhya-attara upAdhi tyAgI, vyutsargathI TaLe ApadA. (17) artha : prAyazcitanA, nava, vinayanA cAra, vaiyAvaccanA daza, svAdhyAyanA pAMca ane vyutsarganA be bheda che. Alocana, pratikramaNa, Alocana pratikramaNa, viveka, vyutsarga, tapa, cheda, parihAra ane upasthApana e prAyazcitanA nava bheda che. jJAna, darzana, cAritrya ane upacAra e vinayanA cAra bheda che. AcArya, upAdhyAya, tapasvI, ziSya, glAna, gaNa, kula, saMgha, sAdhu ane samazIla je sevAne yogya che te apekSAe vaiyAvRtyanA daza bheda che. te dazanI pAMca prakAre sevA karI sukha meLavAya che. vAcanA, pRcchanA, anuprekSA, parAvarttanA ane dharmopadeza e svAdhyAyanA pAMca bheda che. bAhya ane atyaMtara upAdhino tyAga e vyutsarganA be bheda che. bhAvArtha : jIvanazodhana karavAnA aneka prakAra che; te sarva mAyazcita che. (1) guru samakSa zuddha bhAve potAnI thayela bhUlano svIkAra te AlocanA che. (2) thayela bhUlano pazcAtApa karI tethI pAchA pharavuM ane pharI tevI navI bhUla na thAya te mATe sAvadhAna rahevuM te pratikramaNa che. (3) AlocanA ane pratikramaNa sAthe AcaratAM te mizra yA tadubhaya che. (4) Avela akalpanIya vastu mAluma paDatAM teno tyAga te viveka che. (5) ekAgratAthI zarIra ane vacananA vyApArano tyAga te vyutsarga che. (6) anazana Adi bAhya tapa te tapa che. (7) doSAnusAra divasa, pakSa, mAsa Adi dIkSAparyAyano cheda te cheda che. (8) doSita vyaktino doSanA pramANamAM saMsargatyAga te parihAra che. (9) ahiMsA Adi mahAvratano bhaMga thatAM pharI zarUthI vratanuM AropaNa te upasthApana che. ghaNA graMthomAM parihAra ane 213 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 217 upasthApananI jagyAe mULa, anavasthApya, ane pArAMcika e traNa prAyazcitanuM varNana maLe che. pratyeka prAyazcita kayA doSa mATe che tenuM spaSTIkaraNa vyavahArakalpa, jitakalpa Adi graMthomAM che. (1) jJAna meLavavuM, TakAvavuM ane te para bahumAna rAkhavuM te jJAnavinaya che. (2) tattvanI yathArtha pratItirUpa darzanathI calita na thavuM, thatI zaMkAnuM nirAkaraNa meLavI niHzaMka banavuM te darzanavinaya che. (3) sAmAyika Adi cAritryamAM cittanuM samAdhAna rAkhavuM te cAritryavinaya che. (4) sadguNI ane zreSTha prati yogya vinaya rAkhavo te upacAravinaya che. vinaya guNa eka che; paraMtu viSaya paratve tenA vibhAga pADyA che. ' vaiyAvRjyanA vibhAga paNa sevya pAtranI apekSAe che. (1) jenuM kArya vrata ane AcAra ApavAnuM che te AcArya. (2) jenuM kArya zrutAbhyAsa karAvavAnuM che te upAdhyAya. (3) je ugra tapa kare che te tapasvI. (4) je nava dikSita hoI zikSaNa prApta kare che te zaikSa-ziSya. (5) je rogI che te glAna. (6) eka AcAryano ziSya samudAya te kuLa. (7) judA judA AcAryonA samAna vAcanAvALA sahAdhyAyIno samudAya te gaNa. (8) dharmano anuyAyI te saMgha. sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikA e cAra prakArano saMgha gaNAya che. (9) pravajyAdhArI che te sAdhu ane (10) jJAna Adi guNamAM samAna che te samanojJa-samAnazIla che. ATalA vaiyAvRjyane pAtra che. te dazenI sevA-bhakti pAMca prakAre thAya che. bAhya sevA-zarIra zuzruSA, bahumAna-hRdayamAM prema, temanA guNanI prazaMsA, avaguNanuM DhAMkaNa ane AzAtanAno tyAga. jJAna prApti, tene niHzaMka karavuM ane vizada banAvavuM, teno Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 tatvArthAdhigamasUtra pracAra Adi svAdhyAya che, abhyAsazelI anusAra tenA bheda che. (1) zabda, artha ane zradArthanA mULapATha levA te vAcanA che. (2) zaMkA dUra karavA ke samaja spaSTa karavA jijJAsAthI prazna pUchavA te pRcchanA che. (3) zabda, artha ane zabdArthanuM mAnasika ciMtana te anuprekSA che. (4) zIkhela pAThanuM zuddha uccAraNa te AmnAya yA parivartana che (5) bhaNela zAstranuM rahasya samajavuM ane samajAvavuM te dharmopadeza che. mamatva yA mUrchAno tyAga te utsarga che. tyAjya vastu bAhya ane atyaMtara be prakAre hoI tenA be bheda che : (1) dhaNa, dhAnya, kSetra, dhanasaMpatti Adi bAhya vastu paranI mUrchAno tyAga te bAhya vyutsarga che ane (2) kaSAyAdi vikAronA rasano tyAga te atyaMtara vyutsarga che. dhyAnanuM svarUpa : sUtraH - uttamasaMhananasyaikAgraciMtAnirodhodhyAnam // 27 // AmuhUrtAt // 28 // ArtaraudradharmazuklAni // 29 // pare mokSahetU // 30 // anuvAda: prathamanA traNa zarIradhArI, jIva je vicAratA, ekAgra citte yogInI jema, anya ciMtA rodhatA; kALathI aMtarmuhUrta pramANa, dhyAna dhare tadA, dhyAna tene mAnIe, e satya vastu sarvadA. (18) Arta, raudra, dharma, zukla, bheda cAre dhyAnanA, prathamanA je dhyAna be che, tethI bhava-viTaMbanA dhyAna chellA bheda che te mokSa hetu sAdhanA, Adare bhaMva prANio, virame viSayanI vAsanA. (19) Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 219 artha : (vrajaRSabhanArAca, RSabhanArAca ane nArAca) prathamanA traNa saMghayaNadhArI jIvanI mana, vacana ane kAyAnI eka viSayamAM ekAgratA te dhyAna che. tenI sthiti aMtaHmuhUrtanI che. te ArTa, raudra, dharma ane zukla e cAra tenA prakAra che. pahelAM be saMsAranA hetu ane chellAM be mokSanA hetu che. jIve viSayanI icchA tajI sArA dhyAnano Adara karavo rahyo. bhAvArtha : cha prakAranA saMhananamAM pahelAM traNa vajaRSabhanArAca, RSabhanArAya ane nArAca e traNa saMhanana uttama gaNAya che. bhASya ane vRtti mAtra pahelA bene uttama kahe che. dhyAnanA adhikArI uttama saMhananavALA che; kAraNa ke dhyAnamAM Avazya mAnasika ane zArIrika baLa temane hoya che. prayatna dvArA judA judA viSayamAM pravartatI jJAnadhArAne eka viSayagAmI banAvavI te dhyAna che. dhyAnanuM A svarUpa makAtra chadmastha pUratuM che; je bAramA guNasthAna sudhI hoya che. uparokta cAra dhyAnamAMnA Arta raudra e be dhyAna saMsAra vadhAranAra durdhyAna hoI tyAjya che; dharma ane zukla e be dhyAna sudhyAna ane mokSahetu hoI upAdeya che. cAra dhyAnanuM svarUpa : sUtra: ArttamamanojJAnAM saMprayoge tadviprayogAya smRti - samanvAhAra: rUA tenAyAjI rUA viparIta manojJAnAm ||rUrU|| nivAnaM 6 // 4 // tadaviratadezaviratapramattasaMyatAnAm // 35 // hiMsAnRtasteyaviSayasaMrakSaNebhyo raudramaviratadeza vito: radda Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 tatvArthAdhigamasUtra AjJA'pAyavipAkasaMsthAnavicayAyadharmamapramattasaMyatasya // 37 // upazAMtakSINakaSAyayozca // 38 // zukle cAdye pUrvavidaH // 39 // pare phevariTa i40 anuvAda : amanojJa viSaya maLatAM, taviyoge ciMtanA, duHkha vedana bheda thAtAM, taviyoge bhAvanA; manovAMchita viSaya maLatAM, rahe nitya sthAnamAM, nidAnano che bheda cotho, ArtadhyAne yogamAM (20) avirati ne dezavirati, sarva virati prathamamAM, dhyAna Arta saMbhave che, hIna hInatara yogamAM; hiMsA, asatya, corImAMhi, viSayasaMrakSaNa taNA, dhyAna raudra cAra bhede, suNajo te ekamanA. (21). avirati ne virati dRze, raudra sthAnI saMbhAve, pramatta sAdhu sarva virati, dhyAna raudra na lekhave; AjJA apAya vaLI vipAke, viSaya saMsthAna je karyA, cAra bhedo dharma dhyAne, apramatta muni varyA. (22) upazAMtamohI kSINamohI, ukta dhyAne rata sadA, karmapAzo cheda karatA, dharmadhyAne rahI mudA; prathama bIjA zukla bheda, dhyAna pUrvadhara dhare, carama zukla bheda bemAM, kevaLa jJAna ja lahe. (23) arthaH apriya vastu dUra karavAnI, ISTa vastu meLavavAnI, roganA ane aprApya vastunI prAptinI tIvra abhilASAnA kAraNe satata ciMtA e cAra prakAranAM ArtadhyAna che. te avirata, dezasaMyata ane pramattasaMyata arthAt pahelA cha guNasthAnamAM hIna Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 221 hInatara yogamAM pravarte che. hiMsA, asatya, corI ane viSayasaMrakSaNa e cAranI satata ciMtA e cAra prakAranA raudradhyAna che. te avirata ane dezavirata arthAt pahelAM pAMca guNasthAnamAM hoya che. AjJA, apAya, vipAka ane saMsthAna e cAra dharmadhyAna che. te pramatta saMyatathI kSINa moha arthAt sAtamAthI bAramA guNasthAna sudhI hoya che. dharmadhyAna karmapAzane chedanAra che. zukla dhyAnanA pahelA be bheda pUrvadharane ane chellA be bheda kevalIne hoya che. bhAvArtha : ArtadhyAna pIDA yA du:khamAMthI udbhave che. duHkhanAM cAra kAraNa cheH (1) aniSTano saMyoga, (2) ISTano viyoga, (3) pratikULa vedanA ane (4) bhoganI lAlasA. A kAraNe ArttadhyAnanA cAra vibhAga thAya che. aniSTanI prAptithI vyAkuLa jIva te dUra karavA satata ciMtA kare che te aniSTasaMyoga ArtadhyAna che. ISTanA viyoge vyAkuLa jIva je ciMtA kare che te ISTaviyoga ArttadhyAna che. zArIrika ane mAnasika vyAdhirUpa Adhi, vyAdhi ane upAdhi dUra karavA thatI satata ciMtA te rogaciMtA ArtadhyAna che. bhoganI lAlasAnA kAraNe aprApya vastu meLavavA tIvra saMkalpa karavArUpa nidAna ArtadhyAna che. A ArdradhyAna pahelA cha guNa-sthAnamAM hoya che; temAM paNa chaThThA guNasthAnamAM nidAna ArtadhyAna hotuM nathI. kaThora jIvanuM dhyAna te caidradhyAna che, te cittanI kaThoratAmAMthI udbhave che. hiMsA, amRta, corI ane prApta viSayasaMrakSaNa AdinA kAraNe raudratA pariName che. cAra prakAranI A satata ciMtA te anukrame (1) hiMsAnubaMdhI, (2) amRtAnubaMdhI, (3) steyAnubaMdhI ane (4) viSayasaMrakSaNAnubaMdhI raudradhyAna che. A raudradhyAna pahelA pAMca guNasthAnamAM hoya che. Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 tatvAdhigamasUtra (1) dhArmika viSayamAM sarvajJa vItarAganI AjJAnA ciMtanamAM manoyoganI pravRtti te AjJAvicaya dharmadhyAna che. (2) doSanA svarUpa ane tenI nivRtti aMge manoyoganI pravRtti. te apAyaricaya dharmadhyAna che. (3) anubhavAtA karmavipAkanA kAraNo zodhavAnI manoyoganI pravRtti te vipAkaviya dharmadhyAna che ane (4) lokasvarUpanA citanamAM manoyoganI pravRtti te saMsthAnavicaya dharmadhyAna che. A dharmadhyAna sAtamAthI bAramA guNasthAna sudhI hoya che. - zukla dhyAnanA pahelA be bheda agiyAramA ane bAramA guNasthAne vartatA pUrvadharane hoya che; mArUdevA mAtA ane mApatuSa Adi muni pUrvadhara na hatA, temane je dhyAnanI zreNi hatI te paNa zukla dhyAnamAM gaNavI joIe. A be zukla dhyAnanI parAkASTA thatAM kevaLajJAna prApta thAya che. yoganI dRSTie vicAratAM traNa yogavALAne paheluM zukla dhyAna, traNa yogamAMnA game te eka yogavALAne bIjuM zukla dhyAna, mAtra sUkSma kAyayogavALAne trIjuM zukla dhyAna ane ayogIne cothuM zukla dhyAna hoya che. bAramA guNasthAnanA aMte kevaLajJAna thAya che ane teramA guNasthAnamAM kevaLajJAna hoya che. A viharamAna sarvajJadazAmAM dhyAnAnsarikA dazA gaNI dhyAna svIkAravAmAM AvatuM nathI. dhyAnanI kALamaryAdA aMtamuhUrtanI che; kAraNa ke chAsthanI sthiti tethI vadhAre TakavI muzkela che. sAmAnyataH dhyAnamAM dravyanA koI paryAyanuM avalaMbana hoya che; kAraNa ke dravyanuM ciMtana paryAya vinA zakya nathI. Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra sUtra: 223 pRthaktvavitarkasUkSmakriyApratipAtivyuparatakriyA'nivRttIni // 41 // tat tryekakAyayogAyogAnAm // 42 // ekAzraye saMvitarke pUrve // 43 // avivAre dvitIyam // 44 // vitaH zrutam // 4 // vicAro'rthavyaMjanayogasaMkrAntiH // 46 // anuvAda : prathama zukla dhyAna sAruM, nAmathI huM varNavuM, pRthaktva zabda vitarka sAthe, savicAra ja joDavuM; ekatva zabda vitarkayoge, avicAraja jANavuM, ema zuklanA be bheda sthira, thaI Atmatattva pichANavuM. (24) sUkSmakriyApratipAtI, nAme bheda sAMbhaLo, vyuparatakriyAnivRttine, nAmathI cotho gaNo; ema cAra bhedo yogatrike, eka yoge vartatA, kAyayogI vaLI ayogI, anukrame te sAdhatA. (25) Azraya eka che vitarko, pUrvadhara be Adare, vitarka zabde zruta bhaNavuM, karuM vicAraNA, artha vyaMjana yoga sAthe, vicAranI te dhAraNA. (26) artha : pRthavitarkasavicAra, ekatvavitarkaavicAra, sUkSmakriyApratipAtI ane vyuparatakriyAnivRtti e cAra prakAre zukla dhyAna che. A cAra zukla dhyAna anukrame traNa yogavALA, gamete eka yogavALA, sUkSmakAyayogavALA ane ayogIne hoya che. pahelAM be sAvalaMbI-savitarka hoya che. temAM paheluM savicAra ane bIjuM avicAra hoya che; ane te pUrvadharane hoya che. vitarka zabdathI zveta bhaNavuM ane teno vicAra karavo ema samajavAnuM Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 tatvArthAdhigamasUtra che; vicAra zabdathI zabda, artha, vyaMjana ane yoga AdinI saMkrAMti samajavAnI che. chellAM be kevaLIne hoya che. | bhAvArtha: (1) pahelAM be dhyAna pUrvadhara zarU kare che; te zrutajJAna sahita hoI savitarka kahevAya che. A be dhyAna samAna dekhAvA chatAM temAM bheda che. pahelAmAM bheda daSTi ane bIjAmAM abheda daSTi pradhAna che. pahelAmAM vicArasaMkramaNa che ane bIjAmAM vicArane sthAna ja nathI. dhyAnI pUrvadhara hoya to pUrvagata zrutanA AdhAre ane pUrvadhara na hoya to saMbhavita zrutanA AdhAre koI paNa paramANu, skaMdha yA cetanarUpa dravyamAM utpatti, sthiti ane layarUpa tripadI athavA mUrtatva yA amUrtatva Adi aneka paryAyonuM dravyArthika ane paryAyArthika nayadvArA bhedapradhAna ciMtana zarU kare che. arthAt eka dravyarUpa artha parathI bIjA dravyarUpa artha para athavA eka paryAyarUpa artha parathI bIjA paryAyarUpa artha para ciMtana zarU kare che, te ja rIte zabda para ciMtana AraMbhe che. Ama AgaLa vadhatAM mana Adi traNa yogamAMno koI paNa eka yoga tajI bAkInA anya yogonuM AlaMbana laI dhyAna karatAM te pRthavivitarkasavicAra zukla dhyAna thAya che. A dhyAnamAM zrutajJAnanuM AlaMbana che; te uparAMta sacitta yA acitta paryAyonuM, tenA bhedonuM vividha dRSTie ciMtana thAya che. athavA zrutajJAnanuM AlaMbana laI eka zabda parathI bIjA zabda para, eka artha parathI bIjA artha para, artha parathI zabda para ane eka yoga parathI bIjA yoga para saMkramaNa-saMcAra thAya che. (2) dhyAnI potAnA saMbhavita zratanA AdhAre koI eka paryAyarUpa artha laI tenA para etva-abhedapradhAna ciMtana kare ane mana, vacana, kAyArUpa traNa yogamAMnA koI paNa eka para nizcala rahI zabda ane arthanuM Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 225 ciMtana kare ane bhinna bhinna yogomAM saMkramaNa na kare tyAre te ekatvavitarkaavicAra zukla dhyAna thAya che. AmAM paNa zrutajJAnanuM AlaMbana che; paraMtu temAM abheda dRSTinuM ciMtana che; temAM artha, zabda, ke yoga AdinuM saMkramaNa nathI. Ama pahelA bhedapradhAna dhyAnathI abhyAsa zarU thAya che ane te dRDha thayA pachI abheda pradhAna dhyAnanI yogyatA meLavAya che; pahelAmAM dRSTi asthira che te bIjAmAM sthira karavI paDe che. Ama sthiratA prApta thatAM mana sarvathA zAMta paDI jAya che, caMcaLatA dUra thAya che ane mana nizrakaMpa bane che. aMte ghAtI karmanA AvaraNa dUra thatAM kevaLajJAna pragaTe che. (3) sarvaza teramA guNasthAnanA aMte mAnasika, vAcika ane kAyika yogano nirodha zarU kare che. prathama sthUla kAyayogano nirodha ka2I sUkSma kAyayoganI hastImAM bAkInA yogane roke che tyAre sUkSmakriyApratipAtI nAmanuM trIjuM zukla dhyAna hoya che; te dhyAnamAM mAtra zvAsozvAsarUpa sUkSma kriyA hoya che; AtmAnuM patana hotuM nathI tethI A dhyAna apratipAtI gaNAya che. (4) caudamA guNasthAnanI ayogI avasthAmAM zvAsozvAsa Adi sUkSma kriyA paNa baMdha thAya che ane Atmapradeza sarvathA niSprakaMpa bane che tyAre zailIzIkaraNa sahita vyuparatakriyAnivRtti rUpa cothuM zukla dhyAna hoya che. A be dhyAna chadmasthanA dhyAna mAphaka ciMtA nirodharUpa nathI; paraMtu kAyapradezanI niSmakaMpatA rUpa che. yogano nirodhakrama A pramANe cheH sthUla kAyayogano Azraya laI vacana ane mananA sthUla yogane sUkSma banAvAya che. vacana ane mananA sUkSma yogano Azraya laI zarIranA sthUla yogane sUkSma banAvAya che. zarIranA sUkSma yogano Azraya laI vacana Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226. tAthadhigamasUtra ane mananA sUkSma yogano nirodha kasvAmAM Ave che. aMte sUkSma 'kAyayogano paNa nirodha karavAmAM Ave che. Ama thatAM zarIranA zvAsozvAsanI sUkSma kriyA paNa baMdha thAya che ane Atmapradeza saMpUrNataH niSpakaMpa bane che; A avasthA zaile zIkaraNa suparatakriyAnivRtti zukla dhyAna kahevAya che. AmAM sthUla yA sUkSma mAnasika, vAcika ke kAyika kriyA hotI nathI. A cothA dhyAnanA prabhAve sarva Azrava, baMdha Adino nirodha thAya che; pariNAme bAkInA aghAtI karma paNa kSINa thAya che ane jIva mokSa prApta kare che. nijArA ane nirgathanuM varNana: sUtraH - samyagdRSTiviratAnantaviyojakadarzanamohakSapa kopazamakopazAntamohakSapakakSINamohajinAH kramazo'saMkhyeyaguNanirjarAH // 47 // pulAkabakuzakuzIlanigraMthasnAtakA nigraMthAH // 48 // saMyamazrutapratisevanAtIliMgalezyopapAta sthAnavikalpataH sAdhyAH // 49 // anuvAda : samaktidhArI zrAvakone, virati ne trIjA suNo, anaMtAnubaMdhI viyojaka, sUtrathI cothA bhaNo; darzanamohe kSapaka kahevA, vaLI upazamI sAdhavA, upazAMtamohI kSapaka kSaNa, pachI jinavarone mAnavA. (27) e sthAna dazamAM kramathI caDhatI, asaMkhya gaNI che nirjarA, karata dhyAne vadhatA mAne, kSamA dhArI munivarA; pulAka, bakuza, kuzIla ne vaLI, nigraMtha snAtaka mahAvratI, nigraMthanuM te bheda-paMcaka, dhAravuM dharI zubha mati. (28) saMyama, kRta, parisevana, tIrtha ne liMga pAMcame, Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvAthadhigamasUtra 227 lezyA dvAre upapAte, sthAna dhAro AThame; nigraMtha paMcaka ATha dvAre, karI sutra yojanA, adhyAya navamo pUrNa thAtAM, dhArajo bhavi ekamanA. (29) artha : samaktidhArI, zrAvaka, virata, anaMtAnubaMdhI viyojaka, darzanamohakSapaka, upazamaka, upazAMtamoha, kSapaka, kSINamoha ane jina e daza anukrame uttarottara asaMkhyaya guNa adhika nirjarAvALA hoya che. pulAka, bakuza, kuzIla, nigraMtha ane snAtaka e pAMca nigraMthanA bheda che. saMyama, zrata, pratisevanA, tIrtha, liMga, vezyA, upapAta ane sthAna e dareka prakAre nigraMtha vicAravA yogya che. Ama ekAgratAthI navamo adhyAya pUro karyo. | bhAvArtha : karmano aMzataHkSaya te nirjarA che, karmano sarvAza kSaya te mokSa che. nirjarA e mokSanuM purogAmI aMga che. saMsArI sarva jIvamAM nirjarAno krama cAlu hoya che; paraMtu te sAthe navAM karma paNa baMdhAya che. ahiM je nirjarAno vicAra che; te mokSAbhimukha jIvono che. samyagdaSTithI mokSAbhimukhatA zarU thAya che ane sarvajJatAmAM e pUrI thAya che. Ama hoI samyagRSTithI sarvajJatA sudhInI avasthAnA daza vibhAga pADyA che. AmAM pUrva pUrvanI apekSAe uttarottara avasthAmAM pariNAmanI dhArA vizuddha, vizuddhatara hoya che; tethI te pramANe karmanirjarA vadhAre hoya te paNa svAbhAvika che. A pariNAma vizuddhinI dhArA ane tenA pariNAme karmanirjarA pUrva pUrva karatAM uttarottaramAM darekamAM asaMkhyAta guNa vadhe che. samyagudRSTi karatAM zrAvakanI pariNAmadhArA ane nirjarA asaMkhyAta guNa vadhAre che.. ane e ja pramANe te pachInA dareka mATe samajavAnuM che; temAM paNa chevaTe sarvajJanI nirjarA sarvathI adhika hoya che. Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 - tatvArthAdhigamasUtra (1) jene mithyAdarzana dUra thaI samyagadarzana prakaTe che te samyagudaSTi che. (2) apratyAkhyAnAvaraNIya kaSAyanA kSayopazamathI alpAMze paNa jene virati pragaTe che te zrAvaka che. (3) pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyanA kSayopazamathI jene savaze virati pragaTe che te virata che. (4) anaMtAnubaMdhI kaSAya kSaya karavA yogya vizuddhi jene prakaTe che te anaMtaviyojaka che. (5) darzanamohano kSaya karavA yogya vizuddhi jene pragaTe che te darzanamohakSapaka che. (6) darzanamohanI bAkInI prakRtino jene upazama che te upazamaka che. (7) upazama saMpUrNa thayo che jene te upazAMtamoha che. (8) mohanI bAkInI prakRtino kSaya karavo jene cAlu che te kSapaka che. (9) jeNe mohano saMpUrNa kSaya karyo che te kSaNamoha che. (10) sarvajJatA jene prakaTa thaI che te jina che. rAga dveSanI gAMTha jene nathI te nigraMtha che; A tAtvika arthanA umedavArane paNa nigraMtha kahevAmAM Ave che. pAMca prakAranA nigraMthamAM pahelA traNa vyavahArika ane chellA be tAtvika arthasaMpanna che. (1) mUlaguNa ane uttaraguNamAM pUrNatA prApta na thavA chatAM vItarAgapraNIta AgamathI calita na thanAra te pulAka nigraMtha che. (2) zarIra ane upakaraNanA saMskAra karanAra, Rddhisiddhine cAhanAra, kIrtinA arthI, sukhazIla ane parivAravALA, chedaparyAyavALA ane aticAra doSayukta te bakuza che. (3) kuzIlanA be bheda che. iMdriyavaza banI uttaraguNanI virAdhanA karavA chatAM mULaguNane sAcave che te pratisevanA kuzIla che; ane je tIvra kaSAyane vaza na thatAM sUkSma kaSAyane vaza thAya che te kaSAyakuzIla che. (4) rAgadveSanA AtyaMtika abhAve sarvajJatva pragaTyuM nathI Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 229 paNa jene aMtaHmuhUrtamAM sarvajJatva pragaTa thavAnuM che te nigraMtha che. (5) sarvajJatva prakaTa thayuM che te snAtaka che.' pulAka, bakuza ane pratisevanAkuzIla sAmAyika Adi prathamanA be saMyamamAM hoya che. sAmAyika Adi prathamanA cAra saMyamamAM kaSAyakuzIla hoya che. nigraMtha ane snAtaka e be yathAkhyAta saMyamI hoya che. pulAka, bakuza ane pratisevanAkuzIlanuM zruta utkRSTathI dazapUrva pUrA hoya che. kaSAyakuzIla ane nigraMthanuM utkRSTa kRta caudapUrva hoya che. pulAkanuM jadhanya zruta navamA pUrvanA trIjA prakaraNa AcAravastu sudhI ane bakuza, kuzIla, nigraMthanuM jadhanya zrata ATha pravacana mAtA (traNa gupti ane pAMca samiti) pramANa hoya che. sarvajJa hoI snAtaka zruta vinAnA che. pulAka pAMca mahAvrata ane rAtribhojananA vratanuM khaMDana anyanA atiAgrahanA yA baLAtkAra prasaMge kare che. keTalAka AcArya to temane caturtha mahAvratanA virAdhaka paNa mAne che. bakuza be prakAranA che : judA judA upakaraNano saMgraha ane saMskAra karanAra upakaraNa-bakuza che. zobhA mATe zarIranA saMskAra karanAra zarIrabakuza che. pratisevanAkuzIla mAtra uttaraguNanI virAdhanA kare che jyAre kaSAyakuzIla, nigraMtha ane snAtaka virAdhanA karatA ja nathI. | sarva tIrthaMkaranA zAsanamAM pAMce prakAranA nigraMtha hoya che. keTalAka mAne che ke pulAka, bakuza ane pratisevanA kuzIla e traNa nitya tIrthamAM holaya che. kaSAyakuzIla, nigraMtha ane snAtaka tIrtha ane atIrthamAM paNa hoya che. pulAkamAM teja, padma ane zukla e traNa lezyA hoya che. Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 - - - - tatvArthAdhigamasUtra aMkuza ane pratisevanAkuzIlamAM cha-lezyA hoya che. kaSAyakuzIla parihAravizuddhi cAritryavALA hoya to teja; paddha ane zukla e traNa lezyAvALA ane sUkSmasaMparAya cAritryavALA hoya to mAtra zukla lezyAvALA hoya che. nirgatha ane snAtakane zukla vezyA hoya che. snAtakamAM je ayogI chete lazyA vinAnA che. pulAka Adi cAno uparAta jadhanyathI saudharmakalpamAM palyopama pRthatva sthitivALA deva sudhI che. pulAkano utkRSTa upapAta sahastrArakalpamAM aDhAra sAgaropama sthitino hoya che. bakuza ane pratisevanAkuzIlano utkRSTa upapAta AraNa ane azruta kalpamAM bAvIza sAgaropama sthitimAM hoya che. kaSAyakuzIla ane nigraMthano upapAta utkRSTathI sarvArthasiddhi vimAnamAM tetrIza sAgaropama sthitimAM hoya che. snAtakano upapAta nirvANa-mokSa che. kaSAya ane yogano nigraha te saMyama che. kaSAya ane yoganI taratamatAnA kAraNe saMyamamAM taratamabhAva rahe che. Ama saMyamanA asaMkhyAta prakAra thAya ane te sarva saMyamasthAna kahevAya che; AmAM paNa jyAM sudhI kaSAyano lezamAtra paNa saMbaMdha rahe tyAM sudhI kaSAya saMyamasthAna kahevAya che. bAkInA saMyamasthAna yoganimittaka che. yogano sarvathA kSaya thatAM je saMyamasthAna hoya che te aMtima che. pUrva pUrvavartI saMyamasthAna adhika adhikAra saMkaSAya hoya che ane uttarottara saMyamasthAnamAM kaSAya maMdamaMdatara thatA jAya che; Ama uttarottara saMyamasthAna vizuddha vizuddhatara thatA jAya che. yoganimittaka saMyamasthAnamAM kaSAyano abhAva samAna hovA chatAM yoganirodhanI nyUnAdhikatA anusAra sthiratAnI nyUnAdhikatA rahe che. yoganirodhanI paNa taratamatA hoI Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 231 yoganimittaka saMyamasthAna paNa asaMkhyAta hoya che. temAM prakRvizuddhi ane sthiratAvALuM chelluM saMyamasthAna che. uparokta saMyamasthAnomAM pulAka ane kaSAyakuzIlanA saMyamasthAna jadhanya che; e baMne asaMkhyAta saMyamasthAna sudhI AgaLa vadhe che, tyAM pulAka aTakI jAya che, ane kaSAyakuzIla asaMkhya saMyamasthAna sudhI AgaLa vadhe che. tyAMthI bakuza, pratisevanAkuzIla ane kaSAyakuzIla asaMkhya saMyamasthAna sudhI AgaLa vadhe che; ane pratisevanAkuzIla aTakI jAya che. pachI asaMkhyAta saMyamasthAna sudhI aMtima kaSAyanimittaka saMyamasthAne AgaLa vadhI kaSAyakuzIla aTakI jAya che. ahiMthI yoganimittaka saMyamasthAna zarU thAya che. tayAMthI AgaLa asaMkhyAta