Book Title: Gnani Bhaktni Pratibha
Author(s): Maganbhai Prabhudas Desai
Publisher: Vishvasahitya Academy
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005635/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizvansAhitya akAdamI graMthamALA - 15 jJAnI bhakatanI pratibhA [jJAnI kavi zrI. rAyacaMdabhAI] lekhaka maganabhAI prabhudAsa desAI mArA jIvana upara UMDI chApa pADanAra Adhunika manuSya traNa che ? rAyacaMdabhAIe temanA jIvaMta saMsargathI, TaulauMce temanA 'vaikuMTha tArA hRdayamAM che" nAmanA pustakathI, ne rasikane anaTu dhisa lAsTa'- sarvodaya nAmanA pustakathI mane cakita karyo." - gAMdhIjI prakAzaka vizva-sAhitya akAdamI saradAra-brigeDa haeNla, 170, satyAgraha chAvaNI, seTelAITa, amadAvAda-15 For Personal & Private Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizvasAhitya akAdamI thathamALA - 15 . . jJAnI bhakatanI pratibhA (jJAnI kavi zrI. rAyacaMdabhAI] lekhaka maganabhAI prabhudAsa desAI "mArI AdhyAtmika bhIDamAM huM temane Azraya le." - gAMdhIjI. jas prakArAka vizvasAhitya akAdamI saradAra-brigeDa hola, 170, satyAgraha chAvaNa, seTelAITa, amadAvAda-15 For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka: DaoN. rajanIkAnta jozI - maMtrI vizva-sAhitya akAdamI seTelAiTa, amadAvAda-15 mudraka putra che. paTela parivAra presa, rAtarANI-phUlavADI Azrama, amadAvAda-15 pahelI AvRtti, prata 1000 mukhya vikretA ? navajIvana TrasTa, amadAvAda-14 ane vizva-sAhitya kitAba ghara, saradArabrigeDa haoNla, 170, satyAgraha chAvaNI, seTelAiTa, amadAvAda-15 phena! 6751501 : 6746578 11, oNkaTobara, 1999 zrI. maganabhAI desAI janma-zatAbdI For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya nivedana zrI. maganabhAI desAIe "jJAnI kavi zrI. rAyacaMdabhAInuM jIvanacaritra lakhavAnuM zarU kareluM. te jIvanacaritra lakhavAnuM temane zAthI jarUrI lAgeluM, tenI eka noMdha temaNe "zrImad rAjacaMdrane jIvanabodha" nAmanI pustikA temanA sva0 mitra maNibhAI vAghajIbhAI paTelane nimitte cAlatI graMthamALAnA maNakA tarIke prasiddha karavA vicArelI, tenI zarUAtamAM mUkavA lakhelA nivedananAM pAnAM acAnaka temanA kAgaLamAMthI maLI AvyAM te uparathI jaNAya che. gAMdhIjInAM vAkyo TAMkIne te lakhANanI zarUAta thAya che - "mArI upara traNa puruSoe UMDI chApa pADI che: TaoNlsTaoNya, raskina ane rAyacaMdabhAI - TaoNlsToyanI temanA amuka pustaka (vaikuMTha tArA hRdayamAM che.') dvArA ane temanI sAthenA thoDA patravyavahArathI; raskinanI tenA eka ja pustaka "anTa dhisa lAsTa thI jenuM gujarAtI nAma 'sarvodaya' meM rAkhyuM che; ane rAyacaMdabhAInI temanI sAthenA gADha paricayathI. ' "hiMdudharmamAM mane zaMkA pedA thaI te samaye tenA nivAraNamAM madada karanAra rAyacaMdabhAI hatA. sane 1893nI sAlamAM dakSiNa AphrikAmAM huM keTalAka khristI sajajanenA khAsa saMbaMdhamAM Avelo. temanuM jIvana svaccha hatuM. te dharmacusta hatA. bIjA dharmavALAne khristI thavA samajAvavA e temano mukhya vyavasAya hato. joke mAro temanI sAthe saMbaMdha vyAvahArika kAryane ja aMge thayelo, te paNa temaNe mArA AtmAnA kalyANa arthe ciMtA karavA mAMDI. For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "mAruM eka kartavya huM samajI zakyo. jyAM sudhI hiMdudharmanuM rahasya huM pUruM na jANI lauM ane tenAthI mArA AtmAne asaMtoSa na thAya, tyAM sudhI mArA janmane dharma mAre na ja tajavo joIe. "tethI meM hiMdu ane bIjAM dharmapustako vAMcavAM zarU karyA : khisatI, musalamAnI pustako vAMcyAM, laMDanamAM thayelA aMgreja mitronI sAthe patravyavahAra calAvyo. temanI AgaLa mArI zaMkAo mUkI; tema ja hiMdustAnamAM je upara mArI kaMI paNa AsthA hatI temanI joDe patravyavahAra calAvyo. temAM rAyacaMdabhAI mukhya hatA. temanI sAthe te mane sarasa saMbaMdha baMdhAI cUkyo hato. temanA pratye mAna hatuM, tethI temanI mAraphate je maLI zake te meLavavA vicAra karyo. tenuM pariNAma e AvyuM ke, huM zAMti pAmyo; hiMdudharmamAM mane je joIe te maLe ema che, e manane vizvAsa Avyo. A sthitine sAru rAyacaMdabhAI javAbadAra thayA, eTale mAruM mAna temanA pratye keTaluM vadhyuM hovuM joIe, tene khyAla vAMcanArane kaMIka Avaze." ATalAM gAMdhIjInAM vAkyo TAMkIne zrI maganabhAI desAI AgaLa jaNAve che ke, "gAMdhIjInA jIvanane (khAsa karIne temanA adhyAtmavikAsanA kSetro) abhyAsa karanAre temanA upara Avo prabaLa prabhAva dharAvatI A vyakti vize jANavuM joIe, - evI sAmAnya dharmajijJAsAthI huM kavi rAjacaMdranAM lakhANo vAMcavA prerAyo. gAMdhIjInI vicArasRSTi" 1. I.sa. 1891nA julAI mAsamAM "je divase huM vilAyatathI pAchA pharI muMbaI pahoMcyo, te ja divase rAyacaMdabhAInI sAthe mArI oLakhANa thaI" - ema temaNe jaNAvyuM che. 2. "zrImad rAjacaMdra ane gAMdhIjI" pA. 42; saM. mukula kalAthI). For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAMcatAM (I.sa. 1922mAM) meM kavizrInI temanA uparanI asara viSe jAyuM, ane mane thayuM ke, e puruSane paricaya kAMIka te meLavavA joIe. tyAre eka mitro mArA hAthamAM "zrImad rAjacaMdra'ne graMtha mUkyo. (A samaye huM borasadamAM raheto hato, tyAM kavinA bhakatanuM eka dharmakendra cAlatuM hatuM, tyAMthI temanA "akSaradeha'ne A graMtha mane te mitro Apelo.) ane mane yAda che te pramANe, huM tene ThIka rIte joI gayo. "ThIka' kahuM chuM eTalA mATe ke, te varSanI mArAM vAcananI noMdhapothI jotAM e graMthamAMnAM keTalAMka TAMcaNa paNa temAM mane maLI AvyAM." tyAra pachI, zrImad rAjacaMdra janmazatAbdI aMge lekha lakhavAne AvatAM zrI. maganabhAIe (juo A pustaka pariziSTa -2) jaNAvyuM che ke, zrImad rAjacaMdranI jANa (gAMdhIjInI jagamazahUra "AtmakathA' vATe) jagatabharamAM phelAI hovA chatAM, zrImanAM jIvanakArya tathA bodha-vacane tema ja sAhityano ghaTato abhyAsa thayo che ema na kahI zakAya:gujarAtanA sAmAjika, dhArmika tathA AdhyAtmika lokajIvananA itihAsamAM kavizrInuM TUMkuM jIvana paNa eka anokhuM prakaraNa banI zake evuM prabhAvazALI ane maulika hatuM.. ApaNA AvA mahApuruSone abhyAsa AdarapUrvaka thavo joIe. to ja nava-dharmasaMskaraNanuM je yugapravartaka kArya have ApaNA svataMtra rASTra karavAnuM Ave che, te karavAmAM sAcI madada ane dharatInA dhAvaNa jevuM sacoTa poSaNadAyI sattva maLe.' ane zrI. maganabhAI desAI ATaluM kahIne ja bhA na hatA. temaNe te agAu ja zrImada rAjacaMdranuM eka moTuM ane ane abhyAsapUrNa jIvanacaritra lakhavAnA vicArathI kAma AraMbhI ja dIdhuM hatuM. te arthe temaNe joItI ghaNI sAmagrI khAsa koziza karIne bhegI karI hatI ane teno UMDA UtarI abhyAsa AraMbhyo hate. e vastu te te pustakomAM temaNe mUkelI noMdhadarzaka kApalIothI jaNAya che. For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paraMtu gItAnA vivaraNanI peThe temanuM A bIjuM agatyanuM pustaka paNa adhUruM ja rahyuM. 34 prakaraNa sudhI te AvyA ane 38 prakaraNa sudhInI nAmAvalI taiyAra karI rAkhIne "i0 i0' ema noMdha karI, AgaLa paNa prakaraNo thaze, evo khyAla temaNe rAkhyo hato. lagabhaga pacIseka prakaraNo chapAI rahyAM tyAre haju keTaluM lakhANa AgaLa Avaze ema pUchatAM temaNe kahyuM hatuM ke, eTalAM bIjAM to Avaze ja! mahApuruSone paNa ucita - adhikArI jIvanacaritra lekhaka maLavA e temanuM khuzanasIba gaNAya che. gujarAtanA A jJAnI-bhakta-kavi mahApuruSanuM jIvanacaritra pUruM thayuM hota, to e gujarAtI vAcako mATe kevI moTI khuzanasIbI gaNAta! paraMtu e bAbata have vizeSa kheda karavo asthAne che. zrI. maganabhAIe potAnA pustakanI sAmagrI ghaNAM prakAzanemAMthI vINIne bhegI karI che. te saunA prakAzakone te sAmagrI utAravA badala AbhAra mAnI, A jIvanacaritra gujarAtanA baDabhAgI vAcakavargane sAdara karIe chIe. saMkSepa zrI.1 = zrImad rAjacaMdra graMtha-1 zrI.2 = zrImad rAjacaMdra graMtha-2 For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che 0 m U V * 46 51 54 ba ha anukramaNikA 1. mAtA-pitA 2. vidyAbhyAsa 3. mumukSA ane jJAnadaya 4. jijJAsu gRhastha 5. "paropakArAya satAM vibhUtayaH" 6. jJAnI bhakta 7. "samuccaya-vaya-caryA" 8. "mokSamALA" ane "bhAvanAbodha" 9. "bIjA bhavamAM praveza 10. jaina dharmatattvaniSThA 11. vyavahArazuddhiyoga 12. navadharmapravartanano mane ratha 13. jaina dharma sudhAraNuM ? 14. mahatvAkAMkSA ne dharmatattva-samabhAva 15. "kezavam prati gacchati" 16. avadhAna-zaktinuM adhyAtma 17. sAMparAya-draSTi ane adhyAtma-praveza 18. jyotiSano abhyAsa 19. upAdhi ane udAsInatA 20. sadgatha-samAgama 21. zAstrAbhyAsa 22. "jinezvaranI bhakti" 23. jaina mata vi0 vedamata 24. vedamata-samAgama 25. sadguruzaraNanI bhAvanA ra I ha ha ha 106 113 119 125 129 139 145 160 For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 185. 193. 26. jaina pratimA-pUjA ane Ikavara-guru-bhAva 27. jIva, jagata ane tenuM adhiSThAna 28. kAla-darzana ane mumukSatA 29. premabhaktinI jhaMkhanA 30. akhaMDa prema-khumArI 31. "sthApite brahmavAda hi!" 32. brahmajijJAsune viSAdayega 33. "jJAnInA mArgane vicAra" 34. samAdhimArga, upasaMhAra pariziSTa - 1 pariziSTa -2 205. 214 223 237 249 25. 272. For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI pratibhA jJAnI kavi zrI. rAyacaMdabhAI For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtA-pitA zrImad rAjacaMdrano janma saM. 1924nI kArtikI pUrNimAne divase, kAThiyAvADanA vavANiyA gAmamAM thayo hato. temanA pitAzrI zrI. ravajIbhAI paMcANabhAI mahetA tathA pitAmaha vaiSNava hoI kRSNabhakta hatA. eTale zrImad kuTuMbadharma vaiSNava hato. potAnI AtmakathArUpe temaNe "samuccayavayacaryA" nAmano eka nAno lekha (juo, zrI. 1-228) temanI 22 varSanI uMmare lakhelo, temAM te jaNAve che: "mArA pitAmaha kRSNanI bhakti karatA hatA. temanI pAse te vayamAM kRSaNakIrtananAM pado meM sAMbhaLyAM hatAM; tema ja judA judA avatAra saMbaMdhI camatkAro sAMbhaLyA hatA, jethI mane bhaktinI sAthe e avatAromAM prIti thaI hatI, ane rAmadAsajI nAmanA sAdhunI samIpe meM bALalIlAmAM kaMThI baMdhAvI hatI..... nitya kRSNanAM darzana karavA jate; vakhatovakhata kathAe sAMbhaLatA; vAraMvAra avatAra saMbaMdhI camatkAramAM huM moha pAmato; ane tene paramAtmA mAnato, jethI tene rahevAnuM sthaLa jovAnI parama jijJAsA hatI.gujarAtI bhASAnI vAcanamALAmAM jagakartA saMbaMdhI keTaleka sthaLe bodha karyo che, te mane dRDha thaI gayo hato, jethI jaina loko bhaNI mArI bahu jugupsA hatI. banAvyA vagara koI padArtha bane nahi, mATe jaina loko mUrkha che, tene khabara nathI. tema ja te veLA pratimAnA azraddhALu lokonI kriyA mArA jovAmAM AvatI hatI, jethI te kriyAo malina lAgavAthI huM tethI bIte hato, eTale ke, te mane priya. nahotI." For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI pratibhA kavino jamAno tathA temanA bALapaNanA dharmasaMsakAra samajavAmAM A temanI noMdha khapanI che. te honahAra bALaka hatA, ane saraLa bhAvathI zraddhA dharIne te vaye paNa cAlatA hatA. te pote potAnA svabhAva viSe jaNAve che: "te veLA prIti - saraLa vAtsalya - mArAmAM bahu hatI; sarvathI ekatva icchato; sarvamAM bhrAtRbhAva hoya te ja sukha, e mane svAbhAvika AvaDayuM hatuM. lokomAM koI paNa prakAranI judAInA aMkuro jo ke mAruM aMta:karaNa raDI paDatuM." AvI premALa vaiSNavI vRtti temane sahaja hatI. uparAMta temanA jIvanamAM jaina dharma-pravAha paNa evI ja svAbhAvikatAthI vaheto hato. zrImanAM mAtA devabAI jaina kuTuMbamAMthI AvelAM hatAM. Ama temanA jIvanamAM hiMdu dharmasaMskRtinA be moTA jIvana-pravAho - jaina ane vaiSNava, e beune suMdara saMgama thayo hato. vavANiyAnAM bIjAM vaNika kuTuMba jaina hatAM. eTale mAtAnI jaina asara uparAMta emane AsapAsathI paNa jaina vAtAvaraNa maLyuM hatuM. ene prabhAve te vaiSNavadharmI jJAna uparAMta jainadharmI jJAna paNa meLavavA lAgelA. upara ullekhelA lekhamAM te e aMge paNa kahe che ke: janmabhUmikAmAM jeTalA vANiyAo rahe che te badhAnI phaLazraddhA bhinna bhinna chatAM, kAMIka pratimAnA azraddhALune ja lagatI hatI... ...kaMDIne mATe vAraMvAra teo mArI hAsyapUrvaka TIkA karatA; chatAM huM tethI vAda karatA ane samajaNa pADavA prayatna karato. paNa haLave haLave mane temanAM pratikramaNasUtra' ityAdi pustako vAMcavA maLyAM. temAM bahu vinayapUrvaka sarva jagata ane jIvathI mitratA IcchI che, tethI mArI prIti temAM paNa thaI ane pelAmAM paNa rahI. haLave haLave A prasaMga vadhyo. chatAM svaccha rahevAnA tema ja bIjA AcAravicAra mane For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtA-pitA vaiSNavanA priya hatA; ane jagatkartAnI zraddhA hatI. tevAmAM kaMThI tUTI gaI, eTale pharIthI meM bAMdhI nahi. te veLA bAMdhavA na bAMdhavAnuM kaMI kAraNa meM zodhyuM nahotuM." Ama chatAM, jena ane vaiSNava dharmanI jIvana-praNAlImAM je sUkSma eka bheda che, te temanI bALavayanA A kALe paNa dhyAnamAM Avyo haze ema kahevAya : evI jAgrata vivekabuddhi bharelI vicakSaNatA temanAmAM nAnapaNathI rahelI jovA maLe che. te lakhe che: jyAM strIo bhogavavAne upadeza karyo hoya, lakSmIlIlAnI zikSA ApI haya, raMgarAga, gulatAna ane ezaArAma karavAnuM tattva batAvyuM hoya, tyAMthI ApaNA AtmAnI sat zAMti nathI. kAraNa, e dharma-mata gaNIe, te A saMsAra. dharmamata-yukta ja che; pratyeka gRhasthanuM ghara e ja yojanAthI bharapUra hoya che ...te pachI adharmasthAnaka kayuM? (koI) ema kahe ke, pelAM dharmamaMdiramAM to prabhunI bhakti thaI zake che, to tene mAre khedapUrvaka ATalo ja uttara devAne che ke, te paramAtma-tattva ane tenI vairAgyamaya bhakti jANatA nathI." vAtsalya sAthe vairAgya ane paramAtma-tattvanI bhakti - A prakAranI saMyuti zrImanA jIvanamAM hatI. A temanuM kathana temanA 13 varSanA Ayu sudhInuM che. AvA pracura dharmavArasAnI sAthe emaNe potAnuM jIvana zarU karyuM hatuM. For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidyAbhyAsa prathamathI ja rAyacaMdabhAI pratibhAzALI bALaka hatA. sAta varSe emaNe zALAmAM abhyAsa zarU karyo. 11mA varSa sudhI te cAlyA. amRti temanI eTalI badhI tIvra hatI ke, eka vAra pATha sAMbhaLyuM ke te yAda rahI ja. pite te viSe jaNAve che: abhyAsa eTalI tvarAthI karI zakyo hato ke, je mANase mane prathama pustakano bodha zarU karyo hato tene ja, gujarAtI keLavaNI'. ThIka pAmIne, te ja copaDIne pAcho meM bodha karyo hato !" 'A temanI zaktinI temane potAne paNa pArakha hatI. dareka manadurasta bALakane hovuM ghaTe ema, emane potAnI zakti ajamAvavAnI tathA tene khIlavavAnI pUrI mahattvAkAMkSA hatI. te potAnA AtmavRttAntamAM kahe che, "ramatagamatamAM paNa vijaya meLavavAnI ane rAjezvara jevI UMcI padavI meLavavAnI parama jijJAsA hatI." ene lIdhe emaNe A temanI smRtizaktine sArI rIte karI ane keLavI ema kahevAya. A temanI zaktinAM te pradarzana paNa karatA, eTalI nAnI vaye paNa ema na karavAnuM emanAmAM zaramALapaNuM nahatuM. keTalAya loko emanI pAse A zaktinuM pArakhuM jovA AvatA ane te temane batAvatA; ane sAthe sAthe temanAmAM prathamathI ja hatI te dharmajijJAsAne paNa kAMIka paricaya vArtAlApa dvArA ApatA. sAmAnya samAjamAM zaktinA AvA camatkAranI dhArmika asara Upaje che, e ApaNe jANIe chIe. kavizrInI avadhAnazaktinI AvI camatkArI asara thaI haze, emAM navAI nathI. ahIM eTaluM kahevAnuM prayojana che ke, For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidhAbhyAsa : bALavayamAM kavi A prakAranI mahAmaMDAvALA hatA; te vRtti mAtrAmAM parizuddha thaIne rAkhI pragaTa thaI, te e pachInAM varSono minA sAdhaka jIvanano puruSArtha gaNAya. bALaka rAjacaMdranI AvI avadhAnazakti sAce ja camatkArI hatI. sADA sAta varSe te zALAmAM dAkhala thayA. eka mAsamAM to temaNe AMka pUrA kya. vaDA vidyArthIe temane pahelI copaDI zarU karAvI hatI. pachI to temaNe pote sAte copaDI pUrI karI ane pite zIkhelI pahelI copaDI enA zikSaka pelA vaDA vidyArthIne ja zikhavADI! - ATha varSanI vaye te kavitA lakhavA lAgyA. zIdhra kavinI zakti temanAmAM hatI. terame varSe temaNe rAjakoTamAM bhaNavAnuM zarU kareluM. temAM temaNe keTaluM kareluM e khabara nathI. te aMgrejI bhaNyA nahotA.* 22mA varSamAM lakhelA temanA eka patramAM A viSe AvuM lakheluM jovA maLe che:A "zizuvayamAMthI ja e vRtti (eTale ke, viveka-vairAgya ane mumukSAnI) UgavAthI koI prakArano parabhASAbhyAsa na thaI zakayo, (ke) amuka saMpradAyathI zAAbhyAsa na thaI zakyo.....ane te na thaI zakyo tenI kAMI ciMtA thatI nathI. kAraNa, ethI AtmA adhika vikalpI thAta. ane vikalpAdi kalezono to nAza ja karavo cheDyo hato. eTale je thayuM te sAruM ja thayuM." - teramAM varSa pachI zrImada zALAno abhyAsa choDyo; ane pachI ghera khAnagImAM navA navA viSayonuM jJAna - jAte abhyAsa vaDe te meLavavA lAgyA. saMskRta ane prAkRtanA niyamita abhyAsa vagara teo te che A viSe temanI bedha (morabI, caitra vada 8, 1955) maLe che, te Aje jyAre aMgrejI viSe atimAna samaya che, te vakhate dhyAna mAtra lAgaze - "ame aMgrejI na bhaNyA te sAruM thayuM che. bhaNyA hota te. ka95nA vardhAta. kalpanAne te chAMDavI che. bhaNeluM mUlya chUTako che. bhUlyA vimA vikalpa dUra na thAya. jJAnanI jarUra che." (zrI. 2-753) : For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI pratibhA te bhASAnA graMtho saraLatAthI vAMcI letA ne yathArtha samajatAM. tatvajJAna, emano zekhano priya viSaya lAge che. paDradarzana, jaina graMtha vagere temaNe vAMcyAM hatAM, evI mAhitI maLe che. ema karatAM temaNe pitAnA vicArone ThIka Tharela ane cokkasa karyA hoya ema lAge che. paMdaramAM varSamAM lakhelA temanA "strInItibodhaka" nAmanA kAvyagraMtha parathI ane sattarame varSe lakhelA "bAlAvabodha - mokSamALA' nAmanI 108 zikSApAThonI eka mALA parathI A anumAna karAya. e graMthomAM emaNe je nIti bodhI che ane dharmatattva pratipAdana karyuM che, e paMdara varSanA kizera pAsethI, bAkI, kema karIne saMbhave? ema kahI zakAya ke, je jJAnaprApti emaNe potAnI meLe apramAdathI svAdhyAya dvArA A varSe daramyAna karI, te evI to prabaLa mAnapUrvaka gAMThelI hatI ke, e nAnI vaye paNa ene akSarabaddha karI cokkasa karavAnuM emane sahaja kuraNa thayuM ane emaNe A be graMtho lakhyA. ema lakhIne pitAnA vicArone mUrta svarUpa ApyuM ane jJAnaprAptinI zravaNa AgaLathI manananI pAyarI sAdhI. sAdhakanI zravaNadazA pachI A dazA sahajabhAve Ave che. zrImanA jIvanamAM e ATalI nAnI vaye banyuM e emanI tIvra pratibhAne ja AbhArI gaNAya. A pratibhAne darzaka vibhAga te A kALe temanAmAM pragaTelI temanI avadhAnazakti hatI. e zakti emaNe jJAnapUrvaka khIlavatAM khIlavatAM zatAvadhAna sudhI pahoMcADI, ane tene jAhera prayoga potAnI 19 varSanI vaye dekhADyo. te veLAnAM aMgrejI tathA gujarAtI chApAMmAM tene mATe temanI je prazaMsA karavAmAM AvI hatI e eTalI ja bhAre . hatI. - zrImadanA nAnapaNamAM bIjI eka camatkArI zakti pragaTI hatI, te jAtismaraNanI. te pitAnA pUrvajanma jANIne te parathI kahetA ke, punarjanma che, jarUra che, e mATe huM anubhavathI hA kahevAmAM acaLa chuM" ane ema jaNAvIne 26 mA varSamAM lakhelA eka patramAM For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidyAbhyAsa temaNe kahyuM che ke, "e vAkya pUrva bhavanA koI joganuM smaraNa thatI. vakhate siddha thayeluM lakhyuM che. jeNe punarjanmAdi bhAna karyA che, te padArthane koI prakAre jANIne e vAkaya lakhyuM che." jJAnanI AvI ja bIjI gUDha camatkArI zakti paNa varNavavAmAM Ave che - kacchathI be bhAIe temanI zaktinI tArIpha sAMbhaLI temane maLavA AvyA. tyAre rAyacaMdabhAI rAjakoTa temane mosALa hatA; tyAM teo gayA. teo ajANyA hatA; chatAM rAyacaMde temane maLatAM temanAM nAma daIne AvakAra Apyo. AthI teone navAI lAgI. "tame kema jAyuM ke ame AvIe chIe?" zrImade kahyuM, "AtmAnI anaMta zakti che, te vaDe ame jANIe chIe." lokamAnasa upara AvA gUDhajJAnanI zakti bhAre asara kare che : tenAthI prerAI lokomAM amuka zraddhAbhAva paNa pragaTe che, ane tene AdhAre keTalAka sAdhanAmAMthI caLIne AvI siddhimAM rAce che. rAyacaMdabhAInA kesamAM Ama na banyuM : te aMtaramAM jAgrata mumukSu hatA. emanI A badhI zaktio joIne "muMbaInI hAIkorTanA mukhya nyAyamUrti sara cArlsa sArajaMTe zrImad yuropamAM jaIne a, ajAyabIbharI zaktinA prayoge batAvavAnuM AgrahabharyuM sUcana karyuM." tathA kAzI jaI vadhu vidyA prApta karavAnI vAta paNa keTalAke karI. . paraMtu zrImade te kazAne svIkAryuM nahi. ane pachI temaNe AvI zaktio batAvavAnuM baMdha ja karyuM hatuM. prazaMsA ane avadhAnazaktine Avo upayoga lokeSaNAne uttejita karI sAdhakane ADarUpa bane, e rAyacaMdabhAI sahaja rIte pAmI gayA, ane temAM pachI temaNe aruci ja batAvI hatI. te je dhArata to A zaktione jore potAnI nAnapaNanI bhArgavaryAdinI mahattvAkAMkSA sevI zakata. paraMtu temAM paNa pachInA kALamAM palaTo thaI gayo. ane tenI sAthe emanA zAnadayI ke AtmArthI jIvanano prAraMbha thAya che. For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mumukSA ane jJAnadaya apUrva avasara e kayAre Avaze, kyAre thaI bAhyAMtara nirgatha che? sarva saMbaMdhanuM baMdhane tIkSNa chedIne, vicarazuM kava mahapuruSane paMtha jo? A kaDIthI zarU thatuM kAvya kavie temanI 18 varSanI uMmare* lakheluM. te emanA jIvananA uttarArdha AdarAyelA puruSArthane mudrArUpa maMtra gaNAya. zAlIna vidyAbhyAsa te kayArane baMdha thayo hate. svAdhyAya ane lekhana rUpe ciMtana-manana cAlatAM hatAM. mahattvAkAMkSAnA mane ratho paNa have narama paDatA hatA : temAM rahelI vyarthatA te jovA lAgyA hatA. 13 varSanI uMmara bAda, pitAnI dukAne besavAnuM cAlu kyuM hatuM. tyAM beThA paNa te vAcana lekhana dvArA potAno svAdhyAya karatA. A badhA vyavahArakamamAM vairAgyano udaya thaIne dharamULathI palaTo Avyo, tenuM nivedana temaNe kareluM jovA maLe che. 22 varSanA eka lekhamAM A dizApalaTA viSe te lakhe che:- . A kAvyano lekhana-samaya Ama gAMdhIjIe temanAM rAyacaMdabhAInAM saMsmaraNomAM kahyo che, te parathI che. paraMtu zrI. 2- prA. 643 jaNAve che ke, te kavizrInA 30 mA varSanuM haze; je ke te nIce TIpamAM kahe che ke, "A kAvyane niNata samaya maLato nathI." chatAM, tyAM "vavANiyA, saM. 1953" te batAvyuM che. te zA parathI haze, te jaNAvyuM nathI. kAvyane bhAva tathA tenI Urmi parathI te 18mA varSane bhAvaka hoya ema mAnIe, to te gAMdhIjInI smRtine AdhAre baMdha besI zake. For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANA ane jJAhitya 11 "A dehamAM mukhyatve be bhava karyA che. . . . nAnapaNanI nAnI samajaNamAM, koNa jANe kayAMthI moTI kalpanAe AvatI. sukhanI jijJAsA paNa ochI nahotI; ane sukhamAM paNa mahAlaya, bAga, bagIcA, vADIvADInAM kAMIka mAnyAM hatAM. moTI kalpanA te, A badhuM zuM che, tenI hatI. te kalpanAnuM eka vAra evuM rUpa dIThuM , punarjanma nathI, pApe nathI, puNe nathI; sukhe rahevuM ne saMsAra bhogavavo e ja kRtakRtyatA che. emAMthI bIjI paMcAtamAM nahi paDatAM, dharmavAsanA kADhI nAMkhI, koI dharma mATe jUnAdhika ke zraddhAbhAvapaNuM rahyuM nahi. thoDo vakhata gayA pachI emAMthI era ja thayuM. je thavAnuM meM kayuM nahatuM, tema te mATe mArA khyAlamAM hoya evuM kAMI mAruM prayatna paNa nahotuM, chatAM acAnaka pheraphAra thayo. koI ora anubhava thayo. ane e anubhava prAye zAstramAM lekhita na hoya, jaDavAdIonI kalpanAmAM paNa nathI, tevo hato. te krame karIne vadhyo; vadhIne atyAre eka "hi hi"ne jApa kare che." eTale zrImanA jIvanamAM vIsa varSa pachI navo bhava UghaDyo, navuM darzana thayuM; kahe ke, te kharekhara dvija banyA. e ghaTanA kevI rIte banI enuM avalokana ke pRthakkaraNa karavuM muzkela che. AvA prakAranA jIvanapalaTA jene thAya che, ene e acAnaka pheraphAra' ja lAge, navo bhava ja lAge. ane emAM bIjAe kAryakAraNabhAva sAMdhavo e muzkela che. e ja sUkSma AMtara anubhavane bhaktA "IzakRpA "gurukRpA' jevA vAcakothI varNave che. ene ja upaniSadomAM AvA gUDhArthaka vidhAnathI bolAya che - cam gSa vRyte tenA sTamsa: | tasyaiSa AtmA vivRNute tanuM svAm / / (e AtmAM jene vare che ke jenA para anugraha kare che, tene ja te potAnuM svarUpa batAve che.). For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI pratibhA " emAMthI ApaNa sAmAnya loko eTaluM grahaNa karIe ke, ananya jijJAsA ane avirata yatnanI utkaTatA joIe. kavi rAyacaMdabhAIne viSe eTaluM cokkasa sAcuM ke, je pratibhAzakti ne jijJAsA zrImahmAM hatI, teNe temane mAtApitA pAsethI maLelA dharma-vArasAne velAvI temAMthI A navanIta nipajAvyuM hatuM. uparAMta, A arasAmAM eka bIjI mahattvapUrNa ghaTanA e banI ke, temaNe saM0 1944nI sAlamAM, eTale vIsa varSanI vaye, lagna karyuM ne potAnA jIvanamAM eka bhAre pheraphAranI zarUAta karI. temanAM patnI te gAMdhIjInA parama mitra sva0 jhaverI revAzaMkarabhAI mahetAnA moTAbhAInAM putrI thAya. A lagnathI zrImadrane be putra ane be putrI thayAM hatAM. temAMthI eka nAme javalabahena atyAre hayAta che, ema eka mitro hamaNAM tA-27-12-67 lakhyuM.) For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jijJAsu gRhastha zamaNa saMskRtinI eka siddhAnta jevI mAnyatA ema lAge che ke, adhyAtma-jIvanamAM akarmaNyanI siddhine sAra saMnyAsa jarUrI saMskAra che. rAjakumAra siddhArtha tema ja jJAtaputra vardhamAnanA jIvanamAMthI ema jovA maLe che. gItAmAM arjuna paNa e ja prazna, mULe jotAM, zrIkRSNane kare che. saMnyAsanI dIkSA vaDe A prakAranI akarmaNyatA jIvanamAM aMgIkAra karavI, evo nivRtti-mArga hiMdanA prAcIna dharma-tattva-saMskRtimAM UMDe rahelo che, ema jarUra kahI zakAya. zrImad rAjacaMdranA jIvanano udaya e mArge potAnI dizA nathI pakaDato, e emanA vikAsamAM eka noMdhapAtra biMdu gaNAya. ane e sAmAnya saMsAra-vyavahAramAM paDelA ApaNa sarva lokone mATe preraka che; kema ke, sau kAMI saMnyAsa ke dIkSA laI na zake, chatAM saue potAno unnati-mArga te levo ja rahyo;-je jyAM hoya tyAMthI teNe potAnI janma-prati-janma vikAsayAtrA kheDatA javuM, e manuSyane mATe svAbhAvika che : teno svabhAva ja mULe adhyAtma tarapha DhaLelo che -mAyodhyAmamukhyata e ja bhAva vyakta karavAne mATe peluM upaniSada-RSi-vacana che - AtmAne arthe ja, kharuM jotAM, badhI ja kAmanAone AbhAsa thato rahe che.* *"... na vA are sarvasya kAmAya sarva priyaM bhavati Atmanastu hAya sarva ziva mahilA " (yUlA ca0 4, 5, 6) - pati, jAyA, putro, vitta, pazu, brAhmaNa-kSatriya-leka, deva, veda, bhUta- are sarva ApaNane priya lAge che, te emanA kAmanAne lIdhe nahi, AtmAnI kAmanAne lIdhe." For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI prati - rAyacaMdabhAInA jIvanano A samaya temanI kumArAvasthAthI zarU thate jovA maLe che. vidyAbhyAsakALathI ja temanAmAM dharmajijJAsA ane jJAnaprApti mATe anurAga jovA maLe che. nAnapaNathI ja svabuddhithI vicAra karIne cAlavAnI prakRtivALA puruSa te che. ene ja purAvo temanI noMdhapothI pAra vinAne Ape che. ene AdhAre temane A ati preraka bedhapUrNa jIvanakALa jovA jevo gaNAya. zrImade vIsame varSe Azramaphera karyo - brahmacarya choDI gAIzyane svIkAra karyo, e eka bhAre mahattvanI ane jIvanamAM krAMtikArI ghaTanA lAge che. eNe zrImanA jIvanane navo jhoka ApavAmAM eka bAhya paNa asarakAraka nimitta UbhuM karyuM. kaI manodazAmAM emaNe A pheraphArano nizcaya karyo e tapAsavA ApaNI pAse pUratI sAmagrI nathI. je thoDIghaNI che te parathI eTaluM anumAnIe ke, zrImad temanA vIsamA varSa sudhImAM eTalA badhA vairAgyadRDha nahotA thayA, ke jethI lagnanI jaMjALamAM paDavAnuM nizcita rUpe te nakAre. e emanA prArabdhanuM udaya-karma hatuM, ema kahIe. ema chatAM te jagata AtmA hatA. pote je navaprayANa kare che, temAM kevI hoziyArI ne khabaradArIthI vartavuM che, te temaNe noMdhapothImAM utAryuM che, te parathI joI zakAya che: gRhasthAzrama vivekathI karavo. lokaahita praNIta karuM nahi. dharma vaDe artha pedA karuM. tAro (prabhune) siddhAMta tUTe tema saMsAravyavahAra na calAvuM. svArthe koInI AjIvikA teDuM nahi. jIvahiMsaka vepAra karuM nahi. svastrImAM samabhAvathI vavuM. abrahmacarya sevuM nahi. nIti vinA saMsAra bhogavuM nahi. dazAMza ke.dharmamAM kADhuM. strI vidyAra zALI zodhuM, karuM. putrIne bhaNAvyA vinA rahe nahi. teone dharmapATha zikhavADuM. kuTuMbane svarga banAvuM. sRSTine svarga banAvuM, te kuTuMbane mela banAvuM." Avo saMsAra calAvavA mATe amuka Atmabela ke cAritrya dhAraNa karavuM paDe che, te vinA e nItibodha pathImAM ja rahe. kharu For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jotAM, cAritrya ghaDaye ja tema thI nIti karI zake che. kavinI dhamAM A prakAranI AtmasaMzuddhi arthe anekavidha saMkalpa paNa Utarela, jovA maLe che. jema ke, "pramAda koI kRtyamAM karyuM nahi. mane vIratvanI vRddhi karuM, ayogya vidyA sAdhu nahi. nirmAlya adhyayana karuM nahi. vicArazaktine khIlavuM. ALasane uttejana ApuM nahi. dinacaryAne geraupayoga kare nahi. uttama zaktine sAdhya karuM. cAritryane adbhuta karavuM. vijaya, kIrti, yaza sarvapakSI prApta karavAM. zaktine geraupayoga karuM nahi. pratyeka vastuno niyama karuM. niyama vagara vihAra karuM nahi. kheTo udyama karuM nahi. anughamI rahyuM nahi." jIvananA je kSetro viharIe, temAM vivekamaya uttamatAnI sAdhanA karavAne mATe utkaTatA dharavI, te arthe nizcayapUrvaka prayANa karavA vrataniyama dharIne cAlavuM, e prakAranI kavinI A vRtti joI gAMdhIjInI evI ja vRtti yAda Ave che; A prakAranuM samAnadharmIpaNuM A be puruSonI Atma-baMdhutAnuM sahajakAraNa banyuM haze, ema saheje joI zakIe. kavinI A guNazakti joIne gAMdhIjI temanA bhaNI AkarSAyA hatA, ema jANavA maLe che. Avo jijJAsuM sAdhaka zraddhAthI jJAnopAsanAmAM saheje lAge che. tene jIvananA UMDA udvegathI aMtaramAMthI ja Atma-jijJAsA jAgatI jAya che - tenA sAMtvanane mATe yogya guru-graMtha-ke satrAMga khoLe che - tene te maLI rahe che. ' ' kavinA jIvananA A kALe AvI jJAnapAsanAne mATe paNa amuka vratasaMkalpa jevuM thayeluM haze, te temanI noMdhapothImAM joI zakAya jema ke. . "koI darzanane niduM nahi. ekapakSI matabheda badhuM nahi. ajJAnapaNane ArAdhuM nahi. paramAtmAnI bhakti karuM. tattva ArAdhatAM lokanidAnI Dare nahi. tattvajJAnane abhyAsa karuM." For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI zAnI rahita A vRttithI jJAnaprAti mATe svAdhyAya sAthe pravacana rUpa saMkalpa paNa udbhavelA jovA maLe che. jema ke, "jJAnano uddhAra kara. jadA. judA dharmopadezanA graMtho vaheMcavA. judA judA dharmagraMtha yojavA. matamatAMtaranuM svarUpa samajAvavuM. je manuSyo dharma, artha, kAma ane mokSa, e cAra puruSArthanI prApti karI zakavA icchatA hoya, temanA vicArane sahAyaka thavuM. koI kALe tattva vaDe karI duniyAmAMthI duHkha jaze ema mAnuM. asatyane upadeza ApuM nahi. AjIvikA mATe dharma badhuM nahi. guNa vagaranuM vakatRtva sevuM nahi." kavinA jijJAsu gRhasthajIvanane citAra uparanAM keTalAMka temanAM anubhavarUpa TAMcaNo parathI maLe che. hiMdu AzramavyavasthAmAM gRhasthajIvana bhegasthAna nathI, paraMtu viveka ane apramAdathI satata jAgrata rahetuM puruSArthasthAna che, - e samajavA kavinuM dRSTAMta uttama bodhadAyI gaNAya. emAMthI ja svata: dharmapUta kAma, artha sadhAya che - jIvananI pUrNatAne paripAka pedA thAya che: AgaLanA AzramomAM saheje jIvana saMkAnta thAya che. kavinI sAdhanA evI te utkaTa hatI ke, lagnajIvana aMgIkAra karyA pachI thoDA ja varSomAM te AvA dharmamaya gRhastha-jIvanamAMthI saheje vAnaprasthamAM praveza karI zake che. - gRhastha jIvana viSenI kavizrInI mImAMsA,temanI sAdhanAnA eka mahattvanA bhAga tarIke,- jovA jevI che. lagnanI jaMjALa svIkArIne cAlanAra gRhasthAzramI puruSa temAMthI AgaLa kaI rIte vAnaprazyamAM praveza sAdhI zake, tenA bodharUpe tenI sUkSma mImAMsA emAMthI sAdhako pAmI zakaze. bAvIsamA varSamAM "strInA saMbaMdhamAM mArA vicAra' e mathALe karelI nedhamAMthI (juo zrI. 1-220) A utAro temanI tyAranI manedazAne kAMIka dyotaka che : strImAM doSa nathI, paNa AtmAmAM doSa che; ane e doSa javAthI AtmA je jue che, te adbhuta AnaMdamaya ja che. mATe For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - e doSathI rahita thavuM e ja parama jijJAsA che. zuddha upayoga"nI che pti thaI te pachI te samaye samaye pU jata mehanIyane (eTale karmane) bhasmIbhUta karI zakaze. A anubhavagamya pravacana che. paNa pUrvopArjita hajI sudhI mane pravarte che, tyAM sudhI mArI zI dazAthI zAMti thAya, e vicAratAM mane nIce pramANe samAdhAna thayuM." . - ema jaNAvI, kavi "strInA saMbaMdhamAM mArA vicAra" darzAvatAM lakhe che (zrI.1-220) mAM, gRhastha jIvanamAM paNa brahmacaryA kema sAdhavI, tenA eka sUkSma jIvana-vratanuM nirUpaNa thayeluM jovA maLe che. gAMdhIjIe temanAM Azrama-vratomAM gRhastha paNa brahmacarya vrata levuM ghaTe, ema rajU karyuM che. kavinA vicAromAM enI sAthenuM sAmya varatAI Ave che. pUrvopArjita strI-saMga pravarte temAM sAdhaka kaI bhAvanAthI varte te zAMta samAhitatA pAme te "vicAratAM nIce pramANe samAdhAna" kavie meLavyuM - "strIne sadAcArI jJAna ApavuM. eka satsaMgI tene gaNavI. tenAthI dharmabahenane saMbaMdha rAkhavo. aMta:karaNathI koI paNa prakAre mAbahena ane temAM aMtara na rAkhavo.mehakarmane vaze upabhoga levAya che; tyAM yoganI ja smRti rAkhI, "A che to huM kevuM sukha anubhave chuM!' - e bhUlI javuM. (tAtparya- e mAnavuM asat che)...........jema bane tema nirvikArI vAta karavI. vikAraceSTAne kAyAe anubhava karatAM 'paNa upayoga nizAna para ja rAkhave. tenAthI kaMI saMtAnotpatti thAya che, te eka sAdhAraNa vastu che, ema samajI mamatva na karavuM; paNa ema citavavuM ke...pAcho temAM kAM bhUlI jAya che! - mahA aMdhArI kedathI kaMTALI AvyA chatAM pAcho tyAM ja mitratA karavA jAya che, e zI vicitratA che. eka " upayoga" zabdano prayoga kavi vizeSa arthamAM kare che - "koI paNa vastune je vaDe bodha thAya te vahu." saMjJA, sAvadhAnI, jAgRti e sAmAnya na thAya? - zA . For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI pratibhA mAtra suMdara cahero ane suMdara varNa (jaDa padArthane), te AtmAne keTaluM baMdhana karI saMpattihIna kare che, te AtmA koI paNa prakAre visArIza nahIM." bheganI vastuonA upayogamAM paNa A Dhabe doSAnadarzana karavuM e jJAnano artha che - mumukSunA pAtheyamAM eka vastu che, ema gItAkAra (a) 13-8) jJAnanA arthamAM ja kahe che. kavi A prakAranI vRttithI lagnajIvanamAM paNa potAnI nigraMtha thavAnI Atma-sAdhanA karanAra puruSa hatA. pUrvanA bhave karIne te gRhAzramI banyA chatAM prayatnavAna banuM chuM, ema te spaSTa kahe che (zrI. 1-221): "strI saMbaMdhamAM kAMI paNa rAgadveSa rAkhavA mArI aMzamAtra icchA nathI, paNa pUrvopArjinathI icchAnA pravartanamAM aTakyo chuM." - "zrImad rAjacaMdra' graMthamAM A 20-21mA varSanI noMdha cAra ja pAnAM jeTalI TUMkI che. te jotAM zrImad rAjacaMdranA AMtara yuddhanuM anumAna karI zakAya che. eka ja du:kha emAM e raDe che:- "e jIva, tuM bhUla mA. sukha aMtaramAM che, te bahAra zodhavAthI nahi maLe. . . . atyAre huM koNa chuM, enuM mane bhAna nathI." e bhAna Ave- e bhUlamAMthI nIkaLI javAya, ene ughata prayatna A varSomAM jorathI jAgrata thAya che. dareka sAdhakanA jIvanamAM, rAjakumAra siddhArtha peThe, mArano jaya karavAnuM athavA arjuna peThe UMDA viSAda-sAgarane tarI javAnuM - paripunAM aMdhArA ulecavA jevuM, eka palake AkhA jagatanA saMmehanA aMdhakArano camakAro joIne tammara khAvAnuM,- je kaho tevI vaitaraNI pAra karavAnI UDI manoyAtanA koka ne koka rUpe te Ave ja che. zrImanAM A varSe evA samayanAM hatAM, ema emanA jIvananI ArasI jevI temanI noMdhapothI jotAM jaNAya che. jIvAtmAe meLavavAnA, mAra paranA e jayanuM eka ja sAdhana che, ane te ananya tathA bhaktinamra satata jAgRti athavA apramAda che. puruSArthamaNi rAjacaMdra e apramAda dhaDo levA jevI rIte sAdhyo hato. For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paropakArAya satAma vibhUya: 7 - brahmacaryAzrama pachI gAIzyamAM praveza karatA samAvartanane aMge - kaho ke, mAnava jIvananI vikAsayAtrAnA AgaLanA tabakkAne mATe, suprasiddha prAcIna Adeza che - prativyam - pramAda na karato. ane tevI gaphalata na thavA devAnAM sthAna gaNAvatAM temAM dharmapAlana uparAMta svAdhyAya ane pravacana gaNAvyAM che. dharmAna prativyam...svAdhyAyapravevanA na pravatavyam | kavinA jIvanamAM jJAnaniSThAnA svAdhyAya abhyAsa uparAMta samarasika puruSa sAthe tenA vinimaya-rUpa "pravacana'vyavasAya paNa avirata cAlato jovA maLe che. bIjAnuM paNa kalyANa cAhatA rahI, tadarthe udyama karavAnuM paropakArI jIvana sAdhakanI dinacane bIjo bhAga -- bIjuM pAsuM che. mAtra te Atma-prItyarthe heya: eka hAthe kareluM ke dIdheluM bIjo hAtha na jANe, evI nirlobha niSkAma vRtti temAM hovI joIe. peluM prasiddha sUtra e viSe jANItuM che - "paropakArAya satAM vibhUtaya:" - sajajana ke sAdhujana athavA sapuruSanI vibhUtio paropakArArthe ja hoya che. ane caturAzramavyavasthAmAM bIjo Azrama vyaktitvanI A vibhUtio khIlavavA mATe ja hoIne, tenA AdhArarUpa gaNAya che. kavinA gRhastha jIvanamAM A prakArane sevAbhAva ke paropakAra-vRtti tema ja saMsAra-sudhArAnI najara paNa barobara jovA maLe che. A kALamAM temaNe strIo mATe nItinI garabAvalI racelI, e khAsa noMdhapAtra gaNAya. temanI noMdhapothI jotAM, pitAnA jIvananI unnatine mATe A kALe vicArelo nItibodha Taka javA maLe che - e For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAnI bhaktanI pratibhA - "AhAra, vihAra, nihAranI niyamitatA; arthanI siddhi Arya jIvana uttama puruSoe AcAraNa karyuM che; parahita e ja nijahita samajavuM ane paradu:kha e potAnuM du:kha samajavuM; nItinA bAMdhA upara paga na mUkavo, jiteMdriya thavuM; vivekabuddhithI saghaLuM AcAraNa karavuM; jJAnacarcA ane vidyAvilAsamAM tathA zAstrAdhyayanamAM gUMthAvuM; saMsAramAM rahyA chatAM ne te nItithI bhogavatAM chatAM, videhI dazA rAkhavI; AtmajJAna ane sajajana-saMgata rAkhavAM." : gItAkAre jJAnanI vyAkhyA karI che (a) 138) te ahIM yAda karavA jevI che. kavijIvanamAM A kALe AvA jJAnanI ramUja vilasatI jovA maLe che. (juo 20 mA varSe lakheluM "vacanAmRta', bI 117ma kavaca saptazatI" pA. 154) ..' A arasAmAM emaNe dhanaprApti paNa karavA mAMDI hatI. zrIrAmakRSaNa paramahaMsa kahetA ema, kAminI uparAMta kAMcana e jIvanuM moTuM bIjuM pralobhana che. kavizrInI e viSe paNa spaSTa mati hatI; emAM bhUla na khavAya eTalA e jAgratAtmA hatA. lakSmI viSe emaNe eka snehIne (muMbaI, poSa vada 10, budhavAra, saM0 1944 roja) patra lakhele temAM kahe che - "lagna saMbaMdhI teoe miti nizcita rAkhI che, - te hatI 1944 mahA suda 12) te vize teone Agraha che te bhale te miti nizcayarUpa rahI. . "lakSmI para prIni nahIM chatAM, koI paNa pArthika kAmamAM te bahu upayogI thaI paData, ema lAgavAthI mauna grahI ahIM te saMbaMdhI satsagavaDamAM hato. je sagavaDanuM dhAreluM pariNAma AvavAne bahu vakhata nahote. paNa e bhaNInuM eka mamatvapaNuM tvarA karAve che, jethI te saghaLuM paDatuM mUkI vada 13 ke 14 (paSanI)ne roja ahIMthI ravAnA thAuM chuM." (paraMtu lakSmIne mATe lAlasA te kema ja rakhAya che eTale patramAM AgaLa temaNe lakhyuM che - "parA karatAM vakhate lakSmI For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "parerAe satyama vibhUtayaH" aMdhA, baherApaNuM ane mUMgApaNuM ApI de che, jethI tenI darakAra nathI."(zrI. 1-189). A patra kavie, lagna-jIvanamAM praveza karavA pUrve, muMbaIthI jetapara zrI. catrabhuja becarane (poSa vadI 10 roja) lakhyo hato. temAM tyAranI emanA AtmamaMthananI kAMIka jhAMkhI joI zakAya. A samayano e eka ja patra saMgharAyele temanA graMthamAM maLe che, te patramAM AgaLa te Ama lakhe che:- * " ApaNe anyonya saMbaMdha che te kaMI sagapaNano nathI, paraMtu hRdaya-sagapaNano che. paraspara lehacuMbakane guNa prApta thayo che. ema dazita che chatAM, huM vaLI ethI paNa bhinna rUpe Apane hRdayarUpa karavA mAguM che. je vicAro saghaLI sagapaNatA dUra karI, saMsArayojanA dUra karI, tattvavijJAna rUpe mAre darzAvavAnA che ane Ape jAte anukaraNa karavAnA che. ATalI pallavI bahu sukhaprada chatAM mArmika rUpe AtmakavarUpa-vicArathI ahIM AgaLa lakhI jAuM chuM. teo zubha prasaMgamAM savivekI nIvaDI, rUDhithI pratikULa rahI, paraspara kuTuMba rUpe sneha baMdhAya evI suMdara yojanA teonAM hRdayamAM che ke? Apa utAraze ke? koI utAraze ke? - e khyAla punaH puna: hRdayamAM paryaTana kare che.. ' ' "nidAna. sAdhAraNa vivekI je vicArane AkAzI gaNe tevA vicAre, je vastu ane je pada Aja rAjyazrI cakravartinI vikaToriyAne dUrvAbha - kevaLa asaMbhavita che - te vicAro te vastu ane te pada bhaNI kevaLa icchA hovAthI upara jaNAvyuM tethI kaMI paNa leza pratikULa bane te te padAbhilASI puruSanA cAritrane parama jhAMkhapa lAge ema che. A saghaLA havAI (atyAre lAgatA) vicAro mAtra Apane darzAvuM chuM. aMta:karaNa zukala adbhuta-vicArothI bharapUra che. paraMtu Apa tyAM rahyA ne huM ahIM rahyo!" (zrI. 1- 189190) For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . jJAnI bhaktanI pratibhA lagna pUrvene A patra, gRhasthajIvanamAM pravezakALanI temanI mana:sthiti batAve che. te pachI temanA A varSanAM je lakhANa saMgharAyAM che, te lagna bAdanA samayanAM che. temAM beeka bAbato, kavinI, A samayanI sAdhanA kevI hatI, te batAvatI hoIne nedhapAtra che: aSADha vada 3, budha, saM. 1944, vavANiyAthI patra che, temAM te lakhe che ke, "A eka adbhuta vAta che ke, DAbI AMkhamAMthI, cAra pAMca divasa thayAM, eka nAnA cakra jevo vIjaLI samAna jhabakAro thayA kare che, je AMkhathI jarA dUra jaI olavAya che. lagabhaga pAMca miniTa thAya che ke dekhAva de che. mArI dRSTimAM vAraMvAra te jovAmAM Azcarya upajAve che. e khAte koI prakAranI bhramaNA nathI, nimittA kAraNa kaI jaNAtuM nathI. bahu Azcarya upajAve che. AMkhe bIjI koI paNa prakAranI asara nathI. prakAza ane divyatA vizeSa rahe che. cAreka divasa pahelAM, baporanA 2-20 miniTe, eka AzcaryabhUta svapna prApta thaI gayA pachI, A thayuM hoya ema jaNAya che. aMta:karaNamAM bahu prakAza rahe che, zakti bahu teja mAre che. dhyAna samAdhistha rahe che. kAraNa kaMI samajAtuM nathI. A vAta gupta rAkhavA ja darzAvI jauM chuM, vizeSa e saMbaMdhI have pachI lakhIza." (zrI. 1- 190) vavANiyAthI, te pachInA bIjA eka patra (zrAvaNa vada 1, sema, saM. 1944) mAMnuM eka vAkaya saMgharAyeluM maLe che, "vAmanetra saMbaMdhI camatkArathI AtmazaktimAM alpa pheraphAra thayo che." te pachInA tyAMthI ja bIjA patramAM (zrAvaNa vada 0)), saM. 1944) A samayanI potAnI dinacaryA (kokane patramAM) lakhI che. temAM kahe che:- te upAya echI che, e AnaMdajanaka che. dharmakaraNIne kaMI vakhata maLata haze. For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "pareSamArAya sAi vibhUtayaH" 24 - "dharmakaraNIne thoDo vakhata maLe che; Atmasiddhine paNa thoDo vakhata maLe che; zAstrapaThana ane anya vAcanano paNa thoDo vakhata maLe che; thoDo vakhata lekhanakriyA roke che; thoDo vakhata AhAra-vihAra-kriyA roke che; thoDo vakhata zaucakriyA roke che; cha kalAka nidrA reke che; thoDo vakhata manorAja roke che; chatAM cha kalAka vadhI paDe che. satsaMgano leza aMza paNa nahi maLavAthI bicAro A AtmA vivekaghelachA bhagave che." (zrI. 1- 190-1) kavizrI mukhyatve jJAna-dhyAna-yogI hatA. jIvananAM A varSomAM te bahArano kAmadhaMdho to karatA; paraMtu emanA AMtarayoga A prakAre pravati hatI, ane te aMge Avo temano nityakrama banyo hato. - dhaMdhAmAM paDatA pahelAM nAnapaNathI (lagabhaga 13-14 varSanA thayA tyArathI, - tyAranA saMsAra-jIvananA lakika sAdhAraNa varNadharma mujaba, ema paNa tene samajIe to paNa vAMdho nahIM.-) rAyacaMdabhAI temanI pitAnI dukAne besatA; tema chatAM, te uMmare paNa te sAvadha hatA, ema jovA maLe che. "samuccayavayacaryA mAM te jaNAve che: "dukAne meM nAnA prakAranI lIlAlahera karI che. aneka pustako vAMcyAM che. rAma inAM caritro para kavitAo racI che. saMsArI tRSNA o karI che. chatAM koIne meM ocho adhiko bhAva kahyo nathI, ke koIne eNuM adhikuM teLI dIdhuM nathI, e mane cokkasa sAMbhare che." temano dhaMdhe jhaverIno hato. emanI zakti ajANe paNa ahIM jhaLakI UThI. ekavIsamA varSamAM e A dhaMdhAmAM paDayA ane "ghaNA TUMka khatamAM eka sArA jhaverI tarIkenI nAmanA meLavI." - dhaMdhAmAM temanA eka bhAgIdAra, nAme zrI. mANekalAla jhaverIe A aMge kahyuM hatuM ke, "ekavIsa varSanI vaye jAheramAM dekhAva devo baMdha karI dIdho ane vyApAramAM paDayA. lagabhaga 10 varSa sudhI zarAkI Adine ane jhaverAta vagerene moTo vepAra kheDyo. pApAramAM For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevI kuzaLatA hatI ke te tevI. sAthe vyApAra saMbaMdhIne prasaMga pAMDanArAothI jANavAthI tenI vyApAra-kuzaLatA mATe ghaNA UMcA abhiprAya maLaze." "zrImad rAjacaMdranI sAthe mAre lagabhaga 15 varSane paricaya hate; tathApi temAMthI 7-8 varSa chemAre temanI sAthe vyavahAramAM eka bhAgIdAra tarIke saMdha rahyo hate. ati paricaya parasparanuM mahatva ochuM kare che, ema duniyAne anubhava che; tathApi Apane mAre jaNAvavuM joIe ke, teonI dazA evI Atmamaya hatI ke, mAro . bhaktibhAva teo pratye dina-pratidina vardhamAnatA pAmato gayelo. vyApAranA prasaMge evA che ke, bhAgIdAronA saMbaMdhamAM ghaNI vakhata matabheda utpanna thAya che, keTalIka vakhata parasparanAM hita athaDAya che. Aje ApaNe sarvane anubhava chatAM, mAre kahevuM joIe ke...mAro bhAgIdArIne (saMbaMdha) jeTalAM varSa rahyo temAM teo pratye ati paricayathI mane tenA pratye kiMcit mAtra ochA mahattvanuM kAraNa na maLyuM, ke koI divasa ekabIjAne vyavahAra saMbaMdhI judAI na lAgI. enuM kAraNa bIjuM kaMI nahi, paNa teonI ucca AtmadazAnI je chApa amAre viSe paDatI hatI, te ja hatuM." ema jaNAvI te bhAI kahe che ke "svAnubhava-darpaNa' nAme graMtha che, tethI "Apa sarva paricita che;" kema ke, "e graMthathI mAre je sahana karavuM paDayuM che, te sarva koInA jANavAmAM che. A (graMtha) meM zrImAnane arpaNa karela che. tethI mArI teo pratyenI pUjya bhAvanA prathamathI ja kevI che, teno Apane khyAla Avaze." e arpaNapatrikAmAM te kahe che ke, "jemanAthI adhyAtma mArgamAM mArI prIti thaI, jemane mamatvane Agraha chUTayo che, jemane sukhadu:kha para udAsInatA rahetI, ane jemanA satsaMganA lAbhathI aneka manuSyoe ghaNA kALano durAgraha mUke, rAgadveSa ghaTADavAnI pravRtti AdarI che, evA zAMta, dAnta, vairyagAMbhIryAdi aneka saguNAkRta aMtarAtmavarUpa, AtmA paramAtmAnI - * che ' For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "pare5kArAya satAma vibhUtayaH" 25 aikayatAnA rasika prasaMgamAM AvanArane zrI.vItarAga-praNIta yathArtha mArga jaNAvanAra evA pUjyazrIne mArA uparanA anekAneka upakAranA smaraNArthe A yogIndra devanA Azayane laI lakhela graMtha, nijazrInA Azayone ghaNI ghaNI rIte maLatI Ave evI 108 zlekarUpI mALA nijIne namrapaNe arpaNa karuM chuM...." - ema arpaNa patrikAmAMthI jaNAvIne te lekhaka AgaLa zrImadnI vepAramAM AvaData aMge lakhe che - "amArI bhAgIdArInAM keTalAMka varSa to sAhasika vyApAranAM kheDANomAM gayelAM, ane te samaye tenI vyApAraane vyavahArakuzaLatA evI uttama hatI ke, ame vilAyatanA keTalAMka vyApArIo sAthe kAma pADatA hatA, teo amArI kAma levAnI paddhatithI dezIonI kAbeliyata mATe prazaMsA karatA hatA. amArA A vyApAramI kUMcIrUpa, kharuM kahIe te, zrImAna rAjacaMdra hatA." ("rAja jayaMtI * vyAkhyAno," vA. 24-26 ) - Ama dhaMdho karatA ne temAM phAvatA chatAM, temanuM tattvaciMtana ane "udAsIbhAva banyAM ja rahetAM. dhaMdhAmAM gharAka sAthe sade paravArIne tarata pAchA tattvanI agAdha guphAmAM garaka thaI jatAM temane vAra nahi lAgatI. pAse ja noMdhapothI hoya te laIne, Aja ApaNe je jJAnabhaMDAra temanI pAsethI pAmyA chIe, te temAM TapakAvatAM. - A prakAra niraMtara cAlatA rahetA ciMtana-manana ane dhyAna uparAMta varSamAM thoDoka kALa te dhaMdhAmAMthI phArega thaI ekAMtamAM kayAMka jaIne rahetA ne ciMtana-manana-nididhyAsanamAM kADhatA. ApaNane ema ja lAge ke e puruSa te mukhyatve dhaMdhAdArI ke duniyAdArIne varelA dukAnadAra " hatA ke jagatamAM bhUlA paDelA jJAnI bhakta puruSa hatA ! For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhakta gItAkAra jagatanA mAnavanA be sarga batAve che - 1. dukRtI ke narAdhama rAkSasa, 2. sukRtI bhajana ane bhaktajanemAM cAra varga pADe che - arthAtha, Arta, jijJAsu, ane jJAnI. kavi jijJAsu gRhasthImAMthI thoDA ja samayamAM jJAnI bhaktanI vAnaprastha koTimAM pahoMce che: A emano puruSArtha abhyAsIone khUba preraka banI zake che. kavinI. noMdha tathA patro I0 sAhityamAMthI A prakArane abhyAsa karavA. jevo che. temanA nAnA bhAI manasukhalAle I. sa. 1913mAM bahAra. pADelA "rAjajayaMtI vyAkhyAne " pustakanI prastAvanAmAM A prakAranI. jarUra aMge lakhatAM sAcuM kahyuM che ke -"jo (kavinA akSaradeha rUpe grathita thayelA) e vicAronuM zAstrIya ("sAyaTiphika '), TIkAkArI. ('kriTikala'), tulanAtmaka ("kaMpereTiva'), ane mAnasazAstrIya. ("sAIkaoNlaoNjikala') pRthakkaraNa ("enelisisa') karI, tenAM hArdonuM zodhana karI, tenI, teonAM aMgata ("parsanala') ane Atmika (" spiriTyuala') jIvanavibhAgonI sAthe lagAvaTa ("oNlikezana) karavAmAM Ave, ane pachI tene maMkeDArUpa goThavI eka saLaMga sAMkaLane AkAra ApavAmAM Ave, to tenA caritramAM nivAsita thayelA judA judA prakAranI viziSTatA tathA nigUDha ('riDalsa")nuM gIra ane vAstavika darzana thaI zake." kavizrInA jIvananAM A becAra varSe temanA AMtara. jIvanamAM bhAre nirNAyaka svarUpanAM hatAM. ApaNe joyuM ke, juvAnImAM zarUmAM vicAre nAstika jaDavAdI te hatA. temAMthI kALe karIne temanAmAM zraddhA. For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAnI bhArata jagI, tathA pitAnA ugra buddhiyogathI - UMDAM ciMtana manana ane nididhyAsana vaDe, mahA jJAnI bhakta puruSanI virala koTie pahoMcyA. A puruSArthanuM svarUpa temanAM lakhANomAMthI samajavA jevuM gaNAya. zrImad rAjacaMdranA adhyAtmajIvananA vikAsakSetro lagnajIvanamAM praveza pUrvajanmanA yoge karIne hoya, ema mAnI zakAya : gItAnI bhASAmAM, pUrvanA te yogabhraSTa puruSa haze, ema kahevAya. adhyAtma sAdhanA maraNathI khatama na thatAM, navA janme pAchI tyAMthI enI meLe zarU thAya che; evo Atma-jIvananA vikAsane nakazo che, ema dharmazAstra batAve che. kavi rAjacaMdra potAnA AMtara vikAsanuM potAnA aMtaramAM nigUDha A citra joIne ja kadAca pitAnA pUrvajanmanI vAta karI zakatA haze.* temaNe pitAnA lagna ane saMsAra-jIvanane pUrvajanmanuM prabhAvaka evuM 'mehanIya kahIne varNavyuM che. vi0 naM0 1946 mAM eka jaNane temaNe lakhelA patramAM jovA maLe che ke, "kuTuMba rUpI kAjaLanI koTaDInA vAsaNI saMsAra vadhe che. game teTalI tenI sudhAraNA karazo to paNa ekAMtathI jeTalo saMsAra kSaya thavAne che, tene so hisso paNa te kAjaLagRhamAM rahevAthI thavAno nathI. kaSAyanuM (keMdra mohanuM) te nimitta che, mahane rahevAno anAdi kALane parvata che. pratyeka aMtara guphAmAM jAjavalyamAna che. sudhAraNA karatAM vakhate zrAddhotpatti (eTale ke, zraddhAne Aviveza) thavI vi. saM. 1945 mAM, "[ aMgata ]' karIne lakhAyelA maLatA. temanA eka kavitamAM AvI kaDIo che : adhyAmanI jananI te udAsInatA. ladhuvayathI adbhuta thaye, tatvajJAnane badha; e ja sUcave ema ke, gati Agati kAM zedha? je saMskAra tha ghaTe, ati abhyAse kAMya; ' vinA parizrama te thaye, bhavazaMkA zI tyAMya? (zrI. pI.-220) For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhAvanI atibhA saMbhave, mATe tyAM a5bhASI thavuM, alpahAsI thavuM, alpa paristhI - thavuM, aha5-AvakArI thavuM, a5-bhAvanA darzAvavI, alpa sahacArI thavuM, a5-guru thavuM, pariNAma vicAravuM, e ja Toyaskara che. (zrI, 1- pA. 236). - ema strI saMga viSenI sAvadhAnI te mumukSu gRhasthane, svAnubhava-mAMthI, Ape che . . . . . . . . - paraMtu, te parathI strIniMdA jevI bhAvanA te nathI karatA, teo ema jue-samaje che ke, kAma-saMsAra jIvAtmAnA pitAno deSa che. saM9 -1944 mAM lagna pachI ekAda varSe lakhelA lekha ("strInA saMbaMdhamAM -mArA vicAra") mAM temaNe A aMge kaheluM, upara ApaNe joI gayA - " strImAM daiSa nathI, paNa AtmAmAM doSa che; " vagere. (juo pA. 16) A prakAre potAnA aMtaramAM Atma-paricaya dharAvatA jAgrata puruSa te hatA. lagna ane saMsAranuM baMdhana pUrvopArjita heya- zanavajanma ja evo che, temAM vAMdho nathI; teno sadupayoga karI temAMthI AgaLa - javAno prayatna karavA sAvadha hovuM joIe. ane kavi temAM mahA utkaTa prayatnavAna hatA. temanA gRhasthajIvanane viSe eka bhAIne 1946 mAM (eTale ke, lagna bAda be varSe) lakhyuM ke- ' * "gRhasthAzramI jene laIne kahI zakAya che te vastu ane mane te vakhatamAM kaMI ghaNo paricaya paDayo nathI; to paNa tenuM banatuM kAyika, vAcika ane mAnasika valaNa mane tethI ghaNuMkharuM samajAyuM che, ane te parathI tene ane mArA saMbaMdha asaMtoSa-pArA thayo nathI; ema jaNAvavAne hetu evo che ke, gRhAzramanuM vyAkhyAna sahaja mAtra paNa ApatAM te saMbaMdhI vadhAre anubhava upayogI thAya che. mane kAMIka sAMskArika anubhava UgI nIkaLavAthI ema kahI zakuM che ke, mAro guhAzrama atyAra sudhI jema asaMtoSapAtra nathI, tema For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucita saMtoSapAtra paNa nathI- te mAtra madhyama che; ane te madhyama. hovAthI paNa mArI keTalIka udAsIna vRttinI sahAyatA che. te " tattvajJAnanI gupta guphAnAM darzana letAM gRhAzramathI virakta. thavAnuM adhikatara sUjhe che, ane khacita te tattvajJAnane viveka paNa Ane Ugyo hato; kALanA baLavattara aniSTapaNAne lIdhe, tene yathAyogya samAdhi-saMganI aprAptine lIdhe, te vivekane, mahAkhedanI sAthe, gaNa karavo paDyo; ane khare! jo tema na thaI zakahyuM hatuM, te tenA (patralekhakanA) jIvanane aMta Avata.. je vivekane mahAkhedanI sAthe gauNa karavo paDyo che, te vivekamAM ja cittavRtti prasanna rahI jAya che; bAhya tenI prAdhAnyatA rAkhI zakAtI nathI, e mATe akathya kheda thAya che; tathApi jyAM nirupAyatA che tyAM sahanatA sukhadAyaka che, ema mAnyatA hovAthI maunatA che. "koI koI vAra saMgIo ane prasaMgIo tuccha nimitta thaI paDe che; te veLA te viveka para koI jAtinuM AvaraNa Ave che, tyAre AtmA bahuM ja muMjhAya che. jIvanarahita thavAnI - dehatyAga karavAnI du:khasthiti karatAM te veLA bhayaMkara sthiti thaI paDe che; paNa evuM jhAjho vakhata rahetuM nathI; ane ema jyAre raheze tyAre khacita dehatyAga karIza, paNa asamAdhithI nahIM pravatuM, evI atyAra sudhInI pratijJA kAyama cAlI AvI che. (zrI. 1- 242) : : , pUrvajanmanI niyatine kAraNa mAnI, Ama gRhAzrama aMgIkAra karavAmAM kavie manamAM eka prakAranuM samAdhAna meLavyuM hatuM, ane temAMthI AgaLa vadhavAno prayatnavAna banyA hatA. sAdhaka-jIvanamAM te prayatnanuM svarUpa jANItuM che... mANase jIvanamAM sukRtI ke puNyakarmI banavuM joIe - e dharmanAM pramAdU na rAkhavuM joIe. kavizrI AvI pavitra jIvana ka vana karIne jIvanamAM vaNAra jAgrata vivekazAnI For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhakatanI pratibhA jIvAtmA hatA. A kALanA temaNe keTalAka temanA patromAM aMte sahI karatAM A bhAva prakaTa karyo che. jema ke, temaNe AvI rIte sahI karI che - vi0 rAyacaMdanA puruSone namaskAra sameta praNAma vAMcaze." (zrI, 1 - 204) "vi0 dharmajIvananA (dharmopajIvananA) icchaka rAyacaMda ravajIbhAInA vinayabhAve prazasta praNAma." (sadara, pA0 216) AvA paraponI manodazA UMDA viSAdarUpa aMdhakAramAM purAyA jevI hoya che; ane te ja bhUmimAM zAnadayanI ghaDI saMtAyelI hoya che. kavie A kALanI potAnI dazAnuM AvuM citra te samayanAM temanAM lakhANamAM noMdheluM maLe che; te parathI TaoNlsTaoNyanI jJAna-dharmodaya veLAnI kAramI sthiti yAda Ave che. TaoNsToya temanA jIvananA uttarArdhamAM AvI akaLAmaNanI aMdhAraghAMTImAM sapaDAyA, tyAre teya AtmaghAta sudhI javAnI taiyArImAM hatA, evuM Atmanivedana maLe che. ahIMyAM gAMdhIjIe potAnA AtmaghAtano anabhava-prasaMga "AtmakathAmAM TAMkyo che, te paNa abhyAsIo yAda karI zake. jIvanamAM satya-prayatnazIla utkaTa AtmAone UMDA ajJAta -AtmamaMthanakALe kevuM kevuM thaI jAya che, te batAvatI A bAbate che. kavizrInA jIvanamAM temanA lagna pachInAM traNa cAra varSa A prakAranI hRdayagraMthInI agharI ghAMTInAM gayA lAge che. A samayanI temanI AMtaradazAne Abehuba citAra ApatI temaNe karelI eka noMdha (vi0 saM. 1945) sAdhanArthIoe jovA jevI che. te kahe che:- . . dukhiyA manuSyonuM pradarzana karavAmAM AvyuM hoya, te khacita tenA zirobhAgamAM huM AvI zake. A mArAM vacane vAMcIne koI vicAramAM paDI jaI, bhinna bhinna kalpanAo karaze, ane kAM to bhrama gaNI vALaze. paNa tenuM samAdhAna ahIM ja TapakAvI dauM chuM. - "tame mane strI saMbaMdhI kAMI du:kha lekhazo nahi, (lakSmI, kIrtiputra saMbaMdhI lekhaze nahi; bhaya saMbaMdhI lekhazo nahi, athavA sarvathI lekhaze nahi; mane duHkha bIjI rItanuM che. For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sAnI mana . te darada vAtanuM nathI, kaphanuM nathI, ke pittanuM nathI, te zarIranuM nathI, vacananuM nathI ke mananuM nathI. gaNo te badhAya che ane na gaNe te ekakenuM nathI. paraMtu mArI vijJApanA te nahi gaNavA mATe che, kAraNa, emAM koI era marma rahyo che." . ane A marma bIjo kAMI nahi, paNa temanAmAM brahmajijJAsA jAgI: temanI adhyAtma-jAgRti te hatI: pUrvajanmanI adhUrI adhyAtmayAtrAne tUTelo tAra saheje saMdhAI jaIne Atmodayane sUrya vizeSa kaLAe tapavAne mATe caDato thatA hatA ane A sthitinuM sacoTa suMdara varNana, UMDA anubhavathI nItaratI saraLa vANImAM, temaNe sadarahu dhamAM AgaLa lakhatAM nIcenA zabdomAM ApyuM che: "tame jarUra mAnajo ke, huM vinA-divAnApaNe A kalama calAvuM chuM. rAjacaMdra nAmathI oLakhAta, vavANiyA nAmanA nAnA gAmano, lakSmImAM sAdhAraNa evo, paNa Arya tarIke oLakhAtA dazA zrImALI vaizyano putra gaNAuM chuM. A dehamAM mukhyatve be bhava karyA che." - ema jaNAvI eka saMsArI jIvananA sAmAnya bhavane 'amukhya" kahe che ane asAmAnya evA sAdhaka jIvanane udaya te mukhya bhava manAve che; ane te be bhavonuM varNana karatAM AgaLa kahe che : "amukhya hisAba nathI. nAnapaNanI nAnI samajaNamAM koNa jANe kyAMthI moTI kalpanAo AvatI." (A utAro AgaLa Apyo che, tyAM juo pA. 11.). A behisAba kalpanAone gha eTale ja kANasApa- jIvone janmathI lAgelo svabhAvasiddha kAma-za. ane uparanI temanI noMdhamAM kavizrI sApha jaNAve che ke, "sukhe rahevuM ane saMsAra bhagavo e ja katakayatA che. emAMthI bIjI paMcAtamAM nahIM paDatAM, dharmanI vAsanAo kADhI nAMkhI. koI dharma mATe jUnAdhika ke zraddhAbhAvapaNuM rahyuM nahIM." TUMkamAM, samajo ke, hRdayamAM sAMparAya-zraddhAne utha thatAM pahelAMnI saMsArabhoganI pArthiva dRSTi e hatI : eka prakAranI parama nAstikatA ke jaDavAda jevo bhAva e hato, ajJAnanA aMdhakAranI A vaitarI, naciketA peThe, maraNane sanmukha For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI thavAnI zakatibhA karavA jatAM jaNAya che; ene kavizrI pUrvajanmanAM sukRtanA puNya tarI jAya che; e vastunA anubhavane "koI ora marma" kahIne AgaLa. pitAnI dazA varNave che:-- thoDo vakhata gayA pachI emAMthI ora ja thayuM. je thavAnuM. meM kayuM nahotuM; tema te mATe mArA khyAlamAM hoya evuM kAMI mAruM prayatna paNa nahatuM; chatAM acAnaka pheraphAra thayo: koI ora anubhava thayo, ane je anubhava prAye zAstramAM lekhita na hoya; jaDavAdIonI kalpanAmAM paNa nathI, te hato. te krame karIne vadhyo; vadhIne aMte. eka "hi hi"ne jApa kare che. che ane ema marma pAmatAM te "dukhiyAM manuSyonA pradarzanamAM zirebhAgamAM" rahevAnA anubhavI jIvAtmA zama pAme che - jaDavAdamAMthI AtmAne cetanavAda jaDI jAya che, ane te aMge teo, upara kahelI noMdhamAM potAnI sthiti AgaLa Ama varNave che:: "have ahIM samAdhAna thaI jaze. AgaLa je maLyAM nahIM hoya, athavA bhayAdika haze, tethI du:kha haze tevuM kaMI nathI; ema khacita samajajo." (mIrAMbAI, AvI niSThA siddha thatAM, temanA eka bhajanamAM. ema ja kahe che:- "phikara nahIM mujhe tarananakI..') * ane AgaLa potAnI pUrvopArjita jammu-kAraNa-rUpa vAsanA viSe dhatA hoya ema te A nedhamAM AgaLanA vAkyamAM kahe che - stra sivAya bIjo koI padArtha khAsa karIne mane rokI zakate. nathI. bIjAM koI paNa saMsArI sAdhane mArI prIti meLavI nathI; tema koI bhaye mane bahulatAe gheryo nathI. strInA saMbaMdhamAM jijJAsA ra. che ane vartanA era che. eka pakSe tenuM keTaloka kALa sudhI sevana karavuM saMmata karyuM che. tathApi tyAM sAmAnya prIti-aprIti che. paNa du:kha e che ke, jijJAsA nathI, chatAM pUrvakarma kU ghere che.? eTalethI patanuM nathI; paNa tene lIdhe nahIM gamatA padArtho jovA, saMgha, sparzala paddha ane e ja kAraNa che. priyA para che For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhakata mahAraMbha, mahA-parigraha, kodha, mAna, mAyA, lebha ke evuM tevuM jagatamAM kaMI ja nathI. ema vismaraNa-dhyAna karavAthI paramAnaMda rahe che. tene uparanAM kAraNothI jovAM paDe che, e mahA kheda che. aMtaraMgacaryA paNa koI sthaLe kholI zakAtI nathI. evAM pAtronI durlabhatA mane thaI paDI e ja mahA duHkhamattA kaho." (zrI. 1-222-3) A kALe sAdhaka satsaMga, saguru, samarasika sahasAdhakanI maitrI i0 vastuo saheje jhaMkhe che; ane enuM du:kha ja ene rahe che. A ja sthiti jJAnI bhakta-padanI parama prapattinA udayakALanI sthiti che. ane kavi te sthitinI jhAMkhI pAme che, jene mATe gItAkAra (7-18) kahe che-jJAna vAmaiva me matam II dharmajAgRtinAM emanAM A varSomAM temaNe UMDuM Atma-maMthana tathA zAstrajJAna mATe ciMtanamanana karIne aMtaramAM niSThA meLavI. tathA bIjI tarapha emane samarasika aneka mitrone satsaMga paNa maLyo. keTalAka loko emanI pAse dharmajijJAsAthI AvatA, temanAM te zaMkA-samAdhAna karatA, adhyAtmazAstranAM sanAtana satyo pote je rIte samajatA hatA te (kaho ke, te viSayanA vaDA vidyArthI peThe) temane samajAvatA. gAMdhIjI A veLA dakSiNa AphrikA hatA. beunI oLakhANa to A agAunI thaI hatI. gAMdhIjI mATe A varSe bhAre dharmamaMthananAM hatAM. dakSiNa AphrikAnA khristI samAjamAM temane svadharma vize zaMkAo UThatI. enA nivAraNa sAru emaNe zrImadnuM zaraNa kheLyuM; ane, ethI pote dharmaparivartana karatA aTakayA ne hiMdudhamAM potAnI zraddhA puna: sthApita thaI, ema emaNe ekarAra karyo che. jJA0-3, For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "samuccaya-vayacaryA zrImadnA nAnA bhAI manasukhalAle "rAjajayaMtI vyAkhyAnanI temanI prastAvanAmAM, "zrImad rAjacaMdranA vicAronAM pRthakkaraNapUrvaka hArdo zodhavA mATe ane pachI tene eka jIvanavratanA ghATamAM mUkavA mATe" (temanA samagra akSaradehanA sAdhano upayoga karIne) prayatna thavo joIe, ema ThIka kahyuM che. A prakAre potAnA samuccaya-vayanI caryAnuM pote ja vihaMgAvalokana karIne, "samuccaya-varya-caryA" nAmathI Atma-samIkSA karatI eka nAnakaDI noMdha zrImada pite, temanA 23 mAM varSa daramiyAna, te mathALe lakhelI maLe che. (tenI lakhyA-miti batAvI che - muMbaI, kArataka suda, 15, 1946; eTale ke, temanI 23mI jayaMtI) A umaranuM temanuM A Atma-nivedana kavinI pratibhA ane vibhUti kevI hatI, te batAve che. te jJAnayogI hatA ane potAnuM sUkSma Atma-parIkSaNa karatA rahetA navajuvAna jAgradAtmA hatA, ema te TUMkI AtmakathA parathI paNa jaNAI Ave che. temAM te emanA jIvananAM prathama 22 varSane sUma nakazo - tenI TUMkI rUparekhA ApaNane dorI Ape che, ema mAnIe. - zarUmAM ja te jaNAve che ke, "Aje mane sAmAnya* gaNatarIthI 22 varSa pUrAM thayAM. 