Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educationa International zAstravizAradajainAcAryazrIvijayadharmasUrigurubhyo namaH / // arham // zrIyazovijayajainagranthamAlA [25] zrIjinabhadragaNikSamAzramaNapAdaviracitam vizeSAvazyakabhASyam / maladhArizrIhemacandrasUriviracitayA ziSyahitAnAmayA bRhadvRttyA vibhUSitam / ( prathamo vibhAgaH ) rAjadhanyapuranivAsinA zreSThivaryatrikamacandratanujanuSA zrAvakaharagovindena pariSkRtya saMzodhitam / Printed and Published by Shah Harakhchand Bhurabhai at The Dharmabhyudaya Press, Benares city. vIrasaMvat 2437 / For Personal and Private Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jan Education international For Personal and Private Use Only www.jainerary.org
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ // ahem / / zrIvijayadharmasUrigurubhyo namaH / zrIvizeSAvazyakabhASyam / ziSyahitAkhyayA bRhadvyAkhyayA smullsitm| zrIsiddhArthanarendravizrutakulavyomapravRttodayaH sddhodhaaNshunirstdustrmhaamohaandhkaarsthitiH| haptAzeSakuvAdikauzikakulaprItipraNodakSamo jIyAdaskhalitapratApataraNiH zrIvardhamAno jinH||1|| yena krameNa kRpayA zrutadharma eSa AnIya mAdRzajane'pi hi sNprnniitH| zrImatsudharmagaNabhRtmamukhaM nato'smi taM sUrisaGghamanaghaM svagurUMzca bhaktyA // 2 // aavshykprtinibddhgbhiirbhaassypiiyuupjnmjldhirgunnrtnraashiH| khyAtaH kSamAzramaNatAguNataH kSitau yaH so'yaM gaNirvijayate jinabhadranAmA // 3 // yasyAH prasAdaparivardhitazuddhabodhAH pAra brajanti sudhiyaH zrutatoyarAzeH / sAnugrahA mayi samIhitasiddhaye'stu sarvajJazAsanaratA zrutadevatA'sau // 4 // iha caraNakaraNakriyAkalApatarumUlakalpaM sAmAyikAdipaDadhyayanAtmakazrutaskandharUpamAvazyakaM tAvadarthatastIrthakaraiH, sUtratastu gaNadharaiviracitam / asya cAtIva gambhIrArthatAM sakalasAdhu-zrAvakavargasya nityopayogitAM ca vijJAya caturdazapUrvadhareNa zrImadbhadrabAhusvAminaitavyAkhyAnarUpA " oNbhiNiyohianANaM suyanANaM ceva ohinANaM ca" ityAdiprasiddhagrantharUMpA niyuktiH kRtA / tanmadhye ca sAmA 1 kha. 'rUpAva' / 2 kha. 'gbhiiraa'| 3 AbhinibodhikajJAnaM ( matijJAnaM ) zrutajJAnaM caivA'vadhijJAnaM ca 4 dha, 'kharUpA' / Jan Education Inter For Personal and Private Use Only www.jaineitrary.ary
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ | yikAdhyayananiyukti vizeSata evAtibahuvicAradurvijJeyArthAmatizayopakAriNI cAvagamya kevalAmRtarasasyandivAgvilAsaiHzrImajjinabhadravize0 gaNikSamAzramaNapUjyastadarthavyAkhyA''tmakameva 'kayapavayaNappaNAmo' ityAdigAthAsamUhasvarUpaM bhASyamakAri / tasya ca yadyapi shriijinbhdrgnni||2 // kSamAzramaNapUjyaiH, zrIkoTyAcAryazca vRttirvihitA vartate, tathA'pyatigambhIravAkyAtmakatvAt , kizcitsaMkSeparUpatvAca duHpamAnubhAvataH prajJAdibhirapacIyamAnAnAM kimApavistarAbhidhAnarucInAM ziSyANAM nA'sau tathAvidhopakAraM sAMpratamAdhAtuM kSamAH iti vicintya mutkalataravAkyapravandharUpA kimapivistaravatI ca mandamatinApi mayA mandatamamatiziSyAvabodhArtha, zrutAbhyAsasaMpAdanArthaM ca vRttiriymaarbhyte| tatra cAdau tAvad vighnavinAyakopazamahetormaGgalArtha, ziSyapravRttinimittamabhidheyAdyabhidhAnArthaM cAha bhASyakAra:keyapavayaNappaNAmo vocchaM caraNa-guNasaMgahaM sayalaM / AvassayANuogaM gurUvaesANusAreNaM // 1 // vyAkhyA- 'vocchaM' iti kriyA, vakSye'bhidhAsya ityarthaH / kam ? ityAha- 'AvassayANuogaM ti ' avazyaM kartavyamAvazyaka sAmAyikAdirUpam , kacit 'AvAsayANuorga' iti pAThaH, tatrApi A samantAjjJAnAdiguNaiH zUnyaM jIvaM vAsayati tairyuktaM karotItyAvAsakaM sAmAyikAdirUpameva, tasya vakSyamANazabdArtho'nuyogo vyAkhyAnaM vidhi-pratiSedhAbhyAmarthaprarUpaNamityarthaH, tam / kiviziSTaH san ? ityAha- 'kayapavayaNappaNAmo tti' procyante'nena, asmAt , asmin vA jIvAdayaH padArthA iti pravacanam / athavA prazabdasyA'vyayatvenA'nekArthadyotakatvAt pragataM jIvAdipadArthavyApakaM, pradhAna, prazastam , Adau vA vacanaM pravacanaM dvAdazAGgaM gaNipiTakam ; AditvaM cA'sya vivakSitatIrthakarApekSayA draSTavyam , "namastIrthAya" iti vacanAt tIrthakareNApi tannamaskaraNAditi / athavA jIvAditattvaM pravaktIti prabacanamiti vyutpattedazAGgam , gaNipiTakopayogAnanyatvAd vA caturvidhazrIzramaNasaGgho'pi pravacanamucyate / kRto vihito yathoktapravacanasya praNAmo namaskAro yena mayA so'haM kRtprvcnprnnaamH| kiMsvarUpamAvazyakAnuyogam ? ityAha- 'caraNa guNasaMgahaM ti ' caryate mumukSubhiFoil rAsevyata iti caraNam , athavA caryate gamyate prApyate bhavodadheH parakUlamaneneti caraNaM vrata-zramaNadharmAdayo mUlaguNAH, guNyante saMkhyAyanta iti guNAH piNDavizuddhavAdyuttaraguNarUpAH, caraNaM ca guNAzca caraNaguNAH; athavA caraNazabdena sarvato dezatazca cAritramiha vivakSitam , guNazabdena tu darzanaMjJAne, tatazca caraNaM ca guNau ca caraNaguNAH, teSAM saMgRhItiH saMgrahazcaraNaguNasaMgrahaH, tam / sa ca dezato'pi bhavatItyAha- sakalaM paripUrNam // 1 kha. 'bhvyaanaaN'| 2 kRtapravacanapragAmo vakSye caraNaguNasaMgrahaM sakalam / AvazyakAnuyoga gurUpadezAnusAreNa // 1 // 3 gha. 'samantato jJA' / For Personal and ve Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ S SAGE vize0 kasAnakAALAAMARAGAGARIGAMAGE Aha- nanvAvazyakAnuyogastAvadAvazyakavyAkhyAnam , caraNa-guNasaMgrahastu jJAna-darzana-cAritrasaMgRhItirUpaH, tato'tyantaM bhinnAdhikaraNatvAt kathamanayoH sAmAnAdhikaraNyam ? / satyam , kintu "sAmAiaM ca tivihaM sammattaM suaMtahA carittaM ca " ityAdivakSyamANavacanAdeko'pi sAmAyikAnuyogastAvat saMpUrNacaraNa-guNasaMgrAhakaH, kiM punaH sakalAvazyakAnuyogaH / tatazcaM saMpUrNacaraNa-guNasaMgrahayuktatvAdAvazyakAnuyogo'pi saMpUrNacaraNa--guNasaMgrahatvenoktaH, yathA daNDayogAd daNDaH puruSaH; ityadoSaH / athavA caraNa-guNAnAM saMgraho yatrAvazyakAnuyoge'sau caraNa-guNasaMgraha iti bahuvrIhipakSe preryameva nAsti, kevalamasmin pakSe sakalamiti vizeSaNamAvazyakAnuyogasya caraNa-guNasaMgrahasaMpUrNatvApekSayaiva draSTavyamiti, etacca kaSTagamyamityupekSyate // Aha-nanu yadi "sAmAiaM ca tivihaM " ityAdivakSyamANavacanAt sAmAyikasya saMpUrNacaraNa-guNasaMgrAhakatvam , tarhi tadanuyogasya tadrUpatve kimAyAtam / naitadevam , sAmAyikaM hi vyAkhyeyam , anuyogastu vyAkhyAnam , vyAkhyeya-vyAkhyAnayozcaikAbhiprAyatvAdihA'bhedena vivakSitatvAdadoSaH, ityalamaticarcayeti // anena ca saMpUrNacaraNa-guNasaMgrahalakSaNena svarUpavizeSaNenA''vazyakAnuyogasya mahArthatAM darzayati bhASyakAraH / / Aha- nanu yadi tvayA''vazyakAnuyogaH svamanISikayA vakSyate, tadA'nAdeya evAyaM prekSAvatAm , chamasthatve sati svatantratayA'bhidhIyamAnatvAt , rathyApuruSavAkyavat / iti paravacanamAzaGkaya tadupanyastahetorasiddhatAmupadarzayannAha- 'gurUvaesANusAreNaM ti' gRNanti tattvamiti guravastIrthakara-gaNadharAdayaH, teSAmupadezo bhaNanam , tadanusAreNa tatpAratantryeNA''vazyakAnuyogamahaM vakSye, na tu svamanISikayA; ataH svatantratayA'bhidhIyamAnatvAdityasiddho heturiti bhAvaH / yo hi cchadmasthaH san paramagurUpadezAnapekSaM khatantrameva vakti rathyApuruSasyeva, tasya vaco'nAdeyamiti vayamapi manyAmahe, kevalaM tadiha nAsti, paramagurUpadezAnusAreNaivA''vazyakAnuyogasya mayAbhidhIyamAnatvAditi / tadevaM kRtapravacanapraNAmo gurUpadezanizrayA sakalacaraNa-guNasaMgraharUpamAvazyakAnuyogamahaM vakSya iti pinnddaarthH|| ___ Aha-nanu zrImadbhadrabAhupraNItA sAmAyikaniyuktiriha bhASye vyAkhyAsyate, tatkathamidamAvazyakAnuyogo'bhidhIyate ? / naitadevam , abhiprAyA'parijJAnAt , tathAhi-sAmAyikasya padvidhAvazyakaikadezatvAdAvazyakarUpatA tAvad na virudhyate, taniyuktistu tadvyAkhyAnarUpaiva, vyAkhyeya-vyAkhyAnayozcaikAbhiprAyatvAdekatvamityanantaramevoktam / tasmAt sAmAyikasya taniyuktezca sarvasyo'pyAva 1 sAmAyikaM ca trividhaM samyaktvaM zrutaM tathA cAritraM ca / 2 "atrA'nukhAralopaH, bhASatvAt" ityAvazyakaniyujiTIkAyAgayA evaM gAyAyA vivaraNe zrImanmalayagirisUriH / 3 gha. 'syApyasyA' / Jan Education interna For Personal and Private Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 SS // 4 // zyakatvAt , tasya ceha vyAkhyAyamAnatvAdAvazyakAnuyogarUpatA bhASyasya na vihanyate; ityalaM vistareNa / / asyAca gAthAyAH prathamapAdena vighnasaMghAtavighAtAthai maGgalahetutvAdiSTadevatAnamaskAraH kRtaH, zeSapAdatrayeNa tvabhidheya-prayojana-saMbandhAbhidhAnamakAri / tatrAvazyakAnuyogaM vakSya iti bruvatA''vazyakAnuyogo'sya zAstrasyA'bhidheya iti sAkSAdevoktam / prayojanasaMbandhau tu sAmarthyAduktI, tathAhi saMpUrNacaraNa-guNasaMgrAhakatvaM darzayatA jJAna darzana-cAritrAdhAratA'sya zAstrasya darzitA bhavati, tadrUpANi ca zAstrANi paThana-zravaNAdibhiranuzIlyamAnAni svargA-'pavargaprAptinivandhanAni bhavantIti pratItameva, ataH svarga-mokSaphalAvAtirasya zAstrasya prayojanamiti sAmAduktaM bhavati / abhidheyA-'bhidhAyakayozca vAcya-cAcakabhAvalakSaNaH saMbandho'pyarthAdabhihito bhavati / asyAM ca saMbandha-prayojanA-'bhidheyAdicarcAyAM baddapi vaktavyamasti, kevalaM bahuSu zAsreSvaticarcitatvena supratItatvAt , tathAvidhasAdhyazUnyatvAca nehocyate / anena cAbhidheyAyabhidhAnena zAkhazravaNAdau ziSyaprattiH sAdhitA bhavati, anyathA hi na zravaNAdiyogyamidam , nirabhidheyatvAt , kAkadantaparIkSAvat / ityAzakya neha kazcit pravartate / uktaM ca "sIsaMpavittinimittaM abhidheyapaoyaNAI saMbaMdho / vattavvAI satthe tassunnattaM suNijjiharA" // 1 // evaM maGgalAyabhidhAne vyavasthApita kazcidAha-- nanvahaMdAdaya eceSTadevatAtvena prasiddhAH, tatkimiti tAn vihAya granthakRtA pravacanasya namaskAraH kRtaH ? iti / atrocyate- "namastIrthAya" iti vacanAdarhadAdInAmapi pravacanameva namaskaraNIyam , aparaM cAhadAdayo'pyasmadAdibhiH pravacanopadezenaiva jJAyante, tIrthamapi ca cirakAlaM pravacanAvaSTambhenaiva pravartate, ityAdivivakSayArhadAdibhyo'pi pravacanasya pradhAnatvAt , jJAnAdiguNAtpakatvAceSTadevatAtvaM na virudhyate / pravacananamaskAraM ca kurvadbhiH pUjyaH siddhAntatattvAvagamarasAnuraJjitahRdayatvAdAtmanaH pravacanabhaktyatizayaH prakhyApito bhavati, ityalamativistareNa / maGgalAdivicAraviSaye dyAkSepaparihArAdikamihaiva granthakAro'pi nyakSeNa vakSyatIti // tadevamiyaM gAthA, sarvo'pi cAyaM grantho mahAmatibhiH pUrvamaribhigambhIravAkyapravandhairyutpannabhaNitiprakAreNa ca vyAkhyAtaH / tacca vyAkhyAnamitthaM yuktamapi "gaurAgyAM gauravapANDuroga-" nyAyena matimAnyAt sAMpratakAlInaziSyANAM na tathAvidhArthAvagamahetutAM pratipadyate, ityAkalayya mandamatinA'pi mayA teSAM mandataramatInAM ziSyANAmarthAvagamanimittamamunA RjubhaNitiprakAreNeyaM gAthA vyA1 sa. 'vypohaathai'| 2 kha, 'sAmarthya to gmyau| 3 ka. ga. 'cryaayaaN'| 4 ziSyapravRttinimittamabhidheya-yayojane saMbandhaH / vaktavyAni zAstre sacTUnpatvaM RNuyAditarathA // 1 // 4 // Jain Education inte For Personal and Private Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ para AMA - vize0 bRhadvRttiH / Goras S ATTA khyAtA, sarvo'pi ca grantho'yamanenollekhena vyAkhyAsyata iti pratipattavyam / na ca vaktavyam yeSAM mahAmatipUrvapuruSavacanararthAvabodho na / saMpadyate, teSAM mandabuddherbhavato vacanena kuto'yaM saMpatsyate ? iti : yato jAyata eva samAnazIlavacanaiH samAnazIlAnAmarthapratipattiH, yadAha "gomilluANa gAmilluehiM micchANa honti micchohiM / sammaM paMDivattIu attharasa na vibuhabhaNiehiM // 1 // niabhAsAe bhayaMte samANasIlammi asthapaDivattI / jAyai maMdarasa vi na uNa "vivihasakayapabaMdhehiM " // 2 // ityalamatibahubhASitena / / iti gaabhaarthH||1|| AvazyakAnuyogotrA'bhidhAsyata ityuktam , kiM punarasya phalAdikaM, yadavagamya vayaM tacchravaNAdI pravAmahe ?; iti prekSAvacchiSyavacanamAzaGkayA''vazyakAnuyogasya phalAdInyabhidhitsustatsaMgrahaparAM dvAragAthAmAha tarasa phala-joga-maMgala-samudAyatthA taheva daaraaii| tabbheya-nirutta-kama-paoyaNAI ca vaccAI // 2 // vyAkhyA-tasyetyAvazyakAnuyogasya, prekSAvatAM pravRttinimittaM phalaM mokSaprAptilakSaNaM tAvadatra granthe vaktavyam / tato'sya yogaH ziSyapadAne saMbandho'vasaraH prastAvo vAcyaH / AvazyakAnuyoge ca kriyamANe kiM maGgalamityetadapi nirUpaNIyam / sAmAyikAdyadhyayanAnAM 'sAvajjajogaviraI ukittaNa guNavao ya paDivattI' ityAdigAthayA samudAyArthazca sAvadyayogaviratyAdiko'bhidhAnIyaH / phalaM ca yogazca maGgalaM ca samudAyArthazceti samAsaH / ' taheva dArAI ti ' tathA dvArANi copakramanikSepAdIni kayanIyAni / teSAM dvArANAM bhedo vaktavyaH, tadyathA-AnupUrvI-nAma-pramANa-vaktavyatA-'rthAdhikAra-samavatArabhedAdupakramaH poDhA, oghaniSpanna-nAmaniSpanna-sUtrAlApakaniSpannabhedAd nikSepavidhA, mUtra-niyuktibhedAdanugamo vidhA, naigamAdibhedAd nayAH saptavidhA ityAdi / upakramaNamupakramaH, nikSepaNaM nikSepa ityAdi / niruktaM ca zabdavyutpattirUpaM bhaNanIyam / tathA 'kama tti' teSAmupakramAdidvArANAM prathamamupakrama eva tato yathAkramaM nikSepAdaya eva, ityevaMrUpo yo'sau niyataH kramaH sa yuktyA'bhidhAnato nirdeSTavyaH, yukti cAtraiva vakSyati; tadyathA-nAnupakrAntaM nikSipyate, nA' 1 prAmINAnAM grAmINamleMcchAnA bhavanti mlecchaiH / samyak pratipattayo'rthasya na vibudhabhANitaiH // 1 // nijabhASayA bhaNati samAnazIle'rthapratipattiH / jAyate mandasyApi na punarvividhasaMskRtaprabandhaiH // 2 // 25. 'hunti'| 2 gha. 'pddivttiio| 4 gha. 'vibuh'| // 5 // 5 tasya phala-yoga-mAla-samudAyArthAstathaiva dvArANi / tadbheda-nirukta-krama-prayojanAni ca vAcyAni // 2 // 6 sAvadyayogaviratirutkIrtanaM guNavatazca prtipttiH| PROIDIdra amerecate For Pesona Pe User
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 nikSiptamanugamyata ityAdi / tathopakramAdidvArANAmeva prayojanaM zAstropakArarUpaM nagaradRSTAntena vAcyam , yathA samAkAraM mahAnagaraM kimapyakRtadvAraM lokasyA'nAzrayaNIyaM bhavati, ekAdidvAropetamapi duHkhanirgamapravezaM jAyate, caturopetaM tu sarvajanAbhigamanIyaM sukha / bRhadvRttiH / nirgamapravezaM ca saMpadyate; evaM zAstramapyupakramAdicaturayuktaM subodham , sukhacintana-dhAraNAdisaMpannaM ca bhavatIti / evamupakramAdidvArANAM sukhAvabodhAdirUpaH zAstropakAraH prayojanamiha vakSyata iti bhAvaH / bhedazca niruktaM ca kramazca prayojanaM ceti dvandraM kRtvA pazcAt teSAmupakramAdidvArANAM bheda-nirukta-krama-prayojanAnItyevaM SaSThItatpuruSasamAso vidheyH| caH samuccaye / vAcyAnIti yathAyogamarthataH sarvatra / yojitameva / iti dvaargaathaasNkssepaarthH||2|| vistarArthaM tu bhASyakAra eva didarzayiSuH "yathoddezaM nirdezaH" iti kRtvA prekSAvatAM pravRtyarthamAvazyakAnuyogaphalapatipAdikA tAvad gAthAmAha nANa-kiriyAhiM mokkho tammayamAvassayaM jao tenn| tavvakkhANArambho kAraNao kajasiddhi tti // 3 // vyAkhyA-bAnaM ca samyagavabodharUpam , kriyA ca tatpUrvakasAvadyA-'navadyayoganivRtti-pravRttirUpA jJAnakriye, tAbhyAM tAvad mokSo'zeSakarmamalakalaGkAbhAvarUpaH sAdhyate, iti sarveSAmapi ziSTAnAM pramANasiddhameva, darzanasya jJAna evA'ntarnihitatvAditi / yadi nAma jJAna-kriyAbhyAM mokSaH, tarhi AvazyakAnuyogasya kimAyAtam , yena phalavattayA prekSAvatAM tatra pravRttiH syAt ?; ityAha-tanmayamAvazyakam-tAbhyAM jJAna-kriyAbhyAM nivRttaM tanmayaM jJAna-kriyAsvarUpamAvazyakam , tatkAraNatvAt / iti bhaavH| yathA hyAyurvRddhikAraNa| tvenopacArAlloke ghRtamAyurucyate, naDalodakaM pAdarogaH kAraNatvAt tathaivAbhidhIyate, evaM prastutAnuyogaviSayIkRtaM sAmAyikAdiSaDadhyayanamUtrAtmakamAvazyakamapi samyagjJAna-kriyAkAraNatvAt tatsvarUpameva, tadadhyayana-zravaNa-cintana-taduktAcaraNapravRttAnAmavazyaM smyrjnyaan-kriyaamaapteH| tasmAduktanyAyena jJAna-kriyA''tmakaM yata Avazyakam , atastasyA''vazyakasya vyAkhyAnamanuyogastadvyAkhyAnaM tasyA''rambhaH prekSAvatA kriyamANo na virudhyate, AvazyakAt samyagjJAna-kriyAprAptidvAreNa moksslkssnnphlsiddheH|| nanvitthaM tarhi AvazyakAt samyagjJAna-kriyAprAptiH, tAbhyAM ca mokSalakSaNaphalasiddhiH, ityevamAvazyakasyaiva pAramparyeNa mokSAtmakaM phalaM syAt , na punastadanuyogasya; phalacintA tvasyaiveha prastutA, iti cet / satyam , kintvAvazyaka vyAkhyeyam , tadvyAkhyAnaM cAnuyogaH, vyAkhyAne ca vyAkhyeyagata eva sarvo'bhiprAyaH prkttiikriyte| ato vyAkhyeyasya yatphalam , vyAkhyAnasya tat // 6 // jJAnakriyAbhyAM mokSastanmayamAvazyakaM yatastena / tayAkhyAnArambhaH kAraNataH kAryasiddhiriti // 3 // 29 For som e Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 7 // For sutarAmavaseyam , tayorekAbhiprAyatvAt / tasmAd mokSalakSaNaM phalamabhivAJchatA''vazyakAnuyoge'vazyaM pravartitavyameva, tato'pi jJAnakriyAprApteH, tAbhyAM ca mokSaphalasiddhiriti // _ yadi nAmAvazyakAnuyogato jJAna-kriyA'vAptiH, tAbhyAM ca mokSasiddhiH, tathApi kimiti tatra pravartitavyam , na punaryatra kutracitra paSTitantrAdau ?; ityAha- kAraNAt kAryasiddhiH, nAkAraNAditi kRtvA; kAraNe hi suvivecite pravartamAnAH prekSAvantaH samIhitamapratihataM kAryamAsAdayanti; nAkAraNe, anyathA tRNAdapi hiraNya-maNi-mauktikAdyavApteH sarva vizvamadaridraM syAt / kAraNaM ca pAramparyeNAvazyakAnuyoga eva mokSasya, na paSTitantrAdikam , jJAna-kriyAjananadvAreNa tasya mokSasaMsAdhakatvAt , itarasya tu pAramparyeNA'pi tadasAdhakatvAt // iti gAthArthaH / uktaM phaladvAram // 3 // atha yogadvAramabhidhitsurAhabhevvassa mokkhamaggAhilAsiNo ThiyagurUvaesassa / AIe joggAmiNaM bAla-gilANarasa vA''hAraM // 4 // vyAkhyA-yadAdau pratijJAtam-ziSyapradAne'sya yogo'vasaro vAcya iti / tatraha- samastadvAdazAGgyadhyayanakAlasyAdau prathamamidaM par3idhamAvazyaka yogpamapadizanti munayaH, zeSasamagrazratapradAnakAlasyAdI prathamamevA''vazyakamadAnasyA'vasara iti bhaavH| kasya punaridamAvazyakaM yogyamAdizanti munayaH ?, ityAha- bhavyasya muktigamanayogyasya jntoH| sa ca kazcid dUrabhavyo'saMjAtamokSamArgAbhilApo'pi bhavati, tadvyavacchedArthamAha- mokSamArgaH samyagjJAna-darzana-cAritrarUpastamuttarottaravizuddhirUpamabhilapituM zIlamasya sa tathA tasya / ayaM caivaMvidho'pariNatagurUpadezo'pi syAt , tannirAsArthamAha-sthitaH kartavyatayA pariNato gurUpadezo yasyA'sau sthitagurUpadezastasya / kiM yathAyogyamupadizanti ?, ityAha- bAlaglAnayorivA''hAraM yathopadizanti, bhiSaja iti gamyate / idamuktaM bhavatiyathA''dau bAlasya komala-madhurAdikam , glAnasya ca peyA-mudga-yUSAdikaM tatkAlocitamuttarottarabalapuSTayAdihetumAhAraM yogya bhiSajaH samupadizanti, tathehApi bhavyAdivizeSaNaviziSTasya jantorAdAvidamevA''vazyakamuttarottaraguNavRddhihetubhUtaM yogyamupadizanti tIrthakaragaNadharA iti / Avazyakasya cAdau ziSyapradAnAvasare pratipAdite tadanuyogasyA'sau pratipAdita eva draSTavyaH, tayorekatvasyA'nantaramevA''khyAtatvAt // iti gAthArthaH // 4 // Aha- nanu yasya bhavyAdivizeSaNaviziSTasyA''dau yogyamidamAvazyakam , tasmai yogyamityetAvanmAtrameva jJAtvA tad dadatyA 1 bhaSasya mokSamArgAbhilASiNaH sthitagurUpadezasya / Adau yogyamidaM bAla-balAnayorivA''hAram // 4 // 88668TOOOOOPPPARAN sarakAra-STER // 7 // 5986000 TOPPERS 1Hemjanelbraryang
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhadvattiH // 8 // cAryAH, Ahosvidanyo'pi tatra kazcid vidhirapekSaNIyaH / iti ziSyavacanamAzaGkayA'sminneva yogadvAre taddAnavidhAnAdi kiJcillezataH prAsaGgikamabhidhitsurAha kayapaMcanamokkArassa dinti sAmAiyAiyaM vihiNA / AvAsayamAyariyA kameNa to sesayasuyaM pi // 5 // __vyAkhyA- bhavyAdivizeSaNaviziSTasyApi ziSyasya kRtapaJcanamaskArasya caturthyarthe SaSThI- kRtapaJcanamaskArAya mngglaarthmuccaaritpshcnmskRtimngglaayetyrthH| sAmAyikAdikamAvAsakaM vidhinA prazasta dravya-kSetra-kAla-bhAvarUpeNa, prazastadigabhimukhavyavasthApanAdirUpeNa ca samayoktena dadatyAcAryAH, na punaryogyamityetAvanmAtrakameva jJAtveti bhaavH| tata Urdhvamasmai kiM na kizcid dadati ?, ityAhakrameNa tataH zeSakamapyAcArAdi zrutaM prayacchanti yAvacchUtodadheH pAram / / iti gAthArthaH // 5 // AvazyakAnuyogapradAne'pyayameva vidhirityAvedayitumAhateNeva yA'NuogaM kameNa teNeva yA'higAro'yaM / jeNa viNeyahiyatthAya therakappakkamo eso // 6 // cakAro'pizabdArthaH, bhinnakramazcaH tatastenaiva paJcanamaskArakaraNAdinA krameNA'nuyogamapi sUtravyAkhyAnarUpam , dadatyAcAryA iti vartate, anayozca sUtrapradAnakramA-'nuyogapradAnakramayormadhye tenaiva prastutagAthApakrAntenA'nuyogapradAnakrameNAdhyamasmadabhimato'dhikAraH, anuyogasyaiveha prastutatvAt , iti bhAvaH / kutaH punarihAnuyogadAnakrameNaivAdhikAraH, ityAha- yena kAraNena vineyahitArtha ziSyavargasyottarottaraguNaprAptimapekSyetyarthaH, sthavirANAM gacchavAsinAM sAdhUnAM yo'sau kalpaH samAcAravizeSastasyaiSo'nantaragAthAvakSyamANalakSaNaH kramaH paripATIrUpaH, tena kAraNenA'nuyogadAnakrameNaivehAdhikAro'yamiti // 6 // kaH punarasau sthavirakalpakramaH ? ityAhapavvajjA-sikkhAvayama-'tthaggahaNaM ca aniao vAso / nipphattI ya vihAro sAmAyArIThiI ceva // 7 // iha sthavirANAmayaM kramo yaduta-prathamaM tAvad yogyAya vinItaziSyAya vidhivadApitA''locanAya prazastaSu dravyAdiSu svayaM , kRtapaJcanamaskArAya dadati sAmAyikAdikaM vidhinA / AvAsakamAcAryAH krameNa tataH zeSakazrutamapi // 5 // 2 tenaiva cAnuyorga krameNa tenaiva cA'dhikAro'yam / yena vinayahitArtha sthavirakalpakrama eSaH // 6 // / pravajyA-zikSApadama-'rthagrahaNaM cAniyato vAsaH / niSpatti vihAraH sAmAcArIsthititraiva // 7 // TOTSACROSPIPEPRESS STORIES PRASPASPASSAGESARAS // 8 // T Jan Education Internat For Personal and Private Use Only TAwww.jaineltrary.ary
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 9 // Jain Educations Internati guNasusthitena guruNA vidhinaiva matrajyA pradAtavyA / tataH zikSApadamiti zikSAyAH padaM sthAnaM zikSApadam, zikSeva vA padaM sthAnaM zikSApadam vidhinA pratrajitasya ziSyasya tataH zikSA'dhikAro bhavatItyarthaH / sA ca zikSA dvividhA grahaNazikSA, AsevanAzikSA ca / tatra dvAdaza varSANi yAvat sUtraM tvayA'dhyetavyamityupadezo grahaNazikSA, AsevanAzikSA tu pratyupekSaNAdikriyopadezaH / Aha ca" sA puNa duvihA sikkhA gahaNe AsevaNe ya nAyavyA / gahaNe suttAhijkSaNa AsevaNa tippakappAI " // 1 // anye tu - zikSAzabdAd vratamiti padaM pRthak kRtvA vratamiti ko'rthaH 1 - zikSA'nantaraM rAtribhojanaviramaNaSaSTheSu paJcasu mahAtratedhUpasthApyate ziSyaH, ityetadapi dvitIyaM vyAkhyAnaM kurvanti / etacca kalpacUrNyaM cirantanaTIkAyAM ca na dRSTam, ityasmAbhirupekSitam / tataH sUtre'dhIte yad vineyaH kAryate, tadAha- 'attharagahaNaM ca tti' dvAdaza varSANyadhItasUtraH sannasAvarthagrahaNaM kAryate tasya pUrvAdhItasUtrasya dvAdaza varSANi yAvadeSo'rthaM grAhyata ityarthaH / yathA hi halAraghaTTagantryAdermukto bubhukSito balIvardaH prathamaM tAvacchobhanamazobhanaM vA tRNAdikamAsvAdamanavagacchannapi sarvamabhyavaharati pazcAcca romanthAvasthAyAM tadAsvAdamavagacchati evaM vineyo'rthamanavabudhyamAno'pi dvAdaza varSANi sarva sUtramadhIte, arthAvagamAbhAve ca tat tasyA'nAsvAdaM bhavati; arthagrahaNAvasthAyAM tu tadavagamAt susvAdamApyAyakaM ca 'jAyate, ato'dhItasUtreNa dvAdaza varSANyavazyamarthaH zrotavyaH / yathA vA kRSIvalaH zAlyAdidhAnyaM prathamaM vapati, tataH pAlayati, lunAti, malati, punIte, gRhamAnayati, pazcAttu nirAkulacittastadupabhogaM karoti, tadabhAve vapanAdiparizramasya niSphalatvamasaGgAt ; evaM ziSyo'pi sUtramadhItya yadi tadarthaM na zRNuyAt, tadA tadadhyayanaprayAso viphala eva syAt; tasmAt sUtrAdhyayanAnantaramavazyameva dvAdaza varSANi tadarthaH zrotavyaH / tasmAd yata evaM sthavirakalpakramo yaduta prathamaM pravrajyA, tataH sUtrAdhyayanam, tato'pyarthagrahaNamitiH ato'nuyogapradAnakrameNaivehA'dhikAra ityevaM prastutamabhisaMbadhyate / sUtrAdhyayanAnantarabhAvI hi tadarthavyAkhyAnarUpaH sthavirakalpakramadRSTo'nuyoga evAvazyakasya zAstrakRtA vaktumArabdhaH, ataH sUtrAdhyayanakAlasyAtikrAntatveneha vivakSitatvAdanuyogasyaivA'bhidhitsitasvAt tatpadAnakrameNaivAdhikAra iti bhAvaH / etAvaccA'syAM gAthAyAM prakRtopayogi / yatpunaranyad vyAkhyAsyate- 'aniao vAso niSphatI ya vihAro' ityAdi, tat prAsaGgikamityavagantavyam / tatra 'aniao vAso tti' tato'sya gRhItasUtrArthasya ziSyasyA'niyato vAsaH kriyate, grAmanagarasaMnivezAdiSvaniyatanivAsenaiSa gRhItamUtrArthaH ziSyo yadyAcAryapada yogyaH, tadA jaghanyato'pi sahAyadvayaM dattvA''tmatR 1 ka. 'gugasvasthitena' kha. ga. 'guNasthitena' | 2 sA punadvividhA zikSA grahaNamAsevanaM ca jJAtavye grahaNaM sUtrAdhyayanamAsevanaM tRprakalpAdi // 1 // For Personal and Private Use Only 3 ka. kha. ga. tato / bRhdvRttiH| // 9 //
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ SPIRPRISPAPERS enavAra-daraGATGA RS HARASHARANG pasamAhI tIyo dvAdaza varSANi yAvad nAnAdezadarzanaM niyamena kAryata ityarthaH, AcAryapadAnahasya tvaniyamaH / AcAryapadArtho'pi kimiti dezadarzanaM kAryate ? iti cet / ucyate- sa hi nAnAdezeSu paryaTastIrthakarANAM janmAdibhUmIH pazyati; tAzca dRSTrAta jAtAH, iha dIkSA pratipannAH, asmiMzca deze nirvRtA bhagavantaH, ityAyadhyavasAyato harSAtirekAt tasya samyaktvasthairya bhavati, anyeSAM ca sa pazcAt tasthiratAmutpAdayati, zrutAdyatizAyinazcAcAryAdIn nAnAsthAneSu pazyataH sUtrArtheSu sAmAcAryA cA'sya vizeSopalambho bhavati, nAnAdezabhASAsamAcArAMzcaiSa budhyate, tatazca tattaddezajAnAmapi vineyAnAM tattadbhASayA dharma kathayati, tataH pratibodhya tAn pravrAjayati, pUrvapravajitAstu tadupasaMpadaM pratipadyante, niHzeSAsmadbhASAsamAcArakuzalo'yamiti ziSyANAM tadupari prItiyogazca jAyate, ityAdiguNadarzanAdaniyatavAsaH / 'niSphattI ya tti' evaM cAniyatavAsena dvAdaza varSANi paryaTatastasyA'cAryapadAhaziSyatvenA''tmano niSpattirbhavati, anyeSAM ca prabhUtaziSyANAM tadantike niSpattirjAyata iti / 'vihAro tti' evaM ziSyatvena niSpattA, maripade ca prApte, svaparopakArakaraNena dIrgha ca paryAye paripAlite, anyasmiMzca yogyaziSye AcAryapade vyavasthApite, tato'nantaraM viharaNaM vizeSeNa bhagavadabhihitamArge parAkramaNaM vihAro vizeSAnuSThAnarUpo'nena kartavyaH / sa ca dvividhaH- bhaktaparize-ginI-pAdapopagamanalakSaNamabhyudyatamaraNam , jinakalpa-parihAravizuddhikakalpa-yathAlandikakalpapratipattirvA / asmiMzca dvividhe'pi vihAre sAmAcArI jJAtvA'nuSTheyA / sA cA''dhe maraNalakSaNe vihAre "niSphAiA ya sIsA sauNI jaha aNDayaM payatteNa / bArasasaMvacchariyaM so saMlehaM ahaM karei // 1 // cattAri vicittAI vigaInijjUhiAI cattAri / saMvacchare u donni u egantariyaM ca AyAmaM // 2 // nAivigiTTho ya tavo chammAse parimiyaM ca AyAmaM / anne vi ya chammAse hoi vigir3ha tabo kammaM // 3 // vAsaM koDisahi AyAmaM kaTu ANupuvvIe / girikaMdaraM tu gaMtuM pAyavagamaNaM aha karei " // 4 // ityAdikA jJAtavyA / dvitIye tu vihAre jinakalpAdipratipattau sAmAcArI nirdizyate-tatra jinakalpAdi pratipitsunA''dAveva pUrvApararAtrakAle tAvadidaM cintanIyam-vizuddhacAritrAnuSThAnena kRtaM mayA''tmahitam , ziSyAyupakArataH parahitaM ca, niSpannAzcedAnI mama niSpAditAca ziSyAH zakunI yathA'NDakaM prayanena / dvAdazasAMvatsarikaM sa saMlekhamatha karoti // 1 // cazvAri vicitrANi vikRtiniyUhitAni catvAri (vrssaanni)| saMvatsarau tu dvau tvekAntaritaM cA''yAmam // 2 // nAsivikRSTa ca tapaH paNmAsAn parimitaM cA''yAmam / anyAnapi ca SaNmAsAn bhavati vikRSTaM tapaH karma // 3 // varSe koDhisahitaM AyAmaM kRtvA''nupUrdhyA / girikandarAM tu gatvA pAdapagamanamatha karoti // 4 // kaDAkakakakarAkara 10 // Jain Educatoria internatio For Personal and Private Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 vRhaddhattiH / CHNDERBAR gacchaparipAlanakSamAH ziSyAH, tato vizeSeNaiva sAMprataM mamA''tmahitamanuSThAtumucitamiti / vicintya cedaM sati parijJAne AtmIyamAyuHzeSa svayameva paryAlocayati, tadabhAve'nyamatizayinamAcAryAdikaM pRcchatiH tatra stoke khAyuSi bhaktaparijJAdInAmanyatarad maraNaM prati- padyate / atha dIrghamAyuH, kevalaM jaGghAralaparikSINaH, tadA vRddhavAsaM svIkuruteH puSTAyAM tu zaktau jinakalpAdipratipattimurarIkaroti / tatra // 11 // EPH jinakalpa pratipitsunA prathamameva tAvat paJcabhistulanAbhirAtmA tolanIyaH, tadyathA ___taiveNa satteNa sutteNa egatteNa baleNa ya / tulaNA paMcahA vuttA jiNakappaM paDivajao" // 1 // tulanA, bhAvanA, parikarma cetyekArthAni / tatrA''cAryo-pAdhyAya-pravartaka-sthavira-gaNAvacchedakalakSaNAH prAyaH paJcaiva janAH prazastAbhiretAbhiH paJcabhirbhAvanAbhirjinakalpaM pratipitsavaH prathamamevA''tmAnaM bhAvayanti / aprazastAstu-kandarpa-devakilviSakA-''bhiyogikA sura-saMmohasvarUpAH paJca bhAvanAH sarvathA dUrataH parityajanti / tatra tapasA''tmAnaM bhAvayaMstathA bubhukSAM parAjayate yathA devAzupasargAdinA'neSaNAdikaraNato yadi SaNyAsAn yAvadAhAraM na labhate, tathApi na bAdhyate / sattvabhAvanayA tu bhayaM parAjayate, tatra bhayajayArtha rAtrau supteSu zeSasAdhuSUpAzraya eva kAyotsarga kurvataH prathamA sattvabhAvanA bhavati, dvitIyAdikAstUpAzrayabAhyAdipradezeSu / Aha ca "paMDhamA ubassayammi bIyA bAhiM taiyA caukkammi / suSNaharammi cautthI aha paMcamiyA masANammi" // 1 // sUtrabhAvanayA tu svanAmavat sUtraM paricitaM tathA karoti yathA rAtrI divA cocchAsaprANastokalavamuhUrtAdikaM kAlaM mUtraparAvartanAnusAreNaiva sarva samyagavabudhyate / ekatvabhAvanayA cA''tmAnaM bhAvayan saGghATikasAdhvAdinA saha pUrvapravRttAnAlApa-sUtrArtha-sukhaduHkhAdiprazna-mithaHkathAdivyatikarAn sarvAnapi pariharati, tato bAhyamamatve mUlata eva vyavacchedite pazcAd deho-padhyAdibhyo'pi bhinnamAtmAnaM pazyan sarvathA teSvapi nirabhiSvaGgo bhavati / balabhAvanAyAM balaM dvividham - zArIram , mAnasadhRtibalaM ca / tatra zArIramapi balaM jinakalpArhasya zeSajaeNnAtizAyikameSTavyam , tapaHprabhRtibhistvapakRSyamANasya yadyapi zArIraM balaM tathAvidhaM na bhavati, tathApi dhRtibalenA''tmA tathA bhAvayitavyo yathA mahadbhirapi parISahopasagarne bAdhyate / etAbhiH paJcabhirbhAvanAbhirbhAvitA''tmA jinakalpikapratirUpo gacche'pi prativasannAhArAdi parikarma prathamameva karoti, tatrAhAre tRtIyapauruSyAmavagADhAyAM valla-caNakAdikamantaM prAntaM rUkSaM ca tapasA savena sUtreNakatvena balena ca / tulanA paJcadhoktA jinakalpaM pratipadyamAnasya // 1 // 2 prathamA upAzraye nitIyA bahistRtIyA catuSke / zUnpagRhe caturthI adha paJcamI zmazAne // 1 // 1ga, 'mutragaare'| 4 kha. gha. cha. 'mnodhRtiylm'| 5 ka. ga. 'janAtizAyaka' / Jan Eduinema For Personal and Private Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 12 // "saMsaTThamasaMsaTThA uddhaDa taha hoi appalevA ya / umgahiA paggahiA ujjhiadhammA ya.sattamiyA" // 1 // etAsAM saptAnAM piNDaiSaNAnAM madhye Adyadvayavarja zeSapaJcAnAM madhyAdanyataraiSaNAvyAbhigraheNA''hAraM gRhNAti- ekayA bhaktam , aparayA tveSaNayA pAnakamiti / evamAdyAgamoktavidhinA gacchAntargataH pUrvamevA''tmAnaM parikarmya tato jinakalpaM pratipitsuH saGgha mIlayati, tadabhAve svagaNaM tAvadavazyamAhayate / tatastIrthakarasamIpe, tadabhAve gaNadharasaMnidhAne, tadasattve caturdazapUrvadharAntike, tadasaMbhave dazapUrvadharAbhyaNe, tadalAbhe tu vaTA-'zvatthA-'zokakSAdInAmAsattau jinakalpamabhyupagacchati / nijapadavyavasthApitaM mUrim , sabAlavRddhaM gaccham , vizeSataH pUrvaviruddhAMzca kSamayati, tadyathA "jaii kiMci pamAeNaM na suTu me vaTTi mae pucviM / taM bhe! khAmemi ahaM nissallo nikkasAo ya // 1 // ANaMdamaMsupAyaM kuNamANA te vi bhUmigayasIsA / khAmaMti te jaharihaM jahArihaM khAmiA teNaM // 2 // khAtassa guNA khalu nissallayaviNayadIvaNA magge / lAghaviyaM egattaM appaDibandho a jiNakappo" // 3 // nijapadasthApitamUriprabhRtInAmanuzAsti prayacchati, tadyathA "pA~leja sagaNameyaM appaDibaddho ya hoja savvattha / eso hu paraMparao tuma pi aMte kuNasu evaM" // 1 // namasamarasata 1 saMsRSTAsaMsRSTe uddhatA tathA bhavatyalpalepA ca / udgRhItA pragRhItA ujjhitadharmA ca saptamI // 1 // saMsRSTAbhyAM tatkharaSTitAbhyAM hastapAtrAbhyAM bhikSA saMsRSTA, asaMsRSTAbhyAM tu tAbhyAmasaMsRSTA, sthAlyAdibhyaH svArtha bhojanAya utkSiptA uddhatA, nilepa pRthukAdi tatsvarUpA'lpalepA, bhojanakAle zarAvAdyAhitabhojyavastumadhyAdutpATitA, bhojanArtha karopAttabhojyamadhyAd dAtumiSTA pragRhItA, anyA'nabhilavyamANA parityavyamAnabhaktAdyannarUpA ujijhatadharmA iti| 2 yadi kiJcit pramAdena na suSTu yuSmAkaM vartitaM mayA pUrvam / taM bhagavan ! kSamayAmyahaM niHzalyo niSkaSAyazca // 1 // AnandAthupAtaM kurvANAste'pi (sAdhavaH) bhUmigataH / kSamayanti te yathAI yathAI kSamitAstena // 2 // kSamayatazca guNAH khalu niHzalyakavinavadIpanA mAgeM / lAghavamekatvamapratibandhana jinakalpaH // 3 // 3 pAlayeH khagaNametamapratibaddha bhaveH sarvatra / eSa khalu paramparakastvamapyante kuyoM evam // 1 // 4 "eSa ca paramparakaH ziSyAcAryakramo yadavyavacchittikArakaM ziSyaM niSpAdya zaktau satyAmabhyudyatavihAraH pratipattavyaH, khamapyante ziSyaniSpAdanAdikAryapavasAne evameva kuryAH" iti bRhatkalpabhASyaDhIkAyAM zrIkSemakIrtisUriH / RRRRESS // 12 // Edutainer For Personal and Private Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 bRhadattiH / // 13 // pubvapauttaM viNayaM mA hu pamAehi viNayajoggesu / jo jeNa pagAreNaM uvajujai taM ca jANAhi // 2 // omo samarAiNio appatarasuo ya mA eNaM tubbhe / paribhavaha esa tumhavi visesao saMpayaM pujjo // 3 // ityAdizikSA dattvA gacchAd vinirgate cakSurgocarAtIte tasminnAnanditAH sAdhavaH pratinivartante / uktaM ca "paikkhIva pattasahio sabhaMDago vacae niravakkho / dhIro ghaNavandAo ca nIhario vijjupuMjo vva // 1 // sIhammi va mandarakandarAo gacchA viNiggae tammi / cakkhuvisayamaigae aiMti ANaMdiA sAhU // 2 // Amoeu khettaM nivvApAraNa mAsanivyAhiM / gatUNa tattha vihare sAhU paDivannajiNakappo" // 3 // evaM ca pratipanna jinakalpo yatra grAme mAsakalpaM caturmAsakaM vA kariSyati, tatra SaT bhAgAn kalpayati / tatazca yatra bhAge ekasmin dine gocaracaryAyAM hiNDitastatra punarapi saptama eva divase paryaTati, bhikSAcaryA grAmAntaragamanaM ca tRtIyapauruSyAmeva karoti / caturthapauruSI ca yatrA'vagAhate, tatra niyamAdavatiSThate / bhaktaM pAnakaM ca pUrvoktaiSaNAvyAbhigraheNA'lepakadeva gRhNAti / eSaNAdiviSayaM muktvA na kenApi sArdhaM jalpati, ekasyAM ca vasatau yadyapyutkRSTataH sapta jinakalpikAH prativasanti, tathApi parasparaM na bhASante / upasargaparIpahAn sarvAnapi sahata eva, rogeSu cikitsA na kArayatyeva, tadvedanAM tu samyageva viSahate, ApAtasaMlokAdidoSarahita eva sthaNDile uccArAdIn karoti, nA'sthaNDile; ___"amamattaaparikammA niyamA jiNakappiyANa vasahIo / emeva ya therANaM mottUNa pamajaNaM eka" // 1 // , pUrvapravRttaM vinayaM mA khalu pramAdayevinayayogyeSu / yo yena prakAreNa upayujyate taM ca jAnIhi // 1 // ___ avamaH samarAnniko'lpatarazrutazca mA enaM yUyam / paribhavata eSa yuSmAkamapi sAMprata pUjyaH // 3 // "ye ca te bahuzrutaparyAyajyeSThAdayo vinayayogyA gauravAhAsteSu pUrvapravRttaM yathocitaM vinayaM mA pramAdayeH-pramAdena parihArayaH, yazca sAdhuryena tapaH-svAdhyA. ya-vaivAvRttyAdinA prakAreNopayujyate-nirjarI pratyupayogamupayAti, taM ca jAnIhi-taM tathaiva pravartayerityarthaH / atha sAdhUnAmanuziSTiM prayacchati-"omo" abamo'yaM, samarAnniko'yam, alpazruto vA'yamasmadapekSayA, ataH kimarthamasyA''jJAnirdezaM vayaM kurmahe ' iti mA yUyamenaM paribhavata, yata eSa yuSmAkaM sAMpratamasmarasthAnIyatvAd gurutaraguNAdhikatvAca vizeSataH pUjyaH, na punaravajJAtumucita iti bhAvaH" iti bRhatkalpasyaitasyA eva gAthAyyASTIkAyAM zrIkSemakIrtimUriH / 2 pakSIva patrasahitaH sabhANDakaH (sapAtrakaH) vrajati nirapekSaH / dhIro ghanavRndAca niHsRto vidyutpubja iva // 1 // siMhe iva mandarakandarAyA gacchAd vinirgate tasmin / cakSurviSayamatigate ca yAntyAnanditAH sAdhavaH // 2 // bhAbhogya (vijJAya) kSetraM niSAghAtena (vighnAbhAvena) mAsanirvAhi (maasnirvhnnsmrth)| gatvA tatra viharet sAdhuH pratipannajinakalpaH // 3 // 3 amamatvA'parikarmANo niyamAjinakalpikAnAM vasatayaH / evameva ca sthavirANAM muktvA pramArjanamekam // 1 // 13 // Jalodoo
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhadattiH / iti vacanAt parikarmarahitAyAM vasatau tiSThati, yApavizati tadA niyamAvutkuduka eva, na tu niSadyAyAm , aupagrahikopakavize0raNasyaivA'bhAvAditi / mattakari-vyAghra-siMhAdike ca saMmukhe samApatatyunmArgagamanAdinA IryAsamiti na bhinatti, ityAdyanyA'pi jinakalpikAnAM sAmAcArI samayasamudrAdavagantavyA / 'ThiI ceva tti tathA pUrvokte dvividhe'pi vihAre sthitiH zrutasaMhananAdikA jnyaat14|| vyA, tathAhi-jinakalpikasya tAvajjaghanyato navamasya pUrvasya tRtIyamAcAravastu, utkarSatastvasaMpUrNAni daza pUrvANi zrutaM bhavati / prathamasaMhanano bajrakuDyasamAnA'vaSTambhazcAyaM bhavati / svarUpeNa paJcadazasvapi karmabhUmiSu, saMhRtastvakarmabhUmiSvapi bhavati / utsarpiNyAM vratasthastRtIyacaturthArakayorevaH janmamAtreNa tu dvitIyArake'pi, avasarpiNyAM tu janmanA tRtIyacaturthArakayoreva, vratasthastu pazcamArake'piH saMharaNena tu sarvasminnapi kAle prApyate / pratipadyamAnaka: sAmAyika-cchedopasthApanIyacAritrayoH, pUrvapratipannastu mUkSmasaMparAya- yathAkhyAtacAritrayorapyupazamazreNyAmavApyate / pratipadyamAnAnAmutkRSTataH zatapRthaktvam , pUrvapratipannAnAM tu sahasrapRthaktvaM jinakalpikAnAM labhyate / | jinakalpikaH prAyo'pavAdaM nA''sevate, jaDAvalaparikSINastvaviharamANo'pyArAdhakaH / AvazyikI-naSedhikI-mithyAduSkRta-gRhiviSayapRccho-pasaMpallakSaNAH paJca sAmAcAryo'sya bhavanti, na vicchaadyH| anye tvAhuH avazyikI-naipedhikI-gRhasthopasaMpallakSaNAstisraeva bhavanti, ArAmAdinivAsina oghataH pRcchAdInAmapyasaMbhavAditi / locaM cA'sau nityameva karoti, ityevamAdyaparA'pi sthitijinakalpikAnAmAgamAdavaseyA / parihAravizuddhikakalpa-sAmAcAryAdivaktavyatA'traiva granthe purastAd vakSyate / yathAlandikAnAM tu "taveNa satteNa sutteNa" ityAdikA bhAvanAdivaktavyatA yathA jinakalpikAnAm / yastu vizeSaH sa lezataH procyate-tatrodakAH karo yAvatA zuSyati, tata ArabhyotkRSTataH paJca rAtrindivAni yAvatkAlona samayaparibhASayA landamityucyate / tatazca paJcarAtrindivalakSaNasyoskRSTasya landasyAnatikrameNa carantIti ythaalndikaaH| paJcako hi gaNo'muM kalpaM pratipadyate, grAmaM ca gRhapatirUpAbhiH SabhirvIthIbhijinakalpikavat parikalpayanti, kintvekaikasyAM vIthyAM paJca pazca dinAni paryaTantItyutkRSTalandicAriNo yathAlandikA ucyante / ete |ca pratipadyamAnakA jaghanyataH paJcadaza bhavanti; utkRSTatastu sahasrapRthaktvam / pUrvapratipannAstu jaghanyataH koTipRthaktvam , utkRSTato'pi BI koTipRthaktvaM bhavanti / ete ca yathAlandikA dvividhA bhavanti-gacche pratibaddhAH, apratibaddhAzca; gacche ca pratibandho'mISAM kAraNataH, ki zcidazrutasyArthasya zravaNArthamiti mantavyamiti / punarekaikazo dvividhAH- jinakalpikAH, sthaviraMkalpikAzca / ye jinakalpaM pratipatsyante te jinakalpikAH, ye tu punarapi sthavirakalpaM samAzrayiSyante te sthvirklpikaaH| eteSAM ca sthavirakalpika-jinakalpikabhedabhinnAnAM yathAlandikAnAM parasparamayaM vizeSaH, yadAha 1 kha. ga. 'dutkuddk'| in Educa For Personal and Private Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 bRhadvRttiH / // 15 // "therANaM nANattaM ataraMtaM appiNanti gacchassa / gacche niravajeNaM karenti savvaM pi parikama / / 1 / / ekekapaDiggahagA sappAuraNA havaMti therAu | jesiM uNa jiNakappe na ya tesiM batthapAyANi // 2 // nippaDikammasarIrA avi acchimalaM pi nea avaNiti / visahaMti jiNA rogaM kAriMti kayAi na tigicchaM // 3 // ityalaM vistareNa, tadarthinA tu kalpagrantho'nveSaNIya iti / tasmAd yataH pravrajyA-zikSApadAnantaramarthagrahaNaM vidheyam , tato'rthavyAkhyArUpeNA'nuyogenA'yamadhikAraH mUtrAdhyayanakAlasyAtikrAntatvena tasyaiveha prastutatvAditi sthitam // iti gaathaarthH||7|| Aha-kRtapazcanamaskArAya ziSyAya sAmAyikAdizrutaM dadatyAcAryAH, tenaiva ca krameNA'nuyogamityuktam , yadi nAmaivamuktaM tataH kim ?, ityAha oIe namokAro jai pacchA''vAsayaM tao puvvaM / tassa bhANae'Nuoge jutto Avasayassa tao // 8 // yadItyabhyupagame, yadyAdau namaskAro dIyate tataH pazcAt sAmAyikAdyAvazyakam , tatastarkhetadanena nyAyenA''patitaM yaduta- pUrva prathamaM tasya namaskArasya bhaNite kRte'nuyoge vyAkhyAne tato yuktaH kartumAvazyakasyA'nuyogaH; vyAkhyeyA'nurodhenaiva hi vyAkhyAnaM pravartate, vyAkhyeyasya cAvazyakasyAdau namaskAro deyatvena bhavadbhirabhyupagamyate, atastasyAnuyoge kRte AvazyakasyA'sau kartumucitaH, tata AdyagAthAyAM 'namokArANuogapuccayaM AvassayANuogaM vocchaM' iti vaktuM yuktamiti bhAvaH // iti gAthArthaH // 8 // atrottaramAhaso savvasuakkhandhabbhantarabhUo jao tao tassa / AvAsayANuogAdigahaNagahio'Nuogo vi // 9 // sa namaskAraH sarvepAmapyAvazyaka-dazabaikAliko-ttarAdhyayanAdizrutaskandhAnAmabhyantarbhUto'ntargato yataH, tatastasya namaskAra 1 sthavirANAM nAnAtvamazaknuvantamarpayanti gacchasya / gacche niravayena kurvanti sarvamapi parikarma // 1 // ekaikapratigrahakA saprAvaraNA bhavanti sthabirAstu / yeSAM punarjinakalpo na ca teSAM vakhapAtrANi // 2 // niSpatikarmazarIrA apyakSimalamapi naivA'panavanti / viSahante jinAH (jinakalpikAH) rogaM kArayanti na kadApi cikitsAm // 3 // 2 Adau namaskAro yadi pazcAdAvazyakaM tataH pUrvam / tasya bhANite'nuyoge yukta Avazyakasya tataH // 8 // 3 namaskArAnuyogapUrvakamAvazyakAnuyogaM vkssye|| 4 sa sarvazrutaskandhAbhyantarabhUto yatastatastasya / AvazyakAnuyogAdigrahaNagRhIto'nuyogo'pi // 9 // Jan Education inten For Dev enty www.jaineitrary.org
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Aav vize0 // 16 // PRES sya, Adizabdo bhinnakrame, AvazyakAdizrutaskandhAnuyogagrahaNagRhIto'nuyogo'pi, na kevalamAvazyakAdizrutaskandhagrahaNena tadantargatatvAd namaskAraH svarUpeNa gRhyate, kintvAvazyakAdizrutaskandhAnuyogagrahaNena namaskArAnuyogo'pi gRhyata ityapizabdArthaH, tatazcAvazyakAnuyogaM vakSya ityuktena namaskArAnuyogo'pi bhaNanIyatvena pratijJAto draSTavya iti bhAvaH // iti gAthArthaH // 9 // kathaM punarnamaskArasya sarvazrutaskandhAbhyantaratA vijJAyate ?, ityAhataissa puNo savvasuyabhaMtarayA paDhamamaMgalaggahaNA / jaM ca piho na paDhijai naMdIe so suyakkhaMdho // 10 // tasya ca namaskArasya, sarvANi ca tAni zrutAni cA''vazyakazrutaskandhAdIni tadabhyantaratA pratIyate / kutaH ?, ityAha-sakalamAGgalikavastunaH prathamaM ca tanmaGgalaM ca prathamamaGgalaM tadadhyavasAyena sarvazrutasyAdau grahaNaM prathamamaGgalagrahaNaM tasmAt / idamuktaM bhavati"maGgalANaM ca samvesiM paDhamaM havaii maGgalaM" iti vacanAt prathamamaGgalatvAbhiprAyeNa sarvazrutAnAmAdau namaskArasya grahaNAt tadabhyantaratA pratIyata eva / kAraNAntaramapyAha- 'jaM cetyAdi' yad yasmAccA'sau namaskAro nandyadhyayane Avazyaka-dazavaikAlikAdizrutaskandhavat tebhyaH pRthak 'suakkhaMdho tti' zrutaskandhatvena na paThyate, yenA'sya pRthak tebhyaH zrutaskandharUpatA syAt , zrutarUpazcA'sau, tataH pRthak zrutaskandhatvAbhAve sAmarthyAt sarvazrutAbhyantarataivA'sya nyAyyA / tasmAd nandyadhyayane'pyasya zrutaskandhatvena pRthaganupAdAnaM sarvazrutAbhyantaratAjJApanArthameva // iti gAthArthaH // 10 // yatazcaivaM nandyAM zrutaskandhatvena pRthaganupAdAnAt sarvazrutAbhyantaratvena jJApito'sau namaskAraH, tata evaitat kRtaM bhadrabAhuskhAminA / kim ?, ityAha teNe ciya sAmAiyasuttANugamAio namokkAraM / vakkhANeuM guravo vayaMti sAmAiyasuyatthaM // 11 // yenaivoktanyAyena nanyAmasau sarvazrutAbhyantaratayA jJApitaH, tenaiva kAraNena sAmAyikasUtrAnugamasyAdau namaskAraM vyAkhyAya guravo bhadrabAhusvAmino vadanti-arthavyAkhyAnadvAreNa prakaTanti sAmAyikazrutArtham / yadi hi pRthagasau zrutaskandhaH syAt tadA"oNvassayassa 1 tasya punaH sarvadhutAbhyantaratA prathamamagalagrahaNAt / yacca pRthag na paThyate nanyAM sa zrutaskandhaH // 10 // 2 mamAlAnAM ca sarveSAM prathamaM bhavati magalam / 3 ka. gha. cha. 'hoi'| * tenaiva sAmAyikasUtrAnugamAdito namaskAram / vyAkhyAnayya (vyAkhyAya) guravo vadanti sAmAyikasvArtham // 11 // 5 mAvazyakasa dazavakAlikakha tathottarAdhyayAnA-ucArAgayoH, sUtrakRtAGge niyuktim // For Personal and Use Oy
