________________
કુમારિલભટ્ટ
૧૬૧ કર્મકાંડિયે કા નહીં. અતએ અકસ્માત કુમારિલ જેસે મહાન મીમાંસક કા ઉસ સ્થલ મેં જન્મ હોના નહીં જંચતા. (૨) કઈ કોઈ કુમારિલ કે આસામી ઔર બંગાલી ભી બતલાતે હૈં. કુમારીપૂજાપ્રધાન કામરૂ૫ (આસામ) યા ઉત્તર બંગાલ મેં જન્મ હાને કે હી કારણ ઉનકા જન્મનામ પ્રાકૃત-ભાષા મેં કુમારિલ રખા ગયા તથા બંગાલી ભટ્ટાચાર્ય–વંશ મેં જન્મ લેને કે કારણ કે ભટ્ટ યા ભટ્ટાચાર્ય કાલાય. પર યે બાતેં ભી ઠીક નહીં જંચતીં. ઉન કા જન્મનામ કુમારિક નહીં થા. ઉનકા દૂસરા નામ થા. જબ વે વિહાર કે એક બૌદ્ધ-વિદ્યાલય મેં અપના નામ બદલ કર, અપને કે બૌદ્ધ બતલા કર, બૌદ્ધ દર્શન કી શિક્ષા લે રહે થે ઉસ સમય યહ કલ્પિત નામ ઉહેને રખા થા. ઉનકા જન્મનામ વાસ્તવ મેં “સુબ્રહ્મણ્ય” થા, જસા કિ આગે કે પદ્ય સે પ્રકટ હોતા હૈ–
विशिष्टं कर्मकाण्डं त्वमुदर ब्रह्मणःकृते । सुब्रह्मण्य इति ख्याति गमिष्यसि ततोऽधुन ॥
| (શંકરદિગ્વિજય-સ. ૧, ક્ષેત્ર ૫૪) ઇસ લોક મેં શિવજી દેવતાઓં કી પ્રાર્થના સે અપને પુત્ર સ્વામી કાર્તિકેય કે કર્મકાંડ કે ઉદ્ધારાર્થ સુબ્રહ્મણ્ય નામ સે જન્મ લેને કે લિયે આદેશ દે રહે હૈં. ઉન્હીં સુબ્રહ્મણ્ય કા આગે કુમારિલ નામ પડા. યહ નામ વાદિયે કે સામને અધિક જાગરુક હેને તથા ઈસ નામ કે સાથ બૌદ્ધ વિદ્યાલય મેં પઢતે સમય અનેક ઘટનાઓ કા સંબંધ હોને કે કારણ ઉનકે ગ્રંથ કે સાથ અધિક પ્રસિદ્ધ હુઆ. રહ ગઈ “ભટ્ટ' પદવી, સે વહ બંગાલી બ્રાહ્મણ કે લિયે હી નહીં હૈ. કોઈ ભી કર્મકાંડી વેદપાઠી યજ્ઞકારયિતા બ્રાહ્મણ ભટ્ટ કહા જા સકતા હૈ. દક્ષિણે વેદપાઠી બ્રાહ્મણ ભી ભટ્ટ કહલાતે હૈ. ઇતર લોગ ભી કાશીજી મેં ઇસ નામ કા ઉપયોગ અપને નામે કે સાથ કરતે હૈ. અતઃ આસામ, વિહાર યા બંગાલ મેં ઉનકા જન્મ હોના ઠીક નહીં જચતા હૈ.
શંકર દિગ્વજય” કે અનુસાર કુમારિક કા મૂલસ્થાન પ્રયાગરાજ' પ્રકટ હોતા હૈ. યદ્યપિ ઉસમેં ઐસા નહીં લિખા હૈ કિ ઉનકા જન્મ પ્રયાગ મેં હુઆ થા, તથાપિ સકુટુંબ તથા શિષ્યમંડલી સહિત વે વહાં નિવાસ કરતે થે, ઈસકા ઉલ્લેખ મિલતા હૈ. શંકરાચાર્ય ને પ્રયાગ કે હી ઉનકા સ્થાયી નિવાસસ્થાન સમઝા થા. ઈસીસે વે સીધા પ્રયાગ હી ઉનસે શાસ્ત્રાર્થ કરને કે લિયે ગયે થે. ગંગાસ્નાન કરતે સમય શંકર કે જ્ઞાત હુઆ થા કિ કુમારિક બૌદ્ધ ગુરુ કો દેખા દે કર વિદ્યાધ્યયન કરને કે પ્રાયશ્ચિત્ત રૂપ મેં સુલગતી હુઈ ભૂસી કી આગ મેં દેહાતિપાત કર રહે હૈ જૈસા કિ આગે કે લોક સે પ્રકટ હોતા હૈ –
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