22 varSanI alpa vayamAM meM aneka raMga Atma saMbaMdhamAM, mana saMbaMdhamAM, vacana saMbaMdhamAM, tana saMbaMdhamAM ane dhana saMbaMdhamAM dIThA che. - eTale ke, pUjanmonAM vaso na gaNatAM, e alaukika gaNatarIthI vAta na karatAM, ema sUcavavA "sAmAnya " vizeSaNa vAparatA lAge che. For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samuccaya-vayacaryA" nAnA prakAranI sRSTiracanA, nAnA prakAranAM saMsArI mojAM, anaMta du:khanuM mULa, - e badhAMne aneka prakAre mane anubhava thayo che. sama tattvajJAnIoe ane samartha nAstikoe je vicAro karyA che, te jAtinA aneka vicAro te alpa vayamAM meM karelA che. mahAna cakravartIe karelA tRSNAnA vicAra ane eka ni:spRhI mahAtmAe karelA nispRhAnA vicAra meM karyA che. amaratvanI siddhi ane kSaNikatvanI siddhi khUba vicArI che. a5 vayamAM mahatuM vicAro karI nAMkhyA che; mahatuM vicitrAtAnI prApti thaI che. e saghaLuM bahu gaMbhIra bhAvathI Aje huM dRSTi daI jouM chuM, te prathamanI mArI UgatI vicArazreNI, AtmadazA ane Ajane AkAzapAtALanuM aMtara che, tene che ane Ane cheDo koI kALe jANe maLyo maLe tema nathI. paNa zoca karazo ke, eTalI badhI vicitratAnuM koI sthaLe lekhana-citrana karyuM che ke nahIM? - to tyAM eTaluM ja kahI zakIza ke, lekhana-citrana saghaLuM smRtinA citrapaTamAM che. bAkI patra-lekhinIne samAgama karI jagatamAM darzAvavAnuM prayatna karyuM nathI. yadi huM ema samajI zakuM chuM ke te vayacaryA janasamUhane bahu upayogI, puna: puna: manana karavA cogya, ane pariNAme teo bhaNIthI mane zreyanI prApti thAya tevI che; paNa mArI smRtie te parizrama levAnI mane cokhkhI nA kahI hatI, eTale nirupAyathI kSamA IcchI lauM chuM. pariNAmika vicArathI te skRtinI icchAne dabAvI - te ja smRtine samajAvI, te vayacaryA, dhIre dhIre banaze te, avazya dhavaLa-patra para mUkIza; paNa samuccayavaya-caryA saMbhArI jAuM chuM." Ama eka gaMbhIra AtmakathA lakhavAnI prastAvanAne zobhe evo pragabha prAraMbha karIne, tene te sAgapAMga lakhatA nathI, tema chatAM teo potAnAM prathama 22 varSanI carcAnA mukhya mArgakhaMbha batAve evI TakI nedha che, te vayanI AtmasAdhanAnuM potAnuM saMbhAraNuM kahI ja For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhakatanI pratibhA che. temAMthI je emanA adhyAtma-jIvanavikAsanI kamaDhoNI nihALI zakAya che, te joIe: nAnapaNanAM varSo jotAM. mahAkAMkSAno gaganavihAra sevato eka honahAra bALaka A che, ema emAMthI maLe che: "sAta varSa sudhI ekAMta bALavayanI ramatagamata sevI hatI. eTaluM mane te veLA mATe smRtimAM che ke, vicitra ka95nA - kalpanAnuM svarUpa ke hetu samajayA vagara - mArA AtmAmAM thayA karatI hatI. ramata-gamatamAM paNa vijya meLavavAnI ane rAjezvara jevI UMcI padavI meLavavAnI parama jijJAsA hatI." potAnI sAmAnya zarIra-prakRti aMge te kahe che - " hADa garIba hatuM." ane tyAre bALavayanI mugdhAvasthA hoIne, te kahe che, "atyAranuM (eTale ke, 23 me varase che tevuM) vivekI jJAna te vayamAM hota to mane mokSa mATe jhAjhI jijJAsA raheta nahIM. evI niraparAdhI dazA hevAthI punaH puna: te sAMbhare che." - sAta varSanI bAlyAvasthA viSe Ama varNavIne, "pachInAM agiyAra varSa sudhIne kALa keLavaNI levAmAM ho", tene mamAMza nirUpatAM te beeka vastuo potAnI pratibhAnI noMdhe che - " smRti evI baLavattara hatI, ke jevI smRti bahu ja thoDA manuSyamAM A kALe A kSetre haze. abhyAsamAM pramAdI bahu hatA. vAta-vahyo, ramatiyALa ane AnaMdI hate ...te veLA prIti - saraLa vAtsalyatA mArAmAM bahu hatI; sarvathI ekatva irachata, sarvamAM bhrAtRbhAva hoya to ja sukha, e mane svAbhAvika AvaDyuM hatuM. lokomAM koI paNa prakAranI judAInA aMkuro jo ke mAruM aMta:karaNa raDI paDatuM. te veLA kalipata vAto karavAnI mane bahu Teva hatI. AThamA varSamAM meM kavitA karI hatI...." " tema ja aneka prakAranA bodhagraMtha - nAnA - ADAavaLA meM joyA hatA; je prAye hajI smRtimAM rahyA che. tyAM For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "samuccaya-vaya-caryA" sudhI mArAthI svAbhAvika rIte bhakipaNuM ja sevAyuM hatuM; huM mANasa jAtane bahu vizvAsu hata; svAbhAvika sRSTiracanA para mane bahu prIti hatI." A temanuM ArjavabharyuM bALapaNa tathA smRtizakti Adi sone nathI hotAM. te viSe AtmAmAM UMDA UtarI nirIkSaNa karatAM ja kavine jAtismaraNajJAna' jevI camatkArI zaktimAMthI pUrvajanmajJAna ane punarjanmanuM tattva avagata thayuM haze, ema mAnIe. AgaLa pitAnI vayacaryA varNavatAM, 13 varSa sudhIne aMge vaLI vizeSa eka be vAto kare che. temAM potAnA pitAmahanI kRSNa-bhaktino "ullekha karIne kahe che ke, "mane bhaktinI sAthe te avatAromAM prIti thaI hatI, ane rAmadAsajI nAmanA sAdhunI samIpe meM bALalIlAmAM kaMThI baMdhAvI hatI..........avatAro saMbaMdhI camatkAramAM huM moha pAmato ane tene paramAtmA mAnata; jethI tenuM rahevAnuM jovAnI parama jijJAsA hatI. tenA saMpradAyanA mahaMta hoIe, sthaLe sthaLe camatkArathI harikathA karatA hoIe ane tyAgI hoIe, to kevI majA paDe! - e ja vikalpanA thayA karatI. tema ja koI vaibhavI bhUmikA jo ke samartha vaibhavI thavAnI icchA thatI. "pravINasAgara' nAmano graMtha tevAmAM meM vAMcyo hate; te vadhAre samajyo naha; chatAM strI saMbaMdhI nAnA prakAranAM sukhamAM lIna hoIe ane nirupAdhipaNe kathA-kathana zravaNa karatA hoIe, te kevI AnaMdadAyaka dazA,- e mArI tRSNA hatI." - A vaye je mane rAjya kumArAvasthAmAM jAge che, te AsapAsanA saMsAra kumAra mAnasa para je pratyAghAta pADe, te batAvI zake che ke, te te kumAranI AtmadazAnI mane bhUmikA kevI udayamAna haze. A samaye te vaiSNava dharma pratye ruci ane jeno pratye mugdha jugupsAbhAva - pitAne hatA, ema nedhe che. paNa pachIthI "haLave haLave temanAM pratikramaNa sUtra 80 pustako vAMcavA maLyAM; temAM bahu vinayapUrvaka sarva jagata-jIvathI For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhakatanI pratibhA mitratA IcchI che, tethI mArI prIti temAM paNa thaI, ane pelAe (eTale ke, vaiSNavadharmamAM) paNa rahI." Ama temanAM 13 varSane Atma-citAra rajU karIne, zrImad kAmakAjanI duniyAnA jIvanamAM praveza kare che: "pachI huM mArA pitAnI dukAne besato; ane mArA akSaranI chaTAthI kaccha-darabArane utAre mane lakhavA mATe bolAvatA tyAre tyAM jato."... ATalAthI A "vayacaryA ane temanA pitAne lekha pUro thAya che. teno tAMtaNo AgaLa zodhavAne mATe, temanI sAdhanAnuM ArasI jevuM darzana ApatAM, temanAM te pachInA jIvananAM varSonAM lakhANo phephasavAM joIe. temanA te lekhamAM aMte eka vastu, tene AgaLane tAra pakaDavAmAM nidarzaka kahevAya evI, te lakhe che - (dukAne besato tyAre) "koIne meM ocho adhiko bhAva kahyA nathI, ke koIne meM ochuMadhike taLI dIdhuM nathI, e mane cokasa sAMbhare che." eka vaNikane mATe vyavahAra-rojagAramAM AvI zuddhatA ne zucitA virala guNa gaNAya; te emane nAnapaNathI siddha che. ane vyavahArazuddhinA nItidharmane e guNa rAyacaMdabhAImAM nAnI vayethI sahajasaMsiddha hato, e emanI vibhUtimattAnuM noMdhapAtra lakSaNa che. mumukSAnA pAtheyane mATe prAraMbhika daivI saMpadA ja e che, ema jANIe; ane sarva dharma-zAstro temanA praNIta nItidharmanA nicoDa rUpe ATaluM to batAve che. pavitra ane sukhI gRhasthajIvanane mATe A te vihita nItidharma che. mumukSAno cAhaka ethI AgaLa vadhavA mAganAro jijJAsu gRhastha che, ane rAyacaMdabhAI tevA hatA, te ApaNe AgaLanAM prakaraNomAM joI AvyA. nIcenuM A dRSTAnta, emanA jhaverI tarIkenA vepArI jIvanakALa daramiyAnanuM, te vize lAkSaNika heI, nedhapAtra che: For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "sarathamavAryA" marahUma mitra trivanadAsa bhANajI, ke je tenA aMgata paricita hatA, teo eka vAta ema jaNAvatA ke, eka vakhata eka motInA vyApArI Araba gRhastha zrImAnane bolAvyA. teo temanI (tribhovanadAsanI) sAthe tyAM gayA. tyAre majakura Araba gRhastha temane metIne keTalAka jatho batAvyo. A motI arabastAnanA eka vyApArInAM hatAM, ane tenI bajAramAM sArI kiMmata UpajI zake tema hatuM. Araba gRhasthane zrImAna tarapha mAnabharyo pyAra hatA. temaNe temane motI kharIdavAno Agraha kIdhe, ne tethI sAro lAbha thaze ja evI vakI batAvI. zrImade motI joyAM ane bhAvane AMkaDo nakkI karavAnuM Araba gRhastha upara ja choDyuM. te gRhasthanA dhyAnamAM, A motI pitAnAM nathI tethI teno bhAva amuka rakama sudhI ja levAno che, te rahyuM nahi; ane temaNe cokasa rUA. eka cavano bhAva mAMDyo. aMte sahIsikko karI sodo nakkI kIdhe. rastAmAM pAchA vaLatAM zrImade temane (triIne) kahyuM ke, A vyApAramAM ApaNane sAro phAyado thaze; kema ke, bajAramAM nahIM Upaje toya tene savAyA sudhI bhAva Upajaze, ane tethI ekaMdare ApaNane rUA. 25 thI 30 hajAra maLaze. "zrImAnanA gayA pachI majakura Araba gRhastha potAnA moTA bhAIne A sedAnI tamAma vAta karI. moTA bhAIne te mAlanA tamAma vahIvaTanI khabara hatI ke, A mAla arabastAnanA potAnA eka ADatiyAno che. AthI teNe tene Thapako Apyo. sodo nakkI thaI gayA hatA, eTale tenAthI to kAMI bolAya tema nahotuM. bIje divase te vyApArIe zrImAnane belAvyA ne aspaSTa rUpamAM A vAtane IzAro karyo. zrImAna tarata ja samajI gayA ke, mArA paranA bhAvane lIdhe temaNe mane khaTavavA yatna kIdho, paNa pote ja potAnI vismRtine lIdhe phasAI paDayA che, ne sodo kensala karavAnuM kahI zakatA nathI, paNa temanI vRtti tema jaNAya che. eka bAjuthI 30 hajAranI thelI ne te paNa vyavahAranI vAjabI rIte prApta thayelI, ne bIjI bAjuthI For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che jJAnI bhalAnI pratibhA pitAne lAbha ApanArane pitAnA lAbha mATe ja nukasAnI. Ave prasaMge harakoI vyavahAra-kuzaLa mANasa zI rIte vartaze? sodo kensala thaI zake tema nathI; Araba gRhastha paNa mAla ApI devA taiyAra che; taiyAra na hoya te korTanAM bAraNAM te mAla ApavAne khullAM che. paNa A sAcA tyAgI mahAtmAe zo javAba Apyo? ATale ja ke, "zeTha, mAla Apane che; meM hajI paisA bharyA nathI, mAla ApanA ja havAlAmAM che. tame to mane lAbha ApavAne mArA paranA premane lIdhe A mAla Apavo dhAryo hate; paraMtu ApanA gharamAM khADo pADI huM lAbha levAnI icchA karuM e kema bane? tamArA gajavA para kAtara mUkI huM mAruM gajavuM tara karuM ke?' ghaNI khuzIthI teNe ja sahI sikkAvALo kAgaLa phADI nAMkhyo! "sodo rAjI khuzIthI kensala karI 30 hajAranI rakama parathI pitAne hAtha uThAvI lIdhelo joI Araba gRhastha te cakita ja thaI gayo, ane tenA hRdayamAM ati mAnabharI lAgaNI utpanna thaI. teNe arabastAna potAnA ADatiyA sAthe saMdezA calAvI ane te saghaLo mAla ekAda rUpiyo vadhAre bhAva laI zrImAnane ja Apyo. ne te bajAramAM doDhAM karatAM vadhAre bhAvathI vecAyo. AthI zrImAnane to je lAbha maLavAno hato, tethI ghaNo moTo lAbha maLI gayo." A kisse kAMIka laMbANe meM ahIM utAryo che. te temanA bhAInI saMpAdita copaDI "rAjayaMtI vyAkhyAna"mAMthI rA. jIvAbhAI amIcaMdanA vyAkhyAna (pAna 119) mAMthI che. e varNavIne te bhAIe AgaLa kahyuM che ke, "A te eka ja dRSTAna ApyuM. paNa temanI tamAma ihalaukika ne pAraUMkika pravRttimAM AvI tyAgavRtti prabaLapaNe pravartatI hatI." Ane tyAgavRtti kahevA karatAM vyavahAramAM prAmANikatA ke ImAnadArI kahevI joIe. vepArImAM "zAilaoNka-vRtti niMdya ja nahIM, For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "samuccaya-vaya-zcaryA" dhRNApAtra che, ema zekasapiyare tethI ja batAvyuM che. A kathAmAM kAmaane tyAga nathI, paNa tene dharmayukta "upayoga' karavAmAM Avyo che. ane e ja vastu sAMsArika jIvana mATe paNa sukhasaMpadA-dAyI che, ema vyAsa muni pelA temanA prasiddha zlokamAM tethI ja kahe che: UrdhvabAhuH virAmyeSaH na ca kazcit zRNoti mAm / dharmAdarthazca kAmazca sa dharmaH kiM na sevyate // . ane gItAmAM to A ja vastune eTale sudhI jatA sUtravAkayathI kahI ke, dharmAviruddho mRteSa sAme maratama | jIvana-vyavahAramAM dharmano mahimA aihika sukha mATe ja gAyo che; chatAM te virala hoya che. paraMtu je gRhastha jAgrata banI jijJAsAthI mukti-mukha bane, tevA mumukSune mATe to A vyavahArazuddhino zucidharma prAthamika sAdhana ja che. zrImadanAM lakhANomAM Avo bedha temaNe eka jijJAsunA praznanA uttara rUpe (vavANiyAthI mAha, 1945) lakhela te saMgharAyo che; (zrI,1 - pA. 202) temAMthI A utAruM chuM: "prazna- vyavahArazuddhi kema thaI zake? uttara- vyavahArazuddhinI AvazyakatA ApanA lakSamAM haze. chatAM viSayanI prAraMbhatA mATe avazya gaNI darzAvavuM yogya che ke, A lokamAM sukhanuM kAraNa ane paralokamAM sukhanuM kAraNa je saMsAravRttithI thAya, tenuM nAma vyavahArazuddhi. sukhanA rAva jijJAsu che. vyavahArazuddhithI jyAre sukha che, tyAre tenI AvazyakatA paNa ni:zaMka che." " ane Ama vyAkhyA bAMdhIne upajava" ke AjIvikA mATenA vyavahAra viSe vigatavAra temaNe lakhyuM che, ane aMte te kahe che ke, "e jANe sAmAnya vyavahArazuddhi upajIvana arthe kahI gayo." AgaLa te A lakhANa pUruM karI zakyA nathI, tethI tenI apUrNa dazAmAM prasiddha chatAM, tenuM sUkSma anubhavazuddha vivecana jijJAsu gRhastha mATe bhAre mArgadarzaka : bane evuM che. For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI pratibhA - A rIte temaNe pote potAnI jIvana-vyavasthiti karavA satata. kevo ugra prayatna karyo hato, te upara motIne kisso sacoTa batAve che. sAmAnya gRhasthanA vyavahAranI tulanAe emAM eka vizeSatA hatI, ane te e ke, temano vyavahArazuddhi-yatna kevaLa sukhabhegana ke svargakAmanAne maryAdita kAmArthI gRhasthadharma nahoto; te "apavarga" ke mokSanI dRSTivALA jijJAsu gRhasthane yatna hato. A yatnanA sArarUpa evI eka mArmika nedha, temanI rojanizImAM lakhelA eka lakhANamAM maLe che. (zrI, 12 pA. 264); te temanA 23mA varSa daramiyAnanI (muMbaI, aSADa suda 5, ravi, 1946) che. temAM e kahe che "jayAre A vyavahAro pAdhi grahaNa karI, tyAre te grahaNa karavAne, hetu A hato:- "bhaviSya kALe je upAdhi ghaNo vakhata rokaze, te upAdhi vadhAre. du:khadAyaka thAya, topaNa thoDA vakhatamAM bheLavI levI e vadhAre zreyaskara che. "e upAdhi nIcenA hetuthI samAdhirUpa thaze ema mAnyuM hatuM:-. "dharma saMbaMdhI vadhAre vAtacIta A kALamAM gRhavAsa para na Ave te sAruM "bhale tane vasamuM lAge, paNa e ja kramamAM pravarta; khacita . karIne e ja kramamAM pravarta. du:khane sahana karI, kramanI sAcavaNInA. parisahane sahana karI, anukULa-pratikULa upasargane sahana karI nuM acaLa rahe. atyAre kadApi vasamuM adhikatara (vadhAre paDatuM?) lAgaze; paNa. pariNAme te vasamuM samuM thaze. gherAmAM gherAIza nahIM. pharI pharI kahuM chuM, gherAIza nahIM. du:khI thaIza; pazcAttApa karIza; e karatAM atyArathI A vacane ghaTamAM utAra - prItipUrvaka utAra." ema pitAnA anubhavamAMthI noMdhAne, rojanizInA A lakhANamAM AgaLa te lakhe che temAM, vyavahAramAM anya sagAMsaMbaMdhI tathA snehI For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sacavaya-caryA" saMbaMdhI ane pratye kevo bhAva dharIne vartavuM, tene vigatavAra baMdha vicArIne lakhe che:- 1. koInA paNa doSa jo nahIM. tArA potAnA doSathI je kaMI thAya che te thAya che, ema mAna. 2. tArI (Atma-) prazaMsA karIza nahIM; ane karIza te tuM ja halako che ema huM mAnuM chuM. 3. jema bIjAne priya lAge tevI tArI vartaNUka karavAnuM prayatna karaje. ekadama tane temAM siddhi nahIM maLe, vA vidana naDaze; tathApi dRDha AgrahathI haLave haLave te krama para tArI niSThA lAvI mUkaje. 4. tuM vyavahAramAM jenAthI joDAyo che, tenAthI amuka prakAre vartavAno nirNaya karI tene jaNAva....kaMI mAruM viparItAcaraNa manavacana-kAyAe thayuM, te te mATe pazcAttApI thaIza. mArI bhUlane mATe mane Thapako Apazo te sahana karIza. mAruM cAlaze tyAM sudhI, svane paNa tamAre 9Sa vA tamArA saMbaMdhI koI paNa jAtanI anyathA kalpanA karIza nahIM. tamane koI jAtanI zaMkA thAya to mane jaNAvazo, te tamAro upakAra mAnIza, ane tene kharo khulAso karIza. khulAso nahIM thAya te mauna rahIza, paraMtu asatya bolIza nahIM, mAtra tamArI pAsethI eTaluM ja icchuM chuM ke, koI paNa prakAre tame mane nimitta rAkhI azubhayogamAM pravRtti karazo nahIM; tamArI icchAnusAra tame vajo temAM mAre kAMI kahevAnI jarUra nathI. mAtra mane mArI nivRtti koNImAM vartavA detAM koI rIte tamAruM aMta:karaNa TUMkuM karazo nahIM; ane TUMkuM karavA icchA hoya to khacita karIne mane AgaLathI jaNAvI dejo. te koNine sAcavavA mArI icchA che.......ane chevaTe e ja nivRtti zreNi tamane apriya haze to paNa huM jema banaze tema jALavaNIthI tamArI samIpathI, tamane koI jAtanI hAni karyA vagara banate lAbha karIne, have pachInA game te kALa mATe paNa tevI icchA rAkhIne khasI jaIza." For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI pratibhA gAMdhIjIe dalapatarAmanI pelI avaguNa-guNa aMgenI ropAI "zaTham pratyapi satyama bhAvanI)mAMthI je bodha pitAne mATe lIdhe, tene maLatI A zrImanI vastu che. jijJAsu gRhastha vyavahAramAM pravRtti te sau loko peThe kare che, paraMtu tenI vRttimAM- aMtaramAM pharaka hoya che. A pharakane ja Atmaviveka ke vairAgya athavA pravRttimAM paNa nivRtti zodhavI, ema varNavAya che. gItAkAranI paribhASAmAM A yatnane samatApUrvaka cittaprasAdane samAdhibhAva pAmavAne mATenI naSkarma-siddhi mATene yatna kahyo che - jenA prAraMbhamAM te jagatanA samagra vyavahAra pratye dhAraNa karIne (a) 2-13, 14) cAlavAne bhAva varNave che: mAtrAsparzAstu kauteya shiitossnnsukhduHkhdaaH| AgamApAyinaH anityAH tAn titikSasva, bhArata / yaM hi na vyathayantyete puruSaM puruSarSabha / samaduHkhasukhaM dhIraM so'mRtatvAya kalpate // A prakArane kAmAviruddha ke nivRtti-parAyaNa naSkarmadharma ke mahAna che, te batAvatuM nIcenuM kavinuM udbodhana, A ja varSe (vANiyA, pra. bhAdra. suda 11, bhema, 1946) "dharmecchaka bhAI khImajI"ne patramAM lakheluM, te "paviruddha sUteSu moDama"nA bhASyarUpa - suMdara vivecana jevuM gadyakAvya ahIM jovA jevuM che: dharma ja jenAM asthi ane dharma ja jenI majA (mULamAM 'mijA' pada che) che, dharma ja jenuM lohI che, dharma ja jenuM AmiSa che; dharma ja jenuM calana che, dharma ja jenuM besavuM che, dharma ja jenuM UThavuM che, dharma ja jenuM UbhuM rahevuM che, dharma ja jenuM zayana che, dharma ja jenI jAgRti che; For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samuccaya-jaya-caryA" dharma ja jeno AhAra che, dharma ja jenA vihAra che, dharma ja jene nihAra (!) che; "dharma ja jeno vikalpa che, dharma ja jene saMkalpa che, dharma ja jenuM sarvasva che; - evA puruSanI prApti durlabha che, ane te manuSya-dehe paramAtmA. dazAne zuM ApaNe nathI icchatA? icchIe chIe. tathApi pramAda ane asatsaMga ADe temAM dRSTi nathI detA." (zrI. 1, pA. 250) eTale ke apramAda ane satsaMga satata sateja sakriya sevavA. joIe. e ja "svAdhyAya-pravacana"ne sArabhAga che. ane e svAdhyAya-pravacana eTale pratyakSa jIvanamAM zuM karavuM, e zrImadanA A kALanA jIvanano khAsa noMdhapAtra bhAga sAdhaka abhyAsIone mATe che. 23mA varSe pUrI thayelI "samuccaya-vaya-caryA" ahIM AgaLa aTake che. jIvanamAM vyavahArazuddhi AcaratAM kema mokSArthe cittazuddhi sAdhI zakAya, tene sUkSma vyavasAya kavinA jIvananAM A varSomAM zarUH thAya che. kavinI cirAdazAnI ArasIrUpa temanAM A samayanAM lakhANe A vyavasAyanuM bArIka svAtma-nirUpaNa kare che. temAMthI keTalAka aMza. alaga prakaraNa rUpe jovA ThIka thaze. For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSamALA" ane "bhAvanAbodha 17 mA varSamAM kavizrIe "mokSamALA (bAlAvabodha)" graMtha lakhyo; te pachIne bIje varSe temaNe "bhAvanAbodha (dvAdazAnuprekSA svarUpa-darzana" lakhI, "vairAgyAdhinI keTalIka bhAvanAo temAM" upadezI. bAda 19muM varSa zatAvadhAnakALanuM che, je dvArA temaNe pitAnI pratibhA-zaktino camatkAra jagatane dekhADyo. te bAda vIsamA varSamAM "mahAnIti" tema ja tenAM "vacanAmRta" lakhIne te dvArA pitAnA nava-dharmapravartanane mATenI, kaho ke, zramaNa-dharma-senA yojavAnA mane ratha karyA. ane tyAM ja pUrvanAM prArabdha-karmano udaya thayo, ane adhyAtma yAtrA mATe jIvanamAM AgaLanI dizA pUrvajanmAnuyoge AvI lAgI. Ama TUMkamAM A samaya sudhInI "samuccaya-vayayAtrAnI rUparekhA jovA maLe che. kavizrInI kalame vyavasthita rUpe lakhAyelA prabaMdha tarIke joIe to, temAM mukhya eka "mokSamALA" emanA svAdhyAya ane abhyAsane pariNAme, temanA cittamAM nItarI raheto sAra che, ema kahevAya. tenA upadyAtanuM paheluM ja vAkya kahe che, "nigraMtha pravacanane anukULa thaI svalpatAthI A graMtha gUMthuM chuM. pratyeka zikSA viSaya rUpI maNikAthI A pUrNAhuti pAmaze. ADaMbarI nAma e ja gurutvanuM kAraNa che, ema samajatAM chatAM, pariNAme aprabhutva raheluM hovAthI ema kareluM che, te ucita thAo! uttama tattvajJAna ane parama suzIlane upadeza karanArA puruSo kaMI ochA thayA nathI; tema ja A graMtha kaMI tethI uttama vA samAnatA rUpa nathI; paNa vinaya rUpe te upadezakonAM dhuraMdhara pravacano AgaLa kaniSTha cheA prathama darzana ane bIjA anya darzanamAM tatvajJAna tema ja suzIlanI prApti mATe ane pariNAme anaMta sukha For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSamALA" ane "bhAvanAbedha" tiraMga prApta karavA mATe je je sAdhya-sAdhano zramaNa bhagavaMta jJAtaputro prakAzyAM che, teno svalpatAthI kiMcita tattvasaMcaya karI, temAM mahApuruSonAM nAnAM nAnAM caritro ekatra karI, A mokSamALAne vibhUSita karI che. te "vidagdhamukhamaMDana' bhavatu." Ama upaghAtamAM kahIne, AgaLa prAstAvika rUpe te graMthanuM bIja tathA prayojana Adi nirUpatAM kahe che, "A eka syAdavAdatavAvabodha vRkSanuM bIja che. A graMtha tava pAmavAnI jijJAsA utpanna karI zake evuM emAM kaMI aMze paNa daivata rahyuM che. e samabhAvathI kahuM chuM." "A pustaka bhaNI, huM dhAruM chuM ke, sujJa varga kaTAkSa dRSTithI nahIM joze. bahu UMDAM UtaratAM A mokSamALA mokSanA kAraNarUpa thaI paDaze! madhyasthatAthI emAM taravajJAna ane zIla bodhavAno uddeza che. "A pustaka prasiddha karavAno hetu UcharatA bALa yuvAno avivekI vighA pAmI AtmasiddhithI bhraSTa thAya che, te bhraSTatA aTakAvavAne paNa che........." bIjI eka jagAe temaNe A graMtha viSe ema jaNAvyuM che ke, mokSamALA' ame soLa varasa ane pAMca mAsanI uMmare traNa divasamAM racI hatI..." kula 108 zikSApATha emAM che. "bAlAvabadha" mATe tenI kalpanA hoI, tenI zailI paNa tevI che. Ama eka guDha tattva-viSayane viSe ATalI vaye zabdabaddha nirUpaNa karavuM, e kavizrInI avadhAna ane Akalana zaktine mahA namUna ja che. jIvananI sAdhanA karavAmAM te mATe prayatna sArAMze be bhAgamAM vicArI zakAya-samajabuddhimAM beTheluM tattvajJAna ane tadanurUpa suzIlanuM cAritryagaThana. temAMnuM paheluM aMga ("jJAnayoga-vyavasthiti" tene kahI zakIe.) A graMthamAM gUMthyA pachI, tene jIvanamAM utAravAne mATe saMzuddhi karavI ghaTe, te arthe "bhAvanAbedha" nAme graMtha pachIthI 18 mA varSamAM kavi For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. zAnI bhakatanI pratibhA zrIe racyo. A "bhAvanAbodha"nuM ja upanAma "vairAgyabodhinI" mAnIe teya vAMdho nahIM. yogazAstra kahe che ke, jIvanamAM bhAvanAnI saMzuddhi karavAmAM tenI . cAvI rUpa kendrabhAva hoya to te cittaprasAda-pUrvaka "saMyama" keLavavo. e che. ahIM "saMyamane pAribhASika artha paNa samajavo joIe. saMyama eTale dhAraNA, dhyAna, samAdhi; cittane saMzuddha karIne svastha sthira buddhithI tavAvabodha pAmavAnuM sAdhana e traNa vastuo che. ane buddhine meha-ajJAnamAM nAMkhanAra mahAkAraNa kAmakrodha che - rAgadveSa che, taMdramoha che. tethI saMyamanuM rahasya potAnA aMtaramAM vairAgyabhAvanI keLavaNI karavI e ja bane che. AthI "bhAvanAbodha' vairAgyanI. keLavaNIne mATe mArgadarzaka bAra bhAvanAo samajAve che. saraLa zailImAM ema karIne, kavie vairAgyanA anuzIlanano UMDo abhyAsa karavAne nakazo ja jANe Alekhyo che. tenA upodaghAtamAM zarUmAM je paheluM vAkaya lakhe che -" game tevA tuccha viSayamAM praveze chatAM, ujajavaLa AtmAne svata:vega vairAgyamAM jhaMpalAvavuM e che."...saghaLAM prANIo, mAnavIo ane devadAnavIo e saghaLAMnI svAbhAvika icchA sukha ane AnaMda prApta karavAmAM che. jethI karIne teo tenA udyogamAM gUMthAyA rahe che, paraMtu vivekabuddhinA udaya vinA temAM vizvama pAme che...." ane vairAgyamaNi rAjarSi "yogIMdra bhartuharine pelo mahAka- bhege rogabhaya, kule yutibhaya, vine nRpAlA bhayam mAne dainyabhaya, bale ripubhaya, rUpe taruNyA bhayam zAe vAdabharya, guNe khalabhaya, kAye kRtAntA bhayam sarva vastu bhayAnvita muvi khUNAma, : !' : vairAgyamevAbhayama I .* For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "mekSamALA" ane "bhAvanAbedha" 49 - e TAMkIne kahe che ke, "mahAyogI bhartuharinuM A kathana suSTimAnya eTale saghaLA ujajavaLa AtmAo sadaiva mAnya rAkhe tevuM che. emAM AkhA tattvajJAnanuM dahana karavA emaNe sakaLa tattvavettAonAM siddhAMta-rahasya rUpa ane svAnubhavI saMsArazokanuM tAdRza citra ApyuM che.....yogeMdra bhartuhari eka ja ema kahI gayA che tema nathI. kALAnusAra sRSTinA nirmANa-samayathI bhartRharithI uttama, bhartuhari samAna, ane bhavuM harithI kaniSTha, evA asaMkhya tattvajJAnIo kahetA AvyA che.......vyAsa, vAlmIki, zaMkara, gautama, pataMjali, kapila ane yuvarAja zuddhodane pitAnAM pravacanamAM mArmika rIte ane sAmAnya rIte je upadezya che, tenuM rahasya nIcenA zabdomAM kAMIka AvI jAya che - "aho loko! saMsArarUpI samudra anaMta ane apAra che. ene pAra pAmavA puruSArthane upayoga karo! upayoga karo!" Ama aneka tattvajJAnIono ullekha karIne, mahAvIra svAmI aMge vizeSe karIne laMbANathI lakhatAM kahe che:- "mahAvIrano eka samaya mAtrA paNa saMsArano upadeza nathI. enAM saghaLAM pravacanamAM eNe e ja pradarzita karyuM che tema tevuM svAcaraNathI siddha paNa karI ApyuM che......pavitra "uttarAdhyayana sUtramAM AThamA adhyayananI pahelI gAthAmAM kapila kevaLInI samIpe tattvAbhilASInAM mukhakamaLathI mahAvIra kahevarAve che ke, adhuve asAsayaMmi saMsAraMmi duSmAurAe; ki nAma huja karmo jeNAhe duggaina gacchijjA.' adhUva ane azAzvata saMsAramAM aneka prakAranAM du:kha che; huM evI zuM karaNI karuM ke je karaNIthI karI durgati prati na jAuM?" jJa0-4 For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhakatanI pratibhA ema kahIne A temanA "bhAvanAbodha" prabaMdhamAM kavi, ("kharuM sukha zAmAM che?" evA mathALAnA) tenA upaghAtamAM ane samAropa karatAM kahe che - e vItarAga sarvajJanA vacanane vivekabuddhithI zravaNa, manana ne nididhyAsana karI, he mAnavI, AtmAne ujajvaLa kara" (zrI.1-124) ane pote e puruSArthane mATe "vairAgyAdhinI keTalIka bhAvanAo," "prathama darzana" prakaraNa zarU kare che, emAM upadezavAno saMkalpa karIne, "vairAgyanI ane AtmahitaiSI viSayonI sudaDhatA thavA mATe bAra bhAvanAo tattvajJAnIo kahe che," ema nirUpe che. A prabaMdha pUro nathI thayo lAgato. paraMtu zrImadbhA jIvananA A samaye te kaI mahAvastunI sAdhanAmAM - zenA ciMtanamananamAM hatA, te A batAve che : jagatanA asaMkhya tattvajJAnIoe bolI vivekabuddhine sAra grahaNa kare che, ane mahAvIra svAmInA bodhane mukhya rucipAtra kahIne, te arthe vairAgyanI sAdhanAne mATe bAra bhAvanAone kama bAMdhe che, ane te dareka para vivecana karatAM 10 " citra" nAme prakaraNa lakhe che. For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjA bhava 7 mAM praveza 17mA ane 18mA varSe rAyacaMdabhAIe anukrame lakhelA be prabaMdha - "mokSamALA' ane "bhAvanAbodha', eka bAjuthI jotAM, temanI avadhAna ane abhyAsazaktinA nidarzaka namUnA rUpe kahevAya; te bIjI bAjuethI vicAratAM, temAM dvividha sUcakatA bharelo artha samAyo gaNAya:- 1. kavi A prabaMdha "sarvajanahitAya' - "sarvajanabodhAya" evA paropakAra-bhAve prerAIne kare che, te eka vAta; A tenI bahiraMga bAju thaI. tenI aMtaraMga bAju e che ke, 2. e dvArA kavinA AMtarajIvanano vikAsa kaI rIte thatA hatA, te samajavAne mATe Atmakathana rUpe paNa A prabaMdho sArA nidarzaka gaNAya. A be prabaMdho bAda, 20mA varSamAM temaNe "mahAnIti' ke vacana saptazatI' prabaMdha taiyAra karyo. te paNa upara pramANe bahiraMgI ane aMtaraMgI ubhayAvALo samajI zakAya. A nIti-saptazataka, temaNe taiyAra karavA mATe dhArelI "zramaNa-senAne mATe pUrvataiyArI rUpenI nItijIvana-mALA hatI. tevI nItithI cAlatA tyAgI verAgI puruSo dvArA te pitAnI dhAraNA mujabanuM nava-dharma-pravartana karavA mAgatA hatA. ene artha e paNa kharo ke, te pote jAte e nItibodhane pitAne mATe mAnatA hatA - pitAnA jIvanamAM anusaratA hatA; eTaluM ja nahi, e prakAranuM dharmapravartaka nIti-jIvana-citra temaNe te samayamAM kAma karavAne mATe upayogI ane Avazyaka mAnyuM. eTale ke, pitAnA samaye kaI nIti - ka jIvana-vyavahAra kavi jarI ane upakAraka mAne che; tethI karIne, te kALe je cAlu che, tene kaI rIte karane saMzuddha karavA For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para jJAnI bhakatanI pratibhA jevo che, te vizenA vicAro - te prakAranuM temanuM vyavahAra-zuddhi-darzana A temanA prabaMdhamAM anAyAse UtaryuM gaNAya. '' ane A lakhANo temaNe keTalI tvarAthI karyA hatAM! te batAve che ke, temaNe je badhuM joyuM tene satata potAnA aMtaramAM ghUMTayA ja karyuM, ane tenA paripAka rUpe tene nicoDa, - temanI asAdhAraNa avadhAna-zaktinA baLe karIne, - dhodhamAra zabdabaddha thayo. eTale, temanI A traNa kRtio, temanA jIvananAM A mahattvanAM parivartaka varSone samajavA mATe, khUba madadarUpa banI zake. temane bahiraMga rUpe joIe te te batAve che ke, kavizrInA aMtaramAM A kALe, pitAnA AgaLanA jIvanamArgane mATe, jaina navadharmaparivartanane mane ratha ghaDAyo, ane tenI saphaLatA mATenAM pagalAM te AyojavA lAgyA; ane aMtaraMga rUpe joIe te, kavi A mahAkAryane mATe potAnA jIvanane ghaDIne tene saphaLa karavA lAyaka banavAne mATenI AtmasAdhanAmAM lAge che. nAnapaNamAM vividha prakAranI mahAkAMkSA bharelA marathe phUTatA, temane tyAranI nAdAna umaranA kudaratI uchALA temaNe gaNAvyA che. paraMtu temAM eka marma nigUDha hato, te e ke, temAMthI e juvAnanuM honahArapaNuM jaNAI AvatuM hatuM : e kAcI uMmaranA uchALAnI aMdara eka evI Urmino Aveza saMtAI rahela hato, ke je pachInAM jIvanavidhAyaka ciMtana-manana tathA svAdhyAya-pravacanAdinA tapa dvArA AkAra pAmIne jIvana ghaDato hato. - upara joyA te graMtha, rAyacaMdabhAInA jIvananI pukhta vaye, A prakriyA je pAMca-sAta varSomAM thaI, tenuM svarUpa samajAvI zake evA - te prakriyAnI dizA ane prarUpaNA batAvanArA gaNAya. TUMkamAM kahIe te, A kALe rAyacaMdabhAI potAne mATe amuka prakAranI jIvananiSThA saMzuddha karI le che ane te niSThAnA daryA ane tenA preraNAbaLathI lagnajIvanane " bIjo bhava" aMgIkAra kare che, ane temAM dRDhatAthI pagalAM mAMDatA AtmasAdhanAmAM AgaLa vadhe che. For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIja bhava"mAM praveza 53 A pukhta vaya eTale emanA jIvanane, 16 thI 23 varSanI umarane kALa. A daramiyAna te emanA mukhya prabaMdho lakhe che, temAM pitAnA zAstrAbhyAsane ja sAra Ape che eTaluM ja nahi, AsapAsanA potAnA saMsArajIvanane paNa vivekavicAra karIne - tene tola bAMdhIne temAM varNave che, ane te mujaba potAnA aMgata jIvanane ane potAnA samAjanA jIvanane paNa ghaDavAne mATe kamara kase che. ane ApaNe joyuM ke, A samuccaya-vaya-kALanuM barobara AtmanirIkSaNa karIne temaNe A badhuM vicAryuM che. ane tema karavAmAM koI mArgadarzaka vyakti temanA guru ke upadezaka rUpe hoya ema jaNAtuM nathI. hA, zAstranA sagraMthone te barobara kasIne vApare che, ane tenA aMte potAnI jIvananaukAne nakaze nakkI kare che. ema kahevAya. athavA guru hoya to temanA aMtaramAM birAjato Izvara kaho; ke je guruone guru che - jIvamAtrane hAjarAhajUra guru che - zAzvata aMtaryAmI rUpe darekanA hRdayamAM birAje che. zrImad ane gAMdhIjImAM A samAna lakSaNa gaNAya ke, teoe AvA gurunI ja dIkSA lIdhI -- temaNe koInI kaMThI na bAMdhI. zrIma "bIjA bhava'mAM praveza A prakAre thayo. For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 jaina dharmatattvaniSThA 20 varSanA thayA tyAM sudhImAM rAyacaMdabhAInI dharma-niSThA, (Ama te janma vaiSNava hovA chatAM), jaina dharmanI sarvoparitA pratye lagabhaga dRDha thaI cUkI hoya ema jovA maLe che, tema darzAvatAM aneka vacano (17 mA varSamAM lakhelI temanI) "mokSamALA'mAM maLe che; ane ema darzAvavA zAstrArthaka ke vAdavivAdI carcA temAM che. jema ke, juo tenA "zikSApATha'nAM tattvAvabodha prakaraNo. (zrI,1 -pA. 112 i0) "je je huM kahI gayA che te kaMI kevaLa jaina kaLathI janma pAmelA puruSane mATe nathI, paraMtu sarvane mATe che tema A paNa ni:zaMka mAnajo ke, huM je kahuM chuM te apakSapAta ane paramArtha-buddhithI kahuM chuM.....vAraMvAra huM tamane nigraMthanAM vacanAmRta mATe kahuM chuM, tenuM kAraNa te vacanAmRta tattvamAM paripUrNa che, te che..." jaina e eTalI badhI sUkSma vicAra-saMkalanAthI bhareluM darzana che, ke jemAM praveza karatAM paNa bahu vakhata joIe jainanA akakekA pavitra siddhAMta para vicAra karatAM AyuSya pUrNa thAya, topaNa pAra pAmIe nahIM, tema rahyuM che. bAkInA saghaLA dharmanA vicAra jinapraNIta vacanAmRtasiMdhu AgaLa eka biMdurUpa paNa nathI..." (zrI.1pA. 112-3). Ama potAnI siddhAMtI jJAnaniSThA rajU karIne jaina dharma-darzana paranI mukhya anya dharmI (mukhyatve hiMdu) TIkAonuM khaMDana-maMDana karatAM te kahe che: For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmatatvaniSThA che "....jyAre eka darzanane paripUrNa kahI vAta siddha karavI hoya tyAre pratipakSanI madhyastha buddhithI apUrNatA darzAvavI joIe. ane e be vAta para vivecana karavA jeTalI ahIM jagyA nathI." chatAM kAMIka je lakhyuM che temAM te jaina darzana "nAstika" kahevAyuM, te AkSepa noMdhe che. emAM te kahe che: "mane bahu Azcarya lAge che ke, kevaLa zuddha paramAtma-tattvane pAmelA, sakaLa dUSaNa-rahita, mRSA kahevAnuM jene kAMI nimitta nathI, evA puruSanA kahelA pavitra darzanane pite to jANyuM nahIM, potAnA AtmAnuM, hita to karyuM nahIM, paNa avivekathI matabhedamAM AvI jaI kevaLa nirdoSa ane pavitrA darzanane nAstika zA mATe kahyuM haze? yadi huM samajuM chuM. ke, e kahenArA enAM tattavone jANatA nahotA. vaLI enA tattvane jANavAthI potAnI zraddhA pharaze, tyAre loko pachI potAnA AgaLa kahelA matane gAMThaze nahIM; je laukika matamAM potAnI AjIvikA rahI. che, evA vedonI mahattA ghaTADavAthI potAnI mahattA ghaTaze; potAnuM mithyA. sthApita kareluM paramezvarapada cAlaze nahIM; ethI jana tattvamAM praveza karavAnI rucine mULathI baMdha karavA lokone evI bhrama-bhUrakI ApI. ke, jena nAstika che .(sadara, pA. 113) "pavitra jaina darzanane nAstika kahevarAvavAmAM teo eka dalIlathI mithyA phAvavA icche che ke, jaina darzana A jagatanA kartA paramezvarane mAnatuM nathI; ane je paramezvarane nathI mAnatA te to nAstika ja che ........"(sadara pA. 114) | * A tatvanA vAdavivAdamAM ahIM ApaNe na UtarIe. jagatanI. utpattinI bAbatamAM vividha dharmo pitAnI tarkabuddhi ane zraddhA pramANe A-te vAda sthApe che. vijJAnavAdo paNa cArvAkathI mAMDIne cAle che. e. vAdavivAdane aMta bhAgye Ave chatAM A uMmare zrImad temAM ThIka ThIka gUMthAyelA haze, ema jaNAya che. ane te. aMge temaNe pitAnI, zraddhAbuddhi jaina darzana ane nigraMtha Adarza upara sthira karI, ema jaNAya For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 jJAnI bhaktanI pratibhA che. chatAM temAM paMDitanI zAstrArthaka tarkabuddhi nahotI; paraMtu sAdhake potAne mATe A viSe je mAnyatA bAMdhIne cAlavuM ghaTe, te mAnyatA sthira karavA mATe hatI, ema ApaNe mAnIe. ema kahIne AgaLa carcA karatAM, te pachInA zikSApATha 98 mAM lakhe che, te paNa jovA jevuM che: " je nyAyathI jaya meLavI zakatA nathI te pachI gALA bhAMDe che, tema pavitra jainanA akhaMDa tattvasiddhAntA zaMkarAcArya, dayAnaMda saMnyAsI vagere jyAre teADI na zakayA, tyAre pachI 'jaina nAstika huM, sA cArvAkamese utpanna huA hai', ema kahevA mAMDayuM. paNa e sthaLe koI prazna kare ke.......ApanA veda-vicAro kaI bAbatamAM jainathI caDe che? Ama jyAre masthAna para Ave tyAre maunatA sivAya teo pAse bIjuM koI sAdhana rahe nahIM. je satpuruSonAM vacanAmRta ane yogabaLathI A sRSTimAM satya, dayA, tattvajJAna ane 'mahAzIla udaya pAme che, te puruSo karatAM je puruSo zRMgAramAM rAcyA paDayA che, sAmAnya tattvajJAnane paNa nathI jANatA, jenA AcAra paNa pUrNa nathI, tene caDatA kahevA, paramezvarane nAme sthApavA ane satya svarUpanI avarNa bhASA bolavI, paramAtma-svarUpa pAmelAne nAstika kahevA, e emanI keTalI badhI karmanI bahALatAnuM sUcavana kare che ! " A prakAre A vAdavivAdamAM kahIne, chevaTe sAdhakanI samajabuddhithI tenA samAropa karatAM kavizrI AgaLa aMte kahe che:-- " paraMtu jagata mAhAMdha che; matabheda che tyAM aMdhAruM che; mamatva ane rAga che tyAM satya tattva nathI; e vAta ApaNe zA mATe na vicAravI ! " ( zrI.1-115) - muMDaka upaniSada kahe che ema Atmatattvavastu darzananI zAstrArthI vastu nathI; te kAMI tarkathI meLavavAnI sthiti ke khaMDanamaMDanathI tattvasabhA jItavAnI vastu paNa nathI. For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmatanavaniSThA paraca AAna varmavitAnuM zrAddha nirveram bhAyAt ...... nAyatamAM pravacana AkhyA, na mepA, na vahunA mRtene .. nAyAmAtmA balahInena labhyaH, na ca pramAdAt tapasA vApyaliMgAt / / etaiH upAyaiH yatate yastu vidvAn tasyaiSa AtmA, vizate brahmadhAma / / athavA taittirIya upaniSada kahe che ema - yato vAco nivartante aprApya manasA saha / AnaMdaM brahmaNo vidvAn na bibheti kutazcana // eTale ke, vAtanI vAta e che ke, sAdhake potAne mATe potAnuM pAtra aneka zAstronA mahAsAgaramAMthI bharI levAnuM che, tema karIne potAnI tarasa chipAvIne mArge paLavAnuM che; emAM kevaLa paMDitAInI tarkabAjI ke zAstrArtha-pravacanAdi vagerene amuka sudhInI ja maryAdA che. -AthI zrImad temanI upara TAMkelI vivAda-carcAno samAropa karatAM (zrI 1-115) Ama kahe che: huM eka mukhya vAta tamane kahuM chuM ke, je mamatva rahitanI ane nyAyanI che. te e che ke, game te darzanane tame mAne. game to pachI tamArI dRSTimAM Ave tema jenane kaho, sarva darzananAM zAstra-tattvane juo, tema jaina tatvane paNa juo. svataMtra Atmika zaktie je yogya lAge, te aMgIkAra karo. mAruM ke bIjA game tenuM bhale ekadama tame mAnya na karo, paNa tattvane vicAro." zrImad nAnapaNathI mumukSA-bhAvane saheje varyA hatA. emanI A vRtti parathI, emane viSe, sAkSarazrI baOGOThAe vi. saM. 1966nI -rAjacaMdra jayaMtI prasaMge vyAkhyAna ApatAM kaheluM ke - zrI. rAjacaMdrajI sAthe mAro potAno paricaya bahu ja achaDato hate. e paricayathI ane emanA graMtha tathA kAgaLo vAMcavAmAM AvatAM ane e janmanA tapasvI ('borna eNseTika) lAgelA hatA, ane mArI baheba keTalAMka varSa upara eka mitra kAgaLamAM lakhyo hato. A to emanI sAthe gADha paricayamAM AvelA tema ja jaina For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhakatanI pratibhA zAstronA sArA abhyAsI evA ekathI vadhAre vidvAnoe te divasa pachI Aja sudhImAM pitAnI anumatinI sAthe jAhera kare che...." (rAjayaMtI vyAkhyAne, pA.143-4) ApaNe A samayanA ApaNA samAja bhaNI joIe te puSTimArgI vaiSNava saMpradAyamAM amuka AcAra-zaithilya jovA maLatuM hatuM. te sAme ja, dAi tA, svAmI sahajAnaMdajIe pitAne svAmInArAyaNa saMpradAya alaga sthApyo. A kALamAM amuka saMsAra-sudhArakoe AkSepa karelo tene adAlatamAM kesa laDavo paDelo. kadAca tatkAlIna saMjogonI bhUmikAmAM kavizrIe uparanA lakhANamAM (veda-upaniSadAdi tattvadarzanane anyAya karI de evuM) kAMIka TIkArUpa AropaNa karyuM hoya, te temAM te samayanI samAjasthitinuM AgaMtuka ane prarvatamAna vAyumaMDaLa ja mAnI zakAya. bAkI temanI dRSTi svataMtra buddhivAdI hatI, ema te chevaTe kahe che. chatAM temane jaina tattvadarzana ane nigraMthapadanI. sAdhanAmAM adritIya zraddhA beThI hatI, ema te kahevuM joIe. (nirgathapada jhaMkhatuM emanuM kAvya A ja samaye temanI hadayavINAmAMthI raNakeluM.) ane temAM temanI sAdhaka pratibhAnI je vizeSa prakRti hatI, te enuM nimitta manAya. - sAdhako potapotAnI vizeSa prakRti mujabanI rucithI sAdhanamArga le che-ema ja hoI zake. te dRSTie joIe to, kavinI prakRti, agAu eka jagAe joyuM ema, avyakatapAsaka tattvajJAnInI ke sAMkhyabuddhinI hatI. kuzAgra buddhi ane mahA baLavAna avadhAnazakti emAM kAraNa hoya. chatAM e badhAne aMteya, dareka sAdhaka pitAnI tattvaniSThA keLavI. laIne potAnI zraddhA ghaDI le che; kema ke, chevaTe zAna ke paramasiddhi te vinA saMbhave nahi, e adhyAtmavidyAne jAya che. e nyAye letAM kahevAya ke, zrImade A. zraddhA jainadarzanAnusAra mahAvIra svAmInI nigraMthAmAM keLavI hatI. ane te vize 17 varSanI. For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmatatvaniSThA vaNe lakhelI temanI kSamALA" nAM "dharmadhyAna' prakaraNomAM (juo zrI,1pA. 98 thI 100) kahe che, temAMthI tenuM kAraNa jANavA maLe che : bhagavAne cAra prakAranAM dhyAna kahyAM che. A, raudra, dharma, ane zukala. pahelAM be dhyAna tyAgavA yogya che. pAchaLanAM be dhyAna AtmasArthaka rUpa che.....(pA.98) ahIM dhyAnane badale "bhakti' zabda mUkIne joIe te gItAkAra. 4 bhakta-prakAre batAve che - Arta, arthArthI, jijJAsu tathA jJAnI, e yAda Avaze. vastutAe eka ja sarakhuM vivecana - alabatta, paribhASA-bhede - A gaNAya. astu. ema dhyAnanA cAra prakAra gaNAvIne zrImad AgaLa tenuM zAstrIya paMcIkaraNa kahetAM tenAM cAra lakSaNa ane avalaMbana vagere gaNAve che; e badhI jaina zAstrIya dhyAna-mImAMsAmAM vizeSa na UtarIe. sau koI jANe che ke, Atma-sAdhanAno zAstrIya mArga AtmasaMyamane davAnayoga, che; - jenuM nirUpaNa bhAratanA adhyAtma-itihAsamAM "yogavidyA' ke yogazAstra rUpe maLe che. rAyacaMdabhAIe e viSenA emanA zAstrAbhyAsamAMthI pitAne mATe amuka tAravaNI kADhI, te "mokSamALA'mAM utArI. emAM noMdhapAtra vastu e che ke, sAmAnya gRhastho mATe e vicAra che. ane e ja vicArathI zrI. hemAcAryo paNa potAnuM yogazAstra' racyuM. temAM yoganI vyAkhyA e ja karI ke, "yoga eTale jJAna, zraddhA ane cAritrya - e ratnatraya."* zrImada rAjacaMdranI sAdhanA A ratnatraya vaDe mukhyatve hatI, ema kahI zakAya. temAM jJAna ane zraddhA aMge jaina tattva viSe emanI je vizeSa vRtti hatI, te nirvivAda che. tema chatAM, temAM te jaDAgrahI nahotA; chevaTe te vyaktinI buddhine prAmANya mAnatA hatA. sAra e che ke, sAdhake potAnI jJAnaniSThA tApUratI bAMdhIne cAlavuM joIe che: te vastu tenA " - A aMge vadhu vicAravA che te jue- "gazAstra" hemA thAryakRta) saMpAdaka, gopALadAsa paTela For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhakatanI pratibhA aMtaranA AdhArane mATenI jarUra hoya che, temAM "A sAcuM ke te, A A moTuM ke te, evI ahamahemikA nathI hotI. nahi te te vastu sAdhakane mATe bAdhaka banI jAya che. sAdhanA paMDitAI ke zAstra nathI, te jIvanakaLA che - ApakaLA che. e kaLA rAyacaMdabhAIe potAne mATe jevI yojI, temAM jaina dharmatatvadarzane agatyano agra bhAga bhajavyo hato. . emAM eka evo vicAra kadAca udbhave ke, janme je vaiSaNava hatA te, A rIte kayAM kAraNe ke saMga-sobatanI asarathI, jaina tatva tarapha vizeSa -vaLyA haze vAru? A aMge temaNe ja kahyuM ke, " pratikramaNa sUtra ityAdi pustako vAMcavA maLyAM...." (juo pA. 4). AvA graMthAbhyAsa tarapha te nAnapaNamAM vaLyA, temAM nimitti te kALe temanA janmasthAnamAM maLatI sobata haze. A samaye jaina yati-munionA AvA saMbaMdha saheje maLatA ema gAMdhIjIe emanA nAnapaNanuM varNana karatAM "AtmakathAmAM '(pR0 35) kahyuM che : vaLI pitAjI pAse jene dharmAcAryomAMthI koI hamezAM Ave. pitAjI temane vaherAve paNa kharA. teo pitAjI sAthe dharmanI tema ja vyavahAranI vAto kare." evuM kAMIka A samaye vavANiyAmAM paNa cAlatuM haze mAnIe. paraMtu temAM koI vyaktivizeSanI asara hoya, to tevI mAhitI maLatI nathI. rAyacaMdabhAIe pote, potAnA svAdhyAyabaLathI - potAnA graMthAbhyAsamAMthI potAnI jJAnaniSThA keLavI hatI, ema lAge che. ane emAMthI ja temanAmAM jaina dharma-samAjanI sudhAraNAno manoratha paNa keLavAyo. jema ke, jo ke, mokSamALAmAM "paMcamakALanuM svarUpa varNavIne kahe che, "(ta) jANIne vivekI puruSo tattvane grahaNa karaze."(zrI 1104) ane tema pite kare che: pariNAme "tattvAvabodha'no potAno nirNaya ("mokSamALAnA zikSApATha 82 thI 98 mAM, zrI.1-104thI 114) lakhe che; ane e laMbANanirUpaNane aMte "zikSApATha 99 - samAjanI agatyavarNavatAM lakhe che, ke je khAsa jevA yogya che: For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmatatvaniSThA AMglabhaumIo saMsAra saMbaMdhI aneka kalAkauzalyamAM zAthI vijaya pAmyA che? - e vicAra karatAM ApaNane tatkAla jaNAze ke, tene bahu utsAha ane e utsAhamAM anekanuM maLavuM. kalArkIzalyanA e utsAhI kAmamAM e aneka puruSanI UbhI thayelI sabhA ke samAje pariNAma zuM meLavyuM? te uttaramAM ema Avaze ke, lakSmI, kIrti ane adhikAra." Ama, yuropathI aMgreja prajAnA rAjyamAM hiMdamAM je navo sudhAro jovA maLe, tene ekjhapATe A prakAre sAra-kayAsa kADhIne kavi te pAThamAM AgaLa lakhe che - "e emanAM udAharaNa uparathI e nItinAM kalAkauzalyo zodhavAne huM ahIM baMdha karato nathI, paraMtu sarvajJa bhagavAnanuM kaheluM gupta tattva pramAdasthitimAM AvI paDyuM che, tene prakAzita karavA tathA pUrvAcAryonAM gUMthelAM mahAna zAstro ekatra karavA, paDelA gacchanA matamatAMtarane TALavA, tema ja dharmavidyAne praphulita karavA eka mahAna samAja sadAcaraNI, zrImaMta ane dhImaMta baMnee maLIne sthApana karavAnI avazya che, ema darzAvuM chuM. pavitra syAdvAda-matanuM DhaMkAyeluM tattva prasiddhimAM ANavA jyAM sudhI prayojana nathI, tyAM sudhI zAsananI unnati paNa nathI. lakSmI, kIrti, ane adhikAra saMsArI kaLAkazalyathI maLe che, paraMtu A dharmakaLAkauzalyathI te sarva siddhi sAMpaDaze. mahAna samAjanA aMtargata upasamAja sthApavA matamatAMtara tajI, vADAmAM besI rahevA karatAM ema karavuM ucita che. huM icchuM chuM ke, te kRtyanI siddhi ucita thaI jenAMtargaccha-matabheda TaLo, satya vastu upara manuSya-maMDaLanuM lakSya Avo; ane mamatva jAo.' Ama eka dIda ane vyApaka dRSTie, pUrva ane pazcimanI be saMskRtionA milanarUpa hiMdanA aMgreja zAsana-samaye, "samAjanI agatya vicAratAM zuM ucita kArya che, te Ama nirUpe che. emAM rAyacaMdabhAI For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhakatanI pratibhA tyAranA saMsAranA samagra "manuSya-maMDaLa'ne lakSamAM le che, e temanI pratibhAne aMza AjanA yugamAM vizeSa AkarSaka bane che.' upara pramANe "samAjanI agatya" nirUpIne, te pachInA 100mA zikSApAThamAM ("manonigrahanAM vidano") kahe che - vAraMvAra je baMdha karavAmAM Avyo che temAMthI mukhya tAtparya nIkaLe che te e che ke, AtmAne tAro ane tAravA mATe tattvajJAnano prakAza karo tathA salphIlane sevo. e prApta karavA je je mArga darzAvyA, te te mArga manonigrahatAne AdhIna che. monigrahatA thavA lakSanI -bahoLatA karavI yathocita che." ane ema jaNAvI AgaLa lakhatAM, kavi e baLatAmAM vidanarUpa doSo tarIke 18 vastu gaNAve che, ane kahe che ke, "e doSa jyAM sudhI manathI nikaTatA dharAve che, tyAM sudhI koI paNa manuSya AtmasArthaka karavAno nathI. ati bhogane sthaLe sAmAnya bhoga nahIM, paNa kevaLa bhegatyAgavRta jeNe dharyuM che, tema ja e ekke dezanuM mULa jenA hRdayamAM nathI, te puruSa mahadbhAgI che." (zrI 1-116). A prakAranI "niSThA jJAnasya yA parA" jene gItAkAra kahe che (18-50 thI 55), tene maLatI jaina "nigraMtha-pada-vAcI niSThA zrImade A samaye keLavI ane te bhAthuM bAMdhI temanA bIjA bhava'mAM AgaLa cAlyA, - ema temanAM A kALanAM lakhANo batAve che. For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 vyavahArazuddhiga 21mA varSe kavizrIe lagnajIvanamAM praveza karyo, tathA dhaMdhAmAM lAgyA hatA. A vaya sudhInA emanA mukhya sahaja jIvanabhAvo joIe te, jIvananA sarva vyavahAramAM prAmANikatA ke ImAnadArI moTo eka guNa hato. vIsamA varSanAM temanAM lakhANomAM "mahAnIti" nAmathI "vacana saptazatI' prakaraNa che; te A jJAnayogI puruSanA cittamAM e vaye, - vyavahArazuddhinI sAdhanAne aMge jijJAsu mAnave potAnI jIvanacaryAne viSe keTalI jhINI nItirItio vicAravI ghaTe che, - te batAve che. tenI sAthe e paNa emAM joI zakAya che ke, te umare (20muM varSa te che) kavie te vize keTaluM vigatavAra, UMDuM ane vyApaka saMsAra-nirIkSaNamAMthI Akalana karyuM che. A "mahAnIti"mAM "vacana saptazatI' nAmathI 700 bodhavacane lakhAyAM che. te bAda, "vacanAmRta" mathALe 126 vacane che, temAM 16mA vacanamAM A "vacana saptazatI"ne ullekha karIne kahyuM che ke, "(ene) punaH punaH smaraNamAM rAkhe." (zrI.1-176). tathA te (20) varSamAM temanA AtmabaMdhu jevA zrI. catrabhuja becarane muMbaIthI lakhelA pAMca patro maLe che, temAM paNa A "vacana saptazatI"nI mahAnItine ullekha che ane te patromAM kavie A kALe potAnA aMtaramAM eka je mane maMthana cAlatuM, tene guhya citAra aMgata rUpe A mitrane lakhyo che. te parathI A "mahAnIti'nuM prayojana kevaLa AtmabodhArthe ja nathI, paraMtu eka navadharma-pravartananA prasthAna rUpe che. ema jaNAya che. For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uka jJAnI bhakatanI pratibhA kavinA jIvanamAM navadharmapravartananI A lokopakArI vastu temanI pratibhAno eka noMdhapAtra aMza batAve che. te vize have pachI alaga prakaraNamAM joIzuM. ahIMyAM e noMdhavuM jarUrI che ke, kavie temanA 20mA varSe vicArIne zabdabaddha karelI A "vacana saptazatI"nI e mahAnIti mujaba zrImad pote potAnA jIvanane A samaye ghaDatA hatA. adhyAtma-mArganA yAtrIne mATe, A prakAranI nIticaryA amuka adhyAtmayogazakti ja pedA kare che. jema ke, jue zrI. hemAcArya temanA yogazAstramAM, yoganI vyAkhyAmAM ja, tene enuM prathama aMga ja gaNAve che. athavA gItAkAre ene bhAvasaMzuddhi kahIne AvI jIvanacaryAne eka tapa samAna ja varNavI che; athavA "daivI saMpada"nA saMdarbhamAM e ja vAta kahetAM abhayanI sAthe bIje naMbare ene savasaMzuddhi kahI che; ane te pachI trIje sthAne "jJAnayoga-vyavasthitine kahI che, ke jeno pAyo ja A bhAva- ke sava- saMzuddhi ke cittazuddhi ja che. ema A vyavahArazuddhinI vastu sAdhakane mATe autika mahIM, AdhyAtmika eka yogabaLa ja bane che, jene AdhAre te AgaLanI jJAnayAtrA kheDavAnuM sAmarthya pAme che. A ja vastune bIjI eka rIte vicArIe te, mAnava jIvanamAM be nakhA aMza batAvI zakAya - eka tenA bAhya jagata ke saMsAra sAthenA saMsargathI nIpajatA vartana vyavahAranuM bahiraMga; - jeno Ugama, tenA aMtarloka ke tenA svabhAva ke aMtaramAMthI che; - e arthamAM joke te sAva bahira na gaNAya. A aMtara ene jIvananuM bIjuM, - kaho ke, aMtaga che, ke jene paNa sAva aMtanuM te na ja kahevAya; kema ke, tenA bhAvo bAhya jagatanA IDhiyArtho ke padArthonI joDe, - ApaNA aMtaranAM rAgadveSa, vAsanA, ne kAmakrodhAdi vaDe -saMdhAyA che. Ama chatAM, ApaNI samajUtInI spaSTatAne khAtara, A be aMgane ApaNe aMtaraMga ne bahiraMga judAM mAnIne kahIe ke, temAM mAnava jIvananuM bahiraMga - For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahArazuddhiga te saMsAranA saMgamAMthI pravartate vyavahAra-jIvana-bhAga che, ke jene sthULa rUpe saMbaMdhamAM AvIne jagata jue jANe ne spazIne cAle che. ane bIjuM aMtaraMga eTale jIvanane AMtara mane loka ke cittabhAga; ke je sAdhAraNa rIte jagata jue jANe ke pAmI zake nahi,- ene anumAnathI kapIne cAle che. A AMtara jIvana ApaNI sUkSma kAmahetusRSTi che; jene vize kahevAya che ke, te ja baMdha-mokSanuM kAraNa che; jethI tenI saMzuddhi karavI e sAdhanAno Adi kAMDa che. tethI karIne A be bhAga sAva alaga ane nokhAM be khAnAM nathI; eka ja mAnava-vyaktitvanAM be pAsAM che - dvidaLanA kaNa peThe jaDAyelAM che. paraMtu mAnava cittanI racanA bhAre vilakSaNa che. tenAM. bahiraMga tathA aMtaraMga Ama otaprota chatAM, temAM evuM saMbhave che. ke, manamAM eka ane karmamAM bIjuM, kaheNImAM eka ne raheNI-karaNImAM bIjuM, - A mithyAcAra ane daMbha vartanano durguNa che. mAnavacitta. tenA bahiraMga-aMtaraMga vacce daMbhano setu racIne, aMdara eka ne bahAra bIjuM - evo AcAra-vicAra prayojato jovA maLe che. Avo daMbhAhaMkArayukta vyavahAra lokamAM lobha ane kAmarAgathI saMbhave che. gItAkAra AvA vyavahAra aMge ja kahe che ke, te satkAramAna-pUjAthe daMbhathI cAle che. (juo a017-18). - rAyacaMdabhAImAM A durguNa lezamAtrA nahote, ema temanA paricita sajajoe kahyuM che. jema ke, gAMdhIjIe kahyuM che ke, "temanAM lakhANonI eka asAdhAraNatA e che ke, pote je anubhavyuM te ja lakhyuM che. temAM kayAMye kRtrimatA nathI. bIjAnI upara chApa pADavA sAru eka lITI sarakhI paNa lakhI hoya, ema meM nathI joyuM." zrI. jIvAbhAI amIcaMda karIne temanA samakAlIna eka sajajane kavinA A guNa viSe lAMbuM vivecana karatAM, muMbaImAM temanA (1910mAM) jayaMtI-vyAkhyAnamAM kahyuM che, sto-4 For Personal & Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 . jJAnI bhaktanI pratibhA "zrImad skUla jIvana (eTale ke, upara bahiraMga kahyuM te) pahelethI chelle sudhI evo akhaMDa bodha ApI rahyuM che ke, jevA ho tevA ja dekhAo ne jevA dekhAvA dhAratA he tevA thAo. ApaNe -na hoIe tevA dekhAvAne yatna nahi karavo. joke duniyAne A bodha kaDavo lAge tema che, paNa unnati-krama tene avalaMbI ja rahe che. lAMbA kALathI ja duniyAne evI kuTeva paDI gayelI che ke, pote jevI hoya tevI dekhAvAne yatna karatI nathI, paNa tethI vadhAre sArI dekhAvAne mithyA prayatna kare che. jevI dekhAvAnI icchA hoya che, tevI thavAno te prayatna karatI nathI; arthAta, pote pAtra na hoya chatAM pAtro che ema mAnI le che, athavA pATAtA batAvavA daMbha race che, paNa pAtratA lAvavA yatna karatI nathI. alabatta, A bAbatamAM duniyA keTalIka 'vAra AtmanirIkSaNa-zaktine abhAve bhUla khAya che, ne keTalIka vAra pitAnA sAmarthyanuM bhAna hoya che to sArA dekhAvAnI lAlasAe luccAI vApare che. amuka kAma karavAnI potAnI azaktinuM bhAna hoya chatAM te kAma karavAnuM duniyA mAthe le che ne pachI adhavacamAM te kAma aDadhuM mUkI rajhaLAve che. AthI ghaNAka goTALA UbhA thAya che, ne ghaNAka nirdoSa bhoLA jIvone hAni pahoMce che." ema jaNAvIne zrI. jIvAbhAI, temanA vyAkhyAnamAM AgaLa kavizrInI AvI nikhAlasa daMbharahita RjutA darzAvavA, kavinA A A kALanA jIvanamAMthI dAkhalo TAMke che, temAM kavinI pratibhAnI eka noMdhapAtra bAja jovA maLe che. tene tenA prakaraNamAM jovI