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Indian sa vize0 // 17 // dasakAliassa taha uttarajjhamA-''yAre, sUyagaDe nijjutti" ityAdigranthe Avazyakasya niyuktiM pratijJAya namaskArasya niyuktikaraNamasaMgatameva syAt / tasmAt tatkaraNAdeva sarvazrutAbhyantaratA'sya prtiiyte| ato vyavasthitamidam- AvazyakAnuyogapratijJAvidhAnenaiva nama bRhadvatiH / skArAnuyogaH saMgRhIta eva, kariSyate ca namaskAraniyuktivyAkhyAnAvasare bhASyakAro'pi tadanuyogam ; ityalaM vistareNa / / iti / gAthArthaH // tadevaM saprasaGgamabhihitaM yogadvAram // 11 // atha tRtIyaM maGgaladvAramadhikRtyA''ha bahuvigghAI seyAI teNa kayamaMgalovayArehiM / ghettavyo so sumahAnihitva jaha vA mahAvijjA // 12 // "zreyAMsi bahuvighnAni bhavanti mahatAmapi" iti vacanAd yena bahuvighnAni zreyAMsi bhavanti tena kAraNena paramazreyorUpatvAt kRtamalopacAraireva sa AvazyakAnuyogo grahItavyaH / kiMvat ?, ityAha- zobhanamahAratnAdinidhivad, mahAvidyAvad vA // iti gaathaarthH||12|| kva punastanmaGgalaM zAstrasyeSyate ?, ityAha- . te maMgalamAIe majjhe pajjantae ya satthassa / paDhama satthatthA'vigdhapAragamaNAya niddiDheM // 13 // tad maGgalaM zAstrasyAdau kriyate, tathA madhye, paryante ceti / athaikaikasya karaNaphalamAha- prathamamaGgalaM tAvacchAstrArthasyA'vighnena pAragamanAya nirdiSTam / / iti gAthArthaH // 13 // teraseva ya thejatthaM majjhimayaM, aMtima pi tasseva / avvocchittinimittaM sirasapasissAivaMsassa // 14 // tasyaiva zAstrasya prathamamaGgalakaraNA'nubhAvAdavighnena paramparAmupAgatasya sthairyArtha sthiratA''pAdanArtha madhyamaM maGgalam , nirdiSTamiti vartate, 'antimaM pIti' antyamapi maGgalaM tasyaiva zAstrArthasya madhyamamaGgalasAmarthyana sthirIbhUtasyA'vyavacchittinimittam, kasya, yo'sau zAstrArthaH ?, ityAha- ziSyapaziSyAdivaMzagatasyetyarthaH / ziSyapaziSyAdivaMze zAstrArthasyA'vyavacchedanimittaM caramamaGgalamiti bhaavH|| iti gAthArthaH / / 14 // 1 bahuvighnAni zreyAMsi tena kRtamajhAlopacAraiH / grahItavyaH sa sumahAnidhiriva yathA vA mahAvidyA // 12 // 2 tad maGgalamAdI madhye paryantake ca zAkhasya / prathamaM zAstrArthA'vighnapAragamanAya nirdiSTam // 5 // 3 tasyaiva ca sthayA~tha madhyamakam , antimamapi tasyaiva / avyavacchittinimittaM ziSyapaziSyAdivaMzasya // 14 // Form y
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ prasAsvAlicks vize0 bRhadvattiH / SERIESCAPERSTARDAR atrAha maMgalakaraNA satthaM na maMgalaM, aha ca maMgalassAvi / maMgalamao'NavatthA na maMgalamamaMgalattA vA // 15 // prerakaH pAha- bho AcArya ! tvadIyaM zAstraM na maGgalaM prApnoti / kutaH ?, ityAha- maGgalakaraNAt amaGgale hi maGgalamupAdIyate, yattu svayameva maGgalaM tatra ki maGgalavidhAnena ?, na hi zuklaM zuklIkriyate, nApi snigdhaM snehyate; tasmAd tanmaGgalopAdAnAnyathAnupapatteH zAstraM na maGgalam / atha maGgalaM zAstram , maGgalasyA'pi satastasyA'nyad maGgalaM kriyata ityabhyupagamyate; aMta evaM sati tarkhanavasthA-maGgalAnAmavasthAnaM na kvacit prApnoti, tathAhi- yathA maGgalasyA'pi sataH zAstrasyA'nyad maGgalamupAdIyate, tathA maGgalasyA'pi tadrUpasya sato'nyad maGgalamupAdeyam , tasyA'pyanyat , aparasyA'pyanyat , ityevamanavasthA ApatantI kena vAryate ? / atha zAstre yadupAttaM maGgalaM tasyAnyamaGgalakaraNAbhAvata iyaM neSyate / tatra dRSaNamAha-'na maGgalamiti' zAstramaGgalIkaraNArthamupAttamaGgalasyA'navasthAbhayenA'jyamagalAkaraNena tad maGgalaM na syAt , anyamaGgalAbhAvAt , zAstravat , ityarthaH; idamuktaM bhavati- yadi maGgalasyA'paramaGgalavidhAnAbhAvenA'navasthA neSyate, tarhi yathA maGgalamapi zAstramanyamaGgale'kRte maGgalaM na bhavati, tathA maGgalamapyanyamaGgale'vihite maGgalaM na bhaveta, nyAyasya samAnatvAt / tathA ca kimaniSTaM syAt ?, ityAha- amagalatA maGgalAbhAvaH- zAstre yad maGgalamupAttaM tadanyamaGgalazUnyatvAd na maGgalam , tasya ca maGgalatvAbhAve zAstramapi na maGgalam , iti vyakta eva maGgalAbhAva iti bhAvaH / vAzabdaH pakSAntarasUcaka:- anavasthA, maGgalAbhAvo vetyarthaH // iti gAthArthaH // 15 // atrottaramAha satthatthantarabhUyammi maMgale hoja kappaNA esA / satthammi maMgale kiM amaMgalaM kA'NavatthA vA // 16 // zAstrAdAvazyakAderarthAntarabhUte bhedavati maGgale upAdIyamAne bhaved ghaTeta pareNa vidhIyamAnA * maMgalakaraNA satyaM na maMgalaM' ityAdikA kalpanA doSotprekSAlakSaNA; zAstre tvAvazyakAdike paramamaGgalasvarUpe'bhyupagamyamAne, tadbhinne maGgale cA'nupAdIyamAne hanta ! kimamaGgalam , kA vA'navasthA tvayA preyate / tasmAdAkAzaromanthanameva parasya doSodbhAvanamiti bhAvaH / Aha- yadi zAstraM svayameva , maGgalakaraNAcchAstraM na maGgalam , atha ca maGgalasyA'pi / maGgalamato'navasthA na maGgalamamaGgalasvAda vA // 15 // 2 zAstrArthAntarabhUte maGgale bhavet kalpanaiSA / zAsne maGgale (maGgalarUpe) kimamaGgalaM kA'navasthA vA ? // 5 // 3 gAthA 15 / // 18 // FROOOPRESisir jAnavarasamrAkA Jan Education intem For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ary
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhadvaciH mAlam , tarhi 'taM maMgalamAIe' ityAdivacanAta maGgalaM tatra kimityupAdIyate / satyam , kintu 'sIsamaimaMgalapariggahatthamettaM tadabhihANaM' ityAdinA vakSyate sarvapatrottaram , mA tvariSThAH // iti gAthArthaH // 16 // atha samarthavAditayArthAntarabhUtatvamapi maGgalasyA'bhyupagamya samarthayannAha atyaMtare vi sai maMgalammi nAmaMgalA-'NavatthAo / sa-parANuggahakAriM paIva iva maMgalaM jamhA // 17 // / zAstrAdarthAntare bhedavatyapi maGgale'bhyupagamyamAne sati nA'maGgalatA zAstrasya, nA'pyanavasthA / kutaH, ityAha- yasmAt kha-parAnugrahakAri maGgalam , pradIpavat-yathA hi pradIpa AtmAnaM prakAzayamAnaH svasyA'nugrAhako bhavati, gRhodaravartinastu ghaTapaTAdyarthAnAviSkuvANaH pareSAmanugrAhakaH saMpadyate, na tu svaprakAze pradIpAntaramapekSate; yathA ca lavaNaM rasavatyAmAtmani ca salavaNatAmupadarzayat khaparAnugrAhakaM bhavati, na tvAtmanaH salavaNatAyAM lavaNAntaramapekSate / evamarthAntarabhUtaM maGgalamapi nijasAmAcchAstre khAtmani ca maGgalatAM vyavasthApayat sva-parAnugrAhakaM bhavati / tato maGgalAd maGgalarUpatAprAptau zAstrasya tAvad naa'mnggltaa| yadA ca maGgalamAtmano maGgalarUpatAyAM maGgalAntaraM nApekSate, tadA'navasthA'pi dUrotsAritaiva // iti gAthArthaH // 17 // punaranyathA paraH prerayati maMgalatiyaMtarAlaM na maMgalamihatthao pasattaM te / jai vA savvaM satthaM maMgalamiha kiM tiyaggahaNaM // 18 // iha mAlavicAraprakrame, arthato'rthApattyA etat te tava AcArya ! prasaktaM prAptam / kiM tat ?, ityAha- maGgalAnAmAdi-madhyAghasAnalakSaNaM trikaM maGgalatrikaM tasyA'ntarAladvayalakSaNamantarAlaM na maGgalamiti / yadA hi "taM maMgalamAIe majjhe pajjatae ya satthassa' A ityAdivacanAdAdimadhyAvasAnalakSaNeSu triSveva niyatasthAneSu maGgalamupAdIyate, tadA tadavyAptamantarAlayamarthApattyaivA'maGgalaM prAmotIti bhAvaH / para evAha- yadi vA siddhAntavAdin ! evaM brUyAstvaM yaduta-sarvameva zAstraM maGgalamiti prAgevoktam , ataH kimevaM preryate / hanta ! tarhi 'taM maMgalamAIe' ityAdinA kimiha maGgalatrikagrahaNaM kRtam / na hi sarvasminnapi zAstre maGgale 'Adau madhye'vasAne ca maGgalam' ityucyamAnaM yuktiyuktatvamanubhavati / tasmAdapAntarAladvayasyA'maGgalatvaM vA pratipadyasya, maGgalatrayagrahaNaM vA mA kRthA iti bhaavH|| iti gAthArthaH // 18 // 1 gAthA 20 / 2 ardhAntare'pi sati maGgale nAmaGgalA'navasthe / sva-parAnugrahakAri pradIpa iva maGgalaM yasmAt // 17 // 3 maGgalatrikAntarAlaM na maGgalamihA'rthataH prasaktaM te / yadi vA sarva zAstraM mAlamiha kiM trikamahaNam // 18 // 4 gAthA 13 Jan Education Internat For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.org
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ mizela bRhadvatiH / AcAryaH mAha satthe tihA vihatte tadantarAlaparikappaNaM katto ? / savvaM ca nijjaratthaM satthamao'maMgalamajuttaM // 19 // // 20 // buddhyA zAstre tridhA vibhakta tasya zAkhasyAntarAlaM tadantarAlaM tasya parikalpanaM kutaH saMbhavati-na kutazcidityarthaH / yathA / hi saMpUrNa modakAdivastuni trikhaNDe vikalpite'ntarAlaM na saMbhavati tathA'trApi, iti kasyA'maGgalatA syAt / iti / yadi nAma zAstraM tridhA vibhaktam , tathApi kathaM tasya sarvasyA'pi maGgalatA ? ityAha- sarva cAvazyakAdi zAstraM nirjarArtha karmApagamarUpA nijerA ROH atheH prayojanamasyeti nirjarArthama / tathA ca sati tapovata svayameva maGgalamidamiti sAmA gamyate / yadi nAma nijerArthatvAt tapavit khayamevA''vazyakAdizAstraM maGgalam / tataH kim , ityAha-ato'maGgalamayuktama, yataH sarvameva zAstraM maGgalam / ato mAlAsmAna tasmiMtridhA vibhakte yaducyate 'apAntarAlayamamaGgalam' tadayuktamityarthaH / yadi hi zAstraM svayaM maGgalaM na bhavet tadA'nyamAlADavyAptatvAt kApi tadamaGgalaM bhavet , yadA tu sarvamapi svayameva tad maGgalam , tadA kApi tasyA'maGgalatA na yukteti bhaavH|| iti gAthArthaH // 19 // atha prerakaH pAhajei maMgalaM sayaM ciya satthaM to kimiha maMgalaggahaNaM ? / sIsamaimaMgalapariggahatthamettaM tadabhihANaM // 20 // yadi hi svayameva zAskhaM maGgalamiSyate tadA ta maMgalamAIe majne' ityAdivacanAta kimiha maGgalagrahaNaM kriyate', khata eva maGgala mAlavidhAnasyA'narthakatvAditi bhAvaH / iti pareNa prerite gururAha- "sissetyAdi' ziSyasya matiH ziSyamatistasyA maGgalaparigrahaH so'theH prayojanamasya tat tathA tadarthameva ziSyamatimaGgalaparigrahArthamAtraM tadabhidhAnaM maGgalAbhidhAnamityarthaH / idamuktaM bhavatizAstrAdanathAntarabhUtameva maGgalamupAdIyate, nArthAntaramiti mAgevoktama , nandirhi maGgalatvenAbhidhAsyate, sA ca pazcajJAnAtmikA, tataH zAstrANyAvazyakAdIni sarvANyapi zrutajJAnarUpatayA nandyantargatAnyeva. nandirapi zratarUpatvenA''vazyakAdizAstrAntargataiva / tasmAd nandemaGgalatvanA'bhidhAne zAstrAntargatameva maGgalamabhihitaM bhavati / tatrApi nA'maGgalasya sataH zAstrasya maGgalatA''pAdanAtha tadabhidhAnam , 1 zAne vidhA vibhakta tadantarAlaparikalpanaM kutaH / sarvaM ca nirjarArtha zAstramato'maGgalamayuktam // 19 // 2.yadi mahalaM. svayameva zAstram, tadA kimiha maGgalagrahaNam / / ziSyamatimaGgalapariprahArdhamAnaM tadabhidhAnam // 20 // 3 gAthA 13 / S For Personal and Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhadvattiH / kintu ziSyamatimaGgalaparigrahArtham , ziSyo hi tasminnabhihite maGgalamaitacchAstram' ityevaM khamatau tanmalatAparigrahaM karotIti vize0 EP bhAvaH // iti gAthArthaH // 20 // .....Aha-ki maGgalamapi maGgalabujhyA gRhItameva khakArya karoti, nAnyathA / evametat , ityaah||21|| Iha maMgalaM pi maMgalabuddhIe maMgalaM jahA sAhU / maMgalatiyabuddhipariggahe vi naNu, kAraNaM bhaNiaM // 21 // ..iha loke, maGgalamapi sad vastu maGgalabuddhathA gRhyamANamabhinandyamAnaM vA maGgalaM bhavati / yathA sAdhuH, sAdhurhi svayaM maGgalabhUto'pi tadbuddhyA gRhyamANa eva prazastacetovRtte vyasya maGgalakArya karoti. amaGgalabaddhyA tu gRhyamANaM maGgalamapi tatkAya na karoti, yathA sa eva sAdhuH kAluSyopahatacetovRtterabhavyasya / atrAha kazcit- nanvevaM satya'maGgalamapyasAdhvAdikaM maGgalabujhyA gRhyamANaM tatkArya | kariSyati, nyAyasya samAnatvAt / tadayuktam , asAdhoH svato maGgalarUpatAyA abhAvAta , satyamaNihi satyamaNitayA gRhyamANo grahIturgoM ravamApAdayati, na tvasatyamaNiH satyamaNitayA, ityalaM prasaGgena / Aha- yadyevam , tarkhekameva maGgalamastu, tenApi hi ziSyamatimaGgalaparigrahaH setsyati, kiM mAlatrayakaraNena, ityAha- 'maMgalatiyetyAdi' maGgalatraye hi kRte ziSyasya buddhI tatparigraho bhavati / tenA'pi kimiti cet, ityAha-nanu tatrApi 'paMDharma sasthatthAvigdhapAragamaNAya nidiI' ityAdinA kAraNaM nimittaM prAgeva bhaNitaM kimiti vismAyate / / na ca vaktavyamekenaiva maGgalena tat kAraNatrayaM setsyati, yato yathaiva zAstraM maGgalamapi sad maGgalabuddhiparigrahamantareNa maGgalaM na bhavati sAdhuvat , tathA zAstrasyA''di-madhyA-'vasAnAni maGgalarUpANyapi maGgalabuddhiparigrahaM vinA na maGgalakArya kurvanti, iti maGgalaprayAbhidhAnam / / iti gAthArthaH // 21 // tadevaM maGgalAbhidhAnamupapattibhirvyavasthApya maGgalazabdArtha nirUpayitumAha 'maMgijjae'dhigammai jeNa hiaM teNa maMgalaM hoi / ahavA maMgo dhammo taM lAi tayaM samAdatte // 22 // ____ agi-ragi-lagi-vagi-magi' ityAdI mAgirgatyartho dhAtuH, atastasyA'lacpratyayAntasya maGgyate'dhigamyate sAdhyate yato hitamanena tena kAraNena maGgalaM bhavati / athavA maGga iti dharmasyA''khyA, 'lA AdAne' dhAtuH, tatazca maGgaM lAti samAdatte iti maGgala 1 iha maGgalamapi maGgalabukhyA maGgalaM, yathA sAdhuH / maGgalatrikabuddhiparigrahe'pi nanu kAraNaM bhaNitam // 27 // 2 gAthA 13 / mayate'dhigamyate yena hitaM tena mArcha bhavati / athavA maGgo dharmasta lAti takaM samAdatte // 22 // Juontato For Don Pe Use Only M ww.jaineltrary.org
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 22 // Jain Education Internat dharmopAdAnaheturityarthaH // iti gAthArthaH // 22 // ahavA nivAyaNAo maMgalamiTThatthapagaipaJccayao / satthe siddhaM jaM jaha tayaM jahAjogamAojjaM // 23 // athavA nipAtanAd maGgalamiti sAdhyate / katham 1, ityAha- iSTArthaprakRtipratyayataH, tatreSTo vivakSito'rtho yAsAM tA iSTArthAH prakRtayaH tadyathA - 'maki maNDane' 'mana jJAne' 'madI harSe' 'muda moda-svapna-gatiSu' 'maha pUjAyAm' ityevamAdiH pratyayastvetAsAM prakRtInAM sarvatra 'alac' eva vidhIyate, tato maGgalamiti rUpaM nipAtyate / vyutpattistvevam - maGkyate'laMkriyate zAstramaneneti maGgalam, tathA manyate jJAyate nizcIyate vighnAbhAvo'nena, tathA mAdyanti hRSyanti madamanubhavanti, modante, zerate vighnAbhAvena niSpakampatayA suptA iva jAyante, zAstrasya pAraM gacchantyaneneti, tathA mahyante pUjyante'neneti maGgalamiti / evamAdi vyAkaraNazAstre yad yathA nipAtanaM siddham, tad yathAyogaM yathAsaMbandhamaMtra svadhiyA''yojyaM lakSaNaH // iti gAthArthaH // 23 // maiM gAlayai bhavAo maMgalamihevamAi neruttA / bhAsaMti satthavasao nAmAi caunvihaM taM ca // 24 // athavA mAM gAlayati bhavAditi maGgalaM saMsArAdapanayatItyarthaH / iha maGgalavicAre evamAdi nairuktAH zabdavidaH zAstravazato vyAkaraNAnusAreNa bhASante maGgalazabdArtha vyAcakSate / AdizabdAt zAstrasya mA bhUd galo vighno'smAditi maGgalam, athavA zAstrasya mA bhUd galo nAzo'sminniti maGgalam samyagdarzanAdimArgalayanAd vA maGgalamityAdi draSTavyam, ityalaM vistareNa / iha tatva-paryAya - bhedairvyAkhyA, tatra tattvaM zabdArtharUpam, tattAvad nirNItam / paryAyAstu maGgalaM, zAntiH, vighnavidrAvaNamityAdayaH svayameva draSTavyAH / bhedastu svayameva nirUpayitumAha- 'nAmAi caunvihaM taM ceti, tacca maGgalaM nAmAdibhedatacaturvidhaM bhavati / tadyathA - nAmamaGgalam, sthApanAmaGgalam, dravyamaGgalam, bhAvamaGgalaM ca // iti gAthArthaH // 24 // tatra nAma kimucyate ? ityAzaGkya sAmAnyena nAnnastAvallakSaNamAha paijjAyA'bhidheyaM ThiamaNNatthe tayatthaniravekkhaM / AicchiaM ca nAmaM jAvadavvaM ca pAeNa // 25 // 1 athavA nipAtanAd maMgalamiSTArthaprakRtipratyayataH / zAstre siddhaM yad yathA tad yathAyogamAyojyam // 23 // 2 mAM gAlayati bhavAd maGgalamihevamAdi nairuktAH / bhASante zAstravazato nAmAdi caturvidhaM tacca // 24 // , paryAyA'nabhidheyaM sthitamanyArthe (anvarthe vA) tadarthanirapekSam / yAdRcchikaM ca nAma grAvadddravyaM ca prAyeNa // 25 // For Personal and Private Use Only bRhadvRciH / // 22 //
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ yat kasmiMzcid bhRtakadArakAdau indrAyabhidhAnaM kriyate, tad' nAma bhaNyate / kathaMbhUta tat ?, ityAha- paryAyANAM zakra-purandaravize0 pAkazAsana-zatamakha-hariprabhRtInAM samAnArthavAcakAnAM dhvanInAmanabhidheyamavAcyam , nAmavataH piNDasya saMbandhI dharmo'yaM nAmnyupacaritaH, sa hi nAmavAn bhRtakadArakAdipiNDaH kilaikena saMketitamAtreNendrAdizabdenaivA'bhidhIyate, na tu zeSaiH zakra-purandara-pAkazAsanAdizabdaiH, ato nAmayuktapiNDagatadharmo nAmnyupacaritaH paryAyAnabhidheyamiti / punarapi kathaMbhUtaM tanAma, ityAha- 'ThiamaNNatthe ti' vivakSitAd bhRtakadArakAdipiNDAdanyazvAsAvazcA'nyArtho devAdhipAdiH, sadbhAvatastatra yat sthitam ,bhRtakadArakAdau tu saMketamAtratayaiva vartate; athavA sadbhAvataH sthitamanvarthe- anugataH saMbaddhaH paramaizvaryAdiko'rtho yatra so'nvarthaH shciiptyaadiH| sadbhAvatastatra sthitaM bhRtakadArakAdau tarhi kathaM vartate , ityAha- tadarthanirapekSaM tasyendrAdinAmno'rthastadarthaH paramaizvaryAdistasya nirapekSaM saMketamAtreNaiva tadarthazUnye bhRtakadArakAdau vartate, iti paryAyAnabhidheyam , sthitamanyArthe, anvarthe vA; tadarthanirapekSaM yat kacid bhRtakadArakAdau indrAdyabhidhAnaM kriyate tad nAma, itIha tAtparyArthaH / prakArAntareNA'pi nAmnaH svarUpamAha- yAdRcchikaM ceti, idamuktaM bhavati-na kevalamanantaroktam, kintvanyatrA'vabartamAnamapi yadevameva yadRcchayA kenacid gopAladArakAderabhidhAnaM kriyate, tadapi nAma, yathA Dittho Davittha ityAdi / idaM cobhayarUpama pi kathaMbhUtam , ityAha-yAvad dravyaM ca prAyeNeti- yAvadetadvAcyaM dravyamavatiSThate tAvadidaM nAmA'pyavatiSThata iti bhAvaH / kiM sarvamapina, ityAha-prAyeNeti, meru-dvIpa-samudrAdikaM nAma prabhUtaM yAvadrvyabhAvi dRzyate; kizcit tvanyathA'pi samIkSyate, devadattAdinAmavAcyAnAM dravyANAM vidyamAnAnAmapyaparAparanAmaparAvartasya loke darzanAt / siddhAnte'pi yaduktam- "nAmaM AvakahiaMti" tat pra. tiniyatajanapadAdisaMjJAmevA'jIkRtya, yathottarAH kurava ityAdi / tadevaM prakAradvayena nAmnaH svarUpamatroktam , etacca tRtIyaprakArasyopalakSaNam , pustaka-patra-citrAdilikhitasya vastvabhidhAnabhUtendrAdivarNAvalImAtrasyA'pyanyatra nAmatvenoktatvAditi / etacca sAmAnyena nAno lakSaNamuktam , prastute tvevaM yojyate- yatra maGgalArthazUnye vastuni maGgalamiti nAma kriyate, tad vastu nAmnA nAmamAtreNa mAlamiti kRtvA nAmamaGgalamityucyate / pustakAdilikhitaM ca yad maGgalamiti varNAvalImAtram , tadapi nAma ca tad maGgalaM ceti kRtvA nAmamaGgalamityabhidhIyate / / iti gAthArthaH // 25 // atha sAmAnyenaiva sthApanAyAH kharUpamAhaje puNa tayatthasunnaM tayabhippAeNa tArisAgAraM / kIrai va nirAgAraM ittaramiyaraM va sA ThavaNA // 26 // nAma yaavtkthikmiti| 2 yat punastadarthazUnyaM tadabhiprAyeNa tAdRzAkAram / kriyate vA nirAkAramitvaramitarad vA sA sthApanA // 26 // // 23 // Jan Educonsinema For Personal and Private Use Only www.jaineitrary.ary
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 bdtiH| vRhdRttiH| // 24 // R sA sthApanA'bhidhIyate, yat kim , ityAha-yat kriyate indrAdisthApanArUpatayA vidhIyate vastu, punaHzabdo nAmalakSaNAta sthApanAlakSaNasya vaisadRzyadyotakaH / kena ?, ityAha- tadabhiprAyeNa tasya sadbhUtendrasyA'bhiprAyo'dhyavasAyastena / kathaMbhUtaM tad vastu ?, ityAha- tadarthazUnyaM sa cA'sAvarthazca tadarthaH sadbhUtendralakSaNastena zUnyaM tadarthazUnyam / punarapi kathaMbhUtam ?, tAdRzAkAraM sadbhUtendrasamAnAkAram , vAzabdasya bhinnakramatvAd nirAkAraM vA sadbhUtendrAkArazUnyamityarthaH, citra-lepya-kASTha-pASANAdiSu tAdRzAkAraM bhavati, akSAdiSu tu nirAkAramityarthaH / punaH kiMbhUtam ?, itvaram-alpakAlInam , itaradvA yAvatkathikam / tatratvaraM citrAkSAdigatam , yAvatkathika | tu nandIzvaracaityapratimAdiH tadapi hi 'tiSThatIti sthApanA' iti sthApanAtvena samaye nirdiSTameva / tadidamiha tAtparyam-yad vastu sadbhUtendrArthazUnyaM sat tadbuddhyA tAdRzAkAraM nirAkAraM vA, stokakAlaM yAvatkathikaM vA sthApyate sA sthApaneti / prakRte yojanA tvitthaM kriyate-citrakarmAdigataH paramamuniH sthApanaM sthApanA tayA maGgalam, sthApyata iti vA sthApanA tayA maGgalaM sthApanAmaGgalamiti vyapadizyate // iti gAthArthaH // 26 // atha bhASyakAraH svayameva nAma-sthApanAmaGgalayorudAharaNamupadarzayannAha- jaiha maMgalamiha nAma jIvA-'jIvo-bhayANa desiio| rUDhaM jalaNAINaM ThavaNAe sotthiAINaM // 27 // ____ yathAzabda udAharaNopanyAsArthaH / ka yathA?, ityAha- jIvA-'jIvobhayAnAM jvalanAdInAM dezIto dezIbhASayA maGgalamiti nAma rUDham , tatra jIvasyA'rmaGgalamiti nAma sUDham , sindhuviSaye'jIvasya davarakavalanakasya maGgalamiti nAma rUDham , lATadeze jIvAjIvobhayasya tu maGgalamiti nAma rUdaM vandanamAlAyAH, davarikAdInAmihA'cetanatvAt , patrAdInAM tu sacetanatvAjjIvAjIvobhayatvaM bhAvanIyam / svastikAdInAM tu yA sthApanA loke tasyA rUDhaM sthApanAmaGgalatvamiti zeSaH // iti gAthArthaH / / 27 // * atha dravyalakSaNamAha 'devae duyae doravayavo vigAro guNANa sNdaavo| davvaM bhavvaM bhAvassa bhUabhAvaM ca jaM joggaM // 28 // ___ 'dudru gatau' iti dhAtuH, tatazca dravati tAMstAn vaparyAyAn prAmoti muzcati veti tad 'dravyam' ityuttarArdhAdAnIya sarvatra saMbadhyate, tathA drUyate svaparyAyaireva prApyate mucyate ceti dravyam , yAn kila paryAyAn dravyaM prAmoti taistadapi prApyate, yAMzca muJcati taistadapi / yathA majhalamiha nAma jIvA-ujIvo-bhayAnAM dezItaH / rUbaM jvalanAdInAM sthApanAyAH svastikAdInAm // 2 havati dUyate doravayavo vikAro (vA) guNAnAM saMdrAvaH / dravyaM bhavyaM bhAvastha bhUtabhAvaM ca yada morayA // 28.. ||24 // hAsasa For Peso Private Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 SEPPOSsapara // 25 // mucyata iti bhAvaH / tathA dravati tAMstAn paryAyAn gacchatIti duH sattA tasyA evA'vayavo vikAro veti dravyam , avAntarasattArUpANi hi dravyANi mahAsattAyA avayavo vikAro vA bhavantyeveti bhAvaH / tathA guNA rUparasAdayasteSAM saMdravaNaM saMdrAvaH samudAyo ghaTAdirUpo dravyam / tathA 'bhavaM bhAvassa tti-' bhaviSyatIti bhAvastasya bhAvasya bhAvinaH paryAyasya yad bhavyaM yogyaM tadapi dravyam, bRhdvaac|| rAjyaparyAyA'rhakumAravat / tathA bhUtabhAvaM ceti-bhUtaH pazcAtkRto bhAvaH paryAyo yasya tad bhUtabhAvaM tadapi dravyam , anubhUtaghRtAdhAratvaparyAyariktaghRtaghaTavat / cazabdAd bhUtabhaviSyatparyAyaM ca dravyamiti jJAtavyam , bhUtabhaviSyaghRtAdhAratvaparyAyariktaghRtaghaTavaditi / etadapi bhUtabhAvaM tathA bhUtabhaviSyadbhAvaM ca kathaMbhUtaM sad dravyam , ityAha- yad yogyam , bhUtasya bhAvasya bhUtabhaviSyatozca bhAvayoridAnImasatve'pi yad yogyamaI tadeva dravyamucyate; nA'nyat , anyathA sarveSAmapi paryAyAnAmanubhUtatvAdanubhaviSyamANatvAca sarvasyA'pi pudgalAde vyatvaprasaGgAt / / iti gAthArthaH // 28 // Aha vineyaH- nanu sAmAnyena dravyalakSaNamavagatam , paraM dravyamaGgalaM kimabhidhIyate ? iti prastutaM nivedyatAm , ityAha augamao'Nuvautto maMgalasadANuvAsio vattA / tannANalaDisahio vi novautto tti to datvaM // 29 // iha dravyamaGgalaM tAvad dvidhA bhavati- AgamataH- AgamamAzritya, noAgamatazca-noAgamamAzritya, tatrA''gamo maGgalazabdArthajJAnasvarUpo'trAbhipretaH, tamAzritya 'dravyaM dravyamaGgalamiti paryante saMbandhaH / ko'sau ?, ityAha-vaktA mngglshbdaarthprruupkH| kiM sarvo'pi, na, ityAha- anupayuktaH tdupyogshuunyH| kiM viziSTaH, ityAha- maGgalazabdAnuvAsitaH maGgalazabdArthajJAnAvaraNakSayopazamasaMskArAnuraJjitamanAH; tajjJAnalabdhimAniti yAvat / nanu yadi tajjJAnalabdhiAstahi kimiti dravyam , ityAha- 'tannANetyAdi tajjJAnalabdhisahito'pi maGgalazabdArthajJAnAvaraNakSayopazamavAnapi nopayuktastatra maGgalazabdArthe yasmAdasau, 'to tti tasmAd dravyamaGgalam / idamuktaM bhavati- 'anupayogo dravyam' iti vacanAd maGgalazabdArtha jAnanapi tatrAnupayuktastaM prarUpayaMstajjJAnalabdhisahito'pyAgamato dravyamaGgalameva // iti gAthArthaH // 29 // ___ atrAha kazcit- nanu ko'yamAgamo yamAzritya dravyamaGgalamidamabhidhIyate / atrocyate- maGgalazabdArthajJAnamatrA''gamaH / tarhi preryate, kim ?, ityAha1 ga-'bhavatyeva' / 2 Agamato'nupayukto maGgalazabdAnuvAsito vaktA / tajjJAnalabdhisahito'pi nopayukta iti tasmAd dravyam // 29 // FO // 25 // 3 ka. sa. ga. 'ruupo'| 4 kha. 'mAlazabdArthajJAnavAnapi /
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 26 // Jain Educations Interna ts nANamAgamo to kaha davvaM davyamAgamo kaha Nu ? | AgamakAraNamAyA deho sado yato davvaM // 30 // yadi maGgalazabdArthajJAnamAgamaH tarhi tadvaktA'sau kathaM dravyamaGgalam 1, Agamasya bhAvamaGgalatvena dravyamaGgalatvAnupapatteH / atha dravyam- dravyamaGgalamasau tarhi AgamaH katham ? yenA''gamata AgamamAzrityetyucyateH dravye AgamasyA'bhAvAt bhAve vA bhAvamaGgalatvamasaGgAt / tasmAdAgamato dravyamaGgalamiti dUraviruddhamidam / iti pareNokte AcAryaH prAha- AgametyAdi, idamuktaM bhavati - Agamata ityutenaitad bhavatA boddhavyaM yaduta - na sAkSAdevA''gamo'trAsti, kiM tarhi ?, Agamasya maGgalazabdArthajJAnalakSaNasya yat kAraNaM nimittaM tadeveha vidyata ityavagantavyam / kiM punastadAgamasya kAraNamihA'vaseyam ?, ityAha- anupayuktasya vaktuH saMbandhI AtmA jIvo dehaH zabdava, jIvazarIre hi tAvadAgamasya kAraNam, tadAdhAravirahitasyA''gamasyA'saMbhavAt / zabdo'pi pratyAyya ziSyagatA''gamasya kAraNameva, tamantareNa tasyAbhAvAt / yacca kAraNaM tad dravyaM bhavatyeva " bhUtasya bhAvino vA bhAvasya hi kAraNaM tu yalloke, tad dravyam " ityAdivacanAt, ityAha- 'to tti' yata evam tasmAd dravyaM dravyamaGgalamidamityarthaH / yadyAgamakAraNameveha vidyate, tarhi kathamidamAgamo yenA''gamato dravyamaGgalaM syAt ? iti cet / ucyate- Agamasya kAraNabhUtA AtmAdayo'pi kAraNe kAryopacArAdAgamatvenocyante, bhavati ca kAraNe kAryavyapadezaH, yathA - ' tandulAn varSati parjanyaH ' / tasmAdAgamato dravyamaGgalaM na virudhyate / / iti gAthArthaH // 30 // atha - "naitthi nayehiM vihUNaM suttaM attho ya jiNamae kiMci Asajja u soyAraM nayeNa ya visArao bUyA " // 1 // iti vacanAjjinamate sarve'pi padArthA nayairvicAraNIyAH, ityato dravyamaGgalamapi nayairvicArayannAha eaigo maMgalamegaM NegA gAI Negamanayassa / saMgahanayassa ekaM savvaM ciya maMgalaM loe // 31 // vakSyamANazabdArthasya naigamanayasya matenaiko'nupayukto maGgalazabdArthaprarUpaka eka dravyamaGgalam aneke tvanupayuktAstatprarUpakA anekAni dravyamaGgalAni / ayaM hi nayaH sAmAnyaM vizeSAMzvA'bhyupagacchatyeva, tatra vizeSavAditvapakSe eko'nupayukta ekaM dravyamaGgalam ; aneke tvanupayuktA anekAni dravyamaGgalAnItyupapadyata eva vizeSANAM pRthagbhinnatvAditi / saMgrahanayasya tu vakSyamANasvarUpasya kevalasAmAnyavAdino matena 1 yadi jJAnamAgamastasmAt kathaM dravyaM dravyamAgamaH kathaM nu ? AgamakAraNamAtmA dehaH zabdo yato dravyam // 30 // 2 nAsti nayairvihInaM sUtramartha jinamate kiJcit / AsAya tu zrotAraM nayena ca vizArado brUyAt // 1 // 3 eko maGgalamekamaneke'nekAni naigamanayasya / saMgrahanayasyaikaM sarvameva maGgalaM loke // 31 // 4 kha. 'yucyate ' / For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 26 //
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 bahattiH / // 27 // sarvasminnapi loke ekameva dravyamaGgalam / sarveSAM dravyamaGgalatvasAmAnyAdavyatiriktatvAt , vyatireke cA'dravyamaGgalatvaprAptaH, sAmAnyasya ca tribhuvane'pyekatvAt // iti gAthArthaH // 31 // etadevAha evaM niccaM niravayavamAkkiyaM savvagaM ca sAmannaM / nissAmannattAo natthi viseso khapuSpaM va // 32 // ekamadvitIyatvAdekasaMkhyopetaM sAmAnyam / ekamapi kSaNikaM syAt , tabAha-nityamanAyi / nityamapyAkAzavat sAvayavaM | syAt , tanniravayavatve saviturudayA'stamanA'yogAt , ityatrAha-niravayavamanaMza, pUrvAparakoTizUnyatvAditi / niravayavamapi paramANuvat | sakriyaM syAt , ata Aha- akriya kriyArahitam , parispandavinirmuktatvAditi / akriyamapi digAdivat sarvagataM na syAt , atrAhasarvagaM ca sakalalokA'cAptasattAkam / idamitthaMbhUtaM sAmAnyamevAsti, na tu vizeSaH kazcanA'pi vidyate / kuta ityAha-niHsAmAnyatvAt sAmAnyavirahitatvAt , khapuSpavat , yaccA'sti tat sAmAnyavirahitaM na bhavati, yathA ghaTaH / tasmAdekasmAd dravyamaGgalasAmAnyAdavyatiriktatvAd tavyatireke cA'dravyamaGgalatAprasaGgAt sAmAnyasya ca tribhuvane'pyekatvAdekameva saMgrahanayamate dravyamaGgalam, iti sthitam / / iti gAthArthaH / / 32 // atra vizeSavAdinayamatasthitaH kazcidAha- nanu kathamanekAni dravyamaGgalAni na saMbhavanti ?, yathA hi vanaspatirityukte vRkSa-gulma-latA-vIrudAdayo vizeSA eva pratIyante; na punastadatiriktaH kazcid vanaspatiH, evamihA'pi dravyamaGgalamityukte'nupayuktatatparUpakalakSaNA vizeSA evA'vagamyante na tu tadadhika kizcit sAmAnyam , ataH kiM zUnya ivA'smin jagatyevamabhidhIyate- 'nissAmannattAo natthi viseso khapuSpaM va' iti ?, iti vizeSavAdinA prokte sAmAnyavAdI saMgrahaHpAha-nanu yata eva vanaspatirityukte vRkSAdayaH pratIyante, ata eva te tadanantarabhUtAH, hastasyevA'GgulayaH, iha yasminnucyamAne yat pratIyate, tat tato vyatiriktaM na bhavati, yathA hasta ityukteGgulyAdayaH pratIyamAnA hastAdna vyatiriktAH, pratIyante ca vanaspatirityukte vRkSAdayaH, ityamI na vanaspativyatiriktAH, tato na sAmAnyAdatiriktaH ko'pi vizeSaH samasti, ityekameva sarvatra dravyamaGgalamiti / athopapattyantareNApi sAmAnyavAdyeva vRkSAdInAM sarveSAmapi vanaspatisAmAnyarUpatAM samarthayannAha 1 ekaM nityaM niravayavamakriyaM sarvagaM ca sAmAnyam / niHsAmAnyatvAd nAsti vizeSaH khapuSpamiva // 32 // 2 kha. 'pAyam' / // 27 // JainEducationa.Intemat For Personal and Private Use Only Folwww.jainelbrary.org
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa vize ka cUo vaNassaicciya mUlAiguNo tti tassamUho vya / gummAdao vi evaM sabve na vnnssivisitte||33|| ___'cUtaH' Amro banaspatireva vanaspatisAmAnyaM na vyabhicaratItyarthaH, iti pratijJA, mUla-kanda-skandha-tvak-zAkhA-pravAla-patra-puSpaphala-bIjAdiguNatvAditi hetuH, cUtasamUhavaditi dRSTAntaH; iha yo yo mUlAdiguNaH sa sa vanaspatisAmAnyarUpa eva, yathA cUtasamUhaH, mUlAdiguNazca cUtaH, tasmAd vanaspatisAmAnyarUpa eva, gulmAdayo'pyevaM vAcyAH, tathAhi-vizeSavAdinA vizeSatayA'bhyupagamyamAno gulmo'pi vanaspatisAmAnyarUpa eva, mUlAdiguNatvAt , gulmasamUhavana , iti / evamanyeSAmapi latAdivizeSANAM vanaspatisAmAnyAdanyatiriktatvaM sAdhanIyam / tadvyatireke sarvatra munmayatvAdiprasaGgo bAdhakaM pramANam / tasmAt sAmAnyamevA'sti, na vizeSAH // iti gaathaarthH||33|| kizca somannAu viseso anno'Nanno va hoja, jai annnno|so natthi khapuSpha piva'NaNNo sAmannameva tayaM // 34 // bho vizeSavAdin ! sAmAnyAdu vizeSo'nyo vA syAta , ananyo vA ?, iti vikalpadvayam / yadyAyo vikalpaH, tarhi nAstyeva vizeSaH, niHsAmAnyatvAta . khapuSpavata-iha yada yata sAmAnyavinirmaktaM tata tada nAsti, yathA gaganAravindam , sAmAnyavirahitazca vizeSavAdinA vizeSo'bhyupagamyate, tasmAd nAstyevAjyAmiti / athA'nanya iti dvitIyaH pakSaH kakSIkriyate, hanta ! tarhi sAmAnyamevA'so, tadananyatvAt , sAmAnyAtmavat , yad yasmAdananyat tat tadeva, yathA sAmAnyasyaivA''tmA, ananyazva sAmAnyAd vizeSaH, iti sAmAnyamevA'yamiti / yadi cA'tipakSapAtitayA sAmAnye'pi vizeSopacAraH kriyate, tarhi na kaoNcita kacit kSatiH, na hayupacAreNIcyamAno | bhedastAttvikamekatvaM bAdhitumalam , tasmAt sAmAnyamevA'sti na vizeSaH / iti saMgrahanayamatena sarvatraikameva dravyamaGgalam / / iti gaathaarthH||34|| tadevaM saMgraheNa vAbhimate sAmAnye pratiSThite vizeSavAdinau naigamavyavahArAvAhatuHne visesatthaMtarabhUamatthi sAmaNNamAha vvhaaro| uvalaMbhavavahArAbhAvAo kharavisANaM va // 35 // - 1 cUto vanaspatireva mUlAdiguNa iti tatsamUha iva / gulmAdayo'pyevaM sarve na vanaspativiziSTAH // 33 // 2 sAmAnyAd vizeSo'nyo'nanyo vA bhavet , yadyanyaH / sa nAsti khapuSpamiva, ananyaH sAmAnyameva tat // 34 // 3 ka. 'dvitIyapakSaH' / ka. kadAcit kSatiH' / kha. ga. 'kAcit kSatiH / 5na vizeSArthAntarabhUtamali sAmAnyamAda vyavahAraH / upatambhavyavahArAbhAvAt paraviSANamiva // 15 // AASHAN For Peso Private Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ ERSTORE bdciH| vize. // 29 // sahasAsammakA spa nanu bhoH sAmAnyavAdin ! bhavatA'pi vanaspatisAmAnyaM bakulA'zoka-campaka-nAga-punnAgA-''mra-sarjA-'rjunAdivizeSebhyo'rthAntaraM vA'bhyupagamyeta, anarthAntaraM vA / yadyarthAntaram , tarhi nAstyeva tad vizeSavyatirekeNa, upalabdhilakSaNaprAptasya tasyopalambhavyavahArAbhAvAt , kharaviSANavat / ka evamAha ?, vyavahAranayaH, upalakSaNatvAd vizeSavAdI naigamazca / etau hi lokavyavahArAnuyAyinau, tadvayavahArazca prAyo vizeSaniSTha eva, iti vizeSAneva samarthayata iti bhaavH| athAnupalabdhilakSaNamAptaM tadabhyupagamyate, tathApi nAsti, vizeSebhyaH sarvathA'nyatvAt , gaganakusumavaditi / atha vizeSebhyo'nantaraM taditi dvitIyapakSaH, tarhi vizeSA eva tat , tebhyo'narthAntarabhUtatvAt , vizeSANAmAtmasvarUpavaditi / yadi ca vizeSeSvapi sAmAnyopacAraH kriyate, tarhi na kAcit kSatiH, na hyaupacArikamekatvaM tAttvikamanekatvaM bAdhate // iti gAthArthaH // 35 // etadeva samarthayate yAIehiMto ko so aNNo vaNassaI nAma / natthi visesatyaMtarabhAvAo so khapuppha va // 36 // cUtAdibhyo vizeSebhyo'nyaH ko nAma vanaspatiH, yo vraNa-piNDI-pAdalepAdike lokavyavahAre upayujyeta? na ko'pItyarthaH / tasmAt samastalokasaMvyavahArAnupayogitvAd nAsti sAmAnyam , khapuSpavat iti pUrvoktamevArtha nigamanadvAreNAha-'natthItyAdi' tasmAd nAstyasau sAmAnyavAdinA'bhyupagamyamAno vanaspatiH sadrUpebhyo vizeSebhyo'rthAntarabhAvAt khapuSpavat / sadrUpebhyo hi vizeSebhyo'| thAntaraM bhavat asadrUpameva bhavati tathAbhUtaM ca nAstyeva khapuSpavat / / iti gaathaarthH|| 36 // kiM punaH kAraNaM yena naigamavyavahArau vizeSAn samarthayataH ?, ityAha je negamavavahArA loavvavahAratapparA so ya / pAeNa visesamao to te taggAhiNo do vi // 37 // ___yad yasmAd naigamavyavahArau lokavyavahAratatparau, sa ca lokavyavahArastyAgA''dAnAdikaH prAyeNa vizeSamayo vizeSaniSTha eva dRzyate, sAmAnyasya vraNapiNDyAdau loke'nupayogAt / 'vanaM''senA' ityAdau kacit kazcit kathaJcit sAmAnyasyA'pi dRzyate upayogaH, iti prAyograhaNam / yata evam , tasmAt tau naigamavyavahArau dvAvapi tadgrAhiNau vizeSAbhyupagamaparau // iti gAthArthaH // 37 // cUtAdibhyaH kaH so'nyo vanaspatirnAma' / nAsti vizeSArthAntarabhAvAt sa khapuSpabhiva // 36 // 2 yad naigamavyavahArI lokavyavahAratatparau, sa ca / prAyeNa vizeSamayastasmAt tI tamAhiNI dvAvapi // 37 // Jan Education Inter For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ary
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhadvRttiH / atra para:pAhavize0 'tesiM tullamayatte ko Nu viseso'bhihANao anno ? / tullatte vi ihaM negamassa vatthaMtare bheo // 38 // tayo gamavyavahArayostulyamatatve uktanyAyena vizeSavAditayA sadRzAbhiprAyatve sati 'Nu' vitarke, abhidhAnaM nAma tato'Fol nyastad varjayitvA'paraH ko vizeSaH ? na kazcidityarthaH / eko naigamaH; aparastu vyavahAra ityevamanayo maiva bhidyate na tvabhiprAya iti bhAvaH / AcArya Aha- 'tullatte' ityAdi, iha vizeSA'bhyupagame yadyapi naigamasya vyavahAreNa saha tulyatvaM sadRzAbhiprAyatvam , | tathApi tasmin satyapi vastvantare sAmAnyAdike bhedo nAnAtvamastyeva / / iti gaathaarthH|| 38 // athavA naigamavyavahArayoranena tulyamatatvA''khyApanena sAmAnyavizeSagrAhakasya naigamasya saMgrahavyavahAranayadvaye'ntarbhAvaH sUcito draSTara iti darzayannAha jo sAmaNNaggAhI sa negamo saMgahaM gao ahavA / iyaro vavahAramio jo teNa samANanideso // 39 // ___ athaveti prakArAntareNa samAdhAnamucyata ityarthaH / tatra naigamastAvat sAmAnyaM manyate vizeSAMzca / tato yaH sAmAnyagrAhI naigamaH sa saMgrahaM gataH prApto'ntarbhUta iti yAvat , itarastu vizeSagrAhI sa vyavahAranayamitaH prApto'ntargato yo naigamanayastena saha vyavahAranayasyA'yaM samAnanirdezaH 'ja negamavavahArA' ityAdinA tulyanirdezaH / tatazca 'tesi tullamayatte ko Nu viseso' ityAdinA yadekatvaM pareNa | preritaM tadasmAkaM na kSatimAvahati, naigamasya saMgrahavyavahAranayadvaye'ntarbhAvasyeSTatvena siddhasAdhanAditi bhAvaH / yadyevaM naigamaH saMkhyAyA| struvyati, tathA ca sati SaDeva nayAH prasajantIti cet / mautsukyaM bhajakha, sarvamatrArthe purastAd vakSyAmaH // iti gAthArthaH // 39 // atha RjusUtranayamatena dravyamaGgalaM vicArayitumAhaujjusuassa sayaM saMpayaM ca jaM maMgalaM tayaM ekkaM / nAtItamaNuppannaM maMgalamiTuM parakaM va // 40 // 1 tayostulyamatatve ko nu vizeSo'bhidhAnato'nyaH / tulyatve'pahi naigamasya vastvantare bhedaH // 38 // 2 yaH sAmAnyagrAhI sa naigamaH saMgrahaM gato'dhavA / itaro vyavahAramito yastena samAnanirdezaH // 39 // 3 gAthA 37 / 4 gAthA 38 / masUtrasya svakaM sAMprataM ca yat maGgalaM tadekam / nAtItamanutpaJcaM maGgalamiSTaM parakIyaM vA // 4 // Jan Education intem For Personal and Private Use Only EMAIwww.jaineltrary.ary
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ bdttiH| Store Rju atItA'nAgataparihAreNa parakIyaparihAreNa vA'kuTilaM vastu sUtrayatIti RjusUtro nayastasya skhakamAtmIyameva, tathA sAMpataM vizeca vartamAnakSaNabhAvyeva yad dravyamaGgalaM tadevaikamabhimatam / anabhimatapratiSedhamAha-nAtItam , atikrAntasamayabhAvi, nA'pyanutpannaM bhaviSya- samayabhAvi dravyamaGgalam , asyeSTam / 'parakaM va parakIyaM vA yad dravyamaGgalaM tadapyasya neSTam , vivakSitaikamajJApakasyA''tmAnaM vihAya yat // 31 // parasmin vartate tadapi dravyamaGgalamasau necchatItyarthaH / mandamatizikSAvabodhArthazvA'nabhimatapratiSedhaH, anyathA hyabhimate kathite'nabhimatamaryApattito gamyata eva // iti gaathaarthH||40|| amumevArtha prayogopadarzanadvAreNa samarthayannAha nautItamaNuppannaM parakIyaM vA paoaNAbhAvA / dinaito kharasiMgaM paradhaNamahavA jahA viphalaM // 4 // atItamanutpannaM vastu nAstIti pratijJA, prayojanasya vivakSitaphalasya tatrA'bhAvAt sarvaprayojanA'karaNAdityartha ityayaM hetuH, dRSTAntastu kharabhRGgam , asatve cAtItA'nAgatayordravyamaGgalatA dUrotsAritaiva, dharmisattva eva dharmANAmupapadyamAnatvAditi / dvitIyaprayogaH kriyate-- parakIyamapi yajJadattasaMbandhyapi vastu devadattApekSayA nAstyeva, prayojanA'karaNAt kharaviSANavaditi hetudRSTAntau tAveva, athavA yathA parasya yajJadattasya dhanaM devadattApekSayA viphalaM prayojanA'sAdhakaM sad nAsti, tathA sarvamapi parakIyaM nAstIti dvitIyo dRSTAntaH / iti kutaH parakIyasyA'pi dravyamaGgalatvam ? // iti gAthArthaH // 41 // zabda-samabhirUlai-vabhUtAstu vizuddhanayatvAdAgemato dravyamaGgalaM necchantyeva kasmAt ?, ityAhajANaM nANuvautto'Nuvautto vA na yANai jamhA / jANato'Nuvauttotti biMti sahAdayo'vatthu // 42 // jamhA iti yasmAt jAnanavabudhyamAno 'maGgalaM' iti gamyate, nAnupayukto na tajjJAnopayogazUnyo bhavati, jJAyakasya jJAnopayoganAntarIyakatvAt / anupayukto vA tatra na tajjAnIte na tasya jJAyako'sau vyapadizyate, ajJAyakatvAbhimatavat , kASThAdivad vetyarthaH / tasmAjjAnannanupayuktazcetyetadapyavastu asadabhAva iti yAvat / etad bruvate zabdAdayaH zabda-samabhirUdai-vaMbhUtanayAH // iti gaathaarthH||42|| nAtItamanutpatraM parakIyaM vA prayojanAbhAvAt / dRSTAntaH kharacakaM paradhanamathavA yathA viphalam // 41 // 2 jAnan nA'nupayuktaH anupayukto vA na jAnAti yasmAt / jAnasanupayukta iti jhuvate zabdAdayo'vastu // 42 // Foresonant s Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 32 // atrA'rthe upapattimAha 'heU viruddhadhammattaNA hi jIvo vva ceannaarhio| na ya so maGgalamiLaM tayatthasunnotti pAvaM va // 43 // jAnananupayuktazcetyetadavastu ityasyAmanantarAtikrAntagAthAparyantakRtapratijJAyAmayaM hetuH| kaH?, ityAha-viruddhadhammattaNA hi tti' viruddhau dhauM yatra tat tathA tadbhAvastasmAd viruddhadharmatvAditi / dRSTAntamAha- yathA jIvazcetanArahitaH / idamuktaM bhavati- yathA jIvazcetanArahitazca, mAtA ca vandhyA cetyAdi viruddhadharmAdhyAsAdavastu, evaM jJAyakazcA'nupayuktazcetyetadapyavastveva / bhavatu vA jJAyako'nupayuktazca, tathApi nAsmAkamasau maGgalatveneSTaH, tadarthazUnyatvAd maGgalArthazUnyatvAt , pApavaditi / bhAvamaGgalagrAhiNo kamI kathaM dravyamaGgalamicchanti ?, iti bhAvaH / iti gAthArthaH // 43 // tadevaM vicAritaM naudravyamaGgalam , tathA ca sati samarthitamAgamato dravyamaGgalam / atha noAgamatastadabhidhIyate / tacca jJazarIrabhavyazarIra-tavyatiriktabhedAt tridhA / tatra jJazarIra-bhavyazarIralakSaNabhedadvayamAha maiMgalapayatthajANayadeho bhavvassa vA sajIvotti / noAgamao davvaM Agamarahio tti jaM bhnniaN||44|| 'noAgamao davaM tti' noAgamato jJazarIraM dravyamaGgalamityarthaH / kaH ?, ityAha- maGgalapadArthajJasya dehaH, idamuktaM bhavatiiha maGgalapadArthaH pUrvaM yena svayaM samyag vijJAtaH; parebhyazca prarUpitaH, tasya saMbandhI jIvavipramuktaH siddhazilAtalAdigato deho'tItakAlanayAnuvRttyA'tItamaGgalapadArthajJAnA''dhAratvAd noAgamato dravyamaGgalamucyate / nozabdasyaha sarvaniSedhavacanatvAt ; Agamasya ca sarvathAtrA'bhAvAd noAgamatA draSTavyA, atItamaGgalapadArthajJAnalakSaNA''gamaparyAyakAraNatvAt tu dravyamaGgalatA, yathA'tItaghRtAdhAraparyAyakAraNatvAd riktaghRtakumbhe ghRtaghaTateti / 'bhavvassa va tti' vAzabdo dvitIyapakSasamuccaye, bhavyasya ca maGgalapadArthajJAnayogyasya saMbandhI 'dehaH' iti vartate, sa jIvaH sacetano noAgamato bhavyazarIradravyamAlamityarthaH / idamatra hRdayam- ya idAnIM maGgalapadArtha na jAnIte, bhaviSyati tu kAle jJAsyati tasya saMbandhI sacetano deho bhaviSyatkAlanayA'nuvRttyA bhaviSyanmaGgalapadArthajJAnAdhAratvAd noAgamato bhavyazarIradravyamaGgalamiti / atrApi nozabdasya sarvaniSedhaparatvAt ; Agamasya cedAnImabhAvAd noAgamatA samavaseyA / bhaviSyatkAle heturviruddhadharmatvAd hi jIva ica ghetanArahitaH / na ca sa maGgalamiSTaM tadarthazUnya iti pApabhiva // 3 // 2 maGgalapadArthajJAyakadeho bhayyasya vA sajIva iti / noAgamato dravyamAgamarahita iti yad bhaNitam // 45 // DOGSecreoRRP rammarASTARTER For Peso Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 pAsa H // 33 // mAlapadArthajJAnalakSaNasyA''gamasya kAraNatvAt tu dravyamAlatA, yathA bhaviSyaddhRtAdhAraparyAyakAraNatvAd riktaghRtakumbhe ghRtaghaTatA / noAgamata ityetad vivRNvannAha-'Agamarahio ityAdi nauzabdasya sarvaniSedhavacanatvAt noAgamata ityanenaitaduktaM bhavati, kim ?, ityAha-maGgalapadArthajJasya bhavyasya ca saMbandhI acetanaH sacetanazca deho vartamAnakAle sarvathaivA''gamarahitaH // iti gAthArthaH // 44 // ___ tadevaM sarvaniSedhavacanatve nozabdasyaivamudAharaNamupadarzitam , yadivA dezaniSedhapare'pi nozabde etat saMbadhyata eveti darzayannAha ahavA no desammi, noAgamao tadegadesAo / bhUyassa bhAviNo vA''gamassa jaM kAraNaM deho // 45 // ___athavA 'no' iti nozabdaH 'desammi ti dezaniSedhavacano vivakSyata ityrthH| tatazca noAgamata iti ko'rthaH?, ityAha-tadekadezAdAgamaikadezAdAgamaikadezamAzritya dravyamaGgalamityarthaH / kiM punastat ? iti cet / maGgalapadArthajJasyA'cetanaH, bhavyasya tu sacetano dehaityanuvartamAnaM saMbadhyate / kaH punarihA''gamasyaikadezo yamAzritya noAgamato dravyamaGgalamidaM syAt ? iti / atrocyate-yathokto jJabhavyazarIrarUpo deha evAtrA''gamaikadezaH / nanu jaDasya dehasya kathamAgamaikadezatA ?, iti / atrAha- 'bhUyassetyAdi' yad yasmAdacetano deho bhUtasyA'tItasya maGgalapadArthajJAnalakSaNasyA''gamasya kAraNaM hetuH, sacetanastu bhavyadeho bhAvino yathoktasyA''gamasya kAraNam ; tasmAd nijakAryasyA''gamasyaikadeze vartata eva; kAraNaM hi kAryasyaikadeze vartata eca, yathA mRttikA ghaTasya / abheda eva ghaTa-mRttikayoriti cet / naivam , bhedAbhedayoreva jainairiSTatvAt , yad vakSyati " natthi puDhavIvisiTTo ghaDo tijaM teNa jujjai aNaNNo / jaM puNa ghaDo ti puvvaM nAsI puDhavI tao aNNo" // 1 / / Aha-nanu maGgalapadArthajJAnasya pariNAmikAraNaM jIva eva, tatastasya svakAryaikadeze vRttirastu; yathA mRttikAyAH, zarIraM tvAgamasya pariNAmikAraNaM na bhvti| ataH kathaM tasya tadekadezattitA? / satyam, kintu "aNNoNNANugayANaM imaM ca taM ca tti vibhayaNapajuttaM, jaha khIrapANiyANaM" ityAdivacanAt saMsAriNo jIvasya zarIreNa sahA'bheda evaM vyavahiyate, ato jIvasya pariNAmikAraNatve zarIrasyA'pi tad vivakSyate, ityasyA''gamaikadezatA na virudhyate / bhavatvevam , tathApyAgamato dravyamaGgalaM prAg yaduktaM tena sahA'tya ko bhedaH, tatrApi hi "AgamakAraNamAyA deho saho ya" iti vacanAccharIrameva dravyamaGgalamuktam / atrApi ca tadeva, iti , athavA no deze, noAgamatastadekadezAtaM / bhUtasya bhAvino vA''gamasya yat kAraNaM dehaH // 45 // 2 nAsti pRthivIviziSTo ghaTa iti yat tena yujyate'namyaH / yat punarghaTa iti pUrva nAsIt pRthivI tato'nyaH // 1 // 3 anyonyA'nugatAnAmidaM ca taceti vibhajanamayuktam, yathA kSIrapAnIyayoH / 4 gAthA 30 // a // 33 //
