________________
૧૬૮
શુભસંગ્રહ-ભાગ ૭ મે
२८-रामायणी शक्ति
[લેખક શ્રી. નલિનીકાન્ત ગુપ્ત, અરવિંદ આશ્રમ-પાંડીચેરી]
કવિત્વ કી દૃષ્ટિ સે અતુલનીય હેને પર ભી રામાયણ કેવલ એક કાવ્યમાત્ર હી નહીં હૈ; રામાયણ હું એક શક્તિ.
યહ રામાયણી શક્તિ, ભારત-શક્તિ કા એક પ્રધાન અંગએક મુખ્ય સ્વરૂપ હૈ. જિન મંત્રશક્તિ ને ભારત કી શિક્ષાદીક્ષા કે, ભારત કે ધર્મકર્મ કે એક મહાન વૈશિષ્ટય પ્રદાન કર નિર્મિત કિયા હૈ, ઉન સબ મેં વાલ્મીકિ કી યહ ગાથા એક વિશેષ અવદાન છે.
પ્રથમ વેદ ઔર ઉપનિષદુ, ઇનકે બાદ રામાયણ ઔર મહાભારત, તીસરે પુરાણ એવં ચૌથે ધર્મ યા સ્મૃતિશાસ્ત્ર હૈ. ભારત કી સમસ્ત શિક્ષાદીક્ષા ઈહીં ચાર પ્રસ્થાન કે દ્વારા હુઈ હૈ. ઇન્હીં ચારે ને ભારતીય જીવનપ્રતિભા કે આકૃતિ ઔર પ્રકૃતિસ્વરૂપ ઔર સ્વભાવ પ્રદાન કિયા હૈ.
ભારત કી આદિમૂલ માતૃશક્તિ હૈ વેદ. ભારત કી અંતરાત્મા યહીં હૈ. દૂસરે છેર પર, ભારત કે દૈહિક આયતન કા વિધાન હૈ મૃતિ. યહ બાહરી ધૂલ કર્મક્ષેત્ર કી, વ્યાવહારિક જીવનયાત્રા કી વ્યવસ્થા હૈ. ઇન દોને છોરે કે-ઈસ અંતરાત્મા ઔર દેહ કે બીચ મેં જે અંતઃકરણ કી પૃથક પૃથફ ભૂમિયાં હૈ, ઉનકા નિર્માણ કિયા હૈ રામાયણ, મહાભારત ઔર પુરાણો ને.
વેદઉપનિષદ ભારત પ્રતિભા કી બુનિયાદ હૈ, પર વહ બુનિયાદ બહુત અંદર, બહુત ગહરી ઔર લોકદષ્ટિ સે પરે હૈ. ઉસકે સત્ય, શાશ્વત, અવ્યય, સ્થાણુને ગુપ્ત રૂપ સે પીછે એ સમસ્ત ભારતજીવન કે ધારણ કર રખા હૈ ઔર વહ સબ મેં શક્તિ કા સંચાર કર રહા હૈ. દૂસરી ઓર સ્મૃતિ કેવલ ઉસકી પ્રશાખાપત્રમાત્ર હૈ, વહ ઉસકે કેવલ બહિરંગ કા વિકાસ હૈ. સ્મૃતિ કી સત્ય દેશ, કાલ ઔર પાત્ર કે નિયમાધીન હૈ, વહ નિત્યપરિવર્તન નશીલ હૈ. રામાયણ-મહાભારત ભારતીય જીવન કે પ્રધાન કાંડ છે, ઔર પુરાણું હે ઈનકી કતિષય મુખ્ય શાખાએં.
અંતરાત્મા કે સત્ય કે, વૈદિક ઔપનિષદિક સિદ્ધિ કે રામાયણ ઔર મહાભારત હી ને જીવન મેં-માણે કે સ્પન્દનારૂપ મેં સચલ મૂર્ત કર કે ધારણ કરને કી ચેષ્ટા કી હૈ ઔર પુરાણ ને ઉસી પ્રાણલીલા કે વિશદ વિવરણદ્વારા વ્યાખ્યા કરકે વિશેષરૂપ સે સ્પષ્ટ ઔર વિશેષરૂપસેનિત્યનૈમિત્તિક વ્યવહાર બનાના ચાહા હૈ. આરણ્યક મેં સાધકમંડલી કે મધ્ય મેં વેદશક્તિ છિપી હુઈ હૈ. પરંતુ જનસાધારણ મેં, સમાજ કે જીવન મેં જે શક્તિ પ્રકટ હૈ વહ પ્રકાશ્ય મેં નિકલતી
www.umaragyanbhandar.com
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
