________________
શુકલપક્ષિક-કૃષ્ણપાક્ષિક વિચાર
૧૭૫ त्रापार्द्धपुद्गलपरावर्त्ताधिकसंसारस्यैव कृष्णपाक्षिकत्वप्रतिपादनात् । तदुक्तं-[श्रा. प्र.] जेसिमवड्ढो पुग्गलपरिअट्टो सेसओ उ संसारो । ते सुक्कपक्खिआ खलु अहिए पुण काहपक्खिआ । _ "येषामपाईपुद्गलपरावर्त्त एव शेषः संसारस्तत ऊर्ध्व सेत्स्यन्ते, ते शुक्लपाक्षिकाः क्षीणप्रायसंसाराः । ग्वलुशब्दो विशेषणार्थः, प्राप्तदर्शना अप्राप्तदर्शना वा सन्तीति विशेषयति । अधिके पुनरपार्द्धपुद्गलपरावर्तात्संसारे oriાક્ષિા: પૂરા થંઃ '' ,
વજ્ઞલ વૃત્ત ચાવવૃત્તાવશુકd, “તત્રાધિ જુવાણિજો पाद्ध पुद्गलपरावर्तान्तर्गतसंसारः। यत उक्त 'जेसिमवड्ढों पुग्गल.' इत्यादि।
ततो हि क्रियावादिनः शुक्लपाक्षिकत्वं भजनीयमेव लभ्यते । अक्रियावादिनोपि नियमतः कृष्णपाक्षिकत्व मिति विघटते एव, अपार्द्धपुद्गलपरावर्त्ताभ्यन्तरीभूत संसाराणामप्यक्रियावादिनां संभवात् तस्यापि कृष्णपाक्षिकत्वमज नाया एवं संभवात् । नास्तिकत्वपक्षो ह्यक्रियावादः, 'अस्थि त्ति किरियावाई वयन्ति णस्थित्ति अकिरियवाई'त्तिव चनात् । स च कर्मवैचित्र्यवशादल्पतरभवानामपि प्रदेश्यादिवद् भवतीति । अत एव भगवत्यां सुक्कपक्खिआ जह सलेस्स' त्ति सलेश्यातिदेशेन शुक्लपाक्षिकस्याप्यक्रियावादसंभव उपदर्शितः । तथा च सलेश्याधिकार प्रश्ननिर्वचनसूत्रं'सलेस्साण भते जीवा कि किरियावादी ! पुच्छा । गोयमा ! किरियावांदीवि जाव वेणईअवादीवि" त्ति । અર્ધ પુદ્ગલપરાવર્ત કરતાં અધિક સંસાર જેઓનો શેષ હોય તેવા જ જીવોને કૃષ્ણ પાક્ષિક કહ્યા છે. જેમ કે શ્રાવકપ્રતિ વૃત્તિમાં કહ્યું છે કે “જેઓને વધુમાં વધુ દેશોને અધ પુલપરાવત્ત સંસાર જ શેષ છે-તે પછી સિદ્ધ થવાના છે તેઓ શુકલપાક્ષિક છે, જ્યારે એના કરતાં અધિક સારવાળા કૃષ્ણ પાક્ષિક છે. શુકલપાક્ષિક એટલે ક્ષીણપ્રાય સંસારવાળા “ ખલુ” શબ્દ વિશેષતાને સૂચવે છે. તે વિશેષતા એ કે આ જેવો સમ્યકત્વ પામેલા હોય કે ન પણ હોય.
ક્ષિક એટલે કરકમ કરનારા '' ગબિન્દુવૃત્તિમાં પણ કહ્યું છે કે, તેમાં પણ શુકલપાક્ષિક એટલે દેશોન અધપુગલ પરાવર્ત કરતાં એ છા સંસારવાળે, કેમકે શાસ્ત્રમાં જે સિમવડ......” ઈત્યાદિ કહ્યું છે.” આ ગ્રન્થવચને પરથી જણાય છે કે ‘ક્રિયાવાદી શુકલપાક્ષિક જ હોય એ નિયમ નથી, પણ ભજના જ છે, કારણ કે દેશના અર્ધ પુદ્ગલપરાવર્ત કરતાં વધુ અને એક પુદ્ગલ પરાવર્ત કરતાં ઓછા સંસારવાળા એ કિયાવાદી છે પણ શુકલપાક્ષિક નથી. એમ “અકિયાવાદી કૃષ્ણ પાક્ષિક જ હોય એ નિયમ પણ રહેતો નથી, કારણ કે દેશનઅર્ધ પુદ્ગલપરાવર્ત કરતાં અલ્પ સારવાળા પણ કેટલાક જીવે અકિયાવાદી હોય છે. જેઓ કૃષ્ણપાક્ષિક તે હોતા નથી. (કારણ કે દેશના અર્ધપુદ્ગલ કરતાં વધુ સંસારવાળાને જ કૃષ્ણપાક્ષિક કહ્યા છે.) આવા અલ્પસંસારી જીવો પણ અકિયાવાદી હોય છે તે નીચેની વાત પરથી જણાય છે. “ક્રિયાવાદીઓ “અરિત' એમ બોલે છે. જ્યારે અક્રિયાવાદીઓ નાસ્તિ” એમ બોલે છે-”-ઈત્યાદિ વચન નાસ્તિકત્વ પક્ષને જ અક્રિયાવાદ તરીકે જણાવે છે, જે, કર્મની વિચિત્રતાના કારણે અલ્પતર ભવવાળા ને પણ પ્રદેશ રાજા વગેરેની જેમ હોય છે. १ अस्तीति क्रियावादिनो वदन्ति, नास्तीति अक्रियावादिनः । १ शुकलपाक्षिका यथा सलेश्याः । २. सलेश्या भगवन् ! जीवाः कि क्रियावादिनः ? प्रश्न, गौतम ! क्रियावादिनोपि यावत् वैनयिकवाद्यपि । ३. मिथ्यादृष्टिर्यथा कृष्णपाक्षिकाः । ४. कृष्णपाक्षिकाः भगवन् ! जीवाः किं ब्रियावादिनः १ प्रश्न, गेम! नोनियावादिनः, अत्रियावादिनोपिमहानिकवादिनोऽपि वैनयिकवादिनो पीति ।