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoSorry vize havattiH / // 34 // kathaM naikatvam / satyam , kintu prAgupayogarUpa evA''gamo nAsti, labdhitastu vidyata eva, atra tUbhayakharUpo'pi nAsti, kAraNamAtrasyaiva sattvAt , iti vizeSaH // iti gaathaarthH||45|| tadevaM darzitaM jJazarIra-bhavyazarIralakSaNaM noAgamato dravyamaGgalabhedadvayam , sAMprataM jJazarIra-bhavyazarIravyatiriktakharUpaM tattRtIyabhedamupadarzayannAha jANaya-bhavvasarIrA'irittamiha davvamaGgalaM hoI / jA maGgallA kiriA taM kuNamANo aNuvautto // 46 // iha tAvad bhAvataH paramArthato maGgalaM dvividham-jinapraNIta AgamaH, tatpaNItA maGgalyA pratyupekSaNAdikriyA ca / itazca pUrvamAgamato noAgamatazca yad dravyamaGgalamuktaM tatsarvamAgamamaGgalApekSameva, jJazarIra-bhavyazarIravyatiriktaM tu dravyamaGgalaM maGgalyakriyAmevA''zritya bhaNiSyata iti paribhAvanIyam / atha gAthArthoM vyAkhyAyate- tatra zarIra-bhavyazarIrAbhyAM vyatiriktamiha dravyamaGgalaM bhavati / kaH?, ityAha- anupayuktaH, tAM kurvANo yA / kim ?, ityAha-yA pratyupekSaNa-pramArjanAdikA mAlyA kriyA / idamuktaM bhapati- yo'nupayukto jinapraNItAM maGgalarUpAM pratyupekSaNAdikriyAM karoti, sa noAgamato jJazarIra-bhavyazarIrAtiriktaM dravyamaGgalam : upayogarUpovA''gamo nAstIti noAgamatA / jJazarIra-bhavyazarIrayorjJAnApekSA dravyamaGgalatA; atra tu kriyApekSA, atastadvyatiriktatvam , anupayuktasya kriyAkaraNAt tu dravyamaGgalatvaM bhAvanIyam , upayuktasya tu kriyA yadi gRhyata tadA bhAvamaGgalataiva syAditi bhAvaH / / iti gaathaarthH|| 46 // atha prakArAntareNApi prastutamaGgalamAhajeM bhUyabhAvamaGgalapariNAmaM tassa vA jayaM joggaM / jaM vA sahAvasohaNavannAiguNaM suvaNNAi // 47 // taM pi ya hu bhAvamaGgalakAraNao maGgalaM ti niddiDha / noAgamao davvaM nosaddo savvapaDisehe // 48 // noAgamato jJazarIra-bhavyazarIravyatiriktaM dravyaM dravyamaGgalamityartha iti dvitIyagAthottarArdhe saMbandhaH / kiM tat 1, ityAhayad bhUtabhAvamaGgalapariNAmam, iha bhAvamaGgalazabdena caraNakaraNakriyAkalApo'bhipretaH, tasya pariNamanaM pariNatiH pravRttirbhAvamaGgala 1jJAyaka-bhavyazarIrAtiriktamiha dravyamaGgalaM bhavati / yA maGgalyA kriyA tAM kurvANo'nupayuktaH // 46 // 2 yad bhUtabhAvamaGgalapariNAma, tasya vA yad yogyam / yad vA svabhAvazobhanavarNAdiguNaM suvarNAdi // 7 // tadapi ca yasmAd bhAvamaGgalakAraNato maGgalamiti nirdiSTam / noAgamato vyaM nozabdaH sarvapratiSedhe // 4 // // 34 // Jan Education Internati For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ary
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 35 // pariNAmaH, bhUtaH pUrva saMjAto bhAvamaGgalapariNAmo yasya tad bhUtabhAvamaGgalapariNAmam ; sAMpataM tu tacchnya m , tatpunaH kasyApi zarIra jIvadravyaM vA tad noAgamato jJazarIra-bhavyazarIravyatiriktaM dravyamaGgalaM boddhavyam / 'tassa vA jayaM joggaM ti' athavA tasya yathoktasya bhAvamaGgalapariNAmasya yad yogyamarha zarIraM jIvadravyaM vA, tad noAgamato zarIra-bhavyazarIravyatiriktaM dravyamaGgalam / athavA yat svabhAvata eva zobhanavarNAdiguNaM suvarNAdikaM vastu, AdizabdAd ratna-dadhya-'kSata-kusuma-maGgalakalazAdiparigrahaH, tadetajjJa- bhavyazarIravyatiriktaM dravyamaGgalam / nanu kathaM tad maGgalam , ityAha- 'taM pItyAdi' huryasmAdarthe, yasmAt tadapi suvarNAdikaM kasyApi bhAvamaGgalakAraNatvAd maGgalaM nirdiSTam / yacca kAraNaM tad "bhUtasya bhAvino vA bhAvasya hi kAraNaM tu yalloke, tad dravyam" ityAdivacanAd dravyatayA'pi vyapadizyate, ato dravyamaGgalaM bhavati / nozabdaH sarvapratiSedhe, Agamasyeha sarvathaivA'bhAvAditi / pUrva jJa-bhavyazarIrayoH kevalamAgamAbhAvApekSaM dravyamaGgalatvamuktam , atra tu kriyA'bhAvamAzrityeti bhAvanIyam // iti gAthAdayArthaH // 47 // 48 // tadevaM pratipAditamAgamato noAgamatazca dravyamaGgalam / atha bhAvamaGgalamucyate, tasya ca lakSaNaM nAma-sthApanA-dravyANAmiva | bhASyakRtA kenApi kAraNena noktam / tazcetthamavagantavyam 'bhAvo vivakSitakriyA'nubhUtiyukto hi vai samAkhyAtaH / sarvajJairindrAdivadihendanAdikriyA'nubhavAt" // 1 // iti / atrA'yamarthaH- bhavanaM vivakSitarUpeNa pariNamanaM bhAvaH, athavA bhavati vivakSitarUpeNa saMpadyata iti bhAvaH / kaH punarayam , ityAha-vakturvivakSitA indana-jvalana-jIvanAdikA yA kriyA tasyA anubhUtiranubhavanaM tayA yukto vivakSitakriyAnubhUtiyuktaH, sarvajJaiH samAkhyAtaH / ka iva, ityAha- 'indrAdivat ' svargAdhipAdivat , AdizabdAjjvalana-jIvAdiparigrahaH / so'pi kathaM bhAvaH', ityAha- 'indanAdikriyAnubhavAt ' iti, Adizabdena jvalana-jIvanAdikriyAsvIkAraH / vivakSitendanAdikriyAnvito loke prasiddhaH pAramArthikapadArtho bhAva ucyate / bhAvazcAsau maGgalaM ca bhAvamaGgalam , bhAvato vA paramArthato maGgalaM bhAvamaGgalamiti prastutayojanA // etadapi dvividham- AgamataH, noAgamatazca / tatrA''gamatastAvadAha maMgalasuyauvautto Agamao bhAvamaMgalaM hoi / noAgamao bhAvo suvisuddho khAiyAIo // 49 // maGgalaM ca tacchUtaM ca maGgalazrutaM maGgalazabdArthajJAnamityarthaH, tasminnupayukto 'vaktA' iti gamyate, Agamato bhAvamaGgalaM bhavati / / // 35 // mAlazrutopayukta Agamato bhAvamaGgalaM bhavati / noAgamatI bhAvaH suvizuddhaH kSAyikAdikaH / / 49 // PRASIDOTOShAsa www.jaineltrary.org Edu Internation For Personal and Private Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 36 // atrAha- nanu maGgalapadArthajJAnopayogamAtreNa kathaM sarvo'pi vaktA bhAvamaGgalamucyate ?, tadupayogamAtrasyeva tadrUpatAyA yuktisaMgatatvAt , na yAgnijJAnopayukto mANavako'gnireva bhavitumarhati, dAha-pAkAdikriyAkaraNaprasaGgAditi / atrocyate- upayogaH, jJAnaM, saMvedana, pratyaya itibRhdvttiH| tAvadanAntaram , arthAbhidhAnapratyayAzca loke sarvatra tulyanAmadheyAH, bAhyaH pRthubunodarA''kAro'rtho'pi ghaTa ucyate, tadvAcakamabhidhAnamapi ghaTo'bhidhIyate, tajjJAnarUpaH pratyayo'pi ghaTo vyapadizyata ityarthaH, tathA hi loke vaktAro bhavanti-kimidaM purato dRzyate ?, ghaTA; kimasau vakti, ghaTam; kimasya cetasi sphurati ?, ghaTaH / evaM ca sati yad ghaTa iti jJAnaM tadavyatirikto jJAtA tallakSaNo gRhyate, anyathA yadi jJAnajJAninoravyatireko na syAt tadA jJAne satyapi jJAnI nopalabheta vastunivaham , atanmayatvAt , pradIpahastAndhavat , puruSAntaravad vA / na cA'nAkAraM tajjJAnam , padArthAntaravad vivakSitapadArthasyA'pyaparicchedaprasaGgAt / apica, ghaTAdijJAna--tadvatoya'tireke bandhAdyabhAvaH pAmoti, yathA hi jJAnA-'jJAna-sukha-duHkhAdipariNAmasyA'nyatve AkAzasya bandhAdayo na bhavanti, evaM jIvasyApi na bhaveyuriti bhAvaH // Aha-yadi ghaTopayogAnanyavAd devadatto'pi ghaTA, agnyupayogAnanyatvAcca mANavako'pyagniH, tarhi jalAharaNa-dAha-pAkAdyarthakriyAmasaGgaH / tadayuktam , na hi sarvo'pi ghaTo jalAharaNaM karoti, nApi samasto'pyagnidAha--pAkAdyarthakriyAM sAdhayati, koNe'vAGmukhIkRtaghaTena bhasmacchannavAhinA ca vyabhicArAt / na cAso na ghaTaH, nAgniA , lokamatItibAdhAprasaGgAt / tasmAd maGgalapadArthajJAnopayogA'nanyatvAdAgamatastadupayukto bhAvamAlamiti sthitam // noAgamatastu Agamasya sarvaniSedhamAzritya suvizuddhaH prazastaH kSAyika-kSAyopazAmikAdiko bhAvo bhAvamaGgalam , bhAva eva maGgalaM bhAvamaGgalamiti kRtvA / upalakSaNavyAkhyAnAdAgamavarjajJAnacatuSTaya-darzana-cAritrANi ca noAgamato bhAvamaGgalatayA vAcyAni; bhAvataH paramArthato maGgalaM bhAvamaGgalamiti kRtvA // iti gAthArthaH / / 49 // prakArAntareNA'pi noAgamato bhAvamaGgalamAha-- ahavA sammaiMsaNa-nANa--carittovaogapariNAmo / noAgamao bhAvo nosado missabhAvammi // 50 // athavA pratikramaNa-pratyupekSaNAdikriyAM kurvANasya yo jJAna-darzana-cAritropayogapariNAmaH, sa noAgamato bhAvo bhAvamaGgalaM bhavati / nozabdazcA'va mizravacanaH, yasmAd nA'sau jJAna--darzana-cAritropayogapariNAmaH kevala evA''gamaH, cAritrAderapi sadbhAvAt , // 36 // nA'pyanAgama eva, jJAnasyA'pi vidyamAnatvAt , iti mizratA // iti gAthArthaH // 50 // 1 athavA sampagdarzana-jJAna--cAritropaye gapariNAmaH / noAgamato bhAvo nozabdo minabhAve // 50 // For Pesond ere
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 37 // athA'nyena prakAreNAha- ahaveha namukkArAinANa - kiriAvibhissapariNAmo / noAgamao bhaNNai jamhA se Agamo dese // 51 // athaveha noAgamato bhAvamaGgalAdhikAre namaskaraNaM namaskAro'rhadAdipraNatirityarthaH, sa AdiryeSAM stotrAdInAM te namaskArAdayasteSu jJAnopayogo namaskArAdijJAnam, kriyA zirasi karakamalamukula vidhAnAdikA, namaskArAdijJAnaM ca kriyA ca namaskArAdijJAnakriyetAbhyAM vimizrAsau pariNAmazca / sa kim ?, ityAha- 'noityAdi' caityavandanAdyavasthAyAM yo namaskArAdijJAna - kriyAmizritapariNAmaH sa noAgamato bhAvamaGgalaM bhaNyata ityarthaH / kutaH 1, ityAha- yasmAt ' se ' tasyaiva bhAvataH pariNAmasyA''gamo namaskArAdijJAnopayogalakSaNo deze ekadeze'vayave- vartate, nozabdazce haikadezavacanaH / iti gAthArthaH // 51 // tadevamupadarzitaM nAma - sthApanA - dravya bhAvabhedatazcaturvidhaM maGgalam / eteSu ca nAmAdimaGgaleSvAdyatraya syA'nyo'nyamabhedaM pazyan paraH prerayati- abhihANaM davvattaM tayatthasunnattaNaM ca tullAI / ko bhAvavajiANaM nAmAINaM paiviseso ? // 52 // bhAvavarjitAnAM bhAvamekaM varjayitvA zeSANAM nAmAdInAM nAma sthApanA- dravyANAmityarthaH kaH prativizeSaH 1 na kazcidityarthaH / kutaH 1, iti cet / ucyate yata etAni triSvapi tulyAni / kAni punastAni ?, ityAha- abhidhAnaM tAvad nAma triSvapi tulyam, nAmavati padArthe, sthApanAyAM dravye ca maGgalAbhidhAnamAtrasya sarvatra bhAvAt / tathA dravyasvamapi triSvapi tulyam, yato " jaissa NaM jIvassa vA ajIvassa vA maMgalaM ti nAma kIrai " ityAdivacanAd nAmani tAvad dravyamevA'bhisaMbadhyate, sthApanAyAmapi " yat sthApyate " iti vacanAd dravyamevA''yojyate, dravye tu dravyatvaM vidyata eva iti triSvapi dravyatvasya tulyatA / tathA tadarthazUnyatvaM ca bhAvArthazUnyatvaM ca triSvapi samAnam, nAma-- sthApanA - dravyeSu bhAvamaGgalasyAbhAvAt / tasmAdabhidhAna- dravyatva- bhAvArthazUnyatvAnAM samAnatvAd nAma-sthApanA- dravyANAM parasparamabhedaH, bhAve tu tadarthazUnyatvaM nAstiH ityetAvatA'sau nAmAdibhyo vizeSyata iti bhAvaH // iti gAthArthaH // 52 // pareNaivamavizeSe prerite yo vizeSaH, tamabhidhitsuH mUrirAha 1 athaveha namaskArAdijJAna kriyAvimizrapariNAmaH / noAgamato bhagyate yasmAt tasyA''gamo deze // 51 // 2 abhidhAnaM dravyatvaM tadarthazUnyatvaM ca tulyAni / ko bhAvavarjitAnAM nAmAdInAM prativizeSaH 1 // 52 // 3. yasya nanu jIvasya vA'jIvasyaM vA maGgalamiti nAma kriyate / For Personal and Private Use Only vRhadvRttiH / // 37 //
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhadvattiH / SHNAHANA H38 // AgAro'bhippAo buddhI kiriyA phalaM ca pAeNa / jaha dIsai ThavaNiMde na tahA nAme na dabide // 53 // vize0 yathA sthApanendre AkAro locanasahasra-kuNDala-kirITa-zacIsanidhAna-karakulizadhAraNa-siMhAsanA'dhyAsanAdijanitAtizayo dehasauERndaryabhAvo dRzyate; tathA sthApanAkartuzca yathA sadbhUtendrAbhiprAyo vilokyate; tathA draSTuzca yathA tadAkAradarzanAdindrabuddhirupajAyate; yathA cainamupasevamAnAnAM tadbhaktipariNatabuddhInAM namaskaraNAdikA kriyA saMvIkSyate; phalaM ca yathA prAyeNopalabhyate putrotpattyAdikam , na tathA FOR nAmendra nA'pi dravyendre / tato nAma-dravyAbhyAM tAvad vyakta eva bhedaH sthApanAyA iti bhAvaH / / iti gAthArthaH / / 53 // tadevaM spaSTatayA lakSyamANatvAdAdAveva nAma-dravyAbhyAM sthApanAyA bhedamabhidhAya nAma-sthApanAbhyAM dravyasya bhedamabhidhitsurAhabhovassa kAraNaM jaha davvaM bhAvo a tassa pajjAo / uvaoga-pariNaimao na tahA nAma navA ThavaNA // 54 // yathA'nupayuktavaktRprabhRtikaM sAdhudravyendrAdikaM vA dravyaM bhAvasyopayogarUpasya bhAvendrapariNatirUpasya vA yathAsaMkhyena kAraNaM nimittaM bhavati, yathA ca 'uvaoga--pariNaimao tti upayogamayo bhAvendrapariNatimayazca bhAvo yathAsaMkhyena tasyA'nupayuktavaktRmabhRtikasya sAdhudravyendrAdikasya vA dravyasya paryAyo dharmo bhavati, na tathA nAma, nA'pi sthApaneti / idamuktaM bhavati- yathA'nupayukto vaktA dravyaM kadAcidupayuktatvakAle tasyopayogalakSaNasya bhAvasya kAraNaM bhavati, so'pi vopayogalakSaNo bhAvastasyA'nupayuktavaktRrUpasya dravyasya paryAyo bhavati, yathA vA sAdhujIvo dravyendraH san bhAvendrarUpAyAH pariNateH kAraNaM bhavatiH so'pi vA bhAvendrapariNatirUpo bhAvastasya sAdhujIvadravyendrasya paryAyo bhavati, na tathA nAma-sthApane / atastAbhyAM dravyasya bhedaH, nAmnastu sthApanA-dravyAbhyAM bhedaH sAmAdevA'vasIyata iti / tadevaM yadyapi parapreritaprakAreNa nAma sthApanA-dravyANAmabhedaH, tathApyuktarUpeNa prakArAntareNa bhedaH siddha eva, na hi dugdha-takrAdInAM zvetatvAdinA'bhede'pi mAdhuryAdinA'pi na bhedaH, anantadharmAdhyAsitatvAd vastuna iti bhAvaH // iti gAthArthaH // 54 // tadevaM bhedavyAkhyApakSe samarthite bhUyo'pyapareNa prakAreNA'ha paraHiha bhAvo ciya vatthu tayatthasunnehiM kiM va sesehiM ? / nAmAdao vi bhAvA jaM te vi hu vatthupajjAyA // 55 // , AdAro'bhiprAyo buddhiH kriyA phalaM ca prAyeNa / yathA dRzyate sthApanendre na tathA nAni na dravyendre // 53 // 2 bhAvasya kAraNa yathA dravyaM bhAvazca tasya paryAyaH / upayoga-pariNatimayo na tathA nAma mavA sthApanA // 55 // 3 ida bhAva eSa vastu tadarthazUnyaiH kiM vA zeSaH / nAmAdayo'pi bhAvA yat te'pi khalu vastuparyAyAH // 55 // mAphaka pAkakasakasakasakasakasakasakasa
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSa iha nAmAdivicAre prakrAnte bhAva eva vastu, vivakSitArthakriyAsApakatvAt , ubhayasaMmatavastuvat / na hi bhAvendravad vivakSitArthasAdhanasamarthA gopAladArakAdyA nAmendrAdayaH, ataH kimatra zeSairbhAvArthazUnyairnAmAdibhiH ? na kiJcidityarthaH / atrottaramAha-'nAmA dao ityAdi' idamuktaM bhavati- yadi sAmAnyenaiva bhAvo vastutvenA'bhyupagamyate, tadA siddhasAdhyatA, yato nAmAdayo'pi, aadish|| 39 // bdAt sthApanA-dravyaparigrahaH, bhAvAH bhAvavizeSA ityarthaH / kutaH 1, ityAha- yad yasmAt te'pi nAmAdayo vastunaH paryAyA dharmAH, tathAhi- aviziSTe indravastunyuccarite nAmAdikaM bhedacatuSTayamapi pratIyate-kimanena nAmendro vivakSitaH, Ahokhit sthApanendraH, | dravyendraH, bhAvendro vA ? iti / tataH sAmAnyasyendravastunazcatvAro'pyamI paryAyAH, iti nAmAdayo'pi bhAvavizeSA eva, iti bhAvasya vastutvasAdhane na kizcid naH zrUyate; paryAyaH, bhedaH, bhAva ityanAntaratvAt / atha viziSTArthakriyAsAdhakaM bhAvendrAdikaM bhAvamAzritya vastutvaM sAdhyate, tathApi na kAcit kSatiH, yato bhAvendrAderbhAvasya viziSTArthakriyAnivartakatve nAmendrAdiparyAyANAmapi tad draSTavyameva, dravyarUpatayA paryAyANAM parasparamabhedAt // iti gAthArthaH // 55 // athavA bhAvamaGgalAdikAraNatvAd nAmAdInyapi bhAvamaGgalAdirUpANyeva, iti darzayannAha ahavA nAma--ThavaNA-davvAI bhAvamaGgalaMgAiM / pAeNa bhAvamaGgalapariNAmanimittabhAvAo // 56 // __ athavA nAma-sthApanA-dravyANi bhAvamaGgalasyaivA'GgAni kAraNAni / kutaH1, ityAha- 'pAraNa ityAdi' bhAvamaGgalapariNAmo bhAvamaGgalopayogo bhAvamaGgalasAdhvAdipariNatirUpo vA, tanimittabhAvAt tatkAraNatvAdityarthaH / yacca yasya kAraNaM tat tabdha| padezaM labhata eva, yathA 'Ayurghatam ' 'rUpako bhojanam' ityAdi / kliSTakarmaNAM keSAzcid nAmAdIni bhAvamaGgalakAraNAni na bhava tyapi, iti prAyo grahaNam / maGgalavicArazceha prakrAntaH tena bhAvamaGgalakAraNAni nAmAdInyuktAni, yAvatA bhAvendrAderapi tAni kAraNa tvena draSTavyAnyeva / tasmAd bhAvamaGgalAdikAraNatvAd nAmAdInyapi tadrUpANyeva, iti bhAvasya vastutvasAdhane nAmAdInAmapi tatkAraANatvAt tad na jhUyate // iti gAthArthaH // 56 // atha nAmAdInAM bhAvamaGgalakAraNatve udAharaNAnyAhajaiha maGgalAbhihANaM siddha vijayaM jiNiMdanAmaM ca / soUNa, pecchiUNa ya jinnpddimaalkkhnnaaiinni||57|| , athavA nAma--sthApanA-dravyANi bhAvamaGgalAGgAni / prAyeNa bhAvamaGgalapariNAmanimittabhAvAt // 56 // P 2 yathA maGgalAbhidhAnaM siddhaM vijayaM jinendranAma ca / zrutvA, prekSya ca jinapratimAlakSaNAdIni // 57 // 39 // Jan Education Internati For Personal and Private Use Only HAMww.jaineltrary.ary
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize dR parinivvuyamuNidehaM bhavyajaijanaM suvannamalAI / daTTaNa bhAvamaGgalapariNAmo hoi pAeNa // 58 // yathetyudAharaNopadarzanArthaH, tadyathetyarthaH / maGgalamitizabdarUpamabhidhAnam , tathA 'siddhaM' siddhAbhidhAnam ; vijayAbhidhA nam : jinendrAdinAma ca kenaciducaritaM zrutvA kasyacit mAyeNa samyagdarzanAdiko bhAvamaGgalapariNAmo bhavati, iti nAmno bhaav||40|| maGgalakAraNatve udAharaNam / tathA prekSya cAvalokya jinapratimAlakSaNAdIni jinapratimA-svastikAdInItyarthaH, AdizabdAdanagArapadA diparigrahaH, bhAvamaGgalapariNAmo bhavatItyatrApi saMbadhyate / etattu sthApanAyA bhAvamaGgalakAraNatve udAharaNam / atha dravyasya tatkAraNatve dRSTAntamAha- parinirvRto muktiM gato yo'sau munistadeham , tathA bhavyayatirbhaviSyadyatiparyAyo yo'sau janastam , tathA suvarNamAlyAdi ca dRSTvA prAyeNa samyagdarzanAdibhAvamaGgalapariNAmo bhavatIti / atastatkAraNatvAd nAmAdInyapi bhAvamaGgalAni, iti sthitam / / iti gAthAdvayArthaH // 57 // 58 // nanu nAmAdInyapi yadi bhAvamaGgalAni, tarhi kiM tAnyapi tIrthakarAdivat pUjyAni ?, ityAzakyAha ki puNa tamaNegaMtiyamaccantaM ca na jao'bhihANAI / tabivarIaM bhAve teNa viseseNa taM pujaM // 59 // nAmAdInyapyuktayuktyA bhAvamaGgalAni / kiM punaH ?, yo vizeSaH sa ucyate- tadabhidhAnAditrayamanaikAntikam , samIhitaphalasAdhane nizcayAbhAvAt , tathA''tyantikaM ca yato na bhavati, AtyantikaprakarSaprAptatathAvidhaviziSTaphalasAdhakatvAbhAvAt / bhAve bhAvaviSayaM tu maGgalamuktaviparItasvarUpam , tena vizeSato yathA tat pUjyam , naivamitarANi // iti gAthArthaH // 59 // | tadevaM bhinnavastuSu vizeSatazcintyamAnAnAM nAmAdInAM pradhAnetarabhAvo darzitaH, sAmAnyataH punarvicintyamAnAnAM sarvavastupu pratyeka A caturNAmapyamIpAM sadbhAvaH prApyata eva, iti darzayannAha ahavA batthUbhihANaM nAma, ThavaNA ya jo tadAgAro / kAraNayA se davvaM, kajjAvannaM tayaM bhaavo|| 6 // athavA sarvasyApi ghaTa-paTAdivastuno yadAtmIyamabhidhAnaM tad nAma; yathordhvakuNDaleSvAyatavRttagrIvo ghaTaH, AtAnaktiAnIbhU 2 parinitamunidehaM bhavyayatijanaM suvarNamAlyAdi / dRSTvA bhAvamAlapariNAmo bhavati prAyeNa // 5 // 2kiM punastadanakAntikamatyantaM ca na yato'bhidhAnAdi / tadviparItaM bhAve tena vizeSeNa tat pUjyam // 59 // / athavA vastvabhidhAnaM nAma, sthApanA ca yastadAkAraH / kAraNatA tasya dRSya, kAryApanaM tad bhAvaH // 5 // RONSTROE // 40 // For Personal and Private Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 41 // Jain Educationa Internation tatantusantAnaH paTa ityAdi / sthApanA punaryastasyaiva sarvasya vastuno nija AkAraH / bhAvikapAlAdikAryApekSayA tu yA 'sa' tasya sarvasyApi vastunaH kAraNatA hetutAM tad dravyam, "bhUtasya bhAvino vA bhAvasya hi kAraNaM tu yalloke, tad dravyam " iti vacanAt / mRtpiNDAdivastunastu kAryApanaM janyatvApanaM tadeva ghaTAdikaM sarva vastu bhAvo'bhidhIyate, bhavanaM bhAva iti kRtvA / itthaM sarva vastu catUrUpA'vinAbhUtaM dRSTam evameva samyagdarzana vyavasthAnAt, sarvanayasamUhAtmakatvAjjinamatasya / tadevaM sarvasyApi vastunazcatUrUpatAyAM kimucyate 'Iha bhAvo zciya vatyuM tayatthasunnehiM kiM va sesehiM ' ityAdi 11 na hyekasminneva vastunyekakAlaM vidyamAnAnAM paryAyANAM madhye 'ayaM vastu ' 'aparastvavastu' iti vaktuM zakyate, dravyarUpatayA sarveSAmapi teSAmekatvAditi bhAvaH // iti gAthArthaH // 60 // asmiMzca nAmAdirUpacatuSTaye nAmanayaH pradhAnaM nAmaiva manyate / tatra ye sugatamatAnusAriNo " na hArthe zabdAH santi " ityAdivacanAd nAno vastudharmatvameva necchanti, tAn prati nAmanayaH prAha vaitthusarUvaM nAmaM tappaccayaheuo sadhamma vva / vatyuM nA'NabhihANA hojjA'bhAvo vivA'vacca // 61 // nAmanayasyA'yamabhiprAyaH - vastunaH svarUpaM nAma, tatpratyayahetutvAt, svadharmavat iha yad yasya pratyaryahetustat tasya dharmaH, yathA ghaTasya svadharmA rUpAdayaH, yacca yasya dharmo na bhavati na tat tasya pratyayahetuH, yathA ghaTasya dharmAH paTasya, saMpadyate ca ghaTAbhidhAnAd ghaTe saMpratyayaH, tasmAt tat tasya dharmaH siddhazva heturAvayoH, ghaTazabdAt paTAdivyavacchedena ghaTa iti pratipatyanubhUteH / sarve ca vastu nAmarUpatAM na vyabhicaratIti darzayannAha - 'vatthumityAdi ' yadi vastuno nAmarUpatA na syAt tadA tad vastveva na bhavediti saMbandhaH / kutaH 1, ityAhaanabhidhAnAdabhidhAna rahitatvAdityarthaH / avAcyo'bhidhAnarahitatvenA'nabhiSeyo yo'sAvabhAvaH SaSThabhUtAdilakSaNastadvaditi dRSTAntaH, ida yadabhidhAnarahitaM tad vastveva na bhavati, yathA'bhidhAnarahitatvenA'vAcyaH SaSThabhUtalakSaNo'bhAvaH abhidhAnarahitaM ca vastvabhyupagamyate paraiH, tatosvastutvamevAsya bhaved, avastutve ca kutastatpratyayahetutvalakSaNasya hetorvRttiH, yenA'naikAntikatA syAt ? / taMtra tadvRttau vA tasyA'pi vastutvameva bhavet, svapratyayajanakatvAt ghaTAdivaditi / vipakSa eva vRtterabhAvAd viruddhatA'pyasaMbhavinIti / tasmAd vastudharma eva nAmeti sthitam / na ca 'nadyAstIre guDabhRtazakaTam ' ityAdizabdAt mavRttasya kadAcid vastvamApteravastudharmatA tasyetyAzaGkanIyam, pratyakSAdipramANAnAmapi tatprasaGgAt - tebhyo'pi hi pravRttasya kadAcid vastvamApteH / avAdhitebhyastebhyaH pravRttau bhavatyevA 1 pa. cha. 'hetubhuuttaa'| 2 gAthA 55 / 3 vastusvarUpaM nAma tatpratyayahetutaH svadharma iva / vastu nA'nabhidhAnAd bhavedabhAva ivA'vAcyaH // 61 // 4 kha. ga. 'yasya hetu' / 5 nAni / 6 tatpratyayahetutvalakSaNahetupravartane / 7 nAmno'pi / For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 41 //
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 42 // Jain Educationa Internation 'rthaprAptiriti cet / tadetadihA'pi samAnam, suvivecitAdAptapraNItazabdAd vastuprApteratrA'pyavazyaMbhAvitvAt ityAdi vaha vaktavyam, tattu nocyate, granthagahanatAmasaGgAt, anyatroktatvAcca / / iti gAthArthaH // 61 // kizva saMsayavivajjayA vA'jjhavasAo'havA jadicchAe / hojjatthe paDivattI na vatthudhammo jayA nAmaM // 62 // yadA vastudharmo nAma neSyate tadA vaktrA ghaTazabde samuccArite zrotuH ' kimayamAha ?' ityevaM saMzaya eva syAt, na ghaTapratipattiH / athavA ghaTazabde prokte paTapratipattilakSaNo viparyayaH syAt / athavA ' na jAne kimapyanenoktam ' iti cittavyAmohena vastvapratipattirUpo'nadhyavasAyaH syAt / yadi vA yadRcchayA'rthe pratipattirbhavet kadAcid ghaTasya, kadAcit paTasya, kadAcittu stambhasyetyAdina caivaM bhavati / tasmAd vastudharma eva nAma / / iti gAthArthaH // 62 // api ca vaitthussa lakkha-lakkhaNa-saMvavahArA'virohasiddhIo / abhihANA'hINAo buddhI saddo ya kiriyA ya // 63 // vastuno jIvAdeH / kim ?, ityAha- abhidhAnA'dhInA nAmA''yattAH / kAH 1, ityAha- lakSyaM ca lakSaNaM ca saMvyavahAratha lakSya lakSaNa-saMvyavahArAsteSAmavirodhenA'viparyayeNa siddhayaH pratiSThAH / tatra lakSyaM jIvatvAdi, lakSaNamupayogaH, saMvyavahAro'dhyeSaNa - preSaNAdiH / tathA buddhi-zabda- kriyAca 'abhidhAnA'dhInA: ' ityatrA'pi saMvadhyate / tatra buddhirvastu nizcayarUpA, zabdo ghaTAdidhvanirUpaH kriyA cotkSepaNA - 'vakSepaNAdikA / tasmAdabhidhAnameva vastu sat, tadA''yattA''tmalAbhatvAt sarvavyavahArANAm // iti gAthArthaH // 63 // tadevaM zabdanayena nijamate sthApite sthApanAnayaH prAha AgAro ciya mai - sadda-vatthu-kiriyA - phalA'bhihANAI / AgAramayaM savvaM jamaNAgAraM tayaM natthi // 64 // AkAra va AkAramAtrarUpANyeva / kAni 1, ityAha-matItyAdi, matizca zabdazretyAdidvandvaH / tatra matistAvajjJeyA''kAragraha 1 saMzayaviparyayau vA'nadhyavasAyo'thavA yadRcchayA / bhavedarthe pratipattirna vastudharmo yadA nAma // 62 // 2 vastuno lakSya lakSaNa-saMvyavahArA'virodhasiddhayaH / abhidhAnAdhInAH buddhiH zabdazva kriyA ca // 63 // 3 AkAra eva mati-zabda-vastu-kriyA phalA-'bhidhAnAni / AkAramayaM sarvaM yadanAkAraM tad nAsti // 64 // For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 42 //
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 43 // Jain Educationa Internatio |NapariNatatvAdAkAravatI, tadanAkAravacce tu 'nIlasyedaM saMvedanaM na pItAdeH ' iti naiyatyaM na syAt, niyAmakAbhAvAt nIlAdyAkAro hi niyAmakaH, yadA ca sa neSyate tadA 'nIlagrAhiNI matirna pItAdigrAhiNI' iti kathaM vyavasthApyate ?, vizeSAbhAvAt tsmaad| kAravatyeva matirabhyupagantavyA / zabdo'pi paudgalikatvAdAkAravAneva / ghaTAdikaM vastvAkAravaccena pratyakSasiddhameva / kriyAyutkSepaNA-yakSepaNAdikA kriyAvato'nanyatvAdAkAravatyeva / phalamapi kumbhakArAdikriyAsAdhyaM ghaTAdikaM mRtpiNDAdi vastuparyAyarUpatvAdAkAravadeva | abhidhAnamapi zabdaH, sa ca paugalikatvAdAkAravAnityuktameva / tasmAd yadasti tat sarvamAkAramayameva yantvanAkAraM tad nAstyeva, vandhyAputrAdirUpatvAt tasya // iti gAthArthaH // 64 // atha prayogadvAreNA'nAkAraM vastu nirAcikIrSurAha rAmayaM vatthu AgArA'bhAvao khapuSpaM va / uvalaMbha-vyavahArA'bhAvAo nANagAraM ca // 65 // parasyA''kAravadvastu niSedhakasyA'numatamabhipretaM sAmarthyAd yadanAkAraM vastu tad nAsti, AkArAbhAvAt khapuSpavat / aparamapi hetudrayamAha - 'uvalaMbhetyAdi' 'nANAgAramiti' nAstyanAkAraM vastu, sarvathaivA'nupalabhyamAnatvAt tenA'NIya so'pi vyavahArasyASbhAvAcca, iti paryantavartI cakAro'tra yojanIyaH khapuSpavaditi dRSTAnto hetudvaye'pi sa eva / / iti gAthArthaH // 65 // tadevaM sthApanAnayenokte dravyanayaH prAha devvapariNAmamittaM mottUNA''gAradarisaNaM kiM taM ? / uppAyavvayarahiaM davvaM ciya nivviyAraM taM // 66 // ko hi nAma sthApanA nayasyA''kAragrahaH ?, yasmAd dravatIti dravyamanAdimadutprekSitaparyAyazRGkhalAdhAraM mRdAdi pUrvaparyAyamAtratirobhAve'greta paryAya mAtrA'virbhAvaH pariNAmo dravyasya pariNAmo dravyapariNAmaH sa eva tanmAtraM tad muktvA kimanyadA''kAradarzanam, yenocyate ' aMgAro cciya mai sadda-vatthu -' ityAdi / nanu dravyameva tat / kiMviziSTam 1, utpAda-vyayarahitaM nirvikAraM utphaNa-vipha- kuNDalitAkArasamanvita sarpadravyavad vikArarahitam ; kiM hi nAma tatrA'pUrvamutpannam vidyamAnaM vA vinaSTam yena vikAraH syAt 1, iti bhAvaH // iti gAthArthaH // 66 // 1 na parAnumataM vastu AkArA'bhAvAt khapuSpamiva / upalambha-vyavahArA'bhAvAd nA'nAkAraM ca // 65 // 2 dravyapariNAmamA muktvA'kAradarzanaM kiM tat ? utpAdavyayarahitaM dravyameva nirvikAraM tat // 66 // 3 gAthA 64 / For Personal and Private Use Only vRhadvRttiH / // 43 //
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 44 // Jain Education Internati nanu kathamutpAdAdirahitamucyate, yAvatA sarpAdike dravye utphaNa-viphaNAdayaH paryAyA utpadyamAnA nivartamAnAzca pratyakSeNaiva dRzyante 1, ityAha ovibbhAva-tirobhAvamentapariNAmakAraNamacintaM / niccaM bahurUvaM pi ya naDo vva vesaMtarAvanno // 67 // AvirbhAvazca tirobhAvazca tAveva tanmAtraM tadeva pariNAmastasya kAraNaM dravyam, yathA sarpa utphaNa-viphaNAvasthayoriti na hyatrApUrva kiJcidutpadyate, kiM tarhi ?, channarUpatayA vidyamAnamevA''virbhavati / nApyAvirbhUtaM sad vinazyati, kintu cchannarUpatayA tirobhAvamevASS sAdayati / evaM ca satyA''virbhAva - tirobhAvamAtra eva kAryopacArAt kAraNatvamasyaupacArikameva / tasmAdutpAdAdirahitaM dravyamucyata iti / Aha- nanu yadyekasvabhAvaM nirvikAraM dravyam, tarhyanantakAlabhAvinAmanantAnAmapyAvirbhAva - tirobhAvAnAmekahelayaiva kAraNaM kimiti na bhavati 1, ityAha- acintyamacintyasvabhAvaM dravyam, tenaikasvabhAvasyA'pi tasya krameNaivA''virbhAva tirobhAvapravRttiH, sarpAdidravyaSvakasvabhAveSvapyutphaNa-viphaNAdiparyAyakramamavRtteH pratyakSasiddhatvAditi / nanu yadyevam utphaNa-viphaNAdibahurUpatvAt pUrvAvasthA parityAgena cottarAvasthA'dhiSThAnAd anityatA dravyasya kimiti na bhavati ? iti cet, ityAha- veSAntarApanna naTavad bahurUpamapi dravyaM nityameva, idamuktaM bhavati - yathA nAyaka- vidUSaka -kapi-rAkSasAdipAtrAvasareSu veSAntarANyApanno veSAntarApanno naTo bahurUpaH, evamutkaNa-vikaNAdibhAvairyadyapi dravyamapi bahurUpam, tathApi nityameva, svayamavikAritvAt, AkAzavat - yathA hi ghaTapaTAdisaMbandhena bahurUpamapyAkAzaM svayamavikAritvAd nityam, evaM dravyamapIti bhAvaH // iti gAthArthaH // 67 // kAraNameva ca sarvatra tribhuvane vidyate; na kacit kAryam, yacca kAraNaM tat sarve dravyameva, iti darzayannAha piMDo kAraNamiTThe payaM va pariNAmao tahA savvaM / AgArAi na vatyuM nikkAraNao khapuSpaM va // 68 // mRdAdipiNDaH kAraNamiSTaM kAraNamAtramevA'bhyupagamyate / kutaH 1, ityAha- pariNAmitvAt pariNamanazIlatvAt payovad dugdhavat / yathA ca piNDaH, tathA'nyadapi sabai sthAsa- koza- kuzUlAdikaM trailokyAntargataM vastu kAraNamAtrameva, pariNAmitvAt payovat, yad yat kAraNaM tat sarvaM dravyameva, iti dravyanayasya svapakSasiddhiH / nanu mRtpiNDAdInAM kAryabhUtAH sthAsa - koza- kuzUla - ghaTAdayaH pratyakSeNaiva dRzyante, saMbandhizabdazva kAraNazabdaH sarvadaiva kAryApekSa eva pravartate, tat kathaM kAraNamAtramevAsti, na kAryam 1, iti cet / 1 AvirbhAva tirobhAvamAnapariNAmakAraNamacintyam / mityaM bahurUpamapi ca naTa iva yeSAntarApaH // 67 // 1 piNDaH kAraNamiSTuM paya iva pariNAmatastathA sarvam / AkArAdirna vastu niSkAraNataH khapuSpamiva // 68 // 3 Sa. cha. 'yacca kA' / For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 44 //
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ SSSS 2GBANA vize0 bRhadvaciH / // 45 // naivam , AvirbhAva-tirobhAvamAtra eva kAryopacArAt , upacArasya cA'vastutvAt / iti svapakSaM vyavasthApya parapakSaM dUSayitumAha-'AgAretyAdi' dravyamAnaM vihAya sthApanAdinayairyadA''kArAdikamabhyupagamyate, tat sarvamavastu / kutaH, ityAha-niSkAraNatvAt kAraNamAtra- rUpatayA'nabhyupagamAt , tadabhyupagame tvasmatpakSavartitvaprasaGgAt , iha yat kAraNaM na bhavati tad na vastu, yathA gaganakusumam , akAraNaM ca parairabhyupagamyate sarvamAkArAdikam , ato'vastu / / iti gAthArthaH // 68 // tadevaM dravyanayena svapakSe vyavasthApite bhAvanayaH pAha bhAMvatthaMtarabhUaM kiM davvaM nAma bhAva evAyaM / bhavanaM paikkhaNaM ciya bhAvAvattI vivattIya // 69 // bhAvebhyaH paryAyebhyo'rthAntarabhUtaM bhinnaM kiM nAma dravyam , yenocyate-'devapariNAmamittamityAdinanu bhAva evA'yaM yadidaM dRzyate tribhuvane'pi vastunikurambamiti / yadi hi kizcidanAdikAlInamavasthitaM sad vastu vastvantarArambhe vyApriyeta tadA nyAyyA syAdiyaM kalpanA, yAvatA pratikSaNaM bhavanamevA'nubhUyate / kimuktaM bhavati', ityAha-bhAvasyaikasya paryAyasyA''pattirudbhUtiH, aparasya tu vipttivinaashH| ___"nihANagayA bhaggA puJjo natthi aNAgae / nivuyA neya ciTThati Aramge sarasavovamA" // 1 // iti vacanAt pUrvasya kSaNasya nivRttiH, aparasya tUtpattirityarthaH // iti gAthArthaH // 69 // Aha-nanu ye bhAvasyA''patti-vipattI pocyete te tAvaddhatvantaramapekSya bhavataH, yacca hetvantaramapekSate tadevA'vasthitaM kAraNaM, deva dravyam , ato 'bhovatyaMtarabhUaM kiM davvaM ' ityAdinA'yuktameva dravyamapAkriyate, ityAzakyAha ne ya bhAvo bhAvantaramavekkhae kintu heuniravekkhaM / upapajjai tayaNantaramavei tamaheu ceva // 7 // na ca bhAvo ghaTAdirutpadyamAno bhAvAntaraM mRtpiNDAdikamapekSate, kintu nirapekSa evotpadyate / apekSA hi vidyamAnasyaiva bhavati / na ca mRtpiNDAdikAraNakAle ghaTAdi kAryamasti, avidyamAnasya cA'pekSAyAM kharaviSANasyApi tathAbhAvaprasaGgAt / yadi co| tpattikSaNAta prAgapi ghaTAdirasti, tarhi kiM mRtpiNDAdyapakSayA', tasya svata eva vidyamAnatvAt / ayotpannaH san ghaTAdiH pazcAd , bhAvArthAntarabhUtaM kiM vyaM nAma, bhAva evA'yam / bhavanaM pratikSaNameva bhAvApattirvipattizca // 19 // 2 gAthA 66 / 3na nidhAnagatA bhagnA pujao nAsvanAgate / nirvRtA naiva tiSThanti ArAne sarpapopamAH // 1 // 4 gAthA 69 / 5na ca bhAvo bhAvAntaramapekSate kintu hetunirapekSam / utpadyate tadanantaramapati tadahetukaM caiva // 5 // ||45 // Jan Educcions international For Personal and Private Use Only N um.jaineltrary.org
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 vRhadvatiH / // 46 // mRtpiNDAdikamapekSate / hanta ! tadidaM muNDitaziraso dinazuddhiparyAlocanam , yadi hi svata eva kathamapi niSpanno ghaTAdiH, kiM tasya pazcAd mRtpiNDAdyapekSayA / athotpadyamAnatAvasthAyAmasau tamapekSate / keyaM naamotpdymaantaa?| na tAvadaniSpannAvayavatA, svayamanippannasya kharaviSANasyevA'pekSA'yogAt / nApi niSpannAvayavatA, svayaM niSpannasya parApekSAvaiyarthyAt / nApyaniSpannAvayavatA, vastunaH sAMzatAprasaGgAt / tatra cA'vayavikalpanAdAvanekadoSopanipAtasaMbhavAt / kiJca, sAMzatAyAmapi kimaniSpannoMzaH kAraNamapekSate, niSpanno vA, ubhayaM vA / na tAvadAdyapakSadvayam , niSpannA-'niSpannayorapekSAyAH pratiSiddhatvAt / ubhayapakSo'pi na zreyAna , ubhayapakSoktadopaprasaGgAt / tasmAd mRtpiNDAdyuttarakAlaM bhavanameva ghaTAdestadapekSA, mRtpiNDAderapi kAryatvAbhimatAd ghaTAdeH prAgbhAvitvameva kAraNatvam , na punarghaTAdijanmani vyApriyamANatvam / vyApAro hi tadvato bhinnaH, abhinno vA ? / yadi bhinnaH, tarhi tasya nirvyApAratAprasaGgaH / athA'bhinnaH, tarhi vyApArA'bhAvaH / kAraNabyApArajanyaM janmApi janmavato bhinnam , abhinnaM vA ? | bhede janmavato'janmaprasaGgaH / abhede tu, jnmaabhaavH| tasmAt pUrvottarakAlabhAvitvamAtreNaivA'yaM kArya-kAraNabhAvo vastUnAM loke prasiddhaH, na janya-janakabhA vena / yadapi mRtpiNDa-ghaTAdInAM pUrvottarakAlabhAvitvam , tadapyanAdikAlAt tathApattakSaNaparamparArUDham , na punaH kasyacit kenacid nirva| rtitam , iti na kasyacid bhAvasya kasyApi saMbandhinyapekSA / tato hetvantaranirapekSa eva sarvo bhAvaH samutpadyata iti sthitam / vinazyati tahi katham ?, ityAha-'tayaNantaramityAdi' tadanantaramutpattisamanantaramevA'paiti vinazyati bhAvaH / tadapi ca vinazanamahetukameva / mudgaro. panipAtAdisavyapekSA evaM ghaTAdayo vinAzamAvizanto dRzyante, na nirhetukAH, iti ced / naivam , vinAzahetorayogAt , tathAhi- mudrAdinA vinAzakAle kiM ghaTAdireva kriyate, Ahosvit kapAlAdayaH, uta tuccharUpo'bhAvaH ? iti trayI gtiH| tatra na tAvad ghaTAdiH, tasya svahetubhUtakulAlAdisAmagrIta evotpatteH / nApi kapAlAdayaH, tatkaraNe ghaTAdestadavasthatvaprasaGgAt , na hyanyasya karaNe'jyasya nivRttiyuktimatI, ekanivRttau zeSabhuvanatrayasyApi nivRttiprasaGgAt / nApi tuccharUpo'bhAvaH, kharazRGgasyeva nIrUpasya tasya kartumazakyatvAt , karaNe vA ghaTAdestadavasthatAprasaGgAt , anyakaraNe'nyanityasaMbhavAt / ghaTAdisaMbandhenA'bhAvo vihitastena ghaTAdernivRttiH, iti cet / na, saMbandhasyaivA'nupapatteH, tathAhi- kiM pUrva ghaTaH pazcAdabhAvaH, pazcAd vA ghaTaH pUrvamabhAvaH, samakAlaM vA ghaTAbhAvau ? iti vikalpatrayam / tatrA''dyavikalpadvayapakSe saMvandhAnupapattireva, saMvandhasya dviSThatvena bhinnakAlayostadasaMbhavAt , anyathA bhaviSyacchaGkhacakravartyAdInAmatItaiH sagarAdibhirapi saMbandhaprApteH / tRtIyavikalpapakSe'pi ghaTA-'bhAvayoryadi kSaNamAtramapi sahAvasthitirabhyupagamyate, tasiM mahAmahAsa 46 // 1kha, 'vayavavika' / 2 ka. 'atha caa'bhinnH'| For Don Peny
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 bRhadvattiH / // 47 // sAramapyasau syAt , vizeSAbhAvAt / tathA ca sati sa eva ghaTAdestAdavasthyaprasaGgaH / ghaTAgrupamardainA'bhAvo jAyate, ato ghaTAdinivRttiH, iti cet / nanu ko'yamupamardo nAma ? / na tAvad ghaTAdiH, tasya svahetuta evotpatteH / nApi kapAlAdayaH, tadbhAve ghaTAdestAdavasthya- prasaGgAt / nApi tuccharUpo'bhAvaH, evaM hi sati ghaTAdyabhAvena ghaTAdyabhAvo jAyata ityuktaM syAt , na caitaducyamAnaM hAsyaM na janayati, AtmanaivA'tmabhavanAnupapatteH / tasmAd mudgarAdisahakArikAraNavaisadRzyAd visadRzaH kapAlAdikSaNa utpadyate, ghaTAdistu kSaNikatvena nirhetukaH svarasata eva nivartate, ityetAvanmAtrameva zobhanam / ato hetuvyApAranirapekSA eva samutpannA bhAvAH kSaNikatvena svarasataeva vinazyanti, na hetuvyApArAt, iti sthitam / tasmAjanma-vinAzayorna kizcit kenacidapekSyate, apekSaNIyAbhAvAca na kiJcit kasyacit kAraNam / tathA ca sati na kiJcid dravyam , kintu pUrvAparAbhUtA'parAparakSaNarUpAH paryAyA eva santa iti / atra bahu vaktavyam , tattu nocyate, granthagahanatAbhayAt , sugatazAstreSu vistareNoktatvAca // iti gAthArthaH // 70 // __yadapi dravyavAdinA 'piNDo kAraNamiThaM payaM va pariNAmao' ityAdyuktam , tatrA'smAbhirapyetad vaktuM zakyata eveti / kim ?, ityAha SEX BABA piNDo kajaM paisamayabhAvAu jaha dahiM tahA savvaM / kajjAbhAvAu natthi kAraNaM kharavisANaM va // 71 // mRdAdipiNDaH kAryameva, na tu kAraNam / kutaH ?, ityAha- pratisamayamaparAparakSaNarUpeNa bhAvAt , dadhyAdivaditi / pratisamayamaparAparakSaNabhavanamasiddhamiti cet / na, vastUnAM purANAdibhAvA'nyathAnupapatteH / uktaM ca__ "pratisamayaM yadi na bhavedaparApararUpateha vastUnAm / na syAt purANabhAvo na yuvatvaM nApi vRddhatvam // 1 // janmAnantarasamaye na syAd yadyapararUpatA'rthAnAm / tarhi vizeSAbhAvAd na zeSakAle'pi sA yuktA" // 2 // ki piNDa eva kAryam ? / na, ityAha- tathA sarva, yathA patisamayaM bhAvAt piNDaH kArya tathA sarvamapi ghaTapaTAdikaM vastunikurambam , tata eva hetoH kAryatvamapi draSTavyamityarthaH / anabhimatapratiSedhamAha- 'kajAbhAvAu ityAdi' parAbhyupagataM kAraNaM kAraNAkhyaM vastu nAsti / kutaH ? , ityAha- kAryAbhAvAt tatra kAryatvA'bhyupagamAbhAvAt pratisamayabhavanAnabhyupagamAdityarthaH / iha yat pratisamayamaparApararUpeNa na bhavati tad vastu nAsti, yathA kharaviSANam , pratisamayamabhavantazcA'bhyupagamyante paremRtpiNDAdayaH, tasmAd na santIti bhAvaH // iti gAthAthaiH // 71 // 1 svabhAvAt / 2 gAthA 68 / 3 piNDaH kArya pratisamayabhAvAd yathA dadhi tathA sarvam / kAryAbhAvAd nAsti kAraNaM kharaviSANamiva // 1 // // 47 // For Peso Private Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6808oleRSS vize0 // 48 // tadevaM nAmAdinayAnA parasparavipratipattimupadazyopasaMhArapUrvakaM mithyetarabhAva darzayitumAhaevaM vivayaMti nayA micchAbhinivesao paropparao / iyamiha sabvanayamayaM jiNamayamaNavajjamaccaMta // 72 // evamuktaprakAreNa parasparato mithyAbhinivezAd vivadante vivAdaM kurvanti nAmanayAdayo nyaaH| tatazca mithyAdRSTaya ete, asaMpUrNAthegrAhitvAt , gajagAtrabhitradezasaMsparzane bahuvidhavivAdamukharajAtyandhavRndavat / yadi nAmate mithyAdRSTayaH, tarhi nirmiyaM kim ?, ityAha- idamihaiva loke vartamAnamanubhavapratyakSasiddhaM jinamataM jainAbhyupagamarUpam / kathaMbhUtam 1, sarvanayamayaM niHzeSanayasamUhAbhyupagamanivRttam , atyantamanavayaM nAmAdinayaparasparodbhAvitA'vidyamAnaniHzeSadoSaM, saMpUrNArthagrAhitvAt , cakSuSmatA samantAt samastahastizarIradarzanollApavat // iti gAthArthaH // 72 // tathA ca saMpUrNArthagraharUpaM jinamatameva darzayati naumAibheasadda-ttha-buddhipariNAmabhAvao niyayaM / jaM vatthumatthi loe caupajjAyaM tayaM savvaM // 3 // ghaTa-paTAdikaM yat kimapi vastvasti loke, tat sarva pratyekameva niyataM nizcitaM catvAraH paryAyA nAmA-''kAra--dravya-bhAvalakSaNA yatra taccatuSparyAyam na punaryathA nAmAdinayAH prAhuryathA-kevalanAmamayaM vA, kevalAkArarUpaM vA, kevaladravyatAzliSTaM vA, kevalabhAvAtmakaM veti bhAvaH / kutazcatuSparyAyameva ?, ityAha-'nAmAdibheetyAdi nAmAdibhedaSvekatvapariNatisaMvalitanAmA-''kAra-dravya-bhAveSvevetyarthaH, zabdazcA'rthazca buddhizca zabdA-'rtha buddhayastAsAM pariNAmastasya bhAvaH sadbhAvastasmAt ,nAmAdibhedeSu samuditeSveva yo'yaM zabdA-'rtha-buddhInAM pariNAmasadbhAvastasmAdetoH sarvaM catuSparyAyaM vastvityarthaH / prayogaH-yatra zabdArtha cuddhipariNAmasadbhAvaH, tat sarvaM catuSparyAyam , catuSparyAyavAbhAve zabdAdipariNAmabhAvo'pi na dRSTaH, yathA zazazRGge, tasmAcchabdAdipariNAmasadbhAve sarvatra catuSparyAyatvaM nizcitamiti bhAvaH, idamuktaM bhavati- anyo'nyasaMvalitanAmAdicatuSTayAtmanyeva vastuni ghaTAdizabdasya tadabhidhAyakatvena pariNatirdRSTA, arthasyApi pRthubudhnodarAyAkArasya nAmAdicatuSTayAtmakatayaiva pariNAmaH samupalabdhaH, buddharapi tadAkAragrahaNarUpatayA pariNatistadAtmanyeva vstunyvlokitaa| na cedaM darzanaM bhrAntam , bAdhakAbhAvAt / nApyadRSTAzaGkayAniSTakalpanA yuktimatI, atiprasaGgAt / na hi dinakarA'sta 1 evaM vivadanti mayA mithyAbhinivezataH parasparataH / idamiha sarvanayamayaM jinamatamanavadyamatyantam // 2 // 2 nAmAdibhedazAbdA-'rtha-buddhipariNAmabhAvato niyatam / yad vastvasti loke catuSparyAyaM tat sarvam // // FOE // 48 // Taarohare APPARAPPIPAPASPATH
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ca vize0 // 49 // 29 mayodayApalabdharAtrindivAdivastUnAM bAdhakasaMbhAvanayA'nyathAtvakalpanAsaMgatimAvahati / na cehApi darzanA darzane vihAyA'nyad nizcAyakaM pramANamupalabhAmahe / tasmAdekatvapariNatyApananAmAdibhedajveva zabdAdipariNatidarzanAt sarvaM catuSparyAyaM vastviti sthitam // iti gAthArthaH // 73 // Aha- nanu yadi nAmAdicatuSparyAyaM sarva vastu, tarhi kiM nAmAdInAM bhedo nAstyeva ?, ityAha iya savvabheasaMghAyakAriNo bhinnalakkhaNA ete / uppAyaryA iti ye piva dhammA paivatthumAujjA // 74 // ityevaM ye pUrva bhinnalakSaNA bhinnasvarUpA dharmA nAmAdayaH moktAste prativastvAyojyA AyojanIyA iti saMbandhaH / kathaMbhUtAH santaH 1, ityAha- bhedazca saMghAtaca bhedasaMghAtI, sarvasya svAzrayabhUtavastuno bhedasaMghAtau tau kartuM zIlaM yeSAM te sarvabhedasaMghAtakAriNo nijAzrayasya sarvasyA'pi vastunaH kathazcid bhedakAriNaH, kathaJcitvabhedakAriNa ityarthaH, tathAhi- kenacidindra ityuccarite'nyaH pAhakimanena nAmendro vivakSitaH, Ahosvit sthApanendraH, dravyendraH, bhAvendro vA / nAmendro'pi dravyataH kiM gopAladArakaH, hAlikadArakA, kSatriyadArakaH, brAhmaNadArakaH, vaizyadArakaH, zUdradArako vA ? ityAdi / tathA kSetrato'pi nAmendraH kiM bhArataH, airavataH, mahAvidehajo vA? ityAdi / kAlato'pi kimatItakolasaMbhavI, vartamAnakAlabhAvI, bhaviSyan vA ? ityAdi atItakAlabhAvyapi kimito'nantatamasamayabhAvI, asaMkhyAtatamasamayabhAvI, saMkhyAtatamasamayabhAvI vA ? ityAdi / bhAvato'pi kiM kRSNavarNaH, gauravarNaH, dIrghaH, mantharo vA ? ityAdi / tadevameko'pi nAmendrasyA''zrayabhUto'rthastAvad dravya-kSetra-kAla-bhAvabhedAdhiSThito'nantabhedatvaM pratipadyate / tathA sthApanA-dravya-bhAvAzraya syA'pyuktAnusArataH pratyekamanantabhedatvamanusaraNIyam / ityevamete nAmAdayo bhedakAriNaH / abhedakAriNastahi katham ? iti cet / ucyate- yadaikasminnapi vastuni nAmAdayazcatvAro'pi pratIyante tadA'bhedavidhAyinaH, tathAhi- ekasminnapi zacIpatyAdau 'indra' iti nAma, tadAkArastu sthApanA, uttarAvasthAkAraNatvaM tu dravyatvam , divyarUpa-saMpatti-kulizadhAraNa-paramaizvaryAdisaMpannatvaM tu bhAva iti catuTayamapi pratIyate / tasmAdevaM sarvasya svA''zrayabhUtasya vastuno bheda-saMghAtakAriNo bhinnalakSaNA ete nAmAdayo dharmA utpAda-vyaya-dhauvyatrikavat prativastu AyojanIyAH parasparA'vinAbhAvinaH prativastu draSTavyA iti tAtparyam / / iti gAthArthaH // 74 // B8888888560020652HBT A-AU49 1 anvayavyatirekAparaparyAyI pratyakSAnupalambhAvityarthaH / kha 'pi darzanaM vihaay'| 2 iti sarvabhedasaMghAtakAriNo bhinalakSaNA ete / utpAdA iti yadiva dharmA prativastvAyojyA: 011. 'kArabhAvI vartamAnakALasaMbhavI' / For Pesonal and Private Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhadattiH / // 50 // karakAmA ___" natthi naehiM bihUrNa suttaM attho ajiNamae kiMci / Asajja u soAra naeNa ya visArao bUyA" iti vacanAjinamate sarva vastu prAyo nayairvicAryate, ato nAma-sthApanAdInapi prastutAn nayairvicArayannAha nAmAitiyaM davvaTThiyassa bhAvo ya pajavanayassa / saMgaha--vyavahArA paDhamagarasa sesA ya iyararasa // 75 // eteSu nAmAdiSu madhye nAma sthApanA-dravyanikSepatrayaM dravyAstikanayasyaivA'bhimataM na paryAyAstikasya, nAmAdinikSepatrayasya vivakSitabhAvazUnyatvAt / paryAyAstikasya tu bhAvagrAhitvAditi / 'bhAvo' bhAvanikSepaH punaH paryAyAstikanayasyA'bhimato netarasya, tasya dravyamAtragrAhitvena bhAvA'navalambitvAditi / Aha-nanu nayA naigamAdayaH prasiddhAH, tatastairevA'yaM vicAro yujyate, atha te'traiva dravyaparyAyAstikanayadye'ntarbhavanti, taryucyatAM kasya kasminnantarbhAvaH ?, ityAzakyAha- 'saMgahetyAdi ' naigamastAva sAmAnyagrAhI saMgrahe'ntarbhavati, vizeSagrAhI tu vyavahAre saMgrahavyavahArau tu prastutanayadvayasya madhye prathamakasya dravyAstikasya matamabhyupagacchataH- dravyAstikamate'ntarbhavata iti tAtparyam / zeSAstu RjumUtrAdaya itarasya dvitIyasya paryAyAstikasya matamabhyupagacchanto'traivAntarbhavantIti hRdayam / AcAryasiddhasenamatena ceha RjusUtrasya paryAyAstike'ntarbhAvo darzitaH, siddhAntAbhiprAyeNa tu saMgraha vyavahAravad RjusUtrasyA'pi dravyAstika evA'ntarbhAvo draSTavyaH, tathA coktaM sUtre "ujusuyassa ege aNuvautte Agamao egaM davvAvassayaM puhattaM necchai" iti / tadanenA'sya dravyavAditvaM darzitam , iti kathaM paryAyAstike'ntarbhAvaH syAta 1 // iti gAthArthaH // 75 // Aha-nanu saMgrahAdinayA nAmanikSepaM sarvamadhyekatvenecchanti; bhedena vA ?, evaM sthApanAdinikSepeSvapi pratyeka vaktavyam , ityAzaGkayAha jaM sAmannaggAhI saMgiNhai teNa saMgaho niyayaM / jeNa visesaggAhI vavahAro to visesei // 76 // 1 pRSTha 26 / 2 nAmAvitrika dravyAstikasya bhAvazca paryavanayasya / saMgraha-vyavahArI prathamakasya zeSAzcetarastha // 75 // 3 RjusUtrasyaiko'nupayukta Agamata ekaM vyAvazyakaM pRthaktavaM necchati / anuyogadvArasUtrastho'yaM pAThaH, taTTIkA yam- " ujusuyassetyAdi-ju atItA-mAgata-parakIyaparihAreNa prAjalaM vastu sUtravatyabhyupagacchati RjusUtraH, ayaM hi vartamAnakAlabhAbyeva vastu abhyupagacchati, nA'tItam , vinaSTatvAt / nA'pyanAgatam , anutpanatvAt / vartamAnakAlabhAvyapi svakIyameva manyate, svakAryasAdhakatvAt , svadhanavat ; parakIyaM tu necchati svakAryA'prasAdhakatvAt , paradhanavat / tasmAdeko devadattAdiranupayukto'sya mate Agamata eka dravyAvazyakamiti / 'puhattaM necchaha ti' atItA-'nAgatabhedataH parakIyabhedatazca pRbhaktavaM pArthakya ne chatyasau, kiM tarhi ? vartamAnakAlInaM svakameva cA'bhyupaiti, tcaikmeveti"| - yat sAmAnyagrAhI saMgRhNAti tena saMgraho niyatam / yena vizeSamAhI vyavahArastasmAd vizeSayati // 76 // 5 For som e Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 vRhadvattiH / // 51 // sahujjusuyA pajjAyavAyagA bhAvasaMgahaM beti / uvarimayA vivarIA bhAvaM bhiMdaMti to niyayaM // 77 // yad yasmAt kAraNAt saMgrahanayaH sAmAnyagrAhI sAmAnyavAdI, tena kAraNena saMgRhAtyekatvenA'dhyavasyati pratyekaM tritayaM nAma-sthApanA-dravyanikSepalakSaNaM yAni kAnicid nAmamaGgalAni tat sarvamapyekaM nAmamaGgalam , tathA sthApanAmaGgalAnyazeSANyapyekaM sthApanAmaGgalam , evaM dravyamaGgalAnyapariziSTAnyapyekaM dravyamaGgalamityarthaH / vyavahAranayastu yena kAraNena vizeSagrAhI, tato nAmAdinikSepAn vizeSayati bhedenecchati-nAmamaGgalAni sarvANyapi pRthag nAmamaGgalatvenecchati, evaM sthApanAdinikSepeSvapi vAcyam / 'sadujjusuyetyAdi zabda-rjusUtranayau punaH paryAyarekArthabhinnAbhidhAnairvastu vaktuM zIlaM yayostau paryAyavAcinau santau nAma-sthApanA-dravyanikSepaparihAreNaikasyaiva bhAvasya bhAvanikSepasya saMgRhItiH saMgraho'bhinnatvamekatvaM bhAvasaMgrahastaM brUtaH pratipAdayataH, idamuktaM bhavati- RjumUtra-zabdanayau pUrvanayebhyo vizuddhatvAd nAma-sthApanA-dravyanikSepaM tAvad necchataH, kintvekameva bhAvanikSepamabhyupagacchataH, kevalaM samabhirUDha-vaMbhUtanayA'pekSayA'vizuddhatvAd vibhinnAnekaparyAyAbhidheyatve'pi bhAvanikSepasya saMgrahamekatvameva pratipadyate, na bhinnatvamiti bhAvaH / tatazcaitanmatena yadeva maGgalazabdavAcyaM bhAvamaGgala pratyUhopazamakA-niSTavighAtakRd-vighnApaharaNAdizabdAnAmapi tadeva vAcyam, na bhinnam, iti tAtparyam / 'uvarimayA vivarIetyAdi uparitanau tu samabhirUlai-vaMbhUtau nayau RjusUtra-zabdanayA'pekSayA viparItau bhinnAnekaparyAyA'bhidheyasya bhAvasyaikatvaM necchataH, kintu bhinnatvamabhyupagacchataH, tathAhi-samabhirUDhamatenA'nyadeva maGgalazabdavAcyaM bhAvamaGgalam , anyacca pratyekaM pratyUhopazamakAdiparyAyavAcyam / evambhUtasyA'pyevameva, kevalamayaM pUrvasmAd vizuddhatvAdekaparyAyAbhidheyamapi bhAvamaGgalaM bhAvamaGgalakArya kurvadeva manyate, nA'nyadA, yathA dharmopakaraNAnvitaH samyakcAritropayoge vartamAnaH sAdhuriti / tadevamujumUtra-zabdanayA'bhyupagamApekSayA viparItAbhyupagamaparatvAd viparItAvetau / 'to tti' tasmAd bhAvaM bhAvamaGgalAdikamarthaM niyataM nizcitaM paryAyabhedA bhintaH-bhedenecchataityarthaH, yadi hi paryAyabhede'pi vastuno na bhedaH, tarhi ghaTa-paTAdInAmapi sa na syAdityAdiyuktaH paryAyabhedena bhinnameva bhAvamaGgalamabhyupa| gacchata iti bhAvaH // iti gAthAdvayArthaH // 76 // 77 // tadevamavasitaM prAsaGgikam / prakRtamucyate, taccedam-pUrva noAgamato bhAvamaGgalaM nozabdasya sarvaniSedhavacanasve vizuddhaH kSAyikAdirbhAva uktaH, mizravacanatve tasya jJAna-darzana-cAritropayogaH, ekadezavacane punastasyA'rhanamaskArAdijJAna-kriyAvimizrapariNAmaH proktaH / sAMprataM nozabdasyaikadezavAcitve noAgamato bhAvamaGgalaM jJAnapaJcakarUpA nandyapi bhavatIti darzayannAha pAbda-sUtrau paryAyavAcakau bhAvasaMgrahaM brUtaH / uparitanau viparItau bhAvaM bhintastasmAd niyatam // 7 // // 51 // For Dod ony