sthAna sudhI nigraMtha pragati kare che ane aTakI jAya che. aMte aMtima yoganimittaka saMyamasthAna je sarvoparI ane sthira saMyamarUpa che te ahIM zarU thAya che ane virAma pAme che. tenuM sevana karI snAtaka nirvANa meLave che. uparokta saMyamasthAna asaMkhya hovA chatAM te dareka anaMtara saMyamasthAnanI zuddhi anaMtAnaMtaguNI mAnavAmAM Ave che. tattvArthAdhigamesUtre sAnuvAdavivecane; - adhyAyo navAra pUsaMvanizritaH cha ka ja Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 tatAthavigamasUtra adhyAya 10mo mokSanuM svarUpa : sUtraH - mohakSayAjjJAnadarzanAvaraNAntarAyakSayAzcakevalam // 1 // baMdhahetvabhAva nirjarAbhyAm // 2 // kRtsnakarmakSayo mokSaH // 3 // aupazamikAdibhavyatvAbhAvAJcAnyatra kevalasamyaktvajJAnadarzanasiddhatvebhyaH // 4 // tadanantaramUrdhva gacchatyA''lokAntAt // 5 // puurvpryogaadsNgtvaadvNghcchedaattthaagtiprinnaamaacctati dA kSetrakAlagatiliMgatIrthacAritrapratyekabuddhabodhita jJAnAvagAhanAntarasaMkhyAlpabahutvataH sAdhyAH // 7 // anuvAda : mohakSayathI eka sAthe, karma traNano kSaya thatAM, jJAna ne darzanataNA savi, AvaraNa dUre jatAM; aMtarAya ghAtI karma cothuM, chedatAM prabhu kevaLI, sarvajJa bhAve guNaprabhAve, vastukalanAsavI kaLI. (1) baMdhanA hetu taNo sadbhAva nahiM ne nirjarA, yogathI sarva karmano kSaya, mokSa kahe vAcakavarA; upazamAdi bhavyatAdi, bhAvanI abhAvatA, samakti kevala jJAnadarzana, pragaTa pragaTe siddhatA. (2) karmakSayathI eka samaye, lokanA cheDA sudhI, ' urdhvagamane gati thAtI, jANatA jJAnI sudhI; Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra pUrva prayoge, saMgarahite, baMdha chedana bhAvamAM, gati taNA pariNAma dvArA, siddha gati prastAvamAM. (3) kSetra, kALe, gati, liMge, tIrtha, caraNadvAramAM, pratyeka buddha, jJAna sAthe, avagAha vicAramAM; aMtara, saMkhyA, alpabahutA, bAra dvAro lekhavA, siddha padamAM avataraNathI mokSa dvAro dekhavA. (4) anuvAdakAranuM "aMtima maMgala" staMbhanapati zrIvAmAnaMdana, pArzvaprabhu vaMdana karuM, zrIvijayanemi suzISyacaraNe, suriamRta sukhakaruM; khaMbhAtanagare rahI zaraNe, rAmavijaya citta dharo, anuvAda pUro bhAva madhuro, saMgha maMgala jaya varo. (5) artha : mohanIya sahita jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa ane aMtarAya ema cAra ghAtIkarma kSaya thatAM sarvajJa thavAya che. jenA prabhAve jIva sarva vastu sarva paryAya sahita jANI zake che. baMdha hetunA abhAve, nirjarAnA prayoge ane yogadvArA sarva karmano kSaya thAya che. sarva karmano kSaya teja mokSa che. upazama Adi ane bhavyatva Adi bhAvonA abhAve samakti, kevaLajJAna, darzana ane siddhatva pragaTe che. Ama sakaLa karmano kSaya thatAM eka samayamAM jIva lokanA aMta sudhI uMce jAya che. pUrvaprayoga, saMgrahInatA, baMdhacheda ane gatipariNAmanA kAraNe svAbhAvika gati tene maLe che. kSetra, kALa, gati, liMga, tIrtha, caraNa-cAritrya, pratyeka buDhDhabodhita, jJAna, avagAhanA, aMtara, saMkhyA ane alpabahutva e bAra prakAre siddhanI vicAraNA karI zakAya che. 233 bhAvArtha : ghAtI karmano nAza thatAM cetanA nirAvaraNa bane che; tenA pariNAme jIvamAM kevala upayoga pragaTe che. ghAtI Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234. tatvAdhigamasUtra karma cAra prakAranA che. (1) jJAnAvaraNa, (2) darzanAvaraNa, (3) mohanIya ane (4) aMtarAya, mohanIya karma baLavAna hovAthI pahelAM teno kSaya thAya che ane pachI aMtaHmuhUrtamAM bAkInA traNano kSaya thAya che. kevaLajJAna e sAmAnya ane vizeSa jJAnarUpa hoI kevaladarzana ane kevalajJAnarUpa che. bAMdhela karmano kSaya to niraMtara thayA kare che; paraMtu te sAthe navAM karma paNa baMdhAyA kare che. karmakSaya vakhate karmabaMdhano saMbhava na hoya tyAre te karmano AtyaMtika yA aMtima kSaya che. baMdha hetunA abhAve ane nirjarA dvArA karmano AtyaMtika kSaya thAya che. mohanIya Adi cAra ghAtI karma kSaya thatAM vItarAgatva yA sarvajJabhAva prakaTe che. te samaye vedanIya Adi cAra aghAtI karma viralarUpe zeSa rahe che; tethI mokSa hoto nathI. mokSa mATe aghAtI karmano kSaya paNa jarUrano che. Ama saMpUrNa karmano abhAva jyAre siddha thAya che tyAre janamamaraNanuM cakra baMdha paDe che. te ja mokSa che. jema sakala karmo nAza tema AtmAnA sApekSa bhAvono paNa nAza mokSa mATe jarUrI che. audayika, aupazamika ane kSAyopathamika e traNa bhAvano saMpUrNa nAza thAya che; kSAyika ane pAriNAmika bhAva mATe tevo ekAMta nathI. pariNAmika bhAvamAMthI mAtra bhavyatva bhAvano nAza che; bAkInA bhAvo rahe che. kAraNa e che ke pAriNAmika bhAvamAMnA jIvatva, astitva Adi bhAva mokSa avasthAmAM paNa hoya che. kSAyikabhAva karmasApekSa hovA chatAM mokSamAM teno abhAva nathI; tethI sUtramAM kSAyika samyakatva Adi bhAvo sivAya bAkInA bhAvono nAza mokSanuM kAraNa che ema darzAvyuM che. kSAyika samyakatva, kevaLajJAna, kevaLadarzana Adi sAthe Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 235 tatvArthAdhigamasUtra siddhatva bhAvanuM astitva paNa svIkAryuM che. siddhatva bhAvamAM kSAyikavIrya, kSAyikacAritrya ane sAyikasukha Adi samAya che. Ama saMpUrNa karma ane te sAthe tenA Azrita, aupathamika Adi bhAvono nAza thatAM jIva eka samayamAM traNa kArya kare che. (1 zarIrano viyoga (2) siddhamAnagati ane (3) lokAMtaprApti. jIva ane pudgala e be gatizIla dravyo che. jIvanI svAbhAvika gati urdhva ane pulanI svAbhAvika gati adho che. nimittanA kAraNe e baMnenI svAbhAvika gatimAM pharaka paDe che. nimitta chUTatAM mukta jIva svAbhAvika gatino adhikArI bane che. pUrva karma chUTavAnA kAraNe prApta thato svAbhAvika vega te pUrva prayoga che. A pUrvaprayoganA kAraNe mumAna jIva lokanA aMta sudhI urdhvagati kare che; tethI AgaLa dharmAstikAya na hovAthI gati thatI nathI. jema mATInA lepavALuM tuMbaDuM pANImAM lepa dhovAI javAthI asaMga banI tare che tema saMgahIna jIva uMce gati kare che. jema dIvelInAM uparanA paDanuM baMdhana tUTatAM eraMDabIja chaTake che tema karmabaMdhana tUTatAM jIva chUTe che ane UMce gati kare che. gatinA pariNAme jIva urdhvagati kare che kAraNa ke zuddha jIva urdhva gatizIla che. sAMsArika bhAvonA abhAve siddhajIvomAM koI bheda nathI; paraMtu bhUtakALanI dRSTie tenA bheda vicArI zakAya che. " vartamAna bhAvanI apekSAe sarvasiddhanuM kSetra siddhazilA che; paraMtu bhUtakALanI daSTie judA judA siddha jIvonI nirvANa bhUmi judI judI che. keTalAka paMdara karmabhUmimAM siddha thAya che, keTalAka saMharaNanA kAraNe akarmabhUmimAM paNa siddhi thAya che. karmabhUmimAM siddhanA daSTAMto to najara sAme che; paraMtu saharaNasiddhanA dRSTAMto nathI. Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvAdhigamaga vartamAna bhAvanI apekSAe mumAna jIva eka samayamAM ja mokSa prApta karato hovAthI laukika kALacakra te mATe upayogI nathI; paraMtu judA judA siddha jIvonI apekSAe keTalAka utsarpiNImAM ane keTalAka asarpiNImAM siddha thAya che. mahAvideza kSetra ane saMvaraNanI apekSAe jIvo sarvakAla paNa siddha thaI zake che. utsarpiNInA trIjA ane cothA ArAmAM ane avasarpiNInA trIjA, cothA ane pAMcamAM ArAmAM siddha thatA jIvonA dAMto najara sAme che, teja rIte mahAvidehamAM siddha thato jIvonA daSTAMto che; saMharasiddhanA dAMta nathI. - vartamAna bhAvanI dRSTie siddha siddhazilAmAM che; paraMtu aMtima bhavanI apekSAe manuSya gatimAMthI ane te pahelAnA bhavanI apekSAe cAre gatimAMthI siddha thaI zakAya che. aMtima bhavanI apekSAe bhagavAna mahAvIra manuSya dehathI ane te pahelAnA bhAvanI apekSAe devagatIthI siddha che. bhagavAna padmanAbha aMtima bhavanI dRSTie manuSya dehathI ane te pahelAnI apekSAe nAraka dehathI siddha thaze. vartamAna dRSTie avedaja siddha thAya che. bhUtakALanI dRSTie strI, puruSa ane napuMsaka e traNa liMga rUpa vedamAMthI siddha thAya che. bIjA artha anusAra bhAvaliMga-vItarAga bhAve siddha thavAyache. dravyaliMga anusAra jainaliMga-muniveSamAM, jainetaraliMgaanya tApasa Adi vezamAM ane gRhasthaliMga-gRhasthavezamAM siddha thavAya che. caMdanabALA, gautamasvAmI ane bhISmapitAmaha e anukrame strI, puruSa ane napuMsakaliMge siddha thayAnAM daSTAMta che. AmAM bhISmapitAmaha kRtrima napuMsaka hatA; jyAre mULa napuMsakane siddha gati hotI nathI. gautamasvAmI jainaliMga, valkAlacIrI tathA Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasatra 277. gautama svAmI upadezita paMdaraso tApasa jainetaraliMge ane marUdevAmAtA tathA bharatarAjA gRhasthalige siddha thayAnA daSTAMto che. tIrthakara tIrthanI sthApanA kare che. temanI hayAtI pachI koI koI vakhata pAMca bharata ane pAMca airavatamAM tIrtha viccheda paNa pAme che. AvA prasaMge upadezakano abhAva hovA chatAM jAtismaraNAna Adi kAraNe atIrthamAM paNa siddha thavAya che. puMDarika svAmI tIrthasiddha che; jyAre marUdevAmAtA atIrtha siddha che, kAraNa ke bhagavAna RSabhadeve tIrtha pravartAvyuM te pahelAM te siddha thayA che. bha0 2Sabhadeva tIrthaMkara hoI jinasiddha che jayAre puMDarikasvAmI tIrthakara na hoI ajinasiddha che. bhUtakALanI daSTie cAIi yA acAriyI siddha thAya che. vartamAna aMtimasamayanI dRSTie yathAkhyAta cAritrIja mokSa meLave che. aMtima samaya pahelAMnI daSTie vicArIe to chellA ane pahelA e be tIrthakara sivAyanA bAkInA bAvIza tIrthaMkara mahAvideha tIrthanI apekSAe sAmAyika, sUkSmasaMparAya ane yathAkhyAta e traNa; pahelA ane chellA e be tIrthaMkaranA tIrthamAM parihAra vizuddhi sivAyanA cAra athavA pAMce cAritryavALA mokSa meLavI zake che. vartamAna dRSTie to kevaLajJAnI ja mokSa meLave che; paraMtu bhUtakALanI dRSTie pratyekabuddha ane buddhabodhita paNa mokSa meLave che. pratyekabuddha gurunA Azraya vinA potAnI jJAnazaktithI bodha meLavI siddha thAya che. tene asAra saMsAra aMge koI nimitta maLatAM jJAna ane cAritryavRtti jAgRta thAya che. pratyeka buddhano bIjo vibhAga svayaMbuddhano che. temAM tIrthakara Ave che; temane nimittanI jarUra paDatI nathI, paraMtu potAnI jJAnazaktithI bodha Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 tatvArthAdhigamasUtra pAmI, cAritrya laI, kevaLajJAna meLavI anekane tArI te siddha thAya che. buddhabodhita guru upadezathI tare che, svayaMbuddha tIrtha pravartAyI anekane tAre che; jayAre pratyekabuddha pote ja tarI zake che ane keTalAka bIjAne tAranAra paNa thAya che. pratyekabuddhamAM karakaDuM, dvimukha-rAjarSi, namirAjarSi, nagnati, AdrakumAra, anAthImuni Adi gaNAya. jaMbusvAmI buddhabodhita che. jyAre tIrthakaro svayaMbhuddha che. svayaMbhuddhamAM eka prakAra evo paNa hoya che ke je gurU ke asAra saMsAra aMge nimitta vinA svayaM jAgRtithI tarI jAya che; paNa tene tIrthaMkara nAma karma hotuM nathI, paNa te bIjAne tArI zake che. kapilamuni e prakAramAM Ave che. vartamAna daSTie mAtra kevaLajJAnI ja siddha thAya che. bhUtakALanI dRSTie to eka, be, traNa tathA cAra jJAnavALA paNa siddha thAya che. marUdevImAtA, mASatuSamuni be jJAnanA, anya keTalAka traNa jJAnanAM (avadhi athavA mana:paryAya vadhArAnuM) ane anya keTalAka cAra jJAne siddha thayAnAM anukrame dRSTAMto che. - vartamAna daSTie to je avagAhanAthI jIva siddha thAya che tenI 2/3 avagAhanA te jIvanI siddhazilAmAM hoya che. bhUtakALanI apekSAe tIrthakaranI daSTie jadhanyathI sAta hAthanI kAyavALA ane utkRSTathI pAMcaso dhanuSya kAyavALA siddha thAya che. bha0 mahAvIra prabhu sAta hAthanI kAyAthI siddha thayA che. bha0 RSabhadeva pAMcaso dhanuSyanI kAyAthI siddha thayA che. sAmAnya kevalI kUrmAputra mAphaka be hAthanI avagAhanAthI siddha thAya che. jIvanI siddha gati aMtara vinA cAlu rahe te niraMtarasiddha sthiti jaghanyathI be samaya ane utkRSTathI ATha samayanI hoya che. eka jIva siddha thAya, pachI bIjA ja samaye koI jIva siddha Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra na thAya te zamaya nA nAnA che. A sAMtarasiddha sthiti cha mAsa sudhInI hoya che. to kevaLajJAnI ja ApI zake. 239 AnAM dRSTAMto jadhanyathI eka ane utkRSTathI ekaso ATha eka samayamAM siddha thaI zake che. tenA dRSTAMta bhu mahAvIra ane bhaO RSabhadeva anukrame che. jIvo madhyama saMkhyAe paNa siddha thaI zake che. zAstramAM tIrthaMkaro aneka sAdhuo sahita mokSe gayAnuM je varNana Ave che te ekI samaye siddha