ThIka thaze, For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 12 navadharmapravartanane manoratha jaina dharmanI duHsthiti* joIne kavine eka vakhata tene sudhAravAnuM - navuM dharmapravartana karavAnuM parAkrama karavA sudhInA manoratho AvelA ane te temaNe saMka95pUrvaka sevyA hatA, ema temanAM (20mAM varSanAM) lakhANamAMthI dekhAya che. tenI ja sAthe vairAgyabhAvanuM utkaTa anuzIlana paNa te kALamAM cAlatuM hatuM. kaho ke, kavinA jIvanano 17 thI 20 varSane, A emanA lagna pUrveno gALo, kharekhara UMDo AtmamaMthanakALa hate. A baMne bhAvonuM jhAMkhuM darzana karAvato patra muMbaIthI saM. 1943mAM lakhelo, emAM (zrI. 1-187) kavi kahe che: "tamArI patrikA pahoMcI. vigata vidita thaI. uttaramAM, mane koI paNa prakAre khoTuM lAgyuM nathI. vairAgyane lIdhe joItA khulAsA lakhI zakato nathI. joke anya koIne to pahoMca paNa lakhI zakato nathI. to paNa tame mArA hRdayarUpa, eTale pahoMca i0 lakhI zakuM chuM. huM kevaLa hRdayatyAgI chuM. thoDI mudatamAM kaMIka adbhuta karavAne tatpara chuM. saMsArathI kaMTALyo chuM. huM bIjo mahAvIra chuM, ema mane Atmika zakti vaDe jaNAya che. mArA graha daza vidvAnoe maLI paramezvaragraha TharAvyA che. satya kahuM chuM ke, huM sarvajJa samAna sthitimAM chuM. vairAgyamAM jhIluM chuM.' AzuprajJa rAjacaMdra . * jaina dharmanI duHsthiti viSe kAMIka citAra A pachI alaMga prakaraNamAM ApyuM che. : - For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhakatanI pratibhA duniyA matabhedanA baMdhanathI tattva pAmI zakI nathI. satya sukha ane satya AnaMda te AmAM nathI. te sthApana thavA eke kharo dharma calAvavA mATe AtmAe jhaMpalAvyuM che, je dharma pravartAvIza ja. mahAvIre tenA samayamAM mAro dharma keTalAka aMze cAlato karyo hato. have tevA puruSonA mArgane grahaNa karI koSTha dharma sthApana karIza. atro e dharmanA ziSyo karyA che. atre e dharmanI sabhA sthApana karI lIdhI che. "sArse mahAnIti (juo zrI.1154) hamaNAM e dharmanA ziSyone mATe eka divase taiyAra karI che. AkhI sRSTimAM paryaTana karIne paNa e dharma pravartAvIzuM. tame. mArA hadayarUpa ane utkaMThita cho, eTale A adabhuta vAta darzAvI che. anyane nahIM darzAvazo. tamArA graha mane ahIM vaLatIe bIDI* deze. mane AzA che ke, te dharma pravartAvavAmAM tame mane ghaNA sahAyaka thaI paDaze, ane mArA mahAna ziSyomAM tame agresaratA bhogavazo. tamArI zakti adbhuta hovAthI AvA vicAra lakhatAM huM aTakyo nathI. "hamaNAM je ziSyo karyA che, tene saMsAra tyAgavAnuM kahIe tyAre khuzIthI tyAge ema che. hamaNAM paNa teonI nA nathI; nA ApaNI che. hamaNAM to so baso cotaraphathI taiyAra rAkhavA, ke jenI zakti abhuta hoya. * grahadazA viSene A ullekha kavinI te viSenI mAnyatA darzAve che. pUrvajanma, pUrvajAtijJAna che. vizenAM temanAM maMtavya paNa AnI. cheDe yAda Ave che. For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navadharma pravartanane aneratha "dharmanA siddhAMto dRDha karI, huM saMsAra tyAgI teone tyagAvIza. kadApi huM parAkrama khAtara thoDo samaya nahIM tyAguM to paNa teone tyAga ApIza. "sarva prakArathI huM sarvajJa samAna atyAre thaI cUkyo chuM, ema kahuM to cAle. juo to kharA! sRSTine kevA rUpamAM mUkIe chIe! "patramAM vadhAre zuM jaNAvuM? rUbarUmAM lAkhe vicAra darzAvavAnA che. saghaLuM sAruM ja thaze. mArA priya mahAzaya, ema ja mAno. harSita thaI vaLatIe uttara lakho. vAtane sAgara rUpa thaI rakSA Apazo. tyAgInA ya." ane A pachI bIjo patra "muMbaI baMdara, somavAra, 1943" roja temane (zrI.1- 188) lakhe che rajisTara patra saha janmagraha pahoMcyA che. hajI mArA darzanane jagatamAM pravartana karavAne keTaloka vakhata che. hajI huM saMsAramAM tamArI dhArelI karatAM vadhAre mudata rahevAno chuM. jiMdagI saMsAramAM kADhavI avazya paDaze to tema karIzuM...koI prakAranI aDacaNa nahIM Ave. paMcamakALamAM pravartana karavAmAM je je camatkAro joIe, te ekatra che ane thatA jAya che. hamaNAM e sadhaLA vicAro kevaLa pavanathI paNa gupta rAkhajo. e kRtya sRSTi para vijaya pAmavAnuM che. tamArA grahane mATe tema ja darzana-sAdhanA, dharma ityAdi saMbaMdhI vicAro samAgama darzAvIza. huM thoDA vakhatamAM saMsArI thavA tyAM AvavAno chuM. tamane AgaLathI mArA bhaNInuM AmaMtraNa che li. rAyacaMdra" aMtamAM "saMsArI thavA tyAM AvavAno chuM..." lakhyuM che, te tyAra pachI saM. 1944nA mahA suda 12 nAM kavinAM lagna thavAnAM hatAM, For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 jJAnI bhaktanI pratibhA te vizeno ullekha che. ane A patravyavahAra saM. 1944nA zarUnA mahinAmAM te ja bhAi catrabhuja joDe AgaLa cAlu che. muMbaI, kArataka suda 5, 1944 roja, "li. rAyacaMdanA jinAya nama:" evI sahIne patra che, temAM lakhe che:- "mArA saMbaMdhI niraMtara nizcita rahejo. ApanA saMbaMdhI huM ciMtAtura rahIza. jema bane tema. ApaNA bhAIemAM prIti ane saMpa zAMtinI vRddhi karajo. ema karavuM mArA para kRpA bhareluM Tharaze. vakhatano rUDo upayoga karatA rahejo; gAma nAnuM che topaNa. niraMtara saghaLA prakArathI nizcita rahezojI." te pachI muMbaI, poSa vada 10, budhavAra, 1944no bIjo para che, temAM lagna saMbaMdhI miti nizcita thaI te aMge saMmati darzAvIne (agAu joyuM te) lakSmI saMbaMdhI lakhe che. (zrI.1-189): lakSmI para prIti nahIM, chatAM koI paNa parArthika kAmamAM te bahu upayogI thaI paData ema lAgavAthI mana grahI ahIM te saMbaMdhI satsagavaDamAM hato... parA karatAM vakhate lakSmI aMdhApo, baherApaNuM ane mUMgApaNuM ApI de che, jethI tenI darakAra nathI." ane AgaLanA mATe kalpAtA mahAkArya aMge paNa aMte ullekha karatAM kahe che ke, "je pada Aja rAjayazrI cakravartinI vikaToriyAne durlabha - kevaLa asaMbhavita che - te vicAro, te vastu ane pada bhaNI kevaLa IcchA hovAthI ..."; ane ema kahIne aMte kahe che, A saghaLA havAI (atyAre lAgatA) vicAro mAtra Apane darzAvuM chuM. aMta:karaNa zukala adbhuta "A vicArothI bharapUra che. paraMtu Apa tyAM rahyA ne huM ahIM rahyo!" A lAMbe patravyavahAra kavizrInA A kALe vartatA aMtarajIvanano khyAla Ave te mATe ahIM utAryo che. e ja samaye te saMsArInuM gRhasthajIvana paNa svIkAre che. A vicitra visaMvAda lAge, paraMtu jeo. For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 . navadharma pravartanane maneratha jIvAtma nA adhyAtmajIvananI gUDha gati jANe che, teo emAM kadAca sUkSma saMvAditA ke eka-adhyAtma-sUtratA bhALI zake. kavi je patramAM mA navadharmapravartananI puruSArtha-vastu ane tenA parAkramane varNave che, temAM ja te sahajabhAve potAnA bhAvI lagnanI vAta paNa kare che. ane gayA prakaraNamAM ApaNe e ja jotA hatA ke, kavi daMbharahita saraLa puruSa hatA zrI. jIvAbhAI amIcaMda kahe che ema jevA ho tevA ja dekhAe; ne jevA dekhAvA dhAratA ho, tevA thAo." "ApaNe na hoIe tevA dekhAvAno yatna nahi karavo." ane teno dAkhalo kavinA jIvanamAMthI ApatAM, te uparanI ja kavinI pratibhAnA viSayane laIne kahe che, te vastu eka nokhA prakaraNa rUpe jovA jevuM kavi-jIvananuM pAsuM che. te lakhe che.: zrImAnanA jIvanavyavahArane ekAda prasaMga, temanI jevA hoIe tevA dekhAvAnI nikhAlasa vRttine citAra ApI zakaze. matamatAMtarone lIdhe jaina mArganI chinnabhinna sthiti thaI gaI che. tene punaruddhArA karavAnI potAnI icchA hatI, ane te icchA pAra pADavAne kevA sAmarthyanI jarUra che, kevAM kevAM vidano ADe Ave tema che, te saghaLAno saMpUrNa vicAra temaNe karyo hato; ne vidananI prabaLatA chatAM, parama kAruNya svabhAvathI ane te saddharma pratyenI parama bhaktithI temaNe te kAma hAthamAM levA dhAryuM. paraMtu te ja vakhate temaNe potAnA sAmarthya para najara nAMkhI ane AtmanirIkSaNathI potAnA sAmarthyamAM kAMIka UNapa pitAne jaNAI. AthI nizcaya kIdho ke, svarUpAnusaMdhAna pAmyA pachI sarva saMga parityAga karavo, ne sarva-saMga-parityAga paNa tyAre ja karavo ke jyAre sarva prakAranI sAMsArika saMpattie jAte meLavelI hoya; A - tyAga pachI ja zAsana-uddhAranuM kAma hAthamAM levuM. te pahelAM, anya puruSonI peThe, uddhAraka svarUpe bahAra dekhAvuM nahi. temane ema lAgyuM hatuM ke, jAte meLavelI aDhaLaka saMpattine tyAga duniyAne ati divya For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI pratibhA lAge che, ne tevA tyAgathI duniyAmAM tyAgI tarapha pUjyabhAva utpanna thAya che. A lokazraddhAne lIdhe tyAgInA prayatna saphaLa nIvaDe che. bhagavAna buddhadevano tyAga duniyA abhinaMde che te paNa AvA ja kAraNathI. "Ama nizcaya para AvyA pachI temaNe potAnI manoratha-sRSTi pAra pADavAno yatna AraMbhyo. snehI vargamAMthI A vakhate zAsana-uddhAraka svarUpe bahAra paDavAnuM paNa ghaNuM dabANa karavAmAM AvyuM. paraMtu sarvane ekasarakho ja javAba vALyo ke, jyAM sudhI pote dhArelA saMjogomAM mukAya nahi, tyAM sudhI te kAma hAthamAM leze nahi. pratyuttaramAMnAM keTalAMka vAkyo A pramANe che: abhinna evuM haripada jyAM sudhI ame amArAmAM nahi mAnIe tyAM sudhI "pragaTa mArga" kahI zakIzuM nahi......" 'paramArtha kevA prakAranA saMpradAya kahevo, e prakAra jyAM sudhI upAdhi joga parisamApta thAya nahi, tyAM sudhI maunapaNAmAM e ja avicAra athavA nirvicAra rAkhyo che. athavA te vicAra hAla karavA vize udAsInapaNuM varte che." Ama kavinAM ja vacana TAMkIne temanI pratibhAnI A vastune samAropa karatAM zrI. jIvAbhAI paTela aMte kahe che: kevuM nikhAlasa hRdaya ! Aja te, je zakti potAnAmAM nathI te che, ema duniyAdArI laIne potAne tathA anyane Thage che. paraMtu A sAdhucaritra batAve che ke, jevA ho tevA dekhAo." ahIM noMdhapAtra bAbata e che ke, zrImade saMsAra-sudhAraka ke zAsana-uddhAraka banAvAnI lokavAsanA sevI hatI, chatAM uparanA kAraNasara tene saMyamamAM lIdhI hatI; emAM je vivekavicAra che, te A puruSanI lokottaratA batAve che. For Personal & Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navadharmapravartanane manoratha ahIM ApaNane atyAranI ApaNI deza-sthiti ane netAgIrIne je roga phelAyo che te yAda Avaze. vyAkhyAnakAre tenI mArmika Takora karI ja che; paraMtu, khAsa to ahIM gAMdhIjInI pratibhA ane sAdhanA yAda Ave che. te paNa jevA hoIe tevA dekhAvuM, evI ArasI jevI raheNI-karaNI ane jIvanacaryAnA, emanA AdaraNIya rAyacaMdabhAI jevA ja, aThaMga sevaka hatA. paraMtu prakRtie te sudhAraka hatA, satyanA prayogakAra hatA; ane te aMge kahetA ke, pracAranuM kAma meM eka ja rIte karI jANyuM che: AcArathI ane AcAranI joDe jijJAsu sAthe vArtAlApathI." (te uparAMta lakhANa, patrakArI i, paNa ahIM samajI levuM ghaTe.) emaNe jIvanamAM jAhera sevAno rAha laI, temAM adhyAtma-sAdhanA joI, jANI, ane anusarI. te sAdhanA karavAne mATe ja potAnI sattvasaMzuddhino Atmayoga satata sAdhatA jatA; ema pote karatA ne jeo sAthe thavA mAge temane sAthe laIne jIvanacaryA ghaDatA ane khIlavatA. ema karatAM temaNe emanI jIvana-vrata-mALA zodhI, jAte amalamAM ANIne saMzuddha karI, - eka prakArane satya-ahiMsA-vyavahAra-yoga ja prayojyo. zrImadbhI pratibhA, AnI tulanAmAM jotAM, judI jaNAyA vinA nathI rahetI. adhyAtmayoganI paribhASAmAM A bhedane TUMkamAM -kahIe to, zrImada sAMkhyayoganI jJAnaniSThA dharAvatA hatA; gAMdhIjI karmayoganI satya-prayoga-niSThA dharAvatA bhakta jIvanayogI hatA. joke, A pharaka tatvata: maulika nathI, ema paNa adhyAtmavidyA kahe che; baMnene eka samaje te kharuM samajyo che. (juo gItA, a0 5.1 thI 5) chatAM bAhyata: jotAM, sAdhanAno prakAra nokho paDato dekhAya. zrImaddana sAdhanAprakAra avyaktopAsaka hato; tenI dRSTie gAMdhIjI vyakatapAsaka (gItAnI paribhASAmAM) kahI zakAya.* ane emAM avyakatopAsaka gati meLavavI * A bhedanuM nirUpaNa gItAkAra a. 12mAM glaeN. 1 thI 15 mAM kare ' che, te jevuM AnA abhyAsIne rasaprada lAgaze. For Personal & Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 jJAnI bhakatanI pratibhA dehadhArIne mATe agharI che: zrIma sAdhanA-prakAra A kaThaNa rahe. hatuM. tenI vibhUti, vairAgya ane ciMtana-manana-dhyAna-nididhyAsanano satata tIvra abhyAsa, e che. zrImade A vastu jaina darzananI paraMparA ane paribhASAmAM mukhyatve jANI hatI, ane enA kramanI guNazreNI temaNe emanA pelA prakhyAta bhajana "apUrva avasara"mAM varNavI che. A guNazreNI caDI cUkyA vinA dharmasudhAraNAnuM kArya na thaI zake - na karavuM joIe, e zrImannAM samaja-saMkalpa kharekhara stutipAtra che. AthI te A viSe mauna sevIne tathA potAnA nikaTanA mitrone paNa tema ja karavAnuM kahIne, pote utkaTa bhAve A sAdhanAmAM prathama lAge che; ane temAM siddhi meLavyA upara peluM kArya mokUpha rAkhe che. For Personal & Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 jainadharma sudhAraNA zrI. rAyacaMdabhAIe jainadharmanI paristhiti viSe je joyuM,- je parathI temanAmAM tenA sudhAraka tarIke kAma karavAnI Urmi jAgI, - te bAbatamAM "rAjabodha'nA saMpAdaka zrI. lakhamajI hIrajI maizerI (tenI prastAvanAmAM) nIce pramANe lakhe che: "zrImAna rAjacaMdra jyAre samAja samakSa sanmukha AvyA, tyAre jaina samAjanI sthiti aneka prakAranA matamatAMtaromAM mazagUla hatI. lokone evuM manAvavAmAM AvyuM hatuM ke, pote je kuLamAM janmyA hoIe, te kuLanA saMpradAyanA dharma-vicAro game tevA hoya, paraMtu tene vaLagI rahevAmAM ja kalyANa che. A ilAkAnI taraphamAM jainanA be mukhya gacchamAM aneka alpa alpa bAbatamAM vikhavAda cAlyA karato hato. saM. 1943nI sAla;- ke je sAlanI lagabhaganAM varSo "samakita sAra' ane "samakita zahoddhAra" rUpI kalezonAM sthAna hatAM, tyAre mAtra 18 varSanI vaye, zrImad rAjacaMdra jaina mArganI dazAnuM nIce pramANe avalokana karI zakyA hatA : - ""jaina samudAyamAM paraspara matabheda bahu paDI gayA che. paraspara niMdAgraMthIthI jaMjALa mAMDI beThA che. mahAvIra bhagavAnanA bhaNIthI. upAsaka varganuM lakSa gayuM; mAtra kriyAbhAva para rAcatA rahyA; jenuM pariNAma dRSTigocara che. aMgrejonA zodhamAM AvelI pRthvInI vasati lagabhaga doDha abajanI gaNAI che; temAM sarva gacchanI maLIne jaina prajA mAtra 20 lAkha (chellA vasatipatraka pramANe lagabhaga 13 lAkhanI 75 For Personal & Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI pratibhA che.) lagabhaga che. e prajA te zramaNopAsakanI che. emAMthI, huM dhAruM chuM ke, nava tattvane paThana rUpe be hajAra puruSo paNa mAMDa jANatA haze; manana ane vicArapUrvaka jANanArA te AMgaLIne Terave gaNI zakIe teTalA puruSo paNa nahIM hoya. jyAre AvI sthiti tattvajJAna saMbaMdhI thaI gaI che, tyAre ja matamatAMtara vadhI paDayA che. sarvajJa bhagavAnanuM kaheluM gupta tattva pramAda-sthitimAM AvI paDyuM che, tene prakAzita karavA tathA pUrvAcAryonAM gUMthelAM mahAna zAstro ekatra karavA, paDelA garachanAM matamatAMtarane TALavA, tema ja dharmavidyAne praphulita karavAnI avazya che ema darzAvuM chuM. pavitra syAdvAdamatanuM DhaMkAyela tattva prasiddhimAM ANavA jayAM sudhI prayojana nathI, tyAM sudhI zAsananI paNa unnati nathI. vADAmAM besI rahevA karatAM matamatAMtara tajI ema karavuM ucita che. huM icchuM chuM ke, te kRtyanI siddhi thaI jainAMtara - ga7 matabheda TaLo, satya svarUpa upara manuSya maMDaLanuM lakSa Avo ane mamatva jAo." ema kavizrInA zabdo TAMkIne AgaLa zrI. maizerI temanI prastAvanAmAM kahe che: "A vicAro saM. 1943nI sAlamAM samAja samakSa mUkyA hatA. A samaya evo hato, ke jyAre samAjano lakSya bahudhA matamatAMtaranAM rakSaNa karavAmAM ane zuSka kriyAomAM kalyANa mAnI levAmAM AvatuM hatuM. jJAna, AtmajJAna ke tattvajJAnano lakSya ja lagabhaga AvaraNa pAmI gayo hato." jemAM mukhya be zAkhAo jANItI che - vetAMbara ane digaMbara. Ama jaNAvI zrI. maizerI AgaLa lakhe che: "lagabhaga be hajAra varSa thayAM, teonI vacce abhiprAya-bheda evo thaI gayo hato ke, kema jANe teo ekabIjAnA pratipakSIo For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma sudhAraNA hoya. zrImAna rAjacaMdra A be zAkhAonA saMbaMdhamAM A pramANe abhiprAya dhAraNa karyo hato: zarIrAdi baLa ghaTavAthI, sarva manuSyothI mAtra digaMbara vRttie vartIne cAritrano nirvAha na thaI zake tethI jJAnIe upadezelI maryAdApUrvaka vetAMbarapaNethI vartamAnakALa jevA kALamAM cAritrane nirvAha karavAne arthe pravRtti che, te niSedha karavA yogya nathI. tema ja vastrano Agraha karI, digaMbara vRttine ekAMte niSedha karI, vastramUrchAdi kAraNothI cAritramAM zithilapaNuM paNa kartavya nathI. digaMbarapaNuM ane zvetAMbarapaNuM deza, kALa, adhikArI-yoge upakAranA hetu che. eTale jyAM sudhI jJAnIe jema upadezya tema pravartatAM AtmArtha ja che." " zrImAna rAjacaMdranA A vicAro saM. 1953mAM lakhAyA che; ane tyAra bAda ja jainanA sarva samudAyomAM matamatAMtara TALI. avibhakta jena-sthiti lAvavAne ghaNo parizrama cAlI rahyo che." sAMpradAyikatA vizenI A prakAranI vivekabuddhi-niSTha AlocanA paNa rAyacaMdabhAInI pratibhAno eka mahattvano bhAga darzAve che. AtmazraddhAnI buddhiniSThAthI harakoI vAtane vicAra-viveka karavAnI A temanI rIti joIne ja gAMdhIjI temanA bhaNI AkarSAyA hatA.- joke, temanA AkarSaNano prAraMbha to, prathama darzane kavinI camatkArI avadhAna zakti joIne thayo hato. I.sa. 1891mAM bArisTara thaI gAMdhIjI muMbaI UtaryA te vAta karI, "AtmakathAmAM AgaLa te lakhe che:- . dA. mahetAne Agraha mane potAne tyAM ja utAravAnuM hatuM, eTale mane tyAM ja laI gayAM. temaNe) je oLakhANo temane ghera karAvI temAMnI eka noMdhyA vinA na cAle. temanA bhAI revAzaMkara . . jagajIvananI sAthe te janmanI gAMTha baMdhAI. paNa huM jemanI vAta karavA icchuM chuM te te kavi rAyacaMda athavA rAjacaMdranI. dAktaranA moTA bhAInA te jamAI hatA, ne revAzaMkara mjIvananI peDhInA. For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI pratibhA bhAgIdAra ane kartAhartA hatA. temanI uMmara te veLA 25 varSa uparanI nahotI. chatAM te cAritryavAna ane jJAnI hatA, e to huM pahelI ja mulAkAte joI zakyo. te zatAvadhAnI gaNAtA hatA....A zaktinI mane adekhAI thaI, paNa huM te upara mugdha na thayo. jenA upara huM mugdha thayo te vastune paricaya mane pAchaLathI thayo. e hatuM emanuM bahoLuM zAstrajJAna, temanuM zuddha cAritraya, ane temanI Atmadarzana karavAnI bhAre dhagaza. Atmadarzanane ja khAtara te potAnuM jIvana vyatIta karatA hatA, ema meM pAchaLathI joyuM. hasatAM ramatAM pragaTa hari dekhuM re, mAruM jIvyuM saphaLa tava lekhuM re muktAnaMdane nAtha vihArI re, odhA jIvana-dArI amArI re...." e muktAnaMdanuM vacana temane moDhe to hatuM japaNa te temanA hRdayamAM aMkita hatuM." jIvanamAM parama anubhUtinA A Adarzane ja gItAkAre pelA eka ja zlokamAM (a) 7-11) kahI nAMkhyo che: bahUnAM janmanAmante jJAnavAn mAM prapadyate / vAsudevaH sarvam iti sa mahAtmA sudurlbhH|| A prakArane adhyAtma-jIvana-vikAsa kavinAM chellAM varSomAM mukhyatve thayuM hatuM. te sAthe temane mane ratha jaina dharmasudhAraNA viSe hata; ane te aMge prathama pate jJAnaniSThA prApta karavI joIe tathA duniyAnI najaramAM baLavAna gaNAya evI vibhUti sAdhIne cAlavuM joIe, e prakAranA bhAvathI, sudhAraNAnuM paramArtha-kArya tarata hAtha na dharavuM, -ema ApaNe zrI. jIvAbhAI paTele karelA vyAkhyAnamAMthI AgaLa joI AvyA. ".abhinna evuM haripada jyAM sudhI ame amArAmAM nahi mAnIe tyAM sudhI "pragaTa mArga" kahI zakIzuM nahi - ema kavinuM For Personal & Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u3 jainadharma sudhAraNA ja vAkya temaNe A saMbaMdhe TAMkyuM che. tyAM sudhI te, bIjI tarapha, A "uddhAraka svarUpe" bahAra AvavAnI pUrvataiyArI rUpe bhAvI ziSyagaNa taiyAra karavAnI bhAvanA sevIne cAlatA hatA, e paNa zrI. catrabhujane A kALe lakhelA patromAMthI joI zakAya che. pachI A vastune aMge AgaLa zuM thayuM - kavizrIe zuM karyuM, te jANavAnI icchA saheje vAcakane thaze. jene AdhAre A viSe jhAjhuM kahI zakAya evI sAmagrI (atyAra sudhInA abhyAsamAM) ochI jovA maLI che. koI khaMtIlA saMzodhake A kAma levA jevuM kharuM. chatAM, eka be bAbate e viSe lAge che te jaNAvuM: rAyacaMdabhAInI sahaja Ajanma pratibhA temanI kuzAgra buddhi ane herata pamADe evI smRti ke avadhAna-zakti hatI. AthI ja te nAnI uMmaramAM paNa anekadharmI vividha zAstrono abhyAsa adabhuta tvarAthI karI zakyA. eTaluM ja nahi, tenA dahana rUpe, potAnI svataMtra bhASAmAM teno sAra maulika Dhabe ApatA graMtho temaNe lakhyA; ane A graMtho temaNe samAjanA vyApaka lokazikSaNane sAdhavAnI pracArabhAvanAthI - paropakArabuddhithI racyA hatA. potAnA AtmArthe je zAstra-abhyAsa karatA gayA, tene sara anya saune te paragaju puruSa lakhIne kahetA paNa gayA. temanuM graMtha-lekhana-kArya A rIte paNa jovA jevuM che. temAM temanI pelI sudhAraka vRttino bhAva rahelo hato. A bAbatamAM "rAjabodha'nA saMpAdaka ane kavinAM samakAlIna ziSya-mitra samA zrI. maizerI temanI upara TAMkelI) copaDInA prAraMbhe kavinI TuMkI jIvanakathA Alekhe che, temAMthI nIcenuM utAryuM che: chUTI chavAyI kavitA sivAya temaNe keTalAMka pustako lakhyAM che. temanI "mokSamA" kyAranI prasiddhi pAmI gaI che; A graMtha jaina dharmanI kUMcI samAna che. A temaNe 17 varSanI vaye racyo hato. temanA aprasiddha graMtho (A lakhANa I.sa. 1909nuM hoI, tyAre te aprasiddha For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhakatanI pratibhA haze. have te prasiddha thayA che.ma.) gAdhirAtri tathA paMDyAtiya ane AtmAMnA viSaya para keTalAka nibaMdho che." Ama jaNAvIne te lekhaka AgaLa jaNAve che ke, "jainadharma tathA tenA tatvajJAnanA mukhya siddhAnta karmavAda che. karmavAdamAM temane akhaMDa zraddhA hatI. temane A karmavAda para pramANe sAthe eka pustaka lakhavAne ane bhagavAna mahAvIre prakAzelA siddhAMto para graMthamAlA lakhavAne vicAra hato; paraMtu durbhAgye lAMbI mAMdagIne sababe tema temanAthI thaI zakyuM nahi. vaLI temaNe dharmanA keTalAka simbAne pratipAdita karyA hatA. jaina ane bauddha sAhityanuM saMbhALapUrvaka nirIkSaNa karyA pachI teo evA nirNaya para AvyA hatA ke, mahAvIra ane buddha baMne bhinna mahAna puruSo hatA; tenA siddhAMto taddana judA hatA; ane jainadharma e bauddhadharmanI zAkhA che, evI yuropIya paMDitenI je mAnInatA hatI, te barAbara pramANa sahita nathI. teo kahetA ke, jainonA be hajAra varSanAM prAcIna hastalikhita pustako parathI spaSTa rIte jaNAya che ke, mahAna mahAvIra ane mahAna buddha e dhArmika pratispardhIo hatA. zrImad A paNa nizcita rUpe pratipAdita karatA ke, jananI be mukhya zAkhA, nAme digaMbara ane zvetAMbara, dezanI aniyamita sthitine laIne janma pAmela che." ema temaNe temanA zAstrAbhyAsane AdhAre maulika saMzodhana rUpe keTalAMka nava-vidhAne rajU karelAM, evuM noMdhIne zrI. maizerI temanA lekhanA aMte kahe che : zrImad rAjacaMdra dareka rIte lAkSaNika siddhithI aMkita puruSa hatA ...temanI mAnasika zaktio adabhuta rIte camatkRtivALI hatI; tema ja temanA cAritranI naitika unnati cakita karanAra hatI. satya ane temano Adara, vyApAramAM atyaMta cIvaTathI naitika tattvone vaLagI For Personal & Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma sudhAraNuM rahevAnuM vana, game teTalI viruddhatA chatAM, je kharuM teo mAnatA te karavAnI temanI nizcita vRtti, ane temane kartavya saMbaMdhe ucca Adarza, - jeo temanA sahavAsamAM AvatA, temanAmAM preraNA karI temanI unnatinI zreNI para caDAvatAM. temanI bAhyAkRti DimAkavALI na hatI, paraMtu AMtarika zAMti ane gAMbhIrya te temanAM ja hatAM. temanuM dharmo tathA tattvajJAna saMbaMdhI vizALa ane yathAsthita jJAna, temanI samajAvavAnI adabhuta zakti, ane upadeza karavAnI temanI divya paddhati hovAthI, temanA upadezo pUrNa lakSapUrvaka sAMbhaLavAmAM AvatA hatA. uzkeranAra saMjogo hoya tyAre paNa temano AtmasaMyama eTalo badho pUrNa hato, temanI madhyaratha rIte samajAvavAnI zakti eTalI badhI mahAna hatI, ane temanI hAjarI eTalI badhI preraNAtmaka hatI ke, jeo temanI sAthe vAdavivAda karI temanA upara jaya meLavavAnI buddhie AvatA, teo taddana teothI vaza thaIne temanI AdarapUrvaka stuti karatA jatA hatA." A prakAranuM varNana gAMdhIjI vize paNa temanA keTalAka mulAkAtIoe karyuM che, e ahIM yAda Ave che. aMte zrI. maizerI pitAnA laghu lekhana samAropa karatAM, kavinA dharmasudhAraNAnA manoratha vize kahe che, - je ApaNI vicAraNAmAM prastuta che, - te have joIe: "hiMdanI vartamAna dazA para zrImad rAjacaMdrane kheda thato ane te dUra karavAne hamezAM icchA dharAvatA hatA. vartamAna sAmAjika ane rAjakIya prazno paranA temanA vicAro udAra hatA. teo kahetA ke, jainomAM jJAtibheda jevuM kAMI paNa hovuM joIe nahi; kAraNa ke, jeTalA jaino che temane eka ja prakAranuM jIvana-vartana rAkhavAnuM hoya che. badhA sudhArakomAM je sudhAraka pavitrAtama AzayathI ane dAMbhika vRtti vagara sudhArAnuM kArya karyA jAya che, temane zrImad uccatama paMkti ApatA. vartamAna kALanA dharmaguruono doSa e kAraNathI kADhatA hatA zA0-6 For Personal & Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI pratibhA ke, teo, sva-saMpradAyanA mohathI AgrahI upadeza karI, kAlanA pherakAranuM lakSa rAkhatA nathI; potAne prabhunA avatAra tarIke kahevaDAvavAnI icchAthI potAnuM kharuM kartavya vAraMvAra bhUlI jAya che, ane je zakti pitAmAM na hoya chatAM tene dAvo karavAno garva rAkhe che. tenAM pAchalAM varSomAM e te spaSTa jaNAtuM hatuM ke, zrImad potAnA jIvanane saMdeza dharmaguru tarIke ApavAnI taiyArI karatA hatA. paraMtu durbhAgye maraNe vacamAM paDI te saMdeza pUrNa thatAM aTakAvyo che. chatAM muMbaI ilAkAnA jainamAM eka navIna jIvana upajAvavAmAM zrImad vijaya pAmyA che. sAdhAraNa rIte evuM manAya che ke, jo teo vadhu jIvyA hota to hAlanA jainadharmanI saMpUrNa darzananI krAMti karI hatI, ane mahAna mahAvIre je vAstavika upadeza Apyo che, te upadeza lokone zIkhavyo hota. jainadharmanA aneka gacchabhedo kADhI nAMkhI, mahAvIre sthApelo eka sAmAnya dharma sthApavAne teone vicAra hato. AvI upayogI jiMdagI apakava vaye upayogamAM AvatI baMdha paDI, tethI dezane cokhe geralAbha thayo che." ahIM mane ema vicAra Ave che ke, jo zrImad lAMbuM AyuSya pAmyA hatA, ane temanA AtmabaMdhu gAMdhIjI 1914 bAda hiMdamAM AvyA te kALe e be mahAjano sAthe AvyA ne varyA hota, to hiMdamAM kevo itihAsa jovA maLata vAru! paraMtu bhagavAna ene rahe ane tevA potAnA (mAnavane ajJeya ja rahetA evA) sRSTi-saMketathI ja, tenA AvA puruSone potAnA divya sAdhana rUpe vApare che; ane te puruSo paNa te pUratA tenI yogamAyAthI ke suvarNamaya pAtrathI DhaMkAyelA satyamAM ja rame che - IzvarI saMketano mahattvAgraha jIvanamAM laIne jhUjhe che. zrImadgI avadhAnazakti ane te viSeno bhAva eno dAkhalo gaNAya. athavA gAMdhIjInA jIvanamAM joIe te, e potAnA aMtakALe ja pAmyA ke, hiMdanI prajA temaNe batAvelI sabaLanI ahiMsAthI nahIM, paNa varjya gaNelI evI nirbaLanI ahiMsAthI cAlatI hatI. jIvanabhara AvuM mAyAvaraNanuM ajJAna rahyuM tethI ja te hiMda svarAjane mATe avatArI Dhabe jhUjhI zakayA, ane chevaTe jJAna pAmatAM vidAya thayA. For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 mahattvAkAMkSA ane dharmatattva-samabhAva zrImAnanI mahattvAkAMkSA pote saMpUrNapaNe svAtmahitamAM sthira thayA bAda, avibhakta jaina mArga banAvavAnI hoI, te jainamArgane punaruddhAra icchatA hatA. eTale, sAmAnya loko evuM mAnI levAnI bhUla kare ke, teono irAdo navo paMtha calAvavAno hato, to te kevaLa svAbhAvika che" - A pramANe kavijInA nAnA bhAI manasukhalAla mahetAe vi. saM. 1966nI kavinI jayaMtinI sabhAmAM (muMbaI) kahyuM hatuM. ane ema jaNAvIne emaNe AgaLa evuM paNa kahyuM hatuM ke, "mane eka STie navo paMtha cAlavAnuM kahenArA satya paNa lAge che. te zI rIte? - eTaluM to kharuM ke, kaMI paNa garacha-mamatvabuddhi rAkhyA vinA avibhakta jainadharma joIe, evI abhilASA hAlanA jamAnAnA vargamAM utpanna thaI che. A abhilASA mULa ane prathama zrImAna rAjacaMdramAM utpanna thaI hovAthI, e abhilASA dharAvanAra vargane zrImAnanA vicAranA anusaranArA tarIke oLakhAya e svAbhAvika che; ane jo eLakhAya te sAmAnya samudAya teone zrImAnanA paMthI tarIke oLakhe to temAM kAMI asvAbhAvika nathI..A navo varga svAbhAvika rIte potAnA AdarzarUpa puruSa pratye bahu mAna ane zraddhA tathA bhakti batAve che......zraddhA ane bhakti evI apUrva cIja che ke, tenA vegane lIdhe manuSyo ghaNI veLA laukika dRSTino khyAla na karatAM pitAnA ja vicAramAM dRDha rahe che. bhaktinI apekSAe bhaktinI hada -amaryAdita karavAthI AtmAne lAbha ja thAya che; (kema ke, temAM tene 83 For Personal & Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI pratibhA iSTadevane zraddhAbhAva tene aMgata rUpe sAdhanAbaLa prerI zake che. - ma.); paNa sAmAnya samudAyane te amaryAdita hada sahana karavAnI sahiSNutA rAkhavAnI prakRti hotI nathI...zrImAnanA saMbaMdhamAM paNa Ama baneluM mane to lAge che." Ama vibhUti-pUjAthI paMtha-saMpradAyanI lokazraddhA janme che; e ja lokamAnasa-prakriyA moTA dharmo pratye paNa hoya che, jene laIne dharmone nAme sArAsArInI sarasAInI takarAro ane zAstrArtho tema ja vitaMDAvAda, - are jehAdo sudhInuM - cAlavuM joIe chIe. jaina tattvadarzanAdi viSe zrImad nI zraddhA bhaktimAM paNa e prakAranuM pariNAma temanAM zarUnAM zAstra bhyAsakALanA varSomAM nIpajevuM lAge che. paraMtu temAM kevaLa pAMDityanI tarkabhASA nahotI - sAdhakanI zraddhAbhakti hatI; te kAraNe te svabuddhinA potAnA pramANune chevaTanuM kahe che; e vastu temanI. pratibhAnI jJAnI bhakta prakRti batAve che. zeya zuM che, te paratve temanI zAstrArtha-abhyAsa-dRSTi je baMdhAI hatI, te mukhyatve jaina darzanAnusAra, hatI, ane tene apanAvIne te potAnI mokSasAdhanAmAM lAgyA hatA, eTalo sAra emAMthI ApaNe laI zakIe. je te koI dharma-saMpradAyanA AdipuruSanA avasAna bAda, lokaitihAramAM khIlIne cAlatA koI paNa mahAna dharmamAM, kALe karIne (rUDhi ane pratiSThAnA abhimAna pUrvaka) amuka jaDatA AvIne, aniSTa: lAge evA rUDhAcAra 80 rUpe saDo pese ja che. mATe to je te saMpradAyo ke dharmomAM punarutthAna karanArA mahApuruSo pedA thatA ja rahe che. vaiSNava dharmamAM ja nahIM, jainadharmamAM paNa, 19mA saikAmAM AvuM vipariNAma jovA maLatuM ja hatuM, - jenI sAme kavizrIne jIva UkaLato hato; ane te aMge bane to kAMIka karavAnI temanI mahecchA hatI. paraMtu, te kAma. mahaMtAI ke gurUvAdI paMtha zarU karavAnuM ke calAvavAnuM nathI; paNa sahajarUpe sAdhavAnuM dayA-paropakAra-kArya che; ane ema karavAne mATe jAte. For Personal & Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatvAkAMkSA ane dharmatatva-samabhAva 85 jarUrI AtmasAdhanA karIne lAyakAta prathama meLavavI joIe, ema te samajyA hatA; A emanI vizeSatA hatI. eno ullekha karIne te ja varSanI (saM. 1966) zrImada-jayaMtI-sabhAmAM sAkSara zrI. kRSNalAla meo jhaverIe paNa ("yadA yadA hi dharmasya glAni: bhavati' e zloka TAMkIne vivecana karatAM kaheluM jovA maLe che: "jena saMpradAyanAM mULa to paNa ghaNAM maMda AcAra-vicArothI AcchAdita thaI gayelAM, te AcchAdana dUra karI e saMpradAyano punaru ddhAra karI pAcho tene tenI asala vizuddhatAe pahoMcADavo, e potAnI jiMdagInA pAchalA bhAgamAM zrImAna rAjacaMdrano ucca Azaya hato. alabatta, evAM pagalAM bharanArane moTI muzkelI vacce kAma karavuM paDe che. keTalAeka samajIne ane keTalAeka vagara samaje, ema temanA ghaNA - zatruo thavAno saMbhava che.......vaLI jo navo sudhAro amalamAM Ave, te jUnA AcAro vaDe je lokonuM poSaNa thatuM hoya, jeo tene lIdhe mAna khATI jatA hoya, temane paNa nukasAna thAya che, ane tethI teo paNa kamara bAMdhI evA navA sudhArako sAme paDavA maMDI paDe che. e bhAvane udezIne ja kavi kahe che ke, rAjya prApta karavAmAM je parAkrama ghaTe che, te karatAM apUrva abhiprAya sahita dharmasaMtati pravartAvavAmAM vizeSa parAkrama ghaTe che. keTalAka taraphathI ema kahevAmAM Ave che ke, kavizrIne navo dharma - navIna saMpradAya pravartAvI potAne tenA AcArya tarIke gaNAvuM hatuM........A bAbatane temanA lekhamAMthI bilakula Teke maLato nathI. UlaTo temano Adarza to, meM AgaLa jaNAvyuM te mujaba, e saMpradAya para je kucAla vahema vagereno paDado patharAI gayo hato, te dUra karavAno hato...." (manasukhalAla, jayaMtI vyAkhyAna, pA. 152-3) A prakAranuM kAma ja svAmI dayAnaMde 19mA saikAnA pUrvArdhamAM hiMdudharma aMge karavA AryasamAja sthApyo hato, tema ja svAmI sahajAnaMde vaiSNava dharmamAM sudhArArUpe navo bhaktisaMpradAya (vallabhapaMthI havelI For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhakatanI pratibhA dharmathI alaga) sthApyo hato, ane tema ja khristI mizanarIo paNa A saikAmAM hiMdabharamAM (aMgreja rAjyanI chatrachAyAmAM) temane dharma pravartAvavA mathatA hatA. pariNAme, e badhA dharmomAM caDasAI-sarasAIno spardhAbhAva AvI jaI, paraspara-niMdAstutine vAdavivAda paNa khUba ja cAlato hato. thiyosophI, brahmasamAja, vedAnta, svAmI rAmakRSNane bhaktijJAna-mArga, i0 aneka nava dharmapravAhane A lokayuga hato. e yugamAM ja, jema ke, gAMdhIjI hoIne, temane paNa AvI dharmomAM sarasAInI buddhijanya dharmAntaranA vicAra AvatA. temAMthI ja temaNe kavi rAjacaMdrane Azaro lIdhelo; ane te badhA maMthanakALamAMthI potAnA sarvadharmasamabhAvanA siddhAMtane tattvAcAra pAmyA hatA; ke je vastu A kALanA jagadavyApI dharmayugane aMte temaNe jagatane A kSetre bheTa rUpe ApI che;- jene pariNAme dharmAntaranI AkhI duSTimAM ja pheraphAra thayo che: Aje evI amuka-tamuka-dharmI sAMpradAyika dRSTi udAra nathI gaNAtI; ane nAstika chatAM amuka vijJAnavAdI nItidharmabuddhi ke vyApaka mAnavadharmadRSTi rUpe paNa eka prakAranI navI tatvaniSThA pedA thAya che; - jevI tattvaniSThAnuM amuka Dhabe nirUpaNa, dAta), gItAkAra, -arjunanA nIcenA praznanA javAbamAM, -- a) 17mAM kare che : ye zAstravidhimutsRjya yatante zraddhayAnvitAH teSAM niSThA tu kA ? (jaina, bauddha, khristI, islAmI ke hiMdu) koI dharmazAstranI niSThA ho, sAMkhyanI tattvajJAna-niSThA ho ke karmayoganI bhakta-niSThA ho, ke pachI svataMtra mAnava hRdayanI (nAstikamAMya khape evI) AMtaraniSThA ho, - chevaTe te badhA bhedo, jIvanasiddhinI dRSTie, maulika nathI; te sAdhanAbhedo ja che; mULa vAta sAdhanA che; ane kavi rAjacaMdra e viSe sAva svastha saMniSTha vRtti dharAve che. For Personal & Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 kezavama prati garachati ?? kavinI A prakAranI udAra dharmadRSTi ane vRtti batAvatAM temanA samakAlIna bhakta-mitra zrI. mANekalAla jhaverI (rAjajayaMtI vyAkhyAna, pA. 356) kahe che: "tenuM eka pada, ke jene viSaya zrImAn rAjacaMdranA zabdomAM kahIe to, "jagatamAM bhinna bhinna mata ane darzana jovAmAM Ave che te dRSTibheda che', - te pada ApanI samakSa mUkuM chuM: bhinna bhinna mata dekhIe, bheda dRSTino eha; eka tattvanA mULamAM vyApyA mAno teha. teha tattvarUpa vRkSanuM Atmadharma je mULa, svabhAvanI siddhi kare dharma te ja anukULa.' arthAta, teone kahevAno Azaya e che ke, AtmAno vastuta: svabhAva je dvArAe siddha thAya, te ja dharma potAne athavA pitAne anukULa che ema samajavuM.teone mukhya bodha ja e have ke, dharmamamatva e AtmAne karmathI mukta karanAruM sAdhana nathI, paNa karmabaMdhananuM sAdhana che." kavizrInI A prakAranI mULagAmI dharmadRSTi ane talasparzI pahoMca vize temaNe pote (muMbaI baMdara, Aso vada 2, guru, 1944 roja) lakhelA eka patramAM uttama nirUpaNa maLe che. te lakhe che - ...vIra svAmInuM bodheluM dravya, kSetra, kALa, ane bhAvathI sarva-svarUpa yathAtathya che, e bhUlazo nahIM....A kALanI apekSAo . . mana-vacana-kAyA AtmabhAve tenA khoLAmAM arpaNa karI, e ja mokSane For Personal & Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 jJAnI bhakatanI pratibhA mArga che. jagatanA saghaLA darzananI - matanI AddhAne bhUlI jajo; jaina saMbaMdhI sarva khyAla bhUlI jajo; mAtra te satpuruSonA adbhuta yogasphurita caritramAM ja upayogane preraze. " A tamArA mAnelA 'murabbI' mATe koI paNa prakAre harSazAka karaze nahIM. tenI icchA mAtra saMkalpa-vikalpathI rahita thavAnI ja che; tene ane A vicitra jagatane kaMI lAgatuM vaLagatuM ke levAdevA nathI. ..jagatamAMthI je paramANu pUrvakALe bhegAM karyAM che, te haLave haLave tene ApI daI RNamukta thavuM, e ja tenI sadA saupayogI, vahAlI, zreSTha ane parama jijJAsA che; bAkI tene kaMI AvaDatuM nathI; te bIjuM kaMI icchatA nathI; pUrvakarmanA AdhAre tenuM saghaLuM vicaravuM che; ema samajI parama saMtApa rAkhajo; A vAta gupta rAkhajo. kema ApaNe mAnIe chIe athavA kema vartIe chIe, te jagatane dekhADavAnI jarUra nathI; paNa AtmAne ATaluM ja pUchavAnI jarUra che ke, jo mukti icche che te saMkalpa-vikalpa, rAgadveSane mUka.........jyAM tyAMthI rAgadra Sa-rahita thavuM, e ja mAro dharma che. ......AtmabhAvamAM saghaLuM rAkhajo; dharmadhyAnamAM upayoga rAkho; jagatanA koI paNa padArtha, sagAM, kuTuMbI mitrane kaMI harSa-ze|ka karavA yogya ja nathI. parama zAMtipadane icchIe e ja ApaNA sarvAMmata dharma che, ane e ja icchAmAM ne icchAmAM te maLI jaze, mATe nizciMta raho. huM koI gacchamAM nathI, paNa AtmAmAM chuM, e bhUlazeA nahIM. deha jenA dharmapayoga mATe che, te deha rAkhavA je prayatna kare che, te paNa dharmane mATe ja che." (zrI,1-191-2) Atma-sAdhanAmAM prakArAntaro nathI ema nathI; dharmasaMpradAyA, vividha pIra-pegaMbara ke guru-avatAro, i0 tevA prakArAntaro ja manAya; ane sAdhaka potapotAnI saMskAra-samRddhi tema ja ruci prakRti tathA satsaMga-saMjogo mujaba, temAMthI amukane apanAve che. paraMtu te For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "kezavama prati gachati" 'vize jhanUnI mamatA athavA jehAdI ubhAva judI vastu che. dareka jaNa potapotAnA paMthasaMpradAyane kharekhara apanAve ane ema sau koI karI zake evo sarva-udArabhAva Avazyaka che; ane enI upara zrImad bhAra mUke che. chatAM te potAnI ruci mahAvIra svAmInI bodhelI sarva-svarUpa-bhAvanA para vizeSa che, ema kahe che; ane emAM temanA sarva-udAra-bhAvane kSati nathI. potAne mATe je samyaga lAgyuM te darzana pote potAnA jIvanamAM upayogamAM ANavA pasaMda karyuM, eTaluM ja. ane ema temano "muMbaI, 1944" tArIkha mAMDIne "apUrNa maLela" (ema nIce dhano) eka lekha che (zrI 1- 193), temAM kahyuM che. A lekha A dRSTie carcA samajavAmAM upayogI che, temAM kahyuM che - vizALa buddhi, madhyasthatA, saraLatA ane jiteMdriyapaNuM - ATalA guNo je AtmAmAM hoya, te tava pAmavAnuM uttama pAtra che.... "anAdi kALanA mahAzatru-rUpa rAga, dveSa, ane mehanA baMdhanamAM te pitA saMbaMdhI vicAra karI zakyo nathI. manuSyatva, Aryadeza, uttama kuLa, zArIrika saMpatti - e apekSita sAdhana che; ane aMtaraMga sAdhana mAtra mukta thavAnI sAcI jijJAsA e che... sarva darzananI zailIne vicAra karatAM e rAga, dveSa ane moharahita puruSanuM bAMdheluM nigraMtha-darzana vizeSa mAnavA yogya che. e traNa doSathI rahita, mahA atizayathI pratApI evA tIrthakara deva - teNe mokSanA kAraNa rUpe je dharma bodhyo che, te dharma game te manuSyo svIkAratAM hoya, paNa te eka paddhatie hovAM joIe; A vAta ni:zaMka che. aneka paddhatie aneka manuSyo te dharmanuM pratipAdana karatAM hoya ane te manuSyone paraspara matabhedanuM kAraNa thatuM hoya, to temAM tIrthaMkara devanI eka paddhatine doSa nathI, paNa te manuSyonI samajaNazaktino doSa gaNI zakAya. For Personal & Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhakatanI pratibhA atyAre vItarAga devane nAme jaina darzanamAM eTalA badhA mata cAle che ke te mata, te matarUpa che; paNa satarUpa, jyAM sudhI vItarAga chevanI AjJAnuM avalaMbana karI pravartatA na hoya, tyAM sudhI kahI. . zakAya nahIM ... A parathI mAruM ema kahevuM nathI ke koI paNa atyAre jana darzananA ArAdhaka nathI; che kharA, paNa bahu ja a5; ane je che, te mukata thavA sivAyanI bIjI jijJAsA jene nathI tevA, ane vItarAganI AjJAmAM jeNe potAno AtmA samApyuM che tevA paNa te AMgaLIe gaNI laIe teTalA haze. bAkI te darzananI dazA joI karUNA Upaje tevuM che; rithara cittathI vicAra karI jozo to A mAruM kahevuM tamane sapramANa lAgaze." (sadara, pA. 195) * pitAnI niSThA ane jenatattva-darzana vizenI samajabuddhi rajU karavAne mATe eka graMtha rUpe lakhavA kapelA evA adhUrA lekhamAMthI uparanuM lAMbuM avataraNa che. temAM zrImanI dharma-tattva-buddhi ane jaina nigraMtha Adarza viSenI zraddhA tathA tenA pratIka rUpe mAnelA mahAvIra svAmI pratyenI bhakita - TUMkamAM ApaNane jovA maLe che. ane A emanAM lakSaNone samajavAnI cAvI rUpe eka sUtrAtmaka vAkaya temaNe (morabI, caitra vada 10, 1945nA roja) muMbaI zrI. khImajI devajI nAme bhAIne lakhelA patramAMthI aMte utAruM chuM - "eka vacana avazya smaraNamAM rAkhazo ke, zAstramAM mArga kahyo che, marma kahyo nathI; marma to puruSanA aMtarAtmAmAM rahyo che. (zrI, 1-2017) zAstro sAdhanAnA mArgo zabdomAM varNave che; temano artha pAmavAne mATe te zabdonI aMdara nigUDha rahetI vastu lakSamAM AvavI joIe. te te sAdhaka pote potAnA anubhavanA baLe ja pratyakSa karI zake, kema ke, temAM tene sUkSma marma pAmavApaNuM Ave che - jarUrI che. zrImad For Personal & Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kezavama prati gacchati" pAse A sAdhakatAnI jijJAsA che, jIvanamAM tenuM ja utkaTa anuzIlana te kare che. ane tevA puruSo pAme che ke, sarva mArgonuM vaheNa chevaTe eka "kezava prati gacchati." ane e sAranI eka noMdha zrImade A samaye karelI maLe che. zAstrono upayoga chevaTe mokSamArga batAvavAmAM ja che ne? ane te mArga che; - satya che, eka che; bhale tenI galIkUMcIonAM nAmanAM pATiyAM vividha zAstro potapotAnA dezakALanAM lokonAM Agama-buddhi i8 mujaba) judAM - judI bhASA-paribhASAmAM -- varNave. kavinI (vavANiyA, phAlvana suda 9, ravi, 194panA rojanI) noMdha Ama kahe che (zrI.1-205): "mokSanA be mArga nathI. je je puruSo mekSarUpa parama zAMtine bhUtakALe pAmyA, te te saghaLA puruSo eka ja mArgathI pAmyA che; vartamAna kALe paNa tethI ja pAme che; bhaviSya kALe paNa tethI ja pAmaze. te mArgamAM matabheda nathI, asaraLatA nathI, unmattatA nathI, bhedabheda nathI, mAnyAmAnyatA nathI. te saraLa mArga che, te samAdhimArga che, tathA te sthira mArga che, ane svAbhAvika zAMtisvarUpa che. sarvakALe te mArganuM hovApaNuM che, je mArganA marmane pAmyA vinA koI bhUtakALa mokSa pAyA nathI, vartamAna kALe pAmatA nathI, ane bhaviSya kALe pAmaze nahIM....te vATa sarva sthaLe saMbhavita che. yogya sAmagrI nahIM meLavavAthI bhavya paNa e mArge pAmatAM aTakyA che, tathA aTakaze, ane aTakaLyA hatA...... "koI paNa dharma saMbaMdhI matabheda rAkhavo choDI daI ekAgra: bhAvathI samyaka yoge je mArga saMzodhana karavAno che, te e ja che..... vizeSa zuM kahevuM? te mArga AtmAmAM rahyo che. Atmatva prApya puruSa - nigraMtha AtmA jyAre yogya gaNI te Atmatva arpaze - udaya Apaze, tyAre ja te prApta thaze, tyAre ja te vATa maLaze, tyAre ja te matabhedAdika jaze. For Personal & Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 jJAnI bhakatanI pratibhA matabheda rAkhI koI mekSa pAmyA nathI. vicArIne jeNe mata- bhedane TALyo, te aMtattine pAmI krame karI zAzvata mokSane pAmyA che, pAme che ane pAmaze." kevI dRDha bhASA - daDha vANI! chatAM chevaTe e noMdhamAM vAkaya che:- "koI paNa avyavasthita bhAve akSara-lekha thayo hoya to te -kSamA thAo. e prayAsanA sameta aTakuM chuM." ' kavi-jIvananI 22 varSa sudhInI "samuccayacaryAno nicoDa A temanI noMdha TUMkamAM ApI de che. anAtmamAMthI Atma-zraddhAmAM hanumAnakUdako A kALe te mArI cUke che: zAstraprAmANyane pAra karIne - yogasUtrakAra kahe che ema, - "zraddhAvIryasmRtine "samyakoga" pote, potAnA aMtaramAMthI saMzodhana karI le che. kaThopaniSada A mAnasaparivartanane ja TUMkamAM kahe che - "zraddhAmAviveza." - zraddhAne Aveza jIvanamAM pravezyo. kavi A samaye A prakArano "zraddhAmAM praveza" pAme che. For Personal & Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 avadhAna-zaktinuM adhyAtma rAyacaMdabhAInI pratibhAzaktimAM temanI camatkArI smaraNazakti ke smRti-vRtti mahattvanI eka hatI. A vRttine AdhAre te graMthAbhyAsa khUba jhaTapaTa karI zakatA eTaluM ja nahi, tene keLavIne temaNe zatAvadhAna zaktino camatkAra potAne mATe hAMsala karyo hato; - jene laIne temane jIvanamAM zarUmAM ja sArI evI jAherAta ane lokapriyatA maLI hatI. A badhe potAnI pratibhAne saMbhAra loko para camatkAranI chApa pADIne, amuka laukika zraddhAbhAva pedA karI zake che; e te jANatA hatA. ane te vaDe dharmAcAryapada ke tevuM loka-pratiSThA-sthAna jamAvavAmAM teno khapa levAya che. rAyacaMdabhAIne nAnapaNamAM A prakAranA enA khapanI jANa hatI, ane temane te kALe mahattvAkAMkSA paNa hatI; eTale, potAnI smRtizaktine keLavIne zatAvadhAnatA sudhI pahoMcADI hatI; tenuM te pradarzana karatA. 19mA varSe teno jAhera samAraMbha muMbaImAM thayo, tethI tyAranA gorA cIpha jasTisa sudhInA lokamAM temanI khyAti prasarI hatI. paraMtu, e pachI zrImade e zaktino evo khapa lIdhe nahIM tevI vibhUtinI camatkArazakti dAkhavIne lokamAM tene AdhAre dharma-pravartana karavAnuM kAma levAnuM vicArapUrvaka -yuM. enA prabhAvathI sAco dharmalAbha unna thavAne badale sAMpradAyika maTha-mahaMtAI ke guruvAdanI paMkavAdI saMkucitatA ja janma - emAMthI narI lokavAsanAnuM baMdhana vadhe. zrImade A bhAvathI pitAnI smRtizaktine camatkArI dekhAvamArga choDayo, e emanI pratibhAnI vizuddha adhyAtma-zakti batAve che. ane potAnA lokottara . e avadhAna baLane upaga AtmasiddhinI temanI sAdhanAmAM karavA. For Personal & Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI pratibhA tarapha te vaLyA hatA. ema temaNe te zaktinuM UrdhIkaraNa sAdhyuM hatuM e ja avadhAna-zaktithI temanA cittamAM "jAtismaraNa"ne saMsakAra udaya pAmI zakayo hate: te potAnA pUrvajanma jANe che, ema tethI anubhavI zakyA hatA. (A bAbata alaga vizeSa vicAra have pachI.) . - vIsamA varSathI je navo bhava" jIvanamAM udbhavyo pote anubhavyo ema kahe che, temAM A smRtizaktine AtmArthe sadupayoga zarU karyo, e noMdhapAtra che. evA tenA upayogane pariNAme keTalIka vastuo temane sAMpaDI te, mumukSu ke sAdhaka jIvananA abhyAsa arthe, samajavA jevI che. temanAM lakhANomAMthI te joIe. 19muM varSa temanA avadhAnakALanuM pramukha varSa che. te varSanuM je lakhANa saMgharAyeluM maLe che, te eka patra jeTaluM ja che. A patra (zrI 1-151) vavANiyAthI, "mi. 2. 6-1-8-1942"no "mugaTamaNi ravajIbhAI devarAjanI pavitra janAbe" lakhAyo che. ravajIbhAIe keTalAka prazna karelA, temAM (temanA javAbo rUpe lakhAyelA A patra parathI anumAna jAya che ke,) avadhAnanI temanI camatkArI zakti aMge pUchayuM haze, ema lAge che. teno javAba lakhatAM, "pravezaka" rUpe je lakhyuM che temAMthI anumAnI zakAto ke parakhAto kavizrInI pratibhAne eka guNa noMdhavA jevo che: sva svarUpa cItaratAM manuSya khacakAI jAya kharo, paraMtu sva svarUpamAM jyAre Atmastutine kiMcit bhAga bhaLe tyAre, nahIM te nahIM ja, Ama mAruM mata che. Atmastutine sAmAnya artha paNa Ama thAya che ke, potAnI jUThI ApavaDAI cItaravI. anyathA AtmatutinuM upanAma pAme che, paraMtu kharuM lakhANa tema pAmatuM nathI ane jyAre kharuM svarUpa Atmastuti gaNAya, to pachI mahAtmAo prakhyAtimAM Ave ja kema? mATe sva svarUpanI satyatA kiMcit ApanI mAgaNI uparathI jaNAvatAM ahIM meM Acako khAdho nathI, ane te pramANe karatAM nyAyapUrvaka huM doSita paNa thayela nathI." For Personal & Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avadhAnazakitanuM adhyAtma matalaba ke, (Ane sAdI bhASAmAM mUkIe to pote miyA AtmazlAghA karatA nathI, paraMtu jo potA viSe kAMI kahevuM ja paDe to AtmaniMdAne ke khoTI namratAne vyartha dekhAva paNa na karavo ghaTe. "jevA hoIe tevA dekhAvA"nA temanA (agAu ApaNe joyA te ArjavarUpI) cAritraya-nyAyane ja A paryAya che, ema gaNAya. ane saM. 1946nA poSa suda 3, budha, muMbaInI temanI rojanIzImAM "nIcenA niyama para bahu lakSa ApavuM." ema lakhIne 6 vAta karI temAM cotho niyama Avo che - "jemAM AtmazlAghA ke AtmahAni na hoya, te vAta uccAravI joIe." (zrI.1-pA. 262) ravajIbhAInA patrane upara mujabane "prAvezaka" karIne, te lakhe che temAM potAnAM bAvana avadhAna gaNAvIne, te mATe ""sarasvatIne ara' evuM upanAma A manuSyane maLeluM che" ema noMdhe che. paraMtu patramAM khAsa te lakhe che temAM A potAnI zaktinI keTalIka sUkSma mImAMsA karI che, te jovA jevuM che. te kahe che: A bAvana kAma eka vakhate mana:zakitamAM sAthe dhAraNa karavAM paDe che...TUMkamAM Apane kahI dauM ke, A saghaLuM yAda ja rahI jAya che. (haju sudhI koI vAra gayuM nathI.) AmAM keTaluMka mArmika samajavuM rahI jAya che. paraMtu dilagIra chuM ke, te samajAvavuM pratyakSane mATe che. eTale ahIM AgaLa cItaravuM vRthA che." eTale ke, A zakti vize temAM manana karavA jevo tene bhAvArtha je che, te guDha Atmagamya che; tene rUbarU maLe kahI zakAya, tethI lakhyo nathI. paraMtu, patranA pachInA bhAgamAM te vize keTaluMka TUMkamAM kahe che temAM, smaraNa uparAMta vimaraNanI mAnava AtmAnI zakti viSe paNa jANavA jevuM te kahe che: tera mahinA thayAM dehApAdhi ane mAnasika vyAdhinA paricayathI keTalIka zakti dATI mUkyA jevI ja thaI gaI che...avadhAna e -AtmazaktinuM kartavya ane svAnubhavazya jaNAvyuM che..." For Personal & Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI pratibhA eTale ke, avadhAna AtmAnI aneka zaktiomAMnI eka che; tene udyoga jIvanamAM kartavya-buddhithI karavo joIe. ane tethI ja karIne, have pachI rAyacaMdabhAI e camakArI zaktinuM pradarzana-pAtra anuzIlana karavAne badale, AtmajJAna ane jIvananI guNakama-pragatine arthe sAdhanAmAM karavA ughata thAya che. gItAkAra (15-15) mAnava AtmA viSe kahetAM e ja bhAvanuM varNave che:srvsy cAhaM hRdi saMniviSTaH mattaH smRtiH jJAnam apohanaM c| e badhA chatAM - vedaizca sarvaiH ahameva vedyaH vedAntakRt vedavideva cAham / / parama jJAnopadArthane pAmavAne mATe mAnavane maLelI mULazaktiomAMnI ja eka smRtivRtti che. te badhAnA upayoga vaDe, bhaNavAnuM ne vAMcavAnuM sAduM vidyAbhyAsanuM kAma mAMDIne aMtima vedAna paNa pAmavAnuM che. tethI e zaktione uttarottara sUkSma upayoga karavAno rahe che. potAnA aMtarane jANavAnuM paNa e ja sAdhana che; kema ke, jIvAtmAnuM aMtara eTale ja tenA svabhAva ke sUkSmadehamAM saMcita parApUrvanI smRtiothI racAyelo bhAva-deha ke vAsanAzarIra. manuSya jIvanamAM ene pote jAte ja pAmavAno che ne? e kAma, tattvata: jotAM, mULe cittamAM saMcita paDelI vAsanA-vastuonA avadhAnanI zakita keLavIne ja saMbhave che; ene ja yogazAstramAM dhAraNA, dhyAna, samAdhino saMyama kahe che. Ane ja cittazuddhi paNa kahevAya che, jenI prakriyA che - "za: zanai: uparameta buddhayA vRti-gRhItayA" (gItA, 6-25) buddhipUrvaka vRtithI aMtarmukha banIne, saMcita cittasUSTinuM nIMdAmaNa karavAnuM che. ane AtmArthIe A potAnI zaktine te tarapha jatI thAya tema keLavavI joIe. parama jJAnane mATe jarUrI lAge te AtmArthe jANavAnuM, eTale, khapanuM saMgharavuM ane nA-kha5nuM varjavuM ke vismaraNa khAte nAMkhavuM, - ema A jJAnavidhi hoya che. kavi A vastune ja mArmika samajano viSaya kahetA haze,. ema emanA "avadhAna' viSenAM lakhANomAMthI anumAnI zakAya che. For Personal & Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 sAMparAya-duSTi ane adhyAtma-praveza jema jema mati alpatA, ane moha udyota; tema tema bhavananA, apAtra aMtara jyota. karI kalpanA dRDha kare nAnA nAsti vicAra; paNa ati te sUcave, e ja kharo niradhAra. A bhava vaNa bhava che nahIM, e ja tarka anukULa; vicAratAM pAmI gayA, AtmadharmanuM mULa." | (zrI.1- pA.220) suzIla jIvanacaryAnuM cAritrya, samyagdarzana-parAyaNa tattvajJAnAvabodha, ane tanyUlaka bhAvanAbodha tathA vairAgyabhAvanuM anuzIlana - A mukhya vastuo rAyacaMdabhAInA jIvanamAM prabaLa banI; temAM mULa emanI sahaja-pratibhAnAM be lakSaNa kAraNarUpa kahI zakAya:- camatkArI avadhAnazakti ane satyazIla RjutA. A guNothI manuSya dharma-jIvanamAM maMDyo rahe, te cotho puruSArtha emAMthI AgaLa udbhave che. rAyacaMdabhAInI AvI carama-puruSArtha-gati paNa emanI avadhAnazakti ane satyazIlatAne ja paripAka hato. tethI ja, - agAu ApaNe joyuM ema, - avadhAna-baLanA rAjasa prabhAvanI vAsanAmAMthI nIkaLIne sAttvika adhyAtmatAmAM te baLano upayoga temaNe karyo. e ja avadhAnabaLane potAnA ja aMtaranA UMDANamAM vALIne te potAnA prArabdha ane pUrvajanma vize jJAna meLavIne adhyAtma-pravezamAM dRDha banyA hatA. kevaLa jaDavAdamAMthI AtmavAdanI pratIti meLavI hatI. anAtmamAMthI AtmatvamAM, jaDamAMthI cetananI pratItimAM javuM, e "nAmAMthI bahA'mAM javA jevo aphATa vistAra oLaMgavA jevI ja vAta ne? A kema karatAM banatuM haze? dareka sAdhakanA jIvananA prAraMbhe Ama bane ja che; naciketA ane jJA0-7. For Personal & Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 jJAnI bhakatanI pratibhA buddha-mahAvIra ke krAIsTathI mAMDIne juo, - Atmasiddhine raste javA AvI mahA "hanumAna'-chalAMga mAravAnI hoya ja che - te pachI ja jIvAtmAnI AtmasAdhanA zarU thAya che: carama puruSArthanAM dvAra UghaDe che. zrImad e chalaMga mAravAmAM barobara kaTibaddha thayelA A kALe (temanAM lakhANo parathI) jovA maLe che. vavANiyAthI (vaizAkha suda 6, soma, 1945 roja) sva. manasukharAma sUryarAmane lakhelo patra (zrI.1211) ahIM jovA jevo che. temAM te, potAnA punarjanma viSe vicAro baMdhAyA che, teno ullekha kare che :- "dharma saMbaMdhI mAdhyastha, ucca, ane adaMbhI vicArothI ApanA 'para kaMIka mArI vizeSa prazasta anuraktatA thavAthI, koI koI veLA AdhyAmika zailI saMbaMdhI prazna ApanI samIpa mUkavAnI AjJA levAno Apane parizrama ApuM chuM; yogya lAge to Apa anukULa thazo. huM artha ke vaya saMbaMdhamAM vRddha sthitivALo nathI; te paNa kaMIka jJAnavRddhatA ANavA mATe ApanA jevA satsaMgane, temanA vicArone ane puruSanI caraNarajane sevavAno abhilASI chuM. mAruM A bALavaya e abhilASAmAM vizeSa bhAge gayuM che; tethI kaMI paNa samajAyuM hoya, to (ta) be zabdo samayAnusAra Apa jevAnI samIpa mUkI Atmahita vizeSa karI zakuM; e prayAcanA A patrathI che." AvI kAMIka bhAre lAge evI zailImAM zarUmAM lakhIne potAne A samaye "kaMI paNa samajAyuM' te zuM, e chelle patramAM te jaNAve che ke - "A kALamAM punarjanmane nizcaya AtmA zA vaDe, kevA prakAre ane kaI zreNImAM karI zake, te saMbaMdhI kaMI mArAthI samajAyuM che te, jo ApanI AjJA hoya te, ApanI samIpa mUkIza. "vi0 ApanA mAdastha vicAronA abhilASI rAyacaMda ravajIbhAInA paMcAMgI prazasta bhAve praNAma." For Personal & Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMparAya-daSTi ane adhyAtma-praveza A ja samaye bIjo eka patra temano che, temAM vaLI te punarjanma ane AtmatvanA saMbaMdhamAM baMdhAyelI potAnI spaSTa samaja nirUpe che: vavANiyAthI (meSTha suda 4, ravi, 1945) lakhelA e patramAM te (nIce "dharmajIvananA icchaka' ema sahI karatAM) kahe che: mahAvIranA badhelA "AcArAMga' nAmanA eka siddhAMtika zAstramAM Ama kahyuM che ke, giaaN vALa tevuM vALa, ne sarva kALa se pAM nAkuM . ekane jANo teNe sarva jANyuM, jeNe sarvane jANyuM teNe ekane jANyo. A vacanAmRta ema upadeza che ke, eka AtmA jyAre jANavA mATe prayatna karaze, tyAre sarva jANyAnuM prayatna thaze; ane sarva jANyAnuM prayatna eka AtmA jANavAne mATe che, te paNa vicitra jagatanuM svarUpa jeNe jANyuM nathI, te AtmAne jANatA nathI. A badha ayathArtha Tharato nathI. "AtmA zAthI, kema, ane kevA prakAre baMdhAyo che - A jJAna jene thayuM nathI, tene te zAthI, ane kevA prakAre mukta thAya, tenuM jJAna paNa thayuM nathI; ane e na thAya to vacanAmRta paNa pramANabhUta che. mahAvIranA bodhano pAyo uparanA vacanAmRtathI zarU thAya che....." (zrI.1-213) ane AtmA eTale ja TUMkamAM amaratva amRtatva - eTale ke, maraNanAM darzana, - jIvananAM satata kAmakAja karatAM chatAM, -chate jIvane thavAM joIe. jo ke, siddhArtha jarA, maraNa, ane roganuM du:kha pAmIne tenA AtyaMtika nirvANane mATe ughata thayA; naciketA maraNanA mAre amRtatvanAM darzananI jhaMkhanA pAmIne trIjo vara mAge che. jIvanane, eTale ke, A jagatane maraNanA phalaka para pAmavA vinA AtmadarzananAM dvAra UghaDe nahIM. - ane, aMte jotAM, jagata kyAM che? bAhya dRzya jagatamAM For Personal & Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 jJAnI bhaktanI pratibhA maraNa che; manelokamAM - cittamAM smRti-saMskAra-vAsanA-rUpe chapAIne te saMcita rahe che, ke jene avadhAnabaLathI ApaNe pAmI zakIe. ane e saMcita smRti-saMgraha jo aMtaramAM tapAsIe, to tenI maryAdA mAtra cAlu janmathI pUrve paNa jaI zake. koI tene AnuvaMzika kahe ke pUrvajanmanuM kahe - kahevAnI matalaba e che ke, maraNa pAranI pAralaukika ke sAMparAyadRSTi paNa manuSyanA cittAnI smRtizaktine gamya che. ane te vaDe ja manuSya potAnI hRdayaguphAnA UMDANamAM Utarato Utarato, aMte pote potAne pAme che tyAM birAjatA Atmatattvane sAkSAt karI zake che. aMtaramAM bhaMDArAyelA UMDANamAM AvI avagAhana-gati asAmAnya ke alaukika ke lokottara bhale che; paraMtu tethI kAMI te zakaya nathI ema nathI. virala sAdhanA ene bhale kaho; paraMtu lAkhomAM paNa koIkane te prayatna-sAdhya che ja. ane zrImad A vastu temanAM lakhANomAM (chUTaka chUTaka prasaMgopAtta) kahe che. jema ke, upara noMdhelA patramAM AgaLa te lakhatAM kahe che: "pUrvajanma saMbaMdhI mArA vicAra darzAvavA Ape sUcavyuM, te mATe ahIM prasaMga pUranuM saMkSepamAtra darzAvuM chuM: "mAre keTalAka nirNaya parathI Ama mAnavuM thayuM che ke, A kALamAM paNa koI koI mahAtmAo gata bhavane jAtismaraNajJAna vaDe jANI zake che; je jANavuM kalpita nahIM, paNa samyaka hoya che. utkRSTa saMvega - jJAnayoga - ane satsaMgathI paNa e jJAna prApta thAya che; eTale zuM ke, bhUtabhava pratyakSAnubhavarUpa thAya che." ahIM pratyakSAnubhava eTale bAhya vastu peThe saune samAna rUpe thAya ema nahIM, paraMtu, aMtaramAM anaMta kALathI saMcita kRtinuM saMzodhana karatAM, anumAna-pramANathI nizcayarUpe sAMpaDatuM AMtarajJAna e che. ane A jJAnane khapa ethI che ke, ema potAnI samyaka prakRti ke svabhAvane For Personal & Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMparAya-daSTi ane adhyAtma-praveza 101 pAmyA vinA jIvanamAM pravRtta thavAmAM muMjhavaNa rahe che. AthI ja zrImade potAnI avadhAnazaktine saMyamapUrvaka aMtaramAM vALIne potAnA jIvanane mATe lagna tema ja anya nirNayo lIdhA - dRDhabhAve laI zakayA hatA. ane uparanA patramAM AgaLa A ja vastune spaSTa rUpe te kahe che : "jyAM sudhI bhUtabhava anubhavagamya na thAya, tyAM sudhI bhaviSya kALanuM dharmaprayatna zaMkAsaha AtmA karyA kare che, ane zaMkAsaTha prayatna te yogya siddhi ApatuM nathI. "punarjanma che' - ATaluM pakSe - pravakSe ni:zaMkatva je 52pane prApta thayuM nathI, te puruSane AtmajJAna prApta thayuM hoya, ema zAlI kahetI nathI. punarjanmane mATe zrutajJAnathI meLavelo Azaya mane je anubhavagama thayo che, te kaMIka ahIM darzAvI jauM chuM." Ama kahIne te pote kaI rIte zrutajJAnathI mAnelI zraddhAne potAnI aMdaravRSTi tapAsIne svabhAvane pAmatA gayA, - jene pariNAme te anubhavagamya thayuM, - te kAMIka mAMDIne varNavatAM pote lakhe che: jIvano mukhya guNa nA lakSaNa che te "upayoga" (koI paNa varatu saMbaMdhI lAgaNI, bodha, jJAna). azuddha ane apUrNa upayoga jene rahyo che te jIva......jyAM sudhI sva svarUpa yathArtha samajyo nathI, tyAM sudhI (AtmA) chadmastha jIva che - paramAtma dazAmAM Avyo nathI. zuddha ane saMpUrNa yathArtha upayoga jene rahyo che, te paramAtma-dazAne prApta thayelo AtmA gaNAya. azuddha upayogI hovAthI ja AtmA kalpita jJAna (ajJAna) ne samyajJAna mAnI rahyo che....ane azuddha upayogI thavAnuM kaMI paNa nimitta hovuM joIe. te nimitta anupUrvIe cAlyAM AvatAM bAhyabhAve grahelAM karma-pudgala che....vartamAna kALamAMthI . ApaNe ekekI paLa bAda karatA jaIe ane tapAsatA jaIe, te * ahIM gItA-vacana yAda kare - mAvaH 3dhyAtmamukhyate | (8 3) For Personal & Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 jJAnI bhakatanI pratibhA pratyeka paLa bhinna bhinna svarUpe gaI jaNAze. (te bhinna bhinna thavAnuM kAraNa kaMI hoya ja.)