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 52 // Jain Educationa International maGgalamahavA nandI cavvihA maGgalaM ca sA neyA / davve tUrasamudao bhAvammi ya paJca nANAI // 78 // sUtrasya sUcakatvAd noAgamato bhAvamalaGgasyaiva ca prastutatvAd maGgalazabdeneha noAgamato bhAvamaGgalamiti draSTavyam / athavAzabdastu pUrvoktapakSatrayApekSayA vikalpArthaH, tatazcAyamartha:- yadi vA noAgamato bhAvamaGgalamanyad draSTavyam / kiM tat ?, ityAha- 'naMdI' nandanaM nandI, nandanti samRddhimavApnuvanti bhavyaprANino'nayeti vA nandI, iyaM ca sUtre sAmAnyoktAvapi vyAkhyAnato vizeSapratipatteriha jJAnapaJcakarUpA gRhyate / sAmAnyarUpeNa tu cintyamAnA'sau maGgalavad nAmAdicaturvidhA bhavati / etadevAha - 'caubvihetyAdi ' tatra 'nandI' iti yat kasyacid nAma kriyate sA nAmanandI | akSAdiSu sthApitA sthApanAnandI | dravyanandI tudvavidhA - AgamataH, noAgamatazca / tatrAssgamato nandIpadArthajJo'nupayuktaH, noAgamatastu jJa bhavyazarIrobhayavyatiriktA dravyanandI dvAdazaprakArastUryasamudayaH, tadyathA-- " bhA-mugunda-maddala karDaba-jhallari-huDuka-kaMsAlA / kAhala- talimA vaMso saMkho paNavo ya bArasamo " // 1 // iha ca ' davve tUrasamudao ' ityanena jJa bhavyazarIravyatiriktA dravyanandI sUtre'pi darzitA, nAmanandyAdisvarUpaM tu pUrvoktanAmamaGgalAdyanusAreNa sujJeyatvAd noktamiti / bhAvanandyapi dvidhA - AgamataH, noAgamatazca / Agamato nandipadArthajJastatropayuktaH / noAgamatastvAha-' bhAvammiyetyAdi ' bhAve bhAvananyAM vicAryamANAyAM punaH 'noAgamato bhAvanandI ' iti zeSaH / kA punariyam 1, ityAhapaJca jJAnAni Agamasya jJAnapaJcakaikadezatvAt nozabdasya cehApyekadezavAcitvAditi bhAvaH / iyameva ceha noAgamato bhAvamaGgalatvena prastutagAthAdau nirdiSTA || iti gAthArthaH // 78 // kAni punastAni paJca jJAnAni 1, ityAha AbhiNibohiyanANaM suyanANaM cetra ohinANaM ca / taha maNapajjavanANaM kevalanANaM ca paMcamayaM // 79 // AbhinibodhikajJAnam, zrutajJAnam, avadhijJAnam, mana:paryayajJAnam, kevalajJAnamiti paJca jJAnAni / etAni ca bhASyakAro vistarataH svayameva vyAkhyAsyati // 79 // 1 maGgalamathavA nandI caturvidhA maGgalaM ca sA jJeyA / dravye tUryasamudayo bhAve ca paJca jJAnAni // 78 // 2 bhambhA mukunda mardala-kadamba-zaharI-huDuka-kaMsAlAH / kAhala-talimau vaMzaH saGghaH paNavadha dvAdazaH // 1 // 3 bhAbhiniyodhikazAnaM zrutajJAnaM caivA'vadhijJAnaM ca tathA sanaH paryavajJAnaM kevalajJAnaM ca paJcamakam // 79 // For Personal and Private Use Only bRhadvatiH / / / 52 / /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Boo vize0 tatrA'bhiniyodhikajJAnazabdArtha darzayatrAha atthAbhimuho niyao boho jo so mao abhiniboho / socevA''bhiNibohiamahava jahAjogamAuja 80 // bRhadvA bodhanaM bodhaH, 'R gatau' aryate gamyate jJAyata ityarthaH, tasyAbhimukhastadgrahaNapravaNaH arthavalA''yAtatvena tannAntarIyakodbhava ityarthaH, ayamabhizabdasyA'rtho darzitaH, evaMbhUtazca bodhaH kSayopazamAdyapATave'nizcayAtmako'pi syAt , ato niyato nizcita iti nizabdena viziSyate-rasAdyapohena 'rUpamevedaM' ityavadhAraNAtmaka ityarthaH / uktaM ca " evamavagraho'pi nizcitamavagRhNAti, kAryata upalabdheH" anyathA'vagrahakAryabhUtobhAyo'pi nizcayAtmako na syAditi bhAvaH / Aha- nanu niyato'rthAbhimukha eva bhavati, tato niyatatvavizeSaNamevA'stu, kimAbhimukhyavizeSaNena ? / tadayuktam , dvicandrajJAnasya taimirika prati niyatatve satyapyAbhimukhyAbhAvAditi / evaM ca sati arthAbhimukho niyato yo bodhaH sa tIrthakara-gaNadharAdInAmabhinibodho mto'bhipretH| 'so cevAbhiNibohiyamiti' sa evAbhi| nibodha evA''bhinibodhikam ,vinyaadipaatthaadbhinibodhshbdsy"vinyaadibhysstthk"paa0-5|4|34]itynen svArtha eva ThakpratyayaH; yathA vinaya eva vainayikamiti / 'ahava jahAjogamAujaM ti' athavA neha svArthikapratyayo vidhIyate, kintu yathAyogaM yathAsaMbandhamAyojanIyaMghaTamAnasaMbandhAnusAreNa svayameva vaktavyamityarthaH, tadyathA- arthAbhimukhe niyate bodhe bhavamAbhinibodhikam , tena vA nivRttaM, tanmayaM vA, tatmayojanaM vA''bhinibodhikam , tacca tajjJAnaM cA''bhinivAdhikajJAnam / / iti gAthArthaH // 8 // tadevamAbhinibodhikazabdavAcyaM jJAnamuktam / athavA jJAnam , kSayopazamaH, AtmA vA tadvAcya iti darzayannAha tateNa tao tammi va so vA'bhiNibujjhae tao vA taM / taM teNa tao tammi va suNei so vA suaMteNaM // 8 // 'taM ti' Abhimukhyena nizcitatvenA'vabudhyate saMvedayate AtmA tadityabhinibodho'vagrahAdijJAnaM, sa evA''bhinibodhikam , athavA AtmA tena prastutajJAnena, tadAvaraNakSayopazamena vA karaNabhUtena ghaTAdi vastvabhinivudhyate, tasmAd vA prakRtajJAnAt , kSayopazamAdvAbhinibudhyate tasmin vA'dhikRtajJAne, kSayopazame vA satyabhinibudhyate'vagacchatItyabhinibodho jJAna, kSayopazamo vA / 'so vA'bhiNibujjhae tti' athavA'bhinibudhyate vastvabhigacchatItyabhinibodhaH / asAvAtmaiva, jJAna-jJAninoH kathaJcidavyatirekAditi, sa evA''bhinibodhikam / 'tao vA tamiti' na kevalaM ' atyAbhimuho niyao' ityaadivyutpttyaa''bhinibodhikmuktm| kintu yataH 'taM teNa // 53 // 1 arthAbhimukho niyato bodho yaH sa mato'bhinibodhaH / sa cavAbhinibodhikamathavA yathAyogamAyojyam // 8 // 2 tat tena tatastasmin vA sa vA'bhinibudhyate tato vA tat / tat tena tatastammin vA zRNoti sa vA zrutaM tena // 1 // 3 gAthA 8. / Jan Education Internat For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.org
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 54 // aaaaaaaaaa 58raharatacolor tao tammi' ityAdi vyutpattyantaramasti, tato'pi kAraNAt tadAbhinivodhikamucyata ityarthaH / nanvAtma-kSayopazamayorAbhiniyodhikazabdavAcyatve jJAnena saha kathaM samAnAdhikaraNatA syAt ? / satyam , kintu jJAnasyA''tmAzrayatvAt , kSayopazamasya ca jJAnakAraNatvAdupacAratotrApi pakSe Abhinibodhikazabdo jJAne vatate, tatazcA''bhinivAdhikaM ca tajjJAnaM cAbhinivodhikajJAnamiti samAnAdhikaraNasamAsa itydossH|| atha zrutavyutpattimAha- 'taM teNetyAdi ' zrUyata AtmanA taditi zrutaM zabdaH, athavA zrUyate'nena zrutajJAnAvaraNakSayopazamena, zrUyate tasmAt kSayopazamAt , zrUyate tasmin kSayopazame satIti zrutaM kSayopazamaH / 'suNei so va ttiti zRNotIti zrutam , asAvAtmeti vA vyutpattirityarthaH / 'surya teNeti' yenaivaM vyutpattistena kAraNena zrutamucyata ityarthaH / iha ca zabdasya zrutajJAnakAraNatvAt / kSayopazamasya taddhetutvAdAtmanazca kathaJcit tadavyatirekAdupacArataH zrutaM ca tajjJAnaM ca zrutajJAnam / / iti gAthArthaH / / 81 // athA'vadheyutpAdanArthamAha taNAva hIyae tammi vA'vahANaM tao'vahI soya mjjaayaa| jaM tIe davvAi paropparaM muNai to'vhitti||82|| tataH kAraNAdavadhirityucyate / yataH kim ?, ityAha- 'teNAva hIyae tti' avazabdasyA'vyayatvenA'nekArthatvAdadhodho vistRtaM dhIyate paricchidyate rUpi vastu tena jJAnenetyavadhiH, athavA ava-maryAdayA etAvatkSetraM pazyan , etAvanti dravyANi, etAvantaM kAlaM pazyatItyAdiparasparaniyamitakSetrAdilakSaNayA dhIyate paricchidyate rUpi vastu tenetyvdhiH| 'tammi va tti' athavA avazabdasyArthadvayaM tathaivA'vadhIyate jIvena tasmin sati vastvityavadhiH, akArasya luptasyA'darzanAt 'avahANaM' ti vA zabdo'nuvartate; tatazcA'thavA'vadhAnamavadhiH sAkSAdarthaparicchedanamityarthaH, athavA'vadhIyate tasmAjjIvena sAkSAd vastvityavadhirityupalakSaNavyAkhyAnAt khayameva draSTavyam / 'so yamajjAyatti' sa coktasvarUpo'vadhirmaryAdayA'rthaparicchedane pravartamAnatvAdupacArato maryAdA / etadevAha-'jaM tIe ityAdi'puMliGgo'pyavadhizabdaH prAkRtatvAt strItvena nirdiSTaH, tatazca yad yasmAt kAraNAt tenA'nantaroktenA'vadhinA jIko dravyAdi 'muNati ' jAnAti / kathaMbhUtaM / sat , ityAha- parasparaM niyAmitamiti zeSaH / vakSyati ca "aMgulamAvaliANaM bhAgamasaMkheja dosu saMkhejjA / aMgulamAvalianto AvaliA aMgulapuhattaM" // 1 // , tenA'va dhIyate tasmin vA'vadhAnaM tato'vadhiH sa ca maryAdA / yat tena dravyAdi parasparaM jAnAti tato'vadhiH // 82 // 2 alAvalikayobhAMgamasaMkhyeyaM dUyoH saMkhyeyau / aGgulAbalikAntarAvalikA agulapRSavam // 1 // // 54 // For Pesona Pe User
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 vize0 hatthammi muhuttanto divasaMto gAuyammi bodhavve " ityAdi / / tasmAdanayA parasparopanibandhalakSaNayA maryAdayA yato jIvastenA'vadhinA dravyAdikaM 'muNati' (jAnAti ), tato'vadhirapyupacA- bRhattiH / rAd maryAdati bhAvaH / avadhizcAsau jJAnaM cetyavadhijJAnam , iti prakramalabdhena jJAnazabdana samAsaH // iti gAthArthaH / / 82 // atha manaHparyAyajJAnaviSayAM vyutpattimAha pejavaNaM pajayaNaM pajjAo vA maNammi maNaso vA / tassa va pajjAyAdinnANaM maNapajaivaM nANaM // 83 // 'pajjavaNaM ti' 'ava gatyAdiSu' iti vacanAdavanaM gamanaM vedanamityavaH, pariH sarvatobhAve, paryavanaM samantAt paricchedana paryavaH / / kA'yam ?, ityAha-'maNammi maNaso va tti' manasi manodravyasamudAye grAhye, manaso vA grAhyasya saMbandhI paryavo manaHparyavaH, sa cAsau jJAnaM ca manaHparyavajJAnam / athavA 'pajjayaNaM ti' 'aya vaya maya'- ityAdidaNDakadhAtuH, ayanaM gamanaM vedanamityayaH, pariH sarvatobhAve, paryayanaM sarvataH paricchedanaM paryayaH / kva punarasau ?, ityAha-'maNammi maNaso va tti' manAsa grAhye, manaso vA grAdyasya saMbandhI paryayo manaHparyayaH sa cAsau jJAnaM ca manaHparyayajJAnam / 'pajjAo va tti' athavA 'iN gatau' ayanaM, AyaH, lAbhaH, prAptiriti paryAyAH, paristathaiva, samantAdAyaH paryAyaH / kva ?, ityAha- 'maNammi maNaso va tti' manAsa grAhye, manaso vA grAhyasya paryAyo manaHparyAyaH, sa cAsau jJAnaM ca manaHparyAyajJAnam / evaM tAvajjJAnazabdena saha sAmAnAdhikaraNyamaGgIkRtyoktam / / atha vaiyadhikaraNyamaGgIkRtyAha- 'tassa vetyAdi' vAzabdaH pakSAntaramUcakaH, tasyeti manasaH, paryAyAH, paryavAH, paryayAH, dharmA ityanAntaramiti AdizabdAt paryava-paryayaparigrahaH, tatazcAyamarthaH- athavA tasya manaso grAhyasya saMbandhino bAhyavastucintanAnuguNA ye paryAyAH, paryavAH, paryayAsteSAM teSu vA 'idamitthaMbhUtamanena cintitam' ityevaMrUpaM jJAnaM manaHparyAyajJAnaM, manaHparyavajJAnaM, manaHpUrNA ceti jJAnazabdena saha vyadhikaraNaH smaasH| ata eva " pAyaM ca nANasaddo nAmasamANAhigaraNo'yaM " ityatra sAma // iti gAthArthaH // 83 // atha kevalajJAnaviSayaM zabdArthamAha kevalamegaM suddhaM sagalamasAhAraNaM aNataM 1 haste muhUrtAntardivasAntargata tasya yA paryAyAvijJAnaM manaHparyavaM jJAnam // 13 // 3 kha ga 'di nA . sAlamasAdhAraNamanantaM ca / prAyazca nAmazabdo nAmasamAnAdhikaraNI'yam // 4 // samAsasasasa 'tha // 84 // SHRA From Jan Edutain For Personal and Private Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ PAPAR padAra vize0 parasava kevalamiti vyAkhyA pahAyamindriyAdisAhAyyAnapekSitvAt , tadbhAve zeSacchAasthikajJAnanivRttervA zuddhaM nirmalaM sakalApa parNajJayagrAhitvAta, asAdhAraNamananyasadRzaM tAdRzA'parajJAnAbhAvAt , anantam , apratipAtitvanA va vartate, kevalaM ca tajjJAnaM ca kevalajJAnamiti samAsaH / Aha- nanvAbhinibodhikAdIni jJAnavApA ityAdI sarvatra vyutpAditAni, jJAnazabdastu na kacidupAttaH, sa kathaM labhyate ?, ityAzaGkayAhaAbhinibodhika-zrutAdibhirjJAnAbhidhAyakainAmabhiH samAnAdhikaraNaH svayameva yojanIyaH, sa ca yojita evaM ca tajjJAnaM ca, zrutaM ca tajjJAnaM cetyAdi / kacid vaiyadhikaraNyasamAso'pi saMbhavatIti prAyograhaNam / sa ca manaHparyAyajJAna dAsa anyatrA'pi ca yathAsaMbhavaM draSTavyaH / / iti gAthArthaH / / 84 // tadevaM jJAnapaJcakasyApyabhidhAnArthe kathite Aha kazcit- nanvAdau matizrutopanyAsaH kimarthaH ? iti / atrA'cAryaH prAha jaM sAmi-kAla-kAraNa-visaya-parokkhattaNehiM tullAiM / tabbhAve sesANi ya teNAIe mai-suyAI // 85 // tena kAraNenAdau mati-zrute nirdiSTe / yena, kim ?, ityAha- 'jaM sAmItyAdi' iti saMTaGkaH / matizabdo'trA''bhinivodhikasamAnArtho draSTavyaH, AbhinibodhikaM hyautpattikyAdimatipradhAnatvAd matirityapyucyate / yad yasmAt kAraNAt svAmi--kAla-kAraNa-viSayaparokSatvaistulye samAnakharUpe mati-zrute, tenA''dau nirdiSTe ityarthaH / tatra svAmI tAvadanayoreka eva " jattha mainANaM tattha suyanANaM" ityAdyAgamavacanAditi / kAlo'pi dvidhA- nAnAjIvApekSayA, ekajIvApekSayA ca / sa cA'yaM dvividho'pyanayostulya eva, nAnAjIvAvApekSayA dvayorapi sarvakAlamanucchedAnH ekajIvApekSayA tUbhayorapi nirantarasAtirekasAgaropamaSaTpaSTisthitikatvenA'traivA'bhidhAsyamAnatvAditi / kAraNamapIndriya-manolakSaNaM vAvaraNakSayopazamasvarUpaM ca yorapi samAnam / ubhayasyA'pi sarvadravyAdiviSayatvAd viSayatulyatA / paranimittatvAJca proksstvsmtaa| nanu yadyevamanayoH parasparaM tulyatA, takatra dvayorapyupanyAso'stu, AdAveva tu tadupanyAsaH katham , ityAha-'tabbhAve ityAdi tadbhAve mati-zrutajJAnasadbhAva eva zeSANyavadhyAdIni jJAnAnyavApyante; nAnyathA, na hi sa kazcit | prANI bhUtapUrvaH, asti, bhaviSyati vA, yo mati-zrutajJAne anAsAdya prathamamevA'vadhyAdIni zeSajJAnAni prAptavAn , prApnoti, prApsyati veti bhAvaH / tatastadavAptau zeSajJAnAdhyAptezcAdau mti-shrutopnyaasH|| iti gAthArthaH / / 85 // 1 yat svAmi-kAla-kAraNa-viSaya--parokSasvastulyAni / tadbhAve zeSANi ca tenA''dau mati-zrute // 5 // HII 56 CONSTARA Jan Education Interat For Personal and Private Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ SadSM vize0 bRhadvattiH / bhavatu tAdau mati-zrutopAdAnam , kevalaM pUrva matiH, pazcAttu zrutamityatra ki kAraNam , yAvatA viparyayo'pi kasmAd na bhavati ?, ityAha meipuvvaM jeNa suyaM teNAIe maI, visiTTho vA / maibheo ceva surya to maisamaNaMtaraM bhaNiyaM // 86 // matiH pUrva prathamamasyeti matipUrva yena kAraNena zrutajJAnaM, tena zrutasyAdau matiH, tIrthakara-gaNadharairukteti zeSaH, na hyavagrahAdirUpe matijJAne pUrvamapravRtte kApi zrutapravRttirastIti bhAvaH / 'visiho vA maibheo ceva suyaM ti' yadi vA indriyA'nindriyanimittadvAreNopajAyamAnaM sarva matijJAnameva, kevalaM paropadezAdAgamavacanatvAcca bhavan viziSTaH kazcid matibheda eva zrutaM; nAnyat / tato mUlabhUtAyA materAdau vinyAsaH, tadbhedarUpaM tu zrutajJAnaM tatsamanantaraM bhnnitmitydossH| 'maipuvvaM jeNa surya' ityAdikazcA'rthaH puraMtaH prapaJcena bhaNiSyate // iti gAthArthaH // 86 // atha matizrutAnantaramavadheH, tatsamanantaraM ca manaHparyAyajJAnasyopanyAse kAraNamAhakAla-vivajaya-sAmitta-lAbhasAhammao'vahI tatto / mANasamitto chaumattha-visaya-bhAvAdisAmaNNA // 7 // tato mati-zrutAbhyAmanantaramavadhinirdiSTaH / kutaH ?, ityAha- kAla-viparyaya-svAmitvalAbhasAdharmyAt / tatra nAnAjIvApekSayA, ekajIvApekSayA ca mati-zrutAbhyAM sahA'vadheH samAnasthitikAlatvAt kAlasAdharmyam / yathA ca mithyAtvodaye mati-zrutazAne ajJAnarUpaM viparyayaM pratipadyete, tathA'vadhirapi, iti viparyayasAdharmyam / ya eva ca mati-zrutayoH svAmI sa evA'vadherapi, iti svAmisAdharmyam / lAbho'pi kadAcit kasyacidamISAM trayANAmapi jJAnAnAM yugapadeva bhavati, iti lAbhasAdharmyam / 'mANasamitto ityAdi ' ito'vadheranantaraM manoviSayatvAd manasi bhavaM mAnasaM manaHparyAyajJAna yuktam / kutaH, ityAha-chadmastha-viSaya-bhAvAdisAmAnyAt / AdizabdAt pratyakSatvAdisAmAnyaM gRhyate, samAnasya bhAvaH sAmAnya sAmyaM tasmAdityarthaH / tatra yathA'vadhinAnaM chadmasthasyaiva bhavati tathA mana:paryAyajJAnamapIti cchamasthasAmyam / ubhayorapi pudgalamAtraviSayatvAd viSayasAmyam / dvayorapi kSAyopazamikabhAvavRttitvAd bhAvasAmyam / dvitayasyApi sAkSAddarzitvAt pratyakSatvasAmyam / evamanyApi pratyAsattirabhyUdyA // iti gaathaarthH|| 87 // 1 matipUrva yena zrutaM tenAdau maNipaziSToM vA / matibhedazcaiva zrutaM tasmAd matisamanantaraM bhANitam // 86 // 2 kAla- kimavAmitva-lAbhasAdharthato'vadhistataH / mAnasamitaH mAstha-viSaya- bhAvAdisAmAnyAt // 8 //
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 58 // Jain Educations Internation atha kevalajJAnasya sarvoparinirdeze kAraNamAha ante kevalamuttama- jaisAmittAvasANalAbhAo / etthaM ca mai suyAI paraukkhamiyaraM ca paccakkhaM // 88 // ante sarvajJAnAnAmupari kevalajJAnamabhihitam / kutaH 1, ityAha- bhAvapradhAnatvAd nirdezasya - uttamatvAt sarvottamaM hi kevalajJAnam, atItAnAgata- vartamAna niH zeSajJeya svarUpAvabhAsitvAditi / yathA ca manaHparyAyajJAnasya yatireva svAmI, tathA kevalajJAnasyApi tato yatisvAmitvasAmyAd manaHparyAyajJAnAnantaraM kevalajJAnamabhihitam / tathA samastAparajJAnAnAmavasAna evAsya lAbhAdabasAna eva nirdeza iti / tadevamupanyAsakrame samarthite satyAha kazcit - nanvetAni paJca jJAnAni kiM parokSasvarUpANi, Ahokhit pratyakSaNa ? iti / atrAha - 'etthaM cetyAdi eteSu paJcasu jJAneSu madhye mati zrute parokSe, itarat tvavadhyAdi jJAnatrayaM pratyakSam // iti gAthArthaH // 88 // tatra pratyakSasya lakSaNamAha jIvo akkho atthavvAvaNa- bhoyaNaguNaNNio jeNa / taM pai vaTTai nANaM jaM paJcakkhaM tayaM tivihaM // 89 // akSastAvajjIva ucyate / kena hetunA 1, ityAha- ' atthavvAvaNetyAdi ' arthavyApana-bhojanaguNAnvito yena, tenA'kSo jIvaH, idamuktaM bhavati - 'azU vyAptau ' aznute jJAnAtmanA sarvArthAn vyApnotItyuNAdinipAtanAdakSo jIvaH, athavA ' aza bhojane ' aznAti | samasta tribhuvanA'ntarvartino devaloka samRddhyAdInarthAn pAlayati bhujhe veti nipAtanAdakSo jIvaH, aznAterbhojanArthatvAd, bhujezva pAlanAbhyavahArArthatvAditi bhAvaH / ityevamarthavyApana- bhojanaguNayuktatvena jIvasyA'kSatvaM siddhaM bhavati / tamakSaM jIvaM prati sAkSAdgatamindri yanirapekSaM vartate yajjJAnaM tat pratyakSam / taccA'vadhi- manaHparyAya- kevalajJAnabhedAt trividhaM trimakAram, tasyaiva sAkSAdarthaparicchedakatvena jIvaM prati sAkSAd vartamAnatvAt || iti gAthArthaH // 89 // atha parokSajJAnasvarUpamAha akkhassa poggalakayA jaM davvindiya-maNA parA teNaM / tehiM to jaM nANaM parokkhamiha tamaNumANaM va // 90 // 1 ante kevalamuttama-- yatisvAmitvA'vasAnalAbhAt / atra ca mati zrute parokSamitaraca pratyakSam // 88 // 2 jIvo'kSo'rthabyApana- bhojanaguNAnvito yena / taM prati vartate jJAnaM yat pratyakSaM takat trividham // 89 // 3 akSasya pulakRtAni yad dravyendriya-manAMsi parANi tena / taistasmAd yajjJAnaM parokSamiha tadanumAnamiva // 90 // For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 58 //
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRhdvaattiH| yad yasmAd dravyendriyANi dravyamanazca, akSasya jIvasya parANi bhinnAni vartante / kathaMbhUtAni punadravyendriya-dravyamanAMsi ?, vize0 ityAha-pudgalakRtAni pudgalaskandhanicayaniSpannAni, hetudvAreNa cedaM vizeSaNaM draSTavyam-pudgalakRtatvAd, yena dravyendriya-manAMsi jIvasya parabhUtAni, tena tebhyo yad mati-zrutalakSaNaM jJAnamutpadyate, tat tasya sAkSAdanutpateH parokSam , anumAnavaditi / idamuktaM bhavatiapaudgalikatvAdamUrto jIvaH, paudgalikatvAt tu mUrtAni dravyandriya-manAMsi, amUrtAcca mUrta pRthagabhUtam , tatastebhyaH paugalikendriya-manobhyo yad mati-zrutalakSaNaM jJAnamupajAyate, tad dhUmAderagnyAdijJAnavat paranimittatvAt parokSamiha jinamate paribhASyate / / iti gAthArthaH // 10 // ye tu vaizeSikAdayo'kSamindriyaM prati gataM pratyakSam , zeSaM tu parokSamiti manyante, taddarzanamapAkartumAha. kesiMci iMdiAiM akkhAiM, taduvaladdhi paccakkhaM / tanno, tAiM jamaceaNAiM jANaMti na ghaDo vv|| 91 // keSAMcid vaizeSikAdInAM matenA'kSANi sparzanAdInIndriyANyucyante, na jIva iti bhAvaH / 'taduvaladdhi paJcakkhaM ti' teSAmindriyANAM yeyaM sAkSAbhUTAdyarthopalabdhirghaTAdijJAnaM tat pratyakSam , anyat tu parokSamiti / aGgIkriyatAM tarhi tanmatamityAha-'tanno ityAdi' tidetad vaizeSikAdimataM na yuktam , yatastAnIndriyANyacetanAni, tatazca na jAnanti na vastusvarUpamupalabhante, ghaTavat , tathAhi-yadacetanaM tat sarvamapi na jAnAti, yathA ghaTAdi, acetanAni cendriyANi, iti kutasteSAmupalabdhiH? yA pratyakSaM syAditi bhAvaH / tathA indriyANAM EMS jJAnazUnyatve mUrtimattva-sparzAdimatvAdayo'pi hetavo vaacyaaH|| iti gAthArthaH // 91 / / nanvindriyANi na jAnanti, iti pratyakSavirodhinI pratijJA, teSAM sAkSAtkAreNArthopalabdheranubhavapratyakSeNa pratipANi prasiddhatvAt , ityAzakyAha uvalaDA tatthA''yA tavigame tduvlddhsrnnaao| gehagavakkhovarame vi taduvalaDANusariyA vA // 92 // 'tattha tti' tatra cakSurAdIndriye karaNatayA vyApriyamANe upalabdhA vastUnAM boddhA Atmaiva draSTavyaH, na tvindriyam / kutaH, ityAha- 'tavigametyAdi' tasya cakSurAdIndriyasya vigame'bhAve'pItyarthaH, tadupalabdhasya parAbhyupagamenendriyopalabdhasyA'rthasya smaraNAt / ka iva ?, ityAha-tena gRhagavAkSeNa karaNabhUtenopalabdhasya yoSidAdyarthasya yo'nusmartA devadattAdiH sa iva, vAzabdasyevArthatvAt / ka sati ?, ityAha- gRhagavAkSasyoparame'pyabhAve'pi satItyarthaH / atra prayogaH- iha yo yeSUparateSvapi tadupalabdhAnAnanusmarati sa tatro 1 keSAMcidindriyANi akSANi, tadupalabdhiH pratyakSam / tanna, tAni yadacetanAni jAnanti na ghaTa iva // 11 // 1 upalabdhA tatrA''tmA tadvigame tadupalabdhasmaraNAt / gehagavAkSoparame'pi tadupalabdhA'nusmartA vA (iv)|| 12 // // 59 // Jan Education Inter For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.org
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 dattiH / // 6 | palabdhA dRSTaH, yathA gRhagavAkSopalabdhAnAmarthAnAM tadvigame'pyanusmA devadattAdiH, anusmarati cendriyavigame'pi tadupalabdhamarthamAtmA, tasmAt sa evopalabdhA, yadi punarindriyANyupalambhakAni syuH, tadA tadvigame kasyA'nusmaraNaM syAt / na hyanyenopalabdhe'rthe'nyasya smaraNaM // yuktam , atiprasaGgAt , asti cA'nusmaraNam / tasmAd 'na jAnantIndriyANi' iti sthiteyaM pratijJA, tadbAdhakatvenoktasyA'nubhavapratyakSasya yathoktAnumAnavAdhitatvena bhrAntatvAditi // atrAha-kasyedaM darzanaM yat svatantrANIndriyANyupalabdhimanti ?, vayaM hi brUmaH- yadindriya-manonimittamAtmano jJAnamutpadyate tat | pratyakSam "AtmA manasA yujyate, mana indriyeNa, indriyaM cArthena" iti vacanAditi / hanta ! evaM sati paranimittatvAdanumAnavat parokSatvamasya prAgeva * akkhassa poggalakayA jaM davidiya-maNA parA teNaM' ityAdigranthenoktam , iti kutastasya pratyakSatA / atha jJAnazUnye'pIndriyajJAnanimittatvena sAkSAd vyApriyamANatvAdupacAreNa 'akSamindriyaM prati vartate' iti pratyakSatA procyate / hanta ! tarhi 'indriyopalabdhiH pratyakSam' ityetallakSaNamiha na ghaTate, jIvopalabdhitvAdasyAH / saMvyavahAramAtreNa tu pratyakSatvamasyA'smAbhiragyanantaraRAmabhyupagaMsyate, iti siddhasAdhyataiva / / iti gAthArthaH // 92 // tadevamindriya-manonimittajJAnasya parokSatA pratipAdya prayogopanyAsena tAmeva draDhayavAha iMdiya-maNonimittaM parokkhamiha sNsyaadibhaavaao| takkAraNaM parokkhaM jaheha sAbhAsamaNumANaM // 93 // / yadindriya-manonimittaM jJAnamupajAyate tadAtmanaH parokSam / kutaH?, ityAha-saMzayAdibhAvAditi, AdizabdAd viparyayA-'nadhyavasAya-nizcayaparigrahaH / tatkAraNamiti tAnIndriya-manAMsi kAraNaM yasya sAbhAsAnumAnasya samyaganumAnasya ca tat tatkAraNaM jJAnamanyatrApi parokSaM dRSTam, yathA sAbhAsamanumAnaM samyaganumAna cetyevaM luptacakArasya darzanAd dRSTAntadvayamiha draSTavyam / tatra saMzaya-viparyayA'nadhyavasAyasaMbhavalakSaNe hetau prathamo dRSTAntaH, nizcayasaMbhavasvarUpe tu hetau dvitIyo dRSTAntaH, tathAhi prayogaH-yadindriya-manonimittaM jJAnaM / tat parokSam , saMzaya-viparyayA 'nadhyavasAyAnAM tatra saMbhavAt , indriya-manonimittA'siddhA-naikAntika-viruddhAnumAnAbhAsavat, iti prathamaH prayogaH, yadindriya-manonimittaM jJAnaM tat parokSam , tatra nizcayasaMbhavAt, dhUmAderagnyAdhanumAnavat , iti dvitIyaH, yat punaH pratyakSaM tatra saMzaya-viparyayA'nadhyavasAya-nizcayA na bhavantyeva, yathA'vadhyAdiSu, iti vipryyH| nana nizrayasaMbhavalakSaNo heturavadhyAdiSvapi vartata 1 gAthA 90 / 2 ca. 'msmaa'| 3 indriya-manonimittaM parokSamiha saMzayAdibhAvAt / tatkAraNaM parokSaM batheda sAbhAsamanumAnam // 13 // // 6 // For Personal and eve ry
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 61 // bRhadvattiH / ityanaikAntika iti cet / naivam , abhiprAyA'parijJAnAt, saMketa smaraNAdipUrvako hi nizcayo'tra vivakSitaH, tAdRzazcA'yamavadhyAdiSu nAsti, jJAnavizeSatvAt teSAm , ityadoSaH / / iti gAthArthaH // 93 // tadevamavizeSitamindriya-manonimittaM jJAnaM pakSIkRtya saMzayAdisaMbhavahetudvAreNa parokSatvaM sAdhitam / sAMpataM vizeSata eva mati-zrute / pakSIkRtya hetvantareNApi tat sisAdhayiSurAha honti parokkhAI mai-suyAI jIvassa prnimittaao| puvvovaladdhasaMbaMdhasaraNAo vANumANaM va // 9 // mati-zrute jIvasya parokSe, paranimittatvAt , pUrvopalabdhasaMbandhasmaraNadvAreNa jAyamAnatvAd vA, anumAnavat // iti gaathaarthH||94|| Aha- nanvindriya-manonimittaM jJAnaM parokSamiti yaduktaM tadutsUtrameva, yataH sUtre proktam- " paMcakkhaM duvihaM pannattaM, taM jahAindiyapaccakkhaM ca noiMdiyapaJcakkhaM ca" iti / satyam , kintu yeyamindriyajajJAnasya pratyakSatA proktA sA saMvyavahAramAtrata eva, paramArthatastu parokSamevedam / tathAca bhASyakAro viSayavibhAgamupadarzayannidamevAha egateNa parokkhaM liMgiyamohAiyaM ca paccakkhaM / iMdiya-maNobhavaM jaM taM saMvavahArapaccakkhaM // 95 // 'egaMteNa parokkhaM liMgiyamiti' bAhye dhUmAdau liGge bhavaM laiGgikaM yajjJAnaM tadekAntenA''tmana indriya-manasA cA'sAkSAtkAreNopajAyamAnatvAdekAntaparokSam- indriya manobhihIte vAhye dhUmAdau liGge'gnyAdiviSayaM yajjJAnamutpadyate tadekAntena parokSam , indriyamanasAmAtmanazca tadgrAhyArthasyaikAntena parokSatvAt , iti bhAvaH / 'ohAiyaM ca paJcakkhamiti ' 'ekAntena' ityatrA'pi vartate, tatazcA'vadhimanaHparyAya kevalalakSaNaM jJAnatrayamekAntenA''tmanaH pratyakSam , bAhyaliGgamantareNendriya-manonirapekSatvena ca jIvasya vastusAkSAtkAritvAditi / 'iMdiyamaNobhavamityAdi ' yatpunarindriya-manobhavaM jJAnaM tat saMvyavahArapratyakSam , liGgamantareNaiva yadindriya-manasA vastusAkSAtkAritvena jJAnamupajAyate tat teSAM pratyakSatvAllokavyavahAramAtrApekSayA pratyakSamucyate, na paramArthata ityarthaH, indriya-manaHsu acetanatvena jJAnavRtterabhAvAditi prAgevoktam / etAmeva ca saMvyavahArapratyakSatAmapekSyA''game'pIndriyapratyakSamityuktam , paramArthatastvavadhyAdikameva pratyakSam , AtmanaH pratyakSatvAt / idaM tu tasya parokSam , paranimittatvAt , anumAnAdivat , ityanekadhA proktameva / / 1 bhavataH parokSe mati-zrute jIvasya paranimittAt / pUrvopalabdhasaMbandhasmaraNAt vA'numAnamiva // 14 // 2 bhanyadhyayane / 3 pratyakSaM dvividhaM prajJaptam , tadyathA-indriyapratyakSaM ca noindriyprtykssN| . ekAntena parokSaM laiGgikamakyAdikaM ca pratyakSam / indriya-manobhavaM yat tat saMdhyavahArapratyakSam // 15 // Jan Education interna For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.org
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ parasarAma para vize0 // 62 // kAmapanara harabharA Aha-nanu bhASyakAreNA'pi kuta etallabdhaM yaduta-indriyamanobhavaM jJAnaM saMvyavahArata eva pratyakSam , na paramArthataH ?; na hyatra sUtre kimapyevaM vizeSataH proktamasti 'indriyapratyakSam' iti sAmAnyenaiva nirdezAt / satyam, kintu pradezAntare proktam-" perokkhaM duvihaM pannattaM, taM jahA- AbhiNiyohianANaM parokkhaM ca, suyanANaM parokkhaM ca " iti / na cA''bhinibodhika-zrutAbhyAmanyadindriyanimittaM jJAnamasti yat paramArthataH pratyakSaM syAditi // ___ Aha-yayevam , tarhi yalliGgamantareNaiva sAkSAdindriyanimittaM jJAnamutpadyate tat paramArthataH pratyakSamastu, yattu dhUmAdiliGgAdagnyAdiviSayaM laiGgikaM jJAnaM tat parokSasvarUpe Abhinivodhika-zrute iSyatAm , ityAgamasya pradezadvayoktamapi samarthitaM bhavati / tadayuktam , dhUmAdiliGgAdagnyAdiviSayalaiGgikajJAnasyendriyanimittatvAbhAvAt , indriyaM hi pratyutpannakAlamAtrabhAvyeva vastu gRhNAti, liGgAt tu vaDhyAdirarthastrikAlaviSayo'pyanumIyate / tasmAllaiGgika jJAnaM manonimittameva bhavati, nendriyanimittam , indriya-manonimitte ca mati-zrute atraiva vakSyete, iti kathaM kevalamanoviSayasya laiGgikajJAnasyaiva mati-zrutarUpatA syAt / kizca, indriyajajJAnasya mati-zrutAbhyAM pArthakye SaSThajJAnaprasaGgaH syAt / tasmAdindriyajajJAnasya mati-zrutayorevA'ntarbhAvaH, tathA ca sati mati-zrutayoH parokSatve tasyA'pi pAramArthikaM parokSatvameva, manonimittasyApi jJAnasya paranimittatvAdanumAnavat parokSatvaM prAgevoktam / na ca vaktavyam-Agame tat tasya na kacid vizepato'bhihitam , yato mati-zrutayorAgame parokSatvasya vizeSato'bhidhAnAt, manonimittasyA'pi ca jJAnasya tadantaHpAtitvAdindriyajajJAnasyeva parokSatvaM siddhameva / / Aha-nanu " iMdiyapaccakkhaM ca noiMdiyapaJcakkhaM ca " ityatra manonimittajJAnasya siddhAnte pratyakSatvamuktam , yato noindriyaM tatra mana ucyate, tasyendriyaikadezavRttitvAt , nozabdasya caikadezavacanatvAt / tatazca noindriyanimittaM pratyakSaM noindriyapratyakSamiti vyutpalyA manonimittajJAnasya pratyakSataiva syAt , kathaM parokSatA ? iti / tadayuktam , AgamArthA'parijJAnAt , tatra hi nozabdaH sarvaniSedhavacanaH, tatazcendriyAbhAva eva noindriyamucyate, tathA ca sati noindriyeNendriyAbhAvenA''tmanaH pratyakSaM noindriyapratyakSamiti samAsaH, sarvathendriyapravRttirahitAni cA''tmanaH pratyakSANyavadhi-manaHparyAya-kevalAnyeva bhavanti, na punarmanonimittaM jJAnam / yadi punarnoindriyaM tatra mano vyAkhyAyeta, tadA noindriyanimittaM pratyakSamiti manonimittamevAJcadhyAdi jJAnaM pratyakSaM syAt, tathA ca sati manaHparyAptyA'paryAptasya manuSya-devAderavadhijJAnaM na syAt , manaso'bhAvAt , taccA'yuktam , "cuemi tti jANai" iti vacanena siddhAnte tasyA'vadhijJAnAbhyupagamA nandIsUtrasyeti gamyate / 2 parokSaM dvividhaM prajJaptam , tadyathA-- AbhiniyodhikajJAnaM parokSaM ca zrutajJAnaM parokSaM ca / 3 cyave iti jAnAti / kAmakalAkAra kara Jan Education interna For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ary
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // P BreaPPS t / kiMca, siddhAnAmapi pratyakSajJAnAbhAvaH syAt , amanaskatvAt teSAm / aparaM ca, manonimittaM jJAnaM manodravyadvAreNaiva jAyate; tatazca paranimittatvAdanumAnavat parokSameva tat kathaM pratyakSaM syAt / kiJca, yadyetat paramArthataH pratyakSaM syAt tadA parokSatvenoktayomati-zrutayornAntarbhavet , tatazca materaSTAviMzatibhedabhinnatvaM na syAt, manojJAnasaMbandhinAmavagrahAdibhedAnAM pArthakyaprasaGgAt , tatpArthakye SaSThajJAnAprAptizca syAditi / tasmAdindriya-manobhavaM jJAnaM paranimittatvAt parokSam , mati-zrutAntarbhAvAcca paramArthataH prokssm| saMvyavahAratastu pratyakSamiti sthitam / / iti gAthArthaH // 95 // tadevaM jJAnapaJcake yat pratyakSaM yacca parokSaM tad darzitam , sAMprataM " 'jaM sAmi-kAla-kAraNa-visaya-parokkhattaNehiM tullAI " iti yaduktaM prAk , tadupajIvya paraH pAha saumittAivisesAbhAvAo maisuegayA nAma / lakkhaNa-bheAdikayaM nANattaM tayabisese vi // 96 // paraH pAha- nanu pUrva mati-zrutayoH svAmi-kAlAdibhistulyatvamabhidadhAnairbhavadbhiH svahastAGgArAkarSaNamanuSThitam , yata evaM sati svAmitvAdibhirvizeSAbhAvAd mati-zrutayorekataiva prAptA, na bhedaH syAt / tathA ca na jJAnapaJcakasiddhiH, dharmabhede hi vastUnAM bhedaH syAt / tadabhede tu ghaTa-tatsvarUpayorivA'bheda eva zreyAniti bhAvaH / atrA''cAryaH pratyuttaramAha-- 'lakkhaNetyAdi' teSAM khAmitvAdInAmavizeSastadavizeSastatra satyapi mati-zrutayo nAtvaM bhinnatvamasti / kiMkRtam ?, ityAha-- lakSaNabhedAdikRtaM, AdizabdAd vakSyamANakAryakAraNabhAvAdiparigrahaH, idamuktaM bhavati- yadyapi svAmi-kAlAdibhirmatizrutayorekatvam , tathApi lakSaNa-kAryakAraNabhAvAdibhirnAnAtvamastyeva, ghaTAkAzAdInAmapi hi sattva-prameyatvA-'rthakriyAkAritvAdibhiH sAmye'pi lakSaNAdibhedAd bheda eva / yadi punarbahubhirdharbhede satyapi kiyaddharmasAmyamAtrAdevArthAnAmekatvaM preryate, tadA sarva vizvamekaM syAt , kiM hi nAma tad vastvasti yasya vastvantaraiH saha kaizcid dhamaiMne sAmyamasti / tasmAt svAmyAdibhistulyatve'pi lakSaNAdibhirmati-zrutayorbhedaH // iti gAthArthaH // 96 // tAnyeva lakSaNAdIni purato vistarAbhidheyAt saMpiNDayaikagAthayA darzayatilaikkhaNabheA heUphalabhAvao bheyaindiyavibhAgA / vAga-kkhara-mUe-yarabheA bheo mai-suyANaM // 97 // lakSaNabhedAd bhinnalakSaNatvAd mati-zrutayorbhedaH / tathA matijJAnaM hetuH, zrutaM tu tatphalaM tatkAryam / iti hetuphalabhAvAt tayo 1 gAthA 85 / 2 svAmitvAdivizeSAbhAvAd mati-zrutaikatA nAma / lakSaNa-bhedAdikRtaM nAnAtvaM tadavizeSe'pi // 16 // lakSaNabhedAd hetuphalabhAvAd bhedendriyavibhAgAt / valkAkSaramUketarabhedAd bhedo mati-zrutayoH // 97 // purm.jaineltrary.org
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ bheMdaH / tathA 'bheati' vibhAgazabdovApi yojyate, tatazca bhedAnAM vibhAgo vizeSo bhinnatvaM bhedavibhAgaH, tasmAdapi mati-zrutayorbhedaH, vizeavagrahAdibhedAdaSTAviMzatyAdibhedaM hi matijJAnaM dazyate 'akkhara sannI samma' ityAdi vakSyamANavacanAccaturdazAdibhedaM ca thutajJAnam , iti bhedavibhAgAt tayorbheda iti bhAvaH / 'iMdiyavibhAga ti' tattvataH zrotraviSayameva zrutajJAnam , zeSendriyaviSayamapi matijJAnam , ityevaM // 64 // | vakSyamANAdindriyavibhAgAcca tayorbhedaH / 'vAgetyAdi' balkazcA'kSaraM ca mUkaM ca valkAdipratipakSabhUtAnItarANi ca valkA-'kSara mUketarANi | tairyo'sau bhedastasmAdapi mati-zrutayorbheda ityarthaH, tathAhi-"anne maggaMti maI vaggasamA suMbasarisayaM tu suttaM" ityAdinA granthena kA| raNatvAd valkasadRzaM matijJAnaM, suMbasadRzaM tu zrutajJAnaM kAryatvAdityatraiva vakSyate / tatra valkaH palAzAditvagarUpaH, zumba vitarazabdenehopAttaM tajjanitA davarikocyate / tatazcAyamabhiprAyaH- yathA balanAdisaMskRto viziSTAvasthApannaH san valko 'davarikA' ityucyate, tathA paropadezAIdvacanasaMskRtaM viziSTAvasthAprApta sad matijJAnaM zrutamabhidhIyate, ityevaM valketarabhedAd mati-zrutayorbhedaH / tathA 'anne aNakkhara-kkharavisesao mai-suyAI bhindanti / jaM mainANamaNakkharamakkharamiyaraM ca suyanANaM' // 1 // ityAdigranthena vakSyamANAdakSaretarabhedAt tayorbhedaH / tathA saMparappaJcAyaNao bheo mUrya-yarANa vA'bhihio / jaM suyaM mainANaM saparappaJcAyagaM suttaM ' // 1 // . ityAdyabhidhAsyamAnavacanAd mRketarabhedAd mti-shrutyorbhedH| iti gAthAsaMkSepArthaH, vistarArthaM tu bhASyakAraH svata eva vakSyati / iyaM ca gAthA bahuSvAdazeSu na dRzyate, kevalaM kacidAdarze'pi dRSTA, atIva sopayogA ca, ityasmAbhiH kizcid vyaakhyaateti||97 ___tatra "yathoddezaM nirdezaH" iti kRtvA lakSaNabhedaM tAvadAha mabhinibujjhai tamabhiniboho jaM suNai taM suyaM bhaNiyaM / sadaM suNai jai tao nANaM to nA''yabhAvo tN||98|| yajjJAnaM kartR, vastu karmatA''pannamabhinibudhyate'vagacchati tajjJAnamabhinibodhastadAbhinibodhikaM tad matijJAnamiti yAvat , EAT 'jaM suNaItyAdi' yat punarjIvaH zRNoti tacchrutam , ityevaM sUtroktalakSaNabhedAd mti-shrutyorbhdH| tathA ca sUtram- "jai vi sAmitAIhiM aviseso, taha vi puNo'tthA''yariA nANattaM paNNavayaMti, taM jahA- abhinibujjhai ti AbhiNibohiyaM, suNei ti suyaM" 1 akSaraM saMjJi samyak / 2 gAthA 154 / 3 gAthA 162 / " gAthA 171 / 5 yadabhinicudhyate tadabhinibodhaH, yaha RNoti tat zrutaM bhaNitam / zabda zRNoti yadi sako jJAnaM tato nAtmabhAvastat // 18 // 6 yadyapi svAmitvAdibhiravizeSaH, tathApi punaratrA''cAryA nAnAtvaM prajJapayanti, tadyathA- abhinibudhyate ityAbhiniyodhikam , zRNotIti zrutam / kamasakakakakakakakakakakakAmakara 64 // JainEducaticaria Intemation For Personal AON Private Use Only sa
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 65 // Jain Education Internat ityAdi / atrAha prerakaH- yadi nAma yadA'mA zRNoti tacchrutamiti zrutajJAnasya lakSaNamucyate hanta ! tarhi zabdameva zRNoti jIva iti sakalajagatpratItameva / tataH kiM zrUyate ?, ityAha- 'jai tao ityAdi' yadi ca sakaH sa zabdo jJAnaM zrutarUpam, 'to tti' tato nAtmano jIvasya bhAvaH pariNAmastacchrataM prApnoti, zabdasya zrutatveneSTatvAt tasya ca paugalikatvena mUrtatvAt, AtmanastvamUrtatvAt mUrtasya cAmUrtapariNAmatvAyogAt, AtmanaH pariNAmatha zrutajJAnamiSyate tIrthakarAdibhiH iti kathaM na virodhaH ? iti bhAvaH // iti gAthArthaH // 98 // atrAcAryaH pratyuttarayati suyakAraNaM jao so surya ca takkAraNaM ti to tammi / kIrai suotrayAro surya tu paramatthao jIvo // 99 // yato yasmAt kAraNAt sa zabdo vaktrA'bhidhIyamAnaH zrotRgatasya zrutajJAnasya kAraNaM nimittaM bhavati, zrutaM ca vaktagatazrutopayogarUpaM vyAkhyAnakaraNAdau tasya vaktrA'bhidhIyamAnasya zabdasya kAraNaM jAyate, ityatastasmin zrutajJAnasya kAraNabhUte kAryabhUte vA zabde zrutopacAraH kriyate / tato na paramArthataH zabdaH zrutam, kintUpacArata ityadoSaH / paramArthatastarhi kiM zrutam ?, ityAha-'suyaM tvityAdi' paramArthatastu jIvaH zrutam, jJAna -jJAninorananyabhUtatvAt / tathA ca pUrvamabhihitam zRNotIti zrutamAtmaiveti / tasmAt zrUyata iti zrutamiti karmasAdhanapakSe dravyazrutamevAbhidhIyate zRNotIti zrutamiti kartusAdhanapakSe tu bhAvazrutamAtmaivaH iti na kAcidanAtmabhAvatA zrutajJAnasya // iti gAkSArthaH // 99 // atha prakArAntareNApi mati zrutayorlakSaNabhedamAha 'iMdiya-maNonimittaM jaM viNNANaM suyAnusAreNaM / niyayatyuttisamatthaM taM bhAvasurya maI sesaM // 100 // indriyANi ca sparzanAdIni manazca indriya-manAMsi tAni nimittaM yasya tadindriyamanonimittam, indriya-manodvAreNa yad vijJAnamupajAyata ityarthaH / tat kim ?, ityAha- tad bhAvazrutaM zrutajJAnamityarthaH / indriya-manonimittaM ca matijJAnamapi bhavati, atastadvyavacchedArthamAha'zrutAnusAreNeti' zrUyata iti zrutaM dravyazrutarUpaM zabda ityarthaH, sa ca saMketaviSayaparopadezarUpaH, zrutagranthAtmakazveha gRhyate, tadanusAreNaiva yadutpadyate tat zrutajJAnam, nAnyat / idamuktaM bhavati- saMketakAlapravRttaM zrutagranthasaMbandhinaM vA ghaTAdizabdamanusRtya vAcyavAcakabhAvena 1 zrutakAraNaM yataH sa zrutaM ca tatkAraNamiti tatastasmin kriyate zrutopacAraH zrutaM tu paramArthato jIvaH // 99 // 2 indriya-manonimittaM yad vijJAnaM zrutAnusAreNa / nijakArthektisamarthaM tad bhAvazrutaM matiH zeSam // 100 // For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 65 // www.janelbrary.org
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ HOL vize0 saMyojya ghaTo ghaTaH' ityAdyanta lpAkAramantaHzabdollekhAnvitamindriyAdinimittaM yajjJAnamudeti tacchUtajJAnamiti / taca kathaMbhUtam ?, ityAha- 'nijakA'rthoktisamarthamiti' nijakaH svasmin pratibhAsamAno yo'sau ghaTAdirarthastasyoktiH parasmai pratipAdanaM tatra samartha zamaM bRhadvRttiH / nijakA'rthoktisamartham , ayamiha bhAvArthaH- zabdollekhasahitaM vijJAnamutpannaM svapratibhAsamAnArthapratipAdakaM zabdaM janayati, tena ca paraH pratyAyyate, ityecaM nijakAryoktisamarthamidaM bhavati, abhilApyavastuviSayamiti yAvat / svarUpavizeSaNaM caitat , zabdAnusAreNotpannajJAnasya nijakArthoktisAmarthyA'vyabhicArAditi / 'maI sesaM ti' zeSamindriya-manonimittamazrutAnusAreNa yadavagrahAdijJAnaM, tad matijJAnamityarthaH / / atrAha kazcit-nanu yadi zabdollekhasahitaM zrutajJAnamiSyate, zepaM tu matijJAnam , tadA vakSyamANasvarUpA'vagraha eva matijJAnaM syAt, na punarIhA-'pAyAdayaH, teSAM zabdollekhasahitatvAtaH matijJAnabhedatvena caite prasiddhAH, tat kathaM zrutajJAnalakSaNasya nAtivyAptidoSaH?, kathaM ca na matijJAnasyAvyAptiprasaGgaH / aparaM ca, aGgA-'naGgapraviSTAdiSu "akkhara sannI samma sAIaM khalu sapajjavasiyaM ca" ityAdiSu / ca zrutabhedeSu matijJAnabhedasvarUpANAmavagrahe hAdInAM sadbhAvAt sarvasyApi tasya matijJAnatvaprasaGgAt , matijJAnabhedAnAM cehA-'pAyAdInAM sAbhilApatvena zrutajJAnatvaprAptarubhayalakSaNasaMkIrNatAdoSazca syAt / atrocyate yat tAvaduktam- avagraha eva matijJAnaM syAt, na tvIhAdayaH, teSAM zabdollekhasahitatvAt / tadayuktam, yato yadyapIhAdayaH sAbhilApAH, tathApi na teSAM zrutarUpatA, zrutAnusAriNa eva sAbhilApajJAnasya zrutatvAta / athAvagrahAdayaH zrUtanizritA eva siddhAnte proktAH, yuktito'pi cehAdiSu zabdAbhilApaH saGketakAlAdyAkarNitazabdAnusaraNamantareNa na saGgacchate, ataH kathaM na teSAM zrutAnusAritvam / tadayuktam , pUrvaM zrutaparikarmitamaterevaite samupajAyanta iti zrutanizritA ucyante, na punarvyavahArakAle zrutAnusAritvameteSvasti, vakSyate ca- 'puvvaM suyaparikammiyamaissa jaM saMparya suyAiyaM, taM suyanissiya' ityAdi / yadapi yuktito'pi cetyAyuktam, tadapi na samIcInam , saMketakAlAdyAkarNitazabdaparikarmitabuddhInAM vyavahArakAle tadanusaraNamantareNA'pi vikalpaparamparApUrvakavividhavacanapravRttidarzanAt , na hi pUrvapravRttasaMketAH, adhItazrutagranthAzca vyavahArakAle prativikalpante- etacchabdavAcyatvenaitatpUrva mayA'vagatamityevarUpaM saMketam , tathA'mukAsman granthe etaditthamabhihitamityevaM zrutagranthaM cA'nusaranto dRzyante, abhyAsapATavavazAt tadanusaraNamantareNA'pyanavarataM viklpbhaassnnprvRtteH| yatra tu zrutAnusAritvaM tatra zrutarUpatA'mAbhirapi na niSidhyate / tasmAt zrutAnusAritvAbhAvena zrutatvAbhAvAdIhA-'pAya-dhAraNAnAM sAmastyena matijJAnatvAd na matijJAnalakSaNasyA'vyAptidoSaH, zrutarUpatAyAzca zrutAnusAriSveva sAbhilApajJAnavizeSeSu bhAvAd na thutajJAnalakSaNasyA'tivyAptikRtA // 66 // dossH| aparaM cAGgA-'naGgapraviSTAdizrutabhedeSu matipUrvameva zrutamiti vakSyamANavacanAt prathamaM zabdAdyavagrahaNakAle'vagrahAdayaH samupajAyante, ete 1 kha. gha. cha 'nusAriNo shaa'| 2 akSaraM sajJa samyak sAdikaM khalu saparyavasitaM c| 3 pUrva zrutaparikamitamateryat sAMprataM zrutAtItam , tat zrutanizritam / For Pesond ere