thayAnuM na samajatAM samayAMtara siddha samajavAnA che. uparokta agiyAra prakAramAMnAM saMbhavita peTAbheda laI paraspara tenI nyUnAdhikatAno vicAra te alpabahutva che. udA. kSetrasiddhamAM saMharaNasiddhanI apekSAe janmasiddha asaMkhyAta guNa samajavA; urdhvalokasiddha nyUna ane adholokasiddha tethI asaMkhyAta guNa hoya che. A rIte bAkInA darekano alpabahutva vicAra karI zakAya. Xin Wan navatattva AdimAM jinasiddha, ajinasiddha, tIrthasiddha, atIrthasiddha, gRhasthaliMgasiddha, anyaliMgasiddha, svaliMgasiddha, strIliMgasiddha, puruSaliMgasiddha, napuMsakaliMgasiddha, pratyekabuddhasiddha, svayaMbuddhasiddha, buddhabodhitasiddha, ekasiddha ane anekasiddha e rIte paMdara anuyogadvAra ApyA che. teno samanvaya uparokta bAra anuyogadvAramAM karI lIdho che. A viSaya sUkSma che; ane te gurugamathI adhika jJAna meLavavA yogya che. tattvArthAdhigamesUtre sAnuvAda-vivecane; adhyAyo dazamaH pUrNo mokSatattvavivecakaH // 20 // Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 tavAdhigamasatra - jIrU || zrI svArtha - svAdhyAya zrI tattvArtha sUtramAM AvatA vicAronuM saMkSipta avataraNa || adhyAya-1 ) sUtra 1 samyagadarzana, samyagujJAna ane samyaka cAritryanI ekasUtratA te mokSa mArga che. sUtra 2-3 tattva (padArtha)nA yathArtha svarUpanI pratiti te samyagadarzana che. te svAbhAvika ane nimittaka hoya che. sUtra 4 jIva, ajIva, Asava, baMdha, saMvara, nirjarA ane mokSa e sAta tattvo che. graMtha saMkalanAnuM darzanaH jJAnasvarUpa adhyAya 1; jIvanuM sAmAnya svarUpa adhyAya 2; nAraka, tiryaMca, manuSya ane deva) jIvanuM viziSTa svarUpa adhyAya 3, 4; ajIva svarUpa adhyAya 5; Asrava svarUpa adhyAya 6; baMdha svarUpa adhyAya 8; saMvara ane nirjarA svarUpa adhyAya 7 ane 9 ane mokSa svarUpa adhyAya 10. sUtra 5 thI 8 dravya, kSetra, kALa ane bhAva e cAra nikSepa; pramANa ane naya; nirdeza, svAmItva, sAdhana, adhikaraNa, sthiti, vidhAna, satu, saMkhyA, kSetra, sparzana, kALa, aMtara, bhAva ane alpabadutva Adi anuyogadvAra jJAna mATe sAdhana che. ' sUtra 9 thI 12 mati, zruta, avadhi, mana:paryAya ane kevala e pAMca jJAna che. pahelAM be parokSa ane chellAM traNa pratyakSa pramANa che. " sUtra 13 thI 19 vyaMjanAvagraha, arthAvagraha, IhA, apAya ane dhAraNA ane anya pratibheda e matijJAnanuM svarUpa che. matijJAna iMdriya ane mana dvArA thAya che. vyaMjana dvArA paryAyanuM ane artha dvArA dravyanuM matijJAna thAya che. Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 241 sUtra 20thI 23 zrutajJAna matipUrvaka che. aneka prakAre aMga bAhya ane bAra prakAre aMga paviSTa zrutajJAna che. avadhijJAna bhavapratyaya ane yathokanimittaka e be prakAre che. temAM bIjA prakAranA cha prabheda che. anugAmI, ananugAmI, vardhamAna, hIyamAna, avasthita ane anavasthita. sUtra 24 thI 26 manaHparyAya jJAnanA Rmati ane vipulamati e be bheda che. vizuddhi ane apratipAtIpaNAthI tenI taratamatA che. vizuddhi, kSetra, svAmI, viSaya AdimAM avadhi ane manaHparyAyamAM taratamatA che. sUtra 27 thI 30 pAMca jJAnanA viSayaH mati ane zrutajJAna rUpI ane arUpI padArthone maryAdita paryAyothI; avadhijJAnarUpI padArthone ane mana:paryAya jJAna avadhijJAna karatAM anaMtamA bhAge rUpI padArthone maryAdita paryAyothI jANI zake che. kevalajJAnI sarvadravyane sarvaparyAyathI jANI zake che. sUtra 31 eka, be, traNa ane cAra jJAna ekI sAthe kone ane kevI rIte hoI zake te vicAraNA che. sUtra 32 ane 33 matijJAna, zrutajJAna ane vibhaMgajJAna e traNa ajJAna che. saMsArAsaktinA kAraNe mithyAdaSTinAM jJAna ajJAna che; jyAre samabhAvanA kAraNe samyaSTinAM jJAna jJAnarUpe che. sUtra 34 ane 35 naigama, saMgraha, vyavahAra, RsUtra ane zabda e pAMca naya che. naigamanA sarvagrAhI ane dezagrAhI e be ane zabdanA zabda, samabhirUDha ane evaMbhUta e traNa bheda che. Xin Ban Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 tatvArthAdhigamasUtra adhyAyajIvanuM sAmAnya svarUpa : sUtra 1 thI 7 aupazamika, kSAyika, kSAyopathamika, audayika ane pAriNAmika e jIvanA bhAvo ane tenA prabhedanuM varNana che. sUtra 8-9 jIvanuM asAdhAraNa lakSaNa sAkAra ane nirAkAra upayoga; tenA ATha ane cAra bheda. " sUtra 10 thI 14 saMsArI ane mukta jIva. saMsArInA (saMmUrNima) asaMzI ane (garbhaja) saMjJI jIva. saMsArI jIvanA trasa ane sthAvara jIva. pRthvI, pANI, vanaspati, teja ane vAyu kAya sthAvara jIvo che. dvi idriya, triiMdriya, caturindriya ane paMcendriya trasa jIvo che. teja ane vAyukAya jIvo gati=sa paNa gaNAya che. sUtra 15 thI rarae sparzana, rasana, prANa, (netra) cahyuM ane zrota e pAMca iMdriya ane tenA viSayonuM varNana che. dareka iMdriyanA dravya ane bhAva e be prakAra che. nivRtti ane upakaraNa dravyendriyanA ane labdhi ane upayoga bhAvendriyanA prakAra che. sparza, rasa, gaMdha, varNa ane zabda e iMdriyonA anukrame viSayo che. A viSayo e matijJAnano viSaya che. anindriya evA manano viSayazruta che. sUtra 23 thI 25 pAMca sthAvara jIva ekendriya che. kRmi, kIDI, bhramara, manuSya e anukrame dvindriya, triiMdriya, caturindriya ane paMcendriya jIva che. saMjJI jIva manavALA che. sUtra 26 thI 31 jIvanI aMtarAlagatinuM varNana che. vigrahagatimAM kArmahayoga hoya che. gati saraLa rekhAnusAra hoya Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 243 che. gati be prakAranI che. saMsArI jIvamAMnA keTalAkanI ane mukta jIvanI jugati che; bAkInAnI vakragati che. vakra-vigrahagati eka, be ane traNa vigraha sudhI che. Rju gati eka samayanI, eka vigrahagati be samayanI, be vigrahagati traNa samayanI ane traNa vigrahagati cAra samayanI hoya che. temAM vaccenA eka ke be samaya jIva anAhArI hoya che. koIka AcArya traNa samaya anAhArI gaNAvatAM cAra vigrahanI gati paNa kahe che. - sUtra 31 thI 36 janma ane yoninuM varNanaH saMmUchima, garbhaja ane upapAta e janmanA prakAra che. jarAyuja, aMDaja ane poteja e garbhajanmanA prakAra che. nAraka ane devane upapAta janma che. bAkInAne saMmUrNima janma che. sacitta, acitta, mizra; zIta, uSNa, zItoSNa; saMvRta, vivRta ane mizra e nava prakAranI yoni che. sUtra 37 thI 49 pAMca zarIranuM varNanaH audArika, vaikriya, AhAraka, tejasa ane kArpaNa e pAMca zarIra che. te uttarottara sUkSma sUkSmatara che. pahelAM traNa pradezamAM uttarottara asaMkhya guNa ane chellA be anaMtaguNa che. chellAM be zarIra apratighAtI, anAdisaMbaMdhI ane sarva saMsArI jIvane hoya che. ekI samaye vadhAremAM vadhAre cAra zarIra hoI zake che. kArpaNa zarIra nirupabhoga che. garbhaja ane samUrNima jIvone audArika zarIra, upapAtathI janmanAra deva ane nArakane vaikriya zarIra hoya che. vaikriya zarIra labdhijanya paNa che. zubha, vizuddha ane apratighAtI evuM AhAraka zarIra caudapUrvAne hoya che; eTale te labdhijanya che. " sUtra 50-51 traNa vedanuM varNanaH nAraka ane saMmUrNima jIvo napuMsaka che. devo napuMsaka hotA nathI. bAkInA tiryaMca ane manuSya Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 tatvArthAdhigama satra jIvomAM puruSa, strI ane napuMsaka e traNa veda hoya che. sUtra para AyuSyanuM varNana AyuSya apavartanIya ane anaparNanIya e be prakAranuM che. te dareka be prakAranAM che. sopakrama ane nirupakrama. sopakrama apavarNanIya AyuSya akasmAta Adi kAraNe ghaTI zake che; jayAre nirUpakrama AyuSyane ghaTavAne avakAza nathI. anapavartAya AyuSyane ghaTavAno prazna ja nathI. deva, nAraka, caramadehI, uttamapuruSa ane asaMkhyAta varSa AyuSyavALAne anapavartanIya AyuSya hoya che. deva, nAraka, asaMkhyAta varSAyuvALAne nirUpakrama anaparNanIya Ayu che; jyAre carama dehI ane uttamapuruSane sopakrama ane nirUpakrama e baMne prakAranA anAvartanIya Ayu hoya che. : adhyAya-3 nAraka ane madhyama lokanA jIvonuM varNana sUtra 1-2 nArakapRthvInuM varNanaH ratnaprabhA, zarkaraprabhA, vAlukAprabhA, paMkaprabhA, dhUmaprabhA, tama.prabhA ane mahAtamaprabhA e sAta nArakapRthvI che. temAM nArakajIvo vase che. sUtra 3 thI 5 temanA svarUpanuM varNanaH lezyA, pariNAma, deha, vedanA, vikriyA Adi niraMtara azubha che. paraspara duHkha Ape che ane pahelI traNa naraka sudhI saMkaliSTa asura paNa duHkha Ape che. sUtra 6 utkRSTa sthiti anukrame eka, traNa, sAta, daza, sattara, bAvIza ane tetrIza sAgaropamanI che. Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 245 sUtra 7 thI 18 madhyama lokanuM varNanaH jaMbudvIpa, lavaNasamudra, dhAtakIkhaMDa, kAlodadhisamudra, puSkaravadvIpa, puSkarasamudra Adi bamaNA bamaNA vistAranA dvIpasamudro che; temAM svayaMbhUramaNa samudra chello che. jaMbudvIpa thALI jevo goLa ane bAkInA dvIpasamudrI cUDInA AkAre goLa che, ane e dareka ekabIjAne viMTAyelA che. eka lAkha yojanano jaMbudvIpa che. tenI madhyamAM meruparvata che. temAM bharata, haimavata, harivarSa, videhavarSa, ramyak, hairaNyavarSa ane airavata ema dakSiNathI uttara jatA khaMDo che. te dareka khaMDanA vibhAga pADanAra pUrvapazcima laMbAInA himavana, mahAhimavana, niSadha, nIla, rukamI ane zikharI e varSadhara-parvato che. dhAtakI khaMDamAM varSa-khaMDa ane varSadhara bamaNA che; teja pramANe puSkarArdhadvIpamAM che. jaMbudvIpa, lavaNasamudra, dhAtakIkhaMDa, kAlodadhisamudra ane ardhapuSkaradvIpane viMTaLAIne mAnuSotta2 parvata paDelo che; tethI tenI bahAra manuSyo nathI. bharata, airavata ane videha e karmabhUmi che; videhamAMthI devaku ane uttakuru bAda karavA. tiryaMca ane manuSyanI jadhanyasthiti aMtaHmuhUrta ane utkRSTasthiti traNa palyopamadhanI che. jUo pariziSTa 1-2-3. Fen Fen Fen Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24, tavAthabhigama satra che ke f_adhyAya-4T devanuM varNana: sUtra 1 thI 3 bhavanapati, vyaMtara, jyotiSka ane vaimAnika e cAra prakAranA devo che. bIjA nikAyanA deva tejalezyAvALA che. kalpopAna sudhInA cAra nikAyanA devonA anukrame daza, ATha, pAMca ane bAra bheda che. sUtra 4 thI 6 parivAranuM varNana indra, sAmAyika, trAyasiMza, pAriSada, AtmarakSaka, lokapAla, anIka, pakIrNaka, Abhiyogya ane kilbaSakarUpe deva hoya che. vyaMtara ane jyotiSkamAM trAyasiMza ane lokapAla nathI. pahelA be nikAyamAM be be indra che. sUtra 7 thI 10 lezyA ane viSayasukhanuM varNanaH pahelA be nikAyanA devo kRSNa, nala, kApota ane teja lezyAvALA hoya che. bhavanapati, vyaMtara, jyotiSka ane pahelA be kalpanA devo kAyapravIcArI che. pachInA dareka be kalpo anukrame sparzasevI, rUpasevI, zabdasevI ane manasevI che. bAkInA apravIcArI che. A sUtra 11 thI 13 pahelA traNa nikAyanA prabhedanuM varNana: asura, nAga, vidyuta, suparNa, agni, vAta, stanata, udadhi, dvIpa ane dikakumAra e bhavanavAsInA daza prakAra che. kinnara, kiMpuruSa, mahoga, gAMdharva, yakSa, rAkSasa, bhUta ane pizAca e ATha vyaMtaranA bheda che. sUrya, caMdra, graha, nakSatra ane tArA e pAMca jyotiSkanA bheda che. sUtra 14 thI 16 jyotiSkanuM viziSTa varNanaH manuSyalokamAM merunI AjubAju nitya pradakSiNA kare che; jethI kALavibhAga thAya che. manuSyalokanI bahAra sthira jyotiSka che. Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 247. sUtra 17 thI 20 vaimAnika devanuM varNanaH kalpopana ane kalpAtIta be prakAranA che; te upara upara vase che. saudharma, IzAna, sanakumAra, mAhendra, brahmaloka, lAntaka, mahAzukra, sahastrAra, Anata-prANata ane AraNa-ayyata e bAra kalponna devo che. navaraiveyaka ane vijaya, vaijayanta, jayanta, aparAjita ane sarvArthasiddha e pAMca anuttara vimAnanA devo kalpAtIta devo che. | sUtra 21 thI 27 devonuM viziSTa svarUpaH sthiti, prabhAva, sukha, rati, vezyA, vizuddhi, indriya, avadhi Adi viSayamAM upara uparanA devo adhika adhikAra che. gati, zarIra, parigraha, abhimAna Adi viSayamAM upara uparanA devo hIna hInatara che, pahelA be vaimAnika tejalezyAvALA, pachInA traNa pazalezyAvALA ane bAkInA zukla-lezyAvALA che. raiveyakanI pahelAM kalpa che; te pachI nathI. lokAMtika devo brahmakalpamAM vase che. sArasvata, Aditya, vahi, aruNa, gardatoya tuSita, avyAbAdha, maruta ane ariSTa e temanAM nAma che. vijaya Adi anuttaravimAnavAsI be janma pachI mokSamAM janAra hoya che ane sarvArthasiddhavAsI eka janma pachI mokSe janAra hoya che. sUtra 28 tiryaMcanI vyAkhyAM deva, nAraka ane manuSya sivAyanA bAkInA tiryaMca che. sUtra 29 thI 42 devonA AyuSyanuM varNanaH bhavanapatimAM dakSiNArdha IndranI utkRSTa sthiti doDha palyopama ane uttarArdha IndranI utkRSTa sthiti poNA be palyopama che. apavAdarUpe asurendranI utkRSTa sthiti dakSiNArdhanI sAgaropama ane uttarArdhanI sAgaropama sAdhika che. kalpopanna devonI sthiti anukrame be, bethI kAMIka adhika, sAta, sAtathI kAMIka adhika, daza, cauda, Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 tatvArthAdhigama sattara, aDhAra, ogaNIza, vIza, ekavIza ane bAvIza sAgaropama che. kalpAtI mAM nava raiveyakanI darekanI ekaeka sAgaropama vadhatAM anukrame trevIzathI ekatrIza, ane pahelA cAra anuttara vimAnanI batrIza ane sarvArthasiddha vimAnanI tetrIsa sAgaropamanI utkRSTa sthiti che. jaghanya sthiti kalpopanna devonI anukrame palyopama, be sAgaropama, be sAgaropama sAdhika, sAta sAgaropama sattara sAgaropama, aDhAra sAgaropama, ogaNIza sAgaropama, vIza sAgaropama ane ekavIza sAgaropamanI che. navaraiveyakanI jaghanya sthiti anukrame bAvIzathI trIza sAgaropamanI che. pahelA cAra anuttara-vimAnavAsInI jaghanya sthiti ekatrIsa sAgaropamanI che. sarvArthasiddha vimAnavAsInI jaghanya sthiti nathI. sUtra 43-44 nArakajIvonI jaghanya sthitinuM varNana te anukrame nIce pramANe cheH daza hajAra varSa, eka sAgaropama, traNa sAgaropama, sAta sAgaropama, daza sAgaropama, sattara sAgaropama ane bAvIza sAgaropama che. - sUtra 45 thI 53 bhuvanapati, vyaMtara ane jyotiSka devonI jaghanya sthitinuM varNana cheH bhavanapatinI jaghanya sthiti dazahajAra varSanI che. vyaMtaronI paNa dazahajAra varSanI jaghanya ane utkRSTa sthiti palyopamanI che. sUrya-candranI palyopama sAdhika, grAhakonI palyopama, nakSatranI ardhI palyopama ane tArAnI pA palyopamanI utkRSTa sthiti che. tArAnI jaghanya paristhiti palyopamanA AThamA bhAganI ane bAkInA jyotiSkadevonI jadhanya sthita pA palyopamanI che. jUo pariziSTa 1-2-9 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasatra 249 adhyAya-5 ajIvanuM svarUpa : sUtra 1-2 ajIva ane dravyano ullekhaH dharma, adharma, AkAza ane pugala e cAra avakAya che. te cAra uparAMta jIva e pAMca dravya che. sUtra 3 thI 11 ajIvanuM svarUpa pudgalarUpI che. bAkInA ajIva arUpI che. sarve dravyo nitya ane avasthita che. dharma, adharma ane AkAza e dareka eka eka dravya che; ane dareka niSkriya che. dharma, adharma, ane jIva e darekanA asaMkhya pradeza che. AkAzanA anaMtapradeza che. aNunA pradeza nathI. lokAkAzanA asaMkhya ane alokAkAza anaMta pradeza che. pudgala saMkhyAta, asaMkhyAta, anaMta ane anaMtAnaMta pradezI che. - - sUtra 12 thI 16 dravyanA kSetranI vicAraNA che. dravya lokAkAzamAM rahe che. dharma ane adharma e dareka dravya samagra lokAkAzavyApI che. pudgalanuM kSetra eka pradezathI mAMDI asaMkhya lokAkAza sudhI vikalpa hoI amaryAdita che. jIvanuM kSetra lokanA asaMkhyAtamAM bhAga AdimAM che. jIvanA pradeza dIpakanI mAphaka saMkocavikAsazIla che. sUtra 17 thI 21 ajIva dravyanI AvazyakatA darzAve che. dharmagatinuM, adharma sthitinuM, ane AkAza avagAhanuM nimitta che. zarIra, vANI, mana, zvAsozvAsa temaja sukhaduHkha, jIvana, maraNa AdinuM nimitta pudgala che. jIva pArasparika upakAranimittaka che. sUtra 22 kAlanuM varNana che. vartanA, pariNAma, kriyA, paratva, aparatva e kAlanuM nimitta che. Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 tatvArthAdhigamasUtra sUtra 23 thI 25 pudgala aNu ane skaMdharUpe che. te rUpI hoI sparza, rasa, gaMdha ane varNavALA che. skaMdhamAM te uparAMta zabda, baMdha, sUkSmatA, sthUlatA, saMsthAna, bheda, tamaH chAyA, Atapa ane udyota paNa hoya che. - sUtra 26 thI 28 saMdhAta, bheda ane saMdhAtabheda e traNa prakAre skaMdha bane che, bhedathI aNu bane che. bheda ane saMdhAtathI cAkSuSaskaMdha bane che. A sUtra 29-30 sAtanI vyAkhyAH utpAda, vyaya ane dhrauvya e traNa guNayukta sat che. potAnA mULarUpano nAza na thavo te nityatA che; te uparAMta utpAda Adi traNa aMza paNa nitya che. - sUtra 31 saptabhaMgInuM pratipAdana kare che. svAdasti, cAnAsti yAdastinAsti, syAdavaktavya, svAdastiviktavya, sthAnAstiavyaktavya ane svAdastinAstiviktavya. sUtra 32 thI 36 baMdhanuM svarUpa varNave che. snigdhatA ane rUkSatva baMdhanuM kAraNa che. jadhanya guNaskaMdhano sadaza ke visadaza baMdha hoto nathI. samAnaguNa padArthono saMbaMdha te sadaza ane asamAnaguNIno visadaza baMdha che. samAnaaMzaguNI DhaMdhono sadaza baMdha hoto nathI. samAna guNa skaMdhono visadaza baMdha hoya che. be aMza adhika guNa hoya to sadeza ane videza baMdha hoya che. baMdha thatAM samaguNa game te ekamAM ane hIna adhikamAM pariNAma pAme che. sUtra 37 dravyanuM svarUpa guNa ane paryAya yukta che te dravya che. - sUtra 38-39 anaMta samayI kALane keTalAka AcArya dravya gaNe che. Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 251 sUtra 40-41 guNanI vyAkhyAH guNa pote nirguNI che. tenA mULa guNane kAyama rAkhI tenA paryAyamAM parivartana te pariNAma che. sUtra 42 thI 44 bhAvanuM svarUpa bhAva anAdi ane sAdi che. rUpIdravyamAM sAdi bhAva che. jIvamAM yoga, upayoga AdibhAva sAdi che. bAkInA temaja ajIvadravyanA bhAva anAdi che. ER ER para | adhyAyaH | AmravanuM varNana : sUtra 1-2 kAyika, vAcika ane mAnasika yoga teja Asrava che. sUtra 3-4 zubhayoga puNyano ane azubhayoga pApano Asrava che. sUtra 5 sakaSAya yogathI sAMparAyika ane aSAya yogathI IryApatha Asrava hoya che. sUtra 6 avrata, kaSAya, indriya ane kriyA e darekanA anukrame pAMca, cAra, pAMca ane pacIza bheda che; je sAMparAyika AsravanA bheda che; temAM apavAda IryApatha kriyAno che je IryApatha Asrava che. sUtra 7 tIvrabhAva, maMdabhAva, jJAtabhAva, ajJAtabhAva, virya, adhikaraNa AdinA kAraNe ADhavamAM vizeSatA-taratamatA Ave che. Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 -- tatvArthAdhigamasUtra sUtra 8 thI 10 jIva ane ajIva e be adhikaraNa che. saraMbha, samAraMbha ane AraMbha e traNa; mana, vacana ane kAyA e traNa yoge saraMbha, samAraMbha ane AraMbha e dareka ema nava; kRta, kArita ane anumodita e dareka nava ema sattAvIza; krodha mAna, mAyA ane lobha e cAre e dareka sattAvIza ema 108 jIvanI avasthA thAya che, jIvanI A 108 avasthAmAMnI koIpaNa eka avasthAmAM jIva hoya che te badhI avasthA adhikaraNa che. nirtanA, nikSepa, saMyoga ane nisarga e dareka be, cAra, be ane traNa bheTavALA anukrame che, te ajIvAdhikaraNa che. sUtra 11 thI ra6 Asrava kriyAnuM nirUpaNa che. jJAna aMge pradveSa, nicvamAtsarya, aMtarAya, AsAdana, upaghAta Adi jJAnAvaraNanA ane darzana aMge praSi, nindava Adi darzanAvaraNanA Asrava che. sva ane paramAM thatAM, karAtA duHkha, zoka, Atapa, tApa, Akranda, vadha, paridevana Adi asAta vedanIyanA ane bhUta ane vratI para anukaMpA ane dayA, dAna, sarAgasaMyama Adi yoga, kSAnti, zauca Adi sAtavedanIyanA Asava che. kevalI, zrata, saMgha ane dharma e darekanA avarNavAda - Adi darzanamohanIyanA ane kaSAyanA udayathI AtmAnA tIvra pariNAma e cAritryamohanIyanA Asrava che. niHzIlatva ane ni:vratatva e sarva AyunA, mahA AraMbha, mahA parigraha, paMcendriyano ghAta, mAMsAhAra. ane raudradhyAna narakAyunA; mAyA tiryaMca AyunA; alpa AraMbha, alpa parigraha, mRdu svabhAva, saraLa svabhAva, Adi manuSya AyunA ane sarAgasaMyama, saMyamasaMyama, akAmanirjarA, bAlatA Adi deva AyuSyanA Asrava che. yogavakratA ane visaMvAdana Adi azubhanAma karmanA Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 tatvArthAdhigamasUtra ane tethI viparIta yogaRjutA ane saMvAdana Adi zubhanAma karmanA Asrava che. darzana-vizuddhi, vinayasaMpannatA, avaticArazIla, anaticAvrata, abhIsma jJAnopayoga, aMbhINa saMvega, yathAzakti tyAga ane ta5; saMgha ane sAdhunI samAdhi ane vaiyAvRtya; ahaMta, AcArya, bahuzrata ane pravacananI bhakti; Avazyakasevana, mArgaprabhAvanA, pravacanavatsalatA Adi tIrthakara nAma karmanA Asrava che. paraniMdA, AtmaprazaMsA, para saguNa AcchAdana, Atma asaguNobhAvana Adi nIca gotranA ane tethI viparIta svaniMdA Adi temaja namratA ane nirabhimAnapaNuM e ucca gotranA Asava che. vipna nAMkhavuM te aMtarAya karmanA Asrava che. T F = " | adhyAya-7 | saMvaranuM varNana : sUtra 1-2 hiMsA viramaNa, amRta viramaNa, steya viramaNa, " abrahma viramaNa ane parigraha viramaNa e pAMca vrata che. te be prakAranA che; mahAvrata ane aNuvrata sUtra 3 thI 7 vratanI sthiratA ane vikAsa mATe dareka vratanI pAMca pAMca bhAvanA che. hiMsAdi doSomAM Aloka ane paralokanA duHkhanuM, temAM mAtra duHkhanuM darzana karavuM. jIvamAtra para maitrI, guNAdhika para pramoda, duHkhI para karuNA ane avineya para upekSA Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 tatvArthAdhigamasUtra bhAva rAkhavo, saMvega ane vaisagya arthe jagatasvabhAva ane kAyasvabhAva ciMtavavA. sUtra 8 thI 15 pAMca vratanuM svarUpa pramattayoga sahita prANavadha te hiMsA; pramattayogapUrvaka jUTha te asatya; pramattayoga pUrvaka corI te asteya, yugalanI pravRttine maithuna yA abrahma ane pramatta yogapUrvaka mUcha te parigraha che. vratI niHzalya hovo joIe. te be prakAranA che : (1) agArI ane (2) aNagAra. aNuvratadhArI agArI che; mahAvratadhArI aNagAra che. sUtra 16-17 zIlanuM varNanaH diviramaNa, dezaviramaNa, anarthadaMDa viramaNa, sAmAyika, pauSadhopavAsa, bhogopabhoga parimANa ane atithisaMvibhAga e sAta uttaraguNa yA zIla che. maraNaprasaMge saMlekhanA karavI yogya che. . sUtra 18 thI 32 aticAranuM varNanaH zaMkA, kAMkSA, vicikitsA, anyadaSTisaMstava ane anyadRSTiprazaMsA e pAMca samyaktvanA aticAra che. dareka vrata ane zIla e darekanA pAMca pAMca aticAra che. baMdha, vadha, chaviccheda, atibhArAropaNa ane annapAna-nirodha e pAMca pahelA vratanA aticAra che. mithyAupadeza, rahasyAbhyAkhyAna, kUTalekhakriyA, nyAsApahAra ane sAkAramaMtrabheda e pAMca bIjA vratanA aticAra che. stanaprayoga, tenAhataAdAna, viruddha-rAjyAtikrama, hInAdhika mAnonmAna ane pratirUpaka vyavahAra e pAMca trIjA vratanA aticAra che. paravivAhakaraNa, ItraparigRhItAgamana, aparigRhItAgamana, anaMgakrIDA ane tIvrakAmAbhiniveza e pAMca cothA vratanA aticAra che. kSetravAtu, hiraNyasuvarNa, dhanadhAnya, dAsa dAsI ane kuSya e pAMcanA pramANano atikrama Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 255 te pAMcamA vratanA aticAra che. Urdhvavyatikrama, adhovyatikrama, tirthavyatikrama, kSetravRddhi ane smRtibhaMga e pAMca chaThThA vratanA aticAra che. Anayana prayoga, prethyaprayoga, zabdAnupAta, rUpAnupAta ane pudgalaprakSepa e pAMca sAtamA vratanA aticAra che. kaMdarpa, kautkacya, maukharya, asamIkSmAdhikaraNa ane upabhogAdhikatva e pAMca navamA vratanA aticAra che. (apratyavekSita apramArjita) utsarga, AdAnanikSepa, saMstAropakrama; anAdara ane smRtibhaMga te pAMca dazamA vratanA aticAra che. sacitta, sacitta-saMbaMdha, saMmizra, abhiSava ane duSpakava AhAra e pAMca agiyAramA vratanA aticAra che. sacittanikSepa, sacittapidhAna paravyapadeza, mAtsarya ane kAlAtikrama e pAMca bAramA vratanA aticAra che. jIvitAsA, maraNAzaMsA, mitrAnurAga, sukhAnubaMdha ane nidAnakaraNa e pAMca saMlekhanA vratanA aticAra che. sUtra 33-34 dAnanuM varNana sva ane paranA anugraha arthe potAnI vastu ApavI te dAna che. vidhi, dravya, dAtA ane pAtra e cAranI vizeSatAthI dAnanI mahattA che. R EF ER Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 - baMdha svarUpa : sUtra 1 thI 3 vyAkhyAH mithyAdarzana, avirati, pramAda, kaSAya ane yoga e baMdhahetu che. kaSAyanA kAraNe jIva kArpaNa pudgala grahaNa kare che te baMdha che. sUtra 4 thI 14 prakRti, sthiti, anubhAga-rasa ane pradeza e baMdhanA prakAra che. jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma, gotra ane aMtarAya e ATha prakRti baMdhanA bheda che. te darekanA anukrame pAMca, nava, be aThAvIza, cAra, beMtAlIza, be ane pAMca prabheda che. mati Adi pAMca jJAnAvaraNa che. cakSudarzana, acalundarzana, avadhidarzana, kevaladarzana, nidrA, nidrAnidrA, pracalA, pracalapracalA ane tyAnadhi e nava darzanAvaraNa che. zAtA ane azAtA e be vedanIya che. mohanIyanA darzana ane cAritryamoha e be bheda che. darzanamohanA