________________
३९८
भगवतीस्ने पन्नत्ते' हे गौतम ! लोकः सुप्रतिष्ठकसंस्थितः-सुपतिष्ठक-संस्थापनकं घटस्थापनोपकरणं, तस्मिन् स्थापितं घटादि ग्रहीतव्यम् । तादृशेने व लोकसादृश्योपपत्ति संभवात् , तदाकारो यथा- इति, तदेव दर्शयति-तंजहा-हेट्ठा वित्यिन्ने मझे संखित्ते जहा सत्तम सए पढमुद्देसए जाव अंतं करेंति' । तद्यथा-अन्ते विस्तीर्णः मध्ये संक्षिप्तः यथा सप्तमशतके प्रथमोद्देश के प्रतिपादितस्तथैवात्रापि प्रतिपत्तव्यः, यावत्-उपरिविशालः, अधःपल्यङ्कसंस्थानसंस्थितः, मध्ये वरवनविग्रहीतः वरवज्रमध्यमागवत् प्रालः, उपरि ऊर्ध्वमृदङ्गाकारसंस्थितः, तस्मिश्च खलु शाश्वते. लोके अन्ते विस्तीर्णे, मध्ये सक्षिप्ते, उपरि विशाले, अधःपल्यङ्कसंस्थानसंस्थिते, आकार जैसा कहा गया है । घट जिस पर रक्खा जाता है ऐसा उपकरण का नाम सुपतिष्ठक है। इस पर स्थापित हुआ घटादि पदार्थ सहित यह यहां ग्रहण करना चाहिये. क्योंकि ऐसी स्थिति में ही लोक के आकार का साद्रश्य घट सकता है। यह नीचे विस्तृन, मध्य में संकीर्ण और फिर विस्तृत होकर कार में संकीर्ण होता है। इसका आकार टीकामें दिया है सो इसके अनुसार समझ लेवें. दोनों हाथ फैला कर-कटि पर दोनों हाथ रखने पर मनुष्य का जैसा आकार बन जाता है-ठीक इसी प्रकार से यह आकार होता है। इसी बात को सूत्रकार 'तंजहा हेहा बिस्थिन्ने, मज्झे संखित्ते, जहा सत्तमसए पढमुद्देसए जाच अंत करेंति' जिस प्रकार से सप्तमशतक के प्रथम उद्देशक में लोक के आकार का प्रतिपादन किया गया है-पैसा ही आकारप्रतिपादन यहां पर भी करना चाहिये-यह लोक नीचे विस्तीर्ण है, मध्य में सक्षिप्त-संकीर्ग है. ऊपर में ऊर्ध्वमुख वाले मृदङ्ग के आकार લેકને આકાર સુપ્રતિષ્ઠના આકાર જે હોય છે જેના પર ઘડે રાખવામાં આવે છે, તે સાધનને સુ પતિષ્ઠક કહે છે. ઘણાદિ પદાર્થ સહિત તે ઉપકરણના આકારને અડી સુ પતિષ્ઠક કહેવામાં આવેલ છે, કારણ કે એવી સ્થિતિમાં, વિચાર કરવામાં આવે તો જ લેકને એવો આકાર ઘટાવી શકાય છે તે નીચેથી વિસ્તૃત, મધમાં સંકી અને ફરીથી વિસ્તત થઈને ઉપર જતા સંકી હાય છે. બંને પગ પોળા કરીને તથા બન્ને હાથ કેડ પર રાખીને ઉભેલા મનુષ્યના જે તે આકાર હોય છે. તેનો આકાર ટીકામાં દેખાયા પ્રમાણે સમજી લે. मे पातने सूत्रारे नायना सूत्रपा द्वारा ट री छ- " तंजडा-हेट्ठा वित्थिन्ने, मज्झे सखित्ते, जहा सत्तमसए पढमुद्देसए जात्र अंतं करेंति" सातमा શતકના પહેલા ઉદ્દેશામાં લેકના આકાર વિષે જેવું પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું છે, એવું પ્રતિપાદન અહી પણ કરવું જોઈએ, આ લેક નીચે વિસ્તીર્ણ છે,