..." Ama kAlakrama-kalanamAM tapAsatA jatAM, bhUtakALa ke pUrvajanmamAMya jaI zakAya, jethI pravartamAna svabhAvanI aMdara nigUDha rahelA tenA vibhAvo jaNAya. A batAvavAne mATe te patramAM AgaLa dAkhalo ApIne samajAvavAne sAru kavi kahe che :- eka mANase evo dRDha saMkalpa karyo ke, vAva-jIvanakALa strInuM ciMtavana paNa mAre na karavuM; chatAM pAMca paLa na jAya ane citavana thayuM, to pachI tenuM kAraNa joIe. mane je zAstra saMbaMdhI a95 bodha thayo che tethI ema kahI zakuM chuM ke, te pUrvakano koI paNa aMze udaya joIe... udaya dRDha saMkalpa rokyo chatAM thayo, tenuM kAraNa have kahI zakAze ke, kaMI bhUtakALanuM hovuM joIe ane anupUrvIe tenuM svarUpa vicAratAM punarjanma siddha thaze." * ane vadhAre dRSTAto kahevAnI icchA chatAM, dhAryAthI lAMbo thayelo patra TUMkAvatAM chevaTe jaNAve che ke, vizeSa to rUbarU maLIe tyAre: AtmAne je baMdha thayo te mana yathA na jANI zake; manano bodha vacana yathArtha na kahI zake, vacanane kathanabodha paNa kalama lakhI na zake. Ama hovAthI ....... A viSaya mUkI dauM chuM. e anumAnapramANa kahI gayo. pratyakSa pramANa saMbaMdhI jJAnIdRSTa haze to have pachI, vA darzana samaya maLe to tyAre kAMIka darzAvI zakIza." (zrI,1 - 214-5) sArAMze joIe to, kahevAnI matalaba e che ke, jIvanamAM prayANa karatAM, potapotAnI jevI jIvana-dRSTinI jarUra te pramANe, dareke potAnA svabhAvane oLakhavo paDe che. e AMtara-parIkSA kAryakAraNadRSTithI karI, zakAya; je puruSa jarA-maraNanI pAra jaIne AtmAnI amaratA jovA jaya, te kevaLa amuka varSonI smRtimAM ja nahIM aTavAya ke rokAya; For Personal & Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMparAya-daSTi ane adhyAtma-praveza 103 paLe paLe aMtaramAM UMDe Utarata jato te janma pUrvenA bhUtakALamAMya DUbakI. mArI zake ne mAraze. A vastune ja punarjanma ke prArabdhanuM jJAna ke sAMparAya-dRSTi jevA zabdothI zAstro varNave che. A prakAre smRtizaktithI kAma karavAne mATe koI amuka samayanuM ja baMdhana manane nathI ke, ATalAM varSomAM ja ke A janmamAM ja gati hoya: evI avAdha che ja nahi. tethI karIne ja rAyacaMdabhAI dRDhatAthI punarjanma, prArabdha i0nA jJAnanI zraddhA vyakta kare che. ane A rIte A gUDha punarjanma-tattvane temaNe keTalAMka lakhANomAM samajAveluM jovA maLe che. jema ke - jAtismaraNajJAna pAchaLano bhava kevI rIte dekhe che?" evA praznanA javAbamAM temano (vavANiyA, zrAvaNa vada 11, zukra, 1951) patra che temAM lakhyuM che (zrI 2 - pa. 545) : "nAnapaNe koI gAma vatu Adi joyAM hoya ane moTapaNe koI prasaMge te gAmAdinuM AtmAmAM smaraNa thAya che te vakhate, te gAmAdinuM AtmAmAM je prakAre bhAna thAya che, te prakAre jAtismaraNajJAnavAnane pUrvabhavanuM jJAna thAya che." vi0saM0 1954-5mAM zrImad morabImAM lAMbuM rahelA te veLA temaNe karelAM vyAkhyAnonI noMdha eka zrotAe lIdhelI, temAM eka vacana (naM. 171) noMdhyuM che (zrI 2- 862) : jAtismaraNajJAna e matijJAnanA "dhAraNAnAmanA bhedamAM samAya che. te pAchalA bhava jANI zake che. te jyAM sudhI pAchalA bhavamAM asaMjJIpaNuM na AvyuM hoya, tyAM sudhI AgaLa AgaLa cAlI zake che." tevo ja bIjo nedha-rAMgraha saM. 1956nA morabI-nivAsa aMge che, temAM (zrI,2 - 875) spaSTa bhASAmAM jaNAvyuM che ke, "jemaM bAlyAvasthAne viSe je kAMI joyuM hoya athavA anubhavyuM hoya tenuM smaraNa vRddhAvasthAmAM keTalAkane thAya ne keTalAkane na thAya, For Personal & Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 jJAnI bhaktanI pratibhA tema pUrvabhavanuM bhAna keTalAkane rahe ne keTalAkane na rahe. na rahevAnuM - kAraNa e che ke, pUrvadeha choDatAM bAhya padArthone vize jIva vaLagI rahI maraNa kare che ane navo deha temAM ja Asakta rahe che, tene ' ' pUrvaparyAyanuM bhAna rahe nahIM; AthI UlaTI rIte pravartanArane eTale avakAza rAkhyo hoya tene pUrva bhava anubhavavAmAM Ave che........... ......"jAtismaraNajJAna' e matijJAnano bheda che. "eka mANasa 20 varSane ane bIjo mANasa 100 varSa thaI marI jAya; te beu jaNe pAMca varSanI uMmare je joyuM athavA anubhavyuM hoya, te jo amuka varSa sudhI smRtimAM rahe evI sthiti hoya, to vIsa varSe marI jAya tene 21me varSe pharIthI jamyA pachI smRti thAya; paNa thatuM nathI. kAraNa ke, pUrvaparyAyamAM tene pUratAM smRtinAM sAdhana nahi hovAthI pUrvaparyAyanI smRti karavAno avakAza ja maLato nathI; tathApi jema garbhAvAsa tathA bAlapaNuM smRtimAM rahe nahIM, tethI karIne te nahotAM ema nathI, tema... pUrvaparyAya-smRti rahe nahIM tethI karIne te nahotA ema kahevAya nahIM. ....... kadApi smRtine kALa thoDo kaho te, 100 varSane marI jAya teNe pAMca varSe je joyuM athavA anubhavyuM te 95 varSe smRtimAM rahevuM na joIe. paNa jo pUrvasaMjJA kAyama hoya to smRtimAM rahe." (zrI,2-876) kAMIka lAMbI lAge ema A carcA A nAnA prabaMdhamAM karavAnuM kAraNa e batAvavAne mATe che ke zrImanI avadhAnazakti virala bhale hoya, paNa te koI camatkAra nathI; jarUrI saMyamathI mAnava smRtivRtti mATe e zakya che. tathA e viralatA koI vizeSa adhyAtmazakti ke tene mATenI khAsa pAtratA siddha nathI karatI. aneka prakAranI zaktio mAnavamAM paDelI che; e saMpatti vaDe jIvanamAM te puruSArtha kare che, tenA ucita upayogamAMthI teNe carama puruSArthe pahoMcavuM che; amuka zakti che, mATe te caramArge jaze, evI vastu A kSetro nathI. jAtajAtanI zaktio ke For Personal & Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMparAya-daSTi ane adhyAtmapraveza 105 siddhio manuSyane keLavaNIthI zakya che; paraMtu tenAthI ApoApa Atmasiddhi nathI: enA puruSArthane arthe to, A siddhione paNa saMyamamAM laI sadupayoge levAnI hoya che; koIkane tyAga paNa karavo ghaTe che. eTale keTalIka vAra to AvI siddhio ADe mArge paNa laI jAya, evuM bane. AthI ja kahevAyuM che ke, ananyabhAva bhakti e ja jarUrI che: zrImade temanI avadhAnazaktino upayoga potAnI prakRti ke svabhAva pAmIne adhyAtmane pAmavAmAM karyo hato, e emanI sAdhanAmAM noMdhapAtra che. jema dhanaprAptinI - jhaverIpaNanI kuzaLatA tema ja A smRti-kauzalya temaNe jIvananuM sArthaka karavAmAM lekhe lIdhuM, e temanA jIvana parathI saune phAyadAno ke sAmAnya khapano sAra gaNAya. For Personal & Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 jyotiSano abhyAsa kavizrInA jIvananA madhya kALa samAM (19mAthI 23mAM varSanI 'uMmaranAM) A varSo daramiyAna temanI avadhAnazakita uparAMta bIjI eka noMdhapAtra vastu che, te tarapha paNa najara karavA jevI chete che emanuM jyotiSa vidyAnuM jJAna. A jJAna temaNe A kALe yatnapUrvaka saMpADeluM, ema jovA maLe che. evo samaraMbha karavAmAM emano saMkalpa kaI rIte ke zA hetuthI gayo hato, e temanI pratibhAnA abhyAsIe samajavuM ghaTe, evI bAbata gaNAya, paraMtu, sthiti evI che ke, e bAbatamAM jhAjhI hakIkato ke mAhitI maLatI nathI. temanAM potAnAM lakhANomAM Ane aMge keTalAka ullekha maLe che; te mukhya AdhAra gaNAya. - lagna pUrve - 19-20mAM varSamAM (muMbaI saM. 1943) lakhela eka patra agAu ApaNe joyo. (pA. 67 juo). temAM "AzuprajJA rAjacaMdra" evI nIce sahIthI te lakhe che, "mArA graha daza vidvAnoe maLI paramezvara-graha TharAvyA che. ...." A uparathI, potAnA graha tenI vidyAnA vidvAnone batAvIne, potAnI bhAvanI dazA vize jANavA temaNe icchA sevI hatI, e ahIM ApaNe anumAnI zakIe. A kALe te potAnI zreSTha dharmasthApana karavAnI) mahAkAMkSA ugra rUpe sevatA hatA. te arthe dhamasabhA sthApIne yogya zakitavALA ziSyagaNano paNa saMgraha karavA mAgatA hatA. tevA eka zraddhApAtra lAgelA zrI. catarabhune A patra temaNe lakhelo che; - "te dharma pravartAvavAmAM tame mane ghaNA sahAyaka thaI paDazo; ane mArA mahAna ziSyomAM tame agrasaratA bhogavaze;" tethI e temane lakhe che ke, "tamArA graha mane For Personal & Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiSane abhyAsa 107 * ahIM vaLatIe bIDI dezo.' ema A kALe kavizrInI bhAvanA jyotiSa viSe vartatI hatI. ane A rIte teo temanA sAthI mitrone viSe paNa phalajyotiSa i0 jotA-jovaDAvatA hatA. temanAM lakhANomAM bIjo ullekha jovA maLyo te che, temaNe emanA parama AtmabaMdhu mitra zrI. sobhAgacaMdane lakhelA patramAM. A patra temanA 23mA varSano (vavANiyA, bIjA bhAdaravA suda 2, bhema, 1946; zrI. - pA. 251) che; temAMthI lAMbANamAM keTaluMka jovA jevuM che, kema ke, zrImadbhA A jyotiSa vizenA vicAromAM eka noMdhapAtra parivartana te batAve che. temAM te lakhe che ke, "...atro je upAdhi che, te eka amuka kAmathI utpanna thaI che ane te upAdhi mATe zuM thaze evI kAMI kalpanA paNa thatI nathI; arthAt te upAdhi saMbaMdhI kaMI ciMtA karavAnI vRtti rahelI nathI. e upAdhi kaLikALanA prasaMge eka AgaLanI saMgatithI utpanna thaI che. ane jema te mATe thavuM haze tema thoDA kALamAM thaI raheze. evI upAdhio A saMsAramAM AvavI, e kAMI navAInI vAta nathI." patramAM zarUmAM, kavine e samaye amuka upAdhi AvI che, ene ullekha che. Ave samaye ja saMsAramAM loko phalajyotiSa, muharta AdinI grahadazA vagere jovA prayANa kare che. tema ja koI moTuM kArya karavA jatAM, te phaLaze ke kema, i0 bhAvo jAgIne saheje ciMtA karAve che. jyotiSa vidyA A bhAvomAMthI khapa meLavI zake che. enuM eka gaNita zodhAyuM che, je dvArA kAma te vidyAvALAo kare che. kavizrI emane AvelI upAdhine aMge kahe che ke, huM nizcita thayo chuM. grahadazA i0 jovA karavAmAM prayANa nathI thatuM, e ahIM noMdhapAtra che. 19mA varSathI 23mA varSamAM A je vRtti-phera thayo che, te darzAvato A patra bahu spaSTa rUpe temane e bhAva darzAve che. prAraMbhe uparanuM lakhIne pachI For Personal & Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhakatanI pratibhA e patramAM te lakhe che, temAM e ja te kahe che ke, pote zI rIte nizcita thayA : te lakhe che: "Izvara upara vizvAsa rAkhavo e eka sukhadAyaka mArga che. jeno dRDha vizvAsa hoya che, te du:khI hoto nathI, athavA du:khI hoya to du:kha veThato nathI: du:kha UlaTuM sukharUpa thaI paDe che. AbhecchA evI ja varte che ke, saMsAramAM prArabdhAnusAra game tevAM zubhAzubha udaya Ave, paraMtu temAM prIti aprIti karavAno ApaNe saMkalpa paNa na karavo." vAsanAnuM prAbalya kevuM durdamya che te koNa nathI jANatuM? temAMya lokeSaNAnI mahattvAkAMkSA te mahA baLavAna manAI che - sonerI sAMkaLa sAdhakane mATe te kahevAI che. zrImannI zreSTha dharma-saMsthApananI mahattvAkAMkSA evI hatI. A patramAM kaI vizeSa upAdhi aMgeno ullekha che, te spaSTa nathI jaNAvyuM. "amuka kAmathI utpanna thaI che. ....... AgaLanI saMgatithI utpanna thaI che" - eTaluM nirdezya che. paNa e vize vadhu na jANIe to paNa vAMdho nathI; kema ke, ahIM ApaNe kavinA AMtarajIvananI vRtti samajavA cAhIe chIe; ane te viSe sadarahu patra laMbANathI nirUpaNa kare che. citA kema nathI te patramAM jaNAvIne kavi potAnI cittAdazA laMbANathI jaNAvatAM mitrone kahe che : "rAtri ane divasa eka paramArtha viSayanuM ja manana rahe che. AhAra paNa e ja che, nidrA paNa e ja che, zayana paNa e ja che, bhaya paNa e ja che, bhega paNa e ja che, parigraha paNa e ja che, calana paNa e ja che, Asana paNa e ja che. adhika zuM kahevuM? hADa, mAMsa, ane tenI majAne eka ja e ja raMganuM raMgana che. . ane tene lIdhe ...... nathI asaMga gamato ke nathI saMga gamata, nathI lakSmI gamatI ke nathI alakSmI gamatI, ema che; tathApi te pratye AzA For Personal & Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jyotiSane abhyAsa 109nirAzA kaMI ja UgatuM jaNAtuM nathI. te ho te paNa bhale ane na ho paNa bhale, e kaMI du:khanAM kAraNa nathI. duHkhanuM kAraNa mAtrA vizvamAtmA che; ane te jo sama che to sarva sukha ja che, e vRttine lIdhe. samAdhi rahe che. tathApi bahArathI gRhasthapaNAnI pravRtti nathI thaI zakatI, dehabhAva dekhADavo pAlavato nathI, AtmabhAvathI pravRtti bAhyathI karavAne keTaleka aMtarAya che. tyAre have kema karavuM? kayA parvatanI guphAmAM javuM ane alopa thaI javuM, e ja raTAya che. tathApi bahArathI amuka saMsArI pravRtti karavI paDe che. te mATe zoka to nathI, tathApi sahana karavA jIva icchato nathI ! paramAnaMda tyAgI ene irache paNa kema?" Ama potAnI vRtti laMbANathI nirUpIne AgaLanA patrAnA vAkayamAM kahe che, je (jyotiSa aMgenA cAlu prakaraNamAM) prastuta bhAga che: te lakhe che: ane e ja kAraNathI jyotiSAdika tarapha hAla cittA nathI. game tevAM bhaviSyajJAna athavA siddhionI icchA nathI. tema teono upayoga karavAmAM udAsInatA rahe che. mATe e jJAna saMbaMdhe cittanI svasthatAe vicArI mAgelA prazno saMbaMdhI lakhIza athavA samAgame jaNAvIza. je prANIo evA praznanA uttara pAmavAthI AnaMda mAne che, teo mahAdhIna che, ane teo paramArthanAM pAtra thavAM durlabha che, ema mAnyatA che; te tevA prasaMgamAM AvavuM paNa gamatuM nathI; paNa paramArtha hetue pravRtti karavI paDaze to kaMI prasaMge karIza. icchA to nathI thatI. ........" ema lAge che ke, zrI. sebhAgacaMde amuka prazna karI tene joza, pUchayo haze; te uparathI zrImade potAnI te vidyA paratve A kALe pravartatI bhAvanA kahI hoya. ane te te batAve che ke, A samaye te For Personal & Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 110 jJAnI bhakatanI pratibhA vidyAmAMthI paNa (jema avadhAnazakti paratve banyuM tema) udAsIna bhAva para te pahoMcyA che; ane spaSTa kahe che ke, e vidyAthI maLatA bhaviSyajJAna tema ja siddhionI icchA nathI. matalaba ke, A samaye te potAnI mahAkAMkSA viSe damana keLavavA lAgyA che - AtmabhAvamAM - jaIne udAsInatA dharavA tarapha che. che A parathI samajavAnuM e che ke, zreyamArgamAM pragati karatA yAtrI sAdhake Avo vAsanAya karavo ja paDe che; - jenI jevI vAsanA, (svArthaka ke parArthaka te hoya topaNa) tenuM baMdhana, aMte muktine hisAbe, sarakhuM ja che. balka, parArthaka baMdhana vadhAre mohanuM ke suvarNamaya paNa lAge ! - kavizrI temanA jIvanamAM A vidyA viSenI prItimAM kaI rIte vaLyA, te viSe zrI. kalArthI temanA jIvanacaritamAM kahe che te, - A carcAne aMte, have joIe. temanA pustakanA pA. 69nI nIce TIpamAM (uparanA patramAM "jyotiSAdika tarapha citta nathI" e vAkaya uparathI nIce A TIpa joDI che.) kahe che: "zrImad jyotiSa vidyAmAM paNa pravINa hatA. A bAbatamAM evuM banyuM ke, saM. 1943nA bhAdaravAmAM muMbaI jatAM pahelAM zrImad jetapara (morabI tAbe) potAnA banevI rA. catrabhuja becarane tyAM gayA hatA. te vakhate zrImadbhI Arthika sthiti sAMkaDI hatI. jetaparamAM - zaMkara paMcoLI nAmanA eka vidvAna jozI hatA. te bhAI gaNita-phalAdeza sAruM jANatA hatA. temane catrabhujabhAIe zrImanA muMbaInA prayANa tathA artha-prApti saMbaMdhamAM pUchayuM. tethI zaMkara paMcoLIe praznakuMDaLI cItarIne, muMbaI prayANa pachI amuka mudatamAM dravyalAbha vagere phaLa varyuM. temAMnuM amuka phaLyuM ane amuka barAbara na phaLyuM. tethI zrImad barAbara jyotiSa jANI levAnI jijJAsA uddabhavI. muMbaImAM zatAvadhAna karI zrImade uttama khyAti meLavI. te vakhate muMbaInA agragaNya vidvAno, paMDita, zrImAna vagere hAjara For Personal & Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jyotiSane abhyAsa hatA. temAM sArA jyotiSIo paNa hatA. te jyotiSIone nAnI vayanA prabaLa pratibhAsaMpanna zrImada pratye AkarSaNa thayuM. e rIte zrImad ja niSa jANavAnI icchA pUrI karavAnAM sAdhanonI prApti thaI. vidvAna jyotiSIe'nuM nimitta pAmI zrImad te vidvAno karatAM paNa AgaLa vadhI te vidyAmAM pAraMgata thayA hatA. "A bAbatamAM eka prasaMga jANItA che. jhaverI revAzaMkarabhAI vakIlAta karatA hatA; ane vepAramAM paDavA svapna paNa vRtti na hatI; ane te vakhate saheja karajavAna paNa teo hatA. temanI kuMDaLI joIne zrImade jaNAvyuM hatuM ke, temane vepAramAM atyaMta lAbha che, balake lakSAdhipati thavAno yoga che, ema jaNAvI vakIlAta choDIne muMbaI javA zrImade temane preraNA karI. zrI. revAzaMkarabhAIe te pramANe karyuM ane zrImada bhAkheluM sAcuM TharyuM." Ama zrI. kalArthI mAhitI Ape che. A ja samaya daramiyAna revAzaMkarabhAInA moTAbhAInI putrI sAthe kavizrI lagna kare che matalaba ke, 19-20mA varSane yoga zrImanA jIvanamAM A rIte vilakSaNa hato : te varSamAM avadhAna-baLe te jagata AgaLa AvyA, ane (duniyAnI najare paNa) lagna, lakSmI i0no yoga paNa A samaye udaya pAme che. ane temAM noMdhapAtra e che ke, te pachI tarata : - kaho ke, tenI joDAjoDa, - temanI mumukSA ane vairAgyabhAva, kevaLa zAstrazruta AdhArathI AgaLa vadhIne, jAgRtabhAve sakriya bane che; ane saM. 1947mAM te sthiti vize temanuM ja kAvya temanA "AtyaMtara pariNAma-avalokana" rUpa hAthanoMdhamAM maLe che, temAM te Atmanivedana kare che ke, "ogaNIseM ne ekatrIse Avyo apUrva anusAra re; - ogaNIseM ne betAlIse, adabhuta vairAgya-dhAra re. For Personal & Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112. jJAnI bhaktanI pratibhA ogaNIseM. suDatAlIse samakita* zuddha prakADyuM re, zruta anubhava vadhatI dazA, nijasvarUpa avabhAcuM re" emane A varSe AtmaniSThA sAMpaDI : anyAnya vAsanAonA udaya, A niSThAnA zAmaka prakAzamAM, moLA paDI gayA : mahAkAMkSA i0 bhAvene udraka zamavA tarapha vaLyo. jyotiSa vidyAno khapa joIne, kavizrI emanI bhAre avadhAnazaktithI te bhaNavAmAM lAgyA; muMbaImAM te zIkhavanAra vidvAnone lAbha maLI gayo; temanA karatAMya kadAca vadhAre UMDANathI temanI vidyA hAtha karI; ane pitAnA mahAkAMkSI manorathanI sevAmAM tene kAme lIdhI. lagnajIvana kavie pUrvajanmanA prArabdhayoge samajIne svIkAryuM hatuM. tevuM temanI dharmasudhAraNAnI mahAkAMkSA mATe na kahI zakAya. te mATe temaNe saMka9papUrvaka manathI tene samAraMbha upADayo hato. nAnapaNamAM je Urmi vaiSNava havelI dharmanA mahArAjane joIne thatI, te ja bhAva, samajajJAnanA pratApe saMzuddha thaIne, paramArthaka dharmasudhAraNA karavAnI mahAkAMkSAmAM pariNamyo hato. ane tenI sevAmAM pAtheya tarIke te prathama AtmasiddhinuM sAmarthya meLavavAmAM lAgyA hatA. emAM ja temaNe jyotividyA hAMsala karI, ane tene paNa udAsInatAnA tarAgya-yajJamAM homIne te potAnI adhyAtmayAtrAmAM AgaLa cAlyA. ja samakita eTale Atmadarzana. For Personal & Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 upAdhi ane udAsInatA ["ApaNe saMsArI jIvo chIe, tyAre zrImada asaMsArI hatA....." - gAMdhIjI kavizrInA 23mA varSa sudhInI "samuccaya-vayacaryAnI samIkSA ApaNe A agAunAM thoDAMka prakaraNomAM karatA AvyA chIe. temAM ApaNe joyuM ke, tyAM sudhInI potAnI jIvanasiddhimAM temaNe eka bhAva pitAne mATe dRDha ane sthira karyo - "mAre mukta thavuM che, mokSa prApta karavo che." evo nizcaya karanAra te puruSa gRhastha che, dhaMdhe jhaverI che; chatAM temanI noMdhapothI ke lakhANo je maLe che te juo, to temAM emanAM gharasaMsAra ke dhaMdhArojagAra ke sagAMsaMbaMdhIne vahevAra, i0 koI vAtane viSe ciMtA karatI carcA ke kazA ullekha jevuM bhAgye jovA maLaze. hA, te prakAranA saMga saMparkane laIne anubhavamAM AvatAM udvega, akaLAmaNa vagerene AvirbhAva, ane temAMthI udbhavatA pratibhAvo - vairAgya ane udAsInatA bharelA udgAro temanAM A kALanAM aneka lakhANamAM maLe che, ane temAM saMsArIne thatI hAyahoya ke AjaMdanI ciMtA-caTapaTI mukhya nathI. paNa ema paNa na kahevAya ke, temanAmAM bIjAo pratye sadabhAva-samabhAvanI komaLa lAgaNIo nahotI. potAnAM vatsalabhAva ane anukaMpA viSe temaNe ja lakhyuM che ke, bIjAthI judAI lAgatAM "mAruM aMta:karaNa raDI paDavuM." A ja samaya daramiyAna, muMbaIthI mAgazara vada 9, sema 1949 roja lakhelA patramAM (zrI 1-408) temanA cAritryano (lAgaNIbhAvanI komaLatAno) A guNa vaLI vadhAre spaSTa karelo maLe che: 113 - jJA0-8 * * For Personal & Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 jJAnI bhakatanI pratibhA upAdhi vecavA mATe joItuM kaThaNa paNuM mArAmAM nathI; eTale atyaMta nivRttinI icchA rahyA kare, tathApi udaya-rUpa jANI te yathAzakti sahana thAya che. paramArthanuM du:kha* maTyA chatAM, saMsAranuM prAsaMgika du:kha rahyA kare che, ane te du:kha potAnI IcchAdinA kAraNanuM nathI, paNa bIjAnI anukaMpA tathA upakArAdinAM kAraNanuM rahe che ane te viTaMbanA viSe citta kyAreka kayAreka vizeSa udvega pAmI jAya che. "ATalA lekha uparathI te udvega spaSTa nahIM samajAya; keTalAka aMze tamane samajAI zakaze. e uddega sivAya bIjuM kaMI duHkha saMsAraprasaMganuM paNa jaNAvyuM nathI. jeTalA prakAranA saMsAranA padArtho che, te sarvamAM jo aspRhApaNuM hoya ane udvega rahetuM hoya, te te anyanI anukaMpA ke upakAra ke tevA kAraNone hoya, ema mane nizcayapaNe lAge che. e udde gane lIdhe kayAreka cakSumAM AMsu AvI jAya che; ane te badhAM kAraNane pratye vartavAne mArga te amuka aMze parataMtra dekhAya che, eTale samAna udAsInatA AvI jAya che." sAmAnya lokane thatA AvA uddega ivathI bacavA mATe, potAnAM adhyAtma-prema athavA jJAna-mokSa-parAyaNatA dvArA kavizrI prayatnazIla che, ane uparanA patramAM AgaLa A ja vastu te lakhe che : jJAnInA mArgane vicAra karatAM jaNAya che ke, koI paNa prakAre mUchapAtra A deha nathI, tene du:khe zAcavA yogya A AtmA nathI. AtmAne Atma-ajJAne zocavuM e sivAya bIjo zoca tene ghaTa nathI. pragaTa evA yamane samIpa dekhatAM chatAM, jene dehane viSe mULa nathI vartatI, te puruSane namaskAra che. e ja vAta ciMtavI rAkhavI amane tamane pratyekane ghaTe che. * kAraNa ke, mekSa viSe nakkI zraddhAbuddhi thaI hevAthI, ema ahIM kahete lAge che. - bha. For Personal & Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhi ane udAsInatA 115 "deha te AtmA nathI, AtmA te deha nathI. ghaDAne jonAra jema ghaDAdithI bhinna che, tema dehane jonAra jANanAra evo AtmA te dehathI bhinna che, arthAt deha nathI. vicAra karatAM e vAta pragaTa anubhavasiddha thAya che, te pachI e bhinna dehanAM tenAM svAbhAvika kSaya-vRddhi-rUpAdi pariNAma joI, harSa-zokavAna thavuM koI rIte ghaTatuM nathI; ane amane tamane te niradhAra karavo-rAkhavo ghaTe che, ane e jJAnInA mArgane mukhya dhvani che." vi0 saM. 1945mAM (aMgata) batAvIne lakhelA kavitAmAM temaNe lakhyuM che ke, "sukhakI sahelI hai akelI udAsInatA." - "adhyAtmanI jananI te udAsInatA." te ja bhAvadarzaka kaDIo (muMbaI, phAgaNa vada 1, 1946) lakhI che: "jahAM rAga ane vaLI draSi, tahAM sarvadA mAno kaleza; udAsInatAne jyAM vAsa, sakaLa du:khano che tyAM nAza. sarva kALanuM che tyAM jJAna, deha chatAM tyAM che nirvANa; bhava chevaTanI che e dazA, rAma dhAma AvIne vasyA." | (zrI.1-238) A samaye zrImad A bhAvanA prabaLapaNe keLave che : te arthe anukULa satsaMga ane sadguru jhaMkhe che. A kALanAM temanI AvI duHkhoDhega bharelI "Aratane vyakta karatAM lakhANamAMthI thoDuMka lAkSaNika lAge evuM vadhu keTaluMka paNa jovA jevuM che; jema ke, temanA 23mA varSanAM 5trAdi lakhANomAM aMte saMgharAyelI svagata bhAvoktio jevuM TAMcaNa eka maLe che (zrI.1pA. 271thI 274), temAM (AtmA ane jIva vaccenA saMvAdanI zailImAM lAgatuM) lakhyuM che:1. "he sahajatmasvarUpI, tame kyAM kyAM ane kevI kevI rIte mUMjhAyA cho? te kahe. AvI vibhrama ane dimUDha dazA zI? For Personal & Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 jJAnI bhakatanI pratibhA "huM zuM kahuM? tamane zuM uttara ApuM? mati mUMjhAI gaI che. gati cAlatI nathI. kheda kheda ane kaSTa kaSTa AtmAmAM thaI rahela che. kayAMya dRSTi karatI nathI, ane nirAdhAra nirAzraya thaI gayA chIe." bhrAMti paDI gaI che ke, have mArAmAM kaMI vizeSa guNa dekhAtA nathI. huM have bIjA mumukSuone paNa sAcA snehe priya nathI.......badhAM darzanamAM zaMkA thAya che. AsthA AvatI nathI. jo ema che tepaNa ciMtA nathI. AtmAnI AsthA che ke te paNa nathI? te AsthA che. tenuM astitva che, nityatva che, ane caitanyavaMta che .jJAnAdi tene upAya che. eTalI AsthA che. paNa te AsthA para hAla vicArazUnyatAvata varte che. teno moTo kheda che. A je tamane AsthA che te ja samyagdarzana che. zA mATe mUMjhAo cho? vika95mAM paDo cho?....." bIjI svagata noMdhamAM jovA maLe che:- "he zrI..........! tame zaMkArUpa vamaLamAM vAraMvAra vaho cho, teno artha zo che? ni:saMdeha thaIne raho, ane e ja tamAro svabhAva che . he zrI...! tamane je kaMI saMdeha vartatA hoya te saMdeha svavicArathI athavA satsamAgamathI kSaya kare. "he aMtarAtmA! vartamAna AtmadazA jotAM jo parama satsamAgama, prApta thayo hoya, ane tenA Azraye vRtti pratibaMdha pAmI hoya, te saMdehanI nivRttino hetu thavo saMbhave che. bAkI bIjo koI upAya dekhAto nathI, ane parama satsamAgama athavA satsamAgama paNa prApta tho mahA kaThaNa che." ahIM kavizrI, koI guruzaraNa maLI jAya to upAya che, ema. kahetA lAge che. paraMtu tema na bane emeya temane lAge che.* * kadAca gAMdhIjI peThe kavine paNa gurupadane pAtra puruSa pitAne mATe najaramAM na besato hoya; tethI nigraMtha jJAnI mahAvIranI mAnasa gurubhakti temaNe keLavI;- jema gAMdhIjIe rAma kRSNa viSe. For Personal & Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhi ane udAsInatA. 117 eTale kadAca tethI te AgaLa A saMvAdarUpe ugAra kADhe che. temAM kavi kahe che: he zrI....! tame kaho cho tema sasamAgamanuM durlabhapaNuM che, emAM saMzaya nathI. paNa te durlabhapaNuM jo sulabha na thAya tema vizeSa anAgata kALamAM paNa tamane dekhAtuM hoya, to tame zithilatAno tyAga karI svavicAranuM dRDha avalaMbana grahaNa kare, ane parama puruSanI AjJAmAM bhakti rAkhI sAmAnya sata-samAgamamAM paNa kALa vyatIta karo. ane te pachInI AgaLa maLatI svagatokti kevA AkaMdabhAvathI bharelI che! te kALanI saMsAragatimAM temane dekhAtI dharmaglAni temAM nirUpAyelI che, temAMthI bacIne bacAvavAnA manoratha sevatA mahAzayI puruSano ArtanAda emAM varatAI Ave che: he hari, A kaLikALamAM tAre viSe akhaMDa premanI kSaNa paNa javI durlabha che, evI nivRtti bhUlI gayA che. pravRttimAM pravRtta thaI nivRttinuM bhAna paNa rahyuM nathI. nAnA prakAranA sukhAbhAsane viSe prayatna thaI rahyA che. AratI (dharmanI garaja) paNa nAza pAmyA jevuM thaI gayuM che. vRddhamaryAdA rahI nathI. dharmamaryAdAno tiraskAra thayA kare che. satsaMga zuM? - ane e ja eka kartavyarUpa che ema samajavuM kevaLa duITa thaI paDayuM che...niSkapaTapaNuM hAnine pAmyuM che. zAstrane viSe saMdeha utpana karavo e eka jJAna jIve mAnyuM che, parigrahanI prApti arthe tArA bhaktane paNa chetaravAnuM kartavya pAparUpa tene lAgatuM nathI, parigraha pedA karanAra evAM sagAMsaMbaMdhImAM evo prema karyo che ke, te tArA pratye athavA tArA bhakta pratye karyo hoya to jIva tane pAme. sarvabhUtane viSe dayA rAkhavI, ane sarvane viSe tuM cho ema hovAthI dAsatva-bhAva rAkha, e parama dharma khalita thaI gayo che. sarva rUpe For Personal & Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 jJAnI bhaktanI pratibhA nuM samAna ja rahyo che, mATe bhedabhAvanA tyAga karavA e mATA puruSonuM aMtaraMga jJAna Aje kayAMya jovAmAM AvatuM nathI. ame, ke je mAtra tAruM niraMtara dAsatva ja ananya prema icchIe chIe, tene paNa nuM kaLiyuganA prasaMgI saMga ApyA ja kare che. "have he hari, A joyuM jatuM nathI, sAMbhaLyuM jatuM nathI. te na karAvavuM yAgya che; tema chatAM amArA pratye tArI tevI ja icchA hoya to preraNA kara, eTale ame te kevaLa sukharUpa ja mAnI laIzuM. amArA prasaMgamAM AvelA jIvA koI prakAre dubhAya nahIM ane amArA dveSI na hAya (amArA kAraNathI), evA huM zaraNAgata upara anugraha thavA yogya hoya to kara. mane moTAmAM moTuM du:kha mAtra eTaluM ja che ke, tArAthI vimukha thavAya evI vRttie jIvA pravarte che, tenA prasaMga thavA ane vaLI koI kAraNone lIdhe tene tArA sanmukha thavAnuM jaNAvatAM chatAM tenuM anaMgIkArapaNuM thavuM, e amene parama du:kha che. ane jo te yogya haze te te TALavAne, he nAtha ! tuM samartha che, samartha che. mAruM samAdhAna, pharI pharI, he hari, samAdhAna kara." A pachI chelle, ati udrekapUrvaka ane kaLakaLatI vANImAM svagata ukti che, temAM pUrNa prapatti-pUrvaka kavi harine AjIjI kare che:"adbhuta! adbhuta, adbhuta! parama aciMtya evuM, he hari, tAruM svarUpa, tenA parama prANI evA huM kema pAra pAmuM? huM je tAro anaMta brahmAMDamAMnA eka aMza te tane zuM jANe ? sarvasattAtmaka jJAna jenA madhyamAM che, evA he hari, tane icchuM chuM, icchuM chuM; tArI kRpAne icchuM chuM. tane pharI pharI, he hari, icchuM chuM. he zrImAna puruSottama, nuM anugraha kara! anugraha!! ( zrI.1-274) For Personal & Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadUgraMtha-samAgama "pustaka vAMcavAmAM jethI udAsInapaNuM, vairAgya ke cittanI svasthatA thatI hoya, tevuM game te pustaka vAMcavuM. temAM yogyapaNuM prApta thAya tevuM pustaka vAMcavAno vizeSa paricaya rAkhavo." evI kavinI "muMbaI, aSADa, 1946 "nI eka noMdha (zrI.1-245) che. te ja noMdhamAM AgaLa satsamAgama ke satsaMga vize lakhyuM che : "dhArmika kathA mukhya karIne te satsaMgane viSe ja rahI che. duSamakALa-paNe vartatA A kALane viSe satsaMganuM mAhAbhya paNa jIvanA khyAlamAM AvatuM nathI. kalyANanA mArganAM sAdhana kayAM hoya te ghaNI ghaNI kriyAdi karanAra evA jIvane paNa khabara hoya ema jaNAtuM nathI. tyAgavA yogya evAM svacchedAdi kAraNo - tene viSe to jIva rucipUrvaka pravartI rahyA che. jenuM ArAdhana karavuM ghaTe che evA AtmasvarUpa sapuruSo viSe kAM to vimukhapaNuM ane kAM te avizvAsapaNuM varte che; ane tevA asatsaMgIonA sahavAsamAM koI koI mumukSuone paNa rahyA karavuM paDe che. asatsaMga ane svecchAe vanA na thAya athavA tene jema na anusarAya tema pravartanathI aMtavRtti rAkhavAno vicAra rAkhyA ja karavo e sugama sAdhana che." kavinA jIvanamAM sadgatha ane satsamAgamanuM A sAdhana prabaLamAM prabaLa rUpe vartatuM jovA maLe che. ruci ane prakRtithI te ciMtana-manananididhyAsananA dhyAnayogamAM vizeSa vRtti-valaNavALA hatA. tene anukULa ane Avazyaka evI avadhAnazakti tema ja tarkapradhAna prajJAbaLa e dharAvatA hatA; TUMkamAM kahyuM ke, temanI pratibhA sAMkhya-buddhiyogane mATenI For Personal & Private Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 jJAnI bhaktanI pratibhA vizeSe karIne hatI. tethI ja kadAca temanA zAstrAbhyAsamAM jaina tavA darzanane viSenuM pramANa vizeSa karIne thayuM haze. jaina darzana AtmavAdI che, paNa teno sAdhana-mArga AcAramUlaka karmavAda che. akarma-sthiti prApta karavI, kema ke kamala dUra thaIne e kALe kevaLa AtmajJAna saMbhave, evo "paoNjhiTiva' - pratyakSavAdI sAdhanavAda aMge teno siddhAMta che. kavinI pratibhA temAM vizeSa rucivALI bane evI lAge che. tema chatAM, kavizrI sarvadharmatatvane pAmavA ane temAMthI potAnI sAdhanAnA khapane tattva-bodha grahaNa karavAne tatpara evI udAra dRSTi dharAvatA hatA; svabhAvabuddhinI niSThA dharAvatA hatA; tethI karIne, Atmapratyaya pAmavAne mATe, potAnI buddhithI vicArIne ane aMtarAtmAmAM tenI kasoTI karIne cAlanAra buddhiyoga-parAyaNa puruSa te hatA. eTale tethI A samaye te sagraMthono abhyAsa ane satsaMgasevanane tema ja potAnA jevA "dharmecchaka" ke "mumukSu" bhAIo joDe satsamAgama tema ja vicAra-vinimayane mukhyatve anusaratA, ema batAvatI aneka noMdho, patravyavahAra vagere maLe che. jema ke "vavANiyA, pra. bhAdra. vadI 13, zukra, 1946 "ne patra che temAM AvA satsaMgano mahimA temaNe jaNAvyo (zrI 1- 251) che: "kSIra sannanasaMpatire mata mavALavatara nI ""kSaNavArane paNa satparUpano samAgama te saMsArarUpa samudra taravAne naukArUpa thAya che.' - e vAkya mahAtmA zaMkarAcAryanuM che; ane te yathArtha ja lAge che.......aMta:karaNamAM niraMtara ema ja AvyA kare che ke, paramArtharUpa thavuM. ane anekane paramArtha sAdhya karavAmAM sahAyaka thavuM e ja kartavya che. tathApi kaMI tevo yoga hajI viyogamAM che." For Personal & Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadgatha samAgama 121 bIjo eka patra A samayane (vavANiyA, bI. bhA. suda 14, ravi, 1946) khaMbhAtanA temanA sAthI-bhakatone "dharmecchaka bhAIo" saMbodhIne che, temAM A sAdhananuM (svAnubhavamUlaka bhASAmAM) vizleSaNa karI batAvIne teno mahimA varNavyo che, jethI tenuM anuzIlana karavAnI svayaM sUjha-samaja maLI zake. te A patramAM (zrI.1-253) kahe che: jijJAsAne uttejana ApatA raheze. ane nIcenI dharmakathA zravaNa karI haze tathApi pharI pharI tenuM smaraNa karazo: "samyaga dazAnAM pAMca lakSaNo che; zama saMvega ( anukaMpA nirveda AsthA "krodhAdi kaSAyonuM samAI javuM, udaya AvelA kaSAyomAM maMdatA thavI, vALI levAya tevI AtmadazA thavI athavA anAdi kALanI vRttio samAI javI, te "za.' mukta thayA sivAya bIjI koI paNa prakAranI icchA nahIM - abhilASA nahIM, te "saMvega.' jyArathI ema samajAyuM ke, bhrAMtimAM ja paribhramaNa karyuM, tyArathI - have ghaNI thaI, are jIva! have thobha, e "nirveda.' mAhAma jenuM parama che evA ni:spRhI puruSanAM vacanamAM ja tallInatA te "zraddhA" - "AsthA." e saghaLAM vaDe jIvamAM svAtmatulya buddhi te "anukaMpA." - "A lakSaNo avazya manana karavA yogya che, smaravA yogya che, icchavA yogya che, anubhavavA yogya che....." ne te pachI thoDe divase (morabI, bI. bhA. vada 7, ravi, 1946) khaMbhAtamAM te bhAIone "mumukSu bhAIo" saMbodhanathI ane tamArA samAgamano icchaka evI sahIthI lakhe che, temAM zAstra-prAmANya viSe For Personal & Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 jJAnI bhakatanI pratibhA viveka kema karavo te bAbatamAM (te bhAIonA eka praznano javAba prasaMgopAtta lakhatAM, zrI.1- 255) kahe che: ".......... mArI samajaNa to ema rahe che ke, badhAM zAstromAM na hoya evI paNa koI zAstramAM vAta karI hoya to kaMI ciMtA jevuM nathI. tenI sAthe te eka zAstramAM kahelI vAta sarva zAstranI racanA karatAM zAstrakAranA lakSamAM ja hatI, ema samajavuM. vaLI badhAM zAstra karatAM kAMI vicitra vAta koI zAstramAM jaNAvI hoya, to e vadhAre saMmata : karavA jevI samajavI, kAraNa e koI viralA manuSyane arthe vAta kahevAI hoya che; bAkI to sAdhAraNa manuSyo mATe ja kathana hoya che. ..." ane te patrane aMte potAno aMgata bhAva vyakta kare che: aho ! anaMta bhavanA paryaTanamAM koI puruSanA pratApe A dazA pAmelA evA A dehadhArIne tame iccho cho, tenI pAsethI dharma iccho cho, ane te to haju koI AzcaryakAraka upAdhimAM paDyo che! nivRtta hota te bahu upayogI thaI paData. vAru! tamane tene mATe ATalI badhI zraddhA rahe che, tenuM kaMI mULa kAraNa hastagata thayuM che? enA para rAkhela zraddhA, eno kahelo dharma anubhavyuM anarthakAraka to nahIM lAge? arthAta, haju tenI pUrNa kasoTI karajo; ane ema karavAmAM te rAjI che, tenI sAthe tamane yogyatAnuM kAraNa che, ane kadApi pUrvApara paNa ni:zaMka zraddhA ja raheze ema hoya to tema ja rAkhavAmAM kalyANa che ema spaSTa kahI devuM Aje vAjabI lAgatAM kahI dIdhuM che. AjanA patranI bhASA ghaNI ja mArmika vAparI che, tathApi tene uddeza eka paramArtha ja che." ahIMyAM kavie manamAM sevelo dharma-sudhAraNAne puruSArtha-bhAva ane te arthe nivRttipUrvaka siddhi prApta thavI joIe - e vastu A. samaye temanA aMtaramAM rahI che, ane te paramArthaka bhAvathI pitAnI te For Personal & Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sagraMtha samAgama 123 samayanI upAdhionuM svasthatApUrvaka vahana kare che, ema spaSTa joI zakAya.* "morabI, Aso, 1946 "nA lakhelA nIcenA doharA temanI A samayanI satsaMganI mahattA vizenI AMtarabhAvanA batAve che ema mAnIe, te te jovA jevA che (zrI 1-260) : bIjAM sAdhana bahu karyA, karI kalpanA Apa; athavA asaguru thakI, UlaTo vadhyo utApa. pUrva puNyanA udayathI, maLyo sadguru yoga; vacana sudhA zravaNe jatAM, thayuM hRdaya gaDhazoga. nizcaya ethI Aviyo, TaLaze ahIM utApa; nitya karyo sasaMga meM, eka lakSathI Apa. ane te pachI "muMbaI, 1946' ema karI (pUrI miti tithi vagara) nadheila eka vAkya maLe che: "keTalIka vAta evI che ke, mAtra AtmAne grAhya che ane mana vacana kAyAthI para che, keTalIka vAto evI che, ke je vacana kAyAthI para che; paNa che. ...." kavinA AMtarajIvananAM A varasomAM saM. 1946nuM varSa kabIrajIe gAyelA pelA "zUrasaMgrAma' bhajananA bhAre "ghamasANa"nuM che. te varasamAM. satsaMga-satha-samAgama sAdhanane pUrI utkaTatAthI te Acare che. A varSanA prAraMbhe "muMbaI, kArataka, 1946' rojanI noMdha che, te A aMge prAraMbhika aMtanivedanarUpa ja lAge che; e nIce (zrI 1-232) mujaba che: je vavANiyAthI A sudi 12, zani, 1946ne nAnakaDo bIjo patra che - khaMbhAtanA "dharmecachaka bhAI o" karIne, temAM lakhe che - udAsInatA e adhyAtmanI jananI che. saMsAramAM rahevuM ane mekSA thavA kahevuM e banavuM asulabha che." For Personal & Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "124 jJAnI bhaktanI pratibhA sarva darzanathI UMca gati che. paraMtu mokSano mArga jJAnIoe te akSaromAM spaSTa darzAvyo nathI, gauNatAe rAkhyo che. te gauNatAnuM sarvottama tattva A jaNAya che : "nizcaya, nircethajJAnI gurunI prApti, tenI AjJAnuM ArAdhavuM, samIpamAM sadaivakALa rahevuM, kAM satsaMganI prAptimAM rahevuM; AtmadazatA tyAre prApta thaze." zAstra, guru, ane satsaMga - ema traNa prakAra pADIne, temanI vacce rahelI pUrvApara ke paraspara zakti darzAvatuM A nivedana kavinI jIvanasAdhanAnA puruSArthanuM - temanI jijJAsA ane mumukSAnA svarUpanuM varNana TUMkamAM tenA nicoDa rUpe ApI de che. For Personal & Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 zAstrAbhyAsa "rAyacaMdabhAIe ghaNAM dharmapustakono sarasa abhyAsa karyo hato.. temane saMskRta ane mAgadhI bhASA samajatAM jarAye muzkelI nahotI AvatI. vedAntano abhyAsa temaNe karela, tema ja bhAgavatano ane gItAjIne. jaina pustako te jeTalAM temane hAtha AvatAM te vAMcI jatA. temanI te grahaNa karavAnI zakti athAga hatI. eka vakhatanuM vAcana te te pustakanuM rahasya jANI levAne sAru temane pUratuM hatuM. karAnakaMda avastA ityAdinuM vAcana paNa anuvAdo mAraphate temaNe karI lIdhuM hatuM...." - gAMdhIjI ("zrImad rAjacaMdra ane gAMdhIjI' pA. 55.). gayA prakaraNamAM aMte TAMkelA lakhANamAM kavi kahe che - "sarva darzanathI UMca gati che', e temanI dharmonAM tattvadarzano viSenI udArabhAve grahaNazIla vRttinuM TUMkamAM nirUpaNa ja che jANo. temane zAstrAbhyAsa jaina uparAMta hiMdu dharmazAstra viSe paNa vipula hato; kadAca te jaina darzana jevo ane jeTalo na hoya; chatAM temanAM lakhANomAMthI jaNAya che ke, temaNe keTaluMka hiMdu dharmatattva-sAhitya tathA bhakta-sAhitya ThIka ThIka pramANamAM joyuM haze. - sAmAnya rIte jotAM paNa mAnI zakAya ke, tyAranA jaina ane hiMdu evA saMmizra samAjamAMthI paNa temane e baMne dharmaparaMparAnA saMskAro te saheje paNa maLelA; te rIte temanA abhyAsamAM temAMthI koI koI graMtho paNa AvyA haze ane ke athavA, koI satsaMgInA, - 125 For Personal & Private Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -126 jJAnI bhaktanI pratibhA prasaMgane laIne graMthasUcanA rUpe maLatAM, saheje keTaluMka vAcana-manana thayuM haze tema ja te viSe koI vizeSa abhyAsIne paNa saMsarga sasaMgabhAvathI sAdhyo haze. AvA svecchAe karelA saMsargamAM zrI. manasukharAma sUryarAma tripAThIno patra-samAgama temanA (22-23mA varSanA) lakhANa-saMgrahamAM maLe che, te mahattvano eka bhAga che. tripAThI pAse te vedAMtadarzana viSe carcA kare che, ane enI asara emanA ciMtana-manananA A kALanA valaNa upara prabhAvazALI haze ema, temanAM lakhANa jotAMya, lAge che. jema ke, vedAMta-darzana aMge amuka graMtha jovA, te emanA sAthI-bhaktone sUcavatA paNa jovA maLe che. (juo jema ke, zrI 1 - 226, 302, zrI 2- 695, 827 vagere.) IslAma tathA khristI dharmone samAgama paNa tatkAlIna samAjane hato. tethI te dharmonA tattva viSe paNa kavie kAMI ciMtanamananAdi karyuM haze ke kema, ema jijJAsA thAya. temanAM lakhANo jotAM, bAibala tathA Izu khrista ane temanA dharma bAbatamAM gAMdhIjIe temane pUcheluM, tenA javAbane patra A aMge jANIto che. (jue zrI.1-486-7) A be mahA-sAdhakone patra-yavahAra praznottarI rUpe che. gAMdhIjInA dakSiNa AphrikA nivAsa daramiyAnanA AtmamaMthanamAMthI jAgelI zaMkAo ke UMDI ciMtanA viSe che. te kALe gAMdhIjI pitAnI niSThA sthira karavAnA UMDA dharmamaMthana rUpa "zUra saMgrAmamAM hatA. tyAranA temanA badhA ja prazno temanI te kALanI sAdhanAnA abhyAsIne mATe kImatI sAhitya che. kavinA saMbaMdhe jotAM, te patravyavahAra judI rItanI prastutatA dharAve che. te varSa temanA jIvananuM 27muM hatuM - "muMbaI, Aso vada 6, zani, 1950"nA roja temaNe gAMdhIjIne javAba lakhele (jhI. 1-481). te kALanI kavinI AMtarasthiti tenI pUrve 23mA varSamAM je haze tenA karatAM judI hatI. kavi saMtata vikasatA ane mahApuruSArthI For Personal & Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstrAbhyAsa 127 tattva-jijJAsu hatA; temAMya e temanAM varSo, gAMdhIjInAM Atma-maMthanavarSonA jevAM ja krAMtikArI hatAM. tyAre te pote ja potAnA aMtaramAM aMtima taravaviSayaka nizcayabhAva meLavavAnA ciMtanamananAdi-vyavasAyamAM hatA. te daramiyAna ja, jema ke, temaNe zrI. manasukharAma tripAThIne patrasamAgama karelo. tenI tulanAmAM, 27mA varSe te sthiti prApta, "labdhabhUmika' puruSa che, ane tevI dazAethI (pUrvanI potAnI dazA jevA) jijJAsu gAMdhIjIne potAnI tattva-pratItithI javAba Ape che. eTale ema mAnavuM joIe ke, temaNe A samaye amuka je tattva-nizcaya potAmAMthI ane potAnA anubhavonA UMDANane AdhAre meLavyo, te temAM jaNAvyo che. matalaba ke, temane svAvabodha athavA temanI te kALe baMdhAyelI pratyayabuddhi, te pUrvenAM varSo daramiyAnanI temanI sthiti zI hatI te joIne, te viSe vicAra karavo ghaTe. temAM e vAta kharI ke, kavi sarva dharmata vize amuka samAna zraddhAbhAva dharAvatA thayA hatA. . paraMtu temanA AtmAdayanA prAraMbhakALe temano bhAva kAMIka ekAMgI nahi te paNa ekAgrahI hato, ane temAMthI syAdvAdI udAra-bhAva te pachInAM varSomAM jema jema pratyakSa sAdhanA pote karatA gayA, tema tema temanI pratItimAM pedA thato gayo ke temanA ciMtanamAM pravezyo haze, ema dekhAya che. tema ja, e paNa kharuM ke, zrIrAmakRSNa paramahaMsa peThe, temaNe vividha dharmonA sAdhanAprakAranuM tathya jAte ajamAvI jovAnI icchA paNa karI hoya, ema nathI lAgatuM. dharmAtmaka tulanAbuddhithI tattva samajavAnI emanI pratibhA evI hatI ke, bhaktarAja paramahaMsa peThe te anekadhA-bhakti tarapha na vaLe. tethI ja temanI bhakti kevaLa jinezvara nigraMtha pratye ekAgra banI hatI. For Personal & Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 jJAnI bhakatanI pratibhA " bauddha ane jaina dharmone vizALa hindu vedadharmanA vaTavRkSanI mahA vaDavAIo gaNIe, te kavinA zAstrAbhyAsa viSe kahI zakAya ke, te samagra hiMdudharmagraMthono abhyAsa hato,-jemAM jaina aMga-graMthono vizeSa ane khAsa hato. ane Ama temanAM A kALanAM saMgharAyelAM lakhANo jotAM jANavA maLe che. A kALa eTale, kaho ke, mukhyatve 20thI 25mAM varSa sudhIno samaya; - jeno Ugama 17mA varSe lakhelI "mokSamALA'thI saMgharAyelo che. e graMtha kavinA maulika zAstrAbhyAsa tathA tavAvabodhanuM mULa gaNI tyAMthI (emanI jIvana-sAdhanA samajavAmAM) AgaLa cAlI zakAya. For Personal & Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jinezvaranI bhakti sattvAnurUpA sarvasya zraddhA bhavati bhArata / zraddhAmayo'yaM puruSaH yo ya-zraddhaH sa gva saH || (gItA a0 17-3) kavinAM ciMtana-manana tathA zAstrAdinA adhyayanamAM Ama thayelA vikAsano abhyAsa eka rasika vastu gaNAya. te karavAmAM, 17mA varSe (eTale ke, AvA vikAsanA prAraMbha-kALe ja kahIe to cAle.) lakhelo. mokSamALA" graMtha uttama madada karI zake; emanA tattvAvabodhananA vikAsanI pUrvabhUmikA kaI hatI, - kevI samajabuddhithI tenI zarUAta thaI, - tenuM zabdabaddha citra kavinA 17mA varSamAM lakhAyela A graMtha Ape che, ema mAnI zakAya. temAMthI emanI je zraddhA baMdhAI te, jema ke, tenA be zikSApATha (13, 14) "jinezvaranI bhakti" aMge che (zrI.1-46 ), ema mAnIe. teno prAraMbha ja A rIte che: - "jijJAsu - vicakSaNa satya! koI zaMkaranI, koI brahmAnI, koI viSNunI, koI sUryanI, koI agninI, koI bhavAnInI, koI pegaMbaranI, ane koI Izu khristanI bhakti kare che. eo bhakti karIne zI AzA rAkhatA haze? satya - priya jijJAsu, te bhAvika mokSa meLavavAnI parama AzAthI e devone bhaje che. 129 jJA0-9 For Personal & Private Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhakatanI pratibhA "jijJAsu- kaho tyAre ethI teo uttama gati pAme ema mAruM mata che? "satya - eonI bhakti vaDe te mokSa pAme, ema huM kahI zakatuM nathI. jene te paramezvara kahe che, teo kAMI mokSane pAmyA nathI; te pachI upAsakane e mokSa kyAMthI Ape? zaMkara vagere karmAya karI zakyA nathI ane dUSaNa sahita che, ethI te pUjavA yogya nathI. jijJAsu - e dUSaNa kayAM jyAM te kaho. satya - (ajJAna, kAma, hAsya, rati maLIne) 18 dUSaNamAMnuM eka dUSaNa hoya te paNa te apUjya che. " "jijJAsu - bhAI, tyAre pUjya koNa ane bhakti konI karavI, ke je vaDe AtmA svazaktino prakAza kare? - "satya - zuddha saccidAnaMdasvarUpa. sarvajJa, sarvadarzI jinezvara bhagavAnanI bhaktithI Atmazakti prakAza pAme che....." " e ema kahIne "jinezvaranI bhaktithI anupama lAbha che jaNAvIne, toTaka chaMdamAM "bhaktine upadeza" eka kAvyarUpe (zikSApATha (15 mA tarIke) Ape che. (jue zrI.1-48) - A prakAranI ISTadevanI bhakti potAne mATe kema kavi pasaMda kare che, e emAMthI ApaNe joI zakIe. ane tattvajJAnanI samajathI jotAM, uparano utAro kavinI jIvananAnA AraMbhe je zAstrabuddhi temanI banI hatI, dharmamAM jevI ruci-dRSTi e dharAvatA hatA, e mujaba te batAve che. temAM nitAnta karmakSayane jaina akarma-tattvavAda temaNe jJAna ke siddhinI kasoTIrUpa mAnyo che, tevuM jovA maLe che. ane temAM paripUrNa vItasagapaNuM e temane mana mukhya guNa che. zikSApATha 58, 19, 60 dharmanA matabheda viSe che (zrI.1-84), te emanA zAstragraMthonA abhyAsa aMge ahIM noMdhapAtra che. dharmasaMpradAyo For Personal & Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinezvaranI bhakita" 131 mAM kayo kharo mAnavo, e viSenuM manomaMthana temAM rajU karyuM che. temAMthI, kavinI tarka paddhati A vicAra-mImAMsA karavAmAM kevI rIte kAma karatI, te jovA jevuM che : e emanI zatAvadhAnI pratibhAnI taiyAyika tarkapradhAnatA batAve che. dharmanA matabhedanI mImAMsAnuM thaDa "jijJAsu'nA nIcenA praznathI te bAMdhe che: sarvane asatya ane sarvane satya kema kahI zakAya? jo sarvane asatya ema kahIe, to ApaNe nAstika karIe ane dharmanI saccAI jAya..... eka dharmamata satya ane bAkInA sarva asatya ema kahIe, to te vAta siddha karI batAvavI joIe. sarva satya kahIe to to e retInI bhIMta karI; kAraNa, to ATalA badhA matabheda zA mATe paDe? sarva eka ja prakAranA mato sthApavA zA mATe na yatna kare? ema anyonyanA virodhAbhAsa vicArathI thoDI vAra aTakavuM paDe.1 "paNa te saMbaMdhI yathAmati huM khulAso karuM chuM. e khulAso satya ane madhyastha-bhAvanAno che. ekAMtika ke matAMtika nathI; pakSapAtI ke avivekI nathI; paNa uttama ane vicAravA jevo che. " ane A prakArano namra chatAM dRDha dAvo karIne, te pachInA pATha 59mAM, te khulAso ApavAnuM zarU karatAM kahe che : "ATaluM to tamAre spaSTa mAnavuM ke, game te eka dharma A sRSTi, para saMpUrNa satyatA dharAve che. have eka darzanane satya kahetAM 11. ahIM A bIjo eka prameya paNa kema na mAMDI zakAya ke, - sarvamAM amuka satyAMza saMbhave che? tethI guNajJa dRSTi keLavIne kAma levuM ghaTe.-ma 2. Avo saMpUrNa satyatA-dhArI dharma kalpanAmAM Adarza rUpe bhale he; bAkI vyavahAramAM te dareka dharma kAMI kAMI doSapAzamAM Ave ja che;jethI te dharmasudhAraNA jarUrI bane che. jevI ke, kavi jainadharma mATe cAhatA hatA. - - For Personal & Private Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 jJAnI bhaktanI pratibhA ema kahI na asatyarUpa Thare; bAkInA dharmamatane kevaLa asatya kahevA paDe; paNa huM zakuM. zuddha AtmajJAna-dAtA nizcaya-naya vaDe te te paraMtu vyavahAranaye te asatya TharAvI zakAya nahIM. ...... eka darzana je nirdoSa ane pUrNa kahevAnuM che, tenI vAta hamaNAM eka bAju rAkhIe. "have tamane zaMkA thaze ke, sadASa ane apUrNa evuM kathana enA pravartake zA mATe bAdhyuM haze ? tenuM samAdhAna thavuM joIe. Ama prazna pUchIne tenA uttaranuM anumAna karatAM kavi je kahe che, te paripUrNa satya ja che, ema te kema mAnI zakAya? paraMtu kavinA vicAre te emane pramANika lAgyuM ema te kharuM, ane te zuM ane zI rIte ke zAthI te samajavuM joIe. te kahe che: 66 e dharmamatavALAonI jyAM sudhI buddhinI gati pahoMcI tyAM sudhI temaNe vicAro karyA. anumAna, tarka, ane upamAdika AdhAra vaDe teone je kathana siddha jaNAyuM te pratyakSa rUpe jANe siddha che, evuM temaNe darzAvyuM. je pakSa lIdho temAM mukhya ekAMtika vAda lIdhA; bhakti, vizvAsa, nIti, jJAna ke kriyA emAMnA eka viSayane vizeSa varNavyA, ethI bIjA mAnavA yogya viSayA temaNe dUSita karI dIdhA. "" A prakAranA maryAdA-AkSepa ItihAsakALamAM pragaTelA ne vartatA dareka dharmamatavALAne lAgu na paDe? kema ke, hareka pravartaka potapotAnI tarkabuddhi, anubhUti, tema ja zraddhAbuddhi ane bhaktibhAva tema ja dezakALa ane leAkagita mujaba, peAtAnA navapravartananuM nirUpaNa karaze; ane itihAsamAM maLatA hareka dharma-mahApuruSanI e maryAdA haze ja, kavi AvA puruSomAM paurANika rAma-kRSNAdi uparAMta zaMkara, brahmAdi devanAM purANa-kathanane aitihAsika mAnIne cAlatA hoya, te temAM, zAstrIya itihAsa-dRSTithI jotAM, tarkadoSa ughADo mAnavA paDe che. itihAsamAM gujarelA puruSo aMgenI vivecaka samIkSA judI vAta che. tema karavAne mATe paNa, AdhArabhUta jIvanavRttAMta te pAchuM jarUrI gaNAya; to pachI kAlpanika paurANika mUrtionI to vAta ja zI ? astu. For Personal & Private Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133 "jinezvaranI bhakita" upara mujaba kahIne, te viSe AgaLa lakhatAM kavi kahe che: - "kIrti, lokahita, ke bhagavAna manAvAnI AkAMkSA emAMnI ekAdI paNa emanI mananI bhramaNA hovAthI anyUjha udyamAdikathI teo jya pAmyA. keTalAke zRMgAra ane laherI (pAThAMtara-lokecchita ') sAdhanothI manuSyanAM mana haraNa karyAM. .... Ama aneka matamatAMtaranI jALa thatI gaI. cAra pAMca peDhI ekano eka dharma pALyo eTale pachI te kuLadharma thaI paDyo. ema sthaLe sthaLe thatuM gayuM." dharmasaMpradAyanA udaya tathA vikAsanA itihAsane aMgenI A dRSTi eka abhiprAya rUpe majedAra che. guru-graMtha-pegaMbara-avatAra-80nA pAyA paranA dharmavAdo viSe ekAMtikatA pesI jaIne, teo samAjamAM lokonA "kuladharma" thaI bese che, e vAta sAcI. paraMtu, gItA satyane aMge je naya siddhAMta Ape che - "nAsatA vidyate bhAva: nAbhAvo vidyate sata: | ubhayorapi dRSTotte: tvano: tattvadazabhiH | (a) 2-16) - te satyadharma aMge lAgu pADIne kahIe ta - "je dharma che te ja che ane je nathI te nathI'- evo tarka bAMdhIne paripUrNa satya dharma kalpIne kahI zakAya. ane kavi temanI tarkapaddhatithI dharmamatonuM parIkSaNa karatAM upara tema kahe che. paraMtu evo dharma aMtaramAM jovo jANo rahyo; vyavahAramAM vartata koI amuka tamuka tevo na hoya. saMpUrNa satya dharma ke dharmapadArthane tattvAtmA e paNa A vizvanA padArthomAM satya evA AtmA ke brahma ke kevaLajJAna jevo sUkSma padArtha ja hoya. ane jema darekamAM AtmA ke aMtaryAmI prabhu che, tema ja dharmomAM temanA AtmA rUpe parama avyakta e satyadharma che, ema kahevuM, e ja, bahu bahu te, pramANasara manAya; paraMtu itihAsamAM vidyamAna koI paNa eka vyakta ke mUrta dharmane te kahevAmAM doSa Ave. For Personal & Private Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 jJAnI bhakatanI pratibhA loko potapotAnI zraddhA-bhakti ane ruci-zucine AdhAre Ate paMtha saMpradAya ke mArga pasaMda kare; te tene mATe mubAraka banI zake, - jo lobha ke kIrti athavA daMbha ke pAkhaMDabuddhithI tene na anusare te. ane ema svAnubhUtithI te dharmamArge pragati karI zake, kema ke parama dharmanuM tattva aMtaramAM birAjatuM eka ananya ane pratyakSAvagamya ja che, ema mAnIne, prAmANikapaNe ane tevI niSThApUrvaka tenI sAdhanAmAM lAgavuM joIe. ethI karIne, murta aitihAsika svarUpanA dharmo tathA dharmapravartako pratye kevaLa satyatAne ekAMtika matAgrahavAdA tarkazuddha nathI lAgata; paraMtu pitapotAnAM ruci-zuci tema ja svabhAvaprakRti-ane-zraddhAdi mujaba koI ekane svIkArI sAdhaka cAle; ane bhale tema thAo. evI satyaniSThA bharelo sAdhanAne udyama tene satya paMtha para sIdho AgaLa laI jaze, ane tyAre tene svIkRta maryAdApaMtha paNa tenuM sUkSma dharmAtmatattva tenA AMtara anubhavamAM pragaTa karaze. ane tyAre pelI prAraMbhika ekAMtika Agrahabuddhi parizuddha thatI thatI laya pAmaze; ane tene sthAne eka udAradharmI parama dharma-darzanane udaya thaze.- A prakAra sAdhaka mahAtmAonAM jIvana batAve che. eTale, kavi temanA zAstrAdhyayananA prAraMbhe je tarka paddhatithI cAle che, te AgaLa para parizuddha thaI udAra ane parama tattvadarzI bane che. paraMtu "mokSamALA' lakhavAne samaye te darzano pratyenI zarUnI zAstrArthabuddhithI (zikSApATha 60mAM) dharmanA matabheda carcatAM temane kasI joI nirNaya para pahoMcavAnI kasaTI rUpe kahe che ke, "jo eka darzana pUrNa ane satya na hoya, te bIjA dharmamatane apUrNa ane asatya koI pramANathI kahI zakAya nahIM te mATe thaIne je eka darzana pUrNa ane satya che, tenAM tattvapramANathI bIjA matanI apUrNatA ane ekAMtikatA joIe. e bIjA dharmamatimAM tattvajJAna saMbaMdhI yathA sUkSma vicAro nathI. keTalAka jagakartAne bodha kare che, paNa jagatkartA pramANa vaDe For Personal & Private Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinezvaranI bhakita 15 siddha thaI zakato nathI. keTalAka jJAnathI mokSa che ema kahe che, te ekAMtika che; tema ja kriyAthI mokSa che, ema kahenArA paNa ekAMtika che. jJAna, kriyA e banethI mokSa kahenArA tenA yathArtha svarUpane jANatA nathI ane e baMnenA bheda zreNibaMdha nathI kahI zakayA, e ja emanI sarvajJatAnI khAmI jaNAI Ave che. ...." kavine Agraha sarva prakAranAM (temAM te aSTAdaza gaNAve che) dUSaNathI rahita evA parama vItarAgapaNanA nigraMtha-guNa kara che; ane te vinA mela saMbhave nahIM, evI niSpa che dharAve che. te (zrI 1'85) A vize kahe che: koIe (dharmamata-sthApaka) emAM sarvavyApaka mekSa, koIe kaMI nahIM e rUpa mekSa, koIe sAkAra mokSa, ane koIe amuka kALa sudhI rahI patita thavuM e rUpe mokSa mAnyo che, paNa emAMthI koI vAta teonI sapramANa thaI zakatI nathI. enA apUrNa vicAronuM khaMDana yathArtha jovA jevuM che ane te nigraMtha AcAryonAM gUMthelAM zAstromAMthI maLI zakaze." (A chellA vAkayanuM pAThAMtara evuM maLe che ke, "enA vicAronuM apUrNapaNe ni:spRha tatvavettAoe darzAvyuM che, te yathAsthita jANavuM yogya che.') mokSa viSenI kalpanA niranirALA dharmomAMthI maLe che ema tAravIne upara kahyuM, te kayA dharmapaMthonI haze, te eka majAno viSaya gaNAya. kavi amuka pitAnA abhyAsanA dharmo aMge sArAMza, nAma dIdhA vinA, kahe che, - ema jaNAya che. Ama kahIne vedadharmo aMge pachI juduM te lakhe che, te juo: "veda sivAyanA bIjA matonA pravartaka, emanAM caritro, vicAro ityAdika vAMcavAthI apUrNa che, ema jaNAI Ave che. vede pravartaka bhinna bhinna karI nAMkhI, bedhaDakatAthI vAta marmamAM nAMkhI gaMbhIra DoLa : 'paNa karyo che. chatAM emanA puSkaLa mate vAMcavAthI e paNa apUrNa ane ekAMtika jaNAI Avaze." For Personal & Private Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 jJAnI bhakatanI pratibhA | (uparanA utArAmAMnA chellA "vede pravartaka bhinna ...'thI zarU * thatA aMta sudhInA vAkyanuM pAThAMtara maLe che - "vartamAnamAM je vedo che te ghaNA prAcIna graMtho che, tethI te matanuM prAcInapaNuM che. paraMtu te paNa hiMsAe karIne dUSita hovAthI apUrNa che, tema ja sarAgInAM vAkya che, ema spaSTa jaNAya che.") * vedanA mate aMge vicAravA mATe mukhyatve padarzananA bheda javA daIe; upaniSada ane gItA viSe jovuM joIe. kavie A graMtho nahi ja joyA hoya evuM nathI lAgatuM.