________________
અધ્યાત્મજ્ઞાન
૪૯
-
तदेतदध्यात्मध्यानमविकल्पसमाधिसंबन्धबन्धुरमित्येतदेवामिष्टुवन्नाह
एयं परमं नाणं परमो धम्मो इमो चिय पसिद्धो ।
एयं परमरहस्सं णिच्छयसुद्धं जिणा बिति ॥१०॥ (एतत्परम ज्ञान परमो धर्मो ऽयमेव प्रसिद्धः । एतत्परमरहस्यं निश्चयशुद्ध जिना ब्रुवते ॥१००।)
एयं परमंति । एतदध्यात्मध्यानं परम ज्ञान, ज्ञानस्य विरतिफलत्वाद्, विरतेश्च समतासारत्वात् , समतायाश्चैतदायत्तत्वादिति भावः। परमो धर्मोऽयमेव प्रसिद्धः दुर्गतौ पततो जन्तोर्धरणात् सिद्धिगतौ नियमेन धारणाच्च । एतच्च परमरहस्यमुत्कृष्टोपनिषद्भूतं, निश्चयशुद्ध पारमार्थिकनयविशदीकृत जिनास्तीर्थकरा अवते । यागमः- [ ओ० नि०] परमरहस्समिसी(मी)ण समत्तगणिपिडगझरिअसाराण । परिणामिय पमाण णिच्छयमवलंबमाणाण ॥ ७६० ॥ [पंच व० ६०२ ] ॥१००।। अध्यात्मस्य प्रवचने परमरहस्य वादेव परीक्षकैः सर्वत्र तदनुल्लङ्घनेनैव प्रवृत्तिः कर्त्तव्येत्यभिप्रायवानाह
अज्झप्पाबाहेणं विसयविवेगं अओ मुणी विति ।
जुत्तो हु (हि) धम्मवाओ ण सुकवाओ विवाओ वा ॥१०१॥ (મધ્યામાવાન વયનિવેમતો મુનયો યુવતિ | યુ વહુ(હિ) ધર્મવાવો ન સુન્નવાહો વિવારો વા 8)
अज्झप्पाबाहेणं ति । अतोऽध्यात्मस्य परमरहस्यत्वादध्यात्माबाधेन स्वपरगतमैच्यादिसमन्विબળતણનો નાશ કરી પછી પોતે પણ સ્વયં નાશ પામી જાય છે તેમ આ વિકલ્પ પણ અશુભવિકલ્પની જાળને ઉછેદ કરી સ્વયં શાંત થઈ જતો હોઈ આ શુદ્ધવિકલ્પ અવિકલ્પ સમાધિને સમ્યફપ્રકારે જનક બને છે. છેલ્લા
[અધ્યાત્મજ્ઞાનની સ્તુતિ]. આમ આ અધ્યાત્મધ્યાન અવિકલ્પસમાધિના જનકન્વરૂપ સંબંધને ધરાવતું હોઈ ઘણું સુંદર છે. તેથી તેની જ સ્તવના કરતા ગ્રંથકાર કહે છે–
ગાથાર્થ –આ અધ્યાત્મધ્યાન જ પરમજ્ઞાન છે, પરમધર્મ તરીકે આ જ પ્રસિદ્ધ છે, આ જ નિશ્ચયશુદ્ધ પરમ રહસ્ય છે એવું શ્રી તીર્થંકરો કહે છે. - જ્ઞાનનું ફળ વિરતિ છે જેને સાર સમતા છે. આ સમતા અધ્યાત્મધ્યાનને આધીન છે માટે શ્રેષ્ઠજ્ઞાનનું પરંપરાએ જે સારભૂત કાર્ય છે તે સમતા આ અધ્યાત્મધ્યાનથી થતી હાઈ એ અધ્યાત્મધ્યાનને પરમજ્ઞાન કહ્યું છે. એમ એ દુર્ગતિમાં પડતા જીવને ધારનાર (બચાવનાર) હોઈ તેમજ સિદ્ધિગતિમાં અવશ્ય ધારનાર (લઈ જનાર-ટકાવનાર) હાઈ પરમ ધર્મ છે. પારમાર્થિકનય-નિશ્ચયનયથી વિશદ બનેલ તે ઉત્કૃષ્ટ ઉપનિષદભૂત છે. એઘિનિયુક્તિ (૭૬૦) (અને પંચવતુ-૬૦૨) માં કહ્યું છે કે- જેઓએ સમસ્ત દ્વાદશાંગીને સાર ધારી રાખે છે તેવા અને નિશ્ચયનું અવલંબન કરતા એવા ત્રષિઓને આ પરમરહસ્ય તરીકે સંમત છે કે પરિણામ એ પ્રમાણે છે. (અથોત બાહ્યક્રિયાને 'હ પણ જીવના અધ્ય વસાય જ કમનાબંધ કે નિજરા વગેરેમાં મુખ્ય ભાગ ભજવે છે.)' ૧૦૦! આમ પ્રવચનમાં અધ્યાત્મ જ પરમરહસ્યભૂત હાઈ પરીક્ષકોએ સર્વત્ર તેનું ઉલ્લંઘન ન થાય એ રીતે જ પ્રવૃત્તિ કરવી જોઈએ એવા અભિપ્રાયવાળા ગ્રંથકાર કહે છે