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ cA'zrutAnusAritvAd matijJAnam , yastu teSvaGgA-'naGgapraviSTazrutabhedeSu zrutAnusArI jJAnavizeSaH sa zrutajJAnam / tatazcAGgA-'naGgapraviSTAdizrutabhedAnAM sAmastyena matijJAnatvAbhAvAt , IhAdiSu ca matibhedeSu zrutAnusAritvAbhAvena zrutajJAnatvAsaMbhavAd nobhayalakSaNasaMkIrNatAdoSo'pyupapadyata iti sarva sustham / na ceha mati-zrutayoH paramANu kariNorivA''tyantiko bhedaH samanveSaNIyaH, yataH prAgihaivoktam-viziSTaH kazcid mativizeSa eva zrutam , purastAdapi ca vakSyate- valkasadRzaM matijJAnaM tajjanitadavarikArUpaM zrutajJAnam , na ca valka-zumbayoH paramANukuJjaravadAtyantiko bhedaH, kintu kAraNakAryabhAvakRta eva, sa cehApi vidyate, mateH kAraNatvena, zrutasya tu kAryatvenAbhidhAsyamAnatvAt / na ca kAraNa-kAryayoraikAntiko bhedaH, kanakakuNDalAdiSu, mRtpiNDakuNDAdiSu ca tathA'darzanAt / tasmAdavagrahApekSayA'nabhilApatvAt , IhAdyapekSayA tu sAmilApatvAt sAbhilApA-'nabhilApaM matijJAnam , azrutAnusAri ca; saMketakAlapravRttasya zrutagranthasaMbandhino vA zabdasya vyavahArakAle'nanusaraNAt / zrutajJAnaM tu sAbhilApameva, zrutAnusAryeva ca, saMketakAlapravRttasya zrutagranthasaMbandhinA vA zabdarUpasya zrutasya vyavahArakAle'vazyamanusaraNAditi sthitam // iti gAthArthaH // 10 // atha zrutajJAnalakSaNasyA'vyAptidoSamudbhAvayannAha paraH jai suyalakkhaNameyaM to na tamegiMdiyANa saMbhavai / davvasuyazAvammi vi bhAvasuyaM suttajaiNo vva // 10 // yadi zrutajJAnasyedamanantaragAthoktaM lakSaNAmiSyate- zrutAnusAri jJAnaM yadi zrutamabhyupagamyata ityarthaH, tadA tadekendriyANAM na sambhavati na ghaTate , zabdAnusAritvasya teSvasambhavAt / tadasambhavazca manaHprabhRtisAmAgyabhAvAt , iSyate cA''game "egindiyA niyamaM duyanANI, taM jahA-maiannANI ya suyaannANI ya" iti vacanAdekendriyANAmapi zrutamAtram , ityavyApakamevaitad lakSaNam / atrottaramAha-'davvasuyetyAdi' dravyazrutaM zabdastasyA'bhAve'pyekendriyANAM bhAvazrutamabhyupagantavyam, suptayateriva; idamuktaM bhavati-yadyapyekendriyANAM kAraNavaikalyAd dravyazrutaM nAsti, tathApi svApAdyavasthAyAM sAdhvAderivA'zabdakAraNaM, azabdakArya ca zrutAvaraNakSayo pazamamAtrarUpaM bhAvazrutaM kevalidRSTamamISA mantavyam : na hi svApAdyavasthAyAM sAdhvAdiH zabdaM na zRNoti, na vikalpayatItyetAvanmAtreNa tasya Po1 zrutajJAnAbhAvo vyavasthApyate, kintu svApAdyavasthottarakAlaM vyaktIbhavad bhAvazrutaM dRSTvA payasi sarpiriva prAgapi tasya tadAsIditi vyavahiyate, evamekendriyANAmapi sAmagrIvaikalyAd yadyapi dravyazrutAbhAvaH, tathA'pyAvaraNakSayopazamarUpaM bhAvazrutamavaseyam , paramayogibhidRSTa FF|67 // 1 yadi zrutalakSaNametat tato na tadekendriyANAM saMbhavati / dravyazrutAbhAve'pi bhAvazrutaM suptayateriva // 1.1 // 2 ekendriyA niyamato ajJAnAH, tadyathA-matvajJAnAca zrutAjJAnAzca / HOO For Personal and Prevate Une Grey
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize bRhdvaattH| tvAd, vallyAdidhyAhAra-bhaya-parigraha-maithunasaMjJAdestalliGgasya darzanAceti // Aha-nanu suptayatilakSaNadRSTAnte'pi tAvad bhAvazrutaM nAvagacchAmaH, tathAhi- zrutopayogapariNata AtmA zRNotIti zrutam, zrUyate taditi vA zrutamityanayormadhye kayA vyutpattyA suptasAdhoH zrutamabhyupagamyate ? / tatrAdyaH pakSo na yuktaH, suptasya zrutopayogA'saMbhavAt / dvitIyo'pi na saMgataH, tatra zabdasya vAcyatvAt , tasyApi ca svapato'ptaMbhavAditi / satyam, kintu zRNotyanena, asmAd, asmin veti vyutpattirihAzrIyate, evaM ca zrutajJAnAvaraNakSayopazamo vAcyaH saMpadyate, sa ca suptayateH, ekendriyANAM cA'stIti na kizcit parihIyate // iti gaathaarthH||101|| atha dRSTAnta-dAntikayovaiSamyA''pAdanenaikendriyANAM zrutasadbhAvaM vighaTayannAha-- bhAvasuyaM bhAsA-soyaladdhiNo jujjae na iyarassa / bhAsAbhimuhassa jayaM soUNa ya ja havejjAhi // 102 // bhAvazrutaM yujyata iti saMvandhaH / kasya yujyate ?, ityAha- bhASA-zrotralabdhimataH bhASAlabdhimataH, zravaNendriyalabdhimatazcetyarthaH / kathaMbhUtaM yadbhAvazrutam ?, ityAha- bhASAbhimukhasya zabdamabhidhitsoH 'prathamameva madhye etat pratipAdayAmi' ityupayogarUpaM yad bhavet , zrutvA vA parodIritAM bhASAM yad bhavet 'etadanena pratipAditam' iti; iha ca yathAsaMkhyamavagantavyam- bhASAlabdhimataH prathamaM bhavet , zravaNendriyalabdhimatastu dvitIyaM bhavediti / 'na iyarassa tti' itarasya tu bhASA-zrotralabdhirahitasya bhAvazrutaM na yujyate, ayamabhiprAyaH- yasya suptasAdhobhASA-zrotralabdhirasti, tasyotthitasya parapratipAdana-parodIritazabdazravaNAdilakSaNaM bhAvazrutakArya dRzyate, taddarzanAcca suptAvasthAyAmapi tasya labdhirUpatayA tadA''sIdityanumIyate, yasya tvekendriyasya bhASA-zrotralabdhirahitatvena kadAcidapi bhAvazrutakArya nopalabhyate, tasya kathaM tadastIti pratIyeta? // iti gAthArthaH // 102 / / atrottaramAha jeha suhumaM bhAviMdiyanANaM dabidiyAvarohe vi / taha dabbasuyAbhAve bhAvasuyaM patthivAINaM // 103 // iha kevalino vihAya zeSasaMsArijIvAnAM sarveSAmapyatistoka-bahu-bahutara-bahutamAditAratamyabhAvana dravyendriyeSvasatsvapi labdhIndriyapazcakAvaraNakSayopazamaH samastyeveti paramamunivacanam / tatazca yathA yena prakAreNa pRthivyAdInAmekendriyANAM zrotra-cakSurghANa , bhAvabhutaM bhASA-zrotralabdhimato yujyate netarasya / bhASAbhimukhasya yat zrutvA ca yad bhavetAm // 102 // 2 yathA sUkSmaM bhAvandiyajJAnaM magpondrayAvarodhe'pi / tathA davyazrutAbhAve AvazrutaM pRthSAdInAm // 103 // |68 // Jan Education Internat For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.org
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapAsakA rasanalakSaNAnAM pratyeka nirdRtyu-pakaraNarUpANAM dravyendriyANAM tatpratibandhakakarmAdRtatvAdavarodhe'pyabhAve'pi sUkSmamavyaktaM labdhyupayogarUpaM vize0 zrotrAdibhAvendriyajJAnaM bhavati, labdhIndriyAvaraNakSayopazamasaMbhUtA'NIyasI jnyaanshktirbhvtiityrthH| tathA tenaiva prakAreNa dravyazrutastra dravyendriyasthAnIyasyA'bhAve'pi bhAvazrutaM bhAvendriyajJAnakalpaM pRthivyAdInAM bhavatIti pratipattavyameva / idamuktaM bhavati-ekendriyANAM / tAvacchrotrAdidravyendriyAbhAve'pi bhAvendriyajJAnaM kizcid dRzyata evaM, vanaspatyAdiSu spaSTatalliGgopalambhAt , tathAhi-kalakaNThodgI NamadhurapazcamAdgArazravaNAt sadyaH kusuma-pallavAdiprasavo virahakavRkSAdiSu zravaNendriyajJAnasya vyaktaM liGgamavalokyate / tilakAditaruSu punaH FA kamanIyakAminIkamaladaladIrghazaradindudhavalalocanakaTAkSavikSepAt kusumAdyAvirbhAvazcakSurindriyajJAnasya , campakAdyahipeSu tu vividhasuga ndhigandhavastunikurambonmizravimalazItalasalilasekAt tatmakaTanaM ghrANendriyajJAnasya, bakulAdibhUruheSu tu rambhAtizAyipravararUpavarataruNabhAminImukhapradattasvacchasusvAdusurabhivAruNIgaNDUSAsvAdanAt tadAviSkaraNaM rasanendriyajJAnasya, kuravakAdiviTapiSvazokAdidrumeSu ca ghanapInonnatakaThinakucakumbhavibhramApabhrAjitakumbhInakumbharaNanmaNivalayakvaNakaGkaNAbharaNabhUSitabhavyabhAminIbhujalatA'vagRhanasukhAd niSpiSTapamarAgacUrNazoNatalatatpAdakamalapANiprahArAcca jhagiti prasUna--pallavAdiprabhavaH sparzanendriyajJAnasya spaSTaM liGgamabhivIkSyate / tatazca yathateSu dravyendriyAsattve'pyetad bhAvendriyajanyaM jJAnaM sakalajanaprasiddhamasti, tathA dravyazrutAbhAve bhAvazrutamapi bhaviSyati / dRzyate hi jalAdyAhAropajIvanAd vanaspatyAdInAmAhArasaMjJA, saMkocanavallyAdInAM tu hastasparzAdibhItyA'vayavasaMkocanAdibhyo bhayasaMjJA, virahaka-tilakacampaka-kezarA-'zokAdInAM tu maithunasaMjJA darzitaiva, bilvapalAzAdInAM tu nidhAnIkRtadraviNoparipAdamocanAdibhyaH parigrahasaMjJA / na caitAH saMjJA bhAvazrutamantareNopapadyante / tasmAd bhAvendriyapaJcakAvaraNakSayopazamAd bhAvendriyapazcakajJAnavad bhAvazrutAvaraNakSayopazamasadbhAvAd dravyazrutAbhAve'pi yacca yAvacca bhAvazrutamastyevaikendriyANAm , ityalaM vistareNa / tarhi ''jaM viNNANa suyANusAreNaM' iti zrutajJAnalakSaNaM vyabhicAri pAmoti, zrutAnusAritvamantareNApyekendriyANAM bhAvazrutAbhyupagamAditi cet / naivam , abhiprAyA'parijJAnAt , zabdollekhasahitaM viziSTameva bhAvazrutamAzritya tallakSaNamuktam , yattvekendriyANAmaudhikamaviziSTabhAvazrutamAtraM tadAvaraNakSayopazamasvarUpam , tacchRtAnusAritvamantareNApi yadi bhavati, tathApi na kazcid vyabhicAraH // iti gAthArthaH / / 103 // punarapyAha para:___aivaM savapasaMgo, na tadAvaraNANamakkhaovasamA / mai-suyanANAvaraNakkhaovasamao mai-suyAiM // 10 // ka. ga. gha. cha, 'yajJAnaM' / 2 gAthA 100 / 3 evaM sarvaprasaGgaH, na tadAvaraNAnAmakSayopazamAt / mati-kSutajJAnAvaraNakSayopazamato mati-zrute // 104 // For Personal and Private Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 dardPOS - yadi bhASA-zrotralabdhirahitAnAmapi kASThakalpAnAM pRthivyAyekendriyANAM spaSTa kimapyanupalabhyamAnamapi kenApi vAgADambaramAtreNa jJAnaM vyavasthApyate, tarhi sarveSAmapi kevalajJAnaparyantAnAM paJcAnAmapi jJAnAnAM prasaGgaH sadbhAvasteSAM prApnotItyarthaH-- pazcApi jJAnAnyekendriyANAM santi, ityetadapi kasmAd nocyate ?, spaSTAnupalambhasya vizeSAbhAvAditi bhAvaH / atrottaramAha-tadetanna / kutaH, ityAhatadAvaraNAnAmavadhi-manaHparyAya-kevalajJAnAvArakakarmaNAmakSayopazamAditi, akSayAceti svayamapi draSTavyam / idamuktaM bhavati-kevalajJAnaM tAvat khA''vArakakarmaNaH kSaya eva jAyate, avadhi-manaHparyAyajJAne tu tasya kSayopazame bhavataH, etaccaikendriyANAM nAsti, tatkAryAdarzanAt , Agame'nuktatvAcaH iti na sarvajJAnaprasaGgaH / mati zrute api tarhi mA bhUtAm , iti cet / ityatrAha-maItyAdi' mati-zrutajJAnAvaraNakSayopazamastvekendriyANAmastyeva, tatkAryadarzanAt , siddhAnte'bhihitatvAcca / tatazca tatkSayopazamasadbhAvAd mati-zrute bhavata eva teSAm // iti gAthArthaH // 104 // tadevaM saprasaGgaH pradarzito lakSaNabhedAd mati-zrutayorbhedaH, sAMprataM hetuphalabhAvAt tamupadarzayannAha maipuvvaM suyamuttaM na maI suyapubbiyA viseso'yaM / puvvaM pUraNa-pAlaNabhAvAo jaM maI tassa // 1.5 // " maiipubbaga suttaM" iti vacanAdAgame matiH pUrvaM yasya tad patipUrva zrutamuktam , na punarmatiH zrutapUrvikA, ityanayorayaM vizeSaH / yadi hyekatvaM mati-zrutayorbhavet , tadaivaMbhUto niyamena pUrva-pazcAdbhAvo ghaTa-tatsvarUpayoriva na syAt , asti cAyam , tato bheda iti bhAvaH / kimiti punamaMtipUrvameva zrutamuktam ?, ityAha- yad yasmAt kAraNAt tasya zrutasya matiH pUrva prathamamevopapadyate / kutaH 1, ityAha'pUraNetyAdi' pRdhAtuH pAlana-pUraNayorarthayoH paThyate, tasya ca pipatIMti pUrvam , iti nipAtyate / tatazca tasya pUraNAt pAlanAcca matiryasmAt pUrvameva yujyate , tasmAd matipUrvameva zrutamuktam , pUrvazabdazcAyamiha kAraNaparyAyo draSTavyaH, kAryAt pUrvameva kAraNasya bhAvAt , "samyagjJAnapUrvikA (sarva) puruSArthasiddhiH" ityAdau tathAdarzanAcca / tatazca matipUrva zrutAmati ko'rthaH ?, zrutajJAnaM kAryam , matistu tatkAraNam , kArya-kAraNayozca mRtpiNDa-ghaTayoriva kathazcid bhedaH pratIta eveti bhAvaH // iti gAthArthaH // 105 // pUrNAdidharmAneva materbhAvayannAhapUrijjai pAvijai dijai vA jaM maIe nA'maiNA / pAlijjai ya maIe gahiyaM iharA paNassejA // 106 // matipUrva zrutamukta na matiH zrutapUrvikA, vizeSo'yam / pUrva pUraNa-pAlanabhAvAt yat matistasya // 105 // 2 matipUrvakaM zrutam // 3 dharmottarAcAryasya nyAyavindo prathamaparicchede Adima sUtram / 5 pUryate prApyate dIyate vA yad matyA nA'matyA / pAlyate ca matyA gRhItamitarathA praNazyet // 106 // Jan Education inten For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ary
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 71 // Jain Educationa Internati anuprekSAdikAle'bhyu zrutaparyAyavardhanena matyaiva zrutajJAnaM pUryate poSyate puSTiM nayita ityarthaH tathA matyaivA'nyatastat prApyate gRhyate, tathA matyaiva tadanyasmai dIyate vyAkhyAyate, nAmatyA na matimantareNetyarthaH, prAkRtatvAt puMliGganirdezaH / tathA gRhItaM sadetat parAvartana-cintanadvAreNa matyaiva pAlyate sthirIkriyate, itarathA matyabhAve tad gRhItamapi praNazyedevetyarthaH / zrutajJAnasyaite pUraNAdayo'tha viziSTAbhyUhadhAraNAdInantareNa kartuM na zakyante, abhyUhAdayazca matijJAnameva iti sarvathA zrutasya matireva kAraNam, zrutaM tu kAryam, kArya-kAraNabhAvazca bhede satyevopapadyate, abhede paTa- tatsvarUpayoriva tadanupapatteH / tasmAt kAraNa --kAryarUpatvAd mati - zrutayorbhedaH // iti gAthArthaH // 106 // atha tasya matipUrvatAM vighaTayannAha NANANaNNANANi ya samakAlAI jao mai-suyAI / to na suyaM maipuvvaM maiNANe vA suyannANaM // 107 // iha mati zrute vakSyamANayuktyA dvividhe samyagdRSTerjJAnasvarUpe, mithyAdRSTestvajJAnasvabhAve / tatra jJAne ajJAne caite pratyekaM samakAlameva bhavataH, tatkSayopazamalAbhasyAgame yugapadeva nirdezAt / yatazcaite jJAne ajJAne ca mati zrute pRthak samakAle bhavataH, tato na zrutaM matipUrva yujyate, na hi samamevotpannayoH savyetaragoviSANayoriva pUrva-pazcAdbhAvaH saMgacchate / athotsUtro'pyasadAgrahavazAt sa na tyajyate, ityAha- ' maiNANe vA ityAdi' idamuktaM bhavati - matijJAne samutpanne tatsamakAlaM ca zrutajJAne'nabhyupagamyamAne zrutAjJAnaM jIvasya prasajyate, zrutajJAnAnutpAde'dyApi tadanivRtteH na ca jJAnA--jJAnayoH samakAlamavasthitirAgame kvacidapyanumanyate, virodhAt jJAnasya samyagdRSTisaMbhavitvAt, ajJAnasya tu mithyAdRSTibhAvitvAt / / iti gAthArthaH // 107 // atra pratividhAnamAha - hama-suyAI samakAlAI, na tUvaogo siM / maipuvvaM suyamiha puNa suovaogo maippabhavo // 108 // nanu dhyAndhyavijRmbhitaH padaM parasya, abhiprAyAparijJAnAt, tathAhi dvividhe mati zrute tadAvaraNakSayopazamarUpalabdhitaH, upayogatazca / tatreha labdhito ye mati zrute te eva samakAlaM bhavataH, yastvanayorupayogaH sa yugapad na bhavatyeva, kintu kevalajJAna-darzanayoriva tathAsvAbhAnyAt krameNaiva pravartate / atra tarhi labdhimaGgIkRtya matipUrvatA zrutasyoktA bhaviSyatIti cet / naivam, ityAha- matipUrvaM zrutam, iha 1 jJAne ajJAne ca samakAle yato mati shrute| tato na zrutaM matipUrva matijJAne vA zrutA'jJAnam // 107 // 2 iha labdhimati zrute samakAle na tUpayogo'nayoH / matipUrvaM zrutamiha punaH zrutopayogo matiprabhavaH // 108 // For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 71 //
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 72 // Jain Education Internat tu zrutopayoga eva matiprabhavo'GgIkriyate, na labdhiriti bhAvaH zrutopayogo hi viziSTamantarjalpAkAraM zrutAnusAri jJAnamabhidhIyate, taccA'vagrahe-hAdInantareNA''kasmikaM na bhavati, avagrahAdayazca matireva, iti tatpUrvatA zrutasya na virudhyate / / iti gAthArthaH // 108 // tadevaM matipUrvaM zrutamiti samarthitam parastu materapi zrutapUrvatA''yAdanenA'vizeSamudbhAvayannAha - sayaputra tti teNa na viseso / sA davvasuyappabhavA bhAvasuyAo maI natthi // 109 // parasmAcchabdaM zrutvA tadviSayA 'bhe' bhavatAmapi yA matirutpadyate sA zrutapUrvA zrutakAraNaiva, zabdasya zrutatvena prAguktatvAt tasyAzra matastatprabhavatvena bhavatAmapi siddhatvAt / tatazca na viseso tti' anyonyapUrvabhAvitAyAM mati zrutayorna vizeSa ityarthaH / tathA ca sati' ne maI supubbiyati' yaduktaM prAk, tadayuktaM prApnotIti bhAvaH / atrottaramAha- parasmAcchandamAkarNya yA matirutpadyate, sA hanta ! zabdasya dravyazrutamAtratvAd dravyazrutaprabhavA, na bhAvazrutakAraNA, etat tu na kenApi vAryate, kintvetadeva vayaM brUmo yaduta- bhAvazrutAd matirnAsti, bhAvazrutapUrvikA matirna bhavatItyarthaH, dravyazrutaprabhavA tu bhavatuH ko doSaH 1 // iti gAthArthaH / / 109 / / nanu bhAvazrutAdUrdhvaM matiH kiM sarvathA na bhavati ?, ityAha kaijjatayA, na u kamaso kameNa ko vA maI nivArei ? / jaM tatthAvatthANaM suyassa kuttAvaogAo // 110 // bhAvAd matiH kAryatayaiva nAstItyanantaroktagAthAvayavena saMbandhaH / 'na u kamaso ti' kramazastu matirnAstItyevaM na kiM tarhi ?, kramazaH sA'sti ityetat sarvo'pi manyate, anyathA AmaraNAvadhi zrutamAtropayogaprasaGgAt / yadi kramazaH sA'sti, tarhi krameNa bhavantyAstasyA bhavantaH kiM kurvanti ?, ityAha-' kameNetyAdi' vAzabdaH pAtanArthe, sA ca kRtaiva krameNa bhavantIM matiM ko nivArayati matyA zrutopayogo janyate, taduparame tu nijakAraNakalApAt sadaiva pravRttA punarapi matiravatiSThate, punastathaiva zrutaM tathaiva ca matiH ityevaM krameNa bhavantyA materniSedhakA vayaM na bhavAma ityarthaH / kimiti ?, ityAha-yad yasmAt kAraNAt tatra tasyAM matau avasthAnaM sthitirbhavati, zrutopayogAccyutasya tataH krameNa matiM na niSedhayAmaH / idamuktaM bhavati yathA sAmAnya bhUtena suvarNena svavizeSarUpAH kaGkaNA-'GgulIyakAdayo janyante, ataste tatkAryavyapadezaM labhanta eva, suvarNa tvatajjanyatvAt tatkAryatayA na vyavahiyate, tasya kAraNAntarebhyaH siddhatvAt, kaGkaNAdivizeSoparame tu suvarNAvasthAnaM krameNa na nivAryate; evaM matyA'pi sAmAnyabhUtayA svavizeSarUpazrutopayogo janyate, atastatkArya sa ucyate, 1 zrutvA yA matirbhavatAM sA zrutapUrveti tena na vizeSaH / sA dravyazrutaprabhavA bhAvazrutAd matirnAsti // 109 // 2 gAthA 105 3 kAryatayA, maiM tu kramazaH krameNa ko vA matiM nivArayati / yat tatrAvasthAnaM zrutasya zrutopayogataH // 110 // For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 72 //
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize bRhadvRttiH / |73 // matistvatajjanyatvAt tatkAryatayA na vyapadizyate, tasyA hetvantarAt sadA siddhatvAt , svavizeSabhUtazrutopayogoparame tu kramAyAtaM matyavasthAnaM na nivAryate, AmaraNAntaM kevalazrutopayogaprasaGgAt / / iti gAthArthaH // 11 // tadevaM bhAvazrutaM matipUrva vyavasthApya matAntaramupadarzayannAha devasuyaM maipuvvaM bhAsai jaM nAviciMtiyaM kei / bhAvasuyassAbhAvo pAvai tesiM na ya viseso // 111 // 'kei tti' 'matipUrva zrutam ' ityatrAgamavacane kecidevaM vyAcakSate / kim ?, ityAha- dravyazrutaM zabdarUpaM matipUrvam , na bhAvazrutam / tatra yuktimAha- 'bhAsai jaM nAviciMtiyaM ti' yad yasmAt kAraNAt avicintitamavivakSitaM na ko'pi bhASate na zabdamudIrayati, yacca vivakSAjJAnaM tat kila matiriti teSAmabhiprAyaH, tatazca matipUrva dravyazrutaM siddhaM bhavati / etasmin vyAkhyAne doSamAha-teSAmevaM vyAkhyAtRNAM bhAvazrutasya sarvathaivA'bhAvaH prApnoti, yato vaktRgataM vivakSopayogajJAnaM taireva matitvena vyAkhyAtam , anyathA zabdasya matipUrvakatvAbhAvAt , zroturapi zabdaM zrutvA prathamaM yadavagrahAdijJAnaM tat tAvad matireva, Urdhvamapi ca tasyA bhAvazrutaM nAbhyupagantavyam , 'matipUrva bhAvazrutam' ityasmatpakSavartitvaprasaGgAt / yadazRNvato'bhASamANasya cA'nuprekSAdiSvantarjalpArUSitaM jJAnaM viparivartate tad bhAvazrutaM bhaviSyatIti cet / tadayuktam , yatastadapi yadyavagrahAdyAtmakamatipUrvaM tadA bhAvazrutaM neSTavyam , asmatpakSAbhyupagamaprAptereva / atha matipUrvaM tad neSyate, tathApi tat savikalpakatvena matireva, zabdavivakSAjJAnavat ; zabdavivakSAjJAne'pi hi zabdavikalpo'sti, tamantareNa zabdAbhidhAnAsaMbhavAt , na cAsau bhAvazrutatveneSTaH; tasmAd materanantaraM sarvatra zabdamAtrasyevotthAnam , na bhAvazrutasya; asmatpakSAGgIkaraNaprasaGgAt , vikalpajJAnAni ca vivakSAjJAnavad matitvenoktAnyeva, iti sarvatra bhAvazrutAbhAvaH prasajati / bhavatu sa tarhi, iti cet / ityAha- 'na ya viseso tti' bhAvazrutAbhAve mati-zrutayorvizeSo bhedazcintayitavyo na syAt , sa hi dvayorevopapadyate / yadA ca matirevAsti, na bhAvazrutam , tadA tasyAH kena saha bhedacintA yujyata ? iti bhaavH| dravyazrutarUpeNa zabdena saha materbhedacintA bhaviSyatIti cet / tadayuktam , jJAnapaJcakavicArasyehAdhikRtatvAt , tadadhikAre ca zabdena saha bhedacintAyA aprastutatvAt / cintyatAM vA 'matipUrva dravyazrutam ' ityevaM mateH zabdenApi saha vizeSaH, kintu so'pi na ghaTate / / iti gAthArthaH / / 111 // kuto na ghaTate ?, ityAha 1 dravyazrutaM matipUrva bhASate yad nA'vicintisaM kecit / bhAvazrutasyAbhAvaH prApnoti teSAM na ca vizeSaH // 7 // kAmatADaARASHAN For Personal and Private Use Only Realwww.jaineltrary.org
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ davvasuyaM buddhIo sA vi tao jamavisesao tamhA / bhAvasuyaM maipuvvaM davvasuyaM lakkhaNaM tassa // 112 // vize0 yaditi yasmAt kAraNAd yathA dravyazrutaM zabdo buddhemateH sakAzAd bhavatIti bhavadbhiH pratipAdyate, tathA hanta ! sA'pi buddhistataH zabdAta zroturbhavatyeva / tatazca 'maipugvaM suyamuttaM na maI suyapubbiyA viseso'yaM' iti mati-zrutayorbhedapratipAdanArthaM yo'sau vizeSotra pratipAda yituM prastutaH, sa dvayorapyanyonyaM pUrvabhAvitAyAH samAnatvAd na prApnoti, ityanantaragAthAparyantAvayavena saMbandhaH / tasmAt teSAM mateTA vizeSataH kAraNAd yadasmAbhiH prAk samarthitam-bhAvazrutaM matipUrvamiti, tadeva yuktiyuktam / zabdalakSaNaM tu dravyazrutaM tasya bhAvazrutasya lakSyate gamyate'neneti lakSaNaM liGgam / / iti gAthArthaH // 112 // kutastat tasya lakSaNam , ityAha suyaviNNANappabhavaM davvasuyamiyaM jao viciNteuN| puvvaM, pacchA bhAsai lakkhijjai teNa bhAvasuyaM // 113 // zrutavijJAnaprabhavaM savikalpakavivakSAjJAnakArya zabdarUpaM dravyazrutamidaM yat parairmatipUrvadeneSyate, kathaM punastadbhAvazrutaprabhavaM | vijJAyate ?, ityAha- yataH sarvo'pi pUrva vicintya vaktavyamartha citte vikalpya pazcAt zabdaM bhApate, yacca tacintAjJAnaM tacchRtAnusAritvAd bhAvazrutam , iti bhAvazrutaprabhavatA dravyazrutasya vijJAyate; yaJca yasmAt prabhavati tat tasya kAryam , atastena kAryabhUtena dravyazrutena svakAraNabhUtaM bhAvazrutaM lakSyata iti tat tasya lakSaNamuktam , asti bhAvazrutamatra, tatkAryasya zabdasya zravaNAt , ityevaM tena bhAvazrutasya lakSyamANatvAditi / dravyazrutasya ca bhAvazrutalakSaNatA matAntaravAdinAM viparyastatvapratipAdanArthamupadarzitA, bhAvazrutaprabhavasyApi zabdasya taimatipUrvatvapratipAdanAt / / iti gAthArthaH / / 113 // atha yathA mati-zrutayoH kArya kAraNabhAvAd bhedaH, tathA tayoH pratyeka svasthAne'pi samyaktva-mithyAtvaparigrahAd bheda evetyanuSaGgato darzayituM nandyadhyayanAgame mati-zrutayoH kArya-kAraNabhAvena bhedapratipAdanAnantaramidaM mUtramasti, tad yathA "avisesiyA maI iNyazrutaM buddhaH sA'pi tato yadavizeSatastasmAt / bhAvazrutaM matipUrva dravyazrutaM lakSaNa tasya // 12 // 2 gAthA 105 / 3 ca. 'puurvbhaavyoH'| 4 zrutavijJAnaprabhavaM dagyazrutamidaM yato vicintya / pUrva, pazcAd bhASate lakSyate tena bhAvathutam // 113 // 5 avizeSitA matimaMtijJAnaM ca matyajJAnaM ca, vizeSitA matiH-samyagdRSTematimaMtijJAnam , mithyAdRSTematirmatyajJAnaM; evaM avizeSitaM zrutaM bhutajJAnaM dhutAjJAnaM ca, vizeSitaM zrutam-samyagdRSTeH zrutaM zrutajJAnam , mithyAdRSTeH zrutaM zrutAjJAnam / 1174 // For Pesos and Private Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 Aru // 75 // MARPATRAPAPERPRIORS sa mainANaM ca maianANaM ca, visesiyA maI-sammaddihissa maI mainANaM, micchAdihissa maI maiannANaM; evaM avisesiyaM suyaM suryanANaM suyaannANaM ca, visesiyaM surya-sammaddihissa suyaM suyanANaM, micchAdihissa suyaM suyaannANaM" samyagdRSTi-mithyAdRSTisaMvandhato'vizepitena mAtizabdena matijJAnaM matyajJAnaM ca dve api pratipAdyate, samyagASTitvavizeSitena tu matidhvaninA matijJAnamevocyate, mithyAdRSTitvavizeSitena tu tenaiva matyajJAnamevA'bhidhIyate, evaM zrute'pi vAcyamiti suutrbhaavaarthH| tadetadAnuSaGgika sUtroktamanuvartamAno bhASyakAro'pyAha avisesiyA mai cciya sammaddihissa sA maiNNANaM / maiannANaM micchaddihissa suyaM pi emeva // 114 // samyagdRSTi-mithyAdRSTibhAvenA'vizeSitA matirmatirevocyate, na tu matijJAnaM matyajJAnaM ceti nirdhArya vyapadizyate, sAmAnyarUpAyAM | tasyAM jJAnA-jJAnavizeSayoyorapyantarbhAvAt / yadA tu samyagdRSTereva saMbandhinI sA matirvivakSyate, tadA matijJAnamiti nirdizyate / yadA tu mithyAdRSTisaMbandhinI tadA matyajJAnam / evaM zrutamapyavizoSitaM zrutameva, vizeSitaM tu samyagdRSTeH zrutajJAnaM, mithyAdRSTastu zrutAjJAnam , samyagdRSTisaMbandhino bodhasya sarvasyApi jJAnatvAta mithyAdRSTisatkasya tvajJAnatvAt / / iti gAthArthaH // 114 // nanu yathA mati-zrutAbhyAM samyagdRSTirghaTAdikaM jAnIte, vyavaharati ca; tathA mithyAdRSTirapi, tat kimiti tasya satkaM sarvamapyajJAnamucyate, ityAzaGkayAha seda-sadavisesaNAo bhvheujdicchiovlmbhaao| nANaphalAbhAvAo micchaddihissa aNNANaM // 115 // saccA'sacca sada-satI tayoravizeSaNamavizeSastasmAd hetoH, mithyAdRSTeH saMbandhi vyavahAramAtreNa jJAnamapi nizcayato'jJAnamucyate, sato hyasattvenA'sad viziSyate, asato'pi ca satvena sad bhidyate / mithyAdRSTizca ghaTe sattva-prameyatva-mUrtatvAdIn , stambha-rambhA-'mbhoruhAdivyAvRttyAdIMzca paTAdidharmAn sato'pyasatvena pratipadyate, 'sarvaprakArairghaTa evAyam' ityavadhAraNAt / anena hyavadhAraNena santo'pi sattva-prameyatvAdayaH paTAdidharmA na santIti pratipadyate, anyathA sattva-prameyatvAdisAmAnyadharmadvAreNa ghaTe paTAdInAmapi sadbhAvAt 'sarvathA ghaTa evAyam' ityavadhAraNAnupapatteH, 'kathaJcid ghaTa evA'yam' ityavadhAraNe tvanekAntavAdAbhyupagamena samyagdRSTitvaprasaGgAta , tathA paTa-puTa-naTa-zakaTAdirUpaM ghaTe'sadapi sattvenA'yamabhyupagacchati 'sarvaiH prakArairghaTo'styeva' ityavadhAraNAt , 'syAdastyeva ghaTaH' ityava 1 bhAvizeSitA matireva samyagdaSTeH sA matijJAnam / matyajJAnaM midhyAdRSTeH zrutamadhyevameva // 14 // 2. sadasadavizeSaNAd bhavahetuyadRcchoekambhAt / jJAnaphalAbhAvAd mithyAdRSTerajJAnam // 15 // // 75 // san
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 bRhadvattiH / // 76 // dhAraNe tu syAdvAdAzrayaNAt samyagdRSTitvaprApteH / tasmAt sada-satAvizeSAbhAvAdunmattakasyeva mithyAdRSTodho'jJAnam / tathA viparyastatvAdeva bhavahetutvAt tadbodho'jJAnam / tathA pazuvadhahetutvAt tadbodho'jJAnam / tathA pazuvadha-tilAdidahana-jalAdhavagAhanAdiSu saMsArahetuSu mokSahetutvabuddheH, dayA-prazama-brahmacaryA-''kiJcanyAdiSu tu mokSakAraNeSu bhavahetutvAdhyavasAyato yadRcchopalambhAt tasyA'jJAnam / tathA viratyabhAvena jJAnaphalAbhAvAd mithyAdRSTerajJAnam // iti gAthArthaH // 115 // tadevaM samasaGgaH pratipAdito hetu-phalabhAvAdapi mati-zrutayorbhedaH, sAMprataM bhedabhedAt tayostamabhidhAtumAha 'bheyakayaM ca visesaNamaTThAvIsaivihaMgabheyAi / iMdiyavibhAgao vA mai-suyabheyo jao'bhihiyaM // 116 // bhedA avagrahAdayaH, aGgA-'naGgyaviSTatvAdayazca, tatkRtaM vA mati-zrutayorvizeSaNaM bhedaH, yato'vagrahAdibhedAdaSTAviMzatyAdividha matijJAnaM vakSyate' iti zeSaH, zrutajJAnaM tvaGgA'naGgapraviSTatvAdibhedamabhidhAsyate / athavA indriyavibhAgAd mati-zrutayorbhedaH, yato'nyatra pUrvagate'bhihitam // iti gAthArthaH // 116 // kimabhihitam ?, ityAha__ sauiMdiovaladdhI hoi suyaM sesayaM tu mainANaM / mottUNaM davvasuyaM akkharalaMbho ya sesesu // 117 // indro jIvastasyedamindriyam , zrUyate'neneti zrotram , tacca tadindriyaM ceti zrotrendriyam , upalambhanamupalabdhiAnam , zrotrendriyeNopalabdhiH zrotrendriyopalabdhiriti tRtIyAsamAsaH, zrotrendriyasya vopalabdhiH zrotrendriyopalabdhiriti SaSThIsamAsaH, zrotrendriyadvArakaM jJAnamityarthaH, zrotrendriyeNopalabdhiryasyeti bahuvrIhiNA'nyapadArthe zabdo'pyadhikriyate / tatazcAdyasamAsadvaye zrotrendriyadvArakamAbhilApaplAvitopalabdhilakSaNaM bhAvazrutamuktaM draSTavyam , bahuvrIhiNA tu tasyAM bhAvazrutopalabdhAvanupayuktasya vadato dravyazrutam , tadupayuktasya tu badata ubhayazrutamAbhihitaM veditavyam / iha ca vyavacchedaphalatvAt sarve vAkyaM sAvadhAraNaM bhavati, iSTazvA'vadhAraNavidhiH pravartate; tataH 'caitro dhanurdhara eva' ityAdiSvivehA'yogavyavacchedenA'vadhAraNaM draSTavyam , tadyathA- zrutaM zrotrendriyopalabdhireca, na tu zrotrendriyopalabdhiH zrutameveti zrotrendriyopalabdhistu zrutaM matirvA bhavati, yathA dhanurdharazcaitro'nyo veti, zrotrendriyopalabdheravagrahe-hAdirUpAyA matitvAt , E 1 bhedakRtaM ca vizeSaNamaSTAviMzatividhAnabhedAdi / indriyavibhAgato vA mati-zrutabhedo yato'bhihitam // 16 // 2 zronendriyopalabdhirbhavati putaM zeSakaM tu matijJAnam / muktvA gacyabhutamakSaralAbhazca zoSeSu // 10 // OPPPS || 76 // For Personal and Use Oy
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 77 // zrutAnusAriNyAstu zrutatvAditiH yadi punaH zrotrendriyopalabdhiH zrutamevetyavadhAryate, tadA tadupalabdhermatitvaM sarvathaiva na syAt , idhyate ca kasyAzcit tadapIti bhAvaH / yadi zrotrendriyopalabdhiH zrutam , tarhi zeSaM kiM bhavatu ?, ityAha- 'sesayaM vityAdi' zrotrendriyopalabdhi vihAya zeSakaM yaccakSurAdIndriyacatuSTayopalabdhirUpaM tad matijJAnaM bhavati' iti vartate / tuzabdaH samuccaye, sa caivaM samucinoti na kevalaM zeSendriyopalabdhirmatijJAnam , kintu zrotrendriyopalabdhizca kAcidavagrahe-hAdimAtrarUpA matijJAnaM bhavati; tathA ca satyanantaramavadhAraNavyAkhyAnamupapannaM bhavati / 'sesayaM tu mainANaM' iti sAmAnyenaivokte zeSasya sarvasyA'pyutsargeNa matitve prApte satyapavAdamAha'mottUNaM dabbasuyaM ti' pustakAdilikhitaM yad dravyazrutaM tad muktvA parityajyaiva zeSaM matijJAnaM draSTavyam , pustakAdinyastaM hi bhAvazrutakAraNatvAt zabdavad dravyazrutameva, iti kathaM matijJAnaM syAt ?, iti bhaavH| na kevalaM zrotrendriyopalabdhiH zrutam , kintu yazca zepeSu catuSu cakSurAdIndriyeSu zrutAnusArisAbhilApavijJAnarUpo'kSaralAbhaH so'pi zrutam , na tvkssrlaabhmaatrm| tasyehA-'pAyAdyAtmake mati| jJAne'pi sadbhAvAditi // Aha- yadi cakSurAdIndriyAkSaralAbho'pi zrutam , tarhi yadAdyagAthAvayave 'zrotrendriyopalabdhireva zrutam ' ityavadhAraNaM kRtam , tad nopapadyate, zeSendriyopalabdherapIdAnI zrutatvena samarthitatvAt / naitadevam , zeSendriyAkSaralAbhasyApi zrotrendriyopalabdhirUpatvAt , sa hi zrutAnusArisAbhilApajJAnarUpotrAdhikriyate, zrotrendriyopalabdhirapi caivaMbhUtaiva zrutamuktA / tatazca sAbhilApavijJAnaM zeSendriyadvAreNA'pyutpanna yogyatayA zrotrendriyopalabdhireva mantavyam , abhilApasya sarvasyApi zrotrendriyagrahaNayogyatvAditi // atrAha- nanu 'soiMdiovaladdhI hoi suyaM ' ' tathA 'akkharalambho ya sesesu' ityubhayavacanAcchUtajJAnasya sarvendriyanimittatA siddhA, tathA 'sesayaM tu mainANaM' iti vacanAt , tuzabdasya samuccayAcca matijJAnasyApi sarvendriyakAraNatA pratiSThitA: bhavadbhistvindriyavibhAgAd mati-zrutayorbhedaH pratipAdayitumArabdhaH, sa caivaM na sidhyati, dvayorapi sarvendriyanimittatAyAstulyatvapratipAdanAditi / atrocyate- sAdhUktaM bhavatA, kintu yadyapi zeSendriyadvArA''yAtavAt tadakSaralAbhaH zeSendriyopalabdhirucyate, tathA'pyabhilApAsmakatvAdasau zrotrendriyagrahaNayogya eva, tatazca tattvataH zrotrendriyopalabdhirevA'yam / tathA ca sati paramArthataH sarvaM zrotraviSayameva zrutajJAnam , matijJAnaM tu tadviSayaM zeSendriyaviSayaM ca siddhaM bhavatiH ata itthamindriyavibhAgAd mati-zrutayorbhedo na vihanyate; ityalaM vistareNa / / iti puurvgtgaathaasNkssepaarthH|| 117 // atha vistarArthamabhidhitsurbhASyakAra eva pareNa pUrvapakSaM kArayitumAha AN // 77 SSES For Personal d e sem
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ soovaladdI jai surya na nAma souggahAdao buddhI / aha buddhIo na suyaM ahobhayaM saMkaro nAma // 11 // vize0 'zrotropalabdhireva zrutam' ityavadhAraNArthamanavagacchataH 'zrutameva tadupalabdhiH ' ityevaM ca tadarthamavabudhyamAnasya parasya vacanami- bRhadRSi dam , tadyathA- yadi zrotropalabdhiH zrutameva, tarhi 'nAma' iti komalAmantraNe, aho ! zrotrendriyadvArotpannA avagrahe-hAdayo buddhirmatijJAnaM na prApnuvanti, tadupalabdheH sarvasyA api zrutatvenA'vadhAraNAt / mA bhUvaMste matijJAnam , kiM naH zrUyate ? iti cet / naivam , tathA - sati tasya vkssymaannaa'ssttaaviNshtibhedbhinntvhaaneH| athaitaddoSabhayAd buddhiste'bhyupagamyante, tatastarhi na te zrutam , tathA ca sati | 'soindiovaladdhI hoi surya' ityasaMgataM pAmoti / athobhayadoSaparihArArtha 'ubhayaM' buddhizca zrutaM ca te iSyante / tayevaM satyekaRA sthAnamIlitakSIra-nIrayoriva saMkaraH saMkIrNatA mati-zrutayorAmoti, na pRthagbhAvaH / athavA 'yadeva matistadeva zrutaM, yadeva ca zrutaM tadeva |matiH' ityevamabhedo'pyanayoH syAt , iti khayameva draSTavyam / bhedaceha tayoH pratipAdayituM prastutaH, tadetacchAntikaraNapravRttasya vetAlotthAnam // iti prerakagAthArthaH // 118 // tadetat prerya kecid yathA pariharanti , tathA tAvad darzayannAha keI bentassa suyaM saddo suNao mai ti, taM na bhave / jaM savvo cciya saddo davvasuyaM tassa ko bheyo ? // 119 // 'soiMdiovaladdhI' ityatra zrotrendriyeNopalabdhiryasyeti kevalabahuvrIhyAzrayaNAt zrotrendriyopalabdhiH zabda eveti kecid / manyante, sa ca prajJApakasya bruvataH zrUyata iti kRtvA zrutam , zRNvatastu zroturavagrahe-hA-pAyAdirUpeNa manyate jJAyata iti matiH / evaM ca satyubhayamupapannaM bhavati, zrotRgatA'vagrahAdInAM ca zrutatvaM parihRtaM bhavati / AcAryaH prAha- 'taM na bhave tti' tadetat keSAzcid mataM yuktaM na bhavati / kutaH1, ityAha- yad yasmAt kAraNAd bruvataH zrotuzca saMbandhI sarva eva zabdo dravyazrutam , dravyazrutamAtratvena ca sarvatra tulyasya satastasya zabdasya ko bhedaH ko vizeSaH, yenAsau vaktari zrutaM, zrotari tu matiH syAt ? / yadapi 'zrUyata iti zrutaM' 'manyata iti matiH ucyate, tatrApi dhAtvantaramAtrakRta eva vizeSaH, zabdastu sa eva zrUyate sa eva manyate, iti na kacidubhayaM dRzyate // iti gAthArthaH // 119 // zrotropalabdhiyadi zrutaM na nAma zrotrAvagrahAdayo buddhiH / atha buddhayo na zrutamayobhayaM saMkaro nAma // 18 // 2 gAthA 117 / 3 kecid bruvataH zrutaM zabdaH zRNvato matiriti, tad na bhavet / yat sarva eva zabdo dravyadhutaM tasya ko bhedaH // 19 // sakasakAlamA // 78 // Forsonal Prese Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 bRhadvatiH / // 79 // sasasasasAkhAkA dUSaNAntaramapyAha 'kiMvA nANe'higae saddeNaM jai ya saddavinnANaM / gahiyaM to ko bheyo bhaNao suNaova jo tassa ? // 120 // yadi vA jJAne jJAnavicAradhikRte kiM pudgalasaGghAtarUpeNa zabdena gRhItena kAryam , aprastutatvAt / / atha zrotrendriyopalabdhizabdena zabdavijJAnaM gRhyata iti / atrAha- 'jai yetyAdi' yadi ca zrotrendriyopalabdheH zabdasya kAraNabhUtatvAt kAryabhUtatvAccopacArato vaktagataM zrotRgataM ca zabdavijJAnaM zrotrendriyopalabdhizabdavAcyatvena gRhItam , tacca bruvataH zrutaM zRNvatastu matirityucyate / hanta ! tatastarhi tasya vijJAnasya bruvataH zRNvato vA yo bhedo vizeSaH, sa kaH? iti kathyatAm , yena tad vavatuH zrutaM, zrotuzca matiH syAt ? iti nAstyasau vizeSaH, zabdajJAnatvAvizeSAditi bhAvaH / kiJca, evaM sati zroturapi kadAcicchRtyanantarameva bruvataH saiva zabdajanitA tanmatirakhaziSTA zrutaM prasajati 'bentassa suyaM' 'suNao maI' ityabhyupagamAt / tatazca tadevaikatvaM mati-zrutayoH, iti ko'tizayaH kRtaH syAt ? iti / kizna, yadi zRNvataH sarvadaiva matirityayamekAntaH, tarhi yadetad vyaktaM sarvatrocyate- AcAryapAramparyeNedaM zrutamAyAtamiti, tadasat prApnoti, tIrthakarAdarvAk sarveSAmapi zrotRtvena matijJAnasyaivopapatteH / atha naivam , tarcekatvaM mati-zrutayoH // iti gAthArthaH / / 120 // tadevaM keI bentassa surya' ityAdi dUSayitvA prastutaprakaraNopasaMhAravyAjena parameva zikSayannAha bhaNao suNao va suyaM taM jamiha suyANusAri viNNANaM / doNhaM pi suyAIyaM jaM vinnANaM tayaM buddhI // 121 // tasmAd 'bruvataH zrutaM, zRNvatastu matiH' ityetad na yuktam , uktadUSaNAt , anAgamikatvAcca / kiM tarhi yuktam ? iti cet / ucyate- bhaNataH zRNvato vA yat kimapi zrutAnusAri paropadezAhadvacanAnusAri vijJAnaM, tadiha sarva zrutam , yat punayorapi vaktRzrotroH zrutAtItaM hRSIka-manomAtranimittamavagrahAdirUpaM vijJAnaM, tat sarva buddhirmatijJAnamityarthaH / tadevaM dvayorapi vaktR-zrotroH pratyeka mati-zrute yathoktasvarUpe abhyupagantavye, na punarekaikasyaikaikamiti bhAvaH // iti gAthArthaH // 121 // bhavatvevam , kintu 'soovaladdhI jai suyaM na nAma souggahAdao buddhI' ityAdinA yaH pareNa pUrvapakSo vyadhAyi, tasya tarhi kA parihAraH ? ityAzakya bhASyakAra evedAnIM 'soiMdiovaladdhI hoi suyaM' ityAdimUlagAyAM vivRNvannAha1 kiMvA jJAne'dhikRte zabdena, yadi ca zabdavijJAnam / gRhItaM tataH ko bhedo bhaNataH zRNvatazca yastasya ? // 120 // 2 gAthA 119 / - 3 bhaNataH zRNvato vA zrutaM tad yadiha zrutAnusAri vijJAnam / dvayorapi zrutAtItaM yad vijJAnaM tad buddhiH|| 21 // 4 gAthA 118 / 5 gAthA 117 / // 79 // 8AOORDAR J unonin For Personal and Private Use Only www.janeltrary.org
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize bdttiH| // 8 // soiMdiovaladdhI ceva suyaM na u taI suyaM ceva / soiMdiovaladdhI vi kAi jamhA mainnANaM // 122 // iha zrotrendriyopalabdhizabdasya tRtIyA-SaSThIsamAsaH, bahuvrIhizca AdyasamAsayana bhAvazrutam , bahuvrIhiNA tu bhAvazrutAnupayuktasya vadato dravyazrutam , tadupayuktasya tu bruvata ubhayazrutaM gRhItamiti prAgvRttau darzitaM sarva draSTavyam / avadhAraNavidhimapi prAgupadarzitamAha- 'zrotrendriyopalabdhireca zrutaM ' ityevamavadhAraNIyam / 'na u taI ti ' na punaH 'sA zrotrendriyopalabdhiH zrutameva' iti / kuto | naivamavadhAryate ?, ityAha- yasmAcchrotrendriyopalabdhirapi kAcidazrutAnusAriNI avagrahe-hAdimAtrarUpA matijJAnameva, ataH 'zrotrendriyopalabdhiH zrutameva' iti nAvadhAryata iti bhAvaH / evaM ca sati 'ne nAma souggahAdao buddhI' ityAdi pareNa yat preritaM, tat parihRtaM bhavati, zrotrAvagrahAdInAmapi buddhirUpatAyAH samarthitatvAt / / iti gAthArthaH / / 122 // tadevamavadhAraNavidhinA zrotrAvagrahAdInAM matitvaM samarthitam , yadi vA 'sesayaM tu mainANaM' ityatra yo'sau tuzabdaH, tato'pi teSAM tat samarthyata iti darzayannAha tusamuccayavayaNAo va kAI soindiovaladdhI vi / mairevaM sai souggahAdao hunti maibheyA // 123 // sesayaM tu mainANaM' ityatra yo'sau tuzabdaH samuccayavacanaH, tatazca kimuktaM bhavati ?-zeSa mAtijJAnaM, kAcidanapekSitaparopadezAdvacanA zrotrendriyopalabdhizca matijJAnamityevaM vA zrotrAvagrahAdayo bhavanti matibhedAH / tathA ca sati materaSTAviMzatibhedatvaM na parihIyate, tatazca 'naM nAma soumgahAdao buddhI' ityAdi paraprerya pratikSiptameva // iti gAthArthaH // 123 // mUlagAthAyA vyAkhyAtazeSa vyAkhyAnayanAha pattAigayaM suyakAraNaM ti saddo vva teNa davvasuyaM / bhAvasuyamakkharANaM lAbho sesaM mainnANaM // 124 // mUlagAthAyAM 'zrotrAvagrahAdayaH, zeSakaM ca matijJAnam , ityukte zeSasya sarvasyA'pyutsargato matitve prApte, apavAdaH- mottUNaM davvasuyaM ti' ityuktam / tatra kiM tad dravyazrutaM yadiha vaya'te ?, ityAha bhASyakAra:-patrAdigataM pustaka-patrAdilikhitam , tena kAraNena dravyazrutaM, yena kiM ?, ityAha- zrutakAraNamiti / kiMvat ?, ityAha-zabdavaditi yathA bhAvazrutakAraNatvAcchabdo dravyazrutam , 1 zrotrendriyopalabdhizcaiva zrutaM na tu sA zrutaM caiva / zrotrendriyopalabdhirapi kAcid yasmAt matijJAnam // 122 // 2 gAthA 118 / 3 gAthA 117 / 4 tusamuccayavacanAd vA kAcicchonendriyopalabdhirapi / matirevaM sati zretrAvagrahAdayo bhavanti matibhedAH // 123 // 5 patrAdigataM zrutakAraNamiti zabda iva tena dravyazrutam / bhAvabhutamakSarANAM lAbhaH zeSa matijJAnam // 124 // Forsonal Prese Only va w w.jaineltrary.org
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ LA HOM bahataciH / vize // 81 // tathA pustaka-patrAdinyastamapi tatkAraNatvAd drvyshrutmityrthH| tad muktvA zeSaM zeSacakSurAdIndriyopalabdhirUpaM matijJAnam / 'bhAvasuyamakkharANamityAdi na kevalaM zrotrendriyopalabdhiHzrutam , yazca zrutAnusAritvAd bhAvazrutaM bhAvazrutarUpaH zeSeSu cakSurAdIndriyeSvakSarANAM lAbhaH paropadezAhadvacanAnusAriNyakSaropalabdhirityarthaH, so'pi zrutam , ityevaM mUlagAthAyAM saMbandhaH kArya iti hRdayam , sa ca prAga vRttI | kRta eva / tasmAcAkSaralAbhAccakSurAdIndriyeSu yaccheSamazrutAnusAryavagrahe-hAdyupalabdhirUpaM, tad matijJAnam , ityevamihA'pyetat saMbadhyate // iti gAthArthaH // 124 // atha paraH pUrvAparavirodhamudbhAvayannAha jai suyamakkharalAbho na nAma soovaladdhireva suyaM / soovaladdhirevakkharAiM suisaMbhavAu tti // 125 // iyamapi prAga mUlagAthAvRttau darzitAthaiva, tathApi vismaraNazIlAnAmanugrahArtha kizcid vyAkhyAyate / nanu yAktanyAyena zeSendriyAkSaralAbho'pi zrutam , tarhi 'zrotrendriyopalabdhireva zrutam' iti yadavadhAraNaM kRtaM, tadasaGgataM pAmoti, zeSendriyAkSaralAbhasyApi zrutatvAt / atrottaramAha- 'soovaladdhirevetyAdi' yadyasau zeSendriyAkSaralAbho'pi zrotrendriyopalabdhirna syAt , tadA syAdevAvadhAraNamasaMgatam , tacca nAsti, yataH zeSendriyadvArA''yAtajJAne'pi pratibhAsamAnAnyakSarANi zrotrendriyopalabdhireva // aho ! mahadAzcarya, yato yadi zeSendriyAkSaralAbhaH, kathaM zrotropalabdhiH?; sA cet, kathaM zeSendriyAkSaralAbhaH ?, ityA| zaGkayAha-'suisaMbhavAu tti' zeSendriyajJAnapratibhAsabhAJji akSarANi zrotropalabdhireva / kutaH1, ityAha- teSAM zruteH zravaNasya saMbhavAt , idamuktaM bhavati- abhilAparUpANi hyetAnyakSarANi, abhilApazca tasmin vA vivakSite kAle, anyadA vA tatra vA vivakSite puruSe, anyatra vA zravaNayogyatvAcchrotreNopalabhyate / ataH zrotropalambhayogyatvena zrutisaMbhavAt sarvo'pyabhilApaH zrotropalabdhireva; iti na kizcidavadhAraNaM virudhyate // iti gAthArthaH // 125 // kiM sarvo'pi zeSendriyAkSaralAbhaH zrutam , Ahosvit kazcideva ?, ityAhaso'vi hu suyakkharANaM jo lAbho taM suyaM maI sesaa| jai vA aNakkharacciya sA savvAna ppavattejjA // 126 // , yadi zrutamakSaralAbho na nAma zrotropakabdhireva zrutam / zrotropalabdhirevA'kSarANi zrutisaMbhavAditi // 125 // 2 so'pi khalu zrutAkSarANAM yo lAbhastat zrutaM matiH zeSaH / yadi vA'nakSarava sA sarvA na pravarteta // 126 // // 8 // For on Present
