________________
બૌદ્ધ તીર્થ સ્થાને પર એક એતિહાસિક દષ્ટિ ૨૫૧ શિલાલેખ મેં એક “રાજગહનપ” (રાજગૃહ-નૃપ) કા પ્રસંગ આયા હૈ. પરંતુ ઈસકા ઠીક ઠીક પતા લગાના કિ યહ રાજગૃહ-નૃપ કૌન હૈ, બહુત કઠિન હૈ. હાં, યહ નિશ્ચય હૈ કિ ઈસ રાજા કી રાજધાની રાજગૃહ મેં થી, ઔર વહ ખારવેલ કે સમકાલીન થે. પાંચવી શતાબદી મેં ચીની યાત્રી ફાહિયાન ને ઇસ સ્થાન કી યાત્રા કી થી. ઉસકે વર્ણનાનુસાર ઉસ સમય પુરાના રાજગૃહ જનશુન્ય થા, કિંતુ નયે રાજગૃહ મેં કઈ એક વિહાર થે, ઔર અજાતશત્રુ કા બનવાયા હુઆ સ્તૂપ તબ તક વર્તમાન થા. સન્ ૬૩૭ ઇવી મેં હ્યુએનશંગ ને ઈસ સ્થાન કી યાત્રા કા, ઉસ સમય નગર કી બાહરી દિવાલેં તો નષ્ટ હે ગઈ થી, કિંતુ ભીતરી શેષ થીં. નગર કે સબ નિવાસી બ્રાહ્મણ છે. બૌદ્ધ લોગોં કા યહ તીર્થસ્થાન થા. ઉસ સમય રાજગૃહ કી ખ્યાતિ ભારત કે બાહર ભી થી, કાંકિ બલખ દેશ મેં
એક નગર “છોટા રાજગૃહ' કે નામ સે થા, જહાં પર લગભગ ૧૦૦ વિહાર ઔર ૩૦૦૦ હીનયાન-સિદ્ધાંત કે અનુયાયી બૌદ્ધ થે.
આજકલ રાજગૃહ મેં તીર્થયાત્રી પ્રચુર સંખ્યા મેં આતે હૈ, જિનમેં અધિકતર જૈની હૈં; કયોંકિ જૈસા પહલે કહા જા ચુકા હૈ, મહાવીરજી ને ભી અપના બહુતસા સમય રાજગૃહ કે આસપાસ હી વ્યતીત કિયા થા. જૈનિયોં કે મંદિર થી પાંચ પહાડિયા પર બને હુયે હૈ. કેવલ વૈભાર ગિરિ પર પાંચ જૈન મંદિર હૈ. હિંદુઓ કા ભી યહ તીર્થસ્થાન હૈ; કાંકિ યહાં પર કઈ એક ગરમ પાની કે કુંડ હૈ, જિનકે હિંદૂ લોગ ઈશ્વર કે વિભવ કા પ્રકાશક સમઝ કર પૂજતે હૈ. યહ ગરમ જલ કે કુંડ સરસ્વતી નદી કે દોનાં તટ પર સ્થિત હૈ, જિનમેં સે સાત વૈભાર ગિરિ કે કિનારે ઔર છેઃ વિપુલગિરિ કે કિનારે પર હૈ. વૈભારગિરિવાલે કુંડ કે નામ હૈ– ગંગાકુંડ, યમુનાકુંડ, અનંત ઋષિકુંડ, સપ્તર્ષિકુંડ, વ્યાસકુંડ, માર્કડેયકુંડ ઔર બ્રહ્માકુંડ. ઇન કુંડે કે ચારે એર હિંદુઓ કે મંદિર બને હુયે હૈ. વિપુલગિરિ કે કુંડે કે નામ હૈ–સીતાકુડ, સૂર્યકુંડ, ગણેશકું, ચંદ્રમાકુંડ, રામકુંડ ઔર શૃંગી ઋષિકુંડ. શૃંગી ઋષિકુંડ પર મુસલમાન ને અપના અધિકાર જમા લિયા હૈ, જિસકે વે અબ મખદુમકુંડ કહતે હૈ. ઇન કુંડ પર હર તીસરે સાલ મેલા લગતા હૈ, જિસમેં સહસ્ત્રોં કી સંખ્યા મેં લોગ એકત્રિત હેતે હૈ. ઇન કુંડે કા જલ પીના સ્વાથ્ય કે લિયે અત્યંત લાભદાયક હૈ. કુંડે મેં સ્નાન કરને સે ભી બહુતસે રોગ નષ્ટ હેતે હૈં. બહુધા લોગ જલવાયુ પરિવર્તન કે લિયે ઇસ સ્થાન મેં આયા કરતે હૈ. યદિ ઇસ સ્થાન મેં એક અચ્છા સૈનીટેરિયમ બનાયા જાય, તો જનતા કા બહુત ઉપકાર હો સકતા હૈ. યાત્રિય કે ઠહરને કે લિયે યહાં જૈનિ કી કઈ ધર્મશાલામેં ભી હૈ. બૌદ્ધોં કા ભી એક છોટા
www.umaragyanbhandar.com
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
