________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श० ११ उ० ३ सू० १ पलाशजीवनिरूपणम्
२८७
एतेषु पलाशेषु न उत्पद्यन्ते, पलाशस्य । प्रशस्तत्वात्, देवानां च प्रशस्तेष्वेव उत्पलादि वनस्पतिषु उत्पत्तिसंभवात्, अतएव उत्पलोद्देशके देवेभ्यः उद्द्वत्ता उत्पधन्ते इत्युक्तम् । गौतमः पृच्छति - 'लेसासु- तेणं संते ! जीवा किं मण्डलेस्सा, नीललेस्सा, काउलेस्सा?' हे भदन्त ! लेश्यासु पविधासु मध्ये लेश्याद्वारे इत्यर्थः, ते खलु जीवाः किं कृष्णलेश्या भवन्ति ? किंवा नीललेश्या भवन्ति ? किंवा कापोतश्या भवन्ति ? भगवानाह - 'गोयमा ' कण्डलेस्सा वा, नीललेस्सा वा, काउले सावा, छन्त्री भंगा, सेमं तचेत्र' हे गौतम! पलाशजीत्राः कृष्णलेश्या वा भवन्ति, नीललेश्या वा भवन्ति, कापोतलेश्या वा भवन्ति, एवं रीत्या उत्पलोक्तप्रदर्शित की गई है । देव जो पलाश वनस्पति में उत्पन्न नहीं होते हैं इसका कारण यह है कि पलाश वनस्पति अप्रशस्त वनस्पति है । अप्रशस्त वनस्पतियों में देवों का उत्पाद नहीं होता है । प्रशस्त वनस्पतियों में उत्पलादि जैसी सुन्दर वनस्पतियों में ही इनका उत्पाद होता है । इसीलिये उपलोद्देशक में " देवों से चलकर जीव उत्पलों में उत्पन्न होते हैं" ऐसा कहा है।
अब गौतम प्रभु से ऐसा पूछते हैं- 'लेसासु णं भंते! जीवा किं कण्हलेस्सा, नीललेस्सा, काउलेस्सा' हे भदन्त ! छह प्रकार की लेइयाओंमें से थे जीव क्या कृष्णलेश्यावाले होते हैं या नीललेल्यावाले होते हैं, या कापश्यावाले होते हैं ? इसके उत्तर में प्रभु कहते हैं' गोयमा' हे गौतम ! पलाश जीव कृष्णलेइयावाले भी होते हैं, नीलयावाले भी होते हैं और कापोतले यावाले भी होते हैं ? इस प्रकार
નથી. દેવા ત્યા ઉત્પન્ન ન થવાનુ. કારણ એ છે કે પલાશ અપ્રશસ્ત વનસ્પતિ ગણાય છે. અપ્રશસ્ત વનસ્પતિઓમાં દેવાની ઉત્પત્તિ થતી નથી— પ્રશસ્ત વનસ્પતિયામાં જ- ઉત્પલાદિ જેવી સુંદર વનસ્પતિમાં જ દેવેશ ઉત્પન્ન થાય છે. તેથી જ ઉત્પલાવેશકમાં એવુ કહ્યું છે કે દેવગતિમાંથી ચવીને જીવ ઉત્પલામા પણ ઉત્પન્ન થાય છે ”
गौतम स्वाभीने प्रश्न- " केसासु णं भंते ! जीवा किं कण्हलेरखा, नीललेस्सा, काउलेस्ला ?” हे लभवन् । ते व अर्ध अर्ध वेश्याभोवाणा होय છે? શુ' કૃષ્ણ લેશ્યાવાળા હાય છે ? કે નીલ લેસ્યાવાળા હોય છે ? કે કાપેાત લેશ્યાવાળા હાય છે ?
મહાવીર પ્રભુના ઉત્તર- હે ગૌતમ! પલાશસ્થ જીવા કૃષ્ણે લેસ્યાવાળા પશુ હોય છે, નીલ લેસ્યાવાળા પશુ હાય છે અને કાપાતલેશ્યાવાળા પશુ