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 dvattiH / // 82 // so'pi ca zeSendriyAkSaralAbhaH sa eva zrutaM, yaH kim ?, ityAha- yaH zrutAkSarANAM lAbhaH, na sarvaH, yaH saMketaviSayazabdAnusArI, sarvajJavacanakAraNo vA viziSTaH zrutAkSaralAbhaH, sa eva zrutam , na tvazrutAnusArI; ihA-pAyAdiSu parisphuradakSaralAbhamAtramityarthaH / 'jai va tti' yadi punarakSaralAbhasya sarvasyApi zrutena kroDIkaraNAdanakSaraiva matirabhyupagamyeta, tadA sA yathA'vagrahe-hA-'pAyadhAraNArUpA siddhAnte proktA, tathA sarvA'pi na pravarteta sarvApi matitvaM nAnubhavedityarthaH, kintvanakSaratvAdavagrahamAtrameva matiH syAt , na tvIhAdayaH, teSAmakSaralAbhAtmakatvAt / tasmAcchUtAnusAryevA'kSaralAbhaH zrutam , zeSaM tu matijJAnam // iti gAthArthaH / / 126 // tadevaM vyAkhyAtA bhASyakRtA'pi 'soiMdiovaladdhI' ityAdigAthA; sAMprataM tvasyAM yaH zrutaviSayaH paryavasito'rthaH prokto / bhavati, taM saMpiNDayopadarzayati devvasuyaM bhAvasuyaM ubhayaM vA kiM kahaM va hojja tti / ko vA bhAvasuyaMso davAisuyaM pariNamejjA ? // 127 // iha 'soiMdiovaladdhI' ityetasyAM gAthAyAM 'mottUNaM davvasurya' ityanena pustakAdinyastaM dravyazrutamuktam , akSaralAbhavacanAtu bhAvazrutam , zrotrendriyopalabdhivacanena tu zabdaH, tadvijJAnaM cetyubhayazrutamuktam / tatrA'nantaravakSyamANapUrvagatagAthAyAmetacintyate-kiM tad dravyAdizrutam ?, kathaM vA tad bhavati ?, ko vA kiyAn vetyarthaH, bhAvazrutasyAMzo bhAgo dravyazrutaM dravyazrutarUpatayA, AdizabdAdubhayazrutarUpatayA vA pariNamet / // iti gAthArthaH // 127 // kA punarasau pUrvagatagAthA ?, ityAha buddhiddiDhe atthe je bhAsai taM suyaM maIsahiyaM / iyarattha vi hoja suyaM uvaladdhisamaM jai bhaNejA // 128 // mati-zrutayorbhedotra vicAryatvena prastutaH, ityataH kecidetAM gAthAM tadanuyAyitvena vyAkhyAnayanti; bhASyakArastu tenA'pi prakAraNa pazcAd vyAkhyAsyati, sAMprataM tu prastAvanA'nuyAyitvena tAvad vyAkhyAyate- tatra buddhiH zrutarUpeha gRhyate, tayA dRSTA gRhItAH paryAlocitA buddhidRSTA abhilApyA arthAH padArthAH, te ca bahavaH santi, atastanmadhyAd vaktA yAn bhASate vakti tacchrutam / kathaM yAn bhASate ?, ityAha- matiH zrutopayogarUpA tatsahitaM yathA bhavati, evaM yAn bhAvAn bhASate tacchUtamubhayarUpamityarthaH / idamuktaM bhavati 1 gAthA 117 / 2 anyadhutaM bhAvabhutamubhayaM vA kiM kathaM vA bhavediti / ko yA bhAvabhutAMzI dravyAdizrutaM pariNamet // 12 // 3 buddhiraSTe'rthe yAn bhASate tat zrutaM matisahitam / itaratrA'pi bhavet zrutamupalabdhisamaM yadi bhaNet // 128 // For Pesem Pre Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 83 // Jain Educations Internation zrutAtmakabuddhyupalabdhAnarthAstadupayuktasyaiva vadato dravyazrutabhAvazrutarUpamubhayazrutaM bhavati, tacchrutamityukte'pi sAmarthyAdubhayazrutaM labhyate 'je bhAsai' ityanena zabdarUpasya dravyazrutasya sUcitatvAt 'buddhiddidve atthe' ityanena, 'maIsahiyaM' ityanena ca bhAvazrutasyA'bhidhitsitatvAditi / tadetAvatA 'soiMdiovaladdhI' ityAdigAthoktasyobhayazrutasya svarUpamuktam; yAn punaH prathamaM zrutabuddhyA dRSTAnapi pazcAdabhyAsavalA devA'nupayukto vakti tad dravyazrutam ityetAvad gAthAyAmanuktamapi sAmarthyAd gamyate ; tathA yAn zrutabuddhyA pazyatyeva, na tu manasi sphurato'pi bhASate tad bhAvazrutam itIdamapi svayamevA'vagantavyam / tadetAvatA kiM tad dravyAdizrutam 1, kathaM vA tad bhavati ?, ityevaM cintitam / atha 'ko vA bhAvasuyaMso' ityAdi cintyate tatra bhAvazrutamubhayazrutAd dravyazrutAccA'nantaguNam, etasmAttUbhayazrutaM dravyazrutaM cAnantatame bhAge vartata iti bhAvanIyam, vAcaH kramavartitvAt, AyuSazca parimitatvAt sarveSAmapi bhAvazrutaviSayabhUtAnAmarthAnAmanantatamameva bhAgaM vaktA bhASata iti bhAvaH / tatazca bhAvazrutasyA'nantatama eva bhAgo dravyazrutatvenobhayazrutatvena ca pariNamatItyuktaM bhavati / etacca sarvamanantarameva bhASyakAraH svayameva vistarato bhaNiSyatItyalaM vistareNa // Aha- nanu yAnupayukto bhASate tadubhayazrutam, yAMstvanupayukto vakti tad dravyazrutamityuktam ; yAMstarhi na bhASate, kevalaM zrutabuddhyA pazyatyeva, tatrApi dravyazrutarUpatA, ubhayazrutarUpatA ca kimiti neSyate ? ; ityAzaGkyAha-' iyarattha vItyAdyuttarArdha' 'je bhAsai taM suyaM ' ityukte tatpratiyogisvarUpamabhASamANAvasthAbhAvi bhAvazrutameva itaratra zabdavAcyaM bhavati / tatazcAyamarthaH- dravyazrutobhayazrutAbhyAmitaratrApi bhAvazrute bhavet zrutaM dravyazrutarUpatA, ubhayazrutarUpatA vA bhavedityarthaH / yadi kiM syAt ?, ityAha-upalambhanamupalabdhistatsamaM tatpramANaM yadi bhaNet yAvad vastunikuramyamupalabhate tAvatsarvamupayukto'nupayukto vA yadi vadedityarthaH etacca nAsti, zrutopalabdhyA upalabdhAnAmarthAnAmanantatvAt, vAcaH kramavartitvAt, AyuSazca parimitatvAditi / tasmAdabhilApyAnAM zrutopalabdhyA samupalabdhAnAM bhAvAnAM madhyAt sarveNApi janmanA'nantatamameva bhAgaM bhASate vaktA, atastatraivA'nupayuktasya vadato dravyazrutarUpatA, upayuktasya tu vadataubhayazrutarUpatA bhavet, netaratra bhAvazrute, bhASaNasyaivA'saMbhavAt / iti pUrvagatagAthArthaH // 128 // vRhdvRttiH| tadevaM vyAkhyAtA'smAbhiriyaM gAthA, sAMprataM bhASyakArastatryAkhyAnamAha je subuddhiddiTThe suyamaisahio pabhAsaI bhAve / taM ubhayasuyaM bhannai davvasuyaM je anuvautto // 129 // gatArthaiva, navaraM sukhArthaM kiJcid vyAkhyAyate zrutarUpA yakA buddhistayA dRSTAH paryAlocitA ye bhAvAstanmadhyAd 'maeNIsahiyaM ' 1 gAthA 117 / 2 gAthA 127 / 3 yAn zrutabuddhidRSTAn zrutamatisAhitaH prabhASate bhAvAn / tadubhayazrutaM bhaNyate dravyazrutaM yAnanupayuktaH // 129 // 4 gAthA 128 / 1 // 83 // For Personal and Private Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhada vize0 . / / 84 // ityasya tAtparyavyAkhyAnamAha- zrutAtmakamatisahitaH zrutopayukta iti yAvat , yAn bhAvAn prabhASate tad dravya-bhAvarUpamubhayazrutaM bhaNyate / yAn punaranupayukto bhASate tad dravyazrutaM zabdamAtramevetyarthaH / yAMstu zrutabuddhyA paryAlocayatyeva kevalaM, na tu bhASate, tad bhAva- zrutamityarthAd gamyate // iti gAthArthaH / / 129 // uttarArdhavyAkhyAnamAha 'iyarattha vi bhAvasuye hoja taya tassama jai bhaNijjA / na ya tarai tattiyaM so jamaNegaguNaM tayaM ttto||130|| yad bhASate tadubhayazrutaM dravyazrutaM vetyukte bhAvazrutamevetaratrazabdavAcyaM gamyate / tatazcetaratrA'pi bhAvazrute bhavet tad dravyazrutamubhayazrutaM vA, yadi tatsamamupalabdhisama bhaNet , tacca nAsti, yasmAcchutajJAnI svabuddhyA yAvadupalabhate tAvad vaktuM 'na tarati' na shknoti| kutaH, ityAha-yad yasmAt kAraNAt tato bhASAviSayIkRtAcchUtAt tadazakyabhASaNakriyaM bhAvazrutamanekaguNamanantaguNam , ato nopalabdhisama bhaNati // iti gAthArthaH // 130 // upalabdhisamamityetasya samAsavidhimAha seha uvalaDIe vA uvaladdhisamaM tayA va jaM tullaM / jaM tassamakAlaM vA na savvahA tarai vottuM je // 13 // yad bhASaNamupalabdhyA saha vartate tadupalabdhisamam , prAkRtazailInipAtanAt sahasya samabhAvaH, yA yA zrutopalabdhistayA tayA saha yad bhASaNaM tadupalabdhisamamityarthaH, 'tayA va jaM tulaM ti' tayA vopalabdhyA yattulyaM samAnaM tadupalabdhisama-yAvatI kAcicchratopalabdhistattulyaM tatsaMkhyaM yadbhASaNaM tad vopalabdhisamamityarthaH / 'jaM tassamakAlaM veti' tayopalabdhyA samakAlaM vA yad bhASaNaM tadupalabdhisamam , yathA madhye zUlaM vedayatastatsamakAlamevA'nyasmai tanyathAkathanam , evamantaH sarvAmapi zrutopalabdhimanubhavatastatsamakAlameva yad bhASaNaM tad vopalabdhisamamiti bhaavH| kiMbahunA, sarvathA sarvasminnapi samAsavidhAvayaM taatpyaarthH| kaH?, ityAha-zrutajJAnI yAvacchUtabuddhayA samupalabhate, tAvat sarvaM na tarati na zaknoti vaktum / 'je' ityalaGkAramAtre // iti gAthArthaH // 131 // atha kathaM punaranye etAM gAthAM mati-zrutabhedArthe vyAkhyAnayanti ?, ityAha itaratrA'pi bhAvabhute bhavet tat tatsamaM vadi bhaNet / na ca tarati (zaknoti) tAvat sa yadanekaguNa tat tataH // 130 // 1 sahopalabdhyA vopalabdhisamaM tathA vA at tulyam / yat tatsamakAlaM vA na sarvathA tarati (zaknoti) vaktum // 13 // SOSORO // 84 // praha Saro For Personal and Private Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ HOOolrala vize0 bRhadvattiH / // 85 // See keI buddhiddiDhe maisahie bhAsao suyaM, tattha / kiM sado mairubhayaM bhAvasuyaM savvahA'juttaM // 132 // . iha kecanA'pyAcAryA mati-zrutayorbhedaM pratipipAdayiSavo 'buddhiddiDhe atthe je bhAsai' ityAdimUlagAthAyAM 'buddhiH zrutabuddhiH' iti na vyAkhyAnayanti, kintu 'buddhirmatiH' iti vyAcakSate / tatazca bujhyA matyA dRSTeSu bahuSvartheSu madhye kAMzcit tadRSTAnarthAn matisahitAn bhASamANasya zrutaM bhavati // Aha- nanu matijJAnyeva matisahito bhavati, tat kathamarthAnAM matisahitatvaM vizeSaNam / satyam , kintu mUlagAthAyAM maIsahiyaM' iti vacanAd matyupayoge vartamAno'tra vaktA gRhyate, atastasya matyupayogasahitatvAdanAmapyupacAratastatsahitatvamucyate / tasmAd patijJAnadRSTAnastadupayuktasyaiva bhASamANasya zrutaM bhavatIti tAtparyam ; anupayuktasya tu vadato dravyazrutam , pArizeSyAdabhASamANasya padArthaparyAlocanamAtrarUpaM matijJAnam , iti mati-zrutayorbhedaH / tadevaM kaizcid mUlagAthAyAH pUrvArdhe vyAkhyAte triSaNamAha-'tattha kiM saddo ityAdi' tatra tairevaM vyAkhyAte bhAvazrutaM sarvathaivA'yuktaM syAt sarvathA tadabhAvaH prAmotItyarthaH, tathAhi- kiM bhASyamANaH zabdo bhAvazrutam , matirvA, ubhayaM vA ? iti trayI gatiH / asya ca tritayasya madhye naikamapi bhAvazrutaM yuktamiti bhaavH||iti gaathaarthH||132|| katham ?, ityAha saido tA davvasuyaM mairAbhiNibohiyaM navA ubhayaM / juttaM, ubhayAbhAve bhAvasuyaM kattha taM kiMvA ? // 133 // matyupayuktasya zabdamudIrayato yastAvacchabdaH sa dravyazrutameva, iti kathaM bhAvazrutaM syAt ?, matistvAbhinibodhikajJAnam / bhavatu tarhi mati-zabdalakSaNamubhayaM samuditaM bhAvazrutam , ityAha- 'navA ubhayaM juttaM ti' naiva yathoktamubhayaM samuditamapi bhAvazrutaM yuktam, pratyekAvasthAyAM tadbhAvAbhAvAt , na hi pratyekaM sikatAkaNeSvasat tailaM samuditAvasthAyAmapi bhavatIti bhAvaH / tadevamubhayasya khatantrasyA'svatantrasya vA bhAvazrutatvenA'bhAve sati tad bhAvazrutaM ka zabdAdau ?, kiMvA tat ?, na kiJciditi bhAvaH // iti gAthArthaH // 133 // ___ atha bhASApariNatikAle mateH kimapyAdhikyamupajAyate, ityubhayasya zrutatvaM na virudhyate; ityAha kecid buddhiSTAn matisahitAn bhASamANasya zrutaM, tatra / kiM zabdo matirabhavaM bhAvabhutaM sarvadhA'yuktam // 132 // 2 gAthA 128 / 3 zabdastAvad praSyazrutaM matirAbhinibodhikaM navobhayam / yuktaM, ubhayAbhAve bhAvabhutaM ka tat kiMvA ! // 12 // // 85 // sapaTakasamasAlaya For Pesond ere
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 gatikAle zabdamAvata' athavA anya vizeSaH bRhadvRttiH / // 86 // bhAsApariNaikAle maIe kimahiyamahaNNahattaM vA / bhAsAsaMkappavisesamettao vA suyamajuttaM // 13 // materantarvijJAnavizeSasya bhASApariNatikAle zabdaprArambhavelAyAM pUrvAvasthAtaH kimadhikaM rUpaM saMpadyate ?, yenobhayAvasthAyAM sA jJAnAntaraM syAt zrutavyapadezaH syAdityarthaH / 'ahaNNahattaM veti' athavA anyathAtvaM kiM materbhASApariNatikAle nirmUlata evA'nyathAbhAvaH kaH, yena zrutatvaM syAt , na kazciditi bhAvaH / bhASA''rambha evAtra vizeSaH, iti cet / ityAha-'bhAsetyAdi' bhASAyAH saMkalpaprArambhaH sa eva vizeSamAtra, mAtrazabdo manAgapi vikArabhavananiSedhArthaH, tasmAd bhASAsaMkalpavizeSamAtrAd mateH zrutatvamayuktam / etaduktaM bhavati-- antarvijJAnasya svayamaviziSTasya bAhyakriyArambhAdatyantajAtibhedAbhyupagame dhAvana-valgana-karAsphoTanAdibAhyakriyA''nantyAd materAnantyameva syAt , svayaM cA'nupajAtavizeSANAM jJAnAnAM zabdapariNatisaMnidhAnamAtrata eva jJAnAntaratve'tiprasaGgaH syAt , avadhyAdiSvapi tathAprApteH // iti gAthArthaH / / 134 // tadevaM kaizcid vihitaM mUlagAthAyAH pUrvArdhavyAkhyAnaM duSitam , athottarArdhavyAkhyAnamupadarya dUSayitumAha Iyarattha vi mainANe hoja suyaM ti kiha taMsuyaM hoi?| kiha va suyaM hoi maI slkkhnnaavrnnbheyaao||135|| 'buddhiddiSTe atthe' ityatra buddhimatijJAnaM vyAkhyAtam , tanmatena ' Iyaratya vi hoja suyaM uvaladdhisamaM jai bhaNejjA' ityuttarArdhagatasyetaratrazabdasya matijJAnameva vAcyam , zabdasahitamate vyabhAvazrutatvenoktatvAt , taditarasya matijJAnasyaiva tatra saMbhavAt / tatazca tadvyAkhyAnamanUdya dUSayati- itaratrApi matijJAne zrutaM bhaved yApalabdhisamaM bhASeta iti yattarucyate, tadayuktam , yato hanta ! yad matijJAnaM, tat kathaM zrutaM bhavitumarhati ? / zrutaM cet , kathaM vA tad matibhavet / / kutaH punaritthaM na bhavati ?, ityAha-mati-zrutayoryat khakIyaM lakSaNaM, karma cA''vArakaM, tayorbhadenA''game pratipAdanAt / yadi ca yadeva matijJAnaM tadeva zrutam , yadeva ca zrutaM tadeva matijJAnaM syAt, tadA lakSaNA-''varaNabhedo'pi tayorna syAt / / iti gAthArthaH // 135 // tadevaM 'buddhiddiDhe atthe je bhAsai ' ityAdimUlagAthAM mati-zrutabhedapratipAdanaparatayA vyAcikhyAsoH parasya 'mati vazrutaM na yujyate ' iti pratipAditam / yadi tu dravyazrutaM sA'bhyupagamyate tadA na doSaH, ityupadarzayannAha 1 bhASApariNatikAle matyA kimadhikamathA'nyathAtvaM vA ? / bhASAsaMkalpavizeSamAtrato vA zrutamayuktam // 13 // 2 itaratrApi matijJAne bhavet zrutamiti kathaM tat zrutaM bhavati ? / kathaM vA zrutaM bhavati matiH skhalakSaNA''varaNabhedAt ? // 135 // 3 gAthA 128 / Jan Education intem For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ary
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 87 // ahava maI davvasuyattameu bhAveNa sA virujjhejjA / jo asuyakkharalAbho taM maisahio pbhaasejaa||136|| athavA matidravyazrutatvametu- Agacchatu na tatra vayaM niSeddhAraH, kevalametadeva nirbandhenA'bhidadhmo yaduta- bhAvena bhAvazrutatvena sA matirvirudhyeta darzitanyAyena virodhamanubhavet , idamuktaM bhavati- 'keI buddhiddiDhe maisahie bhAsao suyaM' ityatra gAthArdhe yo'sau zrutazabdaH sa yadi dravyazrutavAcitvena vyAkhyAyate tadA virodho na bhavati / katham ?, iti cet / ucyate- buddhimatistadRSTAn matyupayogasahitAnarthAn bhASamANasya sA matiH zabdalakSaNasya dravyazrutasya kAraNatvAd dravyazrutam , abhASamANasya tu matijJAnam , ityevaM mati-dravyazrutayorbhedaH prokto bhavati, na tu mati-zrutajJAnayoH kevalaM virodhaparihAramAtramitthamupakalpitaM bhavati // atrAha kazcit- nanu yadi matyupayoge vartamAno bhASeta kazcit , tadA dravyazrutakAraNatvAd matiH syAd dravyazrutam , etaca na bhaviSyati; ityAha- 'jo asuyetyAdi ' yo'zrutAnusAryakSaralAbhaH, taM matyupayoge vartamAno bhASeta vaktA, nAtra kazcit saMdehaH, yastu zrutAnusAryakSaralAbhastaM zrutopayoge eva vartamAno bhASeta, ato na tacchabdasya matiH kAraNam , zrutapUrvatvAt tasyeti bhAvaH idamuktaM bhavati- yaH paropadezAdvacanalakSaNaM zrutamanusRtyA'kSaralAbho'ntaH sphurati taM zrutopayoge eva vartamAno bhASate, yastvazrutAnusArI svamatyaiva paryAlocita ihA-'pAyeSu sphuratyakSaralAbhaH, taM yadA matyupayogasahita eva bhApate, tadA tasya zabdalakSaNasya dravyazrutasya kAraNatvAd bhavatyeva matidravyazrutam / / iti gAthArthaH // 136 // athA'sminneva mate vyazrutatvapakSe 'Iyarattha vi hoja suyaM' ityAdau mUlagAthAyA uttarArdhe yo'rthaH saMpadyate tamAcAryaH pradarzayannAha Iyarammi vi mainANe hoja tayaM tassamaM jai bhaNejA / na ya tarai tattiyaM so jamaNegaguNaM tayaM ttto||137|| bhASamANasya matidravyazrutamityuktam , ato'bhASamANAvasthAbhAvi matijJAnamitaratrazabdavAcyaM bhavati / tatazcetaratrApyabhASamANAvasthAbhAvini matijJAne bhavet tad dravyazrutaM yadi tatsama matijJAnopalabdhisamaM bhaNet , yAvad matijJAnenopalabhate tAvat sarva vadedityarthaH etacca nAsti / kutaH ? ityAha-- na ca naiva 'tarati' zaknoti sa yAvad matijJAnenopalabhate tAvad vaktum / kutaH / ityAha 1 athavA matiIgyazrutatvametu bhAvena sA virudhyeta / yo'zrutAkSaralAbhastaM matisahitaH prt|| 136 // 2 gAthA 132 / 3 gAthA 128 / 4 isarasminnapi matijJAne bhavet tat tatsamaM yadi bhaNet / na ca tAzaknoti) tAvat sa yadenakaguNaM tat tataH // 13 // Jan Education Interat For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.org
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 bRhadvRttiH / // 88 // yad yasmAt tato vaktuM zakyAt tat sarvamapi matijJAnopalabdhamanekaguNamanantaguNam / / iti gAthArthaH / / 137 / / atra vineyaH prAha kaha mai-suovaladdhA tIraMti na bhAsiuM, bahuttAo / savveNa jIvieNa vi bhAsai jamaNaMtabhAgaM so // 13 // nanvanantaragAthAyAM matyupalabdhAH sarve'pi vaktuM na zakyanta ityuktam , pUrvaM tu zrutopalabdhA api sarve'bhidhAtuM na pAryanta ityabhihitam / tadetat kathaM, yad mati-zrutopalabdhA bhAvA na tIryante bhASitum / atrAha- bahutvAt prAcuryAt / tatraitat syAt- kutaH punaretAvad bahutvaM teSAM nizcitam ? ityAha- yad yasmAt kAraNAt sarveNA'pyAyuSA sa mati-zrutajJAnI samupalabdhAnAmarthAnAmanantatamameva bhAgaM bhApata ityAgame nirNItam , tasmAd bahutvAvagamaH // iti gAthArthaH / / 138 / atha matyAdyupalabdhArthAnAM sAmastyenA'bhidhAnAzakyatve pUrvoktam , aparamapi ca hetuM viSayavibhAgenA'bhidhitsurAha tIraMti na vottuM je suobalahA bahuttabhAvAo / sesovaladdhabhAvA sAbhavabarhattao'bhihiyA // 139 // sarve'pi zrutopalabdhA bhAvA na tIryante na pAryante vaktum / 'je' iti pUrvavadeva / kutaste vaktuM na pAryante , ityAha-bahutvabhAvAd bahutvasadbhAvAdevetyavadhAraNIyam , na tu tatsvAbhAvyAdityabhiprAyaH / ' sesovaladdhabhAvA sAbhavvatti' zeSaM zrutAdanyat prastutaM matijJAnaM, samAnavaktavyatAprastAvalabdhAni matya-'vadhi-manaHparyAya-kevalAni vA zeSANi tena tairvA upalabdhA jJAtAH zeSopalabdhAste ca te bhAvAzceti samAsaH, svAbhAvyAdevA'nabhilApyAtmakatvAdeva na tIryante bhASitum // Aha- nanvete yathA'nabhilApyatvAdabhidhAtuM na zakyante, tathA bahutvAdapi, tat kimityanabhilApyaskhabhAktvamevaikamatra hetutvenocyate / satyam , kintvabhilApyatve sati bahutvA-'jyatvacintA kriyamANA vibhrAjate, ye tu mUlata evA'nabhilApyAsteSu bahutvalakSaNo heturucyamAno'pi niSphala eva, anabhilApyAtmakatvenaivA'bhidhAnAzakyatvasya siddhatvAditi / / kiJca, 'bahuttao'bhihiya tti' | bahutvAccheSopalabdhA bhAvA yathA vaktuM na zakyante tathA 'keha maisuovaladdhA tIranti na bhAsiuM, bahuttAo' ityAdyanantaragAthAyAmabhihitA eva, iti kiM bahutvahetUpanyAsena ?, paunaruktyaprasaGgAt / zeSajJAneSu madhye matireva sa tatra proktaH, atra tvavadhyAdInyapi gRhItAni santi, atastadarthamayamihApi vaktavya iti cet / naivam , materupalakSaNatvenA'vadhyAdiSvapyasau tatra draSTavya ityadoSaH / yadyevam , tarhi , kathaM matizrutopalabdhA tIryante na bhASituM, bahutvAt / sarveNa jIvitenA'pi bhASate yadanantabhAgaM saH // 138 // 2 tIryante na vaktuM zrutopalabdhA bahutvAt / zeSopalabdhabhAvA svAbhAvya-bahutvato'bhihitAH // 139 // 3 gAthA 138 / // 88 JanEducational Interme For Personal and Private Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhadvattiH / vize0 // 89 // zrutasyApi bahutvalakSaNo hetuH prAgukta eva, kimitIha punarapyucyate ? iti cet / satyam , kintu zrutopalabdhA bahutvAt , zeSopalabdhAstu tatsvAbhAvyAd na zakyante'bhidhAtum , iti viSayavibhAgadarzanArtha tasyeha punarupanyAsaH / / aparastvAha-nanu matyAdhupalabdhAnAmapi keSAJcidabhilApyatvAt kimucyate 'sesovaladdhabhAvA sAbhavyatti' ? | satyam , kintu teSAM zrutaviSayatvenaivA'bhidhAnAzakyatvasyoktatvAdadoSaH // iti gAthArthaH / / 139 / / vineyaH pRcchati ketto ettiyamettA bhAvasuya-maINa pajjayA jesiM ? / bhAsai aNaMtabhAgaM, bhaNNai jamhA sue'bhihiyaM // 14 // kutaH punaretAvanto bhAvazruta-matyoH paryAyA upalabdhArthaviSayA vizeSAH , yeSAM sarveNApi janmanA'nantabhAgameva bhASata iti mAguktam / atra gururAha--bhaNyate'trottaram -- yasmAt sUtre Agame vakSyamANamabhihitam , tasmAttayoretAvantaH paryAyAH / / iti gaathaarthH||140|| kiM tat sUtre'bhihitam ? ityAha peNNavaNijjA bhAvA aNaMtabhAgo u aNabhilappANaM / paNNavaNijANaM puNa aNaMtabhAgo suyanibaddho // 141 // prajJApyante prarUpyanta iti prajJApanIyA vacanaparyAyatvena zrutajJAnagocarA ityarthaH / ke ?, bhAvA UrdhvAdhastiryaglokAntarniviSTabhUbhavana-vimAna-graha-nakSatra-tArakA- 'ndrAdayaste sarve'pi militAH / kim ? ityAha-anantatama eva bhAge vartante / keSAm ?, atrAha- anabhilApyAnAmarthaparyAyatvenA'vacanagocarApannAnAmityarthaH, anabhilApyavasturAzerabhilApyapadArthasArthaH sarvo'pyanantatama eva bhAge vartataityarthaH / prajJApanIyapadArthAnAM punaranantabhAga eva caturdazapUrvalakSaNe zrute nibaddho bhagavadbhirgaNadharaiH sAkSAd grathitaH // iti gAthArthaH // 141 // kutaH punaretad vijJAyate yaduta- prajJApanIyAnAmanantabhAga eva zrutanibaddhaH 1, ityAha-- jaM codasapuvvadharA chaTThANagayA paropparaM hoti / teNa u aNaMtabhAgo paNNavaNijANa, jaM suttaM // 142 // yad yasmAt kAraNAccaturdazapUrvadharAH SaTsthAnapatitAH parasparaM bhavanti, hInAdhikyeneti zeSaH, tathAhi-- sakalAbhilApyavastu , kuta etAvanmAtrA bhAvabhuta-matyoH paryAyA yeSAm ? / bhASate'nantabhAgaM, bhaNyate yasmAt zrute'bhihitam // 14 // 2 prajJApanIyA bhAvA anantabhAgastu anabhilApyAnAm / prajJApamIyAnAM punaranantabhAgaH zrutanibaddhaH // 11 // 3 yaccaturdazapUrvadharAH SaTsthAnagatAH parasparaM bhavanti / tena tu anantabhAgaH prajJApanIyAnA, yat sUtram // 142 // / // 89 // JanEducationatemation For Pesond er
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ para vRhdvaattH| vize0 // 9 // veditayA ya utkRSTazcaturdazapUrvadharaH, tato'nyo hIna-hInatarAdiH, Agame itthaM pratipAditaH,tadyathA-"aNaMtabhAgahINe vA, asaMkhejjabhAgahINe vA, saMkhejabhAgahINe vA, saMkhejaguNahINe vA, asaMkhejaguNahINe vA, arNataguNahaNi vA" / yastu sarvastokAbhilApyavastujJAyakatayA sarvajaghanyaH, tato'nya utkRSTa utkRSTatarAdirapyevaM proktaH, tadyathA " aNaMtabhAgabhahie vA, asaMkhejjabhAgabhahie vA, saMkhejjabhAgabhAhae vA; saMkhejaguNabbhahie vA, asaMkhejaguNabbhAhae vA, aNaMtaguNabbhahie vA" / tadevaM yataH parasparaM padasthAnapatitAzcaturdazapUrvavidaH, tasmAt kAraNAt yat mUtraM caturdazapUrvalakSaNaM tat prajJApanIyAnAM bhAvAnAmanantabhAga eveti / yadi punaryAvantaH prajJApanIyA bhAvAstAvantaH sarve'pi sUtre nibaddhA bhaveyuH, tadA tadvadinAM tulyataiva syAt , na SaTsthAnapatitatvamiti bhAvaH // iti gAthArthaH // 142 // Aha-nanu yadi sarve'pi caturdazapUrvavidaH, tarhi kathaM teSAM parasparaM hInAdhikyam ? ityAha akkharalaMbheNa samA UNahiyA hoti maIvisesehiM / te vi ya maIvisese suyanANabhaMtare jANa // 143 // caturdazapUrvagatamUtralakSaNenA'kSaralAbhena samAstulyAH sarve'pi caturdazapUrvavidaH, UnAdhikauste mativizeSairbhavanti kSayopazamavaicicyAd yathoktAkSaralAbhAnusAribhireva taistairgamyAviSayairvicitrairbuddhivizepai-nAdhikA bhavantItyarthaH / iha ca matizabdopAdAnavibhramAt te mativizeSA mA bhUvanAbhinibodhikajJAnavizeSAH, ityata Aha- ' te vi yetyAdi / idamuktaM bhavati- matizabdeneha zrutamatirvivakSitA, na tvaabhinibodhikmtiH| tatazca yaizcaturdazapUrvavido hInAdhikAstAnapi ca mativizeSAn zrutajJAnAbhyantare jAnIhi zrutajJAnAntabhovinaeva viddhi, na svAbhinibodhikAntarvatina iti bhAvaH / yadyevaM te vi ya maIvisese suyanANaM ceva jANAhi' ityevameva praguNaM kasmAd noktam , kimabhyantarazabdopAdAnaklezena ? / naitadevam , asyApi nyAyasya dRSTatvAt , aGgAbhyantarAdivyapadezavat , yathA hyaGgamevAGgAbhyantaram , evaM zrutameva zrutAbhyantaramityuktaM bhavati; athavA chandobhaGgabhayAdabhyantaragrahaNam , yadi vA 'suyanANa-' ityanena caturdazapUrvalakSaNaM zrutamadhikriyate, tatazca tAnapi gamyAn mativizeSAMzcaturdazapUrvAkSaralAbharUpasya zrutasyaivA'bhyantare jAnIhi tvaM, na vyatiritAniti ziSyopadezaH, caturdazabhirapi hi pUrvaiH kazcit sAkSAt , kazcittu gamyatayA sarvo'pyabhilApyaH padArtho'bhidhIyata evaH tatazca gamyA api mativizeSAstadanta vina eva, tadanusAritvAt // iti gaathaarthH||143|| 1 anantabhAgahInA vA, asaMkhyeyabhAgahInA vA, saMkhyeyabhAgahInA vA; saMkhyeyaguNahInA vA, asaMkhyeyaguNahInA vA, anantaguNahInA vaa| 2 anantabhAgAbhyadhikA vA, asaMkhyeyabhAgAbhyadhikA bA, saMNyeyabhAgAbhyadhikA vA, saMkhyeSaguNAbhyadhikA vA, asaMkhyeSaguNAbhyadhikA bA, anansaguNAbhyadhikA vA / 3 akSaralAbhena samA UnAdhikA bhavanti mativizeSaiH / tAnapi ca mativizeSAn zrutajJAnAbhyantare jAnIhi // 143 // 4 gha. cha 'kaastu'| CRP // 9 // ForsTower For Persone el
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 9 // caturdazapUrvalakSaNazrutAnusAritvena yadetad mativizeSANAM tadanta vitvamuktam , tadeva samarthayannAha je akkharANusAreNa maIvisesA tayaM suyaM savvaM / je uNa suyaniravekkhA sukhai ciya taM mainnANaM // 14 // ye'kSarAnusAreNa zrutagranthamanusRtya jAyante mativizeSAstat sarvaM zrutameva, ityasakRduktam / ye tu yathoktazrutanirapekSAH svayamevolekSitavastutattvA mativizeSAH samutpadyante tacchuddhaM matijJAnameva, ityetadapyanekadhA prAgapyabhihitam / tasmAccaturdazapUrvagatAkSarAnusAreNa jAyamAnAH prastutamativizeSAH sarve zrutameva // iti gAthArthaH // 144 // . tadevaM dravyazrutAdizrutasvarUpapratipAdanaprakAreNa 'buddhidihe atthe je bhAsai' ityAdimUlagAthA vyAkhyAya 'keI buddhiddiDhe mai. sahie bhAsao' ityAdinA darzitamapi vizeSadUSaNAbhidhitsayA punarapi matAntaramupadarzayannAha kei abhAsijantA suyamaNusarao vi je maivisesA / mannati te maicciya bhAvasuyAbhAvao, tnno||145|| kecid vyAkhyAtAraH ' mannati te mai ciyatti' tAn mativizeSAn zrutamanusarato'pi matireveti manyante / ye kim ? ityAhaye'bhASyamANA yeSu zabdapravRttirnAstItyarthaH, zrutAnusAriNo'pi mativizeSA ye zabdapravRttirahitAH kevalaM hRdyeva viparivartante te matijJAnameveti kecid manyanta iti bhAvaH / tadetad na / kutaH 1, ityAha- bhAvazrutAbhAvaprasaGgAt , tadabhAvazca ''kiM saddo mairubhayaM bhAvasurya savvahA'juttaM'' saddo tA dabasuyaM mairAbhiNivohiyaM navA ubhayaM' ityAdipUrvoktagranthAd bhAvanIyam // iti gAthArthaH // 145 // kizca, kirha mai-suyanANaviU chaTThANagayA paropparaM hojA? / bhAsijaMtaM mottuM jai savvaM sesayaM buddhI // 146 // yadi bhASyamANaM muktvA zeSakaM sarvamapi buddhirmatijJAnamityarthaH, tarhi mati-zrutajJAnAbhyAM vidantIti mati-zrutajJAnavedinaH parasparaM svasthAne parasthAne ca kathaM padasthAnapatitAH syuH na kathazcidityarthaH, tathAhi-sarveNA'pi janmanA mati-zrutopalabdhAnAmanAmanantabhAgaeva bhASyata iti prAgihaivoktam / tatazca matijJAnI zrutajJAninaH sakAzAt sadaivA'nantaguNAdhikaH, zrutajJAnI vitarasmAd nityamananta ye'kSarAnusAreNa mativizeSAstat zrutaM sarvam / ve punaH zrutanirapekSAH zuddhameva tad matijJAnam // 14 // 2 gAthA 128 / 3 gAthA 132 / 4 kecidabhASyamANAH zrutamanusarato'pi ye mativizeSAH / manyante tAn matireva, bhAvabhutAbhAvataH, tad na // 145 // 5 ka.ga. 'ste mti'|6 gAthA 132 // 7 gAthA 133 / 8 kathaM mati-zrutajJAnavidaH SaTsthAnagatAH parasparaM bhaveyuH / bhASyamANaM muktvA yadi sarva zeSakaM buddhiH // 146 //
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 hAmnAsa bRhadvA // 92 // BR- 6 rAisa guNahIna eva pAmoti, iti na tAvat parasthAne padasthAnapatitatvam / svasthAne'pi zrutajJAnI anyasmAt zrutajJAninaH saMkhyAtenaiva hIno'dhiko vA syAt , na tvasaMkhyAtena, anantena vA, bhASakacaturdazapUrvavidA saMkhyeyavarSAyuSkatvenA'saMkhyeyasyA'nantasya vA bhASaNasyaivA- 'saMbhavAditi / asyaiva ca vizeSaNadUSaNasyA'bhidhAnArtha punaratredaM matAntaramupanyastam , anyathA hi 'keI buddhidiDhe maisahie bhAsao suyaM' ityAdinA sarvamidaM prAgabhihitameva / / iti gAthArthaH // 146 // tadevaM 'buddhiddiDhe atthe ityAdipUrvagatagAthA zrutasvarUpAbhidhAyinA prakAreNa vyAkhyAtA, mati-zrutayozca bhedasya vyAkhyeyatvena prastutatvAt tadabhidhAyakatvenApi matAntareNa vyAkhyAtA, tacca vyAkhyAnamayuktatvAd duSitam / athA''tmAbhimatena niravadyamati-zrutabhedapakAraNaitAM vyAkhyAtumAha sAmannA vA buddhI mai-suyanANAI tIe je diTThA / bhAsai, saMbhavamettaM gahiyaM na u bhAsaNAmettaM // 147 // maisahiyaM bhAvasuyaM taM niyayamabhAsao vi mairannA / maisahiyaM ti jamuttaM suovauttassa bhAvasuyaM // 148 // khavihitaprathamavyAkhyAnApekSayA vAzabdo yadivetyarthaH, 'buddhiddiSTe atthe' ityatra yeyaM buddhiH, asau sAmAnyA gRhyate; tataH kim ? ityAha-'mai-suyanANAI ti' mati-zrutajJAne dve api buddhirihetyarthaH, tayA matizrutajJAnAtmikayA buddhyA ye dRSTA bhAvAsteSu madhye yAn bhASate tad bhAvazrutamityuttaragAthAyAM sNbndhH| bhASata ityatra ca bhASaNasya saMbhavamAtraM gRhItam , na tu bhASaNamAtram / tatazcedamuktaM bhavati-tatrA'nyatra vA deze, tadA'nyadA vA kAle, sa cA'nyo vA puruSaH, sati sAmagrIsaMbhave nizcayenaitAn bhASata eva, ityevaM yAn bhAvAnantarvikalpe plavamAnAn bhASaNayogyatAyAM vyavasthApayati, te'bhASyamANA api bhASaNayogyAH santo bhAvazrutaM bhavanti, na tu bhASyamANA eveti bhAvaH / evaM ca sati matyupalabdhAnAmanabhilApyAnAmarthAnAM bhASaNAyogyatvAd bhAvazrutatvamapAkRtaM bhavati, bhASaNayogyAnAM tvabhASyamANAnAmapi sarveSAM vikalpapratibhAsinAmarthAnAM bhAvazrutatvamAveditaM bhavati / ata eva paryavasitamartha dvitIyagAthAyAmAha-niyataM nizcitaM tad bhAvazrutamabhASamANasyApi bhavati, yogyatAmAtreNaiva bhASaNasya gRhItatvAditi bhAvaH / / Aha- ye sAmAnyabuddhidRSTA arthA ye bhASaNayogyAH, yadi teSAM bhAvazrutatvam , tarhi matijJAnAntarvartyapAyavikalpAvabhAsinAmapi tatpasaGgaH, na hi te'pi na bhASaNayogyAH, ityAzaGkayAha-'matisahitamiti' / asya vyAkhyAnamAha-'maisahiyaM tItyAdi' matisahitamiti 1 gAthA 132 / 2 gAthA 128 / 3 sAmAnyA vA buddhimAta-zrutajJAne tayA ye raSTAH / bhASate, saMbhavamAnaM gRhItaM na tu bhASaNAmAtram // 147 // matisahitaM bhAvabhutaM tad niSatamabhASamANasyA'pi matiranyA / matisahitamiti yaduktaM zruptopayuktasya bhASazrutam // 18 // // 92 // Jan Education Internat For Personal and Private Use Only Nwww.jaineltrary.org
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 93 // Jain Educationis Internati yaduktaM tasya kaH tAtparyArthaH 1 ityAha- zrutopayuktasyaiva bhASamANasyAbhASamANasya vA bhAvazrutaM bhavati, nA'nyasya; idamuktaM bhavati - matisahitamiti zrutamatisahitaM yathA bhavati, evaM yAn bhASate ta eva bhAvazrutam, nA'nye / tatazca zrutopayuktasyaiva bhASaNayogyAnarthAn vikalpayato bhAvazrutaM siddhaM bhavati / evaM ca sati zrutAnusAritvAbhAvena zrutopayuktatvasyAsaMbhavAd mativikalpasya bhASaNayogyatve satyapi kutobhAvatvam iti // Aha- nanu sAmAnyA buddhiriha gRhItA, zrutopayuktatve ca gRhyamANe kathaM matidRSTatvamarthAnAM saMbhavati, zrutabuddhidRSTatvasyaiva tatra saMbhavAt / naitadevam matipUrva hi zrutam, tato yatra zrutabuddhidRSTatvaM tatra matidRSTatvamastyeva, iti na kAcit kSatiH, ityalamaticarcitena / tadevaM zrutajJAnopayuktaH sAmAnya buddhidRSTAnarthAn saMbhavato yAn bhASate tad bhAvazrutamiti sthitam / nanvarthAnAM kathaM bhAvazrutatvam ? jJAnasyaiva tatsaMbhavAt / satyam, kintu viSaya-viSAyaNorabhedopacArAd bhAvazrute pratibhAsamAnA arthA api bhAvazrutam ityadoSaH / ' maharannatti ' yathoktAd bhAvazrutAdanyA vyatiriktA matirdraSTavyA, idamuktaM bhavati - ye'bhilApyA api santo ghaTAdayaH zrutAnusArivAbhAvena zrutopayuktairna vikalpyante ye cArthaparyAyatvena vAcakadhvanerabhAvAd mUlata evA'bhilapitumazakyA anabhilApyAH, te yasyAM vijJaptau pratibhAsante, sA matirityavagantavyA na tu zrutam, abhilApyavastuviSayAyAM zrutAnusAritvAbhAvAt, anabhilApyavastuviSayAyAM tu bhASaNAyogyatvAt / / iti gAthAdvayArthaH // 147 // 148 // aSTo'vadhAraNavidhimupadarzayannAha - 'je bhAsai ceya tayaM suyaM tu na u bhAsao suyaM caiva / keI maIe vi diTThA jaM davvasuyattamuvayaMti // 149 // ' buddhidiTThe atthe je bhAsai' ityatra yAn kadAcit saMbhavamAtreNa bhASata eva tacchrutamityevamevAvadhAraNIyam, na tu bhASamANasya zrutamevetiyA bhASate tacchrutaimevetyevaM nAvadhAryata ityarthaH / kutaH ? ityAha- yad yasmAt kAraNAt kecidabhilApyAH padArthA matyA'pi dRSTA avagraheNAvagRhItAH, IhayA tvIhitAH, apAyavikalpena tu nizcitA ityarthaH, dravyazrutatvamupayAnti zabdalakSaNena dravyazrutena bhASyanta ityarthaH / yadi ca bhASamANasya zrutamevetyavadhAryeta, tadaiSAmapi zrutatvaM syAt, na caitadiSyate zrutAnusAritvAbhAvena zrutopayuktatvasya teSvasaMbhavAt tasmAd yathoktamevA'vadhAraNam / / iti gAthArthaH // 149 // 1 yAn bhASata eva tat zrutaM tu na tu bhASamANasya zrutameva / kecid matyA'pi dRSTA yad dravyazrutavyamupayAnti // 149 // 2 gAthA 128 / 3 kha 'tamityetadavadhA' / For Personal and Private Use Only bRhadvatiH / // 93 // 308
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 94 // Jain Educationa Internatio atha yathoktavyAkhyAnalabdhamati zrutabhedopadarzanapUrvakamupasaMharannAha- aivaM dhaNipariNAmaM suyanANaM ubhayahA mainnANaM / jaM bhinnasahAvAI tAI to bhinnarUvA // 150 // evaM prAguktaprakAreNa kevalA'bhilApyArthaviSayatvAt sarvamapi zrutajJAnaM dhvanipariNAmameva dhvaneH zabdasya pariNamanaM viparivartanaM pariNAmo yatra tad dhvanipariNAmaM bhavatyeva, zrutAnusAritvenotpannameva hyetadiSyate zrutaM ca saMketakAlabhAviparopadezarUpaH zrutagrantharUpazca dvividhaH zabdo'dhikRtaH, tadanusAreNa cotpanne jJAne dhvanipariNAmo bhavatyeveti / matijJAnaM tUbhayathA'pi bhavati - zabdapariNAmam, azabdapariNAmaM ca, abhilApyAnabhilApyapadArthaviSayaM hyetat / tatazca zrutAnapekSasvamatyaiva vikalpyamAneSvabhilApyeSu dhvanipariNAmo'sminnapi prApyate / anabhilApyaviSayatAyAM tu nAsau tatra labhyate, anabhilApyapadArthA hi svayameva budhyamAnA api vAcakadhvanerabhAvAd vikalpayituM, parasmai pratipAdayituM vA na zakyante, yathA nAlikeradvIpA'jyAtasya vahayAdayaH kSIre-kSu-guDa-zarkarAdimAdhuryatAratamyAdayo vA ; iti kutastadviSayatAyAM dhvanipariNAmaH ? / abhilApya padArthebhyo'nantaguNAzcA'nabhilApyAH santi / tato'bhilApyA 'nabhilApyavastuviSayatvAcchabdA-zabdapariNAmaM matijJAnamiti sthitam / athopasaMharati--'to ti' tasmAt te matizrute svAmi- kAlAdibhiravizeSe'pi bhinnarUpe bhedavatI mantavye / kutaH ? ityAha- yad yasmAt kAraNAd dve api bhinnasvabhAve- uktanyAyenaikasya dhvanipariNAmitvAt, aparasya tUbhayasvabhAvatvAt // iti gAthArthaH / / 150 / / tadevaM mUlagAthAyAM 'buddhiddi atthe je bhAsai taM suyaM maIsahiyaM' ityetat pUrvArdha 'sAmaNNA vA buddhI' ityAdinA vyAkhyAtam / atha 'Iyarattha vi hojja suyaM uvaladdhisamaM jai bhaNejjA' ityetaduttarArdhaM vyAcikhyAsurAha rati mannANaM tao vi jai hoi sahapariNAmo / to tammi vi kiM na suyaM bhAsai jaM novaladdhisamaM ? // 151 // ' Iyarattha vi hojja surya' iti mUlagAthottarArdhe itarazabdasya kiM vAcyam ?, ityAha- itaraditi matijJAnaM tatrA'bhisaMbadhyate, ityAcAryeNokte paraH prAha- 'tao vi jai hoi sadapariNAmo to tamivi kiM na suyaM ti' tata iti saptamyantAt taspratyayaH, tatazca 1 kha. gha. cha 'hAramAha' 2 evaM dhvanipariNAmaM zrutajJAnamubhayathA matijJAnam / yad bhinnasvabhAve te tato bhinnarUpe // 150 // 3 ka. ga. 'SayitvAt' / 4 gha. cha. 'NAmaM zrutA' 5 gAthA 128 / 6 gAthA 1471 7 itaraditi matijJAnaM tato'pi yadi bhavati zabdapariNAmaH / tatastasminnapi kiM na zrutaM bhASate yad nopalabdhisamam ? // 151 // For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 94 //
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 95 // Jain Educationa Internati 'ubhayahA mainANaM' iti vacanAd yadi tasminnapi matijJAne zabdapariNAmo bhavati, tatastasminnapi kiM na zrutaM tadapi bhAvazrutarUpatAM kiM na pratipadyate ? ityarthaH, zabdapariNAmasya zrutatvenoktatvAditi bhAvaH / atrA''cArya uttaramAha - ' bhAsai jaM novaladdhisamaM ti' yad yasmAt kAraNAdupalabdhisamaM matijJAnI na bhASate, tato na matijJAnasya zrutarUpatA / iti gAthArthaH // 151 // kathaM punarupalabdhisamamasau na bhaNati ? ityAha abhilappA 'NabhilappA uvaladdhA tassamaM ca no bhaNai / to hou ubhayarUvaM ubhayasahAvaM ti kAU // 152 // prAguktanyAyenA'bhilApyA 'nabhilApyAH padArthA matijJAnopalabdhAH, evaMbhUtopalabdhyA ca samaM bhaNituM na zaknotyeva, anabhilApyAnAM sarvathaiva vaktumazakyatvAditi bhAvaH // atra paraH prAha - ' to hou ityAdi tatastarhi bhavatu matijJAnamubhayarUpaM zruta- matirUpam / kutaH ?, ityAha- ubhayasvabhAvamiti kRtvA, abhilApyA-'nabhilApyavastuviSayatvena dvisvabhAvatvAdityarthaH idamuktaM bhavati - yadabhilApyapadArthAnupalabhate bhASate ca tat zrutajJAnamastu ; anabhilApyapadArthAstu bhASaNA'yogyAn yadavagacchati, tad matijJAnaM bhavati / / iti gAthArthaH // 152 // atrottaramAha bhAi taM pijao na suyAdeseNa kintu samaIe / na suovaladdhitulaM ti vA jao novlddhismN||153|| yadapi kiJcidabhilApya vastUpalabdhaM matijJAnI bhASate tadapi yato na zrutAdezena, kintu svamatyA, ato na tat zrutamiti / idamuktaM bhavati - paropadezaH, zrutagranthazca zrutamihocyate, tadAdezena tu tadanusAreNa vikalpya yadA bhASate, tadA zrutopayuktasya bhASaNAt zrutamupapadyata eva yatra tu svamatyaiva paryAlocya bhASate na tu zrutAnusAreNa tatra zrutopayuktatvAbhAvAd matijJAnameva / tadevaM 'bhAsai jaM novaladdhisamaM ' ityasya gAthAvayavasya 'abhilappA NabhilappA uvaladdhA' ityAdinA vyAkhyAnaM kurvatA''cAryeNa matijJAnI matijJAnopaladhyA samaM na bhASate, atastatropalabdhisamaM bhASaNaM na bhavati, ityato na matijJAne zrutarUpatetyuktam ; zrutajJAnI tvabhilApyAnupalabhate, tAMzca bhASate, atastatraivopalabdhisamatvasya sadbhAvAt zrutarUpateti bhAvaH // 1 gAthA 150 | 2 abhilApyA 'nabhilApyA upalabdhAstatsamaM ca na bhaNati / tato bhavatUbhayarUpamubhayasvabhAvamiti kRtvA // 152 // 3 yad bhASate tadapi yato na zrutAdezena kintu svamatyA / na zrutopalabdhitulyamiti vA yato nopalabdhisamam // 153 // 4 gAthA 151 / 5 gAthA 152 // For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / / / 95 / / www.jainellibrary.pro
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 sAMprataM tu matijJAnI zrutopalabdhyA tulyaM samaM na bhASata ityevamupalabdhisamatvAbhAvamupadarzayannAha-'na suovaladdhItyAdi' vAzabdaH prakArAntaradyotakaH, tatazca na zrutopalabdhyA tulyaM matijJAnI bhASata iti vA, yato yasmAt kAraNAd nopalabdhisamaM matijJAnino bhA paNam , tasmAd na tatra zrutarUpatA, idamuktaM bhavati- zrutopalabdhau paropadezA-hadvacanalakSaNazrutAnusAreNopalabdhAnarthAn bhASate, mtyup||96lbdhau tu tadupalabdhAneva, ityato na matijJAnino bhASaNaM zrutopalabdhisamam / tatazca na tatra zrutasaMbhavaH // iti gaathaarthH|| 153 // tadevaM ' soiMdiovaladdhI hoi surya' ityAdimalagAyA tattvataH zrotrendriyaviSayameva zrutajJAnam , sarvendriyaviSayaM ca matijJAnamityevaM mati-zrutayorbhedaH pratipAditaH, tatpratipAdanakrame ca 'buddhiddiDhe atthe je bhAsaI' ityAdigAthA samAyAtA, sA ca dravya-bhAvobhaya zrutarUpA'bhidhAyakatvena mati-zrutayorbhedAbhidhAnaparatayA ca vyAkhyAtA, tavyAkhyAne cA'vasita indriyavibhAgAdapi mati- zrutayorbhedaH / | sAMprataM balka-zumbodAharaNAt tamabhidhitsurAha anne mannati maI vaggasamA suMbasarisayaM suttaM / diTThanto'yaM juttiM jahovaNIo na saMsahai // 154 // anye kecanA'pyAcAryA manyante / kim ?, ityAha- valkasamA valkasadRzI matiH, tataH saiva yadA zabdatayA saMdarbhitA bhavatitajanito yadA zabda uttiSThatItyarthaH, tadA tadutthazabdasahitA zrutamucyate, taca zumbasadRzaM valkajanitadavarikAtulyaM zrutaM bhavA | tadabhyupagamaH zobhana iti cet / naivamityAha- 'dihato'yamityAdi' ayaM valkazumbadRSTAnto yathA tairupanItaH- uktamakAreNa prakRte yojitaH, tathA yuktiM na sahate-na kSamate, anyathA tvasmadabhimatavakSyamANaprakAreNopanIyamAna eSo'pi yuktikSamo bhaviSyatIti bhAvaH // | iti gaathaarthH||154|| kuto na saMsahate ? ityAha bhA~vasuyAbhAvAo saMkarao nivisesabhAvAo / puvvuttalakkhaNAo salakkhaNAvaraNabheyAo // 155 / / naiSa dRSTAnto yukti kSamata iti sarvatra sAdhyam , materanantaraM zabdamAtrasyaiva bhAvena bhAvazrutasyA'bhAvaprasaGgAt / atha matisahito'yaM 1 gAthA 117 / 2 kha. suutrgaa'| 3 gAthA 128 / 4 kha. 'nntstm'| 5 anye manyante matirvalkasamA zumbasadazaM zrutam / raSTAnto'yaM, yukti yathopanIto na saMsahate // 15 // C96 // 6 kha. 'game zobhanaM' / 7 bhAvazrutAbhAvAt saMkarato nirvizeSabhAvAt / pUrvokalakSaNAt svalakSaNA-''varaNabhedAt // 155 // For Pesond er
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 1199 11 Jain Educationa International zabdo na kevala iti tatra bhAvazrutatvaM bhaviSyati / tadayuktam / kutaH ? ityAha- saMkaraH sAMkarya, saMkIrNatvam, mizratvamiti yAvat, mati zrutayostasya prApteH / nivizeSabhAvAd vA yadeva matijJAnam, tadeva bhAvazrutamiti pratipAdanAdekameva kiJcit syAt, nobhayamiti bhAvaH / astu vizeSAbhAva iti ced / naivam / kutaH ? ityAha- svalakSaNAvaraNabhedAt / kathaMbhUtAt ? ityAha- pUrvoktalakSaNAt 'kiha va surya hoi maI salakkhaNAvaraNabheyAoM' iti pUrvAbhihitagAthAvayavoktasvarUpAt idamuktaM bhavati - abhinivudhyata ityAbhiniyodhikam, zrUyata iti zrutam ityAdikaM mati zrutayoryat svakIyaM svakIyaM lakSaNam, AvArakaM ca karma, tayorbhedAt pUrvAbhihitasvarUpAd matizrutayornirvizeSabhAvo na yujyate / yadi hi tayornirvizeSatA ekatvaM syAt, tadA lakSaNabhedaH, AvaraNabhedazva pUrvoktasvarUpo na syAditi bhAvaH // iti gAthArthaH // 155 // atha dravya-bhAvazrutayoranena dRSTAntena bhedaH pratipAdyate, so'pi na yukta iti darzayannAha - kaMppejejja va so bhAva - davvasutesu tesu vi na jutto / mai suyabheyAvasare jamhA kiM suyaviseseNaM ? // 156 // yadi vA bhAva dravyazrutayoH saH - balka- zumbodAharaNAdbhedaH kalpyeta bhAvazrutaM hi kAraNatvAt kila valkasadRrza, zabdalakSaNaM tu dravyazrutaM kAryatvAt zumbapratimam ityevamanayorbheda iSyeteti bhAvaH / tayorapyasau na yuktaH / kutaH ? ityAha- yasmAd mati zrutayobhAva 'kiM suyaviseseNaM ti' zrutayordravya-bhAvazrutalakSaNayoviMzeSo bhedaH zrutavizeSastenA'bhihitena kiM ?- asaMbaddhatvAd na kiJcidityarthaH / iti gAthArthaH / 156 / / athA'nyathA parAbhiprAyamAzaGkamAnaH mAha asuyakkharapariNAmA va jA maI vaggakapaNA tammi / davvasuyaM sumbasamaM kiM puNa tesiM viseseNaM ? // 157 // zrutAnusAryakSara pariNAmo yasyAM sA zrutAnusAryakSara pariNAmA na tathA zrutAnusAritvarahitazabdamAtra pariNAmA'nvitA yA matirityarthaH, tasyAM vA valkakalpanA kriyate, tajjanitazabdarUpaM tu dravyazrutaM zumbasadRzam, atastayoH prastutodAharaNAd bhedo yuktiyukto bhaviyati / zrutAnusAryakSara pariNAmA matirbhAvazrutameva syAt, ataH pUrvasmAd na viziSyeta, ityazrutAkSarapariNAmitvaM vizeSaNam / sA ca 13 1 gAthA 135 | 2 kalpyeta vA sa bhAva dravyazrutayostayorapi na yuktaH / mati zrutabhedAvasare yasmAt kiM zrutavizeSeNa ? // 156 // 3 azrutAkSarapariNAmA vA yA matirvakalpanA tasyAm / dravyazrutaM zumbasamaM kiM punastayovizeSeNa ? // 157 // For Personal and Private Use Only bRhdvRttiH| // 97 //
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 98 // Jain Educationa Internation paryudAsAzrayaNAdazrutAnusAriNA zabdenaivA'nvitA gRhyate, na tu zabdapariNAmarahitA'vagraharUpA, tasyAH zabdajanakatvAbhAvenA'nantaraM zumbasadRzadravyazrutAbhAvAditi // atrottaramAha - 'kiM puNa tesiM viseseNaM ti' kiM punastayoryathoktamati dravyazrutayorvizeSeNa bhedenoktena ? - aprastutatvAd na kiJcidityarthaH / zrutajJAnenaiva sahA'tra materbhedo vicArayituM prakrAntaH, ityataH kiM dravyazrutena saha taccintayA ? iti bhAvaH / iti gAthArthaH // 157 // etadeva bhAvayannAha IhaiM jeNAhikao nANaviseso na davya-bhAvANaM / na ya davva-bhAvamette vi jujjae so'samaMjasao // 158 // ihAsmin prakrame yena kAraNena jJAnayoreva mati zrutalakSaNayorvizeSo bhedo'dhikRto na tu dravya-bhAvayormatijJAna- dravyazrutalakSaNayoH, ityataH kiM tadbhedAbhidhAnena ? iti / naca yathoktadravya-bhAvayorapyasau yujyate / kutaH ? ityAha- asamaJjasato dRSTAnta-dAntikayodRzyAt / / iti gAthArthaH / / 158 / / tathAhi jaiha vaggA subattaNamurveti suMbaM ca taM tao'NaNNaM / na maI tahA dhaNittaNamuvei jaM jIvabhAvo sA // 159 // yathA valkAH zumbatvamupayAnti-AtmA'vyatiriktazumba pariNAmApannAH zumvamityucyante, na tu zumbAd vyatiriktAH tadapi ca zumba tebhyo valkebhyo'nanyarUpamavyatiriktam ; na tathA matirdhvanitvamupaiti yad yasmAt kAraNAt sA matirAbhinivodhikajJAnatvena jIvabhAvo jIvapariNAmaH, zabdastu mUrtatvAd na jIvabhAvaH, ityataH kathamamUrta pariNAmA matirmUrtadhvanipariNAmamupagacchet ? amUrtasya mUrtapariNAmavirodhAt / tasmAd dRSTAnta-dASTantikayorvaipamyAdidamapi vyAkhyAnamupekSaNIyam / / iti gAthArtha: / / 159 / / punaH paravacanamAzaGkaya tasyaiva zikSaNArthamAha aha uvayAro kIras pabhavai atyaMtaraM pijaM jatto / taM tammayaM ti bhaNNai, to maipuvvaM jao bhaNiyaM // 160 // 1 kha. 'tayet iti' / 2 iha yenA'dhikRto jJAnavizeSo na dravya bhAvayoH / na ca dravya bhAvamAtre'pi yujyate so'sama asataH // 158 // 3 yathA balkAH zumbatvamupayAnti zumbaM ca tat tato'nanyat / na matistathA dhvanitvamupaiti yajjIvabhAvaH sA // 159 // 4 athopacAraH kriyate prabhavatyarthAntaramapi yad yasmAt / tat tanmayamiti bhaNyate, tato matipUrvaM yato bhaNitam // 160 // For Personal and Private Use Only bRhadvattiH / / / 98 / / www.jainelltrary.org