* paraMtu e badhAmAM emane je doSa lAgyo haze, te e prakAranA hoya che, te badhAM eka rokaDI sApha sApha sAra-vAta karatAM nathI, - "bedhaDakatAthI vAta" karatAM nathI; chatAM te vAMcatAM vAtanI gaMbhIratA ane vinizciti paNa kadAca eTalI bhAre lAge ke, tene kavi kadAca "gaMbhIra DoLa' kahetA hoya. bedhaDaka sIdhuM kahevA viSe veda-matanI muzkelI kavi ema noMdhatA lAge che ke, te prAcIna hovAthI, temAM aneka nAnAvidha mate, itihAsakALa daramiyAna, saMgharAtA rahyA. chevatte aMze, dareka dharma jema jUno thAya, tema Ama bane che - temAMthI peTA-paMtho tathA phAMTA-phirakA vagere thatAM ja jAya che; ane e vizenuM sAhitya tathA tenA samartha sAdhakonI vANI vagerene umero thato rahe che. tethI karIne, saheje te te dharmanA mULa tattvano marma temAM DhaMkAya - bhAta bhAtanA vikalpomAM aTavAya. A prakAranI ghaTanA te te mULa tattvanI asatyatA athavA apramANatva siddha na karI zake; tene pakaDavAnI muzkelI pedA kare eTaluM kharuM, tyAre te to dharmavastunI zodhanI ja mULa muzkelI na kahevAya? tenuM saMpUrNa temanA graMthasaMgrahamAM AvatA graMthonAM nAmanI sUci pariziSTamAM che, te jotAM, temAM upaniSada graMtha nathI maLatA; paraMtu gItA, gazAstra, manusmRti bhAgavata, dAsabedha, nAradabhaktisUtra, vairAgya-zataka, zikSApatra, Sadarzanasamuccaya inAM nAme maLe che. For Personal & Private Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinezvaranI bhakita" 137 satyatattva mAnava hRdaya-guhAmAM nigUDha paDeluM che, tyAM pahoMcI tene pakaDavuM paDe che - tema ja tene pakaDI ke pAmI zakAya che. ane tema karavAne mATe dharmagraMthonA Aghane dariyo DahoLIne taravo paDe, ema bane. tarkapradhAna vRtti ane pratibhA jemanI hoya, temaNe to Avo zAstrArtha-sAgara oLaMgavo paDe. ane kavi evI vRtti-pratibhAvALA mukhyatve hatA. tethI, te upara mujaba anyAnya dharma-paMthAdi tathA vedamato vize kahIne, jaina dharmasAdhanAmAM je tarkabaddha zreNIbaMdha vikAsamArgano je Alekha ke nakazo jue che, tenI tArIpha kare che ane tene e mukhya guNa noMdhe che ane te parathI tene pUrNa darzana gaNAvatAM kahe che - "je pUrNa darzana viSe atre kahevAnuM che, te jaina eTale nIrAgInA sthApana karelA darzana viSe che..... jaina darzananI sarvajJatAnI sarvotkRSTapaNAnI .... bahu mananathI sarva dharmamata jANI pachI tulanA karanArane A kathana avazya siddha thaze." Ama, kavizrInA sAdhaka-jIvanane prAraMbhe temanI niSThA A prakAranI baMdhAI hatI. vedo ke darzana ane zAstrone pAra nathI; tema ja guruone ane paMthe tathA saMta-mahaMtone paNa pAra nathI. kurAna kahe che ema, sarva kALe sarva komone potapotAnA deza-kAla-saMjoga mujaba, pIra pegaMbaro I0 maLatA ja hoya che; ane te sau te te vyakti tathA deza-kALa-vizeSane mATe khapapUratA IzvarI manAya che. tethI A kSetro temAMnA koI amukano ja ekAMtika matavAda na saMbhave. zAstrAdinA A viSayamAM to gItAkAre kahelI pelI ukti sAcI che - "yAvAnartha udapAne sarvata: saMludake, tAvAnuM sarve, videpu brAhmaNasya vijAnataH" (2-46). tattvane pAmavAnI jijJAsu puruSe ' ja ahIM e noMdhavA jevuM ke, temanuM jANItuM kAvya ("avasara e kyAre Avaze"...) A ja vikAsamArganI jhaMkhanA vyakta kare che. temAM sAdhanAnI pAyarIo varNavI che, te jaina-dharma-praNIta paraMparAnusArI che. For Personal & Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI pratibhA pitAnuM jevuM je pAtra hoya, te darzanazAstrajJAnanA sAgaramAMthI bharI laIne, tarasa chipAvI AgaLa cAlavAnuM che. kavi vedamata vize je kahe. che te gItAnI A sarva-veda-zAna-samIkSA jevuM ja kahevAya. ane vananI sAdhanAmAM 17mA varSa pachI prayANa kare che, tyAre te pitAne mATe A prakAre potAnuM pAtra bharI laMIne pitAnI adhyAtma yAtrA zarU kare che: kahe ke, ene "prameya" ke "praoNya" rUpe dharIne - te niSThA dharIne, pitAnA dharmodaya-jIvanamAM prayANa kare che. For Personal & Private Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 23 jenamata vi. vedamata "rAyacaMdabhAIne bIjA dharma pratye anAdara nahoto. vedAta pratye pakSapAta paNa hatA. vedAntIne to kavi vedAntI ja jaNAya. ... (te) ghaNuM vAra kahetA ke, judA judA dharma e te vADA che. temAM manuSya purAI jAya che. jeNe mokSa meLavavo e ja puruSArtha mA che, tene koI dharmanuM tilaka pitAne kapALe lagADavAnI AvazyaktA nathI. "sutara Ave. tyama tuM rahe, jyama tyama karIne harine lahe."--e jema akhAnuM tema rAyacaMdabhAInuM paNa sUtra hatuM." - gAMdhIjI kavizrInA tattvadarzananI carcAmAM dhyAnapAtra e che ke, te lUkhI zAstra-AgamanI paMDitAI nathI; tasvAvabodhane pariNAme niSThA-bhaktinuM adhyAtma-rasAyaNa "jinezvaranI bhakti" rUpe pedA thAya che. dharmamatanuM tAvika anuzIlana evuM jIvana-lakSI che ke, temAMthI prapattibhAva ke bhaktine udaya thAya che. ane A bhakti koI mUrta rUpanI hoya, e kAMI mekSamAgIne mATe khAsa prastuta bInA nathI. "jema tema karIne harine lahe" - e ja enuM sUkSma rahasya hoya che. A pachI AgaLa temanA "tattvAvabodha' vize temaNe je nivedana "mokSamALA" (pATha 8rathI 98)mAM utAryuM che, te joIe. A prakaraNanI te pAThomAM kavi, kAMIka zAstrArthanI khaMDana-maMDana-- rItithI, "jainamata vi0 veda-mata' viSe carcA kare che. ane temAM eka je mukhya muddo temaNe sparze che te e ke, jaina darzana jagakartA ke. Izvarane mAnatuM nathI, - evo AkSepa vedamatavALA tenI sAme kare che. A carcAnI vigatamAM UtaravAnI ahIM jarUra nathI. paraMtu kavinI A kALanI valaNa vRtti samajavA pUratI prastutatA mAnIe. kavi kahe che: 139 For Personal & Private Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 jJAnI bhaktanI pratibhA jaina e eTalI badhI sUkSma vicArasaMkalanAthI bhareluM darzana che, ke jemAM praveza karatAM paNa bahu vakhata joIe. ......... jagatanA saghaLA dharmamAM eka taLAvarUpa che. tene uparathI sAmAnya sapATI joIne sarakhA kahI devA e ucita nathI. ema kahenArA tatvane pAmelA paNa nathI....... jainanI tulya ekTra darzana nathI. Ama kahevAnuM kAraNa zuM? to mAtra tenI paripUrNatA, nIrAgitA, satyatA ane jagatahitasvitA." (pATha - 95 mAMthI) ... chatAM mane bahu Azcarya lAge che ke, kevaLa zuddha paramatattvane pAmelA, sakaLa dUSaNa-rahita, mRSA kahevAnuM jene kaMI nimitta nathI, evA puruSanA kahelA pavitra darzanane ... kevaLa nirdoSa ane pavitra darzanane nAstika zA mATe kahyuM haze? yadi huM jANuM chuM ke, e kahenArA enAM tattvane jANatA nahotA. ...." (pATha 96mAMthI) - saMpradAyadRSTi ane iSTadeva ke sa ga bhAvathI dareka paMtha A prakAre potAnA priya darzana-ke-tattva-vAdane mATe kahe, e ApaNe jANIe chIe. kavi sAva evI takarArI ahamadamikAmAM nathI kahetA, e to spaSTa che. temane anya dharmamatonI tulanAmAM jaina darzanamAM vicArasaMkalanAnI buddhiyuktatA khAsa gamI, e kAraNa che. ane evI yukti jyAM te nathI jotA, tyAM temanI tarkabuddhi vAdhe mAnIne, te dharmatattva ke matadRSTine vize TIkA jue che. ( zikSApATha 97 (zrI 1- 114)mAM bIjI rIte evI dalIla karI pavitra jaina darzanane nAstika kahevarAvavAmAM teo eka dalIlathI mithyA phAvavA icche che ke, jaina darzana A jagatanA kartA paramezvarane mAnatuM nathI; ane je paramezvarane nathI mAnatA te to nAstika ja che. A vAta bhadrika janone zIdha coMTI rahe che. ... paNa jo e uparathI ema vicAravAmAM Ave ke, jaina jagatane tyAre anAdi anaMta kahe che, te kayA nyAyathI kahe che? jagatkartA nathI ema kahevAmAM For Personal & Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainamata vi0 vedamata 141. emanuM nimitta zuM che? .... jagata racavAnI paramezvarane avazya zI. hatI? racyuM to sukhadu:kha mUkavAnuM kAraNa zuM hatuM? racIne mota zA mATe mUkyuM? e lIlA batAvavI kone hatI? racyuM te kayAM karmathI racyuM? te pahelAM racavAnI icchA kAM nahatI? Izvara koNa? jagatanA padArtha koNa? ane icchA koNa? racyuM to jagatamAM eka ja dharmanuM pravartana rAkhavuM hatuM; Ama bhramaNAmAM nAkhavAnI avazya zI hatI? kadApi e badhuM mAne ke, e bicArAthI bhUla thaI! haze! kSamA karIe. paNa evuM doDha-DahApaNa kayAMthI sUjhayuM ke, ene ja mULathI ukheDanAra evA mahAvIra jevA puruSone janma Apyo? enA kahelA darzanane jagatamAM vidyamAnatA ApI? potAnA paga para hAthe karIne kuhADo mAravAnI ene zI avazya hatI? eka te jANe e vicAra; ane bAkI bIjA prakAre e vicAra ke, jainadarzanapravartakone enAthI kAMI dvapa hate? e jagakartA hota te ema kahevAthI eonA lAbhane kAMI hAni pahoMcatI hatI? jagatkartA nathI, jagata anAdi anaMta che ema kahevAmAM emane kAMI mahattA maLI jatI hatI? - AvA aneka vicAra AvatAM jaNAI Avaze ke, jema jagatanuM svarUpa hatuM tema ja te pavitra puruSoe kahyuM che. emAM bhinnabhAva kahevA emane lezamAtra prayojana nahotuM. " A dalIlanA uttara aneka sthaLethI vedamatavAdI graMthakAro Ape che. teone paNa ema karavAthI zo lAbhahAni ke rAgadveSa hatAM, ema pUchI zakAya. ethI bhinna bhAva kahevA emane paNa lezamAtra prayojana nahotuM, ema paNa kema na kahevuM paDe ke mAnavuM joIe? kahevAnI matalaba ke, A vize ahIM ApaNe mATe tenI dalIlabAjI prastuta nathI. paraMtu kaI tarkapaddhatithI atyAre kavinuM mana cAlatuM, te jANIe. ane emAMthI eTaluM sApha che ke, temanI zraddhAbhakti jainadarzana para. vizeSa vaLI hatI. For Personal & Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI pratibhA A parathI ema paNa lAge che ke, kavie jainadharmanI sudhAraNA manoratha jIvanamAM A samayathI sevyo hato, ane tenA udayano samaya A haze. sudhAraNA to kayo dharma nathI mAgato? ane jo e dRSTithI te dharmanA anuyAyIo tema kare, to parizuddha svarUpe kayo dharma tenA anuyAyIno uddhAra nahi kare? ane ema thatAMthI sAthe mAnava hRdayamAM nihita evuM Atma-satya je haze te pragaTaze ja. ane ema thavuM e te sva-saMvedya ane pratyakSAvagamya che - AtmAe AtmA vaDe AtmAmAM ja pAmavAnI vAta che; - ema tenA anubhavI puruSoe kahyuM che. potAne ISTa svarUpamAM ananya niSThAbhakti joIe, to temAMthI ja uparanA jevA tattva-praznone aMgeno buddhiyoga aMtaryAmI adhideva prabhu ApoApa Ape che, (a) 10-8thI11) ema gItAkAra A kAraNe kahe che: "... dadAmi buddhiyoga nAzayAmi AtmabhAvastha: jJAnadIpena bhAsvatA." ane A prakAranI samAhitatA kavizrI temanI Atmasiddhine pAme che tyAre prApta kare che, ema temanAM pachInAM lakhANo batAve che. chatAM, A kALe ema jovA maLe che ke, kavie jainadharmanI sudhAraNAne maratha kayA temanA citana mananane pariNAme karyo haze; ane te viSe "mokSamALA'mAM paNa (pATha 99) te bhAvano ullekha maLe che. zikSApATha 106mAM "vividha prazno"mAM "veda ane jaina darzanane pratiprakSatA kharI ke?" - ema sIdhe savAla praznottarI rUpe TUMkamAM carcatAM kahyuM che: "praha - e bemAM satyarUpa tame kone kaho cho? u0 - pavitra jaina darzanane. prava- veda darzanI vedane kahe che tenuM kema? u0 - e te matabheda ane jainanA tiraskAra mATe che. paraMtu nyAyapUrvaka baMnenAM mULatatvo Apa joI jajo. . . For Personal & Private Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 jainamata vi0 vedamata pra0 - ATaluM te mane lAge che ke, mahAvIrAdika jinezvaranuM kathana nyAyanA kAMTA para che; paraMtu jagatkartAnI teo nA pADe che, ane jagata anAdi anaMta che ema kahe che, te viSe kaMI kaI zaMkA thAya che ke, A asaMkhyAta dvIpasamudrayukta jagata vagara banAvyuM kyAMthI hoya? u0 - Apane jyAM sudhI AtmAnI anaMta zaktinI leza paNa divya prasAdI maLI nathI, tyAM sudhI ema lAge che, paraMtu tattvajJAne ema nahIM lAge. "saMmatitarka' graMthane Apa anubhava karazo, eTale e zaMkA nIkaLI jaze. ...." Izvara pratye nAstikavAdane A prazna jaina tema ja baddha baMne darzane viSe vedamatavAdIoe karelo che. jenA mate Atmatattva svIkArI Izvara-tattva inkAryuM; bauddha-mate baMne inkAryA. jaina mate karma-padArthane AtmAnA parama Adarza zuddha svarUpa para paDelI karmaraja mAnI, karmane hiMsAnuM skUla cihana gaNI, tene nirmaLa karatI sUkSma ahiMsAcaryAne AcAravAda rajU karyo, ane devAdhideva nimitte yajJAcArane niSedhyo. bauddha mate skUla karmane badale, tene sthAne tenA bIjarUpa vAsanA ke vRSNAnuM mAnasatattva grahaNa karyuM, ane e du:khamUlanuM parama nirvANa karavAnA AMtara yogano citta-puruSArtha pramukha sthAne gaNIne, parama deva tema ja AtmA baMnenA brAhmaNavAdanI TapaTapa ke ghaTapaTa choDI. ema A baMne dharmatattvadarzanee veda-brAhmaNa-dharmatavadarzanamAMthI vizeSa bheda rUpe navAgrahasAdhanA pedA karI, ema dharmatatvadarzananA bhAratIya itihAsa parathI kahI zakAya. tethI A prazna aMge Aja sudhI tulanAtmaka dharmatattvAbhyAsI lako carcA kare che. e moTo prazna ahIMyAM kavi-jIvananI sAdhanAsamajavAmAM prastuta na gaNAya. paraMtu eTaluM noMdhavuM ghaTe che ke, jagatkartA ke jagatanA aMdhiSThAna viSeno A prazna kavi temanAM A varSa pachInAM citana-mananAdimAM, aMtaramAM UMDe UtarIne, seve che ane tene viSe kevaLa ekAMtika jenavAdI dRSTivALA nathI rahI zakyA, ema temanAM For Personal & Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI pratibhA lakhANo jotAM jovA maLe che;-e samajavuM ahIM ApaNe mATe prastuta kahevAya kharuM. A carcAne aMge bIjI eka vastu ahIMyAM je noMdhapAtra che te kavinA tattvAvabodha'nA pAThone aMte AveluM vAkaya che; jemAM te potAnA ekAgraha chatAM kahe che ke, ".... svataMtra Atmika zaktie je yogya lAge te aMgIkAra karo. mAruM ke bIjA game tenuM bhale ekadama mAnya na karo, paNa tattva vicAro." gItAmAM dRDhabhAve potAnuM buddhiyogAnuzAsana kahetAM chatAM, aMte zrIkRSNa kahe che, "vizvetadazeNa yathecchasi tathA ka2."(-meM A kahyuM te vicArI laI tane ThIka lAge te mujabU va.) evuM ja A vAkaya kavinI svAtmabuddhi prAmANyanI zraddhA batAve che. eTaluM ja nahi, 17mA varSathI AgaLa jatAM kavinI A mULa tavabuddhimAM paNa pari-saMzodhana thatuM gayuM; e batAve che ke, kavi koI tattvajaDatAvALA nahotA; udArabhAve potAnI pratItine aMtaranA UMDANamAM dhyAna ane ciMtana-manana-nididhyAsana vaDe saMzuddha parizuddha karatA hatA. A prakriyA khAsa karIne, temaNe vedamata, bhAgavata, tathA gItAdi ane vedAntadarzana viSe vadhu manana karyuM, te viSenAM lakhANomAMthI varatAI Ave ema che. e viSe alaga prakaraNamAM have pachI joIe. For Personal & Private Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 vedamata-samAgama mArga be prakArane jANIe chIe. eka upadeza thavA ane mArga, eka vAstavya mArga. "vicArasAgara" upadeza thavA arthe vicAravA. cogya che. jyAre jainazAstra vAMcavA jaNAvIe tyAre jenI thavAne nathI jaNAvatA; vedAMtazAstra vAMcavA jaNuvIe tyAre vedAntI thavA nathI jaNAvatA; mAtra je jaNAvIe chIe, te tama sarvane upadeza thavA arthe jaNAvIe chIe. jainI ane vedAMtI Adino bheda tyAga karo. AmA te nathI." zrI.1-366) | mukhyatve karIne be dharma-tattvadarzane - jaina ane vaidika ke brAhmaNa, e be viSe kavinI prAraMbhika sAdhanAmAM zI sthiti hatI, te ApaNe joI. temAM UMDe jatAM kavinA ja aMtaramAM vividha prazno jAge che, ane te badhAnuM saMzodhana thaIne e Atmasiddhine pAme che. - A maMthanakALa daramiyAna temaNe ThIka ThIka vedamatane samAgama karyo hato; tevA badhA maMthanane aMte e potAnA aMtaramAM amuka nizcaya bhAvane pAmyA hatA. gAMdhIjI joDeno kavino samAgama A temanA maMthanakALa pachI zarU thAya che. tene prAraMbha I.sa. 1891mAM gAMdhIjI bArisTara thaIne pAchA AvyA tyArathI thayo; ane aMta sudhI nikaTatAthI cAlu rahyo. A viSe ayAsa karavA mAganAra " zrImad rAjacaMdra ane gAMdhIjI" nAme zrI. 145 For Personal & Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 jJAnI bhakatanI pratibhA makalabhAInuM pustaka jue, to te emAM e viSenI badhI sAmagrI ekaThI karI Ape che, temAM saMgharAyelo A be puruSono patravyavahAra kavinA dharmamata viSe sarasa sAra ApI zake. ' A patravyavahAramAM kula traNa patro maLe che. te traNe kavie lakhelA javAbo che; gAMdhIjIe lakhelA patro te sAthe nathI. A maLI zake te meLavavA jevI "akSara"-sAmagrI gaNAya. - kavie javAbo lakhyAne samaya - "saM. 1950 Aso vada 6, zani, muMbaI' (prathama patra); "saM. 1951nA phAgaNa vada 5, zani, tA. 15-3-95 muMbaIthI" (bIjo patra); ane "sa, 1952nA Aso suda 3, zukra, ANaMda' (trIjo patra) - e pramANe che. A samaya eTale kavinI jJAnasthitine siddhikaDaLa gaNAya. eTale ke, je dharmamata viSe manomaMthana kavi-jIvananAM te pUrvenAM varSomAM cAlyuM, temAMthI je nicoDa ke nizcaya para te AvyA, te A patravyavahAramAMthI maLI zake che. bIjI tarapha jatAM, A samaya gAMdhIjInA jIvanamAM paNa kavi jevA ja dharmamaMthananI musIbatono kALa hato. eTale pote karelA A patravyavahAra vize "AtmakathAmAM te kahe che, "meM (gAMdhIjIe) mArI musIbata rAyacaMdabhAI AgaLa mUkI. . rAyacaMdabhAInA patrathI mane kAMIka zAMti thaI. temaNe mane dhIraja rAkhavA ane hiMdu dharmane UiMDo abhyAsa karavA bhalAmaNa karI.... mAro patravyavahAra jArI hato. rAyacaMdabhAI mane dorI rahyA hatA. ....... mAre hiMdu dharma pratyeno Adara vadhyo. tenI khUbI huM samajavA lAgyo." (gAMdhIjInI AtmakathA, bhA. 2, pra0 15 ane 22mAMthI tAraveluM.) A parathI eka to ApaNe e joI zakIe ke, kavinAM jaina mataprema ane jinezvara-bhakti ekaragiyAM ke dharmAtarakhara valaNavALAM nahotAM; sAdhake potAne mATe, potAmAMthI, ane pote jAte meLavavAnI niSThAna e viSaya hato. tethI temanA saMparkathI gAMdhIjI hiMdudharmamata For Personal & Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedamata-samAgama viSe niSThAvAna - dRDha bane che. ane rAyacaMdabhAInAM saMsmaraNo temaNe 1922-4 nI jela daramiyAna lakhyAM, temAM kavinI A valaNavRtti viSe jAta-anubhave jANeluM je kahe che, temAM pote lakhe che - rAyacaMdabhAInA dharmane vicAra karIe tenA pahelAM, dharmanuM svarUpa je temaNe AlekhyuM hatuM, te joI javuM agatyanuM che. dharma eTale amuka matamatAMtara nahira dharma eTale zAstrone nAme oLakhAtAM pustakone vAMcI javAM ke gokhI javAM, athavA temAM kaheluM badhuM mAnavuM ja, e paNa nahi. . . dharma e AtmAne guNa che ane mAnavajAtine viSe dazya ke adRzya rUpe rahelo che. dharma vaDe ApaNe manuSya-jIvananuM kartavya jANI zakIe chIe. dharma vaDe ApaNe bIjA jIvo pratyeno ApaNo kharo saMbaMdha oLakhI zakI che. A badhuM, jayAM sudhI ApaNe potAne na oLakhIe, tyAM sudhI na ja banI zake, e te dekhItuM che. tethI dharma eTale je vaDe ApaNe potAne oLakhI zakIe te sAdhana.. . . "A sAdhana ApaNe kyAMthI maLe tyAMthI laIe. pachI bhale te bhAratavarSamAM maLe ke yuropathI Avo ke arabastAnathI. A sAdhanonuM sAmAnya svarUpa badhAM dharmazAstromAM eka ja che, ema jeNe judAM judAM zAstrono abhyAsa karyo che te kahI zakaze. hiMsA karavI ema paNa koI zAstra nathI kahetuM. sarva zAstronuM dohana karatAM zaMkarAcAryuM brahma satya jaga mithyA' kahyuM. kurAna zarIphe tene bIjI rIte - Izvara eka che ne te ja che, tenA vinA bIjuM kazuM nathI, - ema kahyuM. bAibale kahyuM, huM ne mAro pitA eka ja chIe." e badhAM eka ja vastunAM rUpAMtara che. paNa A eka ja satyane khIlavavAmAM apUrNa manuSyoe pitAnAM judAM judAM dRSTibiMdu vAparI ApaNe sAru mehajALa racI che, temAMthI ApaNe nIkaLavuM rahyuM che. ApaNe apUrNa te, ApaNAthI e cho apUrNanI madada laI, AgaLa jaIe chIe ane chevaTe, kema For Personal & Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI pratibhA jANe amuka hada lagI jatAM, AgaLa rasto ja nathI, ema mAnIe chIe. hakIkatamAM evuM kAMI ja nathI. amuka hada pachI zAstro madada nathI karatAM, anubhava madada kare che. tethI rAyacaMdabhAIe gAyuM che: je pada zrIsarvajJa dIThuM jJAnamAM, kahI zakyA nahi te pada zrIbhagavaMta jo; eha parama pada prAptinuM karyuM dhyAna meM, gajA vagara paNa hAla manoratharUpa jo.' "eTale chevaTe te AtmAne mokSa denAra AtmA ja che. A zuddha satyanuM nirUpaNa rAyacaMdabhAIe ghaNI rIte potAnAM lakhANomAM karyuM che. ." ("mukula0' pA. 53 thI 55) Ama gAMdhIjIe zramanI dharmadRSTinuM sAranirUpaNa ApyuM che. emAM gAMdhIjI pitAne lAdhelI sarvadharmasamabhAvanA bhALe che, ema kadAca dalIla thAya; paraMtu tevI dalIlamAM A viSenI ekAMgI ke vyaMga samaja kadAca hoya; UlaTuM emAMthI ema ApaNe samajI zakIe ke, gAMdhIjI dharmamaMthananI pitAnI UMDI AMtara musIbatane samaye kavine zaraNe gayA, te temathI (eTale ke, temanI joDenA samAgamathI tathA temanAM lakhANono abhyAsa, tema ja traNa patro dvArA meLavelAM zaMkA-samAdhana ityAdithI) temane je lAdhyuM, te emaNe potAnI anupama bhASA-zailImAM nirUpyuM. kavinI dharmabhAvanAnuM svarUpa batAvyA pachI gAMdhIjI temano zAstrAbhyAsa varNavIne (te bhAga - juo V0 21, "zAstrAbhyAsane mathALe utAryo che.) te emane jainamata viSe pakSapAta paNa jANe che, ane te spaSTa karatAM kahe che - "temane pakSapAta jaina darzana tarapha hatuM, ema teo mane kahetA. temanI mAnyatA hatI ke, jinAgamamAM AtamajJAnanI parAkASThA che. temano A abhiprAya mAre ahIM ApI javo Avazyaka che. tene viSe huM mata ApavA mane taddana anadhikArI gaNuM chuM. For Personal & Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedamata-samAgama 149 paNa rAyacaMdabhAIne bIjA dharma pratye anAdara nahoto. vedAMta pratye pakSapAta paNa hato. vedAMtIne to kavi vedAMtI ja jaNAya. "mArI sAthe carcA karatAM mane koI divase temaNe evuM to kahyuM ja nahi ke, mAre mokSa meLavavA sAru amuka dharmane avalaMbo joIe. mAro AcAra vicAravAnuM ja temaNe mane kahyuM. pustako kayAM vAMcavAM e prazna UThatAM, mAruM valaNa ane mArA bacapaNanA saMskAra vicArI, temaNe mane gItAjI vAMcato temAM uttejana ApeluM. ane bIjAM pustakomAM paMcIkaraNa, maNiratnamALA, yogavAsiSThanuM vairAgya prakaraNa, kAvyadohana pahelo bhAga, ane potAnI "mokSamALA' vAMcavAnuM sUcavyuM hatuM." gAMdhIjI sAthe patravyavahAra kavinI AtmasiddhinI sthiti pachIno che; temAM noMdhapAtra e che ke, kavinI dRSTie gItA graMthanuM amuka mUlya aMkAyeluM jovA maLe che. te aMge temanAM lakhANomAM keTalAka ullekha maLe che, te jotAM jaNAya che ke, kavine Ama to gItA eka mahattvane adhyAtmagraMtha lAgyo, paNa temAM te yuktikatA ke saMgatatA pUratI nathI pAmyA. 'dAvatI, juo ke, "vi0saM0 1944'nI eka noMdha hindImAM che, temAM aMte kavizrI kahe che - . "veda vedAnta, sapta siddhAMta, purANa, gItA kari jo jJeya jAnane yogya AtmA che, tisako jaba jAnyA taba vizrAma kaMse na hove?" muMbaI, zrAvaNa suda 4, budha, 1948no patra che, temAM mAtra "yA nizA sarvabhUtAnAm" (2 - 69) e gItAnA zlokano anuvAda lakhI mokalyo che, ane aMte sahI karI che - "Atmapradeza samasthitie namaskAra." - sauthI noMdhapAtra abhiprAya temaNe gAMdhIjIno sIdho prazna (gItA koNe banAvI? IzvarakRta te nathI? jo tema hoya to tene kAMI purAvo?") - enA javAbamAM (zrI.1-985) jovA maLe che: For Personal & Private Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 jJAnI bhaktanI pratibhA : ".... gItA vedavyAsajInuM kareluM pustaka gaNAya che, ane mahAtmA zrIkRSNa arjunane te baMdha karyo hate, mATe mukhyatve kartA zrIkRSNa kahevAya che, je vAta saMbhavita che. graMtha koSTha che, tevo bhAvArtha anAdithI cAlyo Ave che, paNa te ja zloko anAdithI cAlyA Ave ema banavA yogya nathI tema akriya IzvarathI paNa tenI utpatti hoya ema banavA yogya nathI. sakriya eTale koI dehadhArIthI te kriyA banavA yogya che. mATe saMpUrNajJAnI te Ikavara che, ane tenAthI bodhAkaeNlAM zAstro te IzvarI zAstra che, ema mAnavAmAM aDacaNa nathI." uparAMta temanI upadeza-noMdha rUpe saMgharAyela vastumAM eka noMdha (morabI, vai0 suda 8, 1956) maLe che ke, ' "bhagavadgItAmAM pUrvApara virodha che, te avalokanathI jaNAI Avaze. pUrvApara avirodha evuM darzana, evAM vacana, te vItarAganAM che. bhagavadgItA para ghaNAM bhASya, TIkA racAyAM che....... dareka piotapotAnI mAnItA upara UtarI gayA che.... A uparAMta kavie bhAgavata, nArada bhaktisUtra, i0 bhaktigraMtha vize paNa lakheluM maLe che. te viSe nedhapAtra e che ke, amuka potAnI rIte kavi Izvara ane tenI bhakti samajatA hatA. A vastu judA prakaraNamAM have pachI jovAnA hoIne, ahIM teno ullekhamAtra karyo che. te pachI kavine vedAnta-samAgama jovo ghaTe che. bhaktinI peThe vedAnta viSe paNa temaNe, potAnI bhakti ane vedanAnI mastInI anubhUti varNavatI nadhimAM sArI peThe vAta karI che. te paNa alaga prakaraNamAM have pachI joIzuM. - ahIM ApaNe temanAM tattvAvabodha-maMthanakALanuM vizeSe joIe chIe, temAM "jene vi0 vedAnta mata" viSenuM temaNe kareluM je ciMtana maLe che, te tarapha najara karavI joIe. For Personal & Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedamata-samAgama kavinI hAthane je maLI che, temAM temanA A samayanA AtmamaMthananuM kAMIka nirUpaNa maLI zake. paraMtu te noMdhonI cekasa miti vagere noMdhAyelAM maLatAM nathI. temanAM lakhANonA saMgrahamAM "AtyaMtara-pariNAmaavalokana" evA vibhAgIya mathALe te hAthanedha ("varSa 22 thI 34 paryata"nI batAvIne) ApI che. temAMthI nIcenuM juo: .... AtmAnA dhyAnane mukhya prakAra kayo kahI zakAya? te dhyAnanuM svarUpa zA prakAre? AtmAnuM svarUpa zA prakAre? kevaLajJAna jinAgamamAM prarUpyuM che te yathAyogya che, ke vedAnta prarUpyuM che te yathAyogya che?" (zrI.1-928) vaLI eka noMdha che temAM baMdhanA svarUpa viSe manana karyuM che:".... mUrtAmUrta baMdha Aja thato nathI te anAdithI kema thaI zake? vastu-svabhAva ema anyathA kema mAnI zakAya? "krodhAdi bhAva jIvamAM pariNAmIpaNe che, vivartapaNe che? pariNAmIpaNe jo kahIe te svAbhAvika dharma thAma; svAbhAvika dharmanuM TaLavApaNuM kayAMya anubhUta thatuM nathI. "vivartapaNe jo gaNIe to sAkSanuM baMdha je prakAre jina kahe che, te pramANe mAnatAM virodha Avavo saMbhave che." (zrI.1-929) A virodha, A prakAre baMdhanuM svarUpa jene karmavAda anusAra ane vedAntanA advaitavAda mujaba vicAratAM, Ave che. tattvajJAna aMge A prakArano dRSTibheda, jaina ane vedAnta darzanemAMthI joI zakAya ane enuM nirasana thavuM joIe, e kavinA A kALanA maMthanane muddo che. A muddA viSe praznArthaka nirUpaNa karatI AvI vadhu noMdha paNa che, jenuM jaina paribhASAmAM bayAna karAyuM che. te parathI je mukhya citanane mado UThe che, te mudo te pachI AvatI noMdhamAM pharIthI ullekhAyelo Ama maLe che:- "jinane abhimata kevaLadarzana ane vedAntane abhimata brahma, emAM bheda zuM che?" For Personal & Private Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhakatanI pratibhA A manomaMthana ane ciMtana samaye, kavizrI vedAnta ane brahmavidyA aMgenuM tattva samajavAne mATe sva0 manaHsukharAma sUryarAma tripAThI , joDe, jijJAsubhAve, patravyavahAra kare che, tevA patro saMgharAyelA maLe che, temAMthI keTaluMka jovAthI kavinA A samayanA ciMtana-manana viSe kAMIka spaSTatA thaI zake che. tyAranI temanI jijJAsA ne a dhyAtmika dazA aMge paNa kAMIka anumAna maLI zake che. ( patronA saMgrahamAM sva0 tripAThI para che ema jaNAvIne nava patro ApyA che. pahelo patra vaizAkha suda 6, 1945, no che; chello patra "vavANiyA, pra. bhAdra suda 3, soma, 1946"ne che. eTale ke, lagabhaga eka varSane A gALo, kavinA jIvanamAM, uparanA muddA viSe aMtaramAM ukela meLavavAno ke gaMbhIra AtmamaMthanakALane che, ema mAnIe. patromAM eka patra (zrI.1-223) "vi.saM. 1945" miti darzAvIne (AMka naM. 83) che; tenI bhASAzailI i0 jotAM te tripAThIne lAgato nathI. aMte "apUrNa' ema darzAvyuM che, tethI paNa te varatI zakAya che. patravyavahAranI samIkSAmAM ahIM tene lIdhe nathI. astu. - zrI. tripAThI sAthene pahelo patra vaizAkha suda 6, 1945,no che; temAM te potAne viSe Ama kahIne tathA nIce "ApanA madhyastha vicAronA abhilASI" ema potAne varNavatI sahInI sAthe A patra-samAgamano prAraMbha kare che : ".... kaMIka jJAnavRddhatA ANavA mATe ApanA jevA satsaMgane, temanA vicArone ane puruSanI caraNaraja sevavAno abhilASI chuM. mAruM A bAlavaya e abhilASAmAM vizeSa bhAge gayuM che; tethI kAMI paNa samajAyuM hoya, to (te) be zabdo samayAnusAra Apa jevAnI samIpa mUkI, Atmahita vizeSa karI zakuM; e prayAcanA A patrAthI che." (zrI.1-211) : : : : : : For Personal & Private Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedamata-samAgama bIjo patra suda 4, ravi, 194pane vavANiyA baMdarethI che, tene prAraMbhe zrI. haribhadrAcAryane nIceno zloka TAMkyo che - pakSapAto na vIre __na me deSaH kpilaadissu| yuktimad vacanaM yasya tasya kAryaH parigrahaH // ane kahe che ke, "ApanuM dharmaparA vaizAkha vada 6nuM maLyuM. te patramAM Apa darzAvo cho ke, koI paNa mArgathI AdhyAtmika jJAna saMpAdana karavuM, e jJAnIone upadeza che; A vacana mane paNa saMmata che. pratyeka darzanamAM AtmAno ja bodha che, ane mokSa mATe sarvane prayatna che; topaNa ATaluM te Apa paNa mAnya karI zakazo ke, je mArgathI AtmA Atmatva - samyaka jJAna - yathArthaSTi - pAme, te mArga puruSanI AjJAnusAra saMmata karavo joIe. ahIM koI paNa darzana mATe bolavAnI ucitatA nathI; chatAM Ama to kahI zakAya ke, je puruSanuM vacana pUrvApara akhaMDita che, tenuM bodheluM darzana pUrvApara hitasvI che. AtmA jyAMthI yathArthadRSTi' kiMvA "vastudharma' pAme tyAMthI samyaka jJAna saMprApta thAya, e sarvamAnya che." (zrI,1 - 213) A prakAre zarUmAM jaNAvIne te AgaLa potAne viSe vaLI cekhavaTa ApatAM, "AcArAMga" sUtramAMthI nIcenuM vacanAmRta TAMke che - ege jANaI se savva jANaI, je savva jANaI se jANaI." "ekane jANo teNe sarva jANuM, jeNe sarvane jANyuM teNe ekane jANo."... ane pachI te e patramAM lakhe che ke, "mahAvIranA bodhano . mukhya pAyo uparanA vacanAmRtathI zarU thAya che ane enuM svarUpa For Personal & Private Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 jJAnI bhaktanI pratibhA eNe sarvottama darzAvyuM che. te mATe ApanI anukULatA haze, te AgaLa upara jaNAvIza. "ahIM eka A paNa vijJApanA Apane karavI yogya che ke, mahAvIra ke koI paNa bIjA upadezakanA pakSapAta mATe mAruM kaMI paNa kathana athavA mAnavuM nathI, paNa Atmatva pAmavA mATe je bodha anukULa che tene mATe pakSapAta (!), dRSTirAga, prazasta rAga, ke mAnyatA che. ane tene AdhAre vanA che; te Atmatvane bAdhA karatuM evuM kAMI paNa mAruM kathana hoya, te darzAvI upakAra karatA rahezo. pratyakSa satsaMganI to balihArI che ane te puNyAnubaMdhI puNyanuM phaLa che; chatAM jyAM sudhI parokSa satsaMga jJAnIdRSTAnusAra maLyA karaze, tyAM sudhI paNa mArA bhAgyane udaya ja che." (zrI.1- 213-4) zrI. tripAThIe lakhelA javAbo saMgharAyelA maLatA nathI, paNa temaNe buddha bhagavAnanuM jIvanacaritra vAMcavAne mokalavAnuM lakhyuM lAge che; tethI "bajANA, kAThiyAvADa, aSADa suda 15, zukra 1945"nA patramAM kavi temane lakhe che ke, "buddha bhagavAnanuM caritra manana karavA jevuM che; e jANe niSpakSapAtI kathana che." ane pote sAdhaka tarIke je nakkI samaje che, te vastuno ullekha karIne kahe che - sarva darzana pariNAmika bhAve muktine upadeza kare che e ni:saMzaya che; paNa yathAdRSTi thayA vinA sarva darzananuM tAtparyajJAna hRdayagata thatuM nathI. je thavA mATe puruSonI prazasta bhakti, tenA pAdapaMkaja ane upadezanuM avalaMbana, nirvikAra jJAnayoga, je sAdhano, te zuddha upayoga vaDe saMmata thavAM joIe." (zrI 1- 217) A pachIno patra kavi, "bharUca, zrAvaNa suda 3, budha, 1945 seja lakhe che temAM kahe che - A "huM mArI nivAsabhUmikI Azare be mAsa thayAM soga, satsaMga pravardhanArthe pravAsa rUpe keTalAMka rathamAM vihAra karuM chuM. " For Personal & Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 - vedamata-samAgama ka . "parva zAstranA bodhanuM, kriyAnuM, jJAnanuM, yoganuM ane bhakti prayojana sva-svarUpa-prAptine arthe che; ane e samyaka zreNIo Atmagata thAya, to tema thavuM pratyakSa saMbhavita che; paNa e vastuo prApta karavA sarvasaMgaparityAganI avazya che. nirjanAvasthA - yogabhUmikAmAM vAsa - sahaja samAdhinI prApti nathI, te sarvasaMga-parityAgamAM niyamAvAsita che. .... jyAM sudhI gRhavAsa pUrvakarmanA baLathI bhogavavo rahyo che, tyAM sudhI dharma, artha ane kAma ulAsita-udAsIna bhAve sevavA yogya che. bAhya bhAve gRhasthAzreNI chatAM aMtaraMga nigraMthazreNI joIe, ane jyAM tema thayuM che tyAM sarva siddhi che. mArI AtmAbhilASA te zreNImAM ghaNA mAsa thayAM varte che. dharmopajIvananI pUrNa abhilASA, keTalIka vyavahAropAdhine lIdhe, pAra, paDI zakatI nathI; paNa pratyakSe saspadanI siddhi AtmAne thAya che, A vArtA to saMmata ja che ane tyAM vaya-vezanI vizeSa apekSA nathI. nigraMthanA upadezane acalabhAve ane vizeSe saMmata karatAM anya darzananA upadezamAM madhyasthatA priya che, "game te vATe ane game te darzanathI kalyANa thatuM hoya, te " tyAM pachI matAMtaranI, kaMI apekSA zodhavI yogya nathI. Atmatva je anuprekSAthI, je darzanathI ke je jJAnathI prApta thAya, te anuprekSA, te darzana ke te jJAna sarvoparI che; ane jeTalA AtmA taryA, vartamAne tare che, bhaviSya taraze, te sarva e eka ja bhAvane pAmIne. ApaNe e sarva bhAve pAmIe e maLelA anuttara janmanuM sAphalya che." * A prakAre potAnI pratItinI bhAvanA baMdhAyelI te nirUpIne patrane aMte eka prazna karatAM kavi lakhe che: A veLA laghuva-bhAve eka prazna karavAnI AjJA lauM chuM. Apane lakSagata haze ke, pratyeka paLanI prazApanIyatA cAra prakAre che: dravya (tene vastu svabhAva)thI, kSetra (kaMI paNa tenuM vyApavuM - upacAre ke anupacAre)thI, kALathI, ane bhAva (tenA guNAdika bhAva)thI. have For Personal & Private Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhakatanI pratibhA ApaNe AtmAnI vyAkhyA paNa e vinA na karI zakIe tema che. Apa jo e prajJApanIyatAe AtmAnI vyAkhyA avakAzAnukULa darzAve to saMtoSanuM kAraNa thAya. AmAMthI eka adabhuta vyAkhyA nIkaLI zake tema che; paNa ApanA vicAro AgaLathI kaMI sahAyaka thaI zakaze, ema gaNI A prayAcana karyuM che. dharmopajIvana prApta karavAmAM ApanI sahAyatAnI prAye avazya paDe tevuM che, paNa sAmAnya vRttibhAva mATe ApanA vicAra mAgI pachI te vAtane janma Apavo, tema rahyuM che. zAstra e parokSamArga che; ane ...* pratyakSamArga che. A veLA e zabdo mUkI A patro vinayabhAve pUrNa karuM chuM....." (zrI. - 218). A patra pachIthI kavie muMbaIthI kArtika suda 7, guru, 1946" seja lakhelo patra maLe che, temAMthI jaNAya che ke, kavie tripAThIne ""aSTaka" ane "yogabiMdu" e nAmanAM be pustako jovA mokalyAM, ane "yogadRSTisamuccaya' te pachIthI mekalavA kahyuM, ane lakhyuM ke, "athathI iti sudhI avalokana karavAne vakhata meLavyAthI mArA upara eka kRpA thaze. (jaina e mokSanA akhaMDa upadezane karatuM, ane vAstavika tattvamAM ja jenI zraddhA che evuM darzana chatAM, koI "nAstika' e upanAmathI tenuM AgaLa khaMDana karI gayA che te yathArtha thayuM nathI, e Apane dRSTimAM AvI javAnuM prAye banaze tethI.) . " jaina saMbaMdhI Apane kaMI paNa mAro Agraha darzAvato nathI. tema AtmA je rUpe ho te rUpe game tevI thAo e sivAya bIjI mArI aMtaraMga jijJAsA nathI; e kaMI kAraNathI kahI jaI, jaina paNa eka pavitra darzana che, ema kahevAnI AjJA lauM chuM. te mAtra je vastu je rUpe svAnubhavamAM AvI hoya te rUpe kahevI ema samajIne. ja ahIM zabda paDele batAvyo che. -ma. For Personal & Private Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedamata-samAgama 15 - "sarva puruSo mAtra eka ja vATe taryA che ane te vATa, vAstavika AtmajJAna ane tenI anucAriNI dehasthiti paryanta sakiyA ke rAgadveSa ane meha vagaranI dazA thavAthI te tattva temane prApta thayuM hoya ema mAruM AdhIna mata che. AtmA Ama lakhavA jijJAsu thavAthI lakhyuM che. temAMnI. jUnAdhikatA kSamApAtra che. vi0 rAyacaMdanA vinayapUrvaka praNAma." (zrI. 1- 226-7) ahIM e vacce yAda karAvavA jevI bInA che ke, Atma-nivedana. rUpe lakhelI "samuccayavayacaryA" A samayanA ja AtmamaMthanane bhAga gaNAya; tene samaya A varSanI kArataka suda 15, 1946 (kavizrInI jayaMtI-miti) che. A pachIne patravyavahAra maLe che temAM, muMbaIthI "aSADha vada. 0) 1946", ane vavANiyAthI "pra. bhAdra. suda 3, soma, 1946" - e be patro che. muMbaIthI lakhelA patra parathI jaNAya che ke, zrI.. tripAThIe kavine "yogavAsiSTha' jovA mokalyuM haze; te parata karatAM. patramAM lakhyuM che -"upAdhine tApa zamAvavAne e zItaLa caMdana che; Adhi-vyAdhinuM enI vAMcanAmAM Agamana saMbhavatuM nathI. .... ApanI pAse koI koI vAra AvavAmAM paNa eka ja e ja viSayanI jijJAsA che. ghaNAM varSothI ApanA aMta:karaNamAM vAsa karI. raheluM brahmavidyAnuM ApanA ja mukhathI zravaNa thAya te eka zAMti che. ........ ane te patramAM aMte kahe che :- "jainanA AgrahathI ja mokSa che ema AmAM ghaNA vakhata thayAM mAnavuM bhUlI gayo che. muktabhAvamAM (!) mokSa che ema dhAraNA che; eTale vAtacIta veLA Apa kaI adhika kahetAM nahIM jIbha ema vijJApana che." (zrI 1-245) .. For Personal & Private Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI pratibhA ja A patra pachI kavi tripAThIne maLyA haze. temanA para lakhelo maLe che te chello patra (vavANiyA, pra. bhAdra, suda 3, 1946). A noMdhIne (zrI.1- 247) jaNAve che: ' ' ApanAM darzanano lAbha lIdhAM lagabhaga eka mAsa upara kaMI vakhata thayo. muMbaI mUkayAM eka pakhavADiyuM thayuM. muMbaIne eka varSanA nivAsa upAdhigrAhya rahyo. samAdhirUpa eka Apano samAgama, teno jevo joIe tevo lAbha prApta na thayo. jJAnIoe kapele kharekharo A kaLikALa ja che.... evA viSama kALamAM janmelo A dehadhArI AtmA anAdi kALanA paribhramaNanA thAkathI vizrAMti levA AvatAM avizrAMti pAmI sapaDAyo che. ....... joke yathAyogya upazamabhAvane pAmelo AmA saMsAra ane mokSa para samavRttivALo hoya che, eTale apratibaddhapaNe vicarI zake che; paNa A AtmAne to haju te dazA prApta thaI nathI. teno abhyAsa che. tyAM tene paDakhe A pravRtti zA mATe UbhI haze? jenI nirUpAyatA che tenI sahanazIlatAM sukhadAyaka che ane ema ja pravartana che; paraMtu jIvana pUrNa thatA pahelAM yathAyogyapaNe nIcenI dazA AvavI joIe: 1. mana, vacana ane kAyAthI AtmAno muktabhAva. 2. mananuM udAsInapaNe pravartana. che. 3. vacananuM syAdvAdapaNuM (nirAgrahapaNuM). 4. kAyAnI vRkSadazA (AhAravihAranI niyamitatA). "athavA sarva saMdehanI nivRtti; sarva bhayanuM chUTavuM; ane sarva ajJAnane nAza. , "aneka prakAre saMtoe zAstra vATe tene mArga kahyo che, sAdhana batAvyAM che, gAdikathI thayela pitAno anubhava kahyo che; tathApi tethI yathAyogya upazamabhAva Avavo durlabha che. te mArga che; paraMtu For Personal & Private Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedamata-samAgama 159 upAdAnanI baLavAna sthiti joIe. upAdAnanI baLavAna sthiti thavA niraMtara satsaMga joIe, te nathI." ane ema jaNAvIne potAnuM Atmakathana lakhatAM, patramAM ene kavi kahe che - zizayamAMthI ja e vRtti UgavAthI koI prakArano parabhASAbhyAsa na thaI zakayo. amuka saMpradAyathI zAstrAbhyAsa na thaI zakayo. saMsAranA baMdhanathI IDApahAbhyAsa paNa na thaI zakyo; ane te na thaI zakyo tene mATe kaMI bIjI vicAraNA nathI. ethI AtmA adhika vikalI thAta; (sarvane mATe vikalpIpAzuM nahIM, paNa eka huM potAnI apekSAe kahyuM che.) ane vikalpAdika kalezano te nAza ja karavA icchayo hato, eTale je thayuM te kalyANakAraka ja; paNa have zrIrAmane jema mahAnubhAva vasiSTha bhagavAne A ja doSanuM vismaraNa karAvyuM hatuM, tema koNa karAve? arthAta, zAstrano bhASAbhyAsa vinA paNa ghaNo paricaya thayo che, dharmanA vyavahArika jJAtAone paNa paricaya thayo che; tathApi A AtmAnuM AnaMdAvaraNa ethI TaLe ema nathI, - mAtra satsaMga sivAya, yogasamAdhi sivAya, tyAM kema karavuM? ATaluM paNa darzAvavAnuM koI satpAtra sthaLa nahotuM. bhAgyodaye Apa maLyA, ke jene e ja rame rome rUcikara che." (grI - 2478) kavizrIno tripAThI sAtheno patravyavahAra je maLe che, te A pramANe pUro thAya che. A kALe kavinA aMtaramAM pravartatI UMDA viSAdamAMthI phuratI Atma-jijJAsA emAMthI dIvA jevI pragaTa joI zakAya che. zAstrAbhyAsa ane satsamAgama sahita ciMtana-manananA paripAka rUpe, eka prakAranI svastha dRSTi paNa temAM rahelI ApaNe joI zakIe chIe. sAmAnya sAdhakane pAtheyarUpa nIvaDe evI, kavi jIvananI A kALanI saMgharAyelI A badhI akSaradeha-sAmagrI parama bodhaka che. . For Personal & Private Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 . saddaguruzaraNanI bhAvanA. sata" sata ja che, saraLa che, sugama che; sarvatra tenI prApti hoya che; paNa "sa"ne batAvanAra "sa" joIe. | (zrI.1-298) satane vize prIti, "sa-rUpa saMtane viSe parama bhakti, tenA mArganI jijJAsA, e ja niraMtara saMbhAravA yogya che." (zrI.1-316) agAu eka prakaraNamAM gurunA zaraNya viSe ullekha Avyo hato; te viSe kavinI bhAvanA hatI to te kevA prakAranI hatI, te kAMIka vigate vicAravA jevuM gaNAya. AI-dharmasaMskRtie gurune mahimA te apAra mAnyo che: jema ke, juo nIcene ka - gurrahmA, rviSNuH gurvevo mahezvaraH | guruH sAkSAt parabrahma tasmai zrIgurave namaH // - mahAtmA gAMdhI jevA puruSe paNa potAnA prAtaHsmaraNamAM ene saMgharyo che; ane zrImad rAjacaMdra jevA ati tarkazIla ane buddhipramANavAdI puruSa paNa sadguru, satsamAgama vagerenuM mAhAsya sAdhaka jIvanane mATe parama upakArI mAne che; ane e prakArano bhAva emanAM A kALanAM lakhANomAM Thera Thera pradarzita thate maLe che. bIjI bAjue joIe te, A vastuthI keTalAya daMbha ane gurUvAdI deSAcAra paNa lokomAM eTalo ja gatAnagatika pravAha-baLa dharAvato jovA maLe che. ane tethI bhakta kavioe te aMge gAIne saune For Personal & Private Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sadguruzaraNuMnI bhAvanA cetavyA che. jema ke, "dhana hare dhokhe nava hare"; "e che parapaMca sahu peTa bharavA taNA" - i0 jJAnI bhakta kavionI ukti juo. che paraMtu, te doSa gurubhaktibhAva ke tenA tattvanI mULa vastune nathI: satsaMga ane guru-zaraNya sAmAnya lokone mATe eTaluM badhuM Avazyaka lokasAdhana che ke, tene ja udezIne gItAkAre kahyuM ke, te vaDe striya vaizyAstathA zUdrAka, pi yAMti parAM gati." ane jagatanA badhA ja dharmomAM e sAdhana pramukha pade mukAya che. jIvAtmAnA polAdI ahaMbhAvane paNa palALIne poco karI zake - ogALI de, e enI virala zakti ke siphAriza che, ema cokkasa batAvI zakAya. tethI ekameva-guru-pegaMbara zaramyavAdI evA dharmo paNa tene mahimA mAne che; joke, te vastu ja eka navuM dharmAbhimAna, jhanUna, jehAda vagere jagavatuM itihAsa batAve che. baddha zaraNya-maMtra kahe che - "buddha zaraNaM gacchAmi " jaina navakAra maMtramAM nigrantha ahAdevanuM zaraNya moTuM mAnyuM che; IslAma pegaMbarasAhebanuM ane khristadharma prabhu putra IzunuM ananya zaraNya upadeze che. hiMdu dharmazAstro evo koI ekameva guruzaraNa-maMtra nathI kahetAM; chatAM sAMpradAyika saMta-mahaMta-guru-pUjA temAM bharapUra che; ane avatAra-pUjA, tathA jenI jevI iSTabhAvanA te mujaba ananya zaraNa. saMbodhe che. ane chevaTe darekanA aMtaramAM beThelo prabhu to che, je guruone guru - sarvano Adi ke svayaMgurarUpa aMtaramAM hAjarAhajUra birAje che, - ke jenA vaDe A sarva badhuM patharAyuM che. - yena samiTuM tatam | che A zaraNyathI ke tamoguNI mUDha jJAna bharelo doSa thAya, e paNa badhA dharmonA lokajIvanapravAhane itihAsa batAve che. jema ke, gAMdhIjI temanI "AtmakathA'mAM dakSiNa AphrikAmAM khristadharmanA amuka anayAyIonA prasaMgamAM AvatAM thayelo anubhava varNave che. ane ema. ja badhA saMpradAyamAM AvI bhrAMtinI tAmasa gurupUjA jevI lokabhAvanA paNa pravarte che. joke, temAM taththAMza eTalo batAvI zakAya ke, mUrtipUjA I0nA vidhi-upacAro vaDe sAmAnya loko zaraNya ane bhaktinA tattvamAM jJA0-11 For Personal & Private Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pitAnI kAmacalAulaukika zraddhA e rIte keLave che. emAMthI ja maMdiramasjida-devI-chAmi aksaplasa "peTe bharavAnA pampaMca" tathA purohita tpAdarsa-molavI vRtti- samAjamAM pedA thaI zake che. gAMdhIjI peThe kavie paNa hiMdamAM cAlatA dharmonI lokacayamAM A prakAranAM pAkhaMDI dUSaNa joyAM hatAM. tema chatAM temaNe guru ane IzabhakitanA tattvanuM hasyA svIkAryuM che, ane ema temaNe potAnI sAdhanAnA jAtaanubhave karyuM, emate jaNAve che prabhunA pa ahetuka anasaga rUpe pragaTa premabhAva vairAgya ane dhyAnanI parma koTi batAve che. bhakta sarva dharmone choDe ane eka Izane grahe, eTale ke grahe vAsu? alakha avyakta chatAM sarvavyApI evA e Izane zraddhAthI pAme te ja grahI zake ne? ane A zraddhA divya che. jainatattva mujaba pratyakSa karmavAdI chatAM kavi Astika AtmavAdI hatA : AtmatatvanI khojamAM temaNe jIvana jhukAvyuM hatuM. karvinAM lakhANamAM A prakArane bhAva darzAvatuM keTaluMya jovA maLe che: vavANiyA, vaizAkha suda 12, 1945"nA patramAM (zrI.1212) "sapuruSone namaskAra' mathALe lakhyuM che ke, "paramAtmAne dhyAvavAthI paramAtmA thavAya che. paNa te dhyAna AtmA puruSanA caraNakamaLanI vinayopAsanA vinA. prApta karI zakato nathI. e nigraMtha bhagavAnanuM sarvotkRSTa vacanAmRta che." mehamayI, Aso vadI 10, zani, 194pane parA che (zrI, 1- 219) temAM kahe che: "bIjuM kAMI zodha mAmAtra eka sanmurUSane zodhIne tenAM caraNakamaLamAM TvabhAva arpaNa karI daI vataryo : jAka pachI je mela na maLe te mArI pAsethI leje." ane te pAnanA AgaLanA phakarAmAM satpaSanI vyAkhyA kahe che ke, "satpaNa e ja ke nizadina jene AmA uthAvA che zAsamAM nathI ane sAMbhaLyAmAM nathI, chatAM anubhavamAM Ave evuM jenuM kathana For Personal & Private Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadguruzaraNabhAvanA che; aMtaraMga spRhA nathI evI jenI guma AcaraNA che. bAkI te kaMI kahyuM jAya tema nathI ... A anubhava-pravacana pramANika gaNa..... " gItAkAranA pelA zloka (4-33, 34) ahIM yAda karI zakIe sarvam karmAkhilaM pArtha jJAne parisamApyate / tad viddhiM praNipAtena pariprabhena sevyaa| upadekSyanti te jJAnaM jJAninaH tattvadarzinaH // dIvo dIvAthI pragaTe che, ene maLatI A vastu kavie (muMbaI, aSADa, 1947) temanA "binA nayanakI bAta" pAmavAnA A khela viSenA temanA eka kAvyamAMya kahI che - bUjhI cahata jo pyAsako he bUjhanakI rIta; pAve nahi gurugama binA, e hI anAdi sthita. japa tapa aura vratAdi saba, tahAM lagI bhramarUpa; jahAM lagI nahi saMtakI, pAI kRpA anUpa. pAyAkI e bAta hai, nija chaMdano choDa; piche lAga sapuruSake, te saba baMdhana toDa. Ama chatAM, guruo dhokho na hare evA pAkhaMDI paNa hoya. A aMge jANItI rIta jAdu camatkAra vagere batAvIne lokazraddhA jItavAnI che. kavinI camatkArI avadhAnazaktinI evI asara keTalAkanI upara haze paNa kharI. paraMtu temaNe (muMbaI, zrAvaNa suda 9, guru, 1947 zrI.1-329) eka patramAM A aMge potAno cokhkho mata lakhyo che ke, "camatkAra batAvI yogane siddha karavo, e yogInuM lakSaNa nathI. sarvosama yogI to e che ke, sarva prakAranI spRhAthI rahitapaNe satyamAM kevaLa ananya niSNae je sarva prakAre "sata" ja care che, jagata jene vikRta thayuM che. ame e ja icchIe For Personal & Private Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164, jJAnI bhakatanI pratibhA " jagatamAM guruzaraNya ke devapUjAnI satyatA viSe zaMkA nathI; joke te siddhAMtanA virodhI (mUrtipUjA sAme) sapradAyo paNa dharmomAM pedA thAya che. jema ke, Arya samAja, islAma, sthAnakavAsI jaina samAja vagere. chatAM, A prakAranA sAdhanathI sAdhanAbaLa na maLI zake ema bhAgya kahevAya. A sAdhanamAM rahasya e che ke, vyakti kone guru ke devapuruSa. mAne che, e moTI vAta che. kema ke, dareka jaNa potapotAnA saMttva ke svabhAva mujaba zraddhA-bhakti saheje dharAve che: sattvAnurUpA sarvasya zraddhA bhavati bhArata / zraddhAmayo'yaM puruSaH yo yatzraddhaH sa eva sH|| (gItA, 17-3) jevI potAnI kAmanA ke zaraNya-buddhi tevuM zaraNya mANasa kheLe che, ane te tene maLI ja rahe che - ____ kAmaistai rataiH hRtajJAnAH prapadyante'nyadevatAH / taM taM niyamamAsthAya prakRtyA niyatAH svayA / / 7- 20 // ane tethI ja parAbhakti ke sadgurunI prApti virala bane che; kAraNa ke, lAkhamAM virala puruSo ja tevI sAcI jijJAsA ke mumukSAvALA hoya che. e ja kAraNe bhakatonA prakAra pADavA zakaya che, (ke jema cAra pADIne gItA varNave che). kavi temanA (muMbaI, zrAvaNa suda, 1947) eka patramAM (zrI, 1-330) jIvonA prakAra, A dRSTie, pADI batAvIne kahe che, te emanI sadguru-zaraNyanI bhAvanAne samajavAmAM sArI peThe madadarUpa che :- "A jagatane viSe satsaMganI prApti caturtha kALa jevA kALane viSe paNa prApta thavI ghaNI durlabha che.... ema jANI, je je prakAre satsaMganA viyogamAM paNa AtmAmAM guNotpatti thAya, te te prakAre: pravartavAne puruSArtha vAraMvAra, vakhatevakhata, ane prasaMge prasaMge kartavya : che; ane niraMtara satsaMganI icchA, asatsaMgamAM udAsInatA rahevAmAM For Personal & Private Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saddaguruzaraNanI bhAvanA mukhya kAraNa tevo puruSArtha che, ema jANI je kaMI nivRttinAM kAraNo hoya, te te kAraNone vAraMvAra vicAra karavo yogya che. . - "..... je puruSa bIjA badhA prakArane vicAra akartavyarUpa jANI AtmakalyANane viSe ujamALa thAya che, tene kaMI nahi jANatAM chatAM, te ja vicAranA pariNAmamAM je karavuM ghaTe che, ane koI prakAre thatuM nathI ema bhAsyamAna thayeluM te pragaTa thavAnuM te jIvane viSe kAraNa utpanna thAya che, athavA kRtakRtyatAnuM sAkSAt svarUpa utpanna thAya che." - kavinI A anubhavavANI potAnI satsaMga-sadgurunI UMDI bhUkhanI temanI tIvra khojamAMthI jharI che. bhaktinuM tatva ja A che - bhagavAna IzunuM vAkaya che: "naoNka eNnDa iTa vila bI opanDa a yu'- IzanuM bAraNuM Thoko, to te UghaDaze ja; khoLo te te jaDaze ja; kema ke, vastu pAse ja paDI che, tenuM DhAMkaNa jAte dUra karavApaNuM rahe che. e DhAMkaNa ja mohaka suvarNamaya che; ane tethI ja jIvo sarakhA prakAre prayatnavAna nathI hotA - jevo kAma-moha tevI tenI guru-tattva-gati thAya che. ane e batAvavA kavi uparanA patramAM AgaLa tenuM nirUpaNa kare che, tethI jagatane te kevI najare jue che, te paNa batAve che : "doSa kare che evI sthitimAM A jagatanA jIvonA traNa prakAra jJAnI puruSe dIThA che: ' "(1) koI paNa prakAre jIva doSa ke kalyANane vicAra nathI karI zakayo, athavA karavAnI je sthiti temAM bebhAna che, evA jIvono eka prakAra che, . "(2) ajJAnapaNAthI, asatsaMganA abhyAse bhAsyamAna thayelA bodhathI doSa kare che te kriyAne kalyANarUpa mAnatA evA jIvono bIjo prakAra che. (3) udayAdhInapaNe mAtra jenI sthiti che, sarva svarUpane - sAkSI che evo bodhasvarUpa jIva mAtra udAsInapaNe kartA dekhAya che; . evA jIvone trIjo prakAra che. For Personal & Private Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAkhI zakAtI matibhA - "ema traNa prakAranA jIvasamUha jJAnI puruSe dIThA che. ghaNuM karI prathama prakArane viSe strI, putrI, mitra, dhanAdi prApti-aprAptinA prakArane viSe tadAkAra-pariNAmI jevA bhAsatA evA jIvo samAveza : pAme che. judA judA dharmanI nAmakriyA karatA evA jIvo, athavA svaccheda-pariNAmI evA paramArtha mArge cAlIe chIe evI buddhie gRhIta jIvo, te bIjA prakArane viSe samAveza pAme che. strI, putra, mitra, dhanAdi prApti-aprApti e Adi bhAvane viSe jene vairAgya - utpanna thAya che athavA thayA kare che; svachaMda-pariNAma jenuM gaNita thayuM che, ane tevA bhAvanA vicAramAM niraMtara jenuM rahe che, evA jIvanA doSa te trIjA prakAramAM samAveza thAya che. je prakAre trIjo samUha sAdhya thAya te prakAre vicAra che. vicAravAna che tene yathAbuddhie, sadgathe, satsaMge te vicAra prApta thAya che. A vAta pharI pharI sUtAM tathA jAgatAM ane bIje bIje prakAre vicAravA saMbhAravA yogya che." yogasUtro aMtaryAmI Izvara-gurune praNidhAna mATe kahe che, te sUtra - tA: tarumAvanam tenuM bhASya ja kavi upara kahe che! jJAna ane bhakti vacce bahu sUkSma saMbaMdha che: jJAna koI bAhya maMtra ke zAstravacana yA piothInA zabda nathI. te to hRdayamAM birAjatuM Atma-satya ke Izatatva ja che - "jJAne zeya jJAnasAgye dRddhi sevI viSThitam" (gItA, 1317). ene ananya ne utkaTa bhAve jhaMkhavuM, jethI tadanusAra jIvanazuddhi ane jIvanapalaTo sahajabhAve thAya che; - bhaktibhAvanuM tattva e ja che. eTale, jJAnane pahoMcavAnuM sarvagamya sAdhana e mATenI ananya jijJAsA-bhakti ke aMtaranI te mATenI utkaTa premabhAvanA che. tethI ja, jema ke, mIrAMbAIe kRSNanI pUjA karatAM karatAM gAyuM che - "asuvana jala sIMca sIMca premabela joI."- AvI premabhaktithI aMtaramAMthI IzakRpA jhare che - "kRtakRtyatAnuM sAkSAta svarUpa utpanna thAya che." kavi A mArmika vastu (rALaja, bhAdaravA suda 8, zuka, 1947) uparanA patra pachI, bIjA eka jaNane lakhelA patramAM Ama TUMkamAM lakhe che (zrI 1-331): For Personal & Private Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AzA sArA hinA " jAne jevI zAmInI rilAsA nI bhaktinI nathI. bhakti, premarUpa vinA, zAna zunyaja che; minAkIne prApta karIne zuM karavuM che? je aTakyuM te yogyamanI zAzane lIdha; ane jJAnI karatAM jJAnamAM vadhAre prema rAkho cho tene lIdhe jJAnI pAse zAna icchavuM ne karatAM bodhasvarUpa samajI bhakti icacha e parama phaLa che. vadhAre zuM kahIe ." rALaja, bhAda, 1947mAM A saDye lakhelA eka kAvyamAM (zrI.1-334) zAstrajJAna ane satparuSa pAsethI maLatA jJAnanI bhakti viSe kahe che - ja nahi graMtha mAMhI jJAna bhAkhyuM, jJAnamaMtikavi-cAturI; nahi maMtra taMtro jJAna dAkhyAM, jJAna ahi bhASA TharI; nahi anya sthAne jJAna bhAkhyuM, jJAna nImAM kaLo nija kalpanAthI koTi zAstro, mAtra manane AmaLe. cAra veda purANa Adi zAstra - mithyAtvanAM; zrInaMdIsUtre "bhAkhiyA che, bheda jayAM siddhAntanA; paNa jJAnIne te jJAna bhAsyAM, e ja ThekANe karo. "jJAna te ja ke abhiprAya eka ja hoya; thoDo athavA ghaNe prakAza, paNa prakAza eka ja. zAstrAdikanA jJAnathI niveDo nathI, paNa anubhavajJAnathI nivaDe che." (zrI.1-335). "AtmAmAM ramaNa karI rahyA che, evA nigraMtha munio paNa niSkAraNa bhagavAnanI bhaktimAM pravarte che; kAraNa ke, bhagavAnanA guNa evA che." - e arthane bhAgavata (1-7-10)ne zloka eka patramAM TAMkI pokalyo che - For Personal & Private Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 jJAnI bhaktanI pratibhA AtmArAmAzca munayo nirgranthA apyurukrame / yuvanti mahaitu mam, caimUta guNo harika ' , , "jIvane jayAM sudhI saMtane joga na thAya, tyAM sudhI matamatAMtaramAM madhyastha rahevuM yogya che. (zrI 1-337) AthI jJAna ke bhaktino DoLa-dekhADo saMbhave che. jenI sAme mumukSu jIve jAte jAgrata rahevAnuM che: "jagatamAM rUDuM dekhADavA mATe mumukSu kaMI Acare nahIM, paNa rUDuM hoya te ja Acare." (zrI,1336) tattvadaza jJAnInuM zaraNya ke tenI bhakti sAdhanAmAM kevuM amUlya sAdhana che, te darzAvate bIjo eka TUMko patra (muMbaI, aSADa suda 1, sema, 1947) aMte joIe: gurugame karIne jyAM sudhI bhaktinuM svarUpa samajAyuM nathI, tema tenI prApti thaI nathI, tyAM sudhI bhaktimAM pravartatAM akALa ane azuci doSa hoya. akALa ane azucine vistAra moTo che, te paNa TUMkamAM lakhyuM che: (ekAMta) prabhAta, prathama prahara, e sevya bhaktine mATe gya kALa che. svarUpa-ciMtanabhakti sarva kALe sevya che. "vyavasthita mana e sarva zucinuM kAraNa che. bAhya malAdikarahita tana ane zuddha spaSTa vANI e zuci che." (zrI.1-323) For Personal & Private Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pratimA-pUjA ane Izvara-guru-bhAva bhaktibhAva keLavavAne mATe AlaMbana rUpe, zarIradhArI saMta-mahaMta ke guruthI mAMDIne aitihAsika ke avatArI ane paurANika vibhUtio athavA kalpanAmUrtio sudhInuM yathAruci koI ne koInuM grahaNa thAya che. ane samAjamAM tene saMsthAgata ke sAmAjika rUpa ApavAne mATe maMdira ane mUrti ke pratIka rUpe arcana-pUjana dvArA bhaktibhAva keLavAya, tevI dharma-vyavasthA thAya che. temAM bhayasthAna paNa che ja, ke je vastu paNa jagatanA dharmaitihAsamAM eTalI ja aMkita thaI che. jema ke pratimApUjA jaDa bUtaparastI bharelo hIna IzvarabhAva keLave, evA te sAmenA AkSepathI, tenA virodhanA dAkhalA dharmonA itihAsamAM ghaNe jUnethI maLe che. tema chatAM mUrti ke amUrta rUpe e prakArane pUjAbhAva paNa evo ja sthirabhAva che: nAmarUpavALA pratIkanuM Alebana mAnavacittAnI ja eka jarUriyAta che. tethI bhUtaparastInA virodha chatAM koI ne koI rUpe A bhAvadarzaka pratIka-pratiSThA-pUjA sarvatra jovA maLe che. AthI, jema ke, zrI. rAjAjI jevA Astika buddhivAdIe lakhyuM (svarAjya', tA. 9-3-'68) te sAcuM che ke: Izvara kaMI amuka satya ja nathI, paraMtu eka AvazyakatA che. mANasa Izvara vinA ke IzvarabhAvathI pUjavA mATe koI aveja vinA nabhI zake nahi. ApaNA keTalAka prAcIna dharma-puruSoe potAnA tarkavAdane AdhAre Izvarane aLago karyo, tyAre, jene ane bauddhoe 169 For Personal & Private Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhakatanI pratibhA karyuM tema, lokoe potAnA guruone ane AcAryone Izvara tarIke pUjavA mAMDayA. Adhunika yugamAM, jyAre Izvarane mAnavanI vicArasaraNimAMthI bAkAta rAkhavAmAM Avyo che, tyAre paNa, bIjI koTInA sAdhanathI Izvara-pUjAnI kAmanA saMtoSavAmAM Ave che; - jema ke, potAnA dezane ke pitAnI bhASAne ke koI aTaLa-aphara siddhAMtane IzvaranI koTIe sthApI devAmAM Ave che. kAraNa ke, koI ne koIne pUjavuM-arcavuM e mAnava jIvananI AvazyakatA che. ema te koI paNa bAbatanI -arcanA sAmAnya rIte sArI ane bina-hAnikara kahevAya, paraMtu Ikavarane - sthAne dhana-dolatane sthApavI, e to bahu hAnikara aveja che." jaina paraMparAmAM A muddA upara tenA samAjamAM be moTA bhAga ja paDelA jovA maLe che. kavi te dharmaparaMparAmAM vizeSa AsthAvALA ane tenI sudhAraNA karavAnA mArathI hatA. tethI A bAbatamAM temanI vRtti kevI hatI, te jovuM ghaTe. jaina paraMparAmAM be bhAga che- mUrtipUjaka ane mUrtipUjaka nahi evA sthAnakavAsI. bhaktahRdaya kavinI ruci pahelA pratye che, ema te spaSTa kahe che: . saghaLA matemAM mukhya vivAda:- ekanuM kahevuM pratimAnI siddhi mATe che; bIjA tene kevaLa utthApe che. bIjA bhAgamAM prathama huM paNa gaNAyo hato. mArI jijJAsA vItarAga devanI AjJAnA ArAdhanA bhaNI che. ema satyatAne khAtara kahI daI darzAvuM chuM ke, prathama pakSa satya che; eTale ke, jina pratimA ane tenuM pUjana zAstrokta, pramANekta, anubhavokta ane anubhavamAM levA yogya che....... mArI pratimAmAM zraddhA che, mATe tame saghaLA karo, e mATe mAruM kahevuM nathI; paNa vIra bhagavAnanI AjJAnuM ArAdhana tethI thatuM jaNAya che tema karavuM. paNa ATaluM smRtimAM rAkhavAnuM ke, For Personal & Private Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pratimAne Izvara-guru-bhAva 1 keTalAMka pramANe AgamanA siddha thavA mATe paraMparA anubhava ityAdikanI avazya che. kutarkathI, je tame kahetA ho te, AkhA jaina darzInanuM paNa khaMDana karI darzAvuM paNa temAM kalyANa nathI. satyavatu. jyAM pramANathI, anubhavathI siddha thaI, tyAM jijJAsu puruSo potAnI game tevI haTha mUkI de che...." (zrI 1- 195). matalaba ke, upArAnA ke bhaktibhAvane kavizrI anubhave jANe che ke, sAdhanA mATe te upakAraka che. tethI ja te vaiSNavocita IzvarazraddhA sudhInI vRtti keLave che. are, jaina darzanamAM A bhAvavRttinuM samarthana nathI, tethI tenuM khaMDana karavA sudhInI tarkazakti doDAvI zake che: dAvata, jema ke, "sarvAtmA harine namaskAra" mathALe (muMbaI, phAgaNa suda 13, soma, 1947) zrI. sobhAgacaMdane lakhelA patramAM evuM jovA maLe che ke - ".... jenanI bAhya zailI jotAM te ame tIrthakarane saMpUrNa jJAna hoya ema kahetAM bhrAMtimAM paDIe chIe. Ane artha evo che ke, jainanI aMtarzelI bIjI joIe. kAraNa ke, "adhiSThAna' vagara A jagatane varNavyuM che, ane te varNana aneka prANIo, vicakSaNa AcAryone paNa bhrAMtinuM kAraNa thayuM che. tathApi ame amArA abhiprAya pramANe vicArIe chIe, te ema lAge che ke, tIrthaMkaradeva to jJAnI AtmA hovA joIe, paNa te kALa paratve jagatanuM rUpa varNavyuM che. ane loko sarva kALa evuM mAnI beThA che, jethI bhrAMtimAM paDyA che. game tema che, paNa.... jainanI kathanI ghasAI jeI, adhiSThAna' viSayanI bhrAMti rU5 kharAbe te vahANa caDhayuM che, jethI sukharUpa thavuM saMbhave nahIM. A amArI vAta pratyakSapaNe dekhAze. "tIrthaMkara devanA saMbaMdhamAM amane vAraMvAra vicAra rahyA kare che ke temaNe adhiSThAna vagara A jagata varNavyuM che tenuM zuM kAraNa? zuM tene "adhiSThAna'nuM jJAna nahIM thayuM hoya? athavA adhiSThAna" For Personal & Private Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 - ! jJAnI bhakatanI pratibhA : - nahIM ja hoya? athavA koI udeze chupAvyuM haze? athavA kathanabhede paraMparAe nahIM samajAyAthI "adhiSThAna' viSenuM kathana laya pAmyuM haze? A vicAra thayA kare che. joke tIrthaMkarane ame meTA puruSa mAnIe chIe, tene namarakAra kahIe chIe, tenA apUrva guNa upara amArI parama bhakti che, ane tethI ame dhArIe chIe ke, "adhiSThAna - to temaNe jANeluM, paNa lokoe paraMparAe mArganI bhUlathI laya karI nAMkhyuM. * . . . . . . - "jagatanuM koI 'adhiSThAna' hovuM joIe, ema ghaNAkharA mahAtmAonuM kathana che. ane ame paNa ema ja kahIe chIe ke, adhiSThAna" che, ane te "adhiSThAna te hari bhagavAna che. jene - pharI pharI hRdaya-dezamAM joIe chIe. 