samyakatva, mithyAtva ane taMdubhaya-mizra e traNa bheda che. cAritramohanA kaSAyamoha ane nokaSAyamoha e be bheda che. kaSAyamohanA anaMtAnubaMdhI cAra kaSAya, apratyAkhyAnI cAra A kaSAya, pratyAkhyAnI cAra kaSAya ane saMjavalana cAra kaSAya ema soLa bheda che. nokaSAya mohanIyanA hAsya, arati, zoka, bhaya, jugupsA, strIveda, puruSaveda ane napuMsakaveda e nava bheda che. Ama darzanamohanA traNa, kaSAyamahanA soLa ane nokaSAyamohanA nava ema aThThAvIza bheda mohanIyanA che. nAraka, tiryaMca, manuSya ane deva e cAra Ayu che. gati, jAti, zarIra, aMgopAMga, nirmANa, baMdhana, saMghAta, saMsthAna, saMhanana, sparza, rasa, gaMdha, varNa, AnupUrvI, agurulaghu, upaghAta, parAghAta, Atapa, udyota, Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 257 tatvArthAdhigamasUtra ucchavAsa, vihAyogati, pratyeka zarIra, sAdhAraNa zarIra, trasa, sthAvara, subhaga, durbhaga, susvara, duHsvara, zubha, azubha, sUkSma, bAdara, paryApta, aparyApta, sthira, asthira, Adeya, anAdeya, yaza, apayaza ane tIrthakara e beMtAlIza bheda nAma prakRtinA che. ucca ane nIca e be gotra che. dAna, lAbha, bhoga, upabhoga ane vIrya e pAMca aMtarAya karmanA bheda che. sUtra 15 thI 21 pratyeka prakRtinI sthitinuM varNana jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya ane aMtarAya e cAra prakRti darekanI utkRSTa sthiti trIza koTAkoTI sAgaropamanI che. mohanIyanI utkRSTa sthiti sIttera koTAkoTI sAgaropamanI che. nAma ane gotra e darekanI utkRSTa sthiti viza koTAkoTI sAgaropamanI ane AyunI utkRSTa sthiti tetrIza sAgaropamanI che. vedanIyanI bAra muhUrtanI, nAma ane gotra e darekanI ATha muhUrtanI ane bAkInA jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya, AyuSya ane aMtarAya e dareka ema pAMcanI aMtaHmuhUrtanI jaghanya sthiti che. sUtra 22 thI 24 rasabaMdhanuM svarUpaH karmaphaLano anubhava te vipAka che. te mULa ane uttara prakRti anusAra hoya che. te vipAkathI nirjarA thAya che. sUtra 25 pradezabaMdhanuM svarUpaH karmaprakRtinA kAraNarUpa eka kSetramAM rahelA, anaMtAnaMtapradezI sUkSmaskaMdha yoganA kAraNe sarva bAjuthI sarva AtmapradezomAM baMdha prApta kare che. sUtra 26 puNya prakRtinAM nAma zAtA vedanIya, samyakatva mohanIya, hAsya, rati, puruSaveda, zubhaAyu, zubhanAma, zubhagotra e puNya prakRti che. bAkInI pApa prakRti che. Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 tatvArthAdhigamasUtra 1 adhyAya-9saMvara ane nirjarAnuM svarUpa - sUtra 1 thI 3 saMvara ane nirjarAnuM svarUpaH Asravanirodha te saMvara che; te gupti, samiti, dharma, anuprekSA, parISahajaya ane cAritrya vaDe sadhAya che. tapathI paNa nirjarA thAya che. sUtra 4 thI 9 gupti AdinuM varNana yogano samyagRnigraha te gupti che. yoga traNa che. IrSA, bhASA, eSaNA, AdAnanikSepa ane utsarga e pAMca samiti che. kSamA, mArdava, Arjava, zauca, satya, saMyama, tapa, tyAga, AkiMcanya ane brahmacarya te daza uttama dharma che. anitya, azaraNa, saMsAra, ekatva, anyatva, azucitva, Asava, saMvara, nirjarA, loka, bodhidurlabha ane dharmasvAkhyAtatva te bAra bhAvanA yA anuprekSA che. dharmamArgamAM TakavA ane karmanI nirjarArthe parISaha sahana karavA sudhA, pipAsA zIta, uSNa, dazamazaka, nAnya, arati, strI yA puruSa, caryA, niSadyA, zavyA, Akroza, vadha, yAcanA, alAbha, roga, tRNasparza, mala, satkArapuraskAra, prajJA, jJAna, ajJAna ane Adarzana e bAvIza parISaha che. sUtra 10 thI 17 parISahanuM varNanaH bAdarasaparAya nAmanA navamA guNasthAna sudhI bAvIza, sukSmasaMparAya nAmanA dazamAthI bAramA chadmasthavItarAga guNasthAna sudhI cauda ane jinamAM arthAt teramA ane caudamA guNa sthAnamAM agiyAra parISaha hoya che. jJAnAvaraNa prajJA ane jJAnaajJAna parISahanuM, darzanamoha adarzana parISahanuM ane aMtarAya alAbha parISahanAM kAraNa che. cAritryamoha nAganya, arati, strI yA puruSa, niSadyA, Akroza, yAcanA ane satkAra puraskAra parISahanuM kAraNa che, bAkInAnuM Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 tatvArthAdhigamasUtra kAraNa vedanIya che. ekathI mAMDI ogaNIza parISaha eka samaye hoI zake che. sUtra 18 cAritryanuM varNanaH sAmAyika, chedopasthApya, parihAravizuddhi, sUkSmasaMparAya ane yathAkhyAta e cAritryanA pAMca prakAra che. sUtra 19 thI 21 tapanuM varNana anazana, UNodarI, vRttisaMkSepa, rasaparityAga, viviktazayyAsana ane kAyakaleza ane cha bAhyatapa che. prAyazcita, vinaya, vaiyAvRtya, svAdhyAya, utsarga ane dhyAna e cha atyaMtara tapa che. atyaMtara tapanA dhyAna sivAyanA tapanA anukrame nava, cAra, daza, pAMca ane be bheda che. sUtra 22 thI 26 prAyazcita AdinuM varNana: Alocana, pratikramaNa, tadubhaya, viveka, vyutsarga, anazana, tapa, cheda, parihAra ane upasthApana e nava prAyazcitanA bheda che. jJAna, darzana, cAritrya ane upacAra e cAra vinayanA bheda che. AcArya, upAdhyAya, tapasvI, ziSya, glAna, gaNa, kula, saMgha, sAdhu ane samazIla e daza vaiyAvRtyanA bheda che. vAcanA, pRcchanA, anuprekSA, AmnAya ane dharmopadeza e pAMca svAdhyAyanA bheda che. bAhya ane atyaMtara e be utsarganA bheda che. - sUtra 27 thI 46 dhyAnanuM varNana uttama saMhananavALAnI ekAgratArUpa ciMtAnirodha te dhyAna che. tenI sthiti aMtaHmuhUrtanI che. Arta, raudra, dharma ane zukla e dhyAnanA cAra prakAra che. chellA be mokSanA hetu che. apriya vastu AvI paDatAM te dUra karavAnI satata ciMtA e paheluM, AvI paDatAM duHkha dUra karavAnI satata ciMtA e bIjuM, priya vastu na maLatAM tenI prAptinI satata Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 60 - tatvArthAdhigamasUtra ciMtA e trIjuM ane priya vastunA viyoge tenI prApti mATe saMkalpa e cothuM e cAra ArtadhyAna che. ArtadhyAna avirata, dezavirata ane pramattasaMyata guNasthAna sudhI hoya che. hiMsA, asatya, corI ane viSayasaMrakSaNasaMbaMdhInAM cAra raudra dhyAna che; je avirata ane dezavirata guNasthAna sudhI hoya che. AjJA, apAya, vipAka ane saMsthAna e cAranI vicAraNAnAM nimittarUpa cAra dharmadhyAna che; te apramatta saMyata guNasthAnathI upazamamoha ane kSINamola guNasthAna sudhI hoya che. pahelAM be zukla dhyAna pUrvadharane ane chellAM be kalavIne hoya che. pRthakatvavitarka savicAra, ekatvavitarka avicAra, sUkSmakriyApratipAtI ane bhupatakriyA nivRtti e cAra zukala dhyAna che. paheluM dhyAna traNa yogavALAne, bIjuM eka yogavALAne, trIjuM sUkSmakAyayogavALAne ane cothuM ayogIne hoya che. pahelAM be sAvalaMbI hoI zrutanA AlaMbanavALA che; paheluM savicAra ane bIjuM avicAra che. vitarkano arthazrata ane vicArano artha artha, vyaMjana, zabda, yoga AdinI saMkrAMti che. sUtra 47 nirjarAnuM varNanaH samyagudaSTi, zrAvaka, virata, anaMtaviyojaka, darzanamohakSapaka, upazamaka, upazAMtamoha, kSapaka, kSINamoha ane jina e dazane anukrame uttarottara asaMkhya guNanirjarA hoya che. sUtra 48-49 nigraMthanuM varNana pulAka, bakuza, kuzIla, nigraMtha ane snAtaka e pAMca prakAre nirgatha hoya che. saMyama, zrata, pratisevanA, tIrtha, liMga, vezyA ane upapAta sthAna dvArA temano vicAra karAya che. S BE BE Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 261 tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 mokSanuM svarUpa : sUtra 1 kevalajJAnanI utpattinuM varNanaH moha, jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa ane aMtarAya prakRtinA kSayathI kevalajJAna thAya che. sUtra 2-3 mokSanI vyAkhyA : baMdha hetunA abhAva ane nirjarAthI sakaLa karmano kSaya te mokSa che. sUtra 4 mokSanA hetunuM varNana kSAyika samyakatva, kevalajJAna, kevaladarzana ane siddhatva sivAyanA bAkInA aupazamika Adi bhAva ane bhavyatvanA abhAvathI mokSa prakaTe che. sUtra 5-6 mumAna jIvanI gatinuM varNana: baMdhanano cheda, asaMga, pUrvaprayoga ane gatipariNAmanA kAraNe mokSa prakaTa thatAM ja jIva UrdhvamAM lokanA aMta sudhI gati kare che. sUtra 7 siddha jIvanA anuyogadvAranuM varNana kSetra, kAla, gati, liMga, tIrtha, cAritrya, pratyeka buddhabodhita, jJAna, avagAhanA, aMtara, saMkhyA ane alpa bahuta e bAra anuyoga dvAra dvArA siddha jIvanI vicAraNA karI zakAya che. do Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-1 praznAvali : 1. mokSanAM sAdhana kayA che; te darekanI saMkSipta vyAkhyA Apo. 2. samyagadarzana, samyajJAna ane samyAritrya ane darekanuM saMkSipta svarUpa Apo. 3. jJAna meLavavAnA sAdhana kayA kayA che ? te darekanI vyAkhyA Apo. 4. pramANa ane naya temaja nikSepa ane anuyogadvAra e vacceno bheda darzAvI TUMka svarUpa jaNAvo. 5. pratyakSa ane parokSa pramANamAM zo phera che? kayA kayA jJAna kayA kayA pramANamAM Azrita thAya che ? zAthI ? 6. matijJAna ane zrutajJAna e benuM svarUpa darzAvo ? te bemAM zo phera che ? zAthI ? - 7. avadhijJAna ane mana:paryAyajJAna e beno taphAvata darzAvI svarUpa jaNAvo. 8. kevalajJAnanuM svarUpa darzAvI pAMce jJAnanI viSaya maryAdA darzAvo. 9. ekI samaye jIvamAM vadhAremAM vadhAre keTalAM jJAna hoI zake ? kevalajJAnanI bAbatamAM zA maMtavya bheda che ? zAthI? teno samanvaya kema karavAmAM Ave che ? 10. ajJAnanI vyAkhyA ApI traNa ajJAnanuM svarUpa lakho. 11. nayanA svarUpanuM nirUpaNa karI sAta nayanA bheda samajAvo. Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 263 adhyAya-2 1. jIvanA ane ajIvanA keTalA ane kyA kyA bhAvo che? 2. pAMca bhAvonA prabhedanuM svarUpa samajAvo. 3. jIvanuM lakSaNa zuM che ? upayoganA bheda samajAvo. . 4. jIvanA prakAra darzAvI saMsArI jIvanA mULa bheda kaI kaI apekSAe paDe che te darzAvo.. 5. trasa, sthAvara, saMjJI, asaMjJI Adi jIvanA vibhAga samajAvo. 6. iMdriyo ane tenA viSaya samajAvI tenuM svarUpa dorI batAvo. 7. jIvanI jAti keTalI che? ane kaI kaI? kaI apekSAe te jAti paDe che ? 8. aMtarAla gatinuM svarUpa darzAvo. anAhAraka sthiti eTale zuM ? tenuM svarUpa darzAvo. 9. yoni ane janma vacceno bheda darzAvI te darekanA prabheda samajAvo. 10. zarIra keTalo che? judAM judAM zarIranuM zuM svarUpa che te lakho. 11. veda keTalA che ? kyA kayA prakAranA jIvane kayA kayA veda hoya che. 12. apavartanIya ane anaparNanIya AyuSya tathA sopakrama ane nirupakrama AyuSya vaccenA bheda dorI judA judA AyuSyanA svAmI kayA kayA jIva che te lakho. BE B Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 1. nAraka pRthvInuM TUMka svarUpa lakho. 2. nAraka jIvonuM sAmAnya svarUpa samajAvo. 3. nArakajIvanI utkRSTa ane jaghanya sthiti darzAvo. 4. madhyaloka zuM che? temAM zuM zuM che? tenuM TUMka vRttAMta Apo. 5. jaMbudvIpa, dhAtakIkhaMDa ane puSkarArdhadvIpanuM saMkSipta varNana karo. 6. mAnuSottara parvata kayAM che? kevo che ? ane tenI zuM asara che ? 7. manuSyanA prakAra zA kAraNe paDe che ? tenI jIvana para zI asara che ? 8. tiryaMca ane manuSyanAM utkRSTa ane jadhanya Ayu darzAvo. 9. tiryaMcanI vyAkhyA Apo. , | adhyAya-4 1. devanikAya zuM che? dareka nikAyanA prabheda keTalA che ? 2. kalpopanna deva sudhInA devalokamAMnA parivAranuM varNana karo. 3. bhavanapati ane vyaMtaramAM keTalA indra che? jayotiSkamAM ane kalpopana vaimAnika devonA kalpomAM koNa indro che ? kalpAtItamAM keTalA indra che ? 4. devonA viSayasukhanuM varNana karo ane kayA kayA devane kayA kayA prakAre viSayasukha hoya che te samajAvo. Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 295 tatvArthAdhigamasUtra 5. bhavanapati, vyaMtara e darekanA prabhedanuM varNana karo. 6. jyotiSkanA prabheda darzAvI tenI carcA ane tenA pariNAmanuM svarUpa lakho. 7. vaimAnika devonA nAma ane temanAM sthAna darzAvo. 8. uttarottara devo kayA kayA viSayamAM adhika adhikAra che ane kayA kayA viSayamAM hIna hInatare che te jaNAvI temanA saMbaMdhamAM bIjuM zuM vicAraNIya che tenI carcA karo. 9. kalpa zuM che ? tenI maryAdA kyAM sudhI che ! lokAMtika devonuM svarUpa samajAvo. 10. devonI dravya ane bhAvalezyAnuM svarUpa Apo. 11. dvicaramA ane ekabhavI koNa hoya che? ane zAthI? 12. bhavanapati ane vyaMtaranI utkRSTa ane jaghanya sthiti darzAvo. - 13. kalpopanna ane kalpAtIta vaimAnika devanI utkRSTa ane jaghanya sthiti varNavo. 14. jyotiSka devanI utkRSTa ane jaghanya sthiti darzAvo. 1 : ka adhyAya-5 1. ajIvakAyanI vyAkhyA ApI temAM nAma Apo. dravyanI vyAkhyA Apo ane dravya kayAM che te darzAvo. 