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 NEPARADIOPICADAINIROPADHANDED MAHARASsanAkA BarooEARISTRIBHATARTSCRIMER bhAvasuyaM, teNa maI vaggasamA suMbasarisayaM taM ca / jaM ciMtiUNa tayA to suyaparivADimaNusarai // 16 // athopacAraH kriyate upacAravidhirAdhIyate, tatazvArthAntaramapi yad yasmAd prabhavati tat tanmayamiti bhaNyate, yathA "tadapathyamiyantaM vikriyAvistaramupagatam" "tadekaM vacanametAvantaM vipAkamApannam" ityAdi / tatazcA'janmaye'pi dhvanau matigatA jJAnamayatopacaryate / tathA ca sati valka-zumbasAdRzyena mati-zrutayorayaM bhedaH siddho bhavati / / evamukta AcAryaH suhRd bhUtvA paraM zikSayati- ' to maipuvvamityAdi ' hanta ! yApacAravAdI bhavAn , tato matipUrva bhAvazrutaM yasmAdAgame bhaNitaM, tena kAraNena matirvarakasamA, tacca bhAvazrutaM zumbasadRzam , ityevaM dRSTAntopanayaM kuru, yenopacAramantareNA'pi sarvaM susthaM bhavati, yathA hi valkAH zumbakAraNaM, tathA matirapi bhAvazrutasya, yathA ca zumbaM balkAnAM kArya tathA bhAvazrutamapi mateH / kutaH ityAhayad yasmAt kAraNAt tayA matyA cintayitvA tataH zrutaparipATimanusarati-vAcyavAcakabhAvena paropadezazrutagranthayojanAM vastuni karoti; tasmAd matizrutayobalkazumbayoriva kAryakAraNabhAvAd bhedasiddhiH, ityevaM dRSTAntopanayo yuktiM saMsahate, na tu paroktaprakAreNa // iti gAthAdvayArthaH // 160 // 161 / / tadevaM valka-zumbodAharaNAdapyabhihito mati-zrutayorbhedaH, sAMprataM tvakSarA-'nakSarabhedAt tamabhidhitsuH parAbhiprAya tAvadupanyasyannAha anne aNakkhara-kkharavisesao mai-suyAiM bhiMdati / jaM mainANamaNakkharamakkharamiyaraM ca suyanANaM // 16 // anye kecanApi mUrayo'nakSarA-'kSaravadvizeSato mati-zrute bhindanti, yad yasmAt kila matijJAnamanakSaram , zrutajJAnaM tvakSaravad bhavati, itaracA'nakSaravaducchasitAdItyarthaH / / iti gAthArthaH / / 162 // atrAcAryo dUSaNamAha jaii mairaNakkharacciya bhaveja nehAdao nirabhilappe / thANu-purisAipajjAyavivego kiha Nu hojAhi ? // 163 // yadi hanta ! matiranakSaraiva syAt-akSarAbhilAparahitaiva bhavatA'bhyupagamyate, tarhi nirabhilApye'pratibhAsamAnAbhilApe sthAvA 1 bhAvazrutaM, tena matirvalkasamA zumbasadazaM tacca / vaJcintayitvA tavA tataH zrutaparipATimanusarati // 11 // 2 kha. 'mupetam / 3 anye'nakSarA-'kSaravizeSato mati-zrute bhindanti / yad matijJAnamanakSaramakSaramitaraca zrutajJAnam // 12 // 4 yadi matiranakSaraica bhaved nehAdayo nirabhilASye / sthANu-puruSAdiparyAyavivekaH kathaM na bhavet // 13 // // 99 // For Pesonal and Private Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 100 // Jain Educationa International |dike vastuni IhAdayo na varteran / tataH kim ? ityucyate tasyAM matAvanakSaratvena sthANvAdivikalpAbhAvAt 'sthANurayaM puruSo ' ityAdiparyAyANAM vastudharmANAM viveko vitarko'nvayavyatirekAdinA paricchedo na syAt, tathAhi yadanakSaraM jJAnaM na tatra sthA- puruSaparyAyAdiviveka:, yathA'vagrahe tathA cehAdayaH, tasmAt teSvapi nAsau prApnoti / / iti gAthArthaH / / 163 / / atha vibhrAntasya parasyottaramAha - sunissiyavayaNAo aha so suyao mao na buddhIo / jai so suyavAvAro tao kimannaM mainnANaM // 164 // Agame matijJAnaM dvidhA proktam- zrutanizritamavagrahe hAdicatuSkam, azrutanizritaM cautpattikyAdibuddhicatuSTayam / tatazca sUriritthaM parAbhiprAyamAzaGkate athaivaM paro brUyAt Agame zrutanizritatvenApi matijJAnasya bhaNanAt zrutAt zrutato'kSarAtmakAdasau sthANu-purupAdiparyAyaviveko mataH, na buddherna mateH sakAzAt, tasyAH svayamanakSararUpatvAt / atrottaramAha- 'jar3a so ityAdi ' yadi hanta ! sa sthANu-puruSAdiparyAyavivekaH zrutavyApAraH tavagrahaM muktvA kimanyad matijJAnam ? na kiJcidityarthaH / yadi sthANu- puruSAdiparyAyaviveko'kSarAtmakatvAt zrutavyApAra iSyate, tadehA-pAyAdayo matibhedAH sarve'pyakSarAtmakatvAt zrutatvamApannAH ityato'kSarA'bhilAparahi tamavagrahaM muktvA zeSasyehAdibhedabhinnasya sarvasyA'pi matijJAnasyAbhAvaprasaGga iti bhAvaH / iti gAthArthaH / / 164 / / athA'nyathA parasya vacanamAzaGkaya dUSayitumAha aha suyao vi vivegaM kuNao na tayaM suyaM suyaM natthi / jo jo suyavAvAro anno vi tao maI jamhA // 165 // athApi sthANu-puruSAdivivekaM kurvataH pramAturna tat zrutam, kintu matyabhAvabhItyA matitvenA'bhyupagayaste hanta ! tarhekatra saMdhitsato'nyataH pracyavate, yata evaM sati zrutaM kvacidapi nAsti zrutAbhAvaH prApnotItyarthaH / kutaH ? ityAha- yo yazcaraNaka raNAdipratipAdana lakSaNo'nyo'pi zrutasyA''cArAdervyApAraH sako'sau yasmAd matijJAnametra, akSarAtmakatvAt, sthANu-puruSAdiparyAyavibekavat // iti gAthArthaH // 165 / / atha sthANu-puruSAdiparyAyaviveko matiya, zrutaM ca bhaviSyatiH ato naikasyA'pyabhAvaprasaGga ityAha 2 zrutanicitavacanAdathA'sau zrutato mato na puDheH / yadi sa zrutavyApArastataH kimanyad matijJAnam ? // 164 // 3 atha zrutato'pi vivekaM kurvato na tactaM zrutaM nAsti / yo yaH zrutavyApAro'bhyo'pi sako matiryasmAt // 165 // For Personal and Private Use Only bRhadvattiH / 1120011
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 101 // Jain Educationa Internat ikAle vijai suyaM to jugavaM mai suavaogA te / aha nevaM egayaraM pavajjao jujjae na suyaM // 166 // sthANu-puruSAdiparyAyavivekalakSaNe matikAle'pi yadi zrutavyApAra- iSyate, tato yugapadeva mati-zrutopayoga te tava prasajyete, na caitadyuktam, samakAlaM jJAnadvayopayogasya niSiddhatvAt / athaitadoSabhayAd naivamupayogadvayaM yugapadabhyupagamyate, tataraM pratipadyamAnasya sthANu-puruSAdiparyAyavivekakAle matijJAnaM zrutajJAnaM vecchato bhavata ityarthaH kim ? ityAha- ' jujjae na suyaM ti ' zrutamiha pratipattuM na yujyate, kintu matijJAnameva, idamuktaM bhavati- " sAvakAzA navakAzayoranavakAzo vidhirbalavAn " iti nyAyAdanyatrAnavakAzaM matijJAnamevaikaM tavaikataraM pratipadyamAnasyeha pratipattuM yujyate na tu zrutam tasyA'nyatra zrutAnusAriNyAcArAdijJAnavizeSe sAvakAzatvAt / evaM ca sati sthANu- puruSAdiparyAyaviveko matereva, na tu zrutAt sa cADakSarAbhilApasamanugata eva iti naikAntena matijJAnamanakSaramiti bhAvaH // iti gAthArthaH // 166 // kizJca, akSarAnugatatvamAtramupalabhya sthANu-puruSAdiparyAyaviveko bhavatAzrutanizrita uktaH, evaM cAtiprasaGgaH prApnotIti darzayatijaii suyanissiyamakkhara maNusarao teNa maicaukkaM pi / suyanissiyamAvannaM tuha taM pi jamakkharappabhavaM // 167 // yadi sthANu- puruSAdiparyAyavivekavidhAnenA'kSaramanusarataH pramAturjJAnaM zrutanizritaM bhavatA mocyate, tena tatpattikyAdimaticatuSkamapi tava zrutanizritamApannam yasmAt tadapyakSaraprabhavaM varNA''liGgitamityarthaH- tadapi hi nehAdiviraheNa jAyate, IhAdayazca na varNAbhilApamantareNa saMbhavanti / tasmAd maticatuSkamapi tvadabhiprAyeNa zrutanizritamAyAtam, na caitadasti, Agame'zrutanizritatvena tasyASbhidhAnAt / tasmAd devAnAMpriyeNAjyApi zrutanizritasya svarUpameva nA'vagamyate, tat kiM vayaM brUmaH 1 / / iti gAthArthaH // 167 // tadevaM zrutanitivacanazravaNamAtrAd vibhrAntastatsvarUpamajAnAnaH paro yuktibhirnirAkRto'pi vilakSIbhUtaH prAhajaii taM suraNa na tao jANai suyanissiyaM kahaM bhaNiyaM ? / jaM suyakaovayAraM puvvi iNhi tayaNavekkhaM // 168 // yadi taM sthANu-puruSAdiparyAyasaMghAtaM zrutena na jAnAti sako'sau jJAnI, tarhi zrutanizritamevAvagrahAdikaM sUtre kathaM kena prakA 1 matikAle'pi yadi zrutaM tato yugapad mati zrutopayogI te / atha naivamekataraM prapadyamAnasya yujyate na zrutam // 166 // 2 yadi zrutanizritamakSaramanusaratastena maticatuSkamapi zrutanizritamApannaM tava tadapi yadakSaraprabhavam // 167 // 3. yadi tat zrutena na sako jAnAti zrutanidhitaM kathaM bhaNitam ? yat zrutakRtopacAraM pUrvamidAnIM tadanapekSam // 168 // For Personal and Private Use Only 0000000 bRhadvattiH / // 101 //
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRhadA vize0 // 102 // masyAmAnAnsanasamma reNa bhaNitam ?- matiH svayamanakSaraiva, yastvihA'kSaropalambhaH sa yadi zrutanizrito neSyate, tarhi kathamanyathA'sau ghaTiSyate ? / iti vismayabhayA''pUritahRdayasya parasyA'yaM prazna iti bhAvaH // atrocyate- nanu bhavAneva praSTavyo yo'samIkSitamitthaM prabhASate- yo'kSaropalambhaH sa sarvo'pi zrutanizrayeti / atha na jJAyate bhavatA, tarhi vayameva brUmaH, zrUyatAm- 'jaM suyetyAdi ' zrutaM dvividham - paropadezaH, Agamagranthazca / vyavahArakAlAt pUrva tena zrutena kRta upakAraH saMskArAdhAnarUpo yasya tat kRtazrutopakAraM, yajjJAnamidAnIM tu vyavahArakAle tasya pUrvapravRttasya saMskArAdhAyakazrutasyA'napekSameva pravartate tat zrutanizritamucyate, na tvakSarAbhilApayuktatvamAtreNeti bhAvaH // iti gAthArthaH // 168 // etadeva bhAvayannAhapuvvaM suyaparikammiyamaissa jaM saMpayaM suyAIyaM / taM nissiyamiyaraM puNa ANissiyaM maicaukkaM taM // 169 // vyavahArakAlAt pUrva yathoktarUpeNa zrutena parikarmitA- AhitasaMskArA matiryasya sa tathA tasya sAdhvAderyat sAMprataM vyavahArakAle zrutAtItaM zrutanirapekSaM jJAnamupajAyate tacchutanizritamavagrahAdikaM siddhAnte pratipAditam / itarat punarazrutanizritam , taccautpattikyAdimaticatuSkaM draSTavyam , zrutasaMskArAnapekSayA sahajatvAt tasya / atrAha-nanu " bhairanittharaNasamatthA tivamgasuttatthagahiyapeyAlA / ubhaologaphalabaI viNayasamutthA havai buddhI" // 1 // ityAdivacanAt tatrApi maticatuSke vainayikI matiH zrutanizritA samasti / satyam , kintu sakRcchUtanizritatve satyapi bAhulyamaGgIkRtyA'zrutanizritaM taducyata ityadoSaH * / tasmAd yaduktam-'jaM mainANamaNakkharamakkharamiyaraMca suyanANaM' iti / tadayuktam , materanakSaratve . pUrva zrutaparikarmitamateryata sAMprata dhutAtAtam / tad nizritamitarat punaranizritaM maticatuSkaM tat // 19 // 2 bharanistaraNasamarthA trivargasUtrArthagRhItapramANA / ubhayalokaphalavatI vinayasamutthA bhavati buddhiH // 1 // 3 gAthA 162 / / * imamevA'bhiprAya nanyadhyayane'syA eva gAthAyA vivaraNasthale zrImanmalayagirisUrirapyAha-tadhAhi-"nanvazrutanidhitA buddhayo vaktumabhipretAH, tato yadyasyAkhivargasUtrArthagRhItasAratvam , tato'zrutanizritatve nopapadyate, na hi zrutAbhyAsamantareNa trivargasUtrArthagRhatisAratvaM saMbhavati / atrocyate-iha prAyovRttimAzrityA:zrutanizritatvamuktam , tataH svalpazrutabhAve'pi na kazcidoSaH" iti| ___ "ihAtigurukAya nirvahatvAd bhara iva bharastazistaraNe samardhA bharanistaraNasamarthAH, yo bargAkhivargA lokaruyA dharmA-'rtha-kAmAstadarjanopAyapratipAdakaM yat sUrya yazca tadarthastI trivargasUtrAdhI, tayohItaM peyAlaM pramANa sAro vA yayA sA tathAvidhA" iti nandidIkAyAM vyAkhyAto'syA arthaH // 102 // Jin Education For Personal Private Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhadRttiH / vize0 // 10 // sthANu-puruSAdiparyAyavivekAbhAvaprasaGgAt , zrutanizritatvasya cA'nyathA samarthitatvAditi sthitam / / iti gAthArthaH // 169 // yadyanakSarA matirna bhavati, tarhi ' lakkhaNabheyA heUphalabhAvao' ityAdigAthAyAM pratijJAto'kSarA-'nakSarabhedAd mati- zrutayo- bhedaH kathaM gamanIyaH ? ityAha ubhayaM bhAvakkharao aNakkharaM hoja vNjnnkkhro| mainANaM suttaM puNa ubhayaM pi annkkhrkkhro||17|| ihA'kSaraM tAvad dvividham-dravyAkSaram , bhAvAkSaraM ca / tatra dravyAkSaraM pustakAdinyastA'kArAdirUpam , tAlvAdikAraNajanyaH zabdo vA; etacca vyajyate'rtho'neneti vyaJjanAkSaramapyucyate / bhAvAkSaraM tvantaHsphuradakArAdivarNajJAnarUpam / evaM ca sati 'bhAvakkharao tti' bhAvAkSaramAzritya matijJAnaM bhavet / kathaMbhUtam ? ityAha- 'ubhayaM ti' ubhayarUpam- akSaravat , anakSaraM cetyarthaH; matijJAnabhede hyavagrahe bhAvAkSaraM nAstIti tadanakSaramucyate, IhAdiSu tu tadbhedeSu tadastIti matijJAnamakSaravat pratipAdyata iti bhAvaH / 'aNakkharaM hoja vaMjaNakkharao tti' vyaJjanAkSaraM dravyAkSaramityanAntaram , tadAzritya matijJAnamanakSaraM bhavet , na hi matijJAne pustakAdinyastAkArAdikaM zabdo vA vyaJjanAkSaraM vidyate, tasya dravyazrutatvena rUDhatvAt , dravyamatitvenAprasiddhatvAditi / 'suttaM puNetyAdi sUtraM zrutajJAnaM, punarubhayamapi- dravyazrutam , bhAvazrutaM cetyarthaH, pratyekamanakSarataH, akSaratazca bhavet / idamuktaM bhavati ___"U~sasiyaM nIsasiyaM nicchUDhaM khAsiyaM ca chIyaM ca / nissiMghiyamaNusAra aNakkharaM cheliyAIaM" // 1 // ityAdivacanAd dravyazrutamanakSaram - pustakAdinyastAkSararUpam , zabdarUpaM ca; tadeva sAkSara bhAvazrutamapi zrutAnusAryakArAdivarNavijJAnAtmakatvAt sAkSaram , pustakAdinyastAkArAdyakSararahitatvAcchabdAbhAvAcca tadevA'nakSaram , pustakAdinyastAkSarasya zabdasya ca dravyazrutAntaHpAtitvena bhAvabhute'satcAtatadevaM mate vazrutasya ca sAkSarA-'nakSarakRto nAsti vizeSaH, pratyekaM dvayorapyakSarAnakSararUpatvenoktatvAt / kevalaM sAmAnyena 'zrutaM' ityukte tanmadhye dravyazrutaM labhyata iti kRtvA tatra dravyazrutamAzritya dravyAkSaramasti, matau tu tannAsti, tasyA dravyamatitvenA'rUDhatvAditi / evamanayordravyAkSarApekSayA sAkSarA-'nakSaratvakRto bhedaH / / iti gAthArthaH / / 170 / / tadevamakSare-tarabhedAd mati-zrutayorbhedamabhidhAya mRke tarabhedAt tamabhidhitsurAha 1 gAthA 97 / 2 ubhayaM bhAvAkSarato'nakSaraM bhaved vyaJjanAkSarataH / matijJAnaM sUtraM punarubhayamapi anakSarA-'kSarataH // 17 // 3 ucchvasitaM niHzvasitaM nikSipta kAsitaM ca kSutaM ca / niHsiddhitamanusvAramanakSaraM seNTitAdikam // 1 // // 103 // Strolo For Pesos and Private Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 10 // Osmaroo sai-parappaJcAyaNao bheo mUayarANa vaa'bhihio| jaM mUyaM mainANaM sa-parappaccAyagaM suttaM // 171 // anyaistu kaizcidAcAryaiH sva-parapratyAyanato mati zrutayorbhedo'bhihitaH / kayoriva ? ityAha- mUke-tarayoriva- yathA hi mUkaH khamAtmAnameva pratyAyayati pratItipathaM nayati, na tu param , tatpratyAyanahetuvacanAbhAvAt ; itarastvamUkaH svaM paraM ca pratyAyayati, vacanasadbhAvAt / tathA ca sati yathA mUka-mukharayorbhadaH, evaM mati-zrutayorapi, yad yasmAt parapratyAyanahetudravyAkSarAbhAvAd mUkaM matijJAnam , mukharaM tu zrutajJAnam , kutaH ?, sva-parapratyAyakatvAt - dravyAkSarasadbhAvena parapratyAyakatvasyA'pi tatra labhyamAnatvAditi bhAvaH // iti gAthArthaH // 171 // etadAcAryo mati-zrutayostulyatA''pAdanena kizcid dUSayitumAha suyakAraNaM ti sado suyamiha so ya parabohaNaM kuNai / maiheyavo vi hi paraM bohati karAiciTThAo // 172 // iha tAvad bhavantaM pRcchAmaH- hanta ! zabdaH zrutamucyate, upalakSaNatvAt pustakAdinyastA'kSaravinyAsazca zrutamabhidhIyate ' suyakAraNaM ti' zrutakAraNatvAt - kAraNe kAryopacArAditi bhAvaH / sa ca zabdaH, pustakAdinyastAkSaravinyAsazca parabodhanaM parapratyAyana karotItyevaM parataH zrutajJAnaM parapratyAyakamucyate, na tu svataH; iti tAvad bhavato'bhiprAyaH / etacca matijJAnenA'pi samAnam / kutaH ? ityAha- hi yasmAd matihetavo'pi matijanakA api karAdiceSTAvizeSAH paraM bodhayantyeva, tathAhi- akSarAtmakatvAt kila zabdaH, pustakAdinyastAkSaravinyAsazca zrutasya kAraNam , kara-zIrSAdiceSTAstu akSararahitatvAt kila matijJAnasya hetavaH- kara-vaktrasaMyoge hi kRte bhujikriyAviSayA kila matirutpadyate, zIrSe ca dhRnite nivRtti-pravRttiviSayA sA samupajAyate, ityevaM matihetavaH karAdiceSTA api paramabodhikA eva / / iti gAthArthaH // 172 // yadi matihetavo'pi paraM prabodhayanti, tataH kim ? ityAha na parappabohayAiM jaM do vi sarUvao mai-suyAiM / takAraNAI doNha vi boheti tao na bheo siM // 17 // 1 sva-parapratyAyanato bhedo mUka-tarayorivA'bhihitaH / yad mUkaM matijJAnaM sva-parapratyAyakaM zrutam // 11 // 2 zrutakAraNamiti zaradaH zrutamiha sa ca parabodhanaM karoti / matihetavo'pi hi paraM bodhayanti karAdiceSTAH // 172 // 3 na paramabodhake yat de api svarUpato mati-zrute / tatkAraNAni dvaSorapi bodhayanti tato na bhedo'nayoH // 17 // // 104 // STRETIRece For Personal and Private Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 vize0 // 105 // matihetUnAmapi paraprabodhakatve sati 'na bheo siM' anayormati-zrutayona bhedaH / kutaH? ityAha- 'tautti' tatastasmAt / kAraNAt / kasmAt ? ityAha-yad yasmAd dve adhyete mati-zrute svarUpato vijJAnA''tmanA na paraprabodhake, vijJAnasya mUkatvena paraprabo- bRhadvattiH / dhakatvAyogAt , avadhyAdivaditi / atha zrutasya yat kAraNaM zabdAdikaM tat paraprabodhakam , ityetAvatA matijJAnAd viziSyate zrutajJAnam / nanvetad matijJAne'pi samAnam , tatkAraNasyA'pi karaceSTAdeH parAvabodhakatvAditi / etadevAha- tAni ca tAni pUrvoktarUpANi kAraNAni ca tatkAraNAni dvayorapi mati-zrutajJAnayoryathAsaMkhyaM zabdAdIni, karaceSTAdIni ca paraM bodhayantyeva, iti ko'nayorvizeSaH 1, na kazcidityarthaH / iti kimucyate- mUke tarabhedAd bhedaH // iti gAthArthaH // 173 // tadevaM parokte vyabhicArite tato niruttaraM vilakSIbhUtaM tUSNImbhAvamApannaM paramavalokya saMjAtakAruNyaH svayameva mUriruttaramAha devvasuyamasAhAraNakAraNao paravibohayaM hojjA / rUDhaM ti va davvasuyaM suyaM ti rUDhA na davyamaI // 174 // dravyazrutaM pustakanyastAkSarazabdarUpaM zrutajJAnasyaiva kAraNam , na tu mateH, iti zrutajJAnaM pratyasAdhAraNakAraNatvAd dravyazrutaM paraprabodhakaM bhavet , na tu karAdiceSTAH, tAsAM mati-zrutobhayakAraNatvena sAdhAraNakAraNatvAditi bhAvaH idamuktaM bhavati-pustakAdinyastAkSararUpaM, zabdAtmakaM ca dravyazrutam, zrutajJAnasya matipUrvakatvAd yadyapyAnantaryeNA'vagrahe-hAdIn janayati, tathA'pyakSararUpatvAd mukhyatayA zrutajJAnasyaiva kilA'sAdhAraNaM kAraNamucyate, kAraNatvenopacArataH zrutajJAne'ntarbhavati, paraprabodhakatvena ca tat sarvasyApi viditamiti / evaM kAraNasya paraprabodhakatvAcchUtajJAnaM paraprabodhakaM ghaTate, karAdiceSTAstu matijJAnasyA'sAdhAraNakAraNaM na bhavanti, zrutajJAnahetutvAdapi kara-vaktrasaMyogAdikAyAM hi karaceSTAyAM dRSTAyAM na kevalaM tadviSayA avagrahAdaya utpadyante, kintu 'bhoktumicchatyayam' ityAdizrutAnusArivikalpAtmakaM zrutajJAnamapyupajAyata iti / ato'sAdhAraNakAraNatvAbhAvAt karAdiceSTAH paramArthato matijJAnasya kAraNameva na saMbhavanti, tatazca na tatrAntarbhavanti; tathA ca sati na matijJAnaM paraprabodhakam / athavA 'dabbasuyamasAhAraNakAraNau tti' dravyazrutaM pustakAdinyastA''cArAdigranthAkSararUpam , gurujanodIritadezanAzabdasvarUpaM ca paramabodhakaM bhavet / kutaH ? ityAhaA asAdhAraNasya mokSaM pratyananyasAdhAraNakAraNasya kSAyikajJAna-darzana-cAritralakSaNasya vastukalApasya kAraNatvAd hetutvAt / tatazca tavAreNa zrutajJAnamapi paraprabodhakaM ghaTate; karAdiceSTAstu yadyapi matijJAnasya kAraNam , tathApi yathokto viziSTaH paraprabodhastAsu prAyo B // 105 // 1 davyazrutamasAdhAraNakAraNataH paravibodhakaM bhavet / rUDhamiti vA dravyazrutaM zrutamiti rUDhA na anyamatiH // 17 // For som e Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize bRhdvaattiH| // 106 // na saMbhavati, ato viziSTaparaprabodhAbhAvAd na tAH paraprabodhikAH, tathA ca sati na taddvAreNA'pi matijJAnaM paramabodhakam / iti sUtrasya sUcakatvAt sopaskAraH pUrvArdhasyA'rtho'vaseyaH / / ___ athottarArdhasya vyAkhyA prastUyate- 'rUDhaM ti vetyAdi' vetyathavA, bhavatu matijJAnasya kAraNaM karAdiceSTA, tathApi sA 'dravyamatiH' ityevamAgame kacidapi na rUDhA dravyazrutaM punaH pUrvoktasvarUpaM 'zrutaM' ityevaM sarvatra rUDham / tatazca yadyapi karAdiceSTA matijJAnasya kAraNaM, paraprabodhikA ca; tathApi dravyamatitvenA'rUDhatvAta kAraNe kAryopacArato matirUpatayA na vyavahriyate / ato matijJAnAt tasyAH pRthagbhUtatvAd na taddvAreNa tasya paraprabodhakatvam , dravyazrutaM tu kAraNe kAryopacArataH zrutajJAnatvena prarUpyate, iti taddvAreNA'sya paraprabodhakatvamupapadyata eva / iti yukto mUke-tarabhedAd mti-shrutyorbhedH| tatazca 'takAraNAI doNha vi boheti tao na bheo siM' ityetadapAstaM bhavati // iti gAthArthaH / / 174 / / tadevaM karAdiceSTAyA matikAraNatvamabhyupagamyoktam , sAMprataM sA mateH kAraNameva na bhavati, kintu zrutasyeti darzayannAha sau vA sadattho cciya tayA vi jaM tammi paccao hoi| kattA vi hu tadabhAve tadabhippAo kuNai citttth||175|| yadivA sA karAdiceSTA kara-caktrasaMyogAdilakSaNA / kim ? ityAha-zabdArtha eva zabdo vaktRsamudIritavacanarUpastasyA'rthaH zabdArthaH zrotRgatajJAne pratibhAsamAnatadabhidheyavasturUpaH zrutajJAnamiti tAtparyam / kimityasau zabdArtha eva ? ityAha- yad yasmAt kAraNAt tayA'pi ka; vihitayA tasmin zabdArthe bhojanecchAdilakSaNe pratipattuH pratyayo bhavati / tathA kartApi tadabhAve zabdAbhAve jihArogAdisadbhAvAt zabdodIraNasAmarthyAbhAva ityarthaH, 'tadabhippAu tti' tasmin zabdArthe bhojanecchAdilakSaNe parasmai pratipAdayitavye'bhiprAyo manovikalpo yasyA'sau tadabhiprAyaH karoti ceSTAM kara-vaktrasaMyogAdilakSaNAm / idamuktaM bhavatiyadyapi karAdiceSTA'nantarabhAvenA'vagrahAdIn janayati, tathApi zabdArtha eva sA zrutajJAnamevetyarthaH, yasmAt tayApi vihitayA tatra zabdArthapratyayo bhavati / ataH zabdArthapratyayajanakatvAt kAraNe kAryopacArAt zabdArthapratyaya eva sA, na punarmatiH, tathA kartApi 'bhoktumicchatyasau' ityAdi pratipattA jAnAtvityabhiprAyavAneva bhASaNazaktyabhAve karAdiceSTAM karoti / tatazca keA'pi zabdArthadyotanAbhiprAyeNa kriyamANatvAt karAdiceSTA zabdArtha eva / tatazcaiSA'pi zrutakAraNatvAt zruta evAntarbhavati, zabdavat , na mato, 1 ka. 'ato'pi vi' / 2 gAthA 173 / 3 sA vA zabdArtha eva tayA'pi yat tasmin pratyayo bhavati / kApi khalu tadabhAve tadabhiprAyaH karoti ceSTAm // 175 // 4 ka. ga. 'taatpryaarthH'| 5 ka, ga, 'kaash'| 106 // Jan Education inten For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ary
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAkA EA tathA ca satyeSA paramArthato mateH kAraNameva na bhavati, ataH kAraNadvAreNApi na parapratyAyakaM matijJAnam , zrutaM tu tavAreNa parAvize0 babodhakam / iti yukto mUke-tarabhedAd mati-zrutayorbhedaH / / iti gAthArthaH // 175 // bRhadvRttiH / ||mti-shrutyorbhedcintaadhikaarH smaaptH|| // 107 // ____ tadevaM svAmi-kAla-kAraNAdibhirabhede'pi lakSaNa-bheda-hetuphalabhAvAdibhirmati-zrutayovistarato bhedamabhidhAyopasaMharabAha mei-suyanANaviseso bhaNio tallakkhaNAibheeNaM / puvvaM AbhiNibohiyamuddiTuM taM parUvessaM // 176 // mati-zrutajJAnayorvizeSo bhedo bhaNitaH / kena ? ityAha- tayorlakSaNAdibhirbhedaH, athavA sa cAsau anantarokto lakSaNAdibhedazca / tallakSaNAdibhedastena / sAMprataM tvAbhinivodhikajJAnaM prarUpayiSye vistarato vyAkhyAsyAmi / zeSazrutAdiparihAreNa kimityAbhiniyodhikaM prathama marUpyate ? ityAha-- yasmAjjJAnapaJcake pUrvamAdau taduddiSTamupanyastam , tasmAd " yathodezaM nirdezaH" iti kRtvA tat prathama vyAkhyAsyAmi // iti gAthArthaH // 176 // tattva-bheda-paryAyaizca vyAkhyA, tatra tattvaM lakSaNam , tacca prAgevoktam / atha tadbhedanirUpaNArthamAha indiya-maNonimittaM taM suyanissiyamaheyaraM ca puNo / tatthekkekaM caubheyamuggaho-ppattiyAIyaM // 177 // indriya-manonimittaM yat prAguktamAbhinibodhikajJAnam , tad vibhedaM bhavati-zrutanizritam , itaracA'zrutanizritam / athazabdo vAkyAlaGkArArthaH / tatra zrutaM saMketakAlabhAvI paropadezaH, zrutagranthazca, pUrva tena parikarmitamatervyavahArakAle tadanapekSameva yadutpadyate tat zrutanizritam / yattu zrutAparikarmitamateH sahajamupajAyate tadazrutanizritam / tatra tayoH zrutanizritA-'thutanizritayormadhye ekaikaM catuAMdam / katham ? ityAha- yathAsaMkhyamavagrahAdikam , autpattikyAdikaM ca- avagrahe-hA-'pAya-dhAraNAbhedAt zrutanizritaM caturvidham , autpattikI-bainAyikI-karmajA-pAriNAmikIlakSaNabuddhibhedAttvazrutanizritaM caturbhedamityarthaH / yadyapyautpattikyAdibuddhicatuSTaye'pyavagrahAdayo vidyante, tathApi 'puvyamadihamasuyamavei ya takkhaNavisuddhagahiyatthA' ityAdivakSyamANavacanAt paropadezAdhanapekSatvAt te zrutanizritA na bhavanti, zeSAstvavagrahAdayaH pUrva zrutaparikarmaNA'nantareNa na saMbhavanti, IhAdigatAbhilApasya paropadezAdyantareNApatteH, iti te zruta ||107 // , mati-vatajJAnavizeSo bhaNitastalakSaNAdibhedena / pUrvamAbhinivAdhikamuddiSTa tat prarUpayiSye // 176 // 2 indriya-manonimitaM tacchUtanizcitamayetaraca punaH / tatraika caturbhadamavagrahI-tpattikyAdikam // 177 // 3 pUrvamadRSTamazrutamavaiti ca tatkSaNavidhavagRhItArthA / | For Des s ert
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 108 // Jain Education Internationa nizritA ucyante / autpattikyAdiSu svIhAyabhilApasya tathAvidhakarmakSayopazamajatvAt paropadezAyantareNA'pyupapatteriti bhAvaH / / iti gAthArthaH // 177 // tatra zrutanizritAnavagrahAdIMstAvad niryuktikAraH prAha-- uggahoIhavAo ya dhAraNA eva hoMti cattAri / AbhiNibohiyanANassa bhayavatthU samAseNaM // 178 // rUpa-rasAdibhedairanirdezyasyA'vyaktasvarUpasya sAmAnyArthasyA'yagrahaNaM paricchedanamavagrahaH / tenA'vagRhItasyArthasya bhedavicAraNaM vakSyamANagatyA vizeSAnveSaNamahA / tayehitasyaivA'rthasya vyavasAyastadvizeSanizcayo'pAyaH / cazabdo'vagrahAdInAM pRthak pRthaka svAtantryapradarzanArthaH, tenaitaduktaM bhavati - avagrahAderIhAdayaH paryAyA na bhavanti pRthagbhedavAcakatvAditi / nizcitasyaiva vastuno'vicyutyAdirUpeNa dharaNaM dhAraNA / evakAraH kramadyotanaparaH, avagrahAdInAmupanyAsasyA'yameva kramo nAnyaH, avagRhItasyaivehanAt, Ihitasyaiva nizvayAt, nizcitasyaiva dhAraNAditi / evametAnyAbhinivodhikajJAnasya catvAryeva bhedavastUni samAsena saMkSepeNa bhavanti, vistaratastvaSTAviMzatyAdibhedabhinnamidaM vakSyata iti bhAvaH / tatra bhidyante parasparamiti bhedA vizeSAsta eva vastUni bhedavastUnIti samAsaH / iti gAthArthaH // 178 // atha niyuktikAra evAvagrahAdIn vyAkhyAnayannAha - atthANaM uggahaNaM avaggahaM taha viyAlaNaM IhaM / vavasAyaM ca avAyaM dharaNaM puNa dhAraNaM beMti // 179 // arthAnAM rUpAdInAM prathamaM darzanAnantaramevA'vagrahaNamavagrahaM bruvata iti saMbandhaH / tathA vicAraNaM paryAlocanaM 'arthAnAm' iti vartate, IhanamIhA tAM bruvate idamuktaM bhavati- avagrahAduttIrNo'pAyAt pUrvaM sadbhUtArthavizeSopAdAnAbhimukho'sadbhUtArthavizeSatyAgasaMmukhazca prAyaH kAkanilayanAdayaH sthANudharmA atra vIkSyante, na tu ziraHkaNDUyanAdayaH puruSadharmA iti mativizeSa Iheti / viziSTo'vasAyo vyavasAyo nizcayastaM vyavasAyam, 'arthAnAm' itIhApi vartate, avAyamapAyaM vA bruvateH etaduktaM bhavati - sthANurevA'yamityavadhAraNAtmakaH pratyayo'vAyaH, apAyo veti; cazabda evakArArthaH, vyavasAyamevAzvAyam, apAyaM vA bruvata ityarthaH / dhRtirdharaNam, 'arthAnAm' iti vartate, apAyena vinizcitasyaiva vastuno'vicyuti - smRti-vAsanArUpaM dharaNameva dhAraNAM bruvata ityarthaH / punaH zabdasyA'vadhAraNArthatvAd bruvata ityanena zAstrasya 1 avagraha IhA'pAyazca dhAraNaiva bhavanti catvAri / AbhiniyodhikajJAnasya bhedavastUni samAsena // 178 // 2 adhInAmagrahaNamavagrahaM tathA vicAraNamIhAm / vyavasAyaM cA'pAyaM dharaNaM punardhAraNa ghuvate // 179 // For Personal and Private Use Only bRhadvattiH / // 108 //
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 109 // sararararara pAratantryamuktam- itthaM tIrthakara-gaNadharA bruvata iti / / ____ anye tvevaM paThanti- " atthANaM uggahaNammi uggaho" ityAdi, tatrArthAnAmavagrahaNe satyavagraho nAma matibheda ityevaM bruvate, bRhadvattiH / evamIhAdiSvapi yojyam ; bhAvArthastu pUrvavadeva / athavA prAkRtazailyA'rthavazAd vibhaktipariNAma iti saptamI dvitIyArthe draSTavyA // iti gAthArthaH // 18 // athaitadevA'vagrahAdisvarUpaM bhASyakAro vivRNvannAha somaNNatthAvaggahaNamuggaho bheyamaggaNamahehA / tassAvagamo'vAo aviccuI dhAraNA tassa // 18 // antarbhUtA'zeSavizeSasya kenApi rUpeNA'nirdezyasya sAmAnyasyA'rthasyaikasAmayikamavagrahaNaM sAmAnyArthAvagrahaNam, athavA sAmAnyena sAmAnyarUpeNArthasyA'vagrahaNaM sAmAnyArthAvagrahaNamavagraho beditavyaH / athA'nantaramIhA prvrtte| kathambhUteyam ? ityAha-bhedamArgaNam-bhedA vastuno dharmAsteSAM mArgaNamanveSaNaM vicAraNaM prAyaH kAkAnalayanAdayaH sthANudharmA atra vIkSyante, na tu ziraHkaNDUyanAdayaH puruSadharmA ityevaM vastudharmavicAraNamIhetyarthaH / tasyaivehayehitasya vastunastadanantaramavagamanamavagamaH sthANurevA'yamityAdirUpo nizcayo'vAyo'pAyo veti / tasyaiva nizcitasya vastunovicyuti-smRti-vAsanArUpaM dharaNaM dhAraNA; mUtre'vicyuterupalakSaNatvAt // iti gAthArthaH // 180 // atra cA'vagrahAdArabhya paraiH saha vipratipattayaH santi, ityavagrahaviSayAM tAM tAvad nirAkartumAha sAmaNNavisesassa vi keI uggahaNamuggahaM beMti / jaM mairidaM tayaM tica, taM no bahudosabhAvAo // 181 // sAmAnya cAsau vizeSazca sAmAnyavizeSastasyA'pi, na kevalaM sAmAnyArthasya, ityapizabdaH, avagrahaNamavacchedana kecana vyAkhyAtAro'vagrahaM bruvate / kiMkAraNam ? ityAha- 'jaM mairidaM tayaM ti ceti' yad yasmAt kAraNAdamutaHzabdAdilakSaNasAmAnyavizeSagrAhakA'vagrahAdanantaraM | idaM, taditi ca, iti vimarzalakSaNA matiranudhAvati- IhA pravartata ityarthaH, yadanantaraM cehAdipravRttiH so'vagraha eva, yathAvyaJjanAvagrahAnantarabhAvI avyaktAnirdezyasAmAnyamAtragrAhI avagrahaH, pravartate ca zabdAdisAmAnyavizeSagrAhakA'vagrahAnantaramIhAdiH, tasmAdavagraha evA'yam / tathAhi-dUrAt zaGkhAdisaMbandhini zabde sAmAnyavizeSAtmake rUpAdibhyo bhinne gRhIte pravartata evAyaM vimarza:-kimayaM zAGkaH, ma // 109 // sAmAnyArthAvagrahaNamavamaho bhedamArgaNamadhehA / tasyAvagamo'pAyo'vicyutidhAraNA tasya // 18 // 2 sAmanyavizeSasyA'pi kocidavagrahaNamavagrahaM yuvate / yad matiridaM taditi ca, tad no bahudoSabhAvAt // 18 // 3 ka. 'bhinne'vagR' / PERSOSRCS For Personal and ev e nty
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhadattiH / // 110 // zAGgo vA zabdaH / zAGgazcet kiM mahiSIzRGgodbhavaH, mahiSazRGgajo vA / mahiSIzRGgasaMbhavazcet , kiM pramUtamahiSIzRGgasaMbhavaH, apramUtamahipIbhRGgasamudbhUto vA? ityAdi / yatazcAnantaramitthaM vimarzenehApravRttirna bhavati, antaprApteH, kSayopazamAbhAvAd vA, sa punrpaayH|| tadetat paroktaM dUSayitumAha-'taM no ityAdi' tadetat paroktaM na / kutaH? ityAha-bahavazca te doSAzca teSAM bhAva upanipAtastasmAt , evaM hi sarvAyuSA'pyapAyapravRttirna syAt , yathoktavimarzapravRtteraniSThitatvAt / na ca pUrvamanIhite prathamo'pi zabdanizcayo yuktaH, yatazca pUrvamIhA pravartate nA'sAvavagrahaH, kintvapAya evetyAdi sarva purastAd vakSyate // iti gAthArthaH // 181 // anye svIhAyAM vipratipadyante, tanmatamupanyasya dUSayanAha IhA saMsayamettaM keI, na tayaM tao jamannANaM / mainANaMsA cehA kahamannANaM taI juttaM ? // 182 // kimayaM sthANuH, Ahokhit puruSaH? ityanizcayAtmakaM saMzayamAtraM yadutpadyate tadIheti kecit pratipadyante / tadetad na ghaTate / | kutaH ityAha- yad yasmAt kAraNAt / 'tautti' asau saMzayo'jJAnam / bhavatu tIjJAnamapIhA, iti cet , ityAha- 'maItyAdi' matijJAnAMzazca matijJAnabhedazvehA vartate / na ca jJAnabhedasyA'jJAnarUpatA yujyate; etadevAha- 'kahamityAdi ' kathaM kena prakAreNA'jJAnaM yuktam ? na kathazcidityarthaH / keyamityAha-'taI ti' asau matijJAnAMzarUpehA, saMzayasya vastvapratipattirUpatvenA'jJAnAtmakatvAt , IhAyAstu jJAnabhedatvena jJAnakhabhAvatvAt / jJAnA-'jJAnayozca parasparaparihAreNa sthitatvAd nA'jJAnarUpasya saMzayasya jJAnAMzAtmakehArUpatvaM yuktamiti bhAvaH // iti gaathaarthH|| 182 // Aha- nanu saMzaye-hayoH kiM kazcid vizeSo'sti , yenehArUpatvaM saMzayasya niSidhyate ? ityAzaGkaya tayoH svarUpabhedamupadarzayatrAha jaimaNegatthAlaMbaNamapajjudAsaparikuMThiyaM cittaM / seya iva savvappayao taM saMsayarUvamannANaM // 183 // taM ciya sayatthaheU-vavattivAvAratapparamamAhaM / bhUyA-'bhUyavisesAyANa-ccAyAbhimuhamIhA // 184 // 1iMhA saMzayamAnaM kecit, na tat sako yadajJAnam / matijJAnAMzazvehA kathamajJAnaM sA yuktam // 182 // 2 yadanekArthAlambanamaparyudAsaparikuNThitaM cittam / zeta iva sarvAtmatastat saMzayarUpamazAnam // 183 // tadeva sadarthahetUpapattivyApAratatparamamogham / bhUtA-'bhUtavizeSA''dAna-tyAgAbhimukhamIhA // 15 // // 11 // 29SPSSSS Jan Education Internatio For Personal and Private Use Only INTww.jaineltrary.org
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhadvattiH / vize0 // 11 // yacittaM yanmano'nekArthAlambanamanekArthapratibhAsA''ndolitam , ata eva paryudasanaM paryudAso niSedho na tathA'paryudAso'niSedhastena, tathopalakSaNatvAdavidhinA ca parikuNThitaM jaDIbhUtaM sarvathA'vastunizcayarUpatAmApannam , kiMbahunA ? 'seya ivetyAdi ' zeta iva svapitIva sarvAtmanA na kizciccetayate, vastvapratipattirUpatvAt , tadevaMvidhaM cittaM saMzaya ucyata ityarthaH, taccA'jJAnam , vastvavabodharahitatvAditi / yat punastadeva ceto vakSyamANasvarUpaM tadIheti saMbandhaH / kathaMbhUtaM sat ? ityAha- "bhUyA-bhUyetyAdi ' bhUtaH kacid vivakSitapadeze sthANyAdiraH, abhUtastatrA'vidyamAnaH puruSAdiH, tAveva padArthAntarebhyo viziSyamANatvAd vizeSI, tayorAdAna-tyAgAbhimukhaM- bhUtArthavizeSopAdAnasyA'bhimukham , abhUtArthatyAgasyA'bhimukhamiti yathAsaMkhyena saMbandhaH / yataH kathaMbhUtam ? ityAha- sadarthahetUpapattivyApAratatparaM hetudvAreNedaM vizeSaNam- sadarthahetUpapattivyApAratatparatvAd bhUtA-'bhUtavizeSAdAna-tyAgAbhimukhamiti bhAvaH, tatra hetuH sAdhyArthagamakaM yuktivizeSarUpaM sAdhanam , upapattiH saMbhavaghaTanam-vivakSitArthasya saMbhavavyavasthApanam / tatazca hetuzcopapattizca hetUpapattI sadarthasya vivakSitapadeze'raNyAdau vidyamAnasya sthANvAderarthasya hetU-papattI sadarthahetUpapattI ladviSayo vyApAro ghaTanaM ceSTanaM sadarthahetU-papattivyApArastatastatparaM taniSThamiti smaasH| ata evA'moghamarthavalAyAtatvenA'viphalamAmithyAsvarUpam, tadevaMbhUtaM cetaH IhA'iti saMbandhaH kRta eva idamuktaM bhavati- kenacidaraNyadezaM gatena saviturastamayasamaye ISadavakAzamAsAdayati tamisra dUravartI sthANurupalabdhaH, tato'sya vimarzaH samutpannaH-kimayaM sthANuH, puruSo vA ? iti / ayaM ca saMzayatvAdajJAnam / tato'nena tasmin sthANau dRSTvA vallyArohaNam , pavilokya kAka-kAraNDava-kAdamba-kauzca-kIrazakuntakulanilayanam , kRtazcetAsa hetubyApAraH, yathA sthANurayam , vallyutsarpaNa-kAkAdinilayanopalambhAt / tathA saMbhavaparyAlocanaM ca vyadhAyi, tad yathA- astAcalAntarite savitari, prasarati cepattamisra mahAraNye'smin sthANurayaM saMbhAvyate, na puruSaH, zirakaNDUyana-kara-grIvAcalanAdestavyavasthApakahetorabhAvAt / IdRze ca pradeze'syAM velAyAM prAyastasyA'saMbhavAt / tasmAt sthANunAtra sadbhUtena bhAvyam , na puruSeNa / taduktam" araNyametat savitA'stamAgato na cA'dhunA saMbhavatIha mAnavaH / prAyastadetena khagAdibhAjA bhAvyaM smarArAtisamAnanAmnA" // 1 // etaccedRzaM cittaM ' IhA' ityucyate, nizcayAbhimukhatvena saMzayAduttIrNatvAt , sarvathAnizcaye'pAyatvaprasaGgena nizcayAdadhovartitvAca / iti saMzaye-hayoH prativizeSaH / / iti gAthAdvayArthaH // 183 // 184 // athA'pAya-dhAraNAgatavipratipattinirAcikIrSayA paramatamupadarzayannAha 15. cha. ja. 'cittaM saMzayarUpaM sN'| // 11 //
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 112 // Jain Education Internat 'keI tayaNavisAvaNayaNametaM avAyamicchanti / sanbhUyatthavisesAvadhAraNaM dhAraNaM beti // 185 // tacchabdasyA'nantaragAthokto bhUto'rthaH saMbadhyate, tasmAt tatra bhUtAd vidyamAnAt sthANvAderyo'nyastatpratiyogI tatrA'vidyamAnaH puruSAdistadvizeSAH ziraH kaNDUyana-calana-spandanAdayasteSAM purovartini sadbhUte'rthe'panayanaM niSedhanaM tadanyavizeSApanayanaM tadeva tanmAtram, apAyamicchanti, kecanA'pi vyAkhyAtAra:- apAyanamapanayanamapAya iti vyutpattyarthavibhramitamanaskA iti bhAvaH / avadhAraNaM dhAraNA iti ca vyutpatyartha bhramitAste dhAraNAM bruvate / kiM tat 1 ityAha- sadbhUtArthavizeSAvadhAraNaM sadbhUtastatra vivakSitapradeze vidyamAnaH sthANvAdirarthavizeSastasya 'sthANurevA'yaM' ityavadhAraNaM sadbhUtArthavizeSAvadhAraNamiti samAsaH // iti gAthArthaH // 185 // tadetad dUSayitumAha bres tayannavairegame o'vagamaNaM bhave bhUe / sambhUyasamaNNayao tadubhayao kAsai na doso || 186 // . 'bhUe ti ' tatra vivakSitapradeze bhUte vidyamAne'rthe sthANvAdau 'kAsai tti' kasyacit pratipattustadanyavyatirekamAtrAdavagamanaM nizcayo bhavati tasmAt sthANvAderyo'nyaH puruSAdirarthastasya vyatirekaH sa eva tadanyavyatirekamAtraM tasmAt sthANvAdyarthanizcayo bhavatItyarthaH; tadyathA- yato neha ziraHkaNDUyanAdayaH puruSadharmA dRzyanteH tataH sthANurevA'yamiti / kasyApi sadbhUtasamanvayataH - sadbhUtastatra pradeze vidyamAnaH sthANvAdirarthastasya samanvayato'nvayadharmaghaTanAd bhUte'rthe'vagamanaM nizcayo bhavet, yathA sthANurevA'yam, vallyutsarpaNavayonilayanAdidharmANAmihA'nvayAditi / kasyacit punastadubhayAdanvayavyatirekobhayAt tatra bhUte'rthe'vagamanaM bhavet tadyathAyasmAt puruSadharmAH ziraH kaNDUyanAdayo'tra na dRzyante, vallyutsarpaNAdayastu sthANudharmAH samIkSyante tasmAt sthANurevA'yamiti / na caivamanvayAt, vyatirekAt ubhayAd vA nizcaye jAyamAne kazcid doSaH, paravyAkhyAne tu vakSyamANanyAyena doSa iti bhAvaH // iti gAthArthaH / / 186 // kathaM punastadvayAkhyAne na doSaH 1, ityAha saio visobAo e vA hoMti paMca vatthUNi / AhevaM ciya cauhA maI tihA annahA hoi // 187 // 1 kecit tadanyavizeSApanayanamAtramapAyamicchanti / sadbhUtArthavizeSAvadhAraNaM dhAraNAM buvate 185 // 2 kasyacit tadanyavyatirekamAtrato'vagamanaM bhaved bhUte / sadbhUtArthasamanvayatastadubhayataH kasyacid na doSaH // 146 // 3. sarvo'pi ca so'pAyo bhede vA bhavanti paJca vastUni Ahevameva caturdhA matistridhA'nyathA bhavati // 187 // For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 112 //
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 113 // Jain Educations Internation yasmAd vyatirekAd, anvayAd, ubhayAd vA bhUtArthavizeSAvadhAraNaM kurvato yo'dhyavasAyaH sa sarvo'pyapAyaH prastutasthANvAdivastunizcayaH, na tu sadbhUtArthavizeSAvadhAraNaM dhAraNeti bhAvaH tasmAd na doSaH // Aha- nanu yathA mayA vyAkhyAyate - sadbhUtArthavizeSAvadhAraNaM dhAraNA, tathA kiM kazcid doSaH samupajAyate, yenAsstmIyavyAkhyAnapakSe idamitthamabhidhIyate 'na doSa:' iti / etadAzaGkayAha - ' bhee vetyAdi ' vAzabdaH pAtanAyAM gatArthaH, vyatireko'pAyaH, anvayastu dhAraNA, ityevaM matijJAnatRtIya bhedasyA'pAyasya bhede'bhyupagamyamAne paJca vastUni paJca bhedA bhavanti, 'AbhinivodhikajJAnasya' iti gamyate; tathAhi - avagrahe- hA upAya-dhAraNAlakSaNAzcatvAro bhedAstAvat tvayaiva pUritAH, paJcamastu bhedaH smRtilakSaNaH prApnoti- avicyuteH svasamAnakAlabhAvinyapAye'ntarbhUtatvAt, vAsanAyAstu smRtyantargatatvena vivakSitatvAt smRterananyazaraNatvAd mateH paJcamo bhedaH prasajyata iti bhAvaH // ' AhetyAdi ' punarapyAha paraH- nanu yathaiva mayA vyAkhyAyate vyatirekamukhena nizcayo'pAyaH, anvayamukhena tu dhAraNA, ityevameva caturbhA caturvidhA matirbhavati yuktito ghaTate / anyathA tu vyAkhyAyamAne- anvayavyatirekayordvayorapyapAyatve'bhyupagamyamAne ityarthaH / kim , ityAha- tridhA - avagrahe- hA 'pAyabhedatastribhedA matirbhavati, na punazcaturdhA, dhAraNAyA aghaTamAnakatvAditi bhAvaH // iti gAthArthaH // 187 // , kathaM punardhAraNAbhAvaH 1, ityAha harsara puNovaoge ya sA jao vAo / to natthi dhiI, bhaNNai idaM tadeveti jA buddhI // 188 // na sA'vAya mahiyA jao ya sA vAsaNAvisesAo / jA yA'vAyANantaramaviccuI sA dhiI nAma // 189 // anupayoge upayogoparame sati kA dhRtiH- kA nAma dhAraNA ? na kAcidityarthaH, idamuktaM bhavati iha tAvad nizzrayopAyamukhena ghaTAdike vastuni avagrahe- hA 'pAyarUpatayA'ntarmuhUrtapramANa evopayogo jAyate / tatra cADapAye jAte yA upayoga sAtatyalakSaNAvicyutirbhavatA'bhyupagamyate, sA'pAya evAntarbhUtA iti na tato vyatiriktA / yA tu tasmin ghaTAdyupayoge uparate sati saMkhyeyamasaM 15 1 kA'nupayoge dhRtiH punarupayoge ca sA yato'pAyaH ? / tato nAsti dhRtirbhaNyate idaM tadeveti yA buddhiH // 188 // nanu sA'pAyA'bhyadhikA yatazca sA vAsanAvizeSAt / yA cA'pAyAnantaramaviSyutiH sA dhRtirnAma // 189 // For Personal and Private Use Only bRhdvRttiH| // 113 // www.jainelltrary.org
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ ba vize0 // 114 // khyeyaM vA kAlaM vAsanA'bhyupagamyate,'idaM tadeva' itilakSaNA smRtizcAGgIkriyate, sA matyaMzarUpA dhAraNA na bhavati, matyupayogasya prAgevoparatatvAt / punarapi kAlAntaropayoge dhAraNA bhaviSyatIti cet , ityAha-'puNo ityAdi' kAlAntare punarjAyamAnopayoge'pi yA'nvayamukhopajAyamAnAdhyadhAraNarUpA dhAraNA mayeSyate, sA yato'pAya eva bhavatA'bhyupagamyate 'savvo vi ya so'vAo' ityAdivacanAt / tatastatrApi nAsti dhRtirdhAraNA, punarapyupayogoparame'pi pUrvoktayuktyaiva tadabhAvaH tasmAdupayogakAle'nvayamukhA'vadhAraNarUpAyA dhAraNAyAstvayA'nabhyupagamAt , upayogoparame ca matyupayogAbhAvAt , tadaMzarUpAyA dhAraNAyA aghaTamAnakatvAt tridhaiva bhavadabhimAyeNa matiH prApnoti, na caturdhA, iti puurvpkssaabhipraayH|| ____ atrottaramAha- 'bhaNNaItyAdi' bhaNyate'tra pratividhAnam / kim ?, ityAha- 'idaM vastu tadeva yat prAgupalabdhaM mayA' ityevaMbhUtA kAlAntare yA smRtirUpA buddhirupajAyate, nanviha sA pUrvapravRttAdapAyAd nirvivAdamabhyadhikaiva, pUrvapravRttA'pAyakAle tasyA abhAvAt : sAMpratApAyasya tu vastunizcayamAtraphalatvena pUrvAparadarzanAnusaMdhAnAdhyogAt / tatazca sA'nanyarUpatvAd dhRtirdhAraNA nAmati paryante saMvandhaH / yatazca yasmAca vAsanAvizeSAt-pUrvopalabdhavastvAhitasaMskAralakSaNAt tadvijJAnAvaraNakSayopazamasAnnidhyAdityarthaH, sA 'idaM tadeva' itilakSaNA smRtirbhavati / sA'pi vAsanA'pAyAdabhyadhikati kRtvA dhRtirnAma, itIhApi sNbndhH| 'jA yA'vAyetyAdi' yA cA'pAyAdanantaramavicyutiH pravartate sA'pi dhRti ma / idamuktaM bhavati- yasmin samaye 'sthANurevA'yam' ityAdinizcayasvarUpo'pAyaH pravRttaH, tataH samayAdUrdhvamapi 'sthANurevA'yam, sthANurevA'yam' ityavicyutA yA'ntarmuhUrta kvacidapAyapravRttiH sA'pyapAyA'vicyutiH prathamapravRttApAyAdabhyadhiketi dhRtirdhAraNA nAmeti / evamavicyuti-vAsanA-smRtirUpA dhAraNA tridhA siddhA bhavati / / atrAha kazcit- nanvavicyuti-smRtilakSaNau jJAnabhedI gRhItagrAhitvAd na pramANam , dvitIyAdivArA pravRttA'pAyasAdhyasya vastunizcayalakSaNasya kAryasya prathamavArA pravRttApAyenaiva sAdhitatvAt / na ca niSpAditakriye kamaNi tatsAdhanAyaiva pravartamAnaM sAdhanaM | zobhA vibharti, atiprasaGgAt- kuThArAdibhiH kRtacchedanAdikriyeSvapi vRkSAdiSu punastatsAdhanAya teSAM prvRttyaapteH| smRterapi pUrvottarakAlabhAvijJAnadvayagRhIta eva vastuni pravartamAnatayA kutaHprAmANyam / na ca vaktavyaM pUrvottaradarzanadvayA'nadhigatasya vastvekatvasya grahaNAt smRtiH pramANam , pUrvottarakAladRSTasya vastunaH kAlAdibhedena bhinnatvAt , ekatvasyaivA'siddhatvAditi / vAsanA tu kiMrUpA? iti vAcyam / saMskArarUpeti cet / ko'yaM nAma saMskAraH?-smRti-jJAnAvaraNakSayopazamovA, tajjJAnajananazaktirvA, tadvastuvikalpo vA ? iti 1 gAthA 187 / 2 gha. cha. ja, 'cyutyA yA / 19. Jan Education intem For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ary
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayI gatiH / tatrAdyapakSadvayamayuktam , jJAnarUpatvAbhAvAt , tadbhedAnAM ceha vicAryatvena prastutatvAt / tRtIyapakSo'pyayukta eva, saMkhyeyamasaMvize0 BkhyeyaM vA kAlaM vAsanAyA iSTatvAt , etAvantaM ca kAlaM tadvastuvikalpA'yogAt / tadevamavicyuti-smRti-vAsanArUpAyAkhividhAyA api dhAraNAyA aghaTamAnatvAt tridhaiva matiH prApnoti, na caturdhA // // 115|| atrocyate-yat tAvad gRhItagrAhitvAdavicyuteraprAmANyamucyate, tadayuktam , gRhItagrAhitvalakSaNasya hetorasiddhatvAt , anyakAlaviziSTaM hi vastu prathamapravRttA'pAyena gRhyate, aparakAlaviziSTaM ca dvitIyAdivArA pravRttA'pAyena / kizca, spaSTa-spaSTatara-spaSTatamabhinnadhamakavAsanAjanakatvAdapyavicyutipravRttadvitIyAdyapAyaviSayaM bastu bhinnadharmakameva, iti kathamavicyutegRhItagrAhitA ? / smRtirapi pUrvottaradarzanadvayAnadhigataM vastvekatvaM gRhNAnA na gRhItagrAhiNI / na ca vaktavyaM kAlAdibhedena bhinnatvAd vastuno naikatvam , kAlAdibhibhinnatve'pi sattva-prameyatva-saMsthAnarUpAdibhirekatvAt / vAsanApi smRti-vijJAnAvaraNakarmakSayopazamarUpA, tadvijJAnajananazaktirUpA ceSyate / sA ca yadyapi svayaM jJAnarUpA na bhavati, tathApi pUrvapravRttA'vicyutilakSaNajJAnakAryatvAt , uttarakAlabhAvismRtirUpajJAnakAraNatvAccopacArato jJAnarUpA'bhyupagamyate / tadvastuvikalpapakSastvanabhyupagamAdeva nirastaH / tasmAdavicyuti-smRti-vAsanArUpAyA dhAraNAyAH sthitatvAd na matesvaividhyam , kintu caturdhA seti sthitam / / iti gAthAdvayArthaH // 188 // 189 / / arthatAM svAbhimatAM dhAraNAM vyavasthApya paraM pratyAha taM icchaMtassa tuhaM vatthUNi ya paMca, necchamANasya / kiM hou sA abhAvo bhAvo nANaM va taM kayaraM ? // 19 // asmadabhimatAmanantarapratiSThitasvarUpAM tAM dhAraNAmicchatastava paJca vastUni- paJcA''bhinivodhikajJAnabhedAH prApnuvanti, apAyasyaikasyA'pi bhedadvayarUpatAbhyupagamena bhedacatuSTayasya tvayA'pi pUritatvAt , pazcamasya tu maduktasya dhAraNAlakSaNasya prasaGgAditi bhAvaH / athAsmadabhyupagatA dhAraNA tvayA neSyate, tarhi 'necchamANassa kiM hou ityAdi' tAM madabhyupagatAM dhAraNAmanicchato'matipadyamAnasya / tava sA madabhyupagatA dhAraNA kiM bhavatu-abhAvo- avastu, Ahokhid bhAvo- vastu ? iti vikalpadvayam / kizcAtaH? na tAvadabhAvaH,bhAvatvenA'nubhUyamAnatvAt / na ca tathA'nubhUyamAnasyA'bhAvatvamAdhAtuM zakyate, atiprasaGgAt-ghaTAdiSvapi tathAtvamApteH te'pi banubhavavazeneva bhAvarUpA vyavasthApyante / yadi cA'nubhavo'pyapramANam , tadA ghaTAdiSvapi bhAvarUpatAyAmanAzvAsa iti bhAvaH / atha bhAvo'sau, 1 tAmicchatastava vastUni ca paJca, necchataH / kiM bhavatu sA'bhAvo bhAvo jJAnaM vA tat katarat // 19 // 115 //