'adhiSThAna' vize tema ja upalAM - kathana vize samAgame adhika satyathA thaze. lekhamAM tevI AvI zakaze - nahIM. mATe ATalethI aTakuM chuM." (zrI,1 - 306 ) - Ama te jaina paraMparAmAM Izvara viSenI nAritaka buddhino niSedha kare che, pratimAnI pUjAne madadarUpa tayA satya sAdhana gaNe che, ane hari bhagavAna ke zrIkRSNa rUpe tene namana kare che. e ja patramAM AgaLa zrIkRSNa aMge lakhe che temAM kahe che - "zrIkRSNa e mahAtmA hatA, jJAnI chatAM udayabhAve saMsAramAM rahyA hatA, eTaluM jenAthI paNa jANI zakAya che. ane bhAgavatAdikamAM - te je zrIkRSNa varNavyA che, te to paramAtmA ja che. paramAtmAnI - lIlAne mahAtmA kRSNane nAme gAI che. ane e bhAgavata ane e kRSNa jo mahApuruSathI samajI le to jIva jJAna pAmI jAya ema che. A vAta amane bahu priya che. ane tamArA samAgame have te vizeSa | carcazuM. lakhyuM jatuM nathI...." Ama jaNAvatAM chatAM, 'adhiSThAna' viSenA A patrane samAropa * karatAM chevaTe kavi lakhe che: For Personal & Private Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pratimApUjA ane Izvara-guru-bhAva 173 - "jIva eka paNa che ane aneka paNa che. adhiSThAnathI eka che; jIva rUpe aneka che. ATalo khulAso lakhyo che, tathApi te adhUro rAkhyo che. kAraNa, lakhatAM koI tevA zabdo jaDyA nathI. paNa Apa samajI zakazo, ema mane niHzaMkatA che. "tIrthakara devane mATe sakhata zabdo lakhAyA che, mATe tene namaskAra." A prakAranI bhaktimAM bhayasthAna moTuM che ane te e ke, avyaktarUpa harine vyakta mAnIne mohamAM paDAya. tattvata: jotAM, e ja sUkSma kAraNe je koI mUrtipUjAno virodha thayo che, te saMbhave che. ane tethI karIne, jema ke, gItA kahe che -.. - "alya mirnam ' manyane mAm yuddhayaH || jaDa ane cetanano saMjoga A jagatanA manuSya saMsArarUpe joIe chIe, te ja mULa koyaDo che. e saMjogane ja gItAkAre. IzvarI yogamAyA i0 zabdothI varNavyo che. A saMjoga manuSya potAnA satya svarUpane pAmIne ja AtmadRSTithI samajavAnuM che; tethI e saMjoga ja "binA nayana pAve nahIM, binA nayanakI bAta" - jevIvicitratA che. te aMgenA paNa kavie lakhelA doharA (prabhubhaktinA doharA upara joyA te ja divase te ja rALaja sthaLe lakhAyelA) maLe che, temAM "A acarajanI vAta" (zrI.1-32 3-4) lakhI che: "jaDa bhAve jaDa pariName, cetana cetana bhAva; koI koI palaTe nahIM, chaDI Apa svabhAva. jaDa te jaDa traNa kALamAM, cetana cetana tema; . . pragaTa anubhavarUpa che, saMzaya temAM kema? : , . jo jaDa che traNa kALamAM, cetana cetana hoya; baMdha mokSa to ghaTe nahIM, nivRttinA pravRtti na hoya, ' ', For Personal & Private Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAkSI malikanA baMdhAmA saMyogathI jayAM vase Atma abhAna; paNa nahi tyAga svabhAva, bhAkhe jina bhagavAne varte baMdha prasaMgamAM, te nija pada ejJAna paNa jaDatA nahi Atmame, e siddhAMta pramANa graha, arUpI rUpIne e acarajanI. vAta; jIva baMdhana jANe nahIM, kevo jina siddhAMta. jaDa cetana saMjoga A, khANa anAdi anaMta; koI na kartA tehane, bhAkhe jina bhagavaMta. heya tehane nAza nahi, nahIM teha nahi hoya; eka samaya te sau samaya, bheda avasthA joya. parama puruSa prabhu sadguru, parama jJAna sukhadhAma; jeNe ApyuM bhAna nija, tene sadA praNAma." ane e ja bhrAMtinuM bIjasthAna che - bhaktimAM bhayasthAna che, tethI -guru dvArA bhaktimAM prayANa karavuM joIe, ema kavi bhArapUrvaka kahe che: gurugame karIne jyAM sudhI bhaktinuM svarUpa samajAyuM nathI, tema tenI prApti thaI nathI, tyAM sudhI bhaktimAM pravartatAM akALa ane azuci doSa hoya. " (zrI 1-323). A ja doSane (muMbaI, phAgaNa suda 5, ravi, 1947) eka patramAM vaLI vadhu spaSTa zabdomAM varNavyo che : "abhedadazA AdhyA vinA je prANI A jagatanI racanA jovA - icche che, te baMdhAya che. evI dazA AvavA mATe e prANIe te racanAnA kAraNa pratye prIti kathvI; ane pitAnI ahaMrUpa bhrAMtine -parityAga kare. sarva prakAre karIne e racavAnA upabheganI icchA For Personal & Private Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pratimApUjA ane Izvara-gurubhAva 175 nyAgavI yogya che, ane ema thavA mATe puruSanA zaraNa jevuM ekTa auSadha nathI......." (zrI.1-302) ane puruSano mahimA gAtAM, AthI karIne, kavinI kalama A kALe thAkatI ja dekhAtI nathI. uparanA patra agAu thoDA ja divasa para (muMbaI, phAgaNa suda 4, zani, 1947) - "purANa puruSane namonama:" (zrI 1-301-2) - e mathALe lakhelo patra che, temAM kahe che: " he puruSa purANa! ame tArAmAM ane sapuruSamAM kaMI bheda hoya ema samajatA nathI; tArA karatAM amane to puruSa ja vizeSa lAge che, kAraNa ke, tuM paNa tene AdhIna ja rahyo che, ane ame puruSane oLakhyA vinA tane oLakhI zakyA nahIM; e ja tAruM durghaTapaNuM amane sapuruSa pratye prema upajAve che. ... he nAtha, tAre khoTuM na lagADavuM ke, ame tArA karatAM paNa puruSane vizeSa stavIe chIe; jagata AkhuM tane. stave che, to pachI ame eka tArA sAmA beThA rahIzuM temAM temane kayAM stavananI AkAMkSA che; ane kyAM tane nyUnapaNuM che?..." A bhAvathI kavie nigraMtha evA mahAvIra svAmI rUpe bhagavAnane aMtaramAM ArAdhyA hatA; ema chatAM zrIkRSNa rUpe paNa potAnA hRdayadezamAM prabhune te bhajatA hatA: kavinI bhaktine A prakArano yoga temanA jJAnayajJanI sAthe lakSamAM levo joIe. e ja emanI sAdhanAnI anuMbhavapUta vizeSatA jovA maLe che. For Personal & Private Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva, jagata, ane tenuM adhiSThAna kavizrI Ama jyAre bhakti viSe jANe-samaje-ane-lakhe che, tyAre e bhUlavuM na joIe ke, bhaktibhAvanI temanI dRSTi, lokomAM keTalIya sAmAnya jovA maLatI vevalI rItanI nathI. tenI kAvyamaya jIvanapaddhatinA bAhya kalevarane nahi, paNa bhAgavata dharmanuM tattva pAmIne - tenA sUkSma tathyane joIne, jJAnapUta bhaktinI sarva-samarpaNatA te kahe che. "muMbaI, phAgaNa vada 14, budha, 1947"ne eka lekha A viSeno temano (zrI,1-309) saMgharAyela che, temAM paramAtmAnI bhaktinuM rahasya zuM che te batAvatAM kahe che:- , "hamamAne trite vijJAte paramAtmani / yatra yatra mano yAti ___ tatra tatra smaadhyH|| "huM kartA, huM manuSya, huM sukhI, huM duHkhI, - e vagere prakArathI raheluM dehAbhimAna, te jenuM gaLI gayuM che, ane sarvottama padarUpa paramAtmAne jeNe jANyo che, tenuM mana jyAM jyAM jAya che, tyAM tyAM tene samAdhi ja che.". Ape eka vAra bhaktinA saMbaMdhamAM prazna karyuM hatuM te saMbaMdhamAM vadhAre vAta te samAgama thaI zake tema che; ane ghaNuM karIne badhI vAtane mATe samAgama ThIka lAge che. te paNa ghaNo ja TUMko uttara lakhuM chuM. paramAtmA ane AtmAnuM ekarUpa thaI javuM (!) te parAbhaktinI chevaTanI hada che. eka e ja laya rahevI e parAbhakti che. 176 For Personal & Private Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chava, jagata, ane tenuM adhiSThAna parama mahAtmA gopAMganAo mahAtmA vAsudevanI bhaktimAM e ja 'prakAre rahI hatI; paramAtmAne niraMjana ane nirdeha rUpe ciMtavya jIvane e laya AvavI vikaTa che; eTalA mATe jene paramAtmAno sAkSAtkAra thayo che, evA dehadhArI paramAtmAne te parAbhaktinuM parama kAraNa che. te jJAnI puruSanAM sarva caritramAM ejyabhAvano lakSa thavAthI tenA hRdayamAM virAjamAna paramAtmAno aikayabhAva hoya che; ane e ja parAbhakti che. jJAnI puruSa ane paramAtmAmAM aMtara ja nathI; ane je koI aMtara mAne che, tene mArganI prApti parama vikaTa che. jJAnI te paramAtmA ja che; ane tenA oLakhANa vinA paramAtmAnI prApti thaI nathI; mATe sarva prakAre bhakti karavA yogya evI dehadhArI divya mUrti - jJAnI-rUpa paramAtmAnI - ne namaskArAdi bhaktithI mAMDI parAbhaktinA aMta sudhI eka laye ArAdhavI, evo zAstralakSa che. paramAtmA A dehadhArI rUpe thayo che, ema ja jJAnI puruSa pratye jIvane buddhi thaye bhakti Uge che, ane te bhakti krame karI parAbhaktirUpa hoya che. A viSe zrImad bhAgavatamAM, bhagavadgItAmAM, ghaNA bheda prakAzita karI e ja lakSya prazasyo che. adhika zuM kahevuM? jJAnI tIrthaMkara devamAM lakSa thavA jainamAM paNa paMcaparameSTi maMtramAM "namo arihaMtANaM' pada pachI siddhane namaskAra karyo che; e ja bhakti mATe ema sUcave che ke, prathama jJAnI puruSanI bhakti; ane e ja paramAtmAnI prApti ane bhaktinuM nidAna che." - zrImadanI adhyAtma-sAdhanAnA abhyAsIoe temanI A vAta khAsa nedhavI joIe. A prakAranI bhaktibhAvanA sidguru ane 1. sarakhAH gItA, a012-5, 6 ...avyal fha jatiH duHa hari avAthate...... 2. sarakhAvaH gItA a07-17, 18 jJAna vAmaiva me matan.... bALa-1) For Personal & Private Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI pratibhA nigraMtha prabhu mahAvIra pratye ja nahi, paraMtu gItA ane bhAgavata vyakta rUpe paramAtmAne bhajavAnI vastu nirUpe che, tene paNa zrImade aMgIkAra karyo che. ane A eTale sudhI ke, eka temanA patramAM jaina tatva ane zraddhA-darzanamAM A prakArano svIkAra nathI, tenI temaNe (upara joyuM tema,) "sakhata zabdo"mAM AlocanA karI che. je. ane vaiSNava matamAM A phera vize keTaluMka agAu ApaNe eka prakaraNamAM joyuM che. temAM vizadatAne umero karatuM A nirUpaNa zrImadbhAM A (24mA varSanA) samayanAM lakhANomAM aneka vAra ane vividha rUpamAM maLe che. dAvata, "adhiSThAna" viSe carcAne patra lakhatAM zarUmAM adhiSThAna'nI bhAvanA viSe tattva-dRSTi zI che, te paNa temaNe lakhI che - "sa' sat che, saraLa che, sugama che; tenI prApti sarvatra hoya che. sat che. kALathI tene bAdhA nathI. te sarvanuM adhiSThAna che. vANIthI akathya che. tenI prApti hoya che ane te prAptino upAya che. "game te saMpradAya, darzananA mahAtmAono lakSa eka "sa" ja che. vANIthI akathya hovAthI mUMgAnI zreNe samajAvyuM che, teonA kathanamAM kaMIka bheda lAge che, vAstavika rIte bheda nathI. lokanuM svarUpa sarva kALa eka sthitinuM nathI; kSaNe kSaNe te rUpAMtara pAmyA kare che; aneka rUpa navAM thAya che; aneka sthiti kare che ane aneka laya pAme che; eka kSaNa pahelAM je rUpa bAhya jJAna jaNAtuM nahotuM, te dekhAya che ane kSaNamAM ghaNAM dIrdha vistAravALAM rUpa laya - 1. te patra "jaina pratimApUjA ane Izvara-guru-bhAva' prakaraNamAM (pA. 171 - 3 upara) che, tyAM juo. - 2. sarakhAve. gItA, a02-16, 17 I. For Personal & Private Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva, jagata, ane tenuM adhiSThAna 179 pAmyAM jAya che. mahAtmAnA vidyamAne vartavuM lokanuM svarUpa ajJAnInA anugrahane arthe kaMIka rUpAMtarapUrvaka kahyuM jAya che; paNa sarva kALa jenI eka sthiti nathI evuM. e rUpa "sa" nahIM hovAthI, game te rUpe varNavI, te kALe bhrAMti TALI che, ane ene lIdhe sarvatra e svarUpa hoya ja ema nathI, ema samajAya che. bALa-jIva to te svarUpane zAzvatarUpa mAnI laI bhrAMtimAM paDe che, paNa koI joga-jIva evI anekatAnI kaheNIthI mUMjhAI jaI "sa" tarapha vaLe che. ghaNuM karIne sarva mumukSuo ema ja mArga pAmyA che. "bhrAMti'nuM ja rUpa evuM A jagata vAraMvAra varNavavAno moTA puruSano e ja uddeza che ke, te svarUpano vicAra karatAM prANI bhrAMti pAme ke kharuM zuM? Ama aneka prakAre kahyuM che, temAM zuM mAnuM, ane mane zuM kalyANakAraka? - ema vicAratAM, vicAratAM, ene eka bhrAMtine viSaya jANI, jyAMthI "sa"nI prApti hoya che evA saMtanA zaraNa vagara chUTako nathI, ema samajI te zodhI - zaraNApana thaI "sa" pAmI "sa"rUpa hoya che." | gItAkAra "jJAna vijJAna sahitama pavitra idamuttamam" kahIne je rAjaguhya (a) 7 thI mAMDIne a0 11 sudhImAM je "adhyAtma'saMnnita) nirUpe che, teno ja saraLa anubhava-janya gujarAtI paryAya zrImad Ama rajU kare che. ane enI punarukti anekavidha rIte A kALe lakhAtA patromAM thayelI jovA maLe che. kabIrajI jene "ghUMghaTano paTa' kahe che, te A jagata rUpI bhrAMti-AvaraNa ja che: te paTa A kALamAM zrImadbhA aMtaramAMthI UMcakAtAM je sAkSAt samajAyuM che, te ja A marmasparzI vAkyomAM UtareluM lAgyA vagara rahetuM nathI. jema ke, thoDA ja divasa agAu "muMbaI, mAha vada 0)), 1947nA patramAM lakhyuM che. (zrI,1-300):- . "sata" je kaMI che, te "sa" ja che; saraLa che, sugama che; " ane sarvatra tenI prApti hoya che. paNa jene bhrAMtirUpa, Ava khatama varte che, te prANIne tenI prApti kema hoya?. For Personal & Private Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI pratibhA aMdhakAranA game teTalA prakAra karIe, paNa temAM koI evo prakAra nahIM hoya, ke je ajavALArUpa hoya; tema ja AvaraNa-timira. jene che, evAM prANInI kalpanAnI koI paNa kalpanA "sata' jaNAtI nathI, ane "satnI najIka saMbhavatI nathI. "sa" che; te bhrAMti nathI, bhrAMtithI kevaLa vyatirikta (judu) che; kalpanAthI "para" (Aghe). che; mATe jenI prApta karavAnI dRDha mati thaI che, teNe pote kaMI ja jANato nathI evo dRDha nizcayavALo prathama vicAra karavo, ane pachI "sat'nI prApti mATe jJAnIne zaraNe javuM; te jarUrI mArganI prApti thAya." A pramANe tattva-siddhAnta kahIne tenI pratItinI dRDhatA batAvatuM nIcenuM AgaLa te patramAM lakhyuM che : A je vacane lakhyAM che, te sarva mumukSane parama baMdhanarUpa. che, parama rakSaka-rUpa che; ane tene samyaka prakAre vicAryothI parama padane Ape evAM che. emAM nigraMtha pravacananI samasta dvAdazAMgI, padarzananuM sarvottama tattva, ane jJAnInA bodhanuM bIja saMkSepe kahyuM che. mATe pharI. pharIne tene saMbhArajo, vicArajo, samajajo - samajavA prayatna karajo, ene bAdha kare evA bIjA prakAromAM udAsIna rahejo; emAM ja vRttino laya. karajo. e tamane ane koI paNa mumukSune gupta rIte kahevAno amAro maMtra che; emAM 'sa" ja kahyuM che. e samajavA mATe ghaNo ja vakhata gALo." (zrI.1-300). vastu e che ke, sAdhake tenA jIvanamAM "sata' viSenI upara varNavelI dRDha pratIti prApta karavI joIe; ene garbhAI e thayo ke, jagata ane temAM pravartatA pitAnA lokajIvana pratye te amuka acUka dRSTi-bhAva lAbho haze. A ja dRSTibhAvane sArAMza gItAkAra tenI jJAna-vijJAna-nirUpaNanI kathAmAM traNa sUtrapadomAM kahe che- " mUrta zo mAvaH"; "puSa: 2 parvavatta"; ane "svamazaH adhyA For Personal & Private Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva, jagata, ane tenuM adhiSThAna -ma":- jagatanI sacarAcaratAno sAra kSaratA che; temAM pravartatA daivata rUpI puruSArthane sAra jIvAtmA puruSa che; ane A puruSane pitAno mULabhAva "sa" evo AtmA che. emAM pahelAM be anubhava sthAna meLavatAM ja te carakSara-jagata rUpI saMsAranA adhiSThAna tarIke temAM sUtramaNigaNavat rahelo tenA kartA-hartA-bhartApaNAnA tatvarUpe acalaakSara-jagadIza-bhAva rahelo che, te pAmavo ane aMtaranI UMDI anubhUtinI dRDhatAne jore kaLI laIne AtmasAta - Atmavat karavo joIe che. adhidevatanA ja paramArtha rUpe A adhiyajJa-bhAva che, je A badhAnuM parama dhAma - parama adhiSThAna - parama satya-rUpa paramezvara che. zrImad A samaye (saM. 1947) A prakAranI pratIti upara pahoMcI cUke che; je kALane temaNe pachI lakhelA pitAnA Atmakathana-kAvyamAM Ama varNavyo che - "ogaNIseM ne suDatAlIse samakita zuddha prakANyuM re; zruta anubhava vadhatI dazA, nija svarUpa avabhAsyuM re." A ja sthitine gItAkAra "sthitaprajJA' kahe che; - ke je sthiti zrata-zrotAvyAdithI pedA thate je kula meha-kalila che, temAMthI nirveda pAmya prApta thAya che (a) 2- para, 53 80). zrImad A varSe A prakAranuM sthita prajJAna ane temAMthI sahajabhAve sAMpaDatI AtmazraddhA tema ja dRDhatA pAme che, ane "nija svarUpa " je AtmAnuM sa" che, tenI jhAMkhI kare che. A kALe lakhele bIjo eka patra (muMbaI, phAgaNa suda 5, ravi, 1947) joIe to jagata viSe sIdhuM temAM bayAna karIne kahyuM che : abheda AvyA vinA je prANI A jagatanI racanA jovA Icche che te baMdhAya che. evI dazA AvavA mATe e prANIe te For Personal & Private Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 jJAnI bhakatanI pratibhA : racanAnA kAraNa pratye prIti karavI; ane potAnI arUpa bhrAMtine. parityAga karavo. sarva prakAre karIne e racanAnA upabhoganI icchA tyAgavI yogya che, ane ema thavA mATe satparuSanA zaraNa jevuM e auSadha nathI. A nizcaya vAta bicArAM mohAMdha prANIo nahIM jANIne traNe tApathI baLatAM joI parama karuNA Ave che. he nAtha, huM anugraha karI ene tArI gati Apa, e udgAra nIkaLe che...." (zrI 1302) * A ja divase mAM lakhAyelI " sata" eve mathALe eka : nedha (zrI,1 - 383) maLe che, te paNa A ja AtmapratIti rUpe jagata ane "sat' viSe nIce pramANe nirUpaNa Ape che : sata" A je kaMI joIe chIe, je kAMI joI zakAya evuM che, je kaMI sAMbhaLIe chIe, je kaMI sAMbhaLI zakAya tevuM che, te sarva eka sat ja che. je kaMI che te sat ja che, anya nahIM. te sat eka ja prakAranuM hovAne yogya che." te ja sata jagata-rUpe bahu prakAranuM thayuM che, paNa tethI te kaMI svarUpathI rayuta thayuM nathI; svarUpamAM ja te ekAkI chatAM ane kAkI hoI zakavAne samartha che. eka suvarNa, kuMDala, kaDAM, sAMkaLAM ane bAjubaMdha Adika aneka prakAre hoya, tethI temAMthI kaMI suvarNapaNuM ghaTatuM nathI. paryAyAntara bhAse che. ane te tenI sattA che. ema A samasta vizva te "sat'nuM paryAyAMtara che, paNa "sa"-rUpa ja che." A samayanA zrImadbhA parAyavahAramAM AvI temanI Atmasthiti ane parAbhakti mATenI atIva jhaMkhanA TapakatI jovA maLe che. temAMthI eka be khAsa lAkSaNika lAge evA utArA nIce pramANe che: For Personal & Private Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva, jagata, ane tenuM adhiSThAna 183 muMbaI, vaizAkha vada 3, 1947nA eka patramAM potAnI prabhumaya dazA viSe mitra zrI. sabhAgabhAIne kahe che - "cittanI dazA caitanyamaya rahyA kare che, jethI vyavahAranAM badhAM kArya, ghaNuM karIne, avyavasthAthI karIe chIe. hariicchA sukhadAyaka mAnIe chIe. eTale je upAdhi-joga varte che, tene paNa samAdhi-joga mAnIe chIe. cittanI avyavasthAne lIdhe muhUrtamAtramAM karI zakAya evuM kArya vicAratAM paNa pakhavADiyuM vyatIta karI nakhAya che, ane vakhate te karyA vinA ja javA devAnuM thAya che. badhA prasaMgamAM tema thAya to paNa hAni mAnI nathI..... evI cittanI dazA niraMkuza thaI rahI che, ane te niraMkuzatA prApta thavAmAM harine parama anugraha kAraNa che, ema mAnIe chIe. e ja niraMkuzatAne pUrNatA ApyA sivAya citta. yathocita samAdhiyukta nahi thAya, ema lAge che; atyAre te badhuMya. gamatuM nathI, evI sthiti che. jyAre badhuMya gamaze tyAre niraMkuzatAnI pUrNatA thaze. e pUrNakAmatA paNa kahevAya che, jyAM hari ja sarvatra. bhAse che, paNa spaSTa che evo anubhava che. je rasa jagatanuM jIvana che, te rasano anubhava thavA pachI hari pratye atizaya laya thaI che. ane enuM pariNAma ema Avaze. ke, jyAM jene rUpe icchIe teve rUpe hari Avaze, evo bhaviSya kALa IzvarecchAne lIdhe lakhyo che........." (zrI 1-320) vizvarUpadarzana karAvatAM zrIkRSNa arjunane kahe che (gItA a0 11-7) - ahaMkastha jagat kRtrane pazcAdya sacarAcaram | mama dehe guDAkeza yata cAnya draSTrama icchasi | enA bhAvane maLatI upara pramANe potAnI ("vAsudeva: sarvama iti" - anubhavavAnI) darzana-bhUkha nirUpIne zrImad e ja patramAM aphasa kare che ke: For Personal & Private Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhakatanA pratibhA , "te pUrNasvarUpa harimAM parama jenI bhakti che, e kaI paNa puruSa hAla nathI dekhAte, enuM zuM kAraNa haze? tema tevI ati tIvra athavA tIvra mumukSutA koInI jovAmAM AvI nathI, tenuM zuM kAraNa haze? kavacita tIvra mumukSutA jovAmAM AvI haze te tyAM anaMtaguNagaMbhIra jJAnAvatAra puruSane lakSa kema jovAmAM Avyo nahIM hoya?..." zrImanuM A adhiSThAna-darzana athavA "vizvarUpadarzana', ane tene AdhAre utpanna thatI tIvra mumukSA ane parA bhakti, ane vidyamAna potAnA samayanA lokomAM teno abhAva joIne thate aphasa (je upara temaNe vyakta karyo che,) - A viSe kAMIka vizeSa pRthagvicAra karavAthI zrImadbhI A samayanI adhyAtma-dazAno citAra kAMIka vadhu vizada AvI zakaze. te alaga prakaraNa rUpe jovuM ThIka thaze. For Personal & Private Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 kAla-darzana ane mumukSutA "karALa kALa hevAthI jIvane jyAM vRttinI sthiti karavI joIe, tyAM te karI zakatuM nathI....... sadharmane joga puruSa vinA hoya nahIM, kAraNa "asa"mAM "sata" hotuM nathI. jyAre ema che tyAre saddharma-rUpa samAdhi mumukSu puruSane kyAMthI prApta hoya? ane amuka kALa vyatIta thayA chatAM jyAre tevI samAdhi prApta nathI thatI, tyAre mumukSutA paNa kema rahe?...... "ame evo dRDha nizcaya karyo che ke, jIvane satsaMga e ja mokSanuM parama sAdhana che. potAnI yogyatA jevI che, tevI yogyatA dharAvanArA puruSone saMga te satsaMga kahyo che. moTA puruSanA saMgamAM nivAsa che tene ame "parama satsaMga' kahIe chIe, kAraNa enA jevuM koI hitasvI sAdhana A jagatamAM ame joyuM nathI, ane sAMbhaLyuM nathI....." ("rAjabodha'- pR0 64) A jagatanuM svarUpa pArakhavA mAganAre tenA bharyA-bhAdaryA jIvanamAM tenI ja joDAjoDa pravartatuM kAlarUpa maraNa paNa pAmavuM ja joIe; te vinA jagatane sAco kyAsa na ja AvI zake. janmamaraNanA be khIlA vacce ja pasarela jIvanapaTa jovA basa nathI: jagatanuM ne potAnuM satya svarUpa pAmavA mAganAra jIvAtmAe sAMparAya-dRSTi karavI ja paDe. ane tethI ja, dAta7, jIvone IzanA kALamukhamAM cavAtA khavAtA joIne, sArAMze kaho ke, maraNane joIne mUMjhAyelA arjunane zrIkRSNa spaSTa kahe che ke, huM lokakSayakRta kAla-prabhu paNa chuM, te tuM bhUla mA. 185 For Personal & Private Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI pratibhA zrImad rAjacaMdranuM punarjanma-darzana AgaLa vadhIne jIvananuM A kALadarzana paNa AtyaMtika rUpe pAme che; ane enuM bahu saraLa bhASAmAM.. ane TUMkamAM temaNe A samaye eka patramAM kareluM suMdara vivecana jovA jevuM che; - ke je parathI bauddha vijJAnavAdanI kSaNabhaMguratA athavA Adhibhautika kSarabhAva sahelAIthI samajAya che. "vavANiyA, Aso suda, 1947"thI "parama pUjya zrI. subhAgya 'ne (temanA eka praznanA javAbamAM) zrImade kALanA svarUpa viSe lakhyuM:: ""kALa' zuM khAya che, tene traNa prakAre uttara lakhuM chuM: sAmAnya upadezamAM, kALa, zuM khAya che, tene uttara e che ke, te prANImAtranuM AyuSya khAya che.' . vyavahAra-nayathI kALa "jUnuM' khAya che. - "nizcaya-nayathI kALa mAtra padArthane rUpAMtara Ape che, paryAyAMtara kare che. "chellA be uttara vadhAre vicAravAthI baMdha besI zakaze. "vyavahAranayathI kALa jUnuM" khAya che' ema je lakhyuM che, te vaLI nIce vizeSa spaSTa karyuM che: ""jUnuM' eTale zuM? eka samaya je cIjane utpanna thayAM thaI, bIjo samaya varte che, te cIja jUnI gaNAya che. (jJAnInI apekSAthI) je cIjane trIje samaye, cothe samaye, ema saMkhyAtaasaMkhyAta samaye - anaMta samaye kALa badalAvyA ja kare che. bIjA. samayamAM te jevI hoya, tevI trIjA samayamAM na hoya; eTale ke, bIjA samayamAM padArthanuM je svarUpa hatuM te khAI jaI trIje samaye kALe. bIjA padArthane bIjuM rUpa ApyuM; arthAta. jUnuM te khAI gayo. pahele samaye padArtha utpanna thayo ane te ja veLA kALa tene khAI jAya, ema vyavahAra-nayathI bane nahIMpahele samaye padArthanuM navApaNuM gaNAya, For Personal & Private Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAladarzana ane mumukSutA paNa te veLA kALa tene khAI jato nathI, bIje samaye badalAve che; mATe jUnApaNAne te khAya che, tema kahyuM che. ' "nizcaya-nayathI padArthamAtra rUpAMtara ja pAme che; koI paNa 'padArtha' koI paNa kALamAM kevaLa nAza pAme ja nahIM, evo siddhAnta che; ane jo padArtha kevaLa nAza pAmate hota, to Aja kaMI paNa hota nahIM. mATe kALa khAto nathI, paNa rUpAMtara kare che, ema kahyuM che." Ama traNa prakAre javAba ApIne chevaTe sAmAnya Ihalokane dhyAnamAM laIne AgaLa te kahe che:- "traNa prakAranA uttaramAM pahelo uttara "sarvane' samajavo sulabha che." ane e ja kAraNe badhA ja dharmomAM maraNanI bhIti ane tenuM du:kha tathA vihavaLatA vagere laukika bhAvo sAmAnyata: jovA maLe che. dharma-artha-kAmanA triAvarga pachIno cotho carama puruSArtha mokSa A maraNAra joIne tyAMthI zarU thAya che, ema naciketA, arjuna, siddhArtha, vardhamAna vagere mahAsAdhakonI kathAo batAve che. . . ane ema, jagatanuM pUrNa svarUpa pAmatAM be bhAvono udaya thAya che - eka bAju saMsAra-jagatane viSe, - eTale ke, tenAM indriyArthI sukhaduHkha ane rAgadveSane viSe viSAdamaya asaMgabhAva ane mumatA; ane bIjI tarapha te ja viSAdI aMdhakAramAMthI divya prakAza rUpe gatanA amara acala adhiSThAna tarIke "sa'nuM darzana thAya che, ke je saMccidAnaMda rUpa paramezvaranA ja mUrti ke vyakti paryAya-darzana rUpe pragaTIne tenI ananya ekAgra parA bhaktinI laganI pedA kare che. Ama bhaktine je udaya thAya che te tattvajJAna-pUta che - kevaLa mUDha bhAva nathI. ane gayA prakaraNane aMte zrImadano je aphasa batAvyo che, temAM mumatA. uparAMta "anaMtaguNa-gaMbhIra jJAnAvatAra puruSano lakSa" - eTale ke, parama jJAnarUpI IzanI bhaktine judo ullekha karyo che. "jJAnI bhakta...' For Personal & Private Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 jJAnI bhaktanI pratibhA padathI A bhAvane samanvita karIne, tethI ja karIne, rajU karyo che. ane tevA bhakta puruSanI pratibhA zrImad dharAve che. ane have pachInA temanA eka dasakAnA zeSa jIvanamAM, A rIte, mukhyatve traNa aMzamAM, sAdhanA pravartate che: 1. tIvra mumukSutAnI parama kakSA; 2. parA bhaktinI jhaMkhanA, 3. parama jJAna-padArtha-rUpa Atma-tattvanI siddhi. ane e traNanI 'siddhinA paripAka rUpe 4. tIrthaMkara-ke-avatAra-pada-siddhinI raTanAArAdhanA karatAM karatAM zeSajIvana pUruM kare che. zrImaddnI jIvanayAtrAnA carama-parama dasakAnI sAdhanAnA A nakazA ke rUparekhA Ama kahI zakAya. ' emAM cothuM pada pUrvanAM traNathI vizeSa ane vilakSaNa virala prakAranuM che. bhagavAna buddhane nirvANa-anubhUti thatAM, jagata para karuNA rUpe brahmadeve aMtaramAM sAkSAt thaIne kahyuM ke, 'A tArI bodhijJAnAnubhUtine jagatanA jIvAnA kalyANane mATe prabodha' e A ceAthI pada-ArAdhanAnuM rahasya dAkhavatI kathA che. zrImadnA jIvanamAM A paNa emanA pratibhA-aMza che, te ahIM TUMkamAM ullekhIne,"tene sthAne te AvatAM, - AgaLa joIzuM. ahIMyAM mumukSutAnuM prathama pada TUMkamAM joIe :- temaNe vyakta karelA ahsAsamAM mumukSutA be prakAre kahI che - tIvra ane atitIvra. sAdhakanI SaTyuMpattimAM ke yogazAstranA vairAgyaabhyAsamAM hArda rUpe raheluM A mumukSutA-tattva che. meAkSa nAme carama puruSArthanA pAyAmAM raheluM bhAva-darzana A mumukSAneA udaya che, jenI utpatti jagatanA kAladarzanamAMthI thaIne, kAma-jayane mATenA satata abhyAsa ane dhyAnAdi mArge AgaLa vikasIne (gAMdhIjIe vyavahAra kSetre batAvelA sAdhya-sAdhananI ekarUpatAnA nyAye) mokSapada bhaNI pragati kare che. khaMbhAtanA potAnA guNAnurAgI mumukSu bhakatAne saMbAdhIne (muMbaIthI aSADa suda 8, bhAma, 1947nA rojanA,) mumukSutA nirUpatA saeng For Personal & Private Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAla-daza na ane sumukSutA 199 eka sarasa nAnA lekha (zrI.1-324) che, temAMthI keTaluMka ahIM jovAthI mumukSAnuM Akalana TUMkamAM samajAze :-- "prakRtinA vistArathI jIvanAM karma anaMta prakAranI vicitratAthI pravarte che; ane tethI doSanA prakAra paNa anaMta bhAse che; paNa sarvathI moTA doSa e che, ke jethI 'tIvra mumukSutA' utpanna na ja hoya, athavA 'mumukSutA' ja utpanna na hoya. 66 ghaNuM karIne manuSyAtmA koI ne koI dharmamatamAM hoya che, ane tethI te dharmamata pramANe pravartAvAnuM te kare che, ema mAne che; paNa enuM nAma 'mumukSutA' nathI. 'mumukSutA te che ke, sarva prakAranI mAhAsaktithI mUMjhAI eka 'meAkSa 'ne viSe ja yatna karavA; ane 'tIvra mumukSutA' e che ke, ananya preme mekSanA mArgamAM kSaNe kSaNe pravartavuM. te (mumukSutA) utpanna thavAnuM lakSaNa pAtAnA doSa jovAmAM apakSapAtatA e che, ane tene lIdhe* svacchaMdanA nAza thAya che. 66 ...... * A svacchaMda'nI vyAkhyA adhyAtma-kSetre samajAvatA eka patra che, - temAM svacchaMda viSe kahe che te A sAthe joI levuM ThIka cheH muMbaI, mAha suda 7, ravi, 1947; zrI.1-292nA te patramAM kahe che keH-- " jIvane e moTAM baMdhana che - eka svacchaMda ane khInnuM pratibaMdha. svacchaMda TALavAnI jenI icchA che, teNe jJAnInI AjJA ArAdhavI joI e; ane pratibaMdha TALavAnI icchA jenI che, teNe sa saMgathI tyAgI thavuM joIe. Ama na thAya te baMdhanane nAza thatA nathI. svaccha da jene chedAyA che, tene je pratibaMdha che te avasara prApta thaye nAza pAme. che. ATalI zikSA smaraNa karavArUpa che. '' For Personal & Private Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhakatanI pratibhA "svacchaMda jyAM thoDI athavA ghaNI hina pAmyA che, tyAM teTalI bAdhabIja yAgya bhUmikA thAya che. -190 " svacchaMda jyAM prAye dabAyA che, tyAM pachI 'meAkSaprApti 'ne rokanArAM traNa kAraNeA mukhya karIne heAya che, ema ame jANIe chIe: (1) A lAkanI alpa paNa sukhecchA, (2) parama dainyatAnI (parama vinayanI) chAI, ane (3) padArthanA anirNaya.* " e badhAM kAraNeA TALavAnuM bIja have pachI kahIzuM. te pahelAM te ja kAraNeAne adhikatAthI kahIe chIe: - " (1) 'A lAkanI alpa paNa sukhecchA ', e ghaNuM karIne tIvra mumukSutAnI utpatti thayA pahelAM hoya che. te hovAnAM kAraNeA ni:zaMkapaNe te 'sat' che evuM dRDha thayuM nathI, athavA te paramAnaMdarUpa' ja che, ema paNa nizcaya nathI. athavA te mumukSutAmAM paNa keTalAka AnaMda anubhavAya che, tene lIdhe bAhya zAtAnAM kAraNeA paNa keTalIka vAra priya lAge che, (!) ane tethI A leAkanI alpa paNa sukhecchA rahyA kare che; jethI jIvanI jogyatA rokAI jAya che. "(2) satpuruSamAM ja paramezvara-buddhi, ene jJAnIoe parama dharma kahyo che; ane e buddhi parama dainyatva sUcave che; jethI sarva prANI viSe peAtAnuM dAsatva manAya che ane parama jogyatAnI * sAmAnya paribhASAmAM, anukrame A traNa eTale 1. kAma-baMdhana, 2. 'bhakti 'ne| abhAva, ane 3. ajJAna ke tattvAvakhAdhane abhAva. zrImanuM A vivaraNa, gItA a0 13-7thI 11mAM jJAna ane ajJAnanA jIvanamAM je artha thAya te rIte batAvyuM che, tenI sAthe sarakhAve. tathA U~canuM svarUpa paNa pachInA zlokamAM (12 thI 18) che, te paNa jovAthI abhyAsIne A samajavAnI ramUja paDaze. For Personal & Private Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAla-darzana ane mumukSatA 191 prApti hoya che. e "parama danyatva' jyAM sudhI Avarita rahyuM che, tyAM sudhI jIvanI jogyatA pratibaMdhayukta hoya che.* 3. kadApi e baMne thayAM hoya, tathApi vAstavika tattva pAmavAnI kaMI jogyatAnI ochAIne lIdhe, padArthanirNaya na thayo hoya, to cittA vyAkuLa rahe che, ane mithyA samatA Ave che, kalpita padArtha viSe "sa"nI mAnyatA hoya che - jethI kALe karIne apUrva padArthane viSe parama prema Avato nathI, ane e ja parama jogyatAnI hAni che. A traNe kAraNo, ghaNuM karIne, amane maLelA ghaNAkharA mumukSamAM ame joyAM che. mAtra bIjA kAraNanI kAMIka nyUnatA koI koI vize joI che, ane jo teomAM sarva prakAre [ parama devatAnI (parama vinayanI) khAmInI] nyUnatA thavAnuM prayatna hoya, te jogya thAya ema jANIe chIe. parama dainyapaNuM e traNemAM baLavAna sAdhana che; ane traNenuM bIja mahAtmAne viSe parama premArpaNa e che. adhika zuM kahIe, anaMta kALe e ja mArga che. paheluM ane trIjuM kAraNa javAne mATe bIjA kAraNanI hAni karavI. (ane parama vinayamAM vavuM yogya che.) ane mahAtmAnA jege tenA alaukika svarUpane oLakhavuM. oLakhavAnI parama tIvratA rAkhavI, to oLakhAze. mumukSunAM netro mahAtmAne oLakhI le che. * AnuM pAThAMtara evuM maLe che ke - "tathArUpa oLakhANa thaye sadgurumAM paramezvara-buddhi rAkhI temanI AjJAe pravartavuM, te "parama vinaya kahyo che. tethI parama jegyatAnI prApti hoya che. e parama vinaya jyAM sudhI Ave nahIM, tyAM sudhI jIvane je gyatA AvatI nathI." A "parama vinaya" ke "dainyatva" ke "dAsatva" bhAva te ja adhyAtmaparibhASAmAM bhakti kahevAya che. AvI bhaktinA UgamamAMthI jJAnane buddhiga sAMpaDe che, eTale sudhI gItA kahe che, te ahIM jovA jevuM che. (a) 10- 10, 11; 6-30, 31; 5-4 thI ....) For Personal & Private Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19ra jJAnI bhakatanI pratibhA mahAtmAmAM jene dRDha nizcaya thAya che, tene mahAsakti maTI padArthane nirNaya hoya che, tethI vyAkuLatA maTe che; tethI niHzaMkatA Ave che. jethI jIva sarva prakAranA du:khathI nirbhaya hoya che ane tethI ja ni:saMgatA utpanna hoya che, ane ema yogya che. mAtra tama mumukSuone arthe TUMkAmAM TUMkuM A lakhyuM che. tene paraspara vicAra karI vistAra karavo ane te samajavuM ema ame kahIe chIe. ... kaLiyuga che mATe kSaNavAra paNa vastu-vicAra vinA na rahevuM, ema mahAtmAonI zikSA che." bIjI vastu parAbhakti mATenI jhaMkhanA - te viSe zrImI A samaye banelI vRtti ane tenI tIvratA have joIe; - ke jene te mumukSA ane jJAna baMnenuM bala-preraka ane saMvardhaka kAraNa mAne che. For Personal & Private Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 AtmAmAM ramaNa karI rahyA che evA nibhraMtha munie paNa, niSkAraNa, bhagavAnanI bhaktimAM pravarte che; kAraNa ke, bhagavAnanA guNA evA ja che." 29 premabhaktinI jhaMkhanA AtmArAmAzca munayA nigraMthA appurukrame | kurvAnti advaiturkI bhaktim invaMbhUta guNo hari: / / (zrI.6 - 337 - AMka 278 - saM. 1947) - zarUmAM ja ApaNe joyuM che ke, kavizrInA dharma-saMskAra jaina tema ja vaiSNava baMneM dharmaparaMparAnA hatA - pitRpakSe vaiSNava ane mAtRpakSe jaina. temAM jaina paraMparAnuM anuzIlana, - kadAca temanA tyAranA pravartamAna saMjogone laIne, - vadhu thayuM haze, ema lAge che. tema chatAM, e baMne paraMparAo te kALanA samAjamAM jIvaMta hatI; ane gaLathUthI rUpe kavine baMne janmata: ja maLI hatI. AthI karIne, baMnenuM saMmizraNa, - emanI AMtara anubhUtinI -- 'pratyakSa vagamya ' dharmAdaya-dazAnA A jIvana-samaye, pragaTa thatuM jovA maLe che. jema ke: zA0-13 (bhAgavata - 1 - 7 - 10) - guruzaraNa uparAMta A kALe kavinI sahaja Urmi ('guru: sAkSAt parabrahma'nA nyAye) Izvara-praNidhAna ke prapattinI vaiSNavI premabhakti 193. For Personal & Private Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 jJAnI bhaktanI pratibhA bhAvathI bharelI che. guru eTale Iza prabhu, evo ja bhAva te dharAve che. ane nigraMtha bhaktino jaina Adarza te temanI sAdhanA-sRSTimAM vahelethI aMkita thaI cUkyo hato: juo temanuM 18mA varSe lakhAyeluM kayAre thaI nigraMtha re" - evo "apUrva avasara " jhaMkhatuM peluM kAvya. A prakAranI nigraMtha-niSThA temanAmAM pradhAnapade rahelI che tema chatAM, A kALanI aMtaranI temanI akaLAmaNane samaye, temanuM hRdaya kevA AbhAve Izastavana kare che! kavinI pratibhAnuM A lakSaNa visAre paDI na zakAya evuM UMDuM hatuM, ema temanAM lakhANa parathI lAge che. - kRSNa bhaktinAM bhajane paNa temanA dharma-saMskAronA bhAthAmAMthI kare che. 24mA varSamAM lakhelA eka patramAM te, gepIonI zrIkRSNabhaktinuM rUpaka AlekhIne, potAnI sthitinuM varNana temanA parama bhaktamitra sobhAgacaMdane lakhyuM che: ".... AjanA prabhAtathI niraMjanadevanI koI adabhuta anugrahatA prakAzI che; Aje ghaNA divasa thayAM irachelI parAbhakti koI anupama rUpamAM udaya pAmI che. gopIo bhagavAna vAsudeva- (kRSNacaMdra)ne mahInI maTukImAM nAMkhI vecavA nIkaLI hatI, evI eka zrImada bhAgavatamAM kathA che; te prasaMga Aje bahu smaraNamAM rahyo che; amRta pravahe che tyAM sahayadaLa kamaLa che, te mahInI maTakI che; ane AdipuruSa temAM birAjamAna che, te bhagavaMta vAsudeva che; tenI prApti satparUSanI cittavRtti rUpa gopIne thatAM, te ullAsamAM AvI jaI, bIjA koI mumukSu AtmA pratye, "kaI mAdhava le, hAM re koI mAdhava lo', ema kahe che, arthAta, te vRtti kahe che ke, tame te purANa puruSane prApta karaze..... AkhI sRSTine mathIne jo mahI kADhIe, te mAtra eka amRtarUpa vAsudeva bhagavAna ja mahI nIkaLe che. evuM sUkSma svarUpa te sthULa karIne vyAsajIe abhuta bhaktine gAI che. A vAta ane AkhuM bhAgavata e ekajane prApta karAvavA mATe akSare For Personal & Private Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ premabhaktinI jha"khanA 195 akSare bharapUra che; ane te (a)mane ghaNA kALa thayA pahelAM samajAyuM che; Aje ati ati smaraNamAM che; kAraNa ke, sAkSAt anubhava-prApti che; ane ene lIdhe AjanI parama adbhuta dazA che. evI dazAthI jIva unmatta paNa thaI gayA vinA raheze nahIM, ane vAsudeva hari cAhIne keTaleAka vakhata vaLI aMtardhAna paNa thaI jAya evA lakSaNanA dhAraka che. ......" (zrI,2 - 295) Ama lakhyA pachI dasa divase bIjo patra lakhyo temAM A " bhAgavatavALI vAta AtmajJAnathI jANelI che. " - ema vizeSamAM lakhyuM che. (mahA vada 13, saM. 1947- zrI.1 - 298) zrImad bhAgavata graMtha viSe prasaMgopAtta lakhatAM, eka patra (muMbaI, phAgaNa vada 1, 1947) lakhyo temAM kahyuM che: " eka dekhiye jAniye, ramI rahiye Ika Thaura; samala vimala na vicAriye, yahuM siddhi nahi aura. -- - e dehA viSe Ape lakhyuM, te e dohAthI ame Apane ni:zaMkatAthI dRDhatA thavA lakhyuM nahAtuM; paNa svabhAve e dohA prazasta lAgavAthI lakhI mAkalyA hatA. evI laya te gopAMganAne hatI. zrImad bhAgavatamAM mahAtmA vyAse vAsudeva bhagavAna pratye gopIonI premabhakti varNavI che, te paramAtlAdaka ane Azcaryaka che. "'nArada bhaktisUtra" e nAmanuM eka nAnuM zikSAzAstra maharSi nAradajInuM lakheluM che; temAM premabhaktinuM sarvotkRSTa pratipAdana karyuM .... "" "" te pachI phAgaNa vada 8, budha, 1947, nA bIjo patra che temAM kahe che: "zrImad bhAgavata parama bhaktirUpa ja che. emAM je je varNavyuM che, te te lakSarUpane sUcavavA mATe che." (zrI.1 - 308) For Personal & Private Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhakatanI pratibhA kRSNabhaktinI AvI unmanI gopIbhAva-sthiti temaNe muMbaIthI mAha vada 3, guru, 1947nA lakhelA patramAM varNavI mokalI hatI; ane tenAM darzana te zrImad bhAgavata, nArada bhaktisUtramAMthI karI . ' zakAya, ema kahe che. matalaba ke, kavinA vaiSNava saMskAramAM paDelI A kAvya-rUpaka prema-bhakti paNa A temanA Atmodaya-kALe pragaTelI jevA maLe che. bIjI bAjuthI e paNa jaNAya che ke, pracalita havelI-dharmanI vaiSNava bhakti vizenAM bhayasthAna paNa temanA khyAlamAM haze; chatAM te sthAno tenA rUDha lokAcAranA vibhAvamAMthI pedA thatAM hatAM, teno sUkSma satya bhAva temanI pAra rahelo che, e kavine khabara che, jethI te uparanA patramAM bhAgavatadharmano sAco marma barabara, batAve che. haribhaktinuM rasAyaNa du:khamAM phasAyelA manuSya-jIvAtmAne mATe kevuM prabhAvaka che, te A samaye lakhelA eka patramAM temaNe (muMbaI, jeTha suda 15, ravi, 1947) Ama jaNAvyuM che: "vyavahAraciMtAthI akaLAmaNa AvatAM, satsaMganA viyogathI koI prakAre zAMti nathI hotI, ema Ape lakhyuM te yogya ja che. tathApi vyavahAraciMtAnuM akaLAmaNa to yogya nathI. sarvatra hariicchA baLavAna che e dRDha karAvavA mATe, harie Ama karyuM che, ema Ape ni:zaMkapaNe samajavuM; mATe je thAya te jovuM.... akaLAmaNa rAkhazo nahIM. ame, te e mArgathI taryA chIe." (zrI 1 - 322) bIjo eka patra (muMbaI, mAha suda, 1947) che temAM kahe che: paramAtmAmAM parama sneha game tevI vikaTa vATethI thato hoya, topaNa karavo yogya ja che. saraLa vATa maLyA chatAM, upAdhinA kAraNathI, tanmaya bhakita rahetI nathI, ane ekatAra sneha UbharAto nathI. AthI, kheda rahyA kare che ane vAraMvAra vanavAsanI icchA thayA kare che. joke, For Personal & Private Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ premabhatinI jaMkhanA 197 vairAgya te! evA rahe che ke, ghara ane vanamAM ghaNuM karIne AtmAne bheda rahyo nathI, paraMtu upAdhinA prasaMgane lIdhe temAM upayoga rAkhavAnI jarUra rahyA kare che, ke jethI parama sneha para te veLA AvaraNa ANavuM paDe; ane evI parama snehatA ane ananya premabhakti AvyA vinA dehatyAga karavAnI icchA thatI nathI. kadApi sarvAtmAnI evI ja icchA haze te game tevI dInatAthI paNa te icchA pheravazuM. paNa premabhaktinI laya AvyA vinA dehatyAga nahIM karI zakAya ema rahe che. ane vAraMvAra e ja raTanA rahevAthI 'vanamAM jaIe ', 'vanamAM jaIe', ema thaI Ave che." (ane ema jaNAvIne AgaLa te patramAM ja zrImad lakhe che:-) ****** "gopAMganAnI jevI bhakti zrImad bhAgavatamAM premabhakti varNavI che, evI premabhakti A kaLikALamAM prApta thavI durlabha che, ema joke sAmAnya lakSa che, tathApi kaLikALamAM nizcaLa matithI e ja laya lAge te paramAtmA anugraha karI zIghra e bhakti Ape che, " jaDabharatajInI zrImad bhAgavatamAM suMdara AkhyAyikA ApI che; e dazA vAraMvAra sAMbharI Ave che. ane evuM unmattapaNuM paramAtmAne pAmavAnuM dvAra che. e dazA videhI hatI. bharatajIne haraNanA saMgathI janmanI vRddhi thaI hatI, ane tethI jaDabharatanA bhavamAM asaMga rahyA hatA. evAM kAraNathI mane paNa asaMgatA bahu ja sAMbharI Ave che; ane keTalIka vakhata to evuM thaI jAya che ke, te asaMgatA vinA parama du:kha thAya che. " (zrI,1 - 304) "" vANiyA, bhAdrapada vada 14, guru, 1947 rojanA patramAM (zrI,1-338) prema-bhaktinI AvI viralatA ane anupamanAne upalakSIne lakhe che - " atre bhakti saMbaMdhI vihvaLatA rahyA kare che, ane tema karavAmAM hariicchA sukhadAyaka ja mAnuM chuM. For Personal & Private Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 jJAnI bhakatanI pratibhA mahAtmA vyAsajIne jema thayuM hatuM, tema amane hamaNAM varte che. Atmadarzana prApta chatAM paNa vyAsajI AnaMda-saMpanna thayA nahotA; kAraNa ke, harirasa akhaMDapaNe gAyo nahoto. amane paNa ema ja che.. akhaMDa evo harirasa prathama preme akhaMDapaNe anubhavatAM haju kayAMthI AvaDe? ane jyAM sudhI tema nahIM thAya, tyAM sudhI amane jarAtamAMnI vastunuM eka aNu paNa gamavuM nathI. bhagavAna vyAsajI je yugamAM hatA te yuga bIjo hata; A kaLiyuga che; emAM harisvarUpa, harinAma, ane harijana dRSTie nathI AvatAM, zravaNamAM paNa nathI AvatAM; e traNemAMnA keInI smRti thAya, evI koI paNa cIja paNa dRSTie nathI AvatI. badhAM sAdhana kaLiyugathI gherAI gayAM che. ghANuM karIne badhAya jIva unmArge pravarte che, athavA rAnmArganI sanmukha vartatA najare nathI paDatA. kavacita mumukSu che, paNa tene hajI mArgano nikaTa saMbaMdha nathI ......" te pachI bIje ja divase pAcho TUMko ja patra lakhyo che (zrI. 1- pA. 339) temAM kevuM gUDhArtha anubhUti-vAkya eka mAtra lakhI mokalyuM che: "bhagavata mukti ApavAmAM paNa nathI, paNa bhakti ApavAmAM kRpaNa che, ema lAge che. evo bhagavAnane lebha zA mATe haze?"* Ama jotAM, muktino - "harino mAraga' zUrAono che - "zurasaMgrAma' che. strI-vaizya-zUka parvatanA sarva mATe sulabha kahevAyo, tethI te kAMI phUlanI zaiyyA che, te to teno artha nathI. chatAM, muktinA A mAragamAM vicAramArga ane bhInama evA bheda paDI zake che; jevA ke, sAMkhya ane yoga nAmathI gItAe nirUpyA che, ane e be vacce # ahIM sarakhA nIcenI bhaktavANIH bhUtaLa bhakti padAratha moTuM .. harinA jana to mukti na mAge, mAge janamojanama avatAra re ! " For Personal & Private Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ premabhakitanI jhaMkhanA 199 tulanA paNa amuka rIte gItAkAre karI che. te eka savAla koIe kavine A samayamAM pUchelo, teno javAba muMbaI, 1947nA (miti i0 nakkI nathI noMdhAI) che ke, "AtmArthe vicAramArga ane bhaktimArga ArAdhavA yogya che. paNa vicAramArgane yogya jenuM sAmarthya nathI, tene te mArga upadezo na ghaTe, e vagere lakhyuM te yathAyogya che. te paNa te viSe kaMI paNa lakhavAnuM cittamAM hAla AvI zakatuM nathI. ..." (zrI.1-343) vicAramArga vairAgya ane svAdhyAyAdi mAge, to bhaktimArga prabhu mATe ahetuka anurAga mAge che. du:khI ke lobhI loko paNa bhagavAnane bhajaze; paraMtu te aparA bhakti che, muktidAyaka nathI. jijJAsu ane jJAnI lokanI bhakti parA che - paramAnaMda arpe che. ane kavinAM A kALanAM lakhANomAM jJAnI bhaktanI ahetuka anurAga bharelI parA bhakti nItaratI jovA maLe che. mukti ane bhaktinI tulanA karatAM temanA patramAM kevuM kahyuM che !-"bhagavat mukti ApavAmAM kRpaNa nathI, paNa bhakti ApavAmAM kRpaNa che.......... evo bhagavAnane lobha zA mATe haze !" gItAkAranAM nIcenAM sUtravacano yAda karAve evuM A lakhANa zrImanI UMDI bhaktitattva-dRSTi batAve che. gItAkAra e ja kahe che - Arta, jijJAsu, arthArthI ane jJAnI, e cAra prakAromAM "jJAnI tu AtmA eva me matam" - "bahunAma janmanAm aMte jJAnavAna mAma prapadyate - "vAsudeva: sarvama iti sa: mahAtmA sudurlabha.." kavizrI AvI unmatta bhaktidazA jhaMkhe che. For Personal & Private Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30. akhaMDa prema-khumArI "premanI premanI premanI re, mane lAgI kaTArI premanI." "jene lAgI che tene ja lAgI che, ane teNe ja jANI che; te ja "piyu, piyu" pokAre che. e brAhmI vedanA kahI kema jAya? ke jyAM vANIne praveza nathI. vadhAre zuM kahevuM? lAgI che tene ja lAgI che. tenA ja caraNasaMgathI lAge che ane lAge che tyAre ja chUTako hoya che. e vinA bIjo sugama mekSamArga che ja nahIM, tathApi koI prayatna karatuM nathI, moha baLavAna che." (zrI 1317, caitra vada 14, 1947nA patramAMthI) kavinI premabhakti ke prapattibhAvanI jhaMkhanA A varSomAM kevI UMDI ane unmanI hatI, tenuM citra temaNe A samaye lakhelA (muMbaI, aSADa suda 13, 1947) eka patramAM (zrI.1- 325-6) maLe che: amArI dazA hAlamAM kevI varte che, te jANavAnI icchA rahe che; paNa jevI vigatathI joIe tevI vigatathI lakhI zakAya nahIM..." atro TUMkamAM lakhIe chIe: eka purANa puruSa ane ane purANa puruSanI premasaMpatti vinA amane kAMI gamatuM nathI; amane koI padArthamAM ruci mAtra rahI nathI; kaMI prApta karavAnI icchA thatI nathI, vyavahAra kema cAle che enuM bhAna nathI; jagata zuM sthitimAM che tenI smRti rahetI nathI; koI zatrumitramAM bhedabhAva rahyo nathI; koNa zatru ane koNa mitra che, enI For Personal & Private Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akhaMDa premakhumArI 2mAM khabara rakhAtI nathI; ame dehadhArI chIe ke kema, te saMbhArIe tyAre mAMDa jANIe chIe, amAre zuM karavAnuM che, te koIthI kaLAya tevuM nathI; ame badhAya padArthathI udAsa thaI javAthI game tema vartIe chIe; vrata niyamana kaMI niyama rAkhyo nathI; jAtabhAtano kaMI prasaMga nathI; amArAthI vimukha jagatamAM koI mAnyuM nathI; amArAthI sanmukha evA satsaMgI nahi maLatAM kheda rahe che; saMpatti pUrNa che, eTale saMpattinI icchA nathI; zabdAdika viSayo anubhavyA mRtimAM AvavAthI, - athavA IzvarecchAthI tenI IcchA rahI nathI; potAnI icchAe thoDI ja pravRtti karavAmAM Ave che; jema harie icchala krama dore tema dorAIe chIe, hRdaya prAye zUnya jevuM thaI gayuM che; pAMce iMdri zUnyapaNe pravartavA-rUpa ja rahe che; naya, pramANa vagere zAstrabheda sAMbharatAM nathI; kaMI vAMcatAM citta sthira rahetuM nathI; khAvAnI, pIvAnI, besavAnI, sUvAnI, cAlavAnI ane bolavAnI vRttio potAnI icchA pramANe varte che; mana pitAne svAdhIna che ke kema enuM yathAyogya bhAna rahyuM nathI. "Ama sarva prakAre vicitra evI udAsInatA AvavAthI game tema vartAya che. eka prakAre pUrNa ghelachA che; eka prakAre te ghelachA kaMIka chUpI rAkhIe chIe; ane jeTalI chUpI rakhAya che teTalI hAni che. yogya vartIe chIe ke ayogya ene kaMI hisAba rAkhyo nathI. AdipuruSane viSe akhaMDa prema sivAya bIjA mokSAdika padArthomAMnI AkAMkSAno bhaMga thaI gayo che. ATaluM badhuM chatAM mana-mAnatI udAsInatA nathI, ema mAnIe chIe; akhaMDa prema-khumArI jevI pravahevI joIe, tevI pravahatI nathI, . ema jANIe chIe; Ama karavAthI te akhaMDa khumArI pravahe ema nizcaLapaNe jANIe chIe; paNa te karavAmAM kALa kAraNabhUta thaI paDayo che ane te sarvane doSa amane che ke harine che, evo cokkasa nizcaya For Personal & Private Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 jJAnI bhakatanI pratibhA karI zakAto nathI. eTalI badhI udAsInatA chatAM vepAra karIe chIe, laIe chIe, daIe chIe, lakhIe chIe, vAMcIe chIe; jALavIe chIe, ane vaLI kheda pAmIe chIe. vaLI hasIe chIe.- jenuM ThekANuM nathI, evI amArI dazA che; ane enuM kAraNa mAtra harinI sukhada IcchA jayAM sudhI mAnI nathI tyAM sudhI kheda maTato nathI..." - ema karelA temanI "dazAnA TUMkA varNana" ne aMte tene samAropa karatAM patramAM lakhyuM che: - . prabhunI parama kRpA che. amane koIthI bhinna bhAva rahyo nathI... "siddhAntajJAna' amArA hRdayane viSe Avarita rUpe paDayuM che. hariicchA jo pragaTa thavA devAnI haze, te thaze. amAro deza hari che, jAta hari che, kALa hari che, deha hari che, rUpa hari che, nAma hari che, dizA hari che, sarva hari che, ane tema chatAM Ama vahIvaTamAM chIe, e enI irachAnuM kAraNa che. (sahI sthAne lakhyuM che:-) 3 zAMti: zAMti: zAMti:" Ama varNavelI dazAne ja paDadhe, te pachI be mahine rALaja mukAme bhAdaravA suda 8, 1947 roja lakhelA prabhubhaktinA nIcenA doharAmAM (zrI.1331) paDelo varatI zakIe he prabhu, he prabhu, zuM kahuM, dInAnAtha dayALa; huM te doSa anaMtanuM, bhAjana chuM karuNALa. zuddha bhAva mujamAM nathI, nathI sarva tuja rUpa; nathI laghutA ke dInatA, zuM kahuM parama svarUpa? nathI AjJA gurudevanI, acaLa karI ura mAMhI;. Apa taNo vizvAsa dRDha, ne paramAdara nAhIM. adhamAdhama adhiko patita, sakala jagatamAM huMya; e nizcaya AvyA vinA, sAdhana karaze zuM? For Personal & Private Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akhaMDa prema-khumArI paDI paDI tuja padapaMkaje, pharI pharI mAguM e ja; sadguru saMta svarUpa tuja, e dRDhatA karI de ja. "" A ja arasAmAM (muMbaI, aSADa, 1947) lakhelA eka patramAM (zrI,1-328)nIcenI pelI jANItI kaDIo maLe che: - binA nayana pAve nahIM, binA nayanakI bAta; seve sadguruke carana, se| pAve sAkSAt. "" ********* japa tapa aura vratAdi saba, tahAM lagI bhramarUpa; jahAM lagI nahi saMtakI, pAI kRpA anUpa. bhaktonI vANImAM uparanI sthitinuM varNana temanI prema-bhaktinI mastI nirUpatAM bhajanAmAM joI zakIe. jema ke, saMta-sAdhupuruSa tukArAma : bhakta ase jANA je dehIM udAsa; gele AzApAzanivArUnI. viSaya te| tyAMcA jhAlA nArAyaNa, nAvaDe dhana jana mAtApitA........ 203: ' (jue 'Azrama bhajanAvalI'- pA. 179) athavA kabIrajI gAya che te sahaja samAdhi-dazA te ja kavi (( ,, jene ahIM " akhaMDa prema-khuvArI " kahIne jhaMkhe che te ja ne ?: sAdheA sahaja samAdha bhalI ! guru-pratApa jA dinase jAgI, dina dina adhika calI ...... kaha kabIra yaha unamuni rahanI, so paragaTa karI gAI. For Personal & Private Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI pratibhA du:khasukhase koI pare parama pada tehi pada rahA samAI. (juo "Azrama bhajanAvalI' - pA. 05-6) e ja vastune gItAkAra (15-20) "guhyatama zAstra' ke (91, 2) "rAjavidyA rAjaguhyam pavitrama...i0 zabdothI varNavI batAve che. ene ja te "zArIra kevalaM karma" (4-21)nI "brahmakarmasamAdhi' (4-24) paNa kahe che; ane te sthiti varNavatAM (58 thI 10) kahe che - pazyan vat myuzanuM jidAna, ..... iMdriyANi iMdriyArthIpu vartane iti dhArayana .... lipyate na sa pApana padmapatramivAbhasA | kavi A kALe e unmanI brahma-dazAnI jhAMkhI ke camakAro jovA pAme che, temAM temane kheda eTalo ja che ke, te dazA avirata anubhavAtI nathI. paraMtu, temane zraddhA che ke, te zubha che - satya che - kalyANamArge gati che. A prakAranI sthitine vedAnta paNa nirvikalpa samAdhi ke akhaMDa nididhyAsana kahIne batAve che; ane kavizrI temanA jIvananA A samaye vedAnta-samAgama paNa cAhatA jovA maLe che. For Personal & Private Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 sthApite brahmavAdo hi! 7 te pavitra darzana thayA pachI game te vartana ho, paraMtu tene tIvra baMdhana nathI. anaMta saMsAra nathI, soLa bhava nathI, atyaMtara du:kha nathI, zaMkAnuM nimittA nathI, aMtaraMga mohinI nathI, sat sat nirupama, sarvottama, zukala, zItaLa, amRtamaya darzanazAna; samyaka jyotirmaya, cirakALa AnaMdanI prApti, adbhuta sasvarUpadarzitAnI balihArI che! jyAM matabheda nathI; jyAM zaMkA, kaMkhA, vitigicchA, mUDhadRSTi - emAMnuM kAMI nathI. che te kalama lakhI zakatI nathI, kathana kahI zakatuM nathI, mana jene manana karI zakatuM nathI. che te." (zrI,2 - 232) akhaMDa premakhumArI'ne maLatI unmanI dazA kavi A samaye pitAmAM anubhave che, tene ja vistAra brahmavidyAnI paribhASAmAM paNa saheje phurato; te temanAM A kALanAM lakhANomAM jovA maLe che. vedAntanAM mahAvAkyo gUMthIne ane tenI bhASAmAM saratI kavinI kalamano e pravAha gadya-kAvya-rUpa prasAda bhareluM lAge che! A kALe temanA saha-sAdhaka mitronA patromAM paNa A dazAno sahaja prabhAva paDato jovA maLe che. patromAM mitrane mATe saMbodhanamAM, dALa0, AvAM AvAM vizeSaNo vaparAyelAM jovA maLe che - "AtmArthI", "zAMtamUrti", "mahAbhAgya', 'jIvanmukta', "kevalabIjasaMpanna" i0. A TUMkamAM have joIe: 23mA varSamAM (nakkI miti lakhelI nathI maLatI) " satuthI prAraMbha thatuM ane aMte "ahaM brahmAsmi'thI pUruM thayuM, - chatAM chevaTe 205 For Personal & Private Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhakatanI pratibhA "apUrNa batAveluM, - evuM eka lakhANa (zrI,1 - 266) che, temAM kahyuM che: vAsudevaH sarvam iti zrImAna puruSottama, zrI sadguru ane saMta e vize amane bhedabuddhi che ja nahIM. traNe ekarUpa ja che. A samasta vizva bhagavarUpa ja che. bhagavata ja svecchAe jagadAkAra thayA che. " amAro ane sarva jJAnIono nizcaya che ke, anaMta svarUpe eka te bhagavata ja che. tat tvam asi sarva A je kaMI pravarte che te zrImAna harithI ja pravarte che. sarva te che. sarva te ja rUpa che, bhinabhAva ane bhedabhedane avakAza ja nathI; tema che ja nahIM. IzvarecchAthI tema bhAsyuM che; ane te te(zrImAn hari)ne ja bhAsyuM che, arthAt tuM te ja che. tatvamasi" ___ahaM brahmAsmi "AnaMdane aMza AvirbhAva hovAthI jIva te zodhe che ane tethI jemAM cita ane AnaMda e aMzo tirobhAve karyA che evA jaDamAM zodhavAnA bhramamAM paDyo che, paNa te AnaMda-svarUpa to bhagavatamAM ja prApta thavAnuM che. je prApta thaye Avo akhaMDa bodha thaye, A samasta vizva brahmarUpa ja bhagavarUpa ja bhAsaze. ema amAro nizcaya anubhava che ja. , "jyAre A samasta vizva bhagavasvarUpa lAgaze, tyAre jIvabhAva maTI jaI sata-cita-AnaMda evuM brahmasvarUpa prApta thaze. "ahaM brahmAsmi' For Personal & Private Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "thApita brahmavAda hi!" 207 eko'ham bahu syAm / [pachInI neMdha "te aciMtya-mUrti harine namaskAra" eve mathALe che, "te gItAnA vizvarUpadarzana'nI jhalaka batAve che temAM kahyuM che: parama premasvarUpa AnaMdamUrti AnaMda ja jenuM svarUpa che evA zrImAna-harinAM caraNakamaLanI ananya bhakti ame icchIe chIe. vAraMvAra ane asaMkhya prakAre amoe vicAra karyo ke, zI rIte ame samAdhirUpa hoIe? to te vicArano chevaTe nirNaya thayo ke, sarva rUpe eka zrIhari ja che, ema tAre nizcaya karavo ja. "anaMta pradeza bhUta evuM te zrI puruSottamanuM svarUpa rome rome anaMta brahmAMDAtmaka sattAe bharyuM che, ema nizcaya che, ema dRDha karuM chuM. "A suSTi pahelAM te zrImAna puruSottama eka ja hatA ane te potAnI icchAthI jagatarUpe thayela che. "bIjabhUta evA te zrImAna paramAtmA AvI mahA vistAra sthitimAM Ave che. sarvatrA bharapUra evo amRtarasa te bIjane vRkSa sama thavAmAM zrIhari prere che. sarva prakAre te amRtarasa te zrI puruSottamane icchArUpa niyatine anusare che, kAraNa ke te te ja che. "anaMtakALe zrImAna hari A jagatane saMpeTe che. utpatti prathama baMdha mokSa kAMI hatuM nahIM ane anaMta kSaya pachI haze paNa nahi. hari ema icche ja che ke, eka evo huM bahu rUpe houM ane tema hoya che." jIva, jagata ne harinI mAyA 'temanA hastAkSaranI maLelI eka noMdhapothImAM nIcenA vAkayo jevA bhAvodgAra noMdhAyA (zrI.1- 267) jovA maLe che: For Personal & Private Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja8 jJAnI bhakatanI pratibhA "caitanyAdhiSThata A vizva hovuM yogya che." "viziSTAdvaitamAM amArI parama ruci che. joke eka zuddhAta ja samajAya che. ane tema ja che. sa ) ( jaDa ci 5 hari 3 jIva AnaMda ) ( paramAtmA "harinI prApti vinA jIvana kaleza TaLe nahIM." "harinI mAyA che; tenAthI te pravarte che. harine te pravartAvI zakavAne yogya che ja nahIM." "te mAyA paNa hovAne yogya ja che." "mAyA na hota to harinuM akaLatva koNa kaheta?" mAyA evI niyatie yukta che ke, tene preraka abaMdhana ja hovA yogya che." "jIva potAnI sRSTipUrvaka anAdikALathI paribhramaNa kare che. harinI sRSTithI potAnI sRSTinuM abhimAna maTe che.' "te paramAtmAnA anugrahathI puruSa vairAgya vivekAdi sAdhanasaMpanna hoya che. "e sAdhane yukta evo yogya puruSa sadgurunI AjJAe samusthita karavAne yogya che." e sAdhana jIvanI parama jogyatA ane e ja paramAtmAnI prAptino sarvottama upAya che." "sthApito trAvAyo chuM" "badhuMya hari-rUpa ja che. temAM vaLI bheda zo? bheda che ja nahIM. sarva AnaMda-rUpa ja che. brAhmI sthiti. For Personal & Private Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "sthApitA brahmavAda hi!" 206 sthApito brahmavAdo hi, sarva vedAna-gocara:-" "A badhuM brahmarUpa ja che, brahma ja che. evo amAro dRDha nizcaya che. emAM kaMI bheda nathI; je che te sarva brahma ja che. sarvatra brahma che; sarvarUpa brahma che. te sivAya kaMI nathI. jIva brahma che; jaDa brahma che. hari brahma che, hara brahma che. brahmA brahma che. OM brahma che. vANI brahma che. guru brahma che. satva brahma che. rajo brahma che. tame brahma che. paMcabhUta brahma che. AkAza brahma che. vAyu brahma che. agni brahma che. jaLa paNa brahma che. pRthvI paNa brahma che. deva brahma che. manuSya brahma che. tiryaMca brahma che. naraka brahma che. sarva brahma che. anya nathI." vaLI AgaLanI noMdha e ja brahmajJAna AgaLa (zrI.1-270) calAve che: "kALa brahma che. karma brahma che. svabhAva brahma che. niyati brahma che. jJAna brahma che. dhyAna brahma che. japa brahma che. tapa brahma che. sarva brahma che. nAma brahma che. rUpa brahma che. zabda brahma che. sparza brahma che. rasa brahma che. gaMdha brahma che. sarva brahma che. UMce, nIce, tIrache sarva brahma che. "eka brahma che, aneka brahma che. brahmA eka che, aneka bhAse che. sarva brahma che. sarva brahma che. sarva brahma che. . ke zAMti: zAMti: zAMti:" * "ImAM sairAya nahIM." - "sarva brahma che, emAM saMzaya nahIM. - huM brahma, tuM brahma, te brahma, emAM saMzaya nahIM. jJA0-14 For Personal & Private Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 jJAnI bhaktanI pratibhA ame brahma, tame brahma, te brahma, emAM saMzaya nahIM. ema jANe te brahma emAM saMzaya nahIM, ema na jANe te paNa brahma, emAM saMzaya nahIM. jIva brahma che, emAM saMzaya nahIM. jaDa brahma che, emAM saMzaya nahIM. brahma jIva rUpe thayela che, emAM saMzaya nahIM. brahma jaDa rUpe thayela che, emAM saMzaya nahIM. sarva brahma che, emAM saMzaya nahIM. OM brahma. sarva brahma, sarva brahma. te pachI vaLI A " saMzaya-nahIM" nuM nizcayagAna brahma uparAMta bIjA be asaMzayabhAvA paNa Ama noMdhe che: OM zAMti: zAMti: zAMti: 66 sarva hira che, emAM saMzaya nahIM." *66 A sarva AnaMdarUpa ja che, AnaMda ja che, emAM saMzaya nahIM." 