________________
भगवतीसूत्र जम्बूद्वीपतिर्यग्लोकक्षेत्रलोका, यावत्-स्वयम्भूरमणसमुद्रस्तियलोकक्षेत्रलोकः। गौतमः पृच्छति-'उलोयखेत्तलोए णं भंते ! कइविहे पण्णत्ते ? ऊर्ध्वलोकक्षेत्रलोकः खलु कतिविधः प्रज्ञप्तः ? भगवानाह-'गोयमा ! पन्नरसविहे पण्णत्ते' हे गौतम ! ' अवंलोकक्षेत्रलोकः पञ्चदश विधः प्रज्ञप्तः, तत्र-तिर्यग्लोकरयोपरिदेशोनसप्तरज्जुपमाणः अर्बभागवत्तित्वात् अर्वलोकम्तद्रूपः क्षेत्रलोकः ऊर्ध्वलोकक्षेत्रलोकः अथवा अधः-बाहुल्येन द्रव्याणाम् अशुभः परिणामः क्षेत्रानुभावात् यत्र लोके असौ अधोलोकः, एवं तिर्यङ्मध्यमानुभावं क्षेत्रं नातिशुभं नाप्यत्यशुभं तद्रूपोलोकयलोयखेत्तलोए, जाच सयंभूरमणसमुद्दे तिरियलोयखेत्तलोए," जंबूद्वीप तिर्यग्लो रुरूपक्षेत्रलोक यावत् स्वयंभूग्मणसमुद्रतिर्यग्लोकरूपक्षेत्रलोक
अब गौतम स्वामी प्रभु से ऐसा पूछते हैं-'उडलोयखेत्तलोए णं भंते ! कइविहे पण्णते' हे भदन्त ! ऊलोकरूप क्षेत्रलोक कितने प्रकार का कहा गया है ? इसके उत्तर में प्रभु कहते हैं-'गोयमा! पन्नरसविहे पण्णत्ते' हे गौतम ! अवलोकरूपक्षेत्रलोक १५ प्रकार का कहा गया है. ऊर्ध्वलोक का प्रमाण कुछ कम सातराजू का है । यह तिर्यग्लोक के ऊपर है ! इसलिये ऊर्ध्व भागवत्ती होने के कारण इसका नाम ऊर्ध्वलोक हुआ है । अथवा-द्रव्यों का अशुभ परिणाम बछुत करके क्षेत्र के प्रभाव से जिस लोक में होता है वह अधोलोक है जो क्षेत्र मध्यम अनुभाव वाला होता है न अतिशुभ होता है और न अति अशुभ होता है वह " तंजहा" ती असभ्यात प्रारना छ, त नीये ५४८ ४२वामा म व्यु छ " जंबुद्दीवतिरिय लोयखेत्तलोए, जाव संयंभूरमणममुरतिरियलोय. खेत्तलोए" दी५ तिय ३५ क्षेत्रोथी : स्पय भूरभर समुद्र તિર્યલેક રૂપ ક્ષેત્રલેક પર્યન્તના અસંખ્યાત તિર્થક ક્ષેત્ર ત્યાં આવેલા હોવાથી તેના અનેક પ્રકાર કહ્યા છે.
गौतम स्वाभाना प्रश्न-“ उङ्कलोयखेत्तलोए ण भते ! कइविहे पण्णत्ते ?" હે ભગવન્! ઉલોકરૂપ ક્ષેત્રલેકના કેટલા પ્રકાર કહ્યા છે ?
___ "गोयमा " ॐ गौतम ! " पन्नरसविहे पण्णत्ते " Barals ३५ क्षेत्रवाना પંદર પ્રકાર કહ્યા છે. ઉર્વકનું પ્રમાણ સાતરાજૂ કરતાં કંઈક ઓછું છે. તે તિર્યલોકની ઉપર આવેલું છેઆ રીતે ઉદ્ઘભાગમાં હોવાથી તેનું નામ ઉર્વિલેક પડયું છે. અથવા દ્રવ્યોનું અશુભ પરિણામ જ્યાં વધારે પ્રમાણમાં જેવામાં આવે છે ક્ષેત્રના પ્રભાવથી જે લોકમાં દ્રવ્યોનું અધિક અશુભ પરિણામ હોય છે તે ક્ષેત્રને અલક કહે છે. જે ક્ષેત્રમાં દ્રવ્યોનું પરિગ્રામ મધ્યમસરનું અતિ શુભ પણ નહી અને અતિ અશુભ પણ નહીં એવું હોય છે, તે