2. dharma, adharma, AkAza, pugala, jIva ane kAla e darekanuM sAmAnya ane viziSTa svarUpa varNavo. 3. uparokta judA judA dravyonuM prayojana zuM che ? 4. aNu ane skaMdhanuM svarUpa darzAvIne darekanI utpattinAM kAraNa batAvo Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 tatvArthAdhigamasUtra 5. indriyagamya ane idhyiAtIta skaMdhano bheda darzAvo; tenI utpattinAM kAraNano nirdeza karI te samajAvo. 6. saMdaza ane visadaza baMdha eTale zuM? sadaza baMdha kyAre thAya ? kyAre na thAya ? visadaza baMdha kyAre thAya ? baMdha thatAM skaMdhamAM zuM pariNamana thAya che ? 7. sat ane nityatva e darekanuM svarUpa zuM che ? arpita ane anarpita nayanuM saMkSipta varNana karo. 8. dravyanuM svarUpa zuM che ? guNa ane paryAya eTale zuM? te benI dravya para zI asara rahe che ? 9. guNanI vyAkhyA zI? bhAva-pariNAma zuM che? te keTalA prakAranA che? dareka prakAra kone kone lAgu paDe che ane zAthI ? adhyAya 1. yoga ane AsravanuM svarUpa nirUpaNa karo. 2. sakaSAya ane akaSAya Asrava vacce zo bheda che ? sakaSAya ane akaSAya AmravanA bheda prabhedanuM varNana karo. 3. ArTsavanI taratamatA yA tIvra maMdatAnAM kAraNo zo che? jIvAdhikaraNa ane ajavAdhikaraNanuM TUMkamAM varNana Apo. 4. samyakta, jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya ane aMtarAya prakRtinA AsravanuM svarUpa darzAvo. 5. vedanIya, Ayu, nAma ane gotra prakRtinA Asrava varNavo. Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 267 adhyAya1. vratanI vyAkhyA ApI tenA prakAra darzAvI tenAM nAma Apo. 2. bhAvanAno hetu zo che ? kaI kaI bhAvanA sAmAnya che ane kaI kaI vrata vizeSanI che ? - 3. ahiMsA, amRta, asteya, abaddha ane parigraha e darekanI vyAkhyA karI svarUpa lakho. pAMcavratanuM sthAna eka ja vrata rAkhI zakAya ? kevI rIte ? 4. vratInI lAyakAta zI che ? mahAvrata ane aNuvratanA bheda samajAvI aNagAra ane agArInuM svarUpa doro. 5. traNa guNa vrata ane cAra zikSAvrata temaja saMlekhanA vratane TUMkamAM samajAvo. 6. samyakta, bAravrata ane saMlekhanA vratanA aticAranuM svarUpa varNavo. 7. dAnanuM svarUpa darzAvI tenuM mahattva kayA kayA kAraNe che te samajAvo. 1 1 1 adhyAya-8 | 1. baMdha eTale zuM ? baMdha eTale zuM ? ne te kayA kayA hetu che ? 2. kayA kayA baMdhanA prakAra kayA kayA baMdha hetu para nirbhara che ? 3. prakRtibaMdhanA prakAra ane tenA pratibhedanuM varNana karo. Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 tatvArthAdhigamasUtra 4. jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya ane aMtarAyanuM svarUpa lakho. 5. vedanIya, Ayu, nAma ane gotranuM svarUpa Alekho. 6. ATha prakAranA pratibaMdhanI utkRSTa ane jaghanya sthiti darzAvo. 7. anubhAga baMdha eTale zuM? tenuM pariNAma zuM? nirjarA ke karmabaMdha? 8. pradeza baMdhanuM svarUpa lakho. ( 9. sUtrakArollekhita pApa ane puNyaprakRti darzAvo. anya graMthomAM te bAbata kAMI maMtavya bheda che? teno samanvaya thaI zake ? R R ER adhyAya-9 1. saMvara ane nirjarA vacce zo bheda che? saMvaranAM sAdhana darzAvo. 2. saMvaranAM sAdhana AcaravAnuM kAraNa zuM che? te darekanuM saMkSipta svarUpa darzAvI tenA bheda-prabheda varNavo. 3. kayA kayA parISaha kaI kaI karma prakRtinA kAraNe hoya che ? bAvIza, cauda ane agiyAra parISaha kone hoya che ? ekI samaye keTalA parISaha hoI zake ? zAthI ? 4. bAhya ane atyaMtara tapanuM svarUpa lakho. tenA bhedanuM varNana karo. 5. prAyazcita, vinaya, vaiyAvRtya, svAdhyAya ane vyutsarga e darekanA prabhedonuM TUMka varNana karo. Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatAthavigamasUtra 299 6. dhyAnanI vyAkhyA ApI tenI kAlamaryAdA darzAvo. tenAM kAraNa Apo. 7. dhyAnanA keTalA prakAra che? kayA dhyAna upAdeya che? zAthI ? 8. Arta ane raudra dhyAnanA prakAra darzAvI tenA adhikArI koNa che te jaNAvo. 9. dharma ane zukla dhyAnanA prakAra darzAvI tenA adhikArI koNa che te lakho. 10. sAlaMbana ane nirAlaMbana dhyAnamAM zo bheda che ? tenA adhikArI koNa ? 11. uttarottara asaMkhyayaguNa nirjarA kayA kayA jIvone hoya che ? zAthI? 12. nigraMthanuM svarUpa darzAvI temanI vicAraNA kaI kaI daSTie kevI rIte karI zakAya te batAvo. ET 1 ET [ adhyAya-10] 1. kevalajJAnanI utpattinAM kAraNa ApI te kyAre thAya che te darzAvo. 2. mokSanuM lakSaNa zuM che? te pAmatA kayA bhAvono nAza ane kayA bhAvanuM astitva hoya che te darzAvo. 3. mucyamAna jIvanI gatinuM kAraNa ane te kayAM sudhI hoya che ? zAthI ? 4. siddha jIvanI vicAraNA mATe kayA kayA anuyogadvAra che ? te ghaTAvo. 555 Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 12 upasaMhAra yAne caramopadezakArikA tatvArthAdhigamasatra dviraktasyAtmano bhRzam; tattvajJAna ane tattvAcaraNathI karmanAza evaM tattvaparijJAnA nirAstravatvAcchinnAyAM, navAyAM karmasantatau pUrvArjitaM kSapayato, yathoktaiH kSayahetubhiH; saMsArabIjaM kArtsnyena, mohanIyaM prahIyate tato'ntarAyajJAnaghna- darzanaghnAnyanantaram; prahIyante'sya yugapat trINi karmANyazeSataH // 3 // garbhasUcyAM vinaSTAyAM yathA tAlo vinazyati; ? tathA karma kSayaM yAti mohanIye kSayaM gate 11811 tataH kSINacatuSkarmA, prApto'thAkhyAtasaMyamam; bIjabandhananirmuktaH snAtakaH paramezvaraH zeSakarmaphalApekSaH, zuddho buddho nirAmayaH; sarvajJaH sarvadarzI ca, jino bhavati kevalI // 6 // kRtsnakarmakSayAdUrdhva, nirvANamadhigacchati; yathAdagdhendhano vahni nispAdAnasantatiH dagdhe bIje yathA'tyantaM, prAdurbhavati nAGkaraH; karmabIje tathA dagdhe, nArohati bhavAGkaraH A sUtra tattvArthAdhigamathI tattvabhAvo jANIne, // 8 // // 1 // // 2 // // 5 // // 7 // Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra 271 vairAgyavRtti keLave zubha, vastutattva pichANIne, e AtamA AzravataNA dvArA badhAye bIDI de, ne ema karatAM navA karmo AvatAMne rokI de . pachI karmanA vidhvaMsa mATe je upAyo upadizyA, te AcarIne pUrvalA karmo khapAve dhasamasyA; e rIte A saMsAranI jaDasamuM cothuM karma je, moha nAme mULamAMthI nAza pAme zIgha te parA mohanIyano nAza thAtAM, karma traNa je ghAtIyA, jaDamULathI e jAya sAthe, duSTa ne durbhAgIyA; jJAnAvaraNane darzanAvaraNIya trIjuM vina che, duhanA jore badhA baLa phorave nirvidana e Ill paNa mULa saDatA tADa jevuM jhADa jabaruM paNa paDe, tema mohanIyano nAza thAtAM karma savi heje khare; e cAra ghAtI karmane karI dUra saguNa pAmIyA, prabhu yathAkhyAta caraNa varyA samabhAvamAM vizrAmIyA ll4l bIja badhanothI rahita e snAtaka thayA paramezvarA, cAre aghAtI karma veda, zuddha buddha nirAmayA; sarvajJane vaLI sarvadarzI, jina thayA e kevaLI, AyuSya pUrNa karela sakala, avaziSTa karmo nirjharI /pA. nirvANa pAme nAtha, jyu, Inadhana vinA agni zame, tema karma sarve bhasma karIbhagavaMta bhavamAM nA bhame; jema baLelA bIjo thakI, Uge nahi aMkura navA, tema karma bIjaka baLI jAtAM, bhavAMkura na Uge kadA llll Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27ra tatvAdhigamasUtra siddha AtmAnuM muktimAM gamana - tadanantaramevordhva-mAlokAntAt sa gacchati pUrvaprayogAsaGgatva-bandhacchedordhvagauravaiH // 9 // kulAlacakre dolAyA-miSAM cApi yatheSyate; pUrvaprayogAt karmeha, tathA siddhagatiH smRtA // 10 // mRllepasaGganirmokSA-dyathA dRSTApsvalAbunaH; karmasaGgavinirmokSA-ttathA siddhigatiH smRtA // 11 // eraNDayantrapeDAsu, bandhacchedAdyathA gatiH; karmabandhanavicchedAt, siddhasyApi tatheSyate // 12 // UrdhvagauravadharmANo; jIvA iti jinottamaiH; .. adhogauravadharmANaH, pudgalA iti coditam // 13 // yathAdhastiryagUrvaMca, loSTavAyvagnivItayaH; svabhAvataH pravartante, tathordhvagatirAtmanAm // 14 // atastu gativaikRtya-meSAM yadupalabhyate; . karmaNaH pratighAtAcca, prayogAccatadiSyate // 15 // aghastiryagathordhvaM ca, jIvAnAM karmajA gatiH; Urdhvameva tu taddharmA, bhavati kSINakarmaNAm // 16 // dravyasyaM karmaNo yadva-dutpattyArambhavItayaH; samaM tathaiva siddhasya, gatimokSabhavakSayAH // 17 // utpattizca vinAzazca, prakAzatamaso yathA; yugapadbhavato yadvat, tathA nirvANakarmaNoH // 18 // pachI zIdhra Urdhva gati vaDe, lokAntamAM jaIne Thare, zAzvatapaNe siddhi vare, Rddhi anaMtI tyAM dhare; Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * tatvArthAdhigamasUtra 277 pUrvaprayoga asaMgapaNuM ne badhunI vicchedatA, svabhAva nirmaLa UrdhvagatimAM cAra kAraNa bhAvatA liaa kuMbhAranA cakra ane hiMDeLAmAM ne bANamAM pUrvaprayoge gati che, tema siddha jAye siddhimAM jema mATI jAtA tumbaDuM jaLamAM turata upara tare, tema karma kAdava dUra thAtAM, vimaLa jIva UMce paDe liTA. eraMDanAM bIja bandhanA vicchedathI gati Adare, savi karma banadhana tUTatAM jIva siddhigatimAM jaI Thare; jinarAja janahitakAja jaganA vividha bhAvo jANatA, sarve padArthonA svabhAvo, yathAtathya prakAzatA chellA pudgalataNo nIce javAno svabhAve ja svabhAva che, tema cetanono Urdhvagatino mukhya zuddha svabhAva che; paththara sadA nIce paDe, ne vAyu tIrtho vAya che, jaLahaLa karaMtI jvalana jvALA, jema UMce jAya che. 10 tema AtmA paNa nijasvabhAve Urdhva deze saMcare, je vastunA je che svabhAvo te to kadIya nava phare; nIce UMce madhyamAM je jIva saMcaratA dIse, te sarva karma adhIna karatAM gati saMsAre vase. 11|| parabhAvathI parane AdhIna jIva zuM nathI karato ahiM, nijabhAvamAM ramato sadA cetana vilasato zivamahi; utpAda nAza ane pravRtti samasamaya eka dravyamAM ne karmamAM dekhAya che tema jANIe muktAtmamAM. 1rA gati muktine saMsArano viccheda eka ja kALamAM kAraNa savi AvI maLe na vilaMba thAye kAryamAM; jema dIpaka prakaTe timira nAse ne prakAza pUrAya che, samakALa muktiprApti ne bhavanAza ema ja thAya che. ll13 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 tatvArthAdhigama satra prAgubhArA pRthvI ane siddhothI sthiratA : tanvI manojJA surabhiH, puNyA paramabhAsvarA; prArabhArAnAmavasudhA, lokamUrti vyavasthitA // 19 // nRlokatulyaviSkambhA, sitacchatranibhA zubhA; UrdhvaM tasyAM kSiteH siddhA, lokAnte smvsthitaaH||20|| tAdAtmyAdupayuktAste, kevalajJAnadarzanaiH; samyaktvasiddhatAvasthA, hetvabhAvAcca nisskriyaaH||21|| tato'pyUrdhvaM gatisteSAM, kasmAnnAstIti cenmati ?; dharmAstikAyasyAbhAvAt, sa hi heturgateH prH||22|| A lokane aMte manohara, punita puNyA ne parA, kramathI thatI jatI pAtaLI, saurabhabharI ne bhAsvarA; aDhIdvIpane mAthe dharyuM jANe vizada zubha chatra e, arjunasuvarNamayI sphaTikasama svaccha pUrNa pavitra te 14ll prAgabhAra nAme pRthvI tenI upara jIvI siddhinA, lokAntane sparzI rahyA, svAmI acala samRddhinA prati samaya kevaLajJAna darzana bhAvanI ekarUpatA, kramathI viloke vizvanA savi bhAvane-na vibhauvatA 1po samyakatvane che siddhatA zAzvatapaNe tyAM sarvadA, kiyA taNA kAraNa nathI te kAraNe niSkriya sadA; AgaLa aloka viSe kadI siddho gati karatA nathI, dharmAstikAya taNA abhAve, sthira che anantA kALathI ll16. siddhi sukhanuM varNana: saMsAraviSayAtItaM, muktAnAmavyayaM sukham avyAbAdhamiti proktaM, paramaM paramarSibhiH // 23 // syAdetadazarIrasya, jantornaSTASTakarmaNaH; Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 275 tatvArthAdhigamasUtra kathaM bhavati muktasya, sukhamityatra me zRNu // 24 // loke catuvihArtheSu, sukhazabdaH prayujyate; .viSaye vedanAbhAve, vipAke mokSa eva ca // 25 // sukho vahniH sukho vAyu-viSayeSviha kathyate; duHkhAbhAve ca pusvaH, sukhito'smIti manyate // 26 // puNyakarmavipAkAcca, mokSe sukhamanuttamam karmaklezavimokSAcca, mokSe sukhamanuttamam // 27 // susvapnasuptavat keci-dicchanti parinirvRtim tadayuktaM kriyAvattvAt, sukhAnuzayatastathA // 28 // zramaklamamadavyAdhi-mardarnebhyazca sambhavAt; mohotpattevipAkAcca, darzanajasya karmaNaH // 29 // loke tatsadRzo hyarthaH, kRtsne'pyanyo na vidyate; ... upamIyeta tadyena, tasmAnnismamaM sukham // 30 // liGgaprasiddheH prAmANyA-danumAnopamAnayoH; atyantaM cAprasiddhaM ta-dyattenAnupamaM smRtam // 31 // pratyakSaM tadbhagavatA-maItAM taizca bhaassitm| gRhyate'stItyataH prAjJai-rna cchadmasthaparIkSayA // 32 // siddhigatinA sukha samuM nathI koI sukha saMsAramAM, je nAza pAme nahiM avyAbAdha kahyuM chezAstramAM paramarSinA vacano upara vizvAsa dharIne mAnIe, to paramapadanA paramasukhane pAmIe duHkha vAmIe /17 AThe karamano ansa karIne zarIra choDyuM sarvathA, e muktinA AtmA viSe zuM sukha che ? sAMbhaLa tathA; A lokamAM loko kahe sukha cAra rIte yuktithI viSayo viSe, dukha dUra thAtAM, zubhavipAke, muktithI 18 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 276 - tatvArthAdhigamasUtra zItakALamAM agni sukhada che, samIra sukhakara grISmamAM, ema vividha viSaye vedatA sukha AtamA saMsAramAM, jema kASThano bhAro mUkI mAne ame sukhI thayAM, tema sarva jIvo duHkha ghaTatAM sukhI saMsAre rahyAM 19. zubha karmanA udaye maLe saMsAranA sukha sarvadA, e IndriyonA ISTa sukhane vedanA jIvo badhA; antima anupama eka uttama anuttama sukha siddhinA, savi karmanA saMkaleza chUTe tUTe badhu anAdinA 20 sukha svapna saMyuta sukhi sama A muktine kaI mAnatA, paNa te ghaTe nahi svapnamAM abhimAna ne spandana thatAM; zrama thAka madane Adhi vyAdhi, madanane moha jAgatAM, darzanAvaraNIya udaye, svapnane nidrA thatAM terA A vizvamAM ziva sukha samI nathI vastu je sarakhAvIe, e sukha sAthe tethI anupama jANIe bhavi bhAvIe; hetu vaDe je jJAna upaje dhUmathI jema agninuM te anumAna pramANa ne upamAna dhenu gavayanuM rirA paNa siddhi sukhanA jJAna sAdhana hetu ati aprasiddha che, mATe ja ananumeya anupama siddhinA sukha siddha che; arihanta zrI bhagavaMta kevaLajJAnI jANI ne kahe, e zAzvatA sukhanA vizada vRttAnta bhavijana saddaha ra3 kuyukitathI bharapUra adhUrI parIkSA chadmasthanI, zubha cittavRtti ne bhamAve kuTila vAta kuTasthanI; vitarAga vacane jANIe saMzaya kadI nava ANIe, ziva panthamAM vicarI varI zivasundarI sukha mANIe rajA. ka para ki. Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasatra 277 sUtrakAranI prazasti - vAcakamukhAsya ziva-zriyaH prakAzayazasaH praziSyeNa; ziSyeNa ghoSanandi-kSamaNasyaikAdazAGgavidaH / / 1 / / vAcanayA ca mahAvA-cakakSamaNamuNDapAdaziSyasya; ziSya vAdavivAdApUnAnA prayatavArtA | 2 | nyagrodhikAprasUtena viharatA puravare kusumanAmni; .. kaubhISaNinA svAtitanayena vAtsIsutenAya'm / / 3 / / arhadvacanaM samyaga-gurukrameNAgataM samupadhArya; duHkhArtaM ca durAgama-vihatamatiM lokamavalokya / / 4 / / idamuccai garavAcakena sattvAnukampayA dRbdhm| tattvArthAdhigamAkhyaM spaSTamumAsvAtinA zAstram / / 5 / / yastattvArthAdhigamAkhyaM jJAsyati kariSyate ca tatroktam so'vyAbAdhasukhAkhyaM, prApsyatyacireNa paramArtham // 6 // vAcaka ziromaNi sphaTikamaNi sama vimaLayaza vistAratA, zivazrI' zubhanAmathI vikhyAta viSe rAjatA; te pUjya gurunA ziSya dazane eka aMga vizAradA, "zrIghoSananDi' nAma guNanA dhAma paMrupa zAradA /1 e gurunA padapaghamAM madhukara banI guMjana karyuM, ne jJAnI gurunA je caraNamAM jJAna sAcuM meLavyuM; te vAcakomAM mahAvAcaka "muNDapAda' munitaNA, vikhyAta kIrti ziSya vAcaka "mULa' nAme guNaghaNA merA nyagrodhikA nagare prasUta suta"svAti' nAme tAtanA, che gotra jenuM kubhISaNa'ne tanaya "vAtsI'mAtanA; vihAra karatAM "kusumapuramAM guruparamparathI maLyuM, aIcana jagapUjya nirmaLa hRdayathI dhAraNa karyuM III Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 tatvArthagilasUtra jaga jIva sarve durAgrahathI durAgamamAM rAcatA, nija samaja zaktine gumAvI kumatamatimAM mAcatA, e lokanA upakAra kAraNa "umAsvAti"e racyuM, A zAstra "tattvArthAdhigama" jinavacana je sAcuM jakA. zrI "ucca nAgara' zAkhanA vAcaka umAsvAtitaNuM, A sUtra tattvArthAdhigama bhaNaze bhalIbhAte ghaNuM ne zAstramAM sUcavyA pramANe AcaraNa zuci je kare, paramArtha avyAbAdha zivapada parama te satvara vare ApaNA En Es [1. Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa naM. 1 ekendriya ane vikalendriya jIva aMgenI mAhitI tatvArthAdhigamasUtra 2 kAya jIvanI jAti dehamAnaH AyuSya svakAya sthiti ekendriya jIva: (sthAvara) utkRSTa jaghanya utkRSTa jaghanya utkRSTa jaghanya (1) pRthvIkAya - aMgulano 22,000 aMtaH asaMkhyAtaH utsa-be aMtaH asaMkhyAtamobhAga varSa muhUrta rpiNI avasarpiNIH muhUrta (2) aSkAya " 7,000 varSa muhUrta | piNI avasarpiNI: muhUrta (3) teukAya " traNa ahorAtra muhUrta rSiNI avasarpiNIH muhUrta (4) vAukAya 3,000 varSa muhUrta piNI avasarpiNIH muhUrta (5) pratayeka vanaspatikAya 1,000 yojana " 10,000 varSa muhUrta rpiNI avasarpiNIH muhUrta sAdhika (6) sAdhAraNa " aMgulano " aMtaH muhUrta ' " anaMta utsarpiNI muhUrta asaMkhyAtamo bhAga avasarpiNI muhUrta jIva (trasa tiryaMca) (1) dvi indriya 12 yojana " 12 varSa muhUrta saMkhyAta hajAra varSa muhUrta (2) tri indriya 3 gAu " 49 ahorAtra muhUrta saMkhyAta hajAra varSa muhUrta che (3) caturindriya 1 yojana " 6 mAsa muhUrta saMkhyAta hajAra varSa muhUrta 8. Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 indriya yoni. 7,00,000 dravya bhAve pAMca 1 sparzana jAnopayoga sAdhana-indriyajJAnano prakAra 4 kAyA, kAyabaLa, 1 sparzana vyaMjanAvagraha AyuSya ane zvAsozvAsa " 7,00,000 7,00,000 7,00,000. 10,00,000 14,00,000 pa2,00,000 2,00,000 2 rasanA vadhe " 2 sparzana, rasana 6 rasanendriya ane vacanabaLa vadhe 7 dhrANendriya vadhe 3 ghANa " " 2,00,000 2,00,000 2,00,000. 58,00,000 4 cakSu " " 8 cakSurindriya vadhe. 3 sparzana, rasana ane dhrANa 4 sparzana, rasanA ghANa ane cakSu -rAthavigamasUtra Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa na. 2 paMcendriya jIva aMge mAhitI tatvAthadhigamasUtra jAnya jIvanI jAti dehamAna sthiti AyuSya svakAya sthiti utkRSTa jaghanya utkRSTa jaghanya utkRSTa paMcendriya (trasa tiryaMca ane manuSya). (1) saMmachima jalacara 1,000 aMgulano pUrvakroDa varSa aMtamuhUrta sAtabhava be aMtaH yojana asaMkhyA muhUrta tamo bhAga (2) 'sthalacara catuSpada 2 thI 9 gAu " 84,000 varSa ' " " (3) " khecara pakSI 2 thI 9 dhanuSya " 72,000 varSa (4) " uraparisarpa 2 thI 9 yojana " pa3,000 varSa (peTe cAla cAlanAra) (5) " bhuja parisarpa 2 thI 9 dhanuSya " 42,000 varSa (hAthe cAlanAra) (6) " manuSya aMgulano asaMkhya " aMtaHmuhurta 3 gAu tamo bhAga sAta athavA ATha (7) garbhaja manuSya traNa palyopama - 281 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAta athavA ATha (8) garbhaja jalacara (9) " sthalacara (10) " khecara 1,000 yojana 6 gAu 2 thI dhanuSya 282 " pUrva krioDa varSa " traNa palyopama palyopamano asaMkhyAtamo bhAga " pUrva kroDa varSa ' (11) " uraparisarpa (12) " bhuja parisarpa 1,000 yojanA 2 thI 9 gAu yoni indriya prANa jJAnopayoga dravya bhAva sAdhana-indriya jJAnano prakAra : 5 zrotra vadhe pAMca 9 zrota vadhe pAMca indriyo vyaMjanAvagraha - 4,00,000 huM paryApta ke aparyApta aparyAptane sAta paryAptane vyaMjanAka 14,00,000 5. paryApta paryAptane ATha " vagraha che. 1 thI 5 mAM samAveza pAMca pAMca 10 mana vadhe pAMca indriya mati ane zruta pa thaI gayo che. pAMca pAMca ane mana avadhi, mana ane kevala e traNanI bhajanA 18,00,000 2, pAMca indriya, kAyabaLane AyuSya e sAta prANa hoya che; vadhArAnI mati-zruta zvAsozvAsaparyApti pUrNa kare to ATha prANa-bAkInI pati pUrI karyA pahelAM ja maraNa pAme che. tatvAdhigamasUtra Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa naM. 3 (a) - nAraka jIva aMge mAhitI 2 dahemAna sthiti dhanuSya AgaLa utkRSTa jaghanya tatvArthAdhigamasUtra jIvano prakAra dhanAraka jIva noMdha nAraka jIvone svakAya sthiti nathI sAte nArakInA jIvonI yoni 4,00,000 che. 1 (1) pahelI (2) bIjI (3) trIjI kA 6 1pA 12 31 62II (4) cothI (5) pAMcamI 125 sAgaropama 10,000 varSa nAraka jIvane pAMca indriya ane mana 1 " 1 sAgaropama hoya che. prANa daza hoya che. te mati, 7 " 3 " zrata ane avadhijJAnanA svAmI che. nArakajIvananI gati ane Agati 7 " manuSya ane tiryaMca che; temAMthI te 10" Ave che ane pharI tyAM utpanna thAya che. nArakajIvone kRSNa, nIla ane kApota e traNa lezyA hoya che. 17 " uttarottara nArakI jIvone niraMtara 33 ".. 22 " azubha lezyA, pariNAma, zarIra, vedanA, vikriyA Adi vadhatA hoya che. A chaThThI (7) sAtamI 250 500 Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa naM. 3 (I) devajIvonI mAhitI . . jIvano prakAra dehamAna sthiti devajIva utkRSTa jaghanya (1) daza bhavanapati sAta hAtha asurakumAra 1 sAgaro - 10,000 ane paMdara paradhAmI pama-sAdhika. anyane dezaUNa be palyopama. (2) ATha vyaMtara, ATha " eka palyopama devone svIkAya sthiti nathI. vANa vyaMtara ane daza tiryam janmaka temanI gati-agati manuSya ane (3) jyotiSkaH tiryaMca che. caMdra " eka palyopama eka lAkha. 1/4 palyopama badhA deva jIvanI yoni 4,00,000 che sUrya eka hajAra " devone pAMca indriya ane mana hoya che, eka palyopama prANa daza hoya che, mati, zrata ane ke avadhinA svAmI che. graha artho palyopama " temane zubha zubhatara legyAuttarottara dheya che nakSatra prabhAva, sukha, zuti, vezyA, vizuddhi, indriya tArA pA palyopama 1/8 palyopamAM viSaya ane avadhijJAna zubhazubhatara & hoya che. ' tatvArthAdhigamasUtra Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) kalpopanna vaimAnikaH (ka) saudharma (kha) IzAna (ga) sAnakumAra (gha) mAhendra (Da) brahmaloka (2) lAMtaka (cha) mahAzukra (ja) sahasrAra (jha) ANata (ga) prANata (Ta) AraNa (Tha) acyuta (5) navapraiveyaka (kalpAtIta) (a) sudarzana (A) supratibaddha (i) manorama (I) sarvatobhadra sAta hAtha be sAgaropama sAdhika sAta sAgaropama sAdhika 10 sAgaropama "" 71 cha hAtha "" pAMca hAtha "" cAra hAtha ,, traNa hAtha ,, "" ,, be hAtha 19 "" 14 17 18 ', 19 20 21 ' 22 ' "" ,, ,, 23 sAgaropama 24 : 25 26 '' "" eka palyopama sAdhika 17 2 sAgaropama vedanA hoya che. gati, parigraha, abhimAna ane rottara nyUna, nyUnatara ucchavAsa mATe nIce pramANe niyama che : 10,000 varSanA AyuSyavALAne stoka pramANakALe; palyopamanA AyuSyavALAne pratyeka divase ane sAgaropamanA AyuSyavALAne jeTalA sAga2opamanuM AyuSya hoya teTalA pakSa 22 sAgaropama pachI zvAsozvAsa hoya che. ,, sAdhika 7 sAgaropama 10 : 14 . "" 17 18 19 20 21 - '' 23 24 25 '' ,, ,, '' ,, AhAra mATe nIce pramANe niyama che. tatvArthAdhigamasUtra 285 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - (u) suvizAla (a) sumanasa (e) saumanasa (o) priyakara (o) naMdikara 2 hAtha (6) anuttara vimAna 27 sAgaropama 20 sAgaropama 10,000 varSanA AyuSyavALAne " covIsa kalAkane tethI vadhu ane " " sAgaropamathI ochA AyuSkALAne " be thI nava divase ane 30 " sAgaropamanA AyuSyavALAne jeTalA sAgaropamanuM AyuSya hoya teTalA hajAra varSe AhAra hoya che. jainaliMgI mithyAtvI gRhastha bAra tetrIza 31 " svarga sudhI, samyagudaSTi pahelA svargathI sarvArtha siddha sudhI ane sAgaropama cAMda pUrva pAMcamA svargathI upara 33 sAgaropama upapAtathI janme che. 1 hAtha (a) vijaya (ba) vaijayanta (ka) jayaMta (Da) aparAjita (I) sarvArthasiddha * AsanakaMpa, addharasiddhazilA ane tIrthakara devane dIkSA mATe vinaMtI karanAra navalokAMtika devanuM kartavya e anubhAva che. siddha jIvo karmakSaya karyo hovAthI uparanI koI kakSAmAM AvI zakatA nathI, tatvArthAdhigama satra Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI durandarasUri | samAdhi mandiranA sthAnathI pragaTa thayela sAhitya (4) re (1) zrI bhaktAmara strotra sacitra (2) vairAgya zataka gujarAtI bhASAmAM hitazikSA chatrizI | mULa ane vivaraNa svAdhyAya ratnAvalI dhurandhara vicAra saMgraha darzana-vAkya saMgraha sajjana mUrkha zataka (7) anyokti zataka dhurandhara svAdhyAyamALA jIvana navanIta (hindImAM) (10) sidhdhacakra zAntisnAtra vidhi prata (11) tavAdhigamasU ro] anuvAda I ! ( * prApti sthAna << ) zrI dhurandharasUri samAdhi mandira zAntivana basasTenDa pAse, nArAyaNanagara roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( * satkAryanI anumodatA * ) zrI goDIjI mahArAja jaina TempalA enDa ceriTIjha 12, pAyadhunI - muMbaI naM. 3 A saMsthA goDIjI pArzvanAthanI kRpAthI varSothI cAlI rahI che. A saMsthAmAM te te samaye nimaNuMka thayelA TrasTI vaya potAnA mana, vacana, kAyAthI thatI zubha pravRttino lAbha Ape che - bheche ane Atma lyANa sAdhavA prayatna kare che. Avo ja eka prasaMga vi.saM. 2016nI sAlamAM pU. zAsanasamrATa samudAyanA pU. AcArya zrI kundakundasUrijI mahArAjanA thayelA cAturmAsa prasaMge thayo. ane te e ke pUjyazrInI preraNAthI chapAtA pustakomAM A saMsthAe sAro Arthika lAbha laI ane dhanyatA meLavI che. A. kundakundasUri