66 prabhupremathI malakAtAM chalakAtAM kavihRdayA kevI premabharI avaLavANImAM bhAMDe, e narasiMha vagere kavinAM bhajanomAM jovA maLe che. kavi muMbaIthI (kArtika suda 5, sAma, 1947) lakhelA eka patramAM lakhe che: bhagavAna paripUrNa sarvaguNasaMpanna kahevAya che. tathApi emAMya apalakSaNa kaMI ochAM nathI! vicitra karavuM e ja enI lIlA! tyAM adhika zuM kahevuM ? ....... meAkSanI ApaNane kAMI jarUra nathI. ni:zaMkapaNAnI, nirbhayapaNAnI, nirmujhanapaNAnI ane ni:spRhapaNAnI jarUra hatI, te ghaNe aMze prApta thaI jaNAya che........ jagatane, jagatanI lIlAne beThA beThA maphatamAM joIe chIe." (zrI,1- 275) For Personal & Private Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "sthApita brahmavAda hi!" 211 bhakta-hRdayamAMthI ja AvI prema-jharatI "avaLavANI' TapakI zake che. kavihRdaya A samaye vaiSNavI bhaktithI chalakAtuM jovA maLe che: muMbaI kArtika suda 13, soma, 1947"nI mitine patra che (zrI,1 - 278) temAM nIcenI kaDIo mathALe TAMkI che - "enuM svapna jo darzana pAme re, tenuM mana na caDhe bIje bhAme re; thAya kRSNane leza prasaMga re,. tene na game saMsArano saMga re." "hasatAM ramatAM pragaTa hari dekhuM re, mAruM jIvyuM saphaLa tava lekhuM re; muktAnaMdano nAtha vihArI re, odhA jIvanadorI amArI re." eka prakAranI brahma-darzananI masatI vedAMtI nididhyAsanathI maLatI kahe che, evI dazAnI jhAMkhI, A samaye, zrImad thatI hoya, evuM jovA maLe che. bIje ja divase (kArtika suda 14, 1947) lakhelA patramAM kahe che - AtmA jJAna pAmyo e to ni:saMzaya che; graMthibheda thayo e traNe kALamAM satya vAta che. have chevaTanI nirvikalpa samAdhi ApaNane pAmavI bAkI che, je sulabha che. ane te pAmavAne hetu paNa e ja che ke, koI paNa prakAre amRtasAgaranuM avalokana karatAM alpa paNa mAyAnuM AvaraNa bAdha kare nahIM, ...'tuMhi tRhi" vinA bIjI raTanA rahe nahIM; mAyika eka paNa bhayana, mohane, saMka9pano, ke vikalpane aMza rahe nahIM. e eka vAra jo yathAyogya AvI jAya to pachI game tema pravartAya, game tema bolAya, game tema AhAravihAra karAya, tathApi tene koI paNa jAtanI bAdhA nathI. paramAtmA paNa tene pUchI zakanAra nathI. tenuM kareluM sarva savaLuM che. AvI dazA pAmavAthI paramArtha mATe For Personal & Private Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 jJAnI bhaktanI pratibhA karelo prayatna saphaLa thAya che. ane evI dazA thayA vinA pragaTa mArga prakAzavAnI paramAtmAnI AjJA nathI, ema mane lAge che. mATe dRDha nizcaya karyo che ke, e dazAne pAmI pachI pragaTa mArga kahevo - paramArtha prakAzavo, - tyAM sudhI nahIM. ane e dazAne have kaMI jhAjho vakhata paNa nathI. paMdara aMze to pahoMcI javAyuM che. nirvikalpatA to che ja, paraMtu nivRtti nathI. nivRtti hoya to bIjAnA paramArtha mATe zuM karavuM te vicArI zakAya. tyAra pachI tyAga joIe, ane tyAra pachI tyAga karAvavo joIe...... ATalA mATe hamaNAM to kevaLa gupta thaI javuM ja yogya che. eka akSare e viSe vAta karavA icchA thatI nathI...." pachIne eka patra (muMbaI, poSa suda 14, zukra 1947) "mahAbhAgya jIvanamukta" sobhAgacaMdane "AyuSyamAna bhAI"thI saMbodhIne lakhele che, temAM A ja sthiti nirUpatAM kahe che - "satane sata rUpe kahevAnI parama jijJAsA jenI niraMtara hatI, evA mahA-bhAgya. kabIranuM eka pada ...... ahIM eka tenI sAthenI TUMka lakhI che: - karanA phakIrI kayA dilagIrI, sadA magana mana rahenA jI!" e vRtti mumukSuone adhikAdhika vardhamAna karavA jevI che. paramArthaciMtA hoya e viSaya judo che; vyavahAra-ciMtAnuM vedana aMtarathI ochuM karavuM, e eka mArga mApavAnuM sAdhana che. . amArI vRtti je karavA icche che, te niSkAraNa paramArtha che; e viSe vAraMvAra jANI zakayA cho; tathApi kaMI samavAya kAraNanI nyUnatAne lIdhe hAla to tema kaMI adhika karI zakAtuM nathI. mATe bhalAmaNa che ke, ame hAla kaMI paramArthajJAnI chIe athavA samartha e evuM kathana kIti karazo nahIM. kAraNa ke e amane vartamAnamAM pratikULa jevuM che. tame jeo samajyA cho, teo mArgane sAma karavA niraMtara sapuruSanA caritranuM manana rAkhajo. te viSaya prasaMge For Personal & Private Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthApitA brahmavAde hi!" 213 amane pUchajo. satzAstrane ane satkathAne tema ja savratane sevajo. rUva nimitta mAtra." (zrI,1 - 290) vAcaka A utArAomAMthI joI zakaze ke, zrImad jaina sudhAraNA viSe je paramArthI puruSArtha karavAnA maneratha sevatA hatA, tenA anubaMdhamAM A patra vAta kare che (juo AgaLa pA. 75). gRhastha-jIvana dhAraNa karatAM chatAM kavizrI pAtAnI kalpanAne " zreSTha dharma sthApana karIza", evA saMkalpavAna che ane te arthe` jarUrI sAmarthya meLavavAne, pUrvajarUra tarIke, parama-jJAna meLavavAnI abhilASA seve che. ane temAM te nigraMthatAnI parama nivRtti ke saMnyAsa para pahoMcavAnI kakSA bAkI che, ema jaNAve che. 66 kavi cAra AzramanI jIvanavyavasthAmAM mAne che; temAM paNa " paramarSi nAbhiputre bhAratamAM nigraMthadharmane janma " Apyo, te tarapha temanI vizeSa ruci ne AkarSaNa che. je mahAdharma sthApavA che tene mATe cothA AzramanI jarUra te mAne che; ane tenI prApti A kALanA pravartamAna potAnA jIvanamAMthI thAya, evA saMjoga te jotA nathI; - A eka emanI AratanuM UMDu kAraNa rAMmave che. chatAM te svastha bhAve cAlu jIvanamAM vyavahAra kare che; eTalI dRDha nizcayabuddhi ane svAtma: niSThA temane saMpaDI che: " phikara nahIM mujhe tarananakI "nA jevI A svasthatA temane sApaDatI jovA maLe che. For Personal & Private Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3ra. brahmajijJAsune viSAdayoga premabhaktinI "akhaMDa prema-khumArI' ane brahmavAdanI mastImAM kavizrI temanA jIvananA A kALe kevA lIna thatA jatA hatA, te. joyA pachI, temAM eka udAtta viSAdabhAvanI jhINI chAMTa ke chAyA jevI vastu rahelI hatI, - je emanI pratibhAnuM eka khAsa noMdhapAtra lakSaNa kahevAya; te have vizeSa rUpe joIe. kavizrIno A jIvanakALa eTale temanA 24mA varSathI AgaLa pravartatA samaya che, - jemAMthI te Amedaya pAme che. te pUrvenA aruNodaya samI A sthitine, tethI karIne, jijJAsuno 'viSAdayoga' mathALe nirUpI che. Avo parama pavitra viSAda sAdhakajIvananI ja vibhUti che; ane te kavinA jIvananA A samaye samajavI ghaTe che. A sthitine gItAnI paribhASAmAM varNavIe to, kavi have 'sthitaprajJa', athavA "nirdU, nityasvastha niryogakSema ane AtmavAna' (a) 2-45) thavAnI bArIka ghaDI para pahoMce che, ema (temanAM A varSanAM udgAra-lekhana vageremAMthI) jovA maLe che. athavA bIjA paryAyathI kahIe to, te A varase (a) 6-3 i0) yogArUDha' thAya che; ane zama-sAdhananI yAtma-buddhithI have te potAnI jIvanasAdhanAmAM AgaLa cAle che. temanI "samuccaya-jIvana-caryA' para UDatI najara karIne joIe to, 19mA varSe lagnajIvana-praveza rUpe "bIjo bhava' mAMDavo, tyAMthI 5 varSamAM teo e bhavane pUrvajanma-karma-baMdha pAra karIne, jene gItAkAra "nA jJAnastha yA ' kahIne varNave che, te pade pahoMcavA para gati karI rahyA che: 214 For Personal & Private Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brahajijJAsune viSAdayoga asaktabuddhi: sarvatra jitAtmA vigata-spRha: naSkarmesiddhim paramAm saMnyAsana adhigacchati | siddhi prApyo yathA brahma tathA khoti nibodha me samAseva kauteya niSThA jJAnasya yA parA // [jeNe badhethI Asakti kheMcI lIdhI che, jeNe kAmanAo choDI che, jeNe potAnI jAtane jItI che, te saMnyAsa vaDe naiSkarmarUpI paramasiddhi pAme che. (a) 18- 49) he kauteya, siddhi maLyA pachI manuSya brahmane kevI rIte pAme che. te mArI pAsethI TUMkamAM sAMbhaLa. te ja jJAnanI parAkASThA che. (a) 18-50)]. ' arthAta, A zlokamAM kahelI naiSkarmabhAvanA zrImade hAMsala karI che, ane tenA zama-sAdhanAbaLathI te AgaLa prayANa kare che. gItAkAra AgaLanI A yAtrAnuM pAtheya tema ja tene Alekha nIce pramANe nirUpe che - buddhayA vizuddhayA yukta: dhRtyADamAna niyamya ca | * zabdAdIna viSayAMtyakavA rAgadveSa budasya ca | viviktasevI lavAzI yata-vA-kAya-mAnasa: | dhyAnayogapara nityaM vairAgya samupAzita: //. ahaMkAre bala darpama kAma krodha parigraham | vimucca nirmama: zAMta: brahmabhUyAya ka5te || [jenI buddhi zuddha thayelI che, evo yogI dRDhatApUrvaka potAne vaza karIne, zabdAdi viSayono tyAga karIne, rAgadveSane jItIne, ekAMta sevIne, AhAra alpa karIne, vAcA-kAyA-manane aMkuzamAM rAkhIne, dhyAnayogamAM nitya parAyaNa rahIne, vairAgyano Azraya laIne, ahaMkArabala-darpa-kAma-krodha-parigrahane tyAga karIne, mamatArahita ane zAMta thaIne brahmabhAvane pAmavA yogya thAya che. (a18, 11-3)], For Personal & Private Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI pratibhA ema zama-sAdhanathI AgaLa jaI jIvabhUtane badale 'brahmabhUta ' thaIne sAdhaka-puruSa AgaLa vadhI :-- 213 brahmabhUta: prasannAtmA na zAcita na kAMkSati | sama: sarve bhUteSu madbhakti labhate parAm / / bhakatyA mAm abhijAnAti yAvAn ya: cAsmi tattvata:| tatA mAM tattvatA jJAtvA vizate tadanaMtaram // sarvakarmANi api sadA kurvANa: madvyapAAya: / matprasAdAt avApnAti zAzvataM padam avyayam // [brahmabhAvane pAmelo prasannacitta manuSya nathI zeAka karatA, nathI kaMI icchatA; bhUtamAtrane viSe sama-bhAva rAkhIne mArI parama bhaktine pAme che. huM kevaDo chuM ane koNa chuM e bhakti vaDe e yathArtha jANe che ane ema mane yathArthapaNe jANIne mArAmAM praveza kare che. mAro AzrAya lenAra sadA sarva karma karatA chatA mArI kRpA vaDe zAzvata, avyayapadane pAme che. (a0 18, 54-6)] A yAtrA jIvAtmAnI AMtara gatithI che: tene bAhya kAlanI athavA paMcAMgI samayagaNanA lAgu thatI nathI. kAraNa ke, jagata athavA itihAsanI utpatti kAlane AbhArI che; ane kAla jyAM nathI, te kAlAtItatA Atma-kSetre hAya che. 25mA varSathI kavinI noMdhapAthI tema ja patravyavahAramAM jotAM paNa A jIvanapalaTAnI jhaLaka joI zakAya che. jema ke, -- saM0 1948 nA kAratakanA keTalAka patro joIe te!, temAM lakhyuM che: - - 66 kALa viSama AvI gayA che. satsaMganA jaeNga nathI, ane . vItarAgatA vizeSa che, eTale kAMya sAtuM nathI, arthAt, mana vizrAMti For Personal & Private Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brahmajijJAsune viSAdayoga 217 pAmatuM nathI. aneka prakAranI viTaMbanA to amane nathI, tathApi niraMtara satsaMga nahIM, e meTI viTaMbanA che. lokasaMga rucatA nathI." (zrI. 1 - 344) "game te kriyA, japa, tapa, ke zAsra-vAMcana karIne paNa eka ja kArya siddha karavAnuM che; te e ke, jagatanI vismRti karavI ane satanA caraNamAM rahevuM." ( sadara ) " jagata AtmarUpa mAnavAmAM Ave; je thAya te yAgya ja mAnavAmAM Ave; paranA doSa jovAmAM na Ave; pAtAnA guNanuM utkRSTapaNuM sahana karavAmAM Ave, te ja A saMsAramAM rahevuM yAgya che; bIjI rIte nahIM. " ( zrI,1-345 ) "" 66 koI paNa prakAranuM darzana thAya tene samyak jJAna moTA puruSoe gaNyuM che, ema samajavAnuM nathI. padArthanA yathArtha bAdha prApta thAya tene samyak jJAna gaNavAmAM AvyuM che." (zrI,1 - 346 ) pachI tarata mAgazara, 1948mAM, vaLI bIjI zailImAM, AtmadazA varNavatAM kahe che : bhagavatane sarva samarpaNa karyA sivAya A kALamAM dehAbhimAna maTanuM saMbhavatuM nathI. mATe ame sanAtana dharmarUpa parama satya, tenuM niraMtara dhyAna karIe chIe. je satyanuM dhyAna kare che te satya hoya che." (zrI,1 - 347) vaLI thADA divasa bAdanA eka patramAM lakhe che ("OM sat, zrI sahaja samAdhi " - mathALe):-- 66 66 atra samAdhi che. smRti rahe che, tathApi nirupAyatA varte che. asaMgavRtti hovAthI aNumAtra upAdhi sahana thaI zake tevI dazA nathI, teAya sahana karIe chIe. (pA. sadara) "" athavA nIce bhaktibhAva juo :- 66 ...... "anukrame saMyama sparzatA jI, pAmyA kSAyaka bhAva; For Personal & Private Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI pratibhA saMyama-koNI-phUlaDe jI pUjuM pada niSpAva re.' "" " (AtmAnI abheda-ciMtanA-rUpa) saMyamanA eka pachI eka kramane anubhavIne kSAyakabhAva(jaDa pariNitano tyAga)ne pAmelA, evA je siddhArthanA putra, tenAM nirmaLa caraNa-kamaLane saMyama-zreNI-rUpa phUlathI pUjuM chuM. . li. yathArtha bAdhasvarUpanA yathArtha. " (sadara) 218 - chatAM, eka vastu zrImadnA jIvananA A kALe noMdhavI joIe; - je emanI dazA viSenA upara utArelA keTalAka udgAronI aMdara paNa, - temanI gUDha citta-bhUmikAmAM, UMDe UMDe rahelI varatAya che.te emanA amuka prakAranA, - kAMIka gUDha lakSa pAmavAnI UMDI AkAMkSAnI atRptine kAraNe kadAca saMbhave eve, - sUkSma viSAda jevA bhAva che, ema lAge che; ane te emanI e vRttimAMthI haze ke, te dRDhapaNe mAnatA hatA ke, (' saMyama-zroNI-phUlaDe ') saMyama-vikAsa-zreNImAM vadhatAM vadhatAM nigraMCtha saMnyAsanA cothA Azrama grahaNa karavA joIe. have pachInA zeSa jIvananI emanI sAdhanAmAM AvI jhaMkhanA, satata sUkSma tAra jevI rahelI, temanAM lakhANomAM dekhAya che. gItAkAra kahe che ke, parama vaikasiddhine saMnyAsa vaDe sAdhaka pAme che; " te aMge zrImad gItAnA sUkSma saMnyAsabhAva nahi, paraMtu sthUla saMnyAsAzramanI nivRtti sudhInA AvirbhAva samaje che; ane peAtAne te nathI - te kayAre Ave, evI jhINI ke AchIpAtaLI viSAda-chAyAmAM temanI vItarAgatA ke vaiSkarma-bhAvanA pravartatI jaNAya che. "6 kavizrInAM A varasAmAM temanA jIvanamAM aMgIkAra karelAM kAmadhaMdhA tema ja lagnajIvananI gRhasthI cAlu che. enI je kAMI bAhya paNa. upAdhi hoya, te temane kaThe che; joke tenA mAhamAMthI te te manathI bahAra nIkaLelA che. paraMtu temane AvI upAdhinA TappA AvyA kare, te gamatA nathI; akhaMDa samAdhivat satata satsaMga ane parama satya For Personal & Private Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brahmajijJAsune viSAdayoga 219 mAgamanA cAlu kathA-vArtA-prasaMganAM tanmayatA ke tatparAyaNatA kema karatAM. lAdhe, evI utkaMThA temane UMDe rahyA karI che. jema ke, muMbaI, phAgaNa suda 14, 1948 rojanA patramAM (zrI.1-360) lakhe che hAla je kaMI vyavahAra karIe chIe, temAM deha ane manane bAhya upayoga vartAvavo paDe che. AtmA temAM vartatA nathI. kavacita pUrvakarmAnusAra vartavuM paDe che, tethI atyaMta AkuLatA AvI jAya che, * A vepAra nAmanuM vyavahArika kAma bIjAne arthe sevIe chIe. hAla je karIe chIe, te vepAra vize mane vicAra AvyA karela, ane tyAra pachI anukrame te kAmanI zarUAta thaI tyArathI te atyAra sudhImAM kAmanI dina pratidina kaMI vRddhi thayA karI che. "ame A kAma pereluM mATe te saMbaMdhI ....... bane teTaluM majUrI jevuM kAma paNa karyAnuM rAkhyuM che. have hada vadhI gayelI hovAthI nivRtta thavAnI atyaMta buddhi thaI jAya che. paNa ene doSabuddhi AvI javAno saMbhava; te anaMta saMsAranuM kAraNa .......ne thAya ema jANI, jema bane tema cittAnuM samAdhAna karI, te majUrI jevuM kAma paNa karyA javuM, ema hAla to dhAryuM che. * "koI paNa jIva paramArthane icche ane vyAvahArika saMgamAM prIti rAkhe, ne paramArtha prApta thAya ema to koI kALe. bane ja nahIM. A kAmanI nivRtti, pUrvakama jotAM te, hAla thAya tevuM dekhAtuM nathI...." , phAgaNa vada 0)), soma, 1988nA bIjA patramAM A ja bhAva:. darzAvatuM vidhAna (zrI.1-363) ju - "ame ke jenuM mana prAye krodhathI, mAnathI, mAyAthI, lobhathI, hAsyathI, ratithI, aratithI, bhayathI, zokathI, jugupsAthI ke zabdAdika viSayonA apratibaMdha jevuM che, kuTuMbathI, dhanathI, putrathI, "vaibhavathI',. strIthI ke dehathI mukta jevuM che, - te manane paNa satsaMgane viSe baMdhana For Personal & Private Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -220 jJAnI bhakatanI pratibhA rAkhavuM bahu bahu rahyA kare che, tema chatAM ame ane tame hAla pratyakSapaNe te viyogamAM rahyA karIe chIe, e paNa pUrva nibaMdhanane koI ' moTo prabaMdha udayamAM hovAnuM saMbhAvya kAraNa che.... kavizrInA 25mA varSanAM lakhANamAM uparanI cirasthiti jyAM tyAM varNavAyelI jovA maLe che. temaNe ja tenuM sUtrarUpa varNana eka : patramAM Ama lakhI jaNAveluM maLe che (muMbaI, vaizAkha suda, zukra - akSayatRtIyA, 1948; zrI.1- 366): "bhAvasamAdhi che. bAhyaupAdhi che; je bhAvane gauNa karI zake evI sthitinI che tathApi samAdhi varte che." ene ja bIje divase (vai. su. 4, zani, 1948 zrI. - 367) uparanI ja vAta vaLI vizeSa rUpe A zabdomAM lakhI che: "atra AtmatA hovAthI samAdhi che......' "kharuM AtmabhAna thAya che tene, huM anyabhAvane akartA chuM e bodha utpanna thaI, ahaM-pratyAya-buddhi, te vilaya pAme che. evuM je AtmabhAna te vAraMvAra ujajavaLapaNe varyA kare che, - tathApi jema IcchIe tema te nahIM. aA samAdhi che.- samAdhirUpa" vaLI suda, 5, ravine (zrA. - 367) bIje divase lakhe che:"hAla to anukrame upAdhiyoga vizeSa varyA kare che....... "anaMta kALa vyavahAra karavAmAM vyatIta karyo che, to tenI jaMjALamAM paramArtha visarjana na karAya ema ja vartavuM, e jene nizcaya che, tene tema hoya che, ema ame jANIe chIe. vanane viSe udAsInapaNe sthita evA je yogIo - tIrthaMkarAdika - tenuM Atmava sAMbhare che." adhyAtma- ke dhyAna- yoganI A sthiti ja zamayogArUDha sAdhakanI de che, jene kavi ahIM "samAdhi' kahe che, - jete gItAkAre vistArIne ao For Personal & Private Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brahmajijJAsunA viSAdayoga 21 6 (zlA0 10 thI AMgaLa juo)mAM ' du:khasaMyogaviyoga ' nAme yoga kahyo che; - jemAM vartatA yogI (6-20) ' gAmanA JAmAnam riyan Atmani tuSyati' (AtmA vaDe AtmAne joIne AtmAne viSe saMtoSa pAme che,) ema kahyuM che. 6 paraMtu kavinI A sthitine viSe noMdhapAtra e che ke, A sthitivALA je tIrthaMkarAdika nigraMtha vanavAsI yati-muni-saMnyAsI jevA Atma-puruSo che, temanA lakSyane te varelA che. zrIkRSNa jevA puruSa, gItAmAM jene ' brahma-karma-samAdhi ' kahe che; athavA jene A samagra vizvarUpI paramaIza-karmamAM sahaja-pravRtti-rUpa Iza-samarpaNa-yAga batAve che: 'sarvadharmAnuM rigya mAmerja rArAM trana' (18- 66) - ' svamaLA tamabhyarcya siddhiM viMdati mAnavaH (18 - 46) - e prakAranI Izakarma-samAdhi ke sahaja-karmasamAdhi arjunane samajAve che, tene maLatuM lakSya kavizrIne ochuM ruce che; temanI prIti jaina sAdhanamArganA yatidharma para vizeSa che; ane tethI ja temane, UMDI AtmajijJAsA sevatAM chatAM, eka prakAranA UMDo viSAda vartatA rahe che. emanA bhaktamitra gAMdhIjInI jIvana-sAdhanA ahIMyAM ja tenI vizeSatA ke vilakSaNatA pragaTa kare che. te IzakarmasamAdhi-bhAvane jhaMkhe che. A prakAranI rucivALA jJAnI bhaktapuruSonI sthitinuM varNana gItAkAre (juo a0 5, 12-sarvamUhite ratAHnuM varNana ) zloko bharI bharIne karyuM che; ane tenI kadara-bUja tA kavine * hatI ja, e ApaNe A aMgenAM (29 thI 31) prakaraNeAmAM joyuM. tethI karIne kavi paNa jIvanamAM paropakArArthe - anukaMpApUrvaka dharmasudhAraNA ane satya dharmapravartana karavA cAhe che; paNa te kAma karavAnI rIta tIrthaMkaronI vanavAsI saMnyAsInI Dhabe te goThavavA mAge che. A arthe cUpakIthI pAte taiyArI kare che, e rItanA bhAva temanAM lakhANAmAM satata nIkaLatA rahyo che, - je ApaNe AgaLa (pra0 11 thI 13 mAM) joI gayA chIe. For Personal & Private Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhakatanI pratibhA gAMdhIjI ahIM AgaLa judI bhAvanAthI varte che. te sva-jIvanane ja Izakarma banAvavAne mATe potAne sevAyoga yojI le che, te arthe vizeSa prakAranI vrataniyamAdinI gRhastha-jIvana-paddhati, - dezakAla anusAra joI vicArIne, - svIkAre che; emAM saMnyAsane hAI-bhAva te apanAvIne samAve che, ane ene ja lakSya banAve che. himAlayanI guphA te choDe che, ane samAjanI vacce ja rahIne tenI ekAMtika sevA rUpI guphA satata seve che. Avo sevArthe bhAva-saMnyAsa kavinI rucino mArga nathI. AtmArthI A be mitronI vRtti-prakRtine A phera lakSamAM laIe, to 19mA saikAmAM pedA thayelA ane tenA kalyANane jhaMkhatA rahIne potAnI jIvanavyavasthAnI sAdhanA karatA A be mahAna puruSonI pitapotAnI nAnI vizeSatA dhyAnamAM Avaze. kavine gRhasthInuM udayakarma varte che, te kahe che, jemAMthI parama viSAda karato rahe che; paraMtu te AtmArthIno che, sAdhanAmAM dRDhatA arpe che. tyAre gAMdhI gRhasthImAM paNa aparigrahI ne brahmacaryavratI thaIne garIbAIne vare che, ane temAM dRDhabhAvathI maMDayA rahe che. be mitronI sAdhanAmAM A bheda AjanA yuganA mumukSuone mATe arthagaMbhIra sUcakatA dharAve che. For Personal & Private Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 jJAnInA mArgane vicAra "jJAnIo sarvasaMgaparityAga karI apratibaddhapaNe vicare che. sarvasaMga' zabdane lakSyArtha evo che ke, akhaMDapaNe AtmadhyAna ke bodha mukhyapaNe na rakhAvI zake evo saMga....... deha chatAM manuSya pUrNa vItarAga thaI zake evo amAro nizcala anubhava che. kAraNa, ame paNa nizcaya te ja sthiti pAmavAnA chIe, ema amAro AtmA akhaMDapaNe kahe che; ane ema ja che. ... atyaMta vikaTa evuM vItarAgatva atyaMta AzcaryakAraka che; tathApi te sthiti prApta thAya che, sadehe prApta thAya che, e nizcaya che; prApta karavAne pUrNa yogya che, ema nizcaya che. sadehe tema thayA vinA amane udAsInatA mATe ema jaNAtuM nathI ane tema thavuM saMbhavita che, jarUra ema ja che. (zrI,1 - 358-9) "guhAdi pravRttinA yoge upayoga vizeSa calAyamAna rahevA yogya che, ema jANIne parama puruSa sarva-saMga-parityAgano upadeza karatA hatA.(zrI 2-557) kavinA viSAdanA nimitta-kAraNa rUpa gRhasthAzramanI upAdhi che ane vanavAsa - saMnyAsAzramane te UMDe UMDe jhaMkhe che, te te AzamAntara kema karatA nahi hoya? temane tema karatAM zuM rokatuM haze? te mahA puruSArthI puruSa kema rokAI rahe vAru? - Avo prazna vicAravA je che; kema ke jIvana-sAdhanAnA vicAra-kSetra temAM eka mahattvane muddo - samajavA jevI adhyAtma-bhUmikA ke parama jIvanasiddhinI yAtrAmAM nedhapAtra tabakko te che. tethI ja, AvI bhUmikAmAM viSAdanI jhaLaka 223 For Personal & Private Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 jJAnI bhaktanI pratibhA hovA chatAM, te vATeya yogamAM prayANa ane pragati thAya che, - jethI A bhUmikAne "viSAdayoga' jevuM nAma (jema ke, gItA a0 1nuM) sAdhanAnA zAstramAM ApavAmAM AvyuM che. A prazna kevaLa bAhya vezAMtara karavAne - dhoLAM ke bhagavAM dharavAno - yati muni saMnyAsIne veza svIkAravAnI kevaLa kriyAjaDa vastune viSene nathI. A to adhyAtma kSetranI AMtara cittasthitine aMgeno che, ke je sthitine parama sAdhanAnA aMtima tabakke pahoMcADIne jIvanamAM pakavavAnI hoya che. ane kavi AvA carama tabakkA tarapha have pahoMce che, e temanAM lakhANo batAve che. sAdhanAzAstramAM ene "dhyAnayoga' ke adhyAtmayoga' paNa tethI ja kahevAya che. A samayanI temanI e dazA samajavAmAM madadarUpa eka lakhANa gaNAya te temaNe, lakhavA mAMDelA " dhyAna' nAme apUrNa lekhamAM maLe che. svagata zailImAM (zrI - 235) temAM te noMdhe che: "he Atmana ! te jo A manuSyapaNuM kAkAlIya nyAyathI prApta karyuM che, te tAre pitAmAM potAne nizcaya karIne potAnuM kartavya saphaLa karavuM joIe. .......... zrI jina samyak darzana, jJAna ane cAritryane muktinuM kAraNa kahe che. atae je muktinI icchA kare che, te samyaka darzana, jJAna ane cAritryane ja mokSanuM sAdhana kahe che. "mekSanAM sAdhana je samyakadarzanAdika che, temAM "dhyAna... garbhita che. te kAraNa dhyAnane upadeza have pragaTa karatAM kahe che ke, "he AmanI tuM saMsAradu:khanA vinAza arthe jJAnarUpI sudhArasane pI ane saMsArasamudra pAra UtaravA mATe dhyAnarUpa vahANanuM avalaMbana kara."(ATalethI lekha aTake che.) ane e dhyAna eTale Atmazuddhine arthe vairAgya ane abhyAsa pUrvaka potAnA mananI sAthe laDavuM - zamayoga sAdhavo te che; ' For Personal & Private Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnInA mArgane vicAra 25. ane enI sAdhanA vaDe zrImad AtmaciMtananI svasthatA anubhavI zakatA hatA. tathA tevI naiSkarma-siddhi temaNe sAdhI hatI, ema gItAnI.. paribhASAmAM kahI zakAya A tapAsavAne mATe kavizrIe, kaI bhAvanA tathA samajadRSTithI gRhasthAzramamAM praveza karelo ane temAM jijJAsA-mumukSA-pUrvaka pravaryA, te jovuM ghaTe. "samuccayavayacaryA' lakhyA pachI te divase - mAgazara, suda 9, ravi, 1946 roja (zrI. jUThAbhAIne) lakhelA patramAM te kahe che : tame mArA saMbaMdhamAM je je prastuti darzAvI, te te meM bahu manana karI che. tevA guNo prakAzita thAya, ema pravartavA abhilASA.. ''. paraMtu tevA guNa mArAmAM prakAzita thayA che, ema mane lAgatuM po; mAtra ruci thaI ema gaNIe te gaNI zakAya. ApaNe jema. bane tema eka ja padanA icchaka thaI prayatnI thaIe chIe, te AM. ke, "baMdhAyalAne choDavo.' e baMdhana jethI chUTe tethI choDI levuM e. sarvamAnya che." (zrI.1- 232) tema ja 20mAM varSe lagnasaMskAra aMgIkAra karyo, te pUrI samajabuddhithI ane potAnAM sva-karma-dharmanI svAbhAvika bhUmikAmAM pravartatA. nija jIvananI sAdhanAdRSTie vicArIne karyo hato, ema spaSTa joI zakAya che. temanAthI be varSe nAnA samakAlIna gAMdhIjI peThe, te kALamAM banatuM ema, kavizrInuM lagna bALa vaye thayuM nahotuM.tema 28me varSe paraNyA hatA, ane ApaNe joyuM ke, temanAmAM AtmajijJAsAno udaya, 17mA varase thaI cUkyo hato. te e uMmarathI AtmArthI banelA jovA maLe che. potAnI jIvanayAtrA mATe potAno Adarza temaNe potAnA manathI bAMdhI lIdho hato. balka, lagnasaMskArane e puruSa potAnI te. sAdhanAmAM vacce Avato eka tabakko samajIne cAlyA, ema emanAM jJA0-15 For Personal & Private Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI pratibhA lakhANamAMthI jovA maLe che. ane e emanI samajadRSTi sAdhanAnA abhyAsIe jovA jevI gaNAya. gItAkAra jene "svabhAvaniyata' ke 'sahaja' karma kahe che, tevI -vastu pitAne mATe A gRhasthAzrama che, evI samaja temanI hoya, ema jovA maLe che. arlokika avadhAna-zaktithI potAnA saMcitamAM UMDe UtarIne jotAM temane ema lAgyuM ke A krama temane mATe prArabdhajanya sahaja-karmagati che. tethI ja temanI vRtti sAmAnya saMsArIthI judI bhAvanAvALI hatI; tethI gRhastha-jIvanamAM tenA sukhabheganA mohathI te taNAI nahotA gayA, - joke te mANavAne mATe dhana-saMpatti I0 sarva vaibhava temane sArI peThe mojUda hato. , ApaNe jANIe chIe ke, kavi niSkulAnaMde pelA ('tyAga 1 Take re vairAgya vinA ......') bhajanamAM gAyuM che, evo tyAga-saMnyAsa koI svIkArI le che. ema koI Avega ke bhaLatA khyAlathI kheMcAIne jo sAdhaka pitAnA prArabdha-karmano anAdara kare, toya te sAdhanAmAM tenAthI bhAgye phAvI zake, - pAcho paNa paDe, arthAta, saMnyAsa-bhraSTa thAya; tethI zAstrakAro batAve che (gItA 18, 59 - 60): "yadahaMkAram Azritya "na yospe' Iti ma se ! mithyaSa: vyavasAya: te, prakRti: tvAm niyozyati || svabhAvana kautiya, nibaddha: svana karmaNA ! karyuM na icchasi yanuM mahAt kariSyasi avazopi tata || ["ahaMkArane vaza thaI "nahIM laDuM' ema huM mAne to e tAro nizcaya mithyA che. tAro svabhAva ja tane te tarapha baLAtkAre ghasaDI jaze. "he koMya ! svabhAvajanya potIkA karmathI baMdhAyelo tuM, mehane vaza thaI je karavA nathI icchate, te parANe karIza."] AvA meha ke ahaMkAramAM kavizrI nathI taNAI jatA, ane jene akarmavAdI saMnyAsano "nigraMthadharma" pasaMda chatAM - temAM zraddhA baMdhAyA For Personal & Private Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnInA mArganA vicAra 22: chatAM, te dharmane sIdhA ke bAhyata: pote nathI aMgIkAra karatA, ane prayatna-jJAna-pUrvaka, svabhAva-niyata svakarma-jIvanamAM jAya che. ' saMnyAsAAma 'viSe bAhya sAmAjika rIte jotAM, temAM khAsiyata hoya to te e kahevAya ke, bhikSAjIvananI savaDa-avaDa temAM che: zarIrayAtrAne mATe AjIvikAne savAla e rIte mAkaLo bane che. tethI keTalAka saMyama ane asaMga ApeAApa rAdhAya che - kamAvAnI yogakSemaupAdhi ochI thAya, evI sAdhanazakti temAM che. paraMtu tenI zarata niSkulAnaMde gAI che ane gItA Ape che te sAvadhAnInI che ke:karmendriyANi saMyamya ya Aste manasA smaran / IMdriyArthAt vimUDhAtmA mithyAcAra: sa ucyate || (3-6) ["je manuSya karma karanArI iMdriyAne roke che, paNa te te iMdriyAnA viSayanuM ciMtavana manathI kare che, te mUDhAtmA mithyAcArI kahevAya che." ] athavA 'sthitaprajJa ' varNavatAM kahe che:-- viSayA viniMvartate nirAhArasya dehina: / rasavarja rasA'Syasya para dRA nivartate / (2 - 59) [" dehadhArI jyAre nirAhArI rahe che tyAre tenA viSayo meALA paDe che. paNa rasa jaMtA nathI; te rasa te paravastu, - paramAtmAnA sAkSAtkAra thavAthI zame che."] kavie jJAnInI AjIvikA viSe eka patramAM lakhatAM (zrI,1368-9) kahyuM che: "jJAnI peAtAnuM upajIvana, AjIvikA paNa pUrva karmAnusAra kare che; jJAnane viSe pratibaddhatA thAya ema karI AjIvikA karatA nathI, athavA karAvavAnA prasaMga icchatA nathI, ema jANIe chIe. "" amAre viSe vartatA parama vairAgya vyavahArane viSe kayAreya mana maLavA detA nathI, ane vyavahAranA pratibaMdha te AkhA dahADo rAkhavA paDe che. hAla tA ema udayasthitimAM varte che. tethI saMbhava thAya che ke te paNa sukhane hetu che. 66 For Personal & Private Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI pratibhA - "ame te pAMca mAsa thayAM jagata, Izvara, ane anyabhAva e sarvane viSe udAsInapaNe vartIe chIe..... amAruM je citta te AtmA sivAya anya sthaLe pratibaddhatA pAmatuM nathI, kSaNa paNa anyabhAvane viSe sthira thatuM nathI; svarUpane viSe sthira rahe che......" - "#namaskAra" mathALAthI, (muMbaI, bhAdaravA vada 8 budha, 1948nA roja) svataMtra lekha kavine che, temAM (zrI 1- 397) te kahe che - je je kALe je je prArabdha udaya Ave te te vedana karavuM, e jJAnI puruSanuM sanAtana AcaraNa che; ane te ja AcaraNa amane udayapaNe varte che; arthAta, je saMsAramAM sneha rahyo nathI, te saMsAranA kAryanI pravRttine udaya che, ane udaya anukrame vedanA thayA kare che. e udayanA kramamAM koI paNa prakAranI hAni-vRddhi karavAnI icchA utpanna thatI nathI, ane ema jANIe chIe ke, jJAnI puruSonuM paNa te sanAtana AcaraNa che; tathApi temAM sneha rahyo nathI, athavA sneha rAkhavAnI icchA nivRtta thaI che, athavA nivRtta thavA AvI che,* tevA A saMsAramAM kAryapaNe - kAraNa paNe pravartavAnI icchA rahI nathI, tenAthI nivRttipaNuM ja AtmAne viSe varte che; tema chatAM paNa tenA aneka prakAranA saMga - prasaMgamAM pravartavuM paDe, evuM pUrve koI prArabdha upArjana karyuM che, je samapariNAme vedana karIe chIe; tathApi haju paNa te keTalAka vakhata sudhI udaya-joga che, ema jANI kavacita kheda pAmIe chIe, kavacita vizeSa kheda pAmIe chIe, ane te khedanuM kAraNa vicArI jotAM to parAnukaMpA-rUpa jaNAya che. hAla to te prArabdha svAbhAvika udaya pramANe vedana karyA sivAya anya icchA utpanna thatI nathI, tathApi te udayamAM bIjA koIne sukha, duHkha, rAga, dropa, lAbha, alAbhanA kAraNa rUpe bIjAne bhAsIe chIe. te bhAsavAne viSe lokaprasaMganI je sarakhAve A sthiti (gItA a. - 6-2, 4, 24; a. 12, 16; a. 14- 25) saMkalpa-saMnyAsa athavA saraMbha-parityAga tarIke gItAmAM varNavI che; te ahIM abhyAsIe manana karavA jevI che. For Personal & Private Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnInA mArgane vicAra 229 vicitra bhrAMti joI kheda thAya che. je saMsArane viSe sAkSI kartA tarIke manAya che, te saMsAramAM te sAkSIe sAkSI rUpe rahevuM ane kartA tarIke bhAsyamAna thavuM, te bedhArI taravAra para cAlavA barAbara che. "ema chatAM paNa koIne kheda, du:kha, alAbhanuM kAraNa te sAkSI puruSa bhrAMtigata lokone na bhAse to te prasaMgamAM te sAkSI puruSanuM atyaMta vikaTapaNuM nathI, amane to atyaMta vikaTapaNAno udaya che. emAM paNa udAsInapaNuM e ja sanAtana dharma (eTale ke, AcaraNa) jJAnIne che. eka vAra eka taNakhalAnA be bhAga karavAnI kriyA karI zakavAnI zakti paNa upazama thAya tyAre je IkavarecchA haze te thaze." uparanA utArAmAM kavizrInI "OM namaskAra" noMdha purI ApI che; te temanuM AtmAnubhava-kathana che. temAM sAdhakajIvananI kevI sUkSma AMtara dRSTi te nirUpe che! ane A prakAranuM kavinuM Atma-kathana A samaye aneka jagAe maLe che. vadhu keTalAMka joIe. te kALe je vyavasAyamAM pote che (jemAM upara kahelA kheda jevo bhAva paNa temane varate che,) tene vize, uparanA jevI ja svataMtra noMdha jovA maLe che. "muMbaI, Aso, 1948" (zrI.1-401) nI noMdha (koInA prasaMgamAM pedA thayelA praznamAMthI) svagata AtmamaMthana rUpa lAge che:"koI paNa jAtanA amArA Atmika baMdhanane laIne ame saMsAramAM rahyA nathI. strI je che tenAthI pUrve baMdhAyeluM bhogakarma nivRtta karavuM che. kuTuMba che tenuM pUrvenuM kareluM karaja ApI nivRtta thavA arthe rahyA chIe. revAzaMkara che tenuM amArA pratye je kAMI mAgaNuM che te ApavAne rahyA chIe. te sivAyanA je je prasaMga che te tenI aMdara samAI jAya che. tamane arthe, dhanane arthe, bhogane arthe, sukhane arthe, svArthane arthe ke koI jAtanA Atmika baMdhanathI ame saMsAramAM rahyA For Personal & Private Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. jJAnI bhaktanI pratibhA nathI. AvA je aMtaraMganA bheda te, je jIvane nikaTapaNe meAkSa vartatA na hoya, te jIva kema samajI zake? "du:khanA bhayathI paNa saMsAramAM raheluM rAkhyuM che ema nathI.. mAna-apamAnanA to kaMI bheda che, te nivRtta thaI gayo che...... . " muMbaI, Azvina, 1948 rojanI tevI bIjI noMdha (zrI.1404) che jemAM kAMIka tattva-bhASAmAM lakhyuM che: " je padArthamAM nitya vyaya vizeSa thAya ane AvRtti chI. hAya, te padA krame karI potApaNAnA tyAga kare che, arthAt nAza pAme che, evA vicAra rAkhI A vyavasAyanA prasaMga rAkhyA jevuM che. " pUrve upArjita kareluM evuM je kaMI prArabdha che, te vedavA sivAya bIjo prakAra nathI, ane yogya paNa e rIte che ema jANI, je je prakAre je kAMI prArabdha udaya Ave che, te samapariNAmathI vedavAM ghaTe che, ane te kAraNathI A vyavasAya-prasaMga varte che. "cittamAM kaI rIte te vyavasAyanuM kartavyapaNuM nahIM jaNAtAM chatAM te vyavasAya mAtra khedano hetu che, evA paramArtha nizcaya chatAM paNa prArabdharUpa hovAthI, satsaMgAdi yogane apradhAnapaNe vedave paDe che. te vedavA viSe icchA-niricchA nathI; paNa AtmAne aphaLa evI A pravRttinA saMbaMdha rahetA dekhI kheda thAya che ane te viSe vAraMvAra vicAra rahyA kare che." jANyeajANye, jIvananA mULa prazna viSe UMDI jijJAsA jAgatAM jevA kheda-viSAda janme, (jema ke, arjunane ciMtA yuddhaprasaMgathI pragaTa thaI Avyo, ema gItAnA prathama be adhyAya varNave che.) te prakAranA kheda-viSAdayoga kavizrInA A kALanA samaye dekhAya che; ane te temane jANamAM che - tenA aMtarbhe da temane peAtAnA AMtara-dhyAnAdimAMthI samajAya che; ane enuM kathana A che, ema ApaNe joIe For Personal & Private Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnInA mAgane vicAra 71 chIe. e vastu patra rUpe paNa A kALanA eka patramAM (zrI. sebhAgacaMdane) temaNe lakhelI maLe che. muMbaI, mAgazara vada 9, soma, 1948 nA A patramAM (zrI, 1-408) lakhyuM che: "upAdhi vedavA mATe joInuM kaThinapaNuM mArAmAM nathI, eTale upAdhithI atyaMta nivRttinI icchA rahyA kare, tathApi udaya-rUpa jANI te yathAzakti sahana thAya che. paramArthanuM du:kha maTayA chatAM saMsAranuM prAsaMgika du:kha rahyA kare che, ane te du:kha potAnI IcchAdinA kAraNanuM nathI, paNa bIjAnI anukaMpA tathA upakArAdinAM kAraNanuM rahe che, ane te viTaMbanA vize citta kyAreka kyAreka vizeSa udvega pAmI jAya che. ATalA lekha uparathI te uga spaSTa nahIM samajAya; keTalAka aMze tamane samajAI zakaze. e uga sivAya bIjuM kaMI du:kha saMsAraprasaMganuM paNa jaNAtuM nathI. jeTalA prakAranA saMsAranA padArtho che, te sarvamAM jo aspRhApaNuM hoya ane udvega raheto hoya, te te anyanI. anukaMpA ke upakAra ke evAM kAraNo hoya, ema mane nizcayapaNe lAge che. e udde gane lIdhe kyAreka cakSamAM AMsu AvI jAya che ane te. badhAM kAraNane pratye vartavAno mArga te amuka aMze parataMtra dekhAya che. eTale samAna udAsInatA AvI jAya che. * "jJAnInA mArgane vicAra karatAM jaNAya che ke, koI paNa prakAre mUchapAtra A deha nathI, tene duHkhe zocavA yogya A AtmA nathI. AtmAne Atma-ajJAne zocavuM, e sivAya bIjo zoca tene ghaTato. nathI. pragaTa evA yamane samIpa dekhatAM chatAM, jene dehane viSe mUcha nathI vartatI te puruSane namaskAra che. e ja vAta ciMtavI rAkhavI amane tamane pratyekane ghaTe che. For Personal & Private Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 jJAnI bhaktanI pratibhA deha te AtmA nathI AtmA te deha nathI. ghaDAne jonAra jema ghaDAdithI bhinna che, tema dehane jonAra jANanAra evo AtmA te dehathI bhinna che, arthAta deha nathI. vicAra karatAM e vAta pragaTa anubhavasiddha thAya che, te pachI e bhinna dehanAM tenAM svAbhAvika kSaya-vRddhi-pAdi-pariNAma joI naharSa-zokavAna thavuM koI rIte ghaTatuM nathIane amane tamane te nirdhAra karavo, rAkhavo ghaTe che, ane e jJAnInA mArgane mukhya dhvani che.*..." zrImad A bhAva spaSTa karate patra pachInAM varasamAM lakhAyelo (muMbaIthI caitra vada 12, ravi, 1951) maLe che; (zrI,2 - para1) temAM te lakhe che: "pUrNajJAnI zrI RSabhadevAdi puruSone paNa prArabdhodaya bhagavyuM kSaya thayo che, to ama jevAne te prArabdhodaya bhegavavo ja paDe emAM kaMI saMzaya nathI. mAtra kheda eTale thAya che ke, amane AvA prArabdhodayamAM zrIzyabhadevAdi jevI aviSamatA rahe eTaluM baLa nathI; ane tethI prArabdhodaya chatAM vAraMvAra tethI aparipakavakALa chUTavAnI kAmanA thaI Ave che, ke jo A viSama prArabdhodayamAM kaMI paNa upayoganI yathA-tazyatA na rahI, to pharI AtmasthiratA thatAM vaLI avasara gaveSo joIze; ane pazcAttApapUrvaka deha chUTaze; evI ciMtA ghaNI vAra thaI Ave che. A prArabdhodaya maTI nivRtti-karma davA rUpa prArabdhane udaya thavA Azaya rahyA kare che. paNa te taratamAM, eTale, ekathI doDha varSamAM thAya ema to dekhAtuM nathI ane paLa paLa javI kaThaNa paDe che. * - "AtmAnI keTalIka asthiratA rahe che. gayA varSane motI saMbaMdhI vyApAra lagabhaga patavA Avyo che. A varSanA motI saMbaMdhI vyApAra sarakhA -"azocyAna avazecavama..." iudhana gItAkAra arjunane kare che te (gItA, 2-11 I.). For Personal & Private Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnInA mAga nA vicAra 233 gayA varSa karatAM lagabhaga bamaNA thayA che. gayA varSa jevuM temAM pariNAma AvavuM kaThaNa che. thADA divasa karatAM hAla ThIka che; ane A varSe paNa tenuM gayA varSa jevuM nahIM tApaNa kaMIka ThIka pariNAma Avaze, ema saMbhava rahe che. paNa ghaNA vakhata tenA vicAramAM vyatIta thavA jevuM thAya che; ane te mATe zoca thAya che ke, A eka parigrahanI kAmanAnA baLavAna pravartana jevuM thAya che, te zamAvavuM ghaTe che; ane kaMIka karavuM paDe evAM kAraNeA rahe che. have prArabdhAdaya tarata kSaya thAya tA sAruM, ema kare che. jema tema karI te manamAM ghaNI vAra rahyA atre je AData tathA meAtI saMbaMdhI vepAra che, temAMthI mArAthI chUTavAnuM bane athavA tene ghaNA prasaMga ochA thavAnuM thAya tevA koI rastA dhyAnamAM Ave te lakhazeA "" 66 'jJAnInA mArganA vicAra' karatAM, jJAnInA sukha viSe (muMbaI, patramAM (zrI.2 - 530-1) sAmyayAga kahe che, te viSe jeTha suda 10 ravi, 1951 rojanA) eka tenI samatAnI sthira buddhi ke gItA jene lakhe che:- = jJAnI puruSane je sukha varte che, te nija svabhAvamAM sthitinuM varte che. bAhya padArthamAM tene sukhabuddhi nathI, mATe te te padArthathI jJAnIne sukhadu:khAdinuM vizeSapaNuM ke chApaNuM kahI zakAtuM nathI. joke sAmAnyapaNe zarIranA svAsthyAdithI zAtA ane jvarAdithI azAtA jJAnI ane ajJAnI baMnene thAya che. tathApi jJAnIne te te prasaMga harSa-viSAdanA hetu nathI, athavA jJAnanA tAratamyamAM nyUnapaNuM hoya to kaMIka harSaviSAda tethI thAya che, tathApi kevaLa ajAgRtatAne pAmavA yeAgya evA harSaviSAda thatA nathI. udaya-baLe kaMIka tevAM pariNAma thAya che, tepaNa vicAra-jAgRtine lIdhe te udaya kSINa karavA pratye jJAnI puruSanAM pariNAma varte che. udaya-vAyuyoge yatikicat dazAphera thAya che, topaNa pariNAma, prayatna svadharmane viSe che. 66 ...... For Personal & Private Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 jJAnI bhaktanI pratibhA jJAnI nidhana hoya athavA dhanavAna hoya, ajJAnI nidhana hoya athavA dhanavAna hoya evo kaMI niyama nathI. pUrva-niSpanna zubhaazubha karma pramANe baMnene udaya varte che. jJAnI udayamAM sama varte che, ajJAnI harSaviSAdane prApta thAya che. "jyAM saMpUrNa jJAna che, tyAM te strI Adi parigrahano paNa aprasaMga che. tethI nyUna bhUmikAnI jJAnadazAmAM (cothe pAMcame guNasthAnake jyAM te yogano prasaMga saMbhave che, te dazAmAM) vartatA jJAnI samakadRSTine strI Adi parigrahanI prApti thAya che." rAjajayaMtI vyAkhyAno" pustakamAM "zrImAna rAjacaMdra saMsAranAM kapaDAMmAM e mathALe rA. jIvAbhAI amIcaMdanuM vyAkhyAna (I.sa. 1909) ApyuM che, temAM kavi-jIvanano A ja bhAva varNavatAM (pA. 118) temaNe kahyuM che: ApaNA sthULa dRSTipAtanI sAthe ja prathama darzana e thAya che ke, jene ApaNe tyAgI jIvana kahIe chIe, tevuM tyAgI jIvana zrImade gALyuM nathI, paNa gRhasthI jIvana gALyuM che. tyAgI jIvananI ane gRhasthI jIvananI saMsAre dorelI vyAkhyA-maryAdA zudra che. saMsAravyavahArane saMsAra dekhe te tyAga karIne vartavuM te tyAgI jIvana; ane gharasaMsAra calAvavo te gRhasthI jIvana, ema saMsAra mAne che. alabatta, A mAnInatA khoTI che. acala tyAgavRtti vinAnA koI paNa prakAranA savAsanika jIvanane tyAgI jIvana kahI zakAya nahi, jyAre saMsAranA prapaMca-vyavahAranI vacamAM paNa jo koI nirvAsanika jIvana gALe, to te jIvana kharuM tyAgI jIvana kahI zakAya. zrImAnanA bhUla ke sUkSma jIvananI game te kALanI pravRtti para ApaNe najara pheMkIzuM to e ja jaNAI Avaze ke, temaNe saMsAra-vyavahAranI vacamAM paNa kevaLa nirvAsanika jIvana ja vahana kIdhuM che." For Personal & Private Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnInA mArganA vicAra : 235. Ama jaNAvIne te vyAkhyAtA AgaLa temanA vaktavyamAM AvA nirvAsanika prakAranI jIvana-rIti viSenuM adhyAtma-nirUpaNa karI batAvatAM, kahe che: 1 " prArabdha karma kSINa thayA vinA vyavahAra nivRtta thatA nathI. mATe prArabdha-karma - udaya-karmanA kSaya mATe ja jIvana vahana karavuM ja joIe, e temanuM pradhAna lakSya hatuM. nIcenAM temanAM vAkayo (ju zrI,1 - 443) temanA jIvana-nirvAhanA hetu spaSTa kare che: 66 6 * ATalI vAtane nizcaya rAkhavA yogya che ke, jJAnI puruSane paNa prArabdha-karma bhAgavyA vinA nivRtta thatAM nathI ane abhAgavye nivRtta thavAne viSe jJAnIne kaMI icchA nathI. jJAnI sivAya bIjA. jIvane paNa evAM keTalAMka karma che, ke je bhAgavye ja nivRtta thAya; arthAt te prArabdha jevAM hoya che; tathApi bheda eTaleA che ke, jJAnInI pravRtti pUrvopArjita kAraNathI mAtra che, ane bIjAnI pravRttimAM bhaviSya saMsAranA hetu che; mATe jJAnInuM prArabdha juduM paDe che. e prArabdhanA evA niradhAra nathI ke, te nivRtti rUpe ja udaya Ave. jema zrIkRSNAdika jJAnI puruSa, ke jene pravRttirUpa prArabdha chatAM zAnadazA hatI;. jema gRha-avasthAmAM zrI. tIrthaMkarane prArabdha nivRtta thavuM te mAtra bhAgavyAthI saMbhave che. keTalIka prArabdha-sthiti evI che, ke je jJAnI. puruSane viSe tenA svarUpane mATe jIvAne aMdezAnA hetu thAya; ane te mATe jJAnI puruSo ghaNuM karIne jaDa-mauna-dA rAkhI peAtAnuM jJAnIpaNuM aspaSTa rAkhe che. tathApi prArabdha-vazAt te dazA koIne spaSTa jaNavAmAM Ave, te pachI te jJAnI puruSanuM vicitra prArabdha tene aMdezAnA hetu. .. thatA nathI. " TUMkamAM, bhaviSya-saMsAranA hetu vinA pUrvapArjita prArabdhanA kSArthe jIvana vahana karavuM, e ja temanA uddeza hatA. ane jyAM uddeza ja Ave che tyAM pachI te saMsAra-vyavahAranI vacce UbhA rahe. For Personal & Private Use Only Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 jJAnI bhaktanI pratibhA teya zuM ane sAMsArika padArthothI dekhItA cheTA UbhA rahe teya zuM? saMsAravyavahAranI choLathI tevA jIvanane vikRti nathI thatI. A jIvana te ja kharuM tyAgI jIvana ane svargastha saMsAranI dRSTimAM jaNAvyuM gRhasthI chatAM tyAgI jIvana ja gALyuM che. bAkI te - vaneDapi deSA: prabhavanti rAgiNAm gRheDapi paMcendriyanigraha: tapa: akutsite karmaNi ya: pravartata nivRttarAvasya gRhe tapavana" " A prakAranuM naiSThika jIvana ane AtmazraddhA sAdhaka, prArabdhAnusAra svakarma-jIvanamAM pravRtta chatAM, kayA krame ke kaI rItithI pAme ane AtmasiddhinI parama gati-sthitine lahI zake, tene ja nakazo ke tevA jIvananI rUparekhA gItAkAra, potAnA saMvAdano aMta samAropa karatAM varNave che, te parathI zrImanI sAdhanAnuM svarUpa TUMkamAM khyAlamAM AvI zakaze: sve sve karmaNi abhirataH saMsiddhim labhate nrH| svakarmanirata: siddhim yathA vindati tat zaNa / yata: pravRtti: bhUtanAm yena sarvam idam tam | svakarmaNA tamabhyarthya siddhi vindati mAnava: || zreyAnuM svadharma: viguNa: paradharmAt svanakitAt svabhAvaniyata karma karthana na Apnati kibiSama | sahaje karma kauteya sadoSamapi na tyaje ! sarvoraMbhA hi doSaNa dhUmena aziH rUva sAvRtAH || karma-jIvanamAM A bhAvathI pravRtta thavApaNuM sAdhanAnA jIvana-vikAsakramamAM saMbhavatuM hoI, te vihita che; ane jAgrata bhAve te sevatAM, koyaskara thaI zake che. kavizrI e rIte pravartatAM zeSa jIvanamAM nizcayapUrvaka AgaLa vadhe che. For Personal & Private Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 samAdhimAga " dhyAnayogavara: nityaM vairAgyuM samuvAzritaH / " gItA (18 -52) 66 'kSaNe kSaNe palaTAtI svabhAva-vRtti nathI joItI. amuka kALa sudhI zUnya sivAya kaMI nathI joItuM; te na hoya to amuka kALa sudhI saMta sivAya kAMI nathI joItuM; te na hoya te amuka kALa sudhI satsaMga sivAya kaMI nathI joItuM; te na hoya te AryacaraNa (AryapuruSoe karelAM AcaraNa) sivAya kaMI nathI joItuM; te na hoya tA jinabhaktimAM ati zuddha bhAve lInatA sivAya kaMI nathI joItuM; te na hoya to pachI mAgavAnI icchA paNa nathI. "gama paDayA vinA Agama anarthakAraka thaI paDe che. satsaMga vinA dhyAna te taraMgarUpa thaI paDe che. saMta vinA aMtanI vAtamAM aMta pamAtA nathI. leAkasaMjJAthI leAkAgre javAnuM nathI. leAkatyAga vinA vairAgya yathAyegya pAmavA durlabha che. (zrI.1 - 249) ""* - kavi rAjacaMdra viSAda chatAM vItarAgapaNAnI siddhine mATe kavi jene 'samAdhi zabdathI varNave che, te emanA samAdhimArga viSe have keTaluMka jovuM ThIka # gItAkAra arjunane A ja bhAve AdhyAtmika sAdhanakrama uddhe dhe. che. - cittane prabhumAM sthira rAkhI samAdhi na bane, te tene mATenA dhyAnadhAraNAdi abhyAsayoga vaDe kAma le; te na bane teA IzvarA buddhithI kakara, - ema prabhuprItyartha kama karatAMya siddhi maLaze; tema na karI zake tA karmanA phaLanA tyAgane ke anAsaktine bhAva keLavavA prayatna kara. (12-8 thI 12). zrImad rAjacaMdra je samAdhimA samajyA che, tenuM. uttama nirdezaka A temanI prAnAmAM maLe che, HIT * For Personal & Private Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI pratibhA thaze. A sAdhanane A kALe tIvra vegathI te kAmamAM le che, ane te vize jhINavaTathI tyAranA temanA patravyavahAramAM paNa carcA-vicAraNA 'nirUpatA dekhAya che. ane temAM udayakarmanI upAdhithI potAne je aMtarAya ke vidana-vikSepa lAge che, te temane satata udveganuM kAraNa raheluM paNa dekhAya che; chatAM udaya pAmatuM prArabdha karma to AnaMdathI ane tenA sukhadu:khAdi draDha chatAM vItarAgadveSI samabhAvathI vedavuM ja rahyuM, ema samajIne svastha samAhitatA A kALe satata ArAdhe che. dhyAna ke samAdhimArgane mahimA Arya tattvajJAna ane sAdhanA tathA AtmasiddhimAM parApUrvathI jANIto che. kavi (temanA zAstrA bhyAsanA sAra-nirUpaNa ke nivedana jevA graMtha) - "mokSamALA'mAM dhyAna viSe traNa zikSApATha (74 thI 76) lakhe che. bauddha ane jaina sAdhanamArgoe to A dhyAna-sAdhana viSe khAsa potAnI navI paribhASA yojIne batAvyuM che. pAtaMjala yogadarzana te e vize jANIto ApaNe zAstra-graMtha che. kavine jaina yoga-paddhati zAstrata: gamatI hatI: "mokSamALA"nA pATha 76mAM (zrI.1-100) te lakhe che ke, "zravaNa, manana ane nididhyAsananA prakAro vedAMtavAdIoe batAvyA che; paNa jevA A dharmadhyAnanA pRthaka pRthaka soLa bheda kahyA che, tevA tatvarUpa bheda koI sthaLe nathI, e apUrva che. ...." mukhya vAta AmAM koI zAstrIya sarasAInI nathI, paraMtu aMta ane cIvaTathI lagAtAra abhyAsa karatA rahevuM - e che. ane emAM chevaTe manuSya potAnA cittamAM pheMsalo karavAno che; tethI, dhyAna, dhAraNA, samAdhirUpa "saMyama" keLavavo Avazyaka che. ane A karavAne kriyAyoga che - jema jema te sAdhIe, tema tema te UMDe UMDe AgaLanI pAyarIoe enI meLe vadhatA jAya che, ke jema yogasUtrabhASyakAra kahe che: yogena yogaH jJAtavyaH yogAt yogaH pravartate / yo'pramattastu yogena sa yoge ramate ciram // For Personal & Private Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhimAga 239 66 kavinA 17mA varSa pachInA dharmodaya-jIvanamAM ciMtana, manana, I satata nityakarma rUpe cAlatAM, e saheje joI zakAya che. "vavANiyA, vaizAkha suda 1, 1945" rojanA patramAM eka sAthI-bhaktane te salAha Ape che: "jo padmAsana vALIne kiMvA sthira AsanathI besI zakAtuM hAya, sUI zakAtuM hoya te paNa cAle, paNa sthiratA joIe, caLavicaLa deha na thatA hoya, te AMkho vIMcI jaI nAbhinA bhAga para dRSTi pahoMcADI, pachI chAtInA madhya bhAgamAM ANI, kapALanA madhya bhAgamAM te dRSTi TheTha lAvI, sarva jagata zUnyAbhAsarUpa ciMtavI, peAtAnA dehamAM sarva sthaLe eka teja vyApyuM che evA bhAsa laI, je rUpe pArzvanAthAdika arhatanI pratimA sthira dhavaLa dekhAya che, tevA khyAla chAtInA madhya bhAgamAM karo. teTalAmAMthI kaMI thaI na zakatuM hoya te mAruM khabherakharuM (meM je rezamI kore rAkhyuM hatuM) te oDhI savAranA cAra vAgye ke pAMca vAgye jAgRti pAmI seADa tANI ekAgratA ciMtavavI. arhat svarUpanuM ciMtavana, bane teA karavuM, nahi te kaMI paNa nahIM citavatAM samAdhi ke bodhi e zabdo ja ciMtavavA. atyAre eTaluM ja. parama kalyANanI eka zreNI thaze. ochAmAM ochI bAra paLa ane utkRSTa aMtarmuhUrta sthiti rAkhavI. (zrI,1 - 208 ) ,, ethI ema anumAna jAya ke, kavizrI pote A prakAranuM dhyAna karatA haze. ane e aMge, temanI noMdhapAthI A samayanI maLe che, temAM kAMIka joI zakAya che. tema ja A samayanAM temanAM patravyavahArAdi joIe te temAM kavinAM svAdhyAya-abhyAsa i0 kevAM cAlatAM haze, tenuM paNa anumAna maLe che. "muMbaI, jeTha suda 12, zani, 1946 "nI eka noMdha (rAjanIzImAMthI) che, temAM te kahe che: - "savAranA cha thI ATha sudhInA vakhata samAdhiyukta gayo hatA. akhAjInA vicAro ghaNA svastha cittathI vAMcyA hatA, manana karyA hatA. "" For Personal & Private Use Only Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 jJAnI bhaktanI pratibhA - "muMbaI jeTha vada 11, zuka, 1946"nI bIjI noMdha che, temAM te kALanA eka potAnA svapnanA anubhavano citAra jaNAvyo che - "gaI kAla kAtre eka adbhuta svapna AvyuM hatuM. jemAM beeka puruSonI samIpe A jagatanI racanAnuM svarUpa varNavyuM hatuM; prathama sarva bhulAvI pachI jagatanuM darzana karAvyuM hatuM. svapnamAM mahAvIradevanI zikSA sapramANa hatI. e svapnanuM varNana ghaNuM suMdara ane camatkArika hovAthI paramAnaMda thayo hato...." (zrI 1- 263) I.sa. 1946nA (ghaNuM karIne poSa mAsamAM) varSane eka apUrva nibaMdha " dhyAna" evA mathALAno lakhAyelo maLe che (zrI.1 - 235); temAM dhyAna-sAdhananuM anubhava-pUta bayAna karavAno prayatna dekhAya che, temAM te kahe che:- mokSanAM sAdhana je samyagadarzanAdika che temAM "dhyAna' garbhi che. te kAraNa dhyAnano upadeza have prakaTa karatAM kahe che ke, saMsAra samudra pAra UtaravA mATe dhyAna-rUpa vahANanuM avalaMbana kara." ane AvA prabaLa sAdhanane vigatavAra varNavatI eka noMdha muMbaI, Aso, 1948'nI maLe che (zrI,1 - 401), te lAMbI chatAM, temAM anubhavamUlaka je sUkSma sUcanAdi che te upayogI che: "je prakAre ane kahevAmAM AvyuM hatuM, te prakArathI sugama evuM dhyAnanuM svarUpa ahIM lakhyuM che: 1. nirmaLa evA koI padArthane viSe dRSTinuM sthApana karIne prathama tene acapaLa sthitimAM ANavI, - 2. evuM keTaluMka acaLapaNuM prApta thayA pachI jamaNA cakSane viSe sUrya ane DAbA cakSane viSe caMdra sthiti che, evI bhAvanA karavI. 3. e bhAvanA jyAM sudhI te padArthanAM AkArAdinAM darzanane Ape nahIM tyAM sudhI sudRDha karavI. 4. tevI sudaDhatA thayA pachI caMdrane jamaNA cakSane viSe ane sUryane vAma cakSune vize sthApana karavA. For Personal & Private Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhimAga 241 5. e bhAvanA jyAM sudhI te padArthanAM AkArAdi darzanane Ape nahIM tyAM sudhI sudRDha karavI. A je darzana kahyuM che, te bhAsyamAna darzana samajavuM. 6. e be prakAranI UlaTasUlaTa bhAvanA siddha thaye bhU kuTInA madhya bhAgane viSe te baMnenuM ciMtana karavuM. 7. prathama te ciMtana dRSTi ughADI rAkhI karavuM. 8. ghaNA prakAre te ciMtana dRDha thayA pachI dRSTi baMdha rAkhavI. te padArthanA darzananI bhAvanA karavI. 9. te bhAvanAthI darzana sudRDha thayA pachI te baMne padArtho anukrame hRdayane viSe eka aSTadala kamaLanuM ciMtana karI sthApita karavA. 10. hRdayane viSe evuM eka aSTadala kamaLa mAnavAmAM AvyuM che; tathApi te vimukha mukhe rahyuM che, ema mAnavAmAM AvyuM che, jethI sanmukha mukhe tene ciMtavavuM, - arthAta sUlaTuM ciMtavavuM. 11. te aSTadalakamaLane viSe prathama caMdranA tejane sthApana karavuM, pachI sUryanA tejane sthApana karavuM ane pachI akhaMDa divyAkAra evI agninI jayotinuM sthApana karavuM. 12. te bhAva dRDha thaye, pUrNa che jenuM jJAna, darzana, ane Atmacaritra evA zrI. vItarAgadeva, tenI pratimA - mahAtejomaya svarUpe, tene viSe ciMtavavI. 13. te parama divya pratimA nahIM bALa, yuvA, ane vRddha evA divya svarUpe ciMtavavI. 14. saMpUrNa jJAna, darzana utpanna thavAthI svarUpa-samAdhine viSe zrI. vItarAgadeva atra che, ema bhAvavuM. 15. svarUpasamAdhine viSe sthita evA vItarAga AtmAnA svarUpamAM tadAkAra ja che, ema bhAvavuM. jJA0-16 For Personal & Private Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI pratibhA 16. temanAM mUrkhasthAnane viSethI te vakhate kAranA dhvani thayA kare che, ema bhAvavuM. 242 17. te bhAvanA dRDha thaye te OMkAra sarva prakAranA vaktavya jJAnane upadeze che, ema bhAvavuM. 18. je prakAranA samyak mAge karI vItarAgadeva vItarAga niSpannatAne pAmyA evuM jJAna te upadezanuM rahasya che, ema citavatAM ciMtavatAM, te jJAna te zuM? - ema bhAvanuM. "dhyAnanA ghaNA ghaNA prakAra1 che. e sarvamAM o" evuM te, AtmA jemAM mukhyapaNe varte che, te dhyAna kahevAya che; ane e ja AtmadhyAnanI prApti, ghaNuM karIne, AtmajJAnanI prApti vinA thatI nathI. evuM je AtmajJAna te yathArtha bAdhanI prApti sivAya utpanna thatuM nathI. e yathArtha bAdhanI prApti, ghaNuM karIne, krame karIne ghaNA jIvAne thAya che, ane tene mukhya mArga te bAdha-svarUpa evA jJAnI puruSanA AAya ke saMga ane tene viSe bahumAna, prema e che. jJAnI puruSanA tevA teve saMga jIvane anaMtakALamAM ghaNI vAra thaI gayA che; tathApi A puruSa jJAnI che, mATe have tenA Azraya grahaNa karavA, e ja kartavya che, ema jIvane AvyuM nathI; ane te ja kAraNa jIvane paribhramaNanuM thayuM che, ema amane te dRDha karIne lAge che. "jJAnI puruSanuM oLakhANa nahIM thavAmAM ghaNuM karIne jIvanA traNa moTA doSa jANIe chIe: ekatA ' huM jANuM chuM', 'huM samajuM chuM', evA prakAranuM mA. ...... bIjuM, parigrahAdikane viSe, jJAnI puruSa para rAga karatAM paNa vizeSa rAga. trIjuM, leAka-bhayane lIdhe, apakIrti 1. e badhAnuM siddhAMtarUpa nirUpaNa gItA a. 6 ahIM zvetAM abhyAsI vAcakane ramUja paDaze. jema ke, uparanuM 18-vidha sUcana te adhyAyanA 10 thI 30 kSeAkeAnA vahevAru bhASyarUpa che. 2. juo gItA a. 4-33, 34 40 zleAkeA. For Personal & Private Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhimAga 243 vimukha rahevuM, tenA bhayane lIdhe, ane apamAna-bhayane lIdhe jJAnIthI pratye jevuM vinayAnvita thavuM joIe tevuM na thavuM, e traNe doSanuM upAdAna kAraNa evA te eka 'svacchaMda' nAmano mahAdoSa che, ane tenuM nimitta-kAraNa asatsaMga che....... "" ...... dhyAna aMge upara je prakriyA varNavI che tenuM rahasya samajavA, kavizrIne aMge agAu temanI mUrtipUjAnA pratIkamAM zraddhA tathA satsaMga-sadguru-samAgama Adi bhAvAnI carcA karI, te badhAne samagra vicAra karavA joIe. tA yogasUtrakAra 'IzvarapraNidhAna 'ne ' abhyAsavairAgya ' sAdhananA vikalpamAM je mUke che (yogasUtra 1 - 28), temAM raheluM sAdhanAtattva A badhI kavizrInI pratibhAmAMthI AkAra letuM jaNAze. IzvaranuM nAma OMkAra; tenA japa ane tenA artha (Izvara)nI bhAvanA karavI, e tenA praNidhAnanA artha - ema yoga-sUtrakAra (123thI 28) kahe che, - e ja bAbatane kavi emanI saraLa sIdhI leAkabhASAmAM anulakSIne samajAve che. ane AvA Izvara-praNidhAna-kedhyAna vaDe sUtrakAra je pAmI zakAya che te kahe che (1-29):- tataH pratyavacetanA dhAma: aMtarAyAmAvazra / / te (rItanA IzvarapraNidhAna )thI paNa pratyak-cetananI prApti thAya che ane (sAdhanAnA mArganA) aMtarAyo paNa maTe che. (pratyak-cetana eTale darekanA aMta:karaNamAM virAjatuM ke pratIta thatuM cetana. athavA ApaNA svabhAvamAM raheluM adhyAtma-tattva; ene ja kavizrI upara 'AtmadhyAna ane AtmajJAnanI prApti' ema kahIne kahe che.) . uparanA vivecanamAM eka aMza tarapha dhyAna khAsa kheMcavA jevuM che, te jyAM kavie upara krama 5 mA nIce "A je darzana kahyuM che te mAlyamAna darzana samajavuM " - ema je kahyuM che te. je rItanuM dhyAna - For Personal & Private Use Only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 jJAnI bhaktanI pratibhA kahyuM che, temAM bhAvanA karavI e kevaLa bhAsa paNa UbhuM karavA baro-- bara na bane? ethI karIne Izvara ke AtmAnuM darzana thAya, ema je kahevAya che, te satya padArthanA sAkSAtkArane badale cittanA kalpanA- ke bhAvanA- baLathI pedA thato kalpataraMga athavA tArkika AbhAsa na hoya? tevuM ja bIjuM eka bhayasthAna A mArge adhavaciyA koIka siddhi maLI jAya, te temAM gulatAna thaI jaI labdhapratiSThabhUmikAne doSamAM phasAI jaI, nirAMta karavAno prasAda paNa che. A jAtane prazna paNa yoga-sAdhanamArga tema ja vedAntadarzanamAM paNa carcAya che. ahIM tenI zAstrIya carcA aprastuta ane vyartha paNa che. paraMtu kavizrI A vastu aMge paNa jAgrata che, ane dhyAna-mArgamAM AvI AbhAsa-bhrAMti nathI ema nathI, evuM temanAM lakhANomAM jovA maLe che; te ahIM jovuM prastuta ne upayogI paNa gaNAya. A viSe patravyavahAra kavinA vaDIla bhakta-mitra zrI. sobhAgacaMda. joDe thayelo maLe che. amuka devanuM hRdayamAM darzana karavA vize temaNe kavine lakheluM te parathI A prakaraNa patramAM cAlyuM lAge che. A samayanI pitAnI sthiti vize sabhAgacaMdane eka patramAM (muMbaI, poSa suda 11, 1948) kavie lakhyuM ke, "ame koI vAra koI kAvya, pada ke caraNa lakhI mokalIe te Ape kyAMya vAMcyAM sAMbhaLyAM hoya to paNa apUrvavata mAnavAM. ame pote te hAla banatA sudhI tevuM kAMI karavAnuM icchavA jevI dazAmAM nathI....... AtmasaMyamane saMbhArIe chIe. yathArUpa vItarAgatAnI pUrNatA icchIe chIe. zrI bodhisvarUpanA yathAyogya." A samaya te AtmadhyAnamAM vizeSa rahe che ane tadarthe prAcInanI anubhavavANImAMthI kAMIka cittamAM smaratA ne manana karatA haze, temAMthI je koI vacana mitrane kahevA jevuM lAge te lakhatA haze, tema jaNAve che. ane te ja divasanI noMdha che temAM AvuM eka kAvya AnaMdaghanajInuM TAMkyuM che (AMka 314, poSa suda 11ne soma, 1948): For Personal & Private Use Only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhimAga 245 ane e kAvya viSe te pachI mahinAo sudhI bhAgacaMda joDe carcAvicAraNA cAlelI te patromAM maLe che. A kAvyanI kaDIo nIcenI che: "jina thaI jinavarane ArAdhe, te sahI jinavara hove re; jaMgI ilikAne caTakAve, te bhUMgI jaga jove re. Atama dhyAna kare jo kou, se phira iName nAve; vAkyajALa bIjuM sau jANe, eha tattva cita cAve." emAMnI, kITa-bhramara-nyAye dhyAnano mahimA batAvatI pahelI be kaDI aMge samajUtI ApatI noMdha (muMbaI, zrAvaNa suda, 1948 AMka 387) che ke: jIvane sva svarUpa jANyA sivAya chUTako nathI; tyAM sudhI yathAyogya samAdhi nathI. te jANavA mATe utpanna thavA yogya mumukSatA ane jJAnInuM oLakhANa e che. jJAnIne je yathAyogyapaNe oLakhe che, te jJAnI thAya che - krame karI jJAnI thAya che." AnaMdaghanajIe eka sthaLe ema kahyuM che ke, - (e pachI pelI be kaDI utArIne, teno artha samajAvatAM AgaLa kahe che:-) ... jina thaIne eTale sAMsArika bhAvane viSethI AtmabhAva tyAgIne, je koI jinane eTale kevalyajJAnIne - vItarAgane ArAdhe che, te nizcaye jinavara eTale kaivalyapade yukta hoya che. tene bhamarI ane iyaLanuM pratyakSa samajAya evuM dRSTAna ApyuM che. "amane paNa aTo upAdhi joga varte che; anyabhAvane viSe joke AtmabhAva utpanna thato nathI, ane e ja mukhya samAdhi che." A pachIne patra "muMbaI, zrAvaNa suda 4, budha, 1948' (AMka 388) che temAM lakhyuM che, "jagata jyAM sUe che tyAM jJAnI jAge che, ema zrIkRSNa (gItA a) 2-69) kahe che." te pachI muMbaI, zrAvaNa suda 10, budha, 1948 "AtmarUpa zrI subhAgya pratye" lakhe che temAM vaLI bIjI vizeSa kaDIo noMdhI mokalI che: For Personal & Private Use Only Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI pratibhA "nAgara sukha pAmara nava jANe, vallabha sukha na kumArI; anubhava viNa tema dhyAna taNuM sukha, koNa jANe naranArI re, bhavikA" "mana mahilAnuM re vahAlA upare, bIjAM kAma karata." ane te ja divase (AMka 393) bIjo lAMbo patra eka lakhyo che, tene mathALe "mana mahilA ' karIne bIjo bhAga ("tema zrutadharmere mana dRDha dhare, jJAnAkSepakavaMta") TAMkIne, te patramAM nIce. lakhe che: "AnaMdaghanajInAM be vAkya smRtimAM Ave che, te lakhI atyAre A patrA samApta karuM chuM :"iNavidha parakhI mana visarAmI, jinavara guNa je gAve; dInabaMdhunI mahera-najarathI, AnaMdaghana pada pAve. ho! malijana, e aba zobhA sArI. mana mahilAnuM re vahAlA upare, .... jina thaI jinavara je. te bhUMgI jaga jeve re - zrI. AnaMdaghana." ane te pachI "muMbaI, zrAvaNa vada 10, 1948'ne lAMbo parA ("mana mahilAnuM re...' e kaDIo mathALe TAMkIne) che, temAM A kITa-bhramara-nyAye kevaLa AbhAsa-darzana ja na hoya?- e prazna laMbANathI tapAse che. zarUmAM "mahilAnA mana'nI upamA samajAvatAM kahe che, "ghara saMbadhI bIjAM samasta kArya karatAM thakAM paNa jema pativratA (mahilA zabdano artha) strInuM mana potAnA priya evA bharatArane viSe lIna che, tema samyaka dRSTi evA jIvanuM citta saMsAramAM rahI samasta kArya prasaMge vartavuM paDatAM chatAM, jJAnI saMbaMdhI zravaNa karyo che evo je upadeza-dharma tene viSe lInapaNe varte che." For Personal & Private Use Only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 samAdhimAga ane patrAnA prayojana para AvatAM chevaTe tene saMdarbha jaNAvIne lakhe che te have joIe:- te kahe che: hRdayane viSe je mUrti saMbaMdhI darzana karavAnI tamane icchA che, tene pratibaMdha karavAnI evI prArabdha-sthiti (tamane) che; ane te sthiti paripakava thavAne vize haju vAra che ... "bhUMgI IlikAne caTakAve, te bhUMgI jaga jove re.' - e vAkya paraMparAgata che. ema thavuM koI prakAre saMbhavita che, tathApi te prophesaranAM gaveSaNa pramANe dhArIe ke tema thatuM nathI, to paNa atrA kAMI hAni nathI, kAraNa ke dRSTAnta tevI asara karavAne yogya che, to pachI siddhAMtane ja anubhava ke vicAra kartavya che....... siddhAntane viSe tenuM baLavAnapaNuM jANI mahat puruSo te dRSTAna ApatA AvyA che, ane koI prakAre temAM thavuM saMbhAvya paNa jANIe chIe. eka samaya paNa kadApi te siddhAMta na thAya evuM che ema Thare topaNa traNe kALane viSe nirAbAdha, akhaMDasiddhi evI vAta tenA siddhAMtapadanI to che." tathA AgaLa e viSe vAta karatAM te lekhamAM, "AnaMdaghanajI ane bIjA ghaNA jJAnI puruSo ema ja kahe che," ema jaNAvIne bIjA matane sthAna kaI rIte saMbhave te kahe che ke:-* ........... jina vaLI bIjo prakAra kahe che ke anaMta vAra jina saMbaMdhI je bhakti te karavA chatAM jIvanuM kalyANa thayuM nahIM; jinamArgane viSe oLakhAtAM evAM strI-puruSo ema kahe che ke, ame jinane ArAdhIe chIe, ane tema chatAM jinavara thayelAM evAM te dekhAtAM nathI; traNe kALane viSe akhaMDa evo e siddhAMta te atra khaMDapaNAne pAme che, tyAre have e vAta vikalpa karavA yogya kema nathI?" (zrI.1-382-3). - A lekha ATalethI aTakI jAya che, paraMtu te pachInA AMka 395 tathA 396 "muMbaI, zrAvaNa vada, 1948"nI mitivALA che (zrI.1-383-4) tene mAthe, "tema zratadharmere mana dRDha dhare, jJAnA For Personal & Private Use Only Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 jJAnI bhaktanI pratibhA kSepakavata" e bIjI kaDI TAMkIne, upara TAMkelA zakya "vikalpane . vadhu vicAra karatAM enuM nirasana karavAmAM AvyuM che. ane aMte be kaDIno bhege artha karI batAvatAM lakhe che (zrI.1-385): "ghaTe che te ema ke, puruSa pratye strIne je kAmya prema te saMsAranA bIjA bhAvonI apekSAe ziromaNi che, tathApi te premathI anaMta guNa-viziSTa e prema, satparuSa pratyethI prApta thayo je AtmArUpa dhRtadharma tene vize yogya che; paraMtu te premanuM svarUpa jyAM adRSTAntapaNAne pAme che tyAM bodhane avakAza nathI, ema jANI parisImAbhUta evuM te zratadharmane arthe bharatAra pratyenA strInA kAmya premanuM dRSTAnta kahyuM che. siddhAMta tyAM parisImAne pAmato nathI. AgaLa vANI pachInAM pariNAmane pAme che ane Atmavyaktie jaNAya che, ema che." 3 Ama kavizrI spaSTa batAve che ke, kITa bhramaranyAya ke patipatnI-prema-nyAya kalpanA ke bhAsa nathI, paraMtu Atma-kAmanAnuM svarUpa pAmavAmAM madadarUpa dRSTAnta te sAruM kAma de che. tethI tevI utkaTatAthI AtmakAma banavAno nizcaya karavo joIe, e vastune mATe satsaMga, saMyama, samAdhi i0 sAdhananuM ekAga sevana thavuM ghaTe che;- evAM udbodhana A kALanAM temanAM lakhANono mukhya sUra hoya che. For Personal & Private Use Only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMhAra 34 muM samAdhimAna prakaraNa zrI. maganabhAI desAIe presa mATe taiyAra karIne ApyuM nahotuM - temanA avasAna bAda temanA kAgaLAmAMthI maLyuM hatuM. te jemanuM tema A pustakamAM sAmela karI lIdhuM che. tyAra pachI temano vicAra AgaLa nIce pramANe prakaraNA lakhavAno hoya, ema temanA anukramaNikAmAM karelA TAMcaNa uparathI jaNAya che 66 'have pachI prakaraNa-vicAra (8-11-68) 35. AtmasAgarane vAre 66 36. " Atmasiddhi "zAstra 37. nivRttinI upAsanA 38. ekAMta pravAsanAM varSa. iMTa i" ~ AmAMthI prakaraNa 38 ne prakaraNa 35 pachI 36 mA tarIke levuM evI bANa-nizAnI bAjumAM karelI che. A badhAM prakaraNeAmAM te AgaLa kevI rIte vadhavA mAgatA hatA, tenuM bIjuM kazuM TAMcaNa maLI zakayuM nathI. - zrImad rAjacaMdre ekAMta-pravAsamAM chevaTanA divaseA gALyA hatA. zrI. maganabhAI desAI e badhAM sthaLAe jAte jaI AvI e viSe 38muM prakaraNa lakhavA mAgatA hatA. te mATe amadAvAdanA zrI. trIkamabhAI mahAsukharAmane vAta karatAM temaNe te badhAM sthaLoe temane laI javA paNa taiyArI batAvI hatI. paraMtu chevaTa sudhI tema thaI zakayuM nahi. 24: For Personal & Private Use Only Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 jJAnI bhakatanI pratibhA - ghaNAM varSo pUrve zrImad rAjacaMdra AzramanA adhiSThAtA zrI. laghurAja svAmI (zrI. lallujI), ke je zrImad rAjacaMdranA samakAlIna satsaMgI bhakta kahevAya, temanA satsaMgamAM zrI govardhanabhAI kA. paTela (pachIthI "brahmacArI govardhanabhAI' tarIke oLakhAtA) rahetA hatA. zrImad rAjacaMdra jayaMtI-vyAkhyAna prasaMge (saM 1991) upayogI thAya tevuM kAMIka lakhANa lakhI mokalavA temane zrI. maganabhAI desAIe vinaMtI karAvI hatI. temaNe khAsa parizramapUrvaka tathA zrI. laghurAja svAmInI doravaNI ane madadathI zrImad rAjacaMdranA jIvana-prasaMgethI bharapUra evI eka saLaMga jIvanakathA ja taiyAra karIne mokalelI. temAMthI zrImad rAjacaMdranA keTalAka paricaya ane prasaMgovALo bhAga (temanI paravAnagIthI) TUMkamAM taiyAra karela, te pariziSTa-1 tarIke utAryo che. jethI e bAbatanI keTalIka sAmagrI vAcakane maLI rahe ane zrImanuM jIvana samajavAmAM madada maLe. aMte pariziSTa-2 tarIke zrI. maganabhAI desAIe zrImad rAjacaMdra janma zatAbdI aMka - saMvata 2024 mATe tA. 16-11-'17 nA roja lakhI mokalela lekhano prastuta bhAga Apyo che. gujarAtanA dharmakSetramAM zrImad rAjacaMdranA agatyanA sthAna viSe zrI. maganabhAInA vicArano te uparathI vAcaka kaMIka kyAsa bAMdhI zakaze. bAkI te, A moTuM jIvanacaritra lakhavA AdareluM te adhUruM rahyuM che, e hakIkata svIkAravI ja rahI. - prakAzaka For Personal & Private Use Only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 saM. 1944mAM zrImad rAjacaMdra "mokSamALA' chapAvavA amadAvAda AvyA hatA. te bAbatamAM salAha tathA madada mATe te temanA eka snehIno bhalAmaNapatra zeTha jesaMgabhAI ujamazIbhAI upara laI AvyA hatA. te pramANe zeTha jesaMgabhAIe pUratI madada zrI. rAjacaMdrane karI. hatI. te divaso daramyAna zrI. rAjacaMdrane amadAvAdamAM ThIka ThIka rokAvuM. paDyuM hatuM. zeTha jesaMgabhAIne avAranavAra vyavasAyane aMge bahAragAma gerahAjara rahevuM paDatuM, eTale temaNe potAnA nAnA bhAI jUThAbhAIne temanI sarabharAmAM mUkyA hatA. A rIte zrI. jUThAbhAI zrI. rAjacaMdranA paricayamAM AvyA. zrI. rAjacaMdra ghaNI vAra zrI. jUThAbhAInI dukAne jatA AvatA, tathA bIjAnA mananI vAta kahI batAvavAnA prayogo karatA, ethI. temane vinoda Upajato. e arasAmAM zeTha dalapatabhAI bhagubhAIne vaDe zrI. rAjacaMdra avadhAnanA prayogo paNa karI batAvyA hatA. AvI adabhuta zaktione kAraNe jUThAbhAI zarUAtamAM zrImad rAjacaMdra tarapha AkarSAyA hatA. paraMtu dhIme dhIme paricaya vadhato gayo. tema tema temane zrI. rAjacaMdranI sAcI mahattAno paricaya thato gayo. ane pUrvanA saMskArone baLe te temanAthI sAcI AdhyAtmika jAgRti pAmyA. tyAra bAda jyAre jyAre zrImad rAjacaMdra amadAvAda AvatA, tyAre zrI. jUThAbhAIne tyAM ja UtaratA. dharma nimitte paraspara patra- vyavahAra paNa temane temanI sAthe ghaNo thato. paraMtu saM. 1945-46 A daramyAna jUThAbhAInI tabiyata lathaDavA lAgI ane aSADha suda 9ne. divase temaNe dehatyAga karyo. 251 For Personal & Private Use Only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 jJAnI bhaktanI pratibhA zrI. jUThAbhAInA avasAna saMbaMdhI saM. 1946 nA vaizAkha suda 3 nA roja zrI. rAjacaMdra lakhe che: A upAdhimAM paDayA pachI jo mAruM liMgadehajanya jJAnadarzana tevuM ja rahyuM hoya; -- yathArtha ja rahyuM hoya, to jUThAbhAI aSADha suda 9 gurunI rAtre samAdhizIta thaI A * kSaNika jIvanano tyAga karI jaze ema te jJAna sUcave che." pachI zrI. rAjacaMdre aSADha suda 10 ne roja lakhyuM che: " liMgadehajanya jJAnamAM upAdhine lIdhe tkicat phera thayA jaNAyA. pavitrAtmA jUThAbhAI uparanI tithie paNa divase svargavAsI thayAnA Aje khabara maLyA. " zrI. rAjacaMdre AzvAsanapatramAM zrI. jUThAbhAInI aMtaraMgadazA A pramANe varNavI che: " mithyAvAsanA jenI bahu kSINa thaI gaI hatI, vItarAgano parama rAgI hatA, saMsArano parama jugupsita hatA, bhaktinuM prAdhAnya jenA aMtaramAM sadAya prakAzita hatuM, samyakdbhAvathI vedanIya karma vedavAnI jenI adbhuta samatA hatI. evA e jUThAbhAIno pavitrAtmA Aje jagatano, A bhAgano tyAga karIne cAlyA gayA. . evA dharmAtmAnuM TUMkuM jIvana A kALamAM hoya e kaMI vadhAre AzcaryakAraka nathI." 48217 ...... khaMbhAtathI eka vakhata zrI. aMbAlAla lAlacaMda vagere bhAIo lagnaprasaMge amadAvAda AvelA. te sarakhI uMmaranA hovAthI zrI. jUThAbhAIne varagheADAmAM teDavA mATe zrI. jUThAbhAIne ghera gayA. paraMtu zrI. -jUThAbhAI zrI. rAjacaMdranA bhaktistavanamAM ja lIna hatA; eTale pelA paNa varaghoDAmAM javAne badale zrI. jUThAbhAI pAse zrI. rAjacaMdranA guNagAna sAMbhaLavA ja besI gayA. zrI. jUThAbhAIe temane zrI. rAja-caMdranA patrA vAMcI batAvyA. teoe tyAM ne tyAM temanI nakala karI lIdhI. e aMbAlAla vagere pachI zrI. rAjacaMdranA nikaTa anuyAyI banyA, e vAta AgaLa Avaze. For Personal & Private Use Only Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 253 avadhAnonA prayogo dvArA zrI. rAjacaMdranI kIrti gujarAta-kAThiyAvADamAM ghaNI prasarI hatI. te vakhate kAThiyAvADanA sAyalA gAmamAM zrI. lallubhAI karIne eka nAmAMkita zeTha rahetA hatA. prasaMgavazAta . temanI dhanasaMpatti cAlI jatAM, temaNe mAravADanA sAdhuonI maMtrAtaMtramAM kuzaLatA sAMbhaLI, tevA koI sAdhunI ArAdhanA dvArA cAlI gayelI. lakSmI pharI prApta karavAno manasUbo karyo. e pramANe koI eka prakhyAta sAdhuno paricaya karI, tene prasanna karI, aMte temaNe potAnA mananI. vAta tene nivedita karI. pelA adhyAtmapremI sAdhue zeThanI temanI vRtti mATe Thapako Apyo ane temanI mAgaNInA badalAmAM "bIjajJAna' ApyuM ane jaNAvyuM ke A sAdhanA tamane upayogI nathI, paraMtu koI yogya purUSa maLe to tene Apajo ane tene jJAnaprApti thaze. e. bIjajJAna zeThe e pramANe bIjA koI yogya puruSane ApavAnuM kahIne. potAnA putrI sobhAgyabhAIne batAvyuM hatuM. eka vakhata sobhAgyabhAIne morabImAM javAnuM thayuM. te vakhate. zrI. rAjacaMdra morabImAM hatA. eTale zrI. sobhAgyabhAIe potAnA pitAne pUchayuM ke, "kavi rAyacaMdabhAI bahu lAyaka mANasa che ema badhe kahevAya che. te ApanI AjJA hoya to huM temane te jJAna batAvuM." temaNe hA pADI. zrI. sobhAgyabhAI morabI pahoMcyA bAda zrI. rAjacaMdrane maLavA gayA. upara jaNAvyuM che tema, zrI. rAjacaMdra te vakhate bIjAnA mananI vAto kahI batAvavAnA prayogo karatA hatA. eTale zrI. sebhAgyabhAIne AvatA dekhI temaNe badhuM eka kApalImAM. lakhI rAkhyuM ane te pAse AvatAM temane vaMcAvyuM. zrI. sobhAgyabhAI Azcaryacakita thaI gayA. tyArathI te temanA tarapha AkarSAyA ane dhIme. dhIme te saMbaMdha gADha banato gayo. eka patramAM zrI. sobhAgyabhAI saM. 1953nA jeTha suda 14ne. ravivAre zrI. rAjacaMdrane lakhe che: "A kAgaLa chello lakhI jaNAvuM. For Personal & Private Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -254 jJAnI bhakatanI pratibhA chuM........ deha jaDa che, AtmA caitanya che. te cetanano bhAga pratyakSa judo samajamAM AvatuM nahotuM. paNa ATha divasa thayAM ApanI kRpAthI - anubhavagecarathI (te bane) bephaTa judA dekhAya che ane rAtadivasa A caitanya ane A deha judA ema ApanI kRpAdRSTithI sahaja thaI gayuM che. e Apane sahaja jaNAvavA lakhyuM che. vagara bhaye, * vagara, zAstra vAgye, thoDA vakhatamAM ApanA bodhathI aratha vagereno ghaNo khulAse thaI gayo che.... je khulAso pacIsa varSe thAya evo - nahote, te thoDA vakhatamAM ApanI kRpAthI thaye che." zrI. sebhAgyabhAIno deha saM. 1953nA jeTha vada 10ne divase chUTayo hato. temanA viSe lakhatAM zrI. rAjacaMdra jaNAve che: "A kSetre, A kALamAM zrI. sabhAgya jevA viralA puruSa maLe ema amane vAraMvAra bhAse che.... zrI. saubhAgyanI saraLatA, paramArtha saMbaMdhI nizcaya, mumukSu pratye parama upakAratA Adi guNo vAraMvAra vicAravAne yogya che. ... anAdithI dehane tyAgatAM jIva kheda pAmyA kare che, ane temAM dRDha mohathI ekapaNAnI peThe varte che.... zrI. sebhAge tevA dehane tyAgatAM moTA munione durlabha evI nizcaLa arAMgatAthI nijaupayogamaya dazA rAkhIne apUrva hita karyuM che, emAM saMzaya nathI." zrI. rAjacaMdrane zrI. sebhAgyabhAI upara ghaNo sadbhAva hato. tethI bIjA mumukSuone kaMI zrI. rAjacaMdrane kahevuM hoya te vavRddha zrI. sobhAgyabhAI dvArA vinaMti karAvatA ane te paNa saraLa bhAve darekanI vAta rajU karatA. "zrI Atmasiddhi zAstra" lakhavAnI preraNA paNa zrI. sobhAgyabhAIe karelI, e vAta AgaLa Avaze. zrI. rAja- caMdra potAnI upakAranoMdhamAM jina vItarAgane tathA kuMdakuMdAdi AcAryone saMbodhI, temaNe pitA upara karelA anupama anaMta upakAranI noMdha karI, aMte zrI. sobhAgyabhAIne A pramANe saMbodhe che: For Personal & Private Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 255 - "he zrI sobhAgya! tArA satsamAgamanA anugrahathI AtmadazAnuM smaraNa thayuM te arthe tane namaskAra karuM chuM." AgaLa jaNAvyuM che ke, zrI. jUThAbhAInA samAgamathI khaMbhAtanA zrI. aMbAlAlabhAI vagere zrI. rAjacaMdra pratye AkarSAyA hatA. ane tethI zrI. rAjacaMdrane eka vAra khaMbhAta padhAravA te uparAuparI vinaMtipatro lakhyA karatA hatA. chevaTe zrI rAjacaMdra eka vakhata anukULatAe khaMbhAta AvavAnI kabUlAta ApI. te bhAIo apAsarAmAM jaIne paNa muninA vyAkhyAnamAM javAne badale eka bAju besI zrI. rAjacaMdranA patronuM ja paThanamanana karatA. khaMbhAta saMghADAnA mukhya AcArya harakhacaMdajI mahArAja hatA. te mahArAjanA sAdhuomAM zrI lalujI mahArAja karIne eka sAdhu hatA. te eka vakhata bhagavatIsUtranAM pAnAM vAMcatA hatA. temAM evI vAta AvI ke, "bhavasthiti pAke tyAre mekSa thAya che.A uparathI. temane zaMkA gaI ke, jo ema ja hoya to pachI mekSa mATe prayatna karavAnI zI jarUra che? teno kAMI saMtoSakAraka khulAso temane maLyo nahi. eTalAmAM zrI aMbAlAle temane sUcavyuM ke zrImad rAjacaMdra AgamonA jJAtA che ane uttama puruSa che. te ahIM padhAravAnA che. eTale zrI lallujIe, te khaMbhAta padhAre tyAre, temanI sAthe potAno meLApa karAvavAnuM zrI. aMbAlAlane kahI rAkhyuM. zrI. rAjacaMdra saM. 1946mAM khaMbhAta padhAryA. temano utAro zrI. aMbAlAlane tyAM ja hato. te temane apAsare teDI gayA. tyAM zrI. rAjacaMdrane harakhacaMdajI sAthe praznottara thayA ane badhAne temanA khulAsAothI zAMti thaI. pachI zrI. lallujI gurunI AjJA meLavI zrI. rAjacaMdrane meDe ekAMtamAM laI gayA ane tyAM pite temanAthI vayamAM 14 , varSa moTA hovA chatAM tathA sAdhu hovA chatAM temaNe zrI. rAjacaMdrane uttama puruSa jANI namaskAra karyA. zrI. rAjacaMdranI uMmara te vakhate 22 varSanI hatI. For Personal & Private Use Only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 jJAnI bhakatanI pratibhA zrI. rAjacaMdra temane pUchayuM, "tamArI zI IcchA che?" zrI. lallujIe vinayapUrvaka hAtha joDI kahyuM, "AtmAnI oLakhANa ane brahmacaryanI dRDhatAnI mArI mAgaNI che." zrI. rAjacaMdra thoDI vAra mauna rahyA ane kahyuM, "ThIka che." pachI. temaNe svAmIjInA pagano aMgUTho tANI tapAsI joyo ane ghera jatAM aMbAlAlane kahyuM ke, "A puruSa saMskArI che." bIje divase te zrI lallujI jAte ja zrI. rAjacaMdrane maLavA zrI. rAjacaMdrane utAre AvyA. tyAM ekAMtamAM zrI. rAjacaMdra temane pUchayuM,. "tame amane mAna kema Apo cho?" temaNe namratAthI kahyuM, "Apane dekhIne ati harSa-prema Ave che. jANe amArA pUrva bhavanA pitA ho eTalo badho bhAva Ave che. koI prakArano bhaya raheto nathI. Apane jotAM evI nirbhayatA AtmAmAM Ave che." zrI. rAjacaMdra khaMbhAtamAM sAta divasa rahyA. tyAM sudhI zrI lalujI roja zrI. rAjacaMdranA samAgamane arthe temane utAre AvatA. eka divasa temaNe zrI. rAjacaMdrane kahyuM, "huM brahmacarya mATe pAMca varSathI ekAMtarA upavAsa karuM chuM, ane dhyAna vagere karuM chuM. chatAM mAnasika pAlana, barAbara thaI zakatuM nathI." zrI. rAjacaMdra kahyuM, "lokadRSTie (te badhuM) karavuM nahi. lekadekhANa tapazcaryA karavI nahi. paNa svAdano tyAga thAya tema ja peTa UNuM rahe tema khAvuM." svAmIjIe pachI kahyuM, "huM je je jouM chuM te bhrama che, jUThuM che, ema abhyAsa karuM chuM." zrI. rAjacaMdre kahyuM, "AtmA che ema joyA karo." zrI devakaraNajI nAmanA sAdhu zrI lallujInA ziSya gaNAtA hatA. te kuzaLa vyAkhyAtA hatA. eka vakhata zrI lallujInI sAthe te paNa pharatA pharatA surata AvyA hatA. tyAM temanAM vyAkhyAno muMbAInA keTalAka vepArIoe sAMbhaLyAM. te uparathI temaNe temane muMbaI padhAravA For Personal & Private Use Only Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 1 vinaMti karI. zrI. rAjacaMdra muMbAImAM ja hatA. eTale zrI lallujIe temanA samAgamanI AzAU khaMbhAtathI muMbaI cAturmAsa karavAnI AjJA maMgAvI ane badhA muMbaI gayA. tyAM zrI lallujI zrI. rAjacaMdrane maLavA gayA. zrI. rAjacaMdre temane muMbaI jevA anArya dezamAM AvavA mATe mRdu Thapako Apyo. zrI lallujIe temane roja eka kalAka ApavAnI vinaMti karI ane temaNe te maMjUra rAkhI. e pramANe zrI. lallujI roja zrI. rAjacaMdranI peDhIe jatA. te Ave eTale zrI. rAjacaMdra temane laI pAsenI eka oraDImAM jatA ane tyAM zAstravAcana vagere karatA. eka vakhata zrI devakaraNajIne zrI. rAjacaMdrane maLavA icchA thaI. eTale suMdaralAla zrI. rAjacaMdrane cIcapAkalInA apAsare laI gayA. tyAM pothImAMthI lupta thaI gayelA keTalAka pATha zrI. rAjacaMdre temane kahI batAvyA ane sUtrakRtAMganI beeka gAthAonA artha bAbata temane zaMkA hatI te dUra karI. AthI zrI devakaraNajI paNa temanA pratye kheMcAyA. zrI lallujIne lAgatuM ke devakaraNajIne jo yathArtha bodha thAya te sAruM; kAraNa, temanI vyAkhyAnazakti ghaNI sArI hatI. e irAde te zrI. rAjacaMdrane tyAM jatI vakhate temane sAthe laI javAnI icchA rAkhatA. eka vakhata zrI. rAjacaMdranI rajAthI temane peAtAnI sAthe laI AvyA. 257 zrI. rAjacaMdre devakaraNajIne pUchyuM, " vyAkhyAnamAM keTalAM mANase Ave che?" devakaraNajIe kahyuM, " hajAreka mANase bharAya che. - " zrI. rAzcaMdre pUchyuM, "strIone vyAkhyAnamAM dekhI vikAra thAya che?" zA0-17 For Personal & Private Use Only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhakatanI pratibhA devakaraNajI bolyA, "kAyAthI nathI thatA, manathI thAya che. zrI. rAjacaMdre kahyuM, "munie to mana, vacana ane kAyA. e traNe yogathI sAcavavuM joIe. "" 258 devakaraNajIe AkSepa karatAM kahyuM, " tame gAdIkiye besA che, ane hIrAmANeka tamArI pAse paDelAM hoya che, tyAre tamArI vRtti nahi DahoLAtI hoya ? '' zrI. rAjacaMdre kahyuM, "muni, ame tA kALaphUTa viSa dekhIe chIe. tamane ema thAya che?" A sAMbhaLI devakaraNajI niruttAra thaI gayA. zrI. rAjacaMdre pUchyuM, "tame koNa che?" devakaraNajIe kahyuM, " jeTaleA vakhata vRtti sthira rahe che, teTalA vakhata sAdhu chIe. " zrI. rAjacaMdre kahyuM, " tevI rIte saMsArIne paNa sAdhu kahevAya ke nahi ? " . zrI. devakaraNajI mauna rahyA. pachI zrI rAjacaMdre kahyuM, " nALiyerano gALA jema judA rahe che, tema ame rahIe chIe. zrI lallujIe zrI. rAjacaMdrane temano phoTo ApavA ghaNA Agraha karyo paNa zrI. rAjacaMdra mAnyuM nahi. aMte temane nIcenI gAthA svahaste lakhI ApI: saMbujjhahA jaMtavo mANusattaM daTuM bhayaM vAliseNaM alaMbho / etadukkhe jarie va loe sakammuNA vipariyAsutrei // [he jIvA! tame jAgeA. manuSyatva atyaMta durlabha che; tathA roga, zAka, jarA, maraNa vagere bhayAthI te cAre bAju gherAyeluM che. ajJAnamAM rahIne sadviveka pAmavA azakaya che. AkhA lAka kevaLa du:khathI tApa pAmyA kare che, ane pAtapAtAnAM karmA vaDe ahIMtahIM bhamyA kare che.] For Personal & Private Use Only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 ra59 zrI. rAjacaMdra maunapaNAno vAraMvAra bodha ApatA ane temAM vizeSa lAbha che ema jaNAvatA. ethI muMbaI choDyA bAda zrI lallujIe traNa varSa maunavrata lIdhuM. mAtra sAdhuo sAthe jarUra pUratuM bolavuM ane zrI. rAjacaMdra sAthe paramArthanA kAraNe prazna karavA,-eTalI chUTa rAkhI hatI. zrI. rAjacaMdra temane "samAdhizataka" paNa vAMcavA mATe ApyuM hatuM ane tene pahele pAne "Atama bhAvanA bhAvatAM, jIva lahe kevaLajJAna re' e kaDI lakhI ApI hatI. zrI devakaraNajIne jaina zAstrono atyaMta abhiniveza hato. eTale te kahetA ke, "koI paNa mANasa sUtrathI bahAra zuM kahevAno hato? ane surA to huM jANuM chuM." eTale zrI. rAjacaMdra temane "yogavAsiSTha' Adi vedAMtanA graMtho vAMcavA ApyA. tyAre devakaraNajI potAne paramAtmA ja mAnavA lAgyA. eTale zrI. rAjacaMdra temane "uttarAdhyayana' vagere jaina sUtronuM punarAvalokana karavAnuM kahyuM. temane ThekANe lAvavA zrI. rAjacaMdra lallujIne je patra lakhyo che te jovA jevo. che: " AtmasvarUpano nizcaya thavAmAM jIvanI anAdithI bhUla thatI AvI che. bAra aMgomAM prathama zrI AcArAMgasUtrAmAM prathama vAkayathI ja zrI jine je upadeza karyo che te ....... sarva zrutajJAnanA sArarUpa che. te vAkaya pratye vRtti sthira karavAthI jIvane nizcaya samajAze ke jJAnI puruSanA samAgamanI upAsanA vinA jIva svacchede nizcaya kare te chUTavAno mArga nathI. sarva jIvanuM paramAtmApaNuM che emAM saMzaya nathI. to pachI zrI devakaraNajI potAne paramAtmAsvarUpa mAne te te vAta asatya nathI. paNa jyAM sudhI te svarUpa yathAtathya pragaTe nahi, tyAM sudhI mumukSu - jijJAsu - rahevuM te vadhAre sAruM che, ane te raste yathArtha paramAtmapaNuM pragaTe che. mArga mUkIne pravartavAthI te padanuM bhAna thatuM nathI." For Personal & Private Use Only Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI pratibhA eka vakhata zrI. rAjacaMdra surata padhAryA tyAre muni pAse AvyA. tyAM zrI devakaraNajIe temane pUchyuM, " zrI lujI mahArAja huM jyAre vyAkhyAna ApI AvuM tyAre abhimAna karyuM kahe che ane dhyAna dharuM chuM tyAre tene taraMgarUpa kahe che. te zuM, vItarAgabhu, emanuM kareluM svIkAre ane mAruM na svIkAre evA pakSapAtavALA haze?" 230 zrI. rAjacaMdre zAMtithI kahyuM, " svacchaMdathI je je karavAmAM Ave che, te saghaLuM abhimAna ja che, asatsAdhana che; ane sadgurunI AjJAthI je karavAmAM Ave che, te kalyANakArI dharmarUpa satsAdhana che. "" bIjI vakhata paNa te munioe suratamAM ja cAturmAsa karyo hatA. tyAMnA eka lallubhAI jhaverI dazabAra mAsathI mAMdA rahetA hatA, te e arasAmAM mRtyu pAmyA. zrI lallujIne paNa te arasAmAM dazabAra mAsathI maMdavADa rahyA karatA hatA; ane ghaNA upacAra chatAM kaMI phAyadA thatA nahi. eTale temaNe potAno deha paNa chUTI jaze evI ciMtAthI zrI. rAjacaMdrane patra lakhyA, "he nAtha ! have A deha bace tema nathI. ane huM samakIta pAmyA vinA jaIza to mAro manuSyabhava vRthA jaze." tenA uttaramAM zrI. rAjacaMdra temane 'cha pada 'no patra lakhyo ane sAthe jaNAvyuM ke hAlamAM deha chUTavAnI bIka rAkhavI nahi. pachI zrI. rAjacaMdra surata padhAryA tyAre te 'cha pada'nA patranuM vizeSa vivecana karI teno paramArtha zrI lallujIne samajAvyA ane te patra vAraMvAra mukhapATha karI vicAravAnI bhalAmaNa karI. te patra eka svataMtra prakaraNa jevA, sUtrAtmaka zailIthI lakhAyelo che. jaina dharmanAM sAta tattvAmAMthI prathama tattva AtmA, tenuM oLakhANa thavA mATe, AtmA che, 'AtmA nitya che,' AtmA kartA che,' AtmA bhAktA che," 'meAkSa che,' ane te 'meAkSano upAya che'- e cha padathI te patramAM apUrva nirUpaNa kareluM che. te patra zrI. rAjacaMdra sAbhAgyabhAIne paNa " * " For Personal & Private Use Only - Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 261 pariziSTa-1 mokalAvelo. temaNe sahelAIthI mukhapATha thaI zake mATe tene padyamAM lakhI ApavA zrI. rAjacaMdrane vinaMtI karelI ane zrI. rAjacaMdra 'zrI AtmasiddhizAstra' raceluM. zrI. rAjacaMdra potAnI vyApArika pravRttimAMthI vacce vacce nivRtti GI thoDo vakhata ekAMtamAM gALavA muMbaI choDI gujarAta kAThiyAvADamAM AvatA. te pramANe surata, kahera vagere sthaLoe te AvI gayA hatA. zrI lallujI e arasAmAM te te sthaLe hotA athavA AvIne temano samAgama karatA. - zrI. rAjacaMdra 1946mAM khaMbhAta eka aThavADiyuM rahI gayAnI vAta AvI gaI che. 1947mAM te khaMbhAtathI thoDe dUra rALajamAM ajANapaNe ekAMtamAM rahyA hatA. 1951nA Aso mAsamAM te pharI -khaMbhAta AvyA hatA ane 1952mAM aDhI mAsanI nivRtti laI carotaramAM rahyA hatA. bAra divasa agAsa pAse kAviThAmAM rahyA hatA. pachI rALajamAM ATha divasa rahyA hatA. te vakhate zrI lallujI cAturmAsa khaMbhAtamAM karatA hatA. sAdhuthI te arasAmAM eka gAma choDI bIje gAma na javAya eTale zrI lallujI gAmane pAdare khetaromAM UbhA rahetA. pachIthI zrI. rAjacaMdra pote ja vaDavA mukAme gayA hatA. kAviThAmAM zrI. rAjacaMdra ekalA ja khetaromAM vicaratA. koI prasaMge mANaso ekaThA thaI jAya to saheje kAMI upadeza ApatA. rALajamAM paNa tevI rIte bodhanA prasaMgo banelA. ane vaDavAmAM te khaMbhAtanA ghaNA oLakhItA mumukSuo AvatA hovAthI tevA prasaMgo ghaNA banatA. zrI. aMbAlAle te badhA prasaMgenI je noMdha rAkhelI te "zrImad rAjacaMdra graMthamAM "upadezachAyA' nAmathI prasiddha thaI che. vaDavAthI zrI. rAjacaMdra ANaMda AvI thoDA divasa rahyA hatA. te vakhate Apelo bodha paNa "upadezachAyA'mAM chapAyo che. For Personal & Private Use Only Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26ra jJAnI bhakatanI pratibhA - ANaMdathI zrI. rAjacaMdra naDiyAda padhAryA hatA. zrI. aMbAlAla temanI sarabharAmAM sAthe rahetA. eka divasa zrI. rAjacaMdra bahAra pharavA gayA hatA, tyAMthI baMgale pAchA AvyA tyAre sAMja paDI gaI hatI. phAnasa maMgAvI teozrI lakhavA beThA ane zrI aMbAlAla phAnasa dharI UbhA rahyA. kalama cAlI te cAlI. 142 gAthAo pUrI thaI rahI tyAM sudhI zrI. aMbAlAla phAnasa dharI UbhA rahyA. e gAthA te "zrI AtmasiddhizAstra.' - zrI. rAjacaMdra tenI cAra nakalo karAvI ane eka zrI. sabhAgyabhAIne, eka zrI lalujIne, eka jhaverI mANekalAla ghelAbhAIne ane eka aMbAlAlane potAne ApI. te graMtha saM. 195ranI zarada pUrNimAne bIje divase lakhAyo. tatvajJAna jevA gaMbhIra viSayane saraLa padyamAM nAnA tathA moTA samajI zake tevI rocaka bhASAmAM kema utArI zakAya teno te eka Adarza namUno che. "mokSamALA' jema dharmanI jijJAsA utpanna karAvavAnA hetuthI lakhAI che, tema "zrI AtmasiddhizAstra" AtmAno nirNaya karAvI AtmajJAna pragaTAvavAnA uttama hetuthI lakhAyuM che. temAM viSayonI vividhatA nathI, tema ja dASTAMtika kathA ke varNano. nithI. bahu sUkSma carcA ke tarkamAM vAMcanAra gUMcavAI thAkI na jAya tevI rIte temAM "Atmatattva'nI siddhi tathA nirUpaNa kareluM che. "zrI AtmasiddhizAstra" vAMcatAM potAnA upara thayelI asara zrI. sobhAgyabhAIe A pramANe varNavI batAvI che: "te uttamottama zAstra vicAratAM mArA mana, vacana, kAyAnA yoga saheje . AtmavicAramAM pravartatA hatA. bAhya pravartavAmAM mArI cittavRtti saheje aTakI gaI. .. AtmavicAramAM (ja) rahevA lAgI. ghaNA parizramathI mArAM mana-vacana-kAyA apUrva Atma-padA vize parama preme sthira nahi rahI zakelAM, te A zAstra vicAravAthI sahaja svabhAve AtmavicAramAM tathA sadgurucaraNamAM premayukta sthira bhAve rahevA lAgyAM." For Personal & Private Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 zrI lallujI lakhe che: "te vAcatAM ane koI koI gata bolatAM mArA AtmAmAM AnaMdanA UbharA AvatA.... "zrI AtmasiddhizAstrano svAdhyAya - manana - niraMtara rahyA karI AtmollAsa thato. koInI sAthe ke bIjI kriyA karatAM "Atmasiddhi'nI smRti rahetI....anya kazuM gamatuM nahi. bIjI vAta upara tucchabhAva rahyA karato." zrI. rAjacaMdra naDiyAdamAM saM. 19paranI divALI pachI paNa thoDo vakhata rahyA hatA. pachI vavANiyA, morabI ane sAyalA tarapha vaizAkha mAsa sudhI rahyA hatA. te ja vaizAkhamAM IDara thaI jeTha mAsamAM muMbaI gayA hatA. A arasAmAM ja zrI. sobhAgyabhAIno deha chUTayo hato. zrI. lallujI vagere sAdhuone zrI. rAjacaMdra pratye anurAga joI khaMbhAta saMghADAnA sAdhu zrAvakomAM dhIme dhIme carcA thavA lAgI. zrI lalujIne dIkSA ApanAra zrI harakhacaMdajIno deha chUTI gayo. tethI bIjA sAdhuone ciMtA thaI ke, jo A munione dabAvIzuM nahi, te teo judo vADo bAMdhaze. AthI temaNe vividha prakAre temane kanaDagata karavA mAMDI tathA temanA upara dabANa ANavA prayatna karavA mAMDayo. te prasaMge zrI. rAjacaMdra e munione e virodhamAM thaIne pitAno mArga kADhavA je salAha ApI, te nIce pramANe che: satsamAgamano pratibaMdha karavA (te) jaNAve to te pratibaMdha na karavAnI vRtti (tame) jaNAvI, to te yogya che. te pramANe vartaze. satsamAgamano pratibaMdha karavA yogya nathI. tema sAmAnyapaNe temanI sAthe samAdhAna rahe ema vartana thAya tema hitakArI che. pachI jema vizeSa te saMgamAM AvavuM na thAya evAM kSetre vicaravuM yogya che ke je kSetro AtmasAdhana sulabhapaNe thAya............ avirodha ane ekatA rahe tema kartavya che. ane e sarvanA upakArano mArga saMbhave che. bhinnatA mAnI laI pravRtti karavAthI jIva UlaTo cAle che. abhinnatA For Personal & Private Use Only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 jJAnI bhaktanI pratibhA - che, ekatA che, emAM samajapherathI bhinnatA mAno cheA - ema te jIvone zikhAmaNa prApta thAya te sanmukhavRtti thavA yogya che. jyAM sudhI anyonya ekatA-vyavahAra rahe tyAM sudhI sarvathA kartavya che. " saMvata 1945mAM zrI. rAjacaMdrane mArabImAM traNa mAsa rahevAnuM banyuM hatuM. te prasaMge thayelAM vyAkhyAnonI eka bhAIe lIdhelI noMdha zrImadrAjacaMdra ` graMthamAM 'vyAkhyAnasAra' nAmathI prasiddha thayelI che. < zrAvaNa mAsanI zarUAtamAM zrI. rAjacaMdra peTalAda thaI kAviThA gayA, ane tyAM eka mAsa ane nava divasa sudhI nivRttimAM rahyA. zrI. aMbAlAla temanI sAthe hatA. zrI lallujI vagerenuM cAmAsuM vaseAmAM hatuM ane zrI devakaraNajI AdinuM kheDAmAM hatuM. tethI zrI. rAjacaMdra kAviThAthI naDiyAda thaIne vasA paNa gayA hatA. zrI lallujIne muMbaI sivAya kayAMya be cAra ke cha divasathI vadhu samAgamano prasaMga banyo nahotA eTale A vakhate temaNe zrI. rAjacaMdrane ekAda mAsa tyAM rahevA vinaMti karI. zrI. rAjacaMdra te pramANe tyAM rahyA hatA. divase gAmanA lokonI bhIDa rahetI. eTale munine maLavAnuM pAte bahAra jAya tyAre rAkhyuM hatuM. te pramANe eka divasa vanamAM vAva pAse zrI. rAjacaMdra muni sAthe vAtacIta karatA beThA hatA. te vakhate temaNe munionA - savAramAM cA, bapore bhikSA ane chIMkaNI, pachI zayana vage2e - kAryakramathI khinna thaI zrI lallujIne bhalAmaNa karatAM kahyuM ke, bIjA muniono pramAda cheADAvI, bhaNavA tathA vAMcavAmAM, svAdhyAya ane dhyAna karavAmAM tamAre kALa vyatIta karAvavA; tamAre sarvee divasamAM eka vakhata AhAra karavA; tathA cA ane chIMkaNI vinAkAraNe haMmezAM lAvavAM nahi. (ane) tamAre saMskRtano abhyAsa karavA. muni meAhanalAlajIe kahyuM, "mahArAjazrI tathA devakaraNajInI avasthA thaI che. emane bhaNavAno joga kayAMthI bane ?" For Personal & Private Use Only Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 1 265 zrI. rAjacaMdra uttaramAM kahyuM, "yoga banI AvyethI abhyAsa karavA ane te thaI zake che. kemake vikaTAriyA rANInI vRddha avasthA che, chatAM bIjA dezanI bhASAno abhyAsa kare che." pachI meAhanalAlajIe pUchyuM, zA upAya?" 66 mana sthira rahetuM nathI teno nakAmA kALa kADhavA zrI. rAjacaMdre jaNAvyuM, " eka paLa paNa nahi. koI sAruM pustaka, vairAgyAdinI vRddhi thAya tevuM vAMcavuM vicAravuM. e kAMI na hoya teA chevaTe mALA gaNavI. paNa jo manane navaruM melaze, te kSaNa vAramAM satyAnAza vALI de tevuM che. mATe tene sadvicArarUpa khArAka ApavA. jema Dhorane kaMI ne kaMI khAvAnuM joIe ja -- khANano Topalo AgaLa mUko hAya tA te khAyA kare - tema mananuM paNa che. bIjA vikalpe| baMdha karavA hAya ! tene vaza thaI taNAI javuM nahi. " eka mAsa pUrNa thayo eTale zrI. rAjacaMdre munione chevaTano upadeza A pramANe Apyo : "he muni, atyAre jJAnI puruSanA pratyakSa samAgamamAM tame pramAda karo che; paNa tyAre pazcAttApa pAmazeA. pAMcase pAMcaseA gAu samAgama nahi maLe. " jJAnI puruSa nahi hAya bhaTakavA chatAM jJAnIno zrI lallujIne zrI. rAjacaMdra jaNAvyuM, je koI mumukSu bhAIbahenA tamArI pAse AtmArtha-sAdhana mAge tene A batAvavAM : pramANe sAdhana (1) sAta vyasananA tyAganA niyama. (2) (3) kaMdamULanA tyAga. (4) abhakSya padArthonA bhAjananA tyAga. (6) pAMca mALA pheravavAnA (8) kSamApanAnA pATha ane vIsa doharAnuM nitya paThanamanana. (9) satsamAgama ane satzAstranuM sevana. lIlotarInA tyAga. tyAga. (5) rAtrIniyama. (7) smaraNa. For Personal & Private Use Only Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhakatanI pratibhA vasomAM motIlAla nAmanA naDiyAdanA bhAvasAra zrI. rAjacaMdranI sevAmAM rahetA hatA. temanI mAraphate naDiyAdanI AsapAsa koI ekAMta sthaLa rahevAne yogya hoya tenI tapAsa zrI. rAjacaMdra karAvI hatI. te mujaba naDiyAda ane uttarasaMDAnI vacamAM eka baMgalo maLI zake tevI goThavaNa thaI. eTale zrI. aMbAlAla, zrI. laherAbhAI ane zrI. motIlAla e traNanI sAthe zrI. rAjacaMdra tyAM padhAryA. bIjA koIne tyAM AvavAnI manAI hatI. paMdara divasa sudhI zrI. aMbAlAla temanI sevAmAM rahyA. paraMtu zrI. rAjacaMdrane taddana ekAMtanI jarUra hovAthI badhA sarasAmAna laI aMbAlAlane gAmamAM vidAya karyA, mAtra motIlAla sAthe rahyA. te vakhate zrI. rAjacaMdranI avasthA evI hatI ke zrI. aMbAlAle motIlAlane rAtri daramyAna paNa eka be vakhata temanI saMbhALa rAkhatA rahevAnuM jaNAvyuM hatuM. zrI. rAjacaMdra vanamAM ekalA. dUra pharavA gayelA, te sADA daza vAgye pAchA AvyA. motIlAla hIMcakA. upara gAdaluM bichAvyuM ane tenA upara te beThA. thoDI vAra pachI motIlAla tapAsa karavA AvyA te gAdaluM nIce paDeluM ane macchara bamaNA kare. eTale eka dhotiyuM lAvI temaNe zrI. rAjacaMdrane oDhADayuM ane pAchA aMdara jaI sUI gayA. rAtro vaLI pAchA tapAsa karavA AvyA, to dhotiyuM nIce paDeluM ane zrI. rAjacaMdra kAMI gAthAo raTayA karatA hatA. tethI motIlAle dhotiyuM pharI oDhADavuM. Ama rAtro bhAna hAtu nAha. motIlAla zrI. rAjacaMdra mATe potAne gherathI divasamAM eka vakhata AhAra laI AvatA. zrI. rAjacaMdra be rUpiyAbhAra loTanI roTalI tathA thoDuM dUdha AkhA divasamAM letA. sAMje dUdha paNa letA nahi. sAMjanA zrI. rAjacaMdra dUra pharavA jatA. sAthe motIlAla paNa jatA. eka vakhata zrI. rAjacaMdra mArgamAM kahyuM, "tame pramAdamAM zuM For Personal & Private Use Only Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 1 257 paDayA raho che? vartamAnamAM mArga evA kAMTAthI bharyo che ke te kAMTA khaseDatAM amane je zrama veThavA paDayo che te amAro AtmA jANe. che." eka vakhata meAtIlAlanAM patnI darzana karavA AvyAM hatAM temane paNa temaNe jaNAvyuM hatuM: "pramAdathI jAgRta thAo. kema puruSArtharahita Ama maMdapaNe varte che? AvA joga maLavA mahA vikaTa che. mahA puNye karI AvA jaga maLyo che, te vyartha kAM gumAve che? jAgRta thAo !" zrI. rAjacaMdra pharavA jatA tyAre ciMtanamAM ke dhyAnamAM lIna rahetA. temane zarIranuM paNa bhAna rahetuM nahi. eka vakhata navA joDA paherelA te DaMkhIDaMkhIne cAmaDI nIkaLI gayelI, paNa tenI temane khabare nahi paDelI. "C zrI devakaraNajI Adi munie A vakhate kheDAmAM hatA. temane tevIsa divasa zrI. rAjacaMdrano samAgama rahyo hatA. te zrI lallujI" uparanA eka patramAM lakhe che: (zrI. rAjacaMdranA) sarvoparI upadezamAM ema ja AvyA kare che ke, 'zarIra kRza karI, mAMhenuM tattva . zeAdhI, kalevarane pheMkIne cAlyA jAo. viSayakaSAyarUpI cArane aMdarathI bahAra kADhI, bALI jALI, phUMkI mUkI zAMta thAo; chUTI jAo, zamAI jA -- vahelA vahelA tAkIda karo.'' A samAgama daramyAna . devakaraNajInI zrI. rAjacaMdra uparanI AsthA pUrNa thaI. temaNe upalA ja patramAM lakhyuM che: Ape kahyuM tema ja thayuM. phaLa * pAkayuM, rasa cAkhyA, zAMta thayA. evI vRtti cAle che ke jANe satpuruSanA caraNamAM meAkSa pratyakSa najare Ave che. paramakRpALu deve (zrI. rAjacaMdra ) pUrNa kRpA karI che. eka AhArano vakhata eLe gumAvIe chIe.bAkI te sadgurusevAmAM kALa vyatIta thAya che. tenuM ja te vAkaya te mukhamAMthI jyAre zrAvaNa karIe chIe tyAre navuM ja dIse che.' 66 . ...... "" comAsuM UtaratAM badhA muni vasA ane kheDAthI naDiyAda AvyA ane thoDoka kALa zrI. rAjacaMdranA samAgamamAM naDiyAda ja ...... For Personal & Private Use Only Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 jJAnI bhaktanI pratibhA rahyA. kheDAthI zrI. rAjacaMdra mahemadAvAda sTezane thaI muMbaI vidAya -thayA. zrI. rAjacaMdranA kAkAsasarA DaoN. prANajIvanadAsa jagajIvanadAsa mahetA IDara sTeTanA cIpha meDikala oNphisara hatA. saM. 1955mAM nivRttine arthe zrI. rAjacaMdra tyAM AvyA hatA. gAmamAM mAtra bhAjana jeTalo kALa divase gALatA. ghaNokharo vakhata IDaranA pahADa ane jaMgalomAM pasAra karatA. zrI. rAjacaMdranI manAI hAvAthI janasamAjamAM temanA Agamana viSe kAMI vAta bahAra pADavAmAM AvI nahotI. * IDaranA mahArAjA sAthe zrI. rAjacaMdrane- rAjadharma viSe vAtacIta thaI * hatI. IDaranAM aitihAsika sthaLeA, temAM vasanArA prAcIna lokonI vijayI sthiti, jaina dharma tema ja anya dharmomAM yogya mahApuruSone abhAve AvI gayelI zithilatA ityAdi viSe zrI. rAjacaMdrapAtAnA vicAro temanI AgaLa vyakta karyA hatA. zrI. rAjacaMdranA IDaranivAsanI khabara maLatAM zrI lallujI Adi munie tvarAthI tyAM AvI pahoMcyA. zrI. rAjacaMdrane taddana ekAMta joItuM hatuM eTale AvA prasaMganI temane icchA nahotI. chatAM pote -pharavA jAya tyAre bahAra jaMgalamAM amuka sthaLe maLavA AvavAnI temaNe temane rajA ApI. zrI. rAjacaMdra te pahelethI aparicita mArgomAM mATe avAje gAthAonI dhUna lagAvatA pharavA nIkaLI jatA, ane niyata sthaLe vakhata thatAM AvI pahoMcatA. eka veLA te nIcenI -gAthAonuM raTaNa lagabhaga eka kalAka cAlyuM hatuM : mA mujjhaha, mA rajjaha, mA dussaha ihaniSTha ahe / thiramicchaha jai cittaM vicittajhANapasiddhIe // 48 // jaM kiMcivi ciMtaMto NirIhavittI have jadA sAhU | lavaNa ya eyattaM tadAhu taM tassa NiccayaM jhANaM // 55 // (dravyasaMgraha) For Personal & Private Use Only Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 269bhAvArtha : vividha dhyAnamAM siddhi meLavavAne arthe tamAruM citta jo sthira thayeluM IcchatA ho, to iSTa ane aniSTa viSayomAM moha,. rAga ane dveSa karavAnuM choDI do. || 48 || koI paNa prakAranA viSaya upara dhyAna karatAM sAdhu svarUpasthitirUpa ekAgratA prApta karI sakAmavRttiothI rahita thaI zake, tyAre tene sAcuM dhyAna prApta thayuM kahevAya. ||, papa . koI koI vAra zrI. rAjacaMdra badhAnI vacamAM kalAko sudhI mauna-. paNe samAdhistha rahetA; athavA te badhAne laI dUra pahADo upara cAlyA jatA. te vakhate te evA AtmavegamAM rahetA ke kAMTA, jhAMkharAM kazAnuM, temane bhAna rahetuM nahi ane vegapUrvaka UMce UMce cAlyA jatA. pachI koI zilA upara jaIne besatA ane kAMI paThanapAThana karatA athavA dhArmika vivecana karatA. koI koI vAra to hiMsa pazuonAM nivAsasthAna samIpa ja dekhAtAM. te prasaMgo daramyAna zrI. rAjacaMdra AkhuM "dravyasaMgraha' pustaka munione vAMcI saMbhaLAvyuM hatuM. zrI. rAjacaMdra A vakhate IDaramAM traNa mAsa rahyA hatA. te potAno ghaNo vakhata guphAomAM gALatA. IDarathI vavANiyA tarapha zrI. rAjacaMdra traNeka mAsa mATe gayA hatA. tyAMthI pAchA pharI, thoDo vakhata IDara rahI muMbaI gayA hatA. saM. 1956mAM keTaloka kALa temaNe dharmapuranAM jaMgalomAM gALyo hate. IDarathI saM. 1956mAM zrI. rAjacaMdra amadAvAda pAsenA naroDA gAmamAM munio rahetA hatA tyAM padhAryA hatA. A arasAmAM temaNe strI ane lakSmIne tyAga karyo hato tathA tabiyata sArI thatAM mAtAjInI. rajA maLe saMnyAsa levAnuM dhAryuM hatuM. tyAMthI zrI. rAjacaMdra vaDhavANa gayA hatA. tyAMnA nivAsa daramyAna temaNe "paramakRtaprabhAvaka maMDaLanI sthApanA karI. eka sArI rakamanI. For Personal & Private Use Only Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :270 jJAnI bhakatanI pratibhA TIpa karI, temAMthI mahAna AcAryonA aprasiddha graMthe prasiddha karAvI lokomAM tattvavicArano phelAvA karavA, e tenA hetu hateA. te saMsthAno vahIvaTa pachI sva. revAzaMkarabhAInA putra zeTha maNilAla calAvatA. zrI. rAjacaMdra lakSmIno tyAga karyA pachI bahu vrata pALatA. tene aMge, prabhAvaka maMDaLanAM nANAMnI paDe te tene paNa te aticArarUpe lekhatA. paraMtu A arasAmAM temanI tabiyata dhIre dhIre bagaDatI ja cAlI. * havAphera mATe temane dariyAkinAre muMbaI, mATuMgA, ziva ane navasArI tarapha laI javAmAM AvyA. tyAMthI pachI vaDhavANa ane meharabImAM ANavAmAM AvyA. temanA padmAsana ane kAusaggamudrAnA baMne phoTA * vaDhavANamAM ja A arasAmAM levAmAM AvyA hatA. pachI te rAjakoTa gayA. azaktine lIdhe dAktaroe zrI. rAjacaMdrane vAtacIta paNa vizeSa na karavAnI tajavIja rakhAvI hatI. temanA nAnA bhAI manasukhabhAI tathA zrI. revAzaMkarabhAI, DaoN. prANajIvanadAsa, lImaDIvALA manasukhabhAI vagere temanI sAravAramAM hatA. paraMtu te badhAnI prema ane kALajIbharI sAravAra paNa gamaneAnmukha AtmAne rokI zakI nahi. temanI aMtima avasthAnuM varNana zrI. manasukhabhAI A pramANe kare che: 66 'huM chevaTanI paLa sudhI asAvadha rahyo. te pavitrAtmAe ADakatarI rIte cetavyuM tathApi rAgane laIne huM samajI zakayo nahi....... dehatyAganA AgalA divase sAyaMkALe revAzaMkarabhAI, narabherAma tathA mane kahyuM, ' tame nizciMta rahejo. A AtmA zAzvata che. avazya vizeSa uttama gatine prApta thavAno che. tame zAMta ane samAdhipaNe vartaze. je ratnamaya jJAnavANI A deha dvArA kahI zakAvAnI hatI te kahevAnA samaya nathI. tame puruSArtha karazeA.' AvI spaSTa cetavaNI chatAM ame cetI zakayA nahi. rAtrinA aDhI vAgye atyaMta zaradI thaI. te samaye teozrIe jaNAvyuM, 'nizcita rahe. bhAInuM samAdhisyu bArIkAIthI te vAtamAM bhaLavuM .............. For Personal & Private Use Only Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 1 271 che.' upAya karatAM zaradI gaI. poNA ATha vAgye savAre dUdha ApyuM. -taddana saMpUrNa zuddhimAM mana, vacana ane kAyA paNa hatAM. poNA nave kahyuM, 'manasukha, du:kha na pAmatA. mAne ThIka rAkhaje. huM mArA AtmasvarUpamAM lIna thAuM chuM.' (temanA kahevAthI temane bIjA koca upara khaseDayA, tyAM) te pavitra deha ane AtmA samAdhisthabhAve chUTA paDayA. lezamAtra AtmA chUTo thayAnAM cihna na jaNAyAM. laghuzaMkA, dIrdhazaMkA, meDhe pANI ke AMkhe pANI ke parasevA kazuM nahatuM." Ama saMvata 1957nA caitra vada 5 ne maMgaLavAre bapAre be vAgatAM zrImad rAjacaMdra nAzavaMta dehano tyAga karI gayA. temanAM dharmapatnI pachI potAno kALa ekAMtamAM temaNe ApelA smaraNanI mALAmAM ja gALatAM hatAM. bahu ja thoDA kALamAM temanoM paNa deha chUTI gayA. For Personal & Private Use Only Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-2 gujarAtanA dharmakSetramAM kavizrI rAjacaMdra eka vizeSa sthAna dharAve. che; temAM vaLI dIpAve evuM kAraNa e umerAyuM ke, vizvavaMgha mahAtmA gAMdhIjI emanA guNAnurAgI mitra ane sAdhaka jIvananA ziSyavat, sAthI samA sthAne hatA. tethI karIne zrImad rAjacaMdrajInI jANa (gAMdhIjInI jagamazahura "AtmakathA' vATe) jagatabharamAM phelAI che. joke, te parathI te aMge ghaTata abhyAsa zrImannAM jIvanakArya tathA bodhavacano tema ja sAhityane thayo che, ema na kahI zakAya. dharmajIvanane poSaka evI A sAdhanA-sAmagrIne kadAca sAMpradAyika vADAbaMdhI naDI ke zuM kAraNa, - kavizrInA sAhityano abhyAsa saMpradAyAtIta Dhabe adhyAtma-vidyAnA vicArakoe karavA jevo gaNAya, ema mAnuM chuM. gujarAtanA sAmAjika, dhArmika tathA AdhyAtmika lokajIvananA itihAsamAM kavizrInuM TUMkuM jIvana paNa eka anokhuM prakaraNa banI zake evuM prabhAvazALI ane maulika hatuM. A dRSTie, ApaNI arvAcIna sadI be sadInA ApaNA AvA mahApuruSono abhyAsa AdarapUrvaka thavo joIe. to ja nava-dharmasaMskaraNanuM je yugapravartaka kArya have ApaNA svataMtra rASTra karavAnuM Ave che, te karavAmAM sAcI madada ane dharatInA dhAvaNa jevuM sacoTa piSaNadAyI sava maLe. mAre mana zrImad rAjacaMdranA jIvananuM mahatva eka e kAraNe che ke, te AjIvana zrAvaka dharmamAM chatAM, nirvANa ke mokSadharmanA parama sAdhaka banyA: "saMsAramAM sarasa rahe, ane mane mArI pAsa" - evI eka kaviukti emanA jIvanamAM caritArtha thayelI jovA maLe che. 272 For Personal & Private Use Only Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. pariziSTa-2 " e ja lakSaNane laIne gAMdhIjI khAsa emanA tarapha AkarSAyA hatA; ane e prakAranuM emaNe (temanI "AtmasthAmAM) lakhyuM paNa che. jema ke, temaNe kahyuM, pote hajAronA vepAra, kheDatA, hIrAmotInI pArakha karatA, vepAranA keyaDA ukelatA; paNa e vastu temane viSaya nahatI. temane viSaya - temane puruSArtha to Atma-eLakha - haridarzana hate...." je manuSya lAkhanA sedAnI vAta karI laIne turata AtmajJAnanI gUDha vAto lakhavA besI jAya, tenI jAta vepArInI nahi paNa zuddha jJAnInI che. temane AvI jAtano anubhava mane eka veLA nahi, aneka veLA thayelo. meM emane kadI mUchita dazAmAM nathI joyA." gItAnI dharma-paribhASAmAM kahuM te, kavizrI janmathI Arta-jijJAsu, bhakta hatA, ane kumArAvasthA pUrI karatAM jJAnI bhaktanI koTie pahoMcyA. hatA. pitAnI "18 varSanI umare nIkaLelA apUrva udgAranI nIcenI kaDIe kavizrInA sarva vAcako jANe che:-- "apUrva avasara evo kayAre Avaze, .. kayAre thaIzuM bAhyAntara nircantha je." - A Arta-bhakta-vANI emanA AMtara-jIvananA sahajAdugAra samI hatI. ane aMtaramAMthI tevI ArtinI sahaja-preraNAthI temaNe potAnuM 33 ja varSanuM jIvana pUruM karyuM. emAM je vizeSatA che te e che ke, temaNe satata vairAgyAbhyAsanuM sevana karatAM karatAM gItAne bhAva-saMnyAsa apanAvyo ane yazasvI karyo; zravaNadharma mujaba saMnyAsa-dIkSA lIdhI. nahi. tevI dIkSA levAnI temanI icchA-AturatA hatI ke kema, te kaI jANakAra kahI zake, athavA pachI temanI jIvanakathA parathI anumAnavuM rahyuM. .! - temaNe sarva dharmagraMthone abhyAsa karyo hato. paNa gAMdhIjI lakhe che ke, temano pakSapAta jaina darzana tarapha hato, ema teo mane. zA-18 * * * * For Personal & Private Use Only Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI pratibhA kahetA. temanI mAnyatA hatI ke, jinAgamamAM AtmajJAnanI parAkASThA che. temane A abhiprAya mAre mATe ApI javo Avazyaka che; tene vize huM mata ApavA mane taddana anAdhikArI gaNuM chuM." ("zrImad -rAjacaMdra ane gAMdhIjI' - pA. 55-56) Ama kahIne gAMdhIjIe aMte (rAyacaMdabhAInA dharmane vicAra karatAM) lakhyuM ke, "huM pate te ema mAnanAro chuM ke, sarva dharma te te bhakatanI 'dRSTie saMpUrNa ja che ne sarva dharma anyanI dRSTie apUrNa che. svataMtra rIte vicAratAM sarva dharma pUrNApUrNa che. amuka hada pachI badhAM zAstro baMdhana rUpe lAge che. paNa e te guNAtItanI sthiti thaI. rAyacaMdabhAInI dRSTie te koIne pitAne dharma choDavAnI AvazyakatA nathI. sahu potAnA dharmamAM rahI potAnI svataMtratA eTale makSa meLavI zake che. kema ke, mokSa maLavo eTale sarvAze rAgadveSa rahita thavuM." (sadara pustaka, pA. pa7). zrImanA jIvanamAM saMnyAsa ane vairAgyano vicAra karuM chuM tyAre temane aMge gAMdhIjIe bIjI eka noMdhapAtra vastu kavizrInA svibhAva vize noMdhI che te paNa sAthe sAthe jovA jevI che:: "teo ghaNI vAra kahetA ke, copAsathI kaI barachI bheMke te sahI zakuM; paNa jagatamAM je jUTha, pAkhaMDa, atyAcAra Adi cAlI rahyAM che, dharmane nAme je adharma vartI rahyo che, tenI barachI sahana thaI zakatI nathI. atyAcArothI ukaLa rahelA - temane ukaLI jatA meM ghaNI vAra joyA che. temane AkhuM jagata pitAnAM sagAM jevuM hatuM. ApaNA bhAI ke bahenane maratAM joIne je kaleza ApaNane thAya che, teTalo kaleza temane jagatanAM du:khone, maraNane joIne tho....... rAyacaMdabhAIne deha eTalI nAnI uMmare paDI gayo tenuM kAraNa mane e ja lAge che. temane darada hatuM e kharuM, paNa jagatanA tApanuM For Personal & Private Use Only Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-2 275. je darada temane hatuM te asahya hatuM. peluM zArIrika darada tA je ekaluM hAta to jarUra te tene jItI zakayA hota. paNa temane thayuM ke, AvA viSama kALamAM Atmadarzana kema thaI zake? dayAdharmanI e nizAnI. che." (sadara pA. 76-7) uparanA kathana parathI ApaNe zrImadnA jIvanamAM rAjakumAra siddhArtha - buddhanI jhaLaka-jhAMkhI karI zakIe chIe. emAM narI jaina dharmI sAdhanA manAya che, tenA karatAM kAMIka judI chaTA che ema kahevAya.. ane gAMdhIjI A viSe paNa nIce pramANe noMdhe che ke, AthI ghaNA zrAvako kahe che ke, rAjacaMdrane dharmanuM bhAna. na hatuM; te daMbhI hatA, ahaMkArI hatA. huM pAte te jANuM chuM - daMbhaahaMkAranuM temanAmAM nAma na hatuM." (sadara pA. 78) 66 ...... Ama chatAM, jaina dharmatattva viSe paNa kavizrIno Adara evA ja apUrNa hatA. gAMdhIjI te aMge ema kahe che ke, kavizrI kahetA ke,. * jaina dharma je zrAvakonA hAthamAM na gayA 66 vANiyA te jaina joIne jagata cakita thAta. rahyA che. ......." (pA. 78) hota tA enAM tattva dharmatattvone vageAvI. - A badhuM lAMbAC huM, TUMkamAM chatAM, e batAvavA karuM chuM ke,. zrImad rAjacaMdra zrAvaka dharmane evA uttama jIvI batAvyA ke, zramaNadharmI saMnyAsa-dIkSA levI ja, evuM anivArya na bane. sAcA zrAvaka dharma paNa, bhAvasaMnyAsa gItAkAra je varNave che, ane jene gAMdhIjImAnatA hatA, - te prati laI ya. kavizrIe te dharma AcarI batAvyA,. ane praNAlIgata jaina-vicAramAM eka navuM prasthAna karyuM ema paNa. kadAca hAya. paNa e te jaina tattvajJAnanA adhikArI ke abhyAsIe joIne kahevuM ghaTe; mAro temAM anAdhikAra che. chatAM mane eTaluM lAge che ke, zrImad rAjacaMdranA jIvana viSe vicAra jaina sAMpradAyikatA. chADIne thAya to ApaNane saune temAMthI kImatI bodha maLI zake; temane For Personal & Private Use Only Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI bhaktanI pratibhA viSenI bhakti A prakAre udAra bhAvathI keLavIe, ema mArA jevA anya dharmapraNAlImAM UcharelAne lAge che. eka evo vAdavivAda paNa cAlate jANe che ke, zrImad rAjacaMdra mekSa prApta karI lIdhela, ane e 25 mA tIrthaMkara hatA. A aMge gAMdhIjIe paNa potAne mata darzAvavo paDelo jovA maLe che ke, mukta puruSane joItI vItarAgatA ke tIrthakaranI vibhUtio zrImanne prApta nahotI thaI. sAmAnya manuSyonA pramANamAM zrImadgI vItarAgatA ane vibhUtio ghaNI vadhAre hatI; tethI ApaNe temane laukika bhASAmAM vItarAga ane vibhUtimAna kahIe; mukta puruSane sAru kapAyelI vItarAgatAne ane tIrthaMkaranI vibhUtione zrImad nahotA pahoMcI zakyA, evo mAro dRDha abhiprAya che." Ama kahenAra vyakti gAMdhIjI jevA emanA mitra ane nikaTanA sAthI-sAdhaka puruSa che. tethI te mAno ke na mAnavo evuM nathI kahete. huM ema mAnuM chuM ke, temAM vAdavivAda na hoya; kAraNa ke, A prakArano abhiprAya, ate jotAM, vyaktinI adhyAtma-siddhi viSenI aMgata samaja tema ja zraddhAbhaktino viSaya che. e tarkane viSaya nathI. zrImamAM parama guru-bhaktibhAvavALo mANasa temane mukta tIrthakara mAne; ane pitAnI bhakti mATe e prakArano iSTa bhAvAropaNa kare. Ama ja. gAMdhIjIne avatAra mAnavA vize paNa banatuM nathI jotA? iSTa mahA puruSanI stutinI AvI eka lakika rIti ja che. kahevAnI matalaba ke, AvA vyaktibhAvagata vicArane vastugata vAstavikatA samajIne, nAhaka koI vyakti vize, vAdavivAda ghaTe nahIM. ApaNA jevA sAmAnya saMsArI chatAM mukti mATe mathavA icchatA jijJAsuo mATe te, (gAMdhIjI pote kahe che ema) evo ja bhAva ghaTe ke, "ApaNe saMsArI jIvo chIe, tyAre zrImada asaMsArI hatA. ... ApaNe kadAca mokSathI dUra bhAgatA hoIzuM tyAre zrImad vAyuvege. 5 nA pramANamAM zrImadanI pAvAgatA ane vibhati ... - For Personal & Private Use Only Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-2 mekSa tarapha dhasI rahyA hatA.......... zrImad rAjacaMdra asAdhAraNa vyakti hatA. temanAM lakhANa e emanA anubhavanA biMdu samAM che. ... je potAnuM kartavya jANavA utsuka che, temane zrImanAM lakhANomAMthI bahu maLI raheze, evo mane vizvAsa che; - pachI bhale te hiMdu ho ke anyadharmI." [zrImad rAjacaMdra bAlabodhanI prastAvanAmAMthI jaNAvI "prabuddha jIvana" (1-2-67)mAM AvelA utArAmAMthI.] Aje hiMdane ApaNo samAja je kakSAe potAnI svataMtra svarAjanI dharmayAtrA zarU kare che, te vakhate zrImad rAjacaMdrane mATenI AvI udAra bhAvabhakti dharIne jo cAlIe, to gaI sadInA ApaNA A dharmapuruSanuM uttama tarpaNa karI zakIe - ema karIne emanI pAsethI ApaNa saune maLelA moMghAmUlA vArasAne zobhAvI zakIe. - 16-11-'67 For Personal & Private Use Only Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI rAjacaMdra [jIvanayAtrA tathA vicArane] zrImad rAjacaMdranA jIvananI rUparekhA, gAMdhIjInAM saMsmaraNA, ane 'tIvyAkhyAnAnI maLIne thatI zrImadnI ' jIvanayAtrA ' tathA sAthe temanAM lakhANAmAMthI viSayavAra pasaMda karelAM 'vicAraratnA '- maLIne thatuM upayAgI samagra pustaka. kiM03.50 prAptisthAna navajIvana prakAzana madira amadAvAda-14 For Personal & Private Use Only Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anya dharmagraMtho izAvAsya upaniSa saMpA0 maganabhAI desAI 2.00 buddhiyoga - 3-4 saMpA. maganabhAI desAI 10.. 5 jathadegthI [ graMthasAhebamAMthI pAMca vyaktiotro]. saMpA. gopALadAsa paTela japamALA [guru nAnakanI vANImAMthI] saMpA. gopALadAsa paTela 30.00 guru nAnakanAM bhakti-5de saMpAgopALadAsa paTela zrI maganabhAI desAI - kAntadazI" kulapati 10.00 leTa kaMcanalAla parIkha Ama-dhanamALA saMpA0 kamubahena puche chapaTela 10.00 pArasamaNi saMpA0 kamubahena puche cho0 paTela guru nAnakanI vANI saMpAgopALadAsa paTela 50.00 sata kamInI vANI sapA, gopALadAsa paTela dAdU bhagatanI vANI saMpA0 gepALadAsa paTela 50.00 dariyA bhagatanI vANI saMpA gopALadAsa paTela 15.00 sata mabhUkAsanI vANa saMpAgopALadAsa paTela 2500 sata pahadAsanI vANI saMpA mepALadAsa paTela zrImad bhAgavata saMpA gopALadAsa paTela (BsamAM) vAgavAsiSTha saMpA gopALadAsa paTela (presamAM) saMta phrAnsisa prA manajIbhAI (presamAM) muMDakepaniSada saMpA, maganabhAI desAI (presamAM) kenepaniSada saMSA maganabhAI desAI- (BsamAM) mAMDropaniSada saMpA maganabhAI desAI (presamAM) yAga eTale zuM? saMpAi maganabhAI desAI presamAM) sukhamanI sapa0 maganabhAI desAI 5.00 jajI sapATa maganabhAI desAI 5,0 For Personal & Private Use Only