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhadvattiH / // 116 // tarhi vaktavyam- jJAnam , ajJAnaM vA / na tAvadajJAnam , cidrUpatayA'nubhUyamAnatvAt / atha jJAnam , tadapi mati-zrutA-'vadhi-mana:vize0 | paryAya-kevalebhyo jJAnAntarasyA'bhAvAt teSAM madhye katamat ? iti vAcyam / na tAvat zrutAdicatuSTayarUpam , anabhyupagamAt , tallakSaNA- 'yogAcca / matijJAnaM cet , tadapi nA'vagrahe-hA-pAyarUpam , tallakSaNAsaMbhavAt 'naNu sAvAyabbhahiyA' ityAdinA'pAyAbhyadhikatvena sAdhitatvAca / tasmAdanvaya-vyatirekAbhyAM nizcayaH sarvo'pyapAyaH, avicyuti-smRti-vAsanArUpA tu pArizeSyadvAreNaiva, iti sthitam / / iti gAthArthaH // 19 // tadevaM niruttarIkRto'pyavilakSitayA'nyena prakAreNAha tujhaM bahuyarabheyA bhaNai maI hoI dhiibahuttAo / bhaNNai na jAibheo iho majjhaM jahA tujhaM // 191 // atra prerako bhaNati / kim ?, ityAha- 'tujjhamityAdi' itthamAcArya ! tava bahutarabhedA matirbhavati / kutaH 1, ityAha- dhRterdhAraNAyA bahutvAd bahubhedatvAdityarthaH-dhAraNAyA ekasyA apyavicyuti-vAsanA-smRtilakSaNabhedatrayayuktatvAdavagrahe-hA-'pAyaiH saha SaDbhedA matiH prApnotIti bhAvaH / atra pratividhAnamAha- 'bhaNNaItyAdi bhaNyatetrottaram- jAteheMdo jAtibhedo vyaktipakSa ityarthaH, sa iha dhAraNAvicAre mama neSTo nAbhipretaH, kintu dhAraNAsAmAnyarUpA jAtireva mamA'bhipretA / kasya yathA?, ityAha- yathA taba 'avagrahaviSaye' iti zeSaH, idamuktaM bhavati- yathA'vagraho vyaJjanA-rthAvagrahabhedAdubhayarUpo'vagrahasAmAnyAdekastvayA'pISTaH, anyathA mateH paJcavidhatvapraFO saGgAt / tathA trirUpA'pi dhAraNA tatsAmAnyAdekarUpaiva; iti caturvidhaiva matiH, na bahutarabhedA // iti gAthArthaH / / 191 // etadeva bhAvayannAha sA bhinnalakkhaNA'vi hu dhiisAmanneNa dhAraNA hoi / jaha uggaho durUvo uggahasAmannao ekko // 192 // sA dhAraNA, avicyuti-vAsanA-smRtInAM bhinnakharUpatvena bhinnalakSaNA'pi satI dhAraNAsAmAnyAvyatirekAdekaiva bhavati; yathA'vagraho vyaJjanA-'rthAvagrahabhedAd dvirUpo'pyavagrahasAmAnyAvyatirekAdekaH parasyA'pi siddhaH, anyathA mateH paJcavidhatvApatteH // iti gAthArthaH // 192 // 1 gAthA 181 / 2 gha. cha. ja. 'kaarnnenaah'| 3 tava bahutarabhedA bhaNati matirbhavati etibahutvAt / bhaNyate na jAtibheda iSTo mama yathA tava // 19 // khA bhinmalakSaNA'pi khalu atisAmAnyena dhAraNA bhavati / yathA'vagraho dvirUpo'vagrahasAmAnyata ekaH // 192 // STERBAR raikolog // 116 // STRETRARASTRA Jan Education Internat For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.org
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 hou // 117 // tadevamavagrahAdibhedacatuSTayaviSayA nirAkRtAH sarvA api paravipratipattayaH, tannirAkaraNaprakrame cAnantaramavagraho dvirUpaH proktaH / sa ca kathaM dvirUpo bhavati ? ityAzaGkaca tadvirUpatAkathanavyAjena pUrva yAnyAbhinibodhikajJAnasyA'vagrahAdIni catvAri bhedavastUnyuktAni, teSveva madhye'vagrahaM tAvad vyAcikhyAsurAha tetthoggaho durUvo gahaNaM jaM hoi baMjaNa-tthANaM / vaMjaNao ya jamattho teNAIe tayaM vocchaM // 193 // tatrA'vagrahaNamavagraho dvirUpo yathA bhavati, tathA procyate / katham ?, ityAha- yad yasmAd grahaNaM vyaJjanA-'rthayoreva bhavet , anyasya grAhyasyA'bhAvAt / tatazca viSayadvaividhyAdavagraho dvividha iti bhaavH| aparaM ca, yadyasmAt kAraNAd vakSyamANanyAyena prApyakAriSvindriyeSu vyaJjanato- vyaJjanAvagrahAdanantarameva, artho- arthAvagraho bhavati, tenA''dau prathamatastakaM vyaJjanAvagrahameva vakSye // iti gAthArthaH // 193 // tatra vyaJjanaM tAvat kimucyate ?, ityAha jijai jeNattho ghaDo vva dIveNa vaMjaNaM taM ca / uvagaraNidiyasadAipariNayaddavvasaMbaMdho // 194 // vyajyate prakaTIkriyate'rtho yena, dIpeneva ghaTaH, tad vyaJjanam / kiM punastat ?, ityAha- 'taM cetyAdi' tacca vyaJjanamupakaraNendriyazabdAdipariNatadravyasaMbandhaH- indriyaM dvividham- dravyendriyaM, bhAvendriyaM ca / tatra nirdRtyu-pakaraNe dravyendriyam , labdhyu-payogI bhAvendriyam / nirvRttizca dvidhA- aGgulAsaMkhyeyabhAgAdimAnoM kadambakusumagolaka-dhAnyamasUra-kAhalA-kSurapAkAramAMsagolakarUpA, zarIrAkArA ca zrotrAdIndriyANAM paJcAnAmapi yathAsaMkhyamantarnittiH, karNazaSkulikAdirUpA tu bahinirvRttiH / tatra kadambakusumagolakAkAramAMsakhaNDAdirUpAyA antanivRtteH zabdAdiviSayaparicchedaheturyaH zaktivizeSaH sa upakaraNendriyam , zabdAdizca zrotrAdIndriyANAM viSayaH, AdizabdAd rasa-gandha-sparzaparigrahaH, tadbhAvena pariNatAni ca tAni bhASAvargaNAdisaMbandhIni dravyANi ca zabdAdipariNatadravyANi, upakaraNendriyaM ca zabdAdipariNatadravyANi ca, teSAM parasparaM saMbandha upakaraNendriya-zabdAdipariNatadravyasaMbandhaH eSa tAvad vyaJjanamucyate / aparaM cendriyeNA'pyarthasya vyajyamAnatvAt tadapi vyaJjanamucyate / tathA zabdAdipariNatadravyanikurambamapi vyajyamAnatvAd vyaJja Ma||117 // 1 cha. 'kathaM hi dvi' / 2 sannA'vagraho dvirUpo grahaNaM yadbhavati vyaJjanA-'rthayoH / vyaJjanatazca yadarthastenAdau taka vakSye // 193 / / 3 vyajyate yenA'rtho ghaTa iva dIpena vyajanaM tacca / upakaraNendriyazabdAdipariNatanyasaMbandhaH // 19 // 4 ja. 'mAnaka / Jan Education Internat For Personal and Private Use Only EMHwww.jaineltrary.org
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ samA vize0 // 118 // D namabhidhIyata iti / evamupalakSaNavyAkhyAnAt tritayamapi yathoktaM vyaJjanamavagantavyam / tatazcendriyalakSaNena vyaJjanena zabdAdipariNatadravyasaMbandhakharUpasya vyaJjanasyA'vagraho vyaJjanAvagrahaH, athavA tenaiva vyaJjanena zabdAdipariNatadravyAtmakAnAM vyaJjanAnAmavagraho vyaJjanAvagrahaH; ityubhayatrA'pyekasya vyaJjanazabdasya lopaM kRtvA smaasH|| iti gAthArthaH // 194 // atrA''kSepaM, parihAraM cAbhidhitsurAha aNNANaM so bahirAiNaM va tkaalmnnuvlNbhaao| na tadaMte tatto cciya uvalaMbhAo tao nANaM // 195 // sa vyaJjanAvagraho'jJAnaM jJAnaM na bhavati, tasyopakaraNendriya-zabdAdipariNatadravyasaMbandhasya kAlastatkAlastasmin jJAnasyAnupalambhAt svasaMvedanenA'saMvedyamAnatvAt / badhirAdInAmiva- yathA hi badhirAdInAmupakaraNendriyasya zabdAdiviSayadravyaiH saha saMbandhakAle na kimapi jJAnamanubhUyate, ananubhUyamAnatvAcca tannAsti, tathehA'pIti bhAvaH // atrottaramAha- 'na tadaMte ityAdi' nAsau jaDarUpatayA jJAnarUpeNA'nanubhUyamAnatvAdajJAnam , kiM tarhi ?, sako'sau vyaJjanAvagraho jJAnameva / kutaH?, tadante- tasya vyaJjanAvagrahasyAnte, tata eva jJAnAtmakasyArthAvagrahopalambhasya bhAvAt , tathAhi- yasya jJAnasyAnte tajjJeyavastUpAdAnAt tata eva jJAnamupajAyate tajjJAnaM dRSTam , yathArthAvagrahaparyante tajjJeyavastUpAdAnata IhAsadbhAvAdarthAvagraho jJAnam , jAyate ca vyaJjanAvagrahasya paryante tajjJeyavastUpAdAnAt tata evArthAvagrahajJAnam , tasmAd vyaJjanAvagraho jJAnam / / iti gAthArthaH / / 195 // tadevaM vyaJjanAvagrahe yadyapi jJAnaM nAnubhUyate, tathApi jJAnakAraNatvAdasau jJAnam , ityevaM vyaJjanAvagrahe jJAnAbhAvamabhyupagamyoktam / sAMprataM jJAnAbhAvo'pi tatrA'siddha eveti darzayannAha tekAlammi vi nANaM tattharitha taNuM ti to tamavvattaM / bahirAINaM puNa so annANaM tadubhayAbhAvA // 196 // tatkAle'pi tasya vyaJjanasaMvandhasya kAle'pi tatrA'nupahatendriyasaMbandhini vyaJjanAvagrahe jJAnamasti, kevalamekatejo'vayavaprakAzavata tanu-atIvA'lpamiti; ato'vyaktaM svasaMvedanenApi na vyajyate / yadyavyaktam , kathaM tadastIti jJAyate ? iti cet / mA tvariSThAH, 'jaii vaNNANamasaMkhejjasamaisaddAidavvasabbhAve' ityAdinA'nantarameva tadastitvayuktervakSyamANatvAt / dRSTAnte tu jJAnAbhAve'vipratipatti 1 ajJAnaM sa badhirAdInAmiva tatkAlamanupalambhAt / na tadante tata evopalambhAt sako jJAnam // 195 // 2 tatkAle'pi jJAnaM tanA'sti tanu ityatastadavyaktam / badhirAdInAM punaH so'jJAnaM tadubhayAbhAvAt // 196 // 3 gAthA 200 / HD||118 // For Peso Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 119 // riti darzayannAha-badhirAdInAm , AdizabdAdupahataghrANAdIndriyANAM punaH sa dhyaJjanAvagraho'jJAnaM jJAnaM na bhavatItyatrAvipatipattireva / kutaH, ityAha- tacca tadubhayaM ca tadubhayaM tasyA'bhAvAjjJAnakAraNatvAbhAvAt , avyaktasyA'pi ca jJAnasyA'bhAvAt // iti gAthArthaH // 196 // ___ atha punarapyAkSepa, parihAraM cAbhidhitsurAha kehamavvattaM nANaM ca sutta-mattAisuhumaboho vva / suttAdao sayaM vi ya vinnANaM nAvabujjhati // 197 // paraH sAsUyamAha- nanu kathaM 'jJAnam , avyaktaM ca' ityucyate ? tamaH-prakAzAdyabhidhAnavad viruddhatvAd nedaM vaktuM yujyata iti bhAvaH / atrottaramanantaramevoktam- ekatejo'vayavaprakAzavat sUkSmatvAdavyaktam / atha punarapyucyate- supta-matta-mRJchitAdInAM mUkSmabodhavadavyaktaM jJAnamucyata iti na doSaH / suptAdInAM tadAtmIyajJAnaM khasaMviditaM bhaviSyatIti cet / naitadevamityAha- suptAdayaH svayamapi tadAtmIyavijJAnaM nA'vabudhyante na saMvedayanti, atisUkSmatvAt // iti gAthArthaH // 197 // Aha- yadi tairapi suptAdibhistadAtmIyajJAnaM na saMvedyate, tarhi tat teSAmastItyetat kathaM lakSyate ?, ityAha laikkhijai taM simiNAyamANavayaNadANAiciTThAhiM / jaM nAmaipuvAo vijaMte vayaNaciTThAo // 198 // tat suptAdInAM jJAnamastitvena lakSyate / kutaH?, svamAyamAnavacanadAnAdiceSTAbhyaH, suptAdayo'pi hi svamAyamAnAdyavasthAyAM kecit kimapi bhASamANA dRzyante, zabditAzcaughato vAcaM prayacchanti, saMkoca-vikocA-'GgabhaGga-jRmbhita-kUjita-kaNDUyanAdiceSTAzca kurvanti, na ca tAste tadA vedayante, nApi ca prabuddhAH smaranti / tarhi kathaM tacceSTAbhyasteSAM jJAnamastIti lakSyate ?, ityAha- 'jamityAdi' yad yasmAt kAraNAd nA'matipUrvAstA vacanAdiceSTA vidyante, kintu matipUrvikA eva, anyathA kASThAdInAmapi tatprasaGgAt / atastAbhyastata teSAmastIti lakSyata eva, dhUmAdagniriva // iti gAthArthaH // 198 // Aha- nanvAtmIyamapi ceSTitaM kiM kazcid na jAnAti, yena suptAdInAM svaceSTitA'saMvedanamucyate ?, ityAzaGkyAha // 19 // 1 kathamanyaktaM jJAnaM ca supta-mattAdisUkSmabodha iva / suptAdayaH svayamapi ca vijJAnaM nAvabudhyante // 197 // 2 lakSyate tat svapnAyamAnavacanadAnAdiceSTAbhyaH / yad nA'matipUrvA vidyante vacanaceSTAH / / 198 //
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 120 // Jain Education Internat jagganto vi na jANai chaumattho hiyayagoyaraM savvaM / jaM tajjhavasANAI jamasaMkhejjAI divaseNa // 199 // hRdayaM mano gocaraH sthAnaM yasya tad hRdayagocaraM 'adhyavasAyanikurambaM' iti gamyate, tajjAgradapi cchadmasthaH sarvamaparizeSaM na jAnAti na saMvedayate, AstAM punaH suptaH / kutaH 1, ityAha- adhyavasAnAni - adhyavasAyasthAnarUpANi kevaligamyAni sUkSmANi yata ekenA'pyantarmuhUrtenA'saMkhyeyAni yAntyatikrAmanti, kiM punaH sarveNApi divasena ? / na caitAni cchadmasthaH sarvANyapi saMvedayate / tatazca yathaitAni cchadmasthairasaMvedyamAnAnyapi kevalidRSTatvAt saccenA'bhyupagamyante, tathA vyaJjanAvagrahajJAnamapi // iti gAthArthaH // 199 // Aha- nanu suptAdInAM jJAnaM vacanAdiceSTAbhyo gamyata ityuktam, tattAvadabhyupagacchAmaH vyaJjanAvagrahe tu jJAnarUpatAgamakaM liGgaM na kiJcidupalabhAmahe, ato jaDarUpatvAd nAsau jJAnamiti brUmaH, ityAzaGkayAha jaii va NANamasaMkhejjasamaimaddAidavyasanbhAve / kiha cairamasamayasaddAidavyaviNNANasAmatthaM ? // 200 // vAzabdaH pAtanAsUcakaH, sA ca kRtaiva / tatazca hanta ! yadyajJAnaM vyaJjanAvagrahaH / ka sati ?, ityAha- asaMkhyeyasamayazabdAdidravyasadbhAve'pi sati, ityapizabdo gamyate / kathaM tahiM caramasamayazabdAdidravyANAM vijJAnajananasAmarthyam ? na kathaJcidityarthaH / idamuktaM bhavati - vyaJjanAvagrahe tAvat pratisamayamasaMkhyeyAn samayAn yAvacchrotrAdIndriyaiH saha zabdAdiviSayadravyANi saMbadhyante / tatazca yadyasaMkhyeyasamayAn yAvacchrotrAdIndriyaiH saha zabdAdiviSayadravya saMbandhasadbhAve'pi sati vyaJjanAvagraharUpaM jJAnaM nAbhyupagamyate, kathaM tarhi caramasamaye zrotrAdIndriyaiH saha saMbaddhAnAM zabdAdiviSayadravyANAM pareNA'pyarthAvagrahalakSaNavijJAnajananasAmarthyamiSyate, tadabhyupagantuM na yujyata iti bhAvaH / yadi hi zabdAdiviSayadravyANAM zrotrAdIndriyaiH saha saMbandhe AdyasamayAdevA''rabhya jJAnamAtrA kAcit pratisamayamAvirbhavantI nAbhyupagamyate, tarhi caramasamaye'pyekasmAdevaiSA na yujyate, tathA ca satyarthAvagrahAdijJAnAnAmapyanudayaprasaGgaH // iti gAthArthaH // 200 // 1 jAgradapi na jAnAti cchadmastho hRdayagocaraM sarvam / yat tadadhyavasAnAni yadasaMkhyeyAni divasena // 199 // 2 eke tu yathA jalakaNairdvitriH siko'pyabhinavaH zarAvo nArdrIbhavati, punaH punaH sicyamAnastu zanaistimyatiH evamindriyairarthA gRhyamANA vyAdisamayeSu na vyaktIbhavanti, punaH punaravagrahe tu tathA syuH, iti vyaktAvagrahAt prAgavyaktAvagrahaH, eva vyaJjanAvagrahaH, avyaktaM vastu ca vyaJjanam iti sAdhayanti / etacca na yuktam, sarvaviSayiviSayANAM vyaktAvyaktatvAt tathA ca darzanavat sarvendriyebhyo'pi vyaJjanAvagrahaH syAt, na caitat sAMpratam, "na cakSuranidriyAbhyAm (tasvArtha0 1-19 ) iti sUtreNa tasya sarvendriyAjanyatyAt, ityapi draSTavyam // 3 yadi vA'jJAnamasaMkhyeyasamayazabdAdidravyasadbhAve / kathaM caramasamayazabdAdivyavijJAnasAmarthyam ? // 200 // 4 gha. cha. ja. 'carima' / For Personal and Private Use Only vRhadvRttiH / 60 // 120 // www.jainelltrary.org
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 bRhadvRttiH / // 12 // tathAhi__savvahA na vIsuM savvesu vi taM na reNutallaM va / patteyamaNicchaMto kahamicchAsa samudae nANaM ? // 201 // yad vastu sarvathA sarvaprakArairviSvak pRthag nAsti tat samudAye'pi nA'bhyupagantavyam , yathA reNukaNanikare pratireNukamavidyamAnaM tailam / evaM cet , tarhi tvamapi pratyekamanicchan kathaM samudaye jJAnamicchasi / idamuktaM bhavati- yadIndriyaviSayasaMbandhasya prathamasamayAdArabhya vyaJjanAvagrahasaMbandhino'saMkhyeyAn samayAn yAvat pratisamayaM puSTimAbibhratI jJAnamAA kAzcidapi necchAsa, tarhi caramasamayazabdAdiviSayadravyasaMbandhena saMpUrNa samudAye'pi kathaM tAmicchasi ?- caramasamayazabdAdiviSayadravyasaMbandhe yadarthAvagrahajJAnamabhyupagamyate, tadapi pratyekamasaccaramasikatAkaNe tailavad na prAmotIti bhAvaH / tasmAt tileSu tailavat sarveSvapi samayeSu pratyekaM yacca yAvacca jJAnamastIti pratipattavyam // iti gAthArthaH // 201 // kiJca samudAe jai NANaM desUNe samudae kahaM natthi / samudAe vA'bhUyaM kaha dese hoja taM sayalaM ? // 202 // samudAyavAnavAdin ! yadi viSayadravyasaMbandhasamayAnAmasaMkhyeyAnAM samudAye jJAnamarthAvagrahalakSaNamabhyupagamyate, tarhi caramasamayalakSaNo yo'sau dezastena nyUne samudAye-caramaikasamayoneSvasaMkhyAteSu samayeSvityarthaH, tat kathaM nAsti', smstyev,prmaannoppnntvaat| tathAhi- sarveSvapi zabdAdidravyasaMbandhasamayeSu jJAnamastIti pratijAnImahe, jJAnopakArizabdAdidravyasaMbandhasamayasamudAyaikadezatvAditi hetuH, arthAvagrahasamayavaditi dRssttaantH| atrAha- nanu zabdAdiviSayopAdAnasamayasamudAye jJAnaM kenA'bhyupagamyate, yena samudAyaikadezatvAt prathamAdisamayeSu sarveSvapi tat pratijJAyate, mayA okasminneva caramasamaye zabdAdidravyopAdAne jJAnaprasava iSyate, ityAzaGkayAha- 'samudAe vA'bhUyamityAdi ' cazabdo vAzabdo vA pAtanAyAm , sA ca kRteva / tatra yadyekasminneva caramasamaye jJAnamabhyupagamyate , tadA'sau sarvasamayasamudAyApekSayA tAvadekadeza eva / tatazcAnenekadezenone zeSasamayasamudAye yadabhUtaM jJAnaM tatkathaM hanta ! caramasamayalakSaNe deze'kasmAdeva sakalamakhaNDaM bhavet , apramANopapannatvAt ?; tathAhi- naikasmiMzvaramazabdAdidravyopAdAnasamaye jJAnamupajAyate, ekasamayamAtra 1 yat sarvadhA na viSvak sarveSvapi tad na reNutailamiva / pratyekamanicchan kathamicchasi samudaye jJAnam ? // 201 // 2 ka. cha. 'bdAdidra' / 1 samudAye yadi jJAna dezone samudaye kathaM nAsti / samudAye vA'bhUtaM kathaM deze bhavet tat sakalam // 202 // // 121 //
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 122 // zabdAdidravyopAdAnAt, vyaJjanAvagrahA''dyasamayavaditi / syAdetat, caramasamaye'rthAvagrahajJAnamanubhavapratyakSeNA'pyanubhUyate, tataH pratyakSavirodhinIyaM pratijJA / tadayuktam , 'caramasamaya eva samagraM jJAnamutpadyate' itibhavatpatijJAtasyaiva pratyakSavirodhAt, caramatantau samastapaTotpAdavacanavat / tathA, sarveSvapi zabdAdidravyasaMvandhasamayeSu jJAnamastItyAdipUrvoktAnumAnavirodhazca bhavatpakSasya // iti gAthArthaH / / 202 // tasmAt kimiha sthitam ? , ityAha taMtU paDovagArI na samattapaDo ya, samudiyA te u| savve samattapaDao taha nANaM savvasamaesu // 203 // yathaikastantuH paTopakArI vartate, tamantareNA'pi samagrasya tasyA'bhAvAt , na cAsau tanturetAvatA samastaH paTo bhavati, paTaikadezatvAt tasya, samuditAH punaste tantavaH sarve samastapaTavyapadezabhAjo bhavanti; tathAnApi sarveSvapi samuditeSu samayeSu jJAnaM bhavati, naikasmizcaramasamaye / tatazcArthAvagrahasamayAt pUrvasamayeSu tadeva jJAnamatIvA'sphuTaM vyaJjanAvagraha ucyate; caramasamaye tu tadeva kizcitsphuTatarAvasthAmApannamarthAvagraha iti vyapadizyate / ato yadyapi supta-matta-mUcchitAdijJAnasyeva vyaktaM tathAvidhaM vyaJjanAvagrahajJAnasAdhakaM liGga nAsti, tathApi yathoktayuktito vyaJjanAvagrahe siddhaM jJAnam // iti gAthArthaH // 203 // tattva-bheda-paryAyaiAkhyA , tatra tattvaM vyaJjanAvagrahasya svarUpamuktam / atha tasya bhedAn nirUpayitumAha nayaNa-maNovajidiyabheyAo vaMjaNoggaho cauhA / uvaghAyA-guggahao jaM tAI pattakArINi // 204 // sa ca vyaJjanAvagrahazcaturdhA bhavati / kutaH ?, ityAha- nayana-manovarjendriyabhedAt / idamuktaM bhavati-viSayasya, indriyasya ca yaH parasparaM saMbandhaH prathamamupazleSamAtram / tayaJjanAvagrahasya vissyH| sa ca viSayeNa sahopazleSaH prApyakAriSveva sparzana-rasana ghrANa-zrotralakSaNeSu caturindriyeSu bhavati, na tu nayana-manasoH / ataste varjayitvA zeSasparzanAdIndriyacatuSTayabhedAccaturvidha eva vyaJjanAvagraho bhavati / nanvindriyatve tulye'pi keyaM mukhaparIkSikA- yaccaturyu sparzanAdIndriyeSu so'bhyupagamyate,nAnyatra ?, ityAha- 'uvaghAyetyAdi yad yasmAt tAnyeva sparzana-rasana-ghrANa-zrotralakSaNAni catvArIndriyANi prAptakArINi, na tu nayana-manasI / tato yathoktendriyacatuSkabhedAcaturvidha evA'sau bhavati, iti kAtra mukhaparIkSikA ? iti / tatra viSayabhUtaM zabdAdikaM vastu prApta saMzleSadvAreNA''sAditaM kurvanti paricchinda 1 tantuH paTopakArI na samastapaTazca, samuditAste / sarve samastapaTakastathA jJAvaM sarvasamayeSu // 203 // 2 ja, 'sarve'pi sa' / 3 nayana-manovarjendriyabhedAd vyaJjanAvagrahazcaturthA / apaghAtA-'nugrahato yat tAni prAptakArINi // 20 // 4 gha. cha. 'ytvtulytve'pi'| // 122 // PAGASCAR For Pesos and Private Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 bRhadvattiH / // 123 // bAlakahara ntIti prAptakArINi prApyakArINi spRSTArthagrAhiNItyarthaH / kutaH punaretAnyeva prApyakArINi ?, ityAha- upaghAtazcAnugrahazcopaghAtA'nugrahI tayordarzanAt- karkazakambalAdisparzane, trikaTukAdyAsvAdane, azucyAdipudgalA''ghANe, bheryAdizabdazravaNe, tvakSaNanAApaghAtadarzanAt candanA-GganA-haMsatUlAdisparzane, kSIra-zarkarAdhAsvAdane,karpUrapudgalAdyAghANe, mRdu-mandrazabdAdyAkarNane tu shaityaadynugrhdrshnaadityrthH| nayanasya tu nizitakarapatra-sellu-bhallAdivIkSaNe'pi pATanAyupaghAtAnavalokanAt, candanA-guru-karpUrAdyavalokane'pi zaityAdyanugrahAnanubhavAtH manasastu bayAdicintane'pi dAhAyupaghAtA'darzanAt, jala-candanAdicintAyAmapi ca pipAsopazamAdyanugrahAsaMbhavAcca / / iti gAthArthaH // 20 // atra paraH prAhajujjai pattavisayayA pharisaNa-rasaNe na sotta-ghANesu / giNhaMti savisayamio jaM tAiM bhinnadesaM pi // 205 // prAptaH spRSTo viSayo grAhyavasturUpo yayoste prAptaviSaye tayorbhAvaH prAptaviSayatA sA yujyate ghaTate / kasmin?, ityAha- sparzanaM ca rasanaM ceti samAhAradvandvastasmin , sparzana-rasanendriyadvaya ityrthH| anabhimatapratiSedhamAha-na zrotra-ghrANayoH prAptaviSayatA yujyate, yad yasmAt kAraNAdito vivakSitAt svadezAd bhinnadezamapi svaviSayamete gRhItaH, asyA'rthasyA'nubhavasiddhatvAt , na hi zabdaH kazcicchroprendriye pravizannupalabhyate, nApi zrotrendriyaM zabdadeze gacchat samIkSyate / na cAbhyAmanyenA'pi prakAreNa viSayasparzanaM ghaTate, 'dUra eSa kasyA'pi zabdaH zrUyate' ityAdijanoktizca zrUyate / karpUra-kusuma-kuGkumAdInAM tu dUrasthAnAmapi gandho nirvivAdamanubhUyate, dRzyate ca / tasmAcchotra-ghrANayoH prAptaviSayatA na yujyata eva // iti gAthArthaH // 205 // atrocyatepAvaMti sadda-gandhA tAI gaMtuM sayaM na giNhanti / jaM te poggalamaiyA sakkiriyA vAuvahaNAo // 206 // dhUmo vva, saMharaNao dArANuvihANao viseseNaM / toyaM va niyaMbAisu paDighAyAo ya vAu vva // 207 // vyAkhyA- 'pAvaMti sadda-gandhA tAI ti' zabda-gandhau kartRbhUtau, te zrotra-ghANendriye karmatApanne, anyata Agatya prApnutaH spRzata 1 yujyate prAptaviSayatA sparzana-rasane na zrotra-prANayoH / gRhItaH svaviSayamito yat te minadezamapi // 205 // 2 gha. cha. ja. 'soya-yA '13 ka. ga. 'kuma-kusumAdI' / 4 prApnutaH zabda-gandhI te gatvA svayaM na gRhnniitH| yat tau pudgalamayI sakriyo vAyuvAnAt // 206 // dhUma iva, saMharaNato dvArAnuvidhAnato vizeSeNa / toyamiva nitambAdiSu pratighAtAca vAyuriva // 20 // // 123 // Educan For Personal Private Use Only www.jaineitrary.org
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 // 124 // iti pratijJA / anabhimatamakArapratiSedhamAha- 'gaMtu sayaM na giNhati ti 'tAI' ityatrApi saMbadhyate / tatazca te zrotra-ghrANe kartRbhUte punaH svayaM zabda-gandhadezaM gatvA na gRhItaH 'zabda-gandhau'iti vibhaktivyatyayena saMbadhyete , Atmano'vAhyakaraNatvAt zrotra-prANayoH, sparzanarasanavaditi / nanu zabda-gandhAvapi zrotra-ghrANe kutaH prApnutaH 1, ityAha- 'jaM te poggalamaiyA sakkiriya tti' yad yasmAtkAraNAt tau zabda-gandhau sakriyau gatyAdikriyAvantau, tasmAdanyata Agatya zrotra-ghrANe prApnutaH / kathambhUtau santau sakriyau tau , ityAhapudgalamayau / yadi punarapaudgalikatvAdamRtau syAtAm , tadA yathA jainamatena sakriyeSvAkAzAdiSu gatikriyA nAsti, tathaitayorapi na syAt, ityAlocya pudgalamayatvavizeSaNamakAri, pudgalamayatve sati sakriyAviti bhAvaH / yaccaivambhUtam , tatra gatikriyA'styeva, yathA pudgalaskandheSviti // Aha- nanu pudgalamayatve'pi sati zabda-gandhayotikriyA'stIti kuto nizcIyate ?, ityAha- 'vAuvahaNAo dhUmo vva tti' vAyunA vahanaM nayanaM vAyuvahanaM tasmAt / idamuktaM bhavati- yathA pavanapaTalenohyamAnatvAd dhRmo gatikriyAvAn , evaM zabda-gandhAvapi tenohyamAnatvAt tadvantau / tathA, saMharaNato gRhAdipu piNDIbhavanAd dhUmavadeva kriyAbhAjI tau / tathA, vizeSeNa dvArAnuvidhAnatastoyavat tadvantAvetau / tathA, parvatanitambAdiSu pratighAtAt pratiskhalanAd vAyuvadetau gatikriyA''zrayau / / iti gaathaadvyaarthH||206||207|| hetvantareNA'pi zabda-gandhayoH sayuktikaM gatikriyAvatvaM samarthayannAha giNhaMti pattamatthaM uvaghAyA-guggahAvaladdhIo / bAhijja-pUi-nAsArisAdao kahamasaMbaDhe ? // 208 // . prAptamanyata AgatyAtmanA saha saMbaddhaM zabda-gandhalakSaNamartha gRhNItaH 'zrotra-ghrANendriye' iti gamyate / etena zabda-gandhayorAgamanakriyA pratijJAtA bhavati / kutaH prAptameva gRhItaH 1, ityAha- upaghAtazcAnugrahazcapighAtA-'nugrahI tayorupalabdheH, tathAhi-bheyodimahAzabdapraveze zrotrasya bAdhiryarUpa upaghAto dRzyate, komalazabdazravaNe tvanugrahaH, ghrANasyA'pyazucyAdigandhapraveze pUtirogA-' vyAdhirUpa upaghAto'valokyate, karpUrAdigandhapraveze tvanugrahaH / zabda-gandhAsaMbandhe'pi zrotra ghrANayoretAvanugraho-paghAtau bhaviSyata iti cet, ityAha'bAhijjetyAdi ' bAdhirya ca pUtizca nAsAkothalakSaNo rogavizeSaH, nAsAsi ca, tAni AdiryeSAM zeSopaghAtA-'nugrahANAM te tathAbhUtAH kathaM ghAmupagaccheyuH / ka sati ?, ityAha- asaMbaddhe svahetubhUte zabda-gandhalakSaNe 'vastuni' iti gamyate / idamuktaM bhavati-zrotraghANAbhyAM saha saMbaddhA eva zabda-gandhAH svakAryabhUtaM bAdhiryAApaghAtam , anugrahaM vA janayitumalam , nA'nyathA, sarvasyA'pi tajjanana TO // 124 // pApratiprasaGgAt // iti gaathaarthH|| 208 // ja. 'thA jina' / 2 gRhNItaH prAptamarthamupaghAtA-nugrahopalabdheH / bAdhirya-pUti-nAsArzaAdayaH kathamasaMbaddhe ! // 20 // Jan Education Inter For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ory
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRhadattiH / tadevaM sparzana-rasana-ghrANa zrotrANAM prApyakAritvaM samarthitam ; sAMprataM 'nayaNa-maNovajiMdiyabheyAo' ityAdinA sUcitaM vize0 nayana-manasoramApyakAritvamabhidhitsurnayanasya tAvadAha loyaNamapattavisayaM maNo vva jamaNuggahAisuNNaM ti / jala-sUrAloyAisu dIsaMti annuggh-vighaayaa||209|| // 125 // amApto'saMbaddho'saMzliSTo viSayo grAhyavasturUpo yasya tadaprAptaviSayaM locanam , aprApyakArItyarthaH, iti pratijJA / kutaH ?, ityAhayad yasmAdanugrahAdizUnyam, AdizabdAdupaghAtaparigraha:- grAhyavastukRtAnugraho-paghAtazUnyatvAdityarthaH, ayaM ca hetuH| manovaditi dRssttaantH| - yadi hi locanaM grAhyavastunA saha saMbadhya tatparicchedaM kuryAt , tadA'gnyAdidarzane sparzanasyeva dAhAyuSaghAtaH syAt / komalatulyAyava lokane tvanugraho bhavet , na caivam , tasmAdapApyakAri locanamiti bhAvaH / manasyaprApyakAritvaM parasyA'siddham , iti kathaM tasya dRSTAnta tvenopanyAsaH? iti cet / satyam , kintu vakSyamANayuktibhistatra tat siddham , iti nizcitya tasyeha dRSTAntatvena pradarzanam , ityadoSaH / R atha paro hetorasiddhatAmudbhAvayannAha- 'jala-mUretyAdi' AdizabdaH, Alokazabdazca pratyekamabhisaMvadhyate / tatazca jalAdInAmAloke | locanasyA'nugraho dRzyate, sUrAdInAM tvAloke upaghAta iti / ato 'anugrahAdizUnyatvAt' ityasiddho heturityarthaH / idamuktaM bhavati jala-ghRta-nIlavasana-vanaspatI-ndumaNDalAyavalokanena nayanasya paramAzvAsalakSaNo'nugrahaH samIkSyate; sUra-sitabhittyAdidarzane tu jalavigalanAdirUpa upaghAtaH saMdRzyata iti / ataH kimucyate- jamaNuggahAisuNNaM ti' // iti gAthArthaH // 209 // atrottaramAha Dejjeja pAviuM ravikarAiNA pharisaNaM va ko doso ? / maNeja aNuggahaM piva uvaghAyAbhAvao sommaM // 21 // ayamatra bhAvArtha:- asmadabhiprAyA'nabhijJo'prastutAbhidhAyI paraH, na hi vayametad brUmo yaduta-cakSuSaH kuto'pi vastunaH sakAzAt kadAcit sarvathaivAnugraho-pAghAtau na bhavataH / tato ravikarAdinA dAhAdyAtmakenopaghAtavastunA paricchedAnantaraM pazcAcciramavalokayataH pratipattuzcakSuH pApya samAsAdya sparzanendriyamiva dahyeta-dAhAdilakSaNastasyopaghAtaH kriyetetyarthaH / etAvatA cAApyakAricakSurvA| dinAmasmAkaM ko doSaH 1 na kazcit , dRSTasya bAdhitumazakyatvAditi bhAvaH / tathA yat svarUpeNaiva saumyaM zItalaM zItarazmi vA jala 1 gAthA 204 / 2 locanamaprAptAviSayaM mana iva yavanugrahAdizUnyAmiti / jala-sUrAlokAdiSu pazyete anugraha-vidhAtau // 209 // 3 dahyeta prApya ravikarAdinA sparzanAmiva ko doSaH / manyetAunugrahamivopaghAtAbhAvataH saumyam // 21 // COOPPER // 125 // Jan Education Inter For Personal and Private Use Only www.jaineitrary.ary
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhadvattiH / vize0 // 126 // PIPPIPEPARACHNPAPSPAPARIHARIPPROACHARIRIDINDIADRISTIBIHAR ghRta candrAdikaM vastu, tasmiMzciramavalokite uvaghAtAbhAvAdanugrahamiva manyeta cakSuH, ' ko dopaH ?' ityatrA'pi saMbadhyate, na kazcidityarthaH // iti gAthArthaH // 21 // Aha- yAktanyAyenopaghAtakA-'nugrAhakavastunyupaghAtA-'nugrahAbhAvaM cakSuSo na brUSe, tarhi yad brUpe tat kathaya, ityAzaGkayAha gaMtuM na rUvadesaM pAsai pattaM sayaM va niyamo'yaM / patteNa u muttimayA uvadhAyA-guggahA hojjA // 211 / / ___ ayaM niyamaH- idamevA'smAbhiniyamyata ityarthaH / kiM tat ?, ityAha- rUpasva dezo rUpadeza AdityamaNDalAdisamAkrAntapradezarUpastaM gatvotplavanatastaM samAzliSya cakSurna pazyati na paricchinatti, anyasyA'zrutatvAd 'rUpam' iti gamyate / 'pattaM sayaM va tti' svayaM vA'nyata Agatya cakSurdezaM prApta samAgataM rUpaM cakSurna pazyati, kintvaprAptameva yogyadezasthaM viSayaM tat pazyati // atrAha paraH- nanvanena niyamanApApyakAritvaM cakSuSaH pratijJAtaM bhavati / na ca pratijJAmAtreNaiva hetUpanyAsamantareNa smiihitvstusiddhiH| ato heturiha vaktavyaH / 'jamaNuggahAisuNNaM ti' ityanena pUrvoktagAthAvayavena viSayakRtAnugraho-paghAtazUnyatvalakSaNo'yamabhihita eveti cet / aho ! jarAvidhuritasyevai sUrevismaraNazIlatA, yato 'jemaNuggahAisuNNaM ti' ityanena viSayAdanugraho-paghAtau cakSuSo niSedhayati, DeMjeja pAvitraM ravikarAiNA pharisaNaM va ' ityAdinA tu punarapi tatastau tasya samanujAnIte, ato na vidmaH, ko'pyeSa vacanakrama iti / naitadevam , / abhiprAyA'parijJAnAt , yataH prathamata eva viSayaparicchedamAtrakAle'nugraho-paghAtazUnyatA hetutvenoktA, pazcAttu ciramavalokayataH pratipattuH prAptena ravikarAdinA, candramarIci nIlAdinA vA mUrtimatA nisargata eva kenA'pyupaghAtakena, anugrAhakeNa ca viSayeNopaghAtA'nugrahau bhavetAmapIti / etadevAha- 'patteNa u muttimayetyAdi anenA'bhiprAyeNa to punarapi samanujJAyete, na punarvismaraNazIlatayA / yadi punarviSayaparicchittimAtramapi tamapApya cakSurna karotIti niyamyate, tadA vahi-viSa-jaladhi-kaNTaka-karavAla-karapatra-sauvIrAjanAdiparicchittAvapi tasya daah-sphott-kled-paattn-niirogtaadilkssnnopghaataa-'nugrhprsnggH| na hi samAnAyAmapi prAptau ravikarAdinA tasya bhavanti dAhAdayaH, na vahvayAdibhiH / tasmAd vyavasthitamidam-viSayamaprApyaiva cakSuH paricchinatti, aJjana-dahanAdikRtA'nugraho-paghAtazUnyatvAt , manovat / paricchedAnantaraM tu pazcAtyAplena kenA'pyupaghAtakena, anugrAhakeNa vA mUrtimatA dravyeNa tasyopaghAtA-'nugrahI na niSidhyete, viSa zarkarAdibhakSaNe mUrchA-svAsthyAdaya iva manasa iti // atrA'paraH prAha-nayanAd nAyanA razmayo nirgatya prApya ca ravibimbarazmaya iva vastu prakAzayantIti nayanasya prApyakAritA 1 gasvA na rUpadezaM pazyati prAptaM svayaM vA niyamo'yam / prAptena tu mUrtimatopaghAtA-unugrahI bhavetAm // 21 // 2 gAthA 209 / 3 pa.cha. 'va punrvi'| 4 gAthA 210 / Jan Education intem For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ary
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 PARA R // 127 // RASTRATORS procyate / sUkSmatvena, taijasatvena ca teSAM vayAdibhirdAhAdayo na bhavanti, ravirazmiSu tathAdarzanAt / / tadetadayuktataram , teSAM pratyakSAdipramANAgrAhyatvena zraddhAtumazakyatvAt , tathAvidhAnAmapyastitvakalpane'tiprasaGgAt / vastuparicchedA'nyathAnupapatteste santIti vikalpyanta iti cet / na, tAnantareNA'pi tatparicchedopapatteH , na hi manaso razmayaH santi / na ca tadaprApta vastu na paricchinatti, vakSyamANayuktitastasya tatsiddheH / na ca ravirazmyudAharaNamAtreNA'cetanAnAM nayanarazmInAM vastuparicchedo yujyate, nakha-danta-bhAla-talAdigatazarIrazmInAmapi sparzaviSayavastuparicchedaprasaGgAt / ityalaM vistareNa // iti gAthArthaH // 211 // tadevamaJjana-jvalanAdiviSayavihitAnugraho-paghAtazUnyatvalakSaNahetoramApyakAritAM cakSuSaH prasAdhya hetvantareNApi tasya tAM prasAdhayitumAhajai pattaM geNheja u, taggayamaMjaNa-rao-malAIyaM / pecchenja, jaM na pAsai apattakAri tao cakTuM // 212 // yadi tu prApta viSayaM cakSurgrahIyAdityucyate, tadA tadgatamAtmasaMbaddhamaJjana-rajo-mala-zalAkAdikaM pazyedavagacchet , tasya nirvivAdameva tatprAptatvenopalabdheH; yasmAcca tad na pazyati, tato'prAptakAri cakSuriti sthitam / yadyaprApyakAri cakSuH, tAprAptatvAvizeSAt sarvasyA'pyarthasyA'vizeSeNa grAhakaM syAt , na pratiniyatasyeti cet / na, jJAna-darzanAvaraNAdestatpatibandhakasya sadbhAvAt , manasA vyabhicArAca, tathAhi-aprApyakAritve satyapi nA'vizeSeNa sarvArtheSu manaH pravartate, indriyAdyaprakAziteSu sarvathA'dRSTA-'zrutArtheSu tatmavRttyadarzanAt / ityalaM prasaGgena // iti gAthArthaH // 212 // tadevaM vyavasthApitA cakSuSopApyakAritA / atha dRSTAntIkRtasya manasastadasiddhAM paro manyeta, ityatastasyApi tAM sisAdhayiSuH pUrvapakSamutthApayannAhageM] neeNa maNo saMbajjhai jaggao va simiNe vaa| siddhamidaM loyammi vi amugatthagaomaNo me tti // 213 // 'gaMtu dehAd nirgatya jJeyena meruzikharasthAjinapratimAdinA saMvadhyate saMzliSyate mnH| kasyAmavasthAyAm ?, ityAha-jAgrataH, khane vA / anubhavasiddhaM caitat , na ca mamaiva, kintu siddhamidaM loke'pi, yatastatrA'pyevaM vaktAro bhavati- amutra me mano gatamiti / ataH prApyakAri mnH|| iti prerakagAthArthaH // 213 // yadi prAptaM gRhIyAt , tadgatamajana-rajo-makAdikam / pazyet, yad na pazyati aprAptakAri tatazcakSuH // 212 // 2 gatvA jJeyena manaH saMbadhyate jAgrato vA svapne vA / siddhamidaM loke'pi amukArthagataM mano me iti // 213 // // 127 // Jan Education International For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ary
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ vize0 bRhadvRttiH / // 128 // STO atrottaramAhanANuggaho-vaghAyAbhAvAo loyaNaM va, so iharA / toya-jalaNAicintaNakAle jujjeja dohiM pi // 214 // na 'jJeyena saha saMpRcyate manaH' iti gamyate / kutaH ?, ityAha-'aNuggaho-baghAyAbhAvAu ti' jJeyakRtAnugraho-paghAtAbhAvAt , locanavat / yadi tasya jJeyena saha saMparkaH syAt tadA kiM syAt ? , ityAha- 'so ihara tti' tad mana itarathA- jJeyasaMparke'bhyupagamyamAne, toya-jvalanAdiviSayacintanakAle dvAbhyAmapyanugraho-paghAtAbhyAM yujyeta- toya-candanAdicintanakAle zaityAdyanubhavanena sparzanavadanugRhyeta, dahana-viSa-zastrAdicintanasamaye tu tadvadevopahanyeteti bhAvaH; na caivam / tasmAllocanavadaprApyakAryeva manaH / / iti gAthArthaH / / 214 // kiJca, manasaH pApyakAritAvAdinaH praSTavyAH / kim ?, ityAhadevvaM bhAvamaNo vA vaejja jIvo ya hoi bhAvamaNo / dehavvAvittaNao na dehabAhiM tao jutto // 215 // iha manastAvad dvidhA- dravyamanaH, bhAvamanazceti / ataH mUriH paraM pRcchati- 'davvaM ti ' dravyamanaH, bhAvamano vA vrajed gacchan 'mervAdiviSayasannidhau' iti gamyate / kimanena pRSThena ? iti cet / ubhayathA'pi doSaH, tathAhi- bhAvamanasazcintAjJAnapariNAmarUpatvAta , tasya ca jIvAdavyatiriktatvAjIva eva bhAvamano bhavati / jIvazceti cakAraH 'tao' ityasyA'nantaraM sNbndhniiyH| tato'yamarthaH- sakazca sa ca bhAvamanorUpo jIvo dehamAtravyApitvAd na dehAd bahiniHsaran yuktaH, iha ye dehamAtravRttayaH, na teSAM bahiniHsaraNamupapadyate, yathA tadgatarUpAdInAm , dehamAtravRttizca jIvaH // iti gAthArthaH // 215 // dehamAtravyApitvasyA'siddhiM manyamAnasya parasya matamAzaGkamAnaH mUrirAha savvagau tti ca buddhI, kattAbhAvAidosao taNNa / savvA-savvaggahaNappasaMgadosAio vA vi // 216 // atha syAd buddhiH parasya- sarvagata AtmA, na tu dehamAtravyApI, amUrtatvAt , AkAzavaditi / atra gururAha- tadetanna / kutaH ?, ityAha- bhAvapradhAnatvAnirdezasya kartRtvAbhAvAdidoSata iti- sarvagatatve satyAtmanaH kartRtvAdayo gopAGganAdipratItA api na, anugraho-paghAtAbhAvAt locanamiva, taditarathA / toya-jvalanAdicintanakAle bugyeta dvAbhyAmapi // 24 // 2 dravyaM bhAvamano vA bajed jIvazca bhavati bhAvamanaH / dehavyApitvAd na dehavahistato yuktaH // 215 // 3 sarvagata iti ca buddhiH, kannabhAvAdidoSatastanna / sarvA-sarvagrahaNaprasaGgadoSAdito vA'pi // 21 // N // 128 //
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA0 dharmA na ghaTeraniti bhAvaH; tathAhi-na kartA''tmA, sarvagatatvAt , AkAzavat / AdizabdAdoktA, asaMsArI, ajJaH, na sukhI, na duHkhI AtmA tata eva hetoH, tadvadeva, ityAdyapi draSTavyam / Aha paraH- nanvAtmano niSkriyatvAt kartRtvAdyabhAvaH sAMkhyAnAM na bAdhAyai kalpate; tathA ca tairuktam-"akartA nirguNo bhoktA''tmA" ityAdi / etadapyayuktam , tasya niSkriyatve prtykssaadipmaannopl||129|| bdhabhoktRtvAdikriyAvirodhaprasaGgAt / prakRtereva bhogAdikaraNakriyA, na puruSasya, AdarzapratibimbodayanyAyenaiva tatra kriyANAmiSTatvAditi cet / etadapyasaGgatam , prakRteracetanatvAt "caitanyaM puruSasya svarUpam" iti vacanAt / acetanasya ca bhogAdikriyA'yogAt , anyathA ghaTAdInAmapi tatprasaGgAditi / na kevalaM kartRtvAdyabhAvataH sarvagatatvamAtmano na yuktam , kintu sarvA-'sarvagrahaNaprasaGgato'pi ca tadasaGgatam / idamuktaM bhavati- AtmanaH samAtribhuvanagatatve, prApyakAritvenA'bhyupagatasya tadavyatiriktasya bhAvamanaso'pi sarvagatatvAt sarvArthaprApteH sarvagrahaNaprasaGgaH, tathA ca sarvasya sarvajJatvamasaktiH / athoktanyAyena prAptAnapi sarvArthAnabhihitadoSabhayAd na gRhNAtItyucyate / tarhi sarvArthAgrahaNaprasaGgaH- grAhyatveneSTAnapyarthAn mA grahId bhAvamanaH, prAptatvAvizeSAt , agrAhyatveneSTArthavaditi bhaavH| atha prAptatvAviziSTatve'pi kAMzcidarthAnetad gRhNAti, kAMzcid netyucyate / tarhi vyaktamIzvaraceSTitam / na caitad yuktivicAre kvacidapyupayujyata iti / AdizabdAt sarvagatatva Atmano'nyadapi dUSaNamabhyUhyam , tathAhi- yathA'GguSThAdau dahanadAhAdivedanAyAM mastakAdiSvapyasAvanu| bhUyate, tathA sarvatrApi tatprasaGgaH, na ca bhavati, tathA'nubhavAbhAvAt , ananubhUyamAnAyA api bhAvAbhyupagame'tiprasaGgAt / kiJca, sarvagatatve puruSasya nAnAdezagatasrak-candanA-anAdisaMsparze'navaratasukhAsikAprasaGgaH, vahni-zastra-jalAdisaMbandhe tu nirantaradAha-pATana-kleda nAdiprasaGgazca / yatraiva zarIraM tatraiva sarvamidaM bhavati, nA'nyatreti cet / kutaH, iti vaktavyam / AjJAmAtrAdeveti cet / na, tasyeFohAviSayatvAt / sahakAribhAvena tasya tadapekSaNIyamiti cet / na, nityasya sahakAryapekSA'yogAt / tathAhi- apekSyamANena sahakAriNA tasya kazcid vizeSaH kriyate, navA ? / yadi kriyate, sa kimarthAntarabhUtaH, anarthAntarabhUto vA / yadyAdyaH pakSaH, tarhi tasya na kizcit kRtaM syAt / athAparaH, tarhi tatkaraNe tadavyatiriktasyA''tmano'pi karaNaprasaGgAt , kRtasya cA'nityatvAt tasyA'nityatvaprasaGgaH / atha mA bhUdeSa dopa iti 'na kriyate' itybhyupgmyte| hanta ! na tarhi sa tasya sahakArI, vizeSAkaraNAt / atha vizeSamakurvannapi sahakArISyate / tarhi sakalatrailokyasyApi sahakAritAprAptiH, vizeSAkaraNasya tulyatvAt , iti' vyarthA zarIramAtrApekSA, ityAdyatra bahu vaktavyam , tattu nocyate, granthagahanatAprasaGgAt / tasmAccharIramAtravRttirevA''tmA, na sarvagata iti / atastadavyatiriktasya bhAvamanaso na 1 ga. "ti pRthA sh'| rAmapAla // 129 // 17 Jan Education Inter For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ary
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhdvaattiH| vizeSA0 // 130 // zarIrAd bahiniHsaraNamupapadyata iti sthitam / / iti gAthArthaH // 216 // atha dravyamano viSayadezaM vrajatIti brUyAt , tatrA'pyAhadevyamaNo viNNAyA na hoi gaMtuM ca kiM tao kuNau ? / aha karaNabhAvao tassa, teNa jIvo viyaannejjaa||217|| kAyayogasahAyajIvagRhIta-cintApravartakamanovargaNAntaHpAtidravyasamUhAtmakaM dravyamanaH svayaM vijJAtR na bhavatyeva, acetanatvAt, upalazakalavat , ityato gatvA'pi mervAdiviSayadezaM kiM tad varAkaM karotu, tatra gatAdapi tasmAdarthAvagamAbhAvAditi bhAvaH / / parAbhiprAyamAzaGkate- 'aha karaNetyAdi' aba manyase- yadyapi dravyamanaHsvayaM na kizcijjAnAti, tathApi karaNabhAvaH karaNatvaM tasya dravyamanasaH pradIpAderiva vastuni prakAzayitavye samasti / tato jIvaH kartA tena dravyamanasA karaNabhUtena vijAnIyAdavabudhyeta mervAdikaM vastviti / atra prayogaH- bahirnirgatena dravyamanasA prApya viSayaM jAnAti jIvaH, karaNatvAt , pradIpa-maNi-candra sUryAdiprabhayeva ||iti gAthArthaH // 217 // _ atrottaramAha keraNataNao taNusaMThieNa jANijja pharisaNeNaM va / etto cciya heUo na nIi bAhiM pharisaNaM va // 218 // ko vai na manyate, yaduta- arthaparicchede kartavye Atmano dravyamanaH karaNam ? / kintu karaNaM dvidhA bhavati-zarIragatamantaHkaraNam , tadvahibhUtaM vAhyakaraNaM ca / tatredaM dravyamano'ntaHkaraNamevAtmanaH / tatazca 'karaNattaNau tti' sUtrasya sUcAmAtratvAt , ekadezena samudAyasya gamyamAnatvAccAntaHkaraNatvAdityarthaH, tanusaMsthitena zarIrAd bahiranirgatena jIvastena jAnIyAd mervAdiviSayam , sparzanendriyeNeva kamalanAlAdisparzam / prayogaH- yadantaHkaranaM tena zarIrasthenaiva viSaya jIvo gRhNAti, yathA sparzanena, antaHkaraNaM ca dravyamanaH / madIpa-maNi-candra-sUryaprabhAdikaM tu bAhyakaraNamAtmana iti sAdhanavikalaH paroktadRSTAntaH / Aha-nanu zarIrasthamapi tat padmanAlatantunyAyena bahirdravyamanaH kiM na niHsarati ?, ityAha- 'etto ciyetyAdi' ita evAntaHkaraNatvalakSaNAdetobahirna nirgacchati dravyamanaH, sparzanavat / prayogaH- yadantaHkaraNaM taccharIrAd bahirna nirgacchati, yathA sparzanam // iti gAthArthaH // 218 // tadevaM bhAvamanaso dravyamanasazca bahizcAritAdyabhAvAdamApyakAryeva mana ityuktam / sAMprata 'nANuggaho-baghAyAbhAvAo loyaNaM va' 1 dravyamano vijJAtR na bhavati gatvA ca kiM tataH karotu / atha karaNabhAvatastasya, tena jIyo vijAnIyAt // 217 // 2 karaNatvatastanusaMsthitana jAnIyAt sparzaneneva / ita eva heto nirgacchati bahiH sparzanamiva // 21 // 3 gAthA 214 / PRESEARCH // 130 // For som e Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA0 bRhadvattiH / // 13 // ityAdinA manasoprApyakAritAyAm 'anugraho-paghAtAbhAvAt' iti yaH pUrva heturuktaH, tasya paro'siddhiM samudbhAvayannAha najjai uvadhAo se doballo-rakkhayAiliMgehiM / jamaNuggaho ya harisAiehiM to so ubhayadhammo // 219 // _ iha mRta-naSTAdikaM vastu cintayataH, atyAta-raudradhyAnapravRttasya ca 'se' tasya manasa upaghAto jJAyate'numIyate / kaiH ?, ityAhadaurbalyo-rakSatAdiliGgaH-daurbalyaM dehApacayarUpam , uraHkSatamurovighAtaH, hRdayabAdheti yAvat : AdizabdAd vaatprkop-vaiklyaadiprigrhH| anugrahazca- yadyasmAt tasyeSTasaMgama-vibhavalAbhAdikaM vastu cintayato hAdibhiranumIyate / tatra vadanavikAza-romAJcodgamAdicihnaMgamyo | mAnasaH prItivizeSo harSaH, AdizabdAd dehopacayo-tsAhAdiparigrahaH / tat tasmAtkAraNAt tad mana upaghAtA-nugrahalakSaNobhayadharmakameva / ayamatra bhAvArthaH- yaH zokAdyatizayAd dehIpacayarUpaH, AAdidhyAnAtizayAd hRdrogAdisvarUpazcopaghAtaH; yazca putrajanmAdyabhISTaprApticintAsamudbhUtaharSAdiranugrahaH, sa jIvasya bhavannapi cintyamAnaviSayAd manasaH kila paro manyate, tasya jIvAt kathaJcidavyatiriktatvAt / tatazcaivaM manaso'nugraho-paghAtayuktatvAt tacchUnyatvalakSaNo heturasiddhaH // iti gAthArthaH // 219 // ___ tadetat sarva parasyA'saMbaddhabhApitameveti darzaya nAha jei davvamaNo'tibalI pIlijjA hidiniruddhavAu vva / tayaNuggaheNa harisAdau vva neyassa kiM tatthI // 220 // ___ yadi nAma dravyamano manastvapariNatAniSTapudgalasamUharUpamatizayabaliSThamiti kRtvA zokAdisamudbhUtapIDayA jIvaM karmatApannaM dehadaurbalyAdyApAdanena pIDayet , hRniruddhavAyuvat- hRdayadezAzritaniviDamarudgrandhivadityarthaH / yadi ca tasyaiva dravyamanaso manastvapariNateSTapudgalasaMghAtasvarUpasyA'nugraheNa jIvasya harSAdayo bhaveyuH, tarhi jJeyasya cintanIyamevAdemanaso'nugraho-paghAtakaraNe kimAyAtam / idamatra hRdayam- manastvapariNatAniSTapudgalanicayarUpaM dravyamano'niSTacintApravartanena jIvasya dehadaurbalyAdyApacyA hRniruddhavAyuvadupaghAtaM janayati, tadeva ca zubhapudgalapiNDarUpaM tasyA'nukUlacintAjanakatvena harSAdyAbhinicyA bheSajavadanugrahaM vidhatta iti / ato jIvasyaitAvanugraho-paghAtau dravyamanaH karoti, na tu manyamAnAdikaM jJeyaM manasaH kimapyupakalpayati / ato dravyamanasaH sakAzAdAtmana evAnugraho-paghAtasadbhAvAt , manasastu jJeyAt tadgandhasyA'pyabhAvAd mastakAghAtavihvalIbhUtenevA'saMbaddhabhASiNA pareNa hetorasiddhidbhAvitA / / iti gAthArthaH / / 220 // jAyate upaghAtastasya daurbalyo-raHkSatAdiliGgaH / yadanugrahaca harSAdibhistataH sa ubhayadharmA // 219 // 2 badi dravyamano'tivAli pIDayed hanirudavAyuriva / tadanugraheNa hadiya ina zeSasya kiM tatra ! // 220 // APA|13 For Peso Private Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhadvattiH / vizeSA // 132 // Aha-navalaukikamidaM, yad-dravyamanasA jIvasya dehopacaya-daurbalyAdirUpAvanugraho-paghAtau kriyete, tathApatIterevAbhAvAta, ityAzaGkayAha ITThA-NidvAhArabbhavahAre honti puTThi-hANIo / jaha, taha maNaso tAo poggalaguNau tti ko doso? // 221 // nanu kimihA'laukikam ? , yato bhavato lokasya ca sabAlagopAlasya tAvatyatItamidaM yaduta- iSTo manobhirucito ya AhArastasyA'bhyavahAre jantUnAM zarIrasya puSTirbhavati , yastvaniSTo'nabhimata AhArastasyA'bhyavahAre hAnirbhavatIti / tatazca 'jaha tti' yathA iSTA-'niSTAhArAbhyavahAre tatpudgalAnubhAvAt puSTi-hAnI bhavataH, 'taha tti' tathA yadi dravyamanolakSaNAt manaso'pi sakAzAt 'tAutti' te puSTi-hAnI pudgalaguNataH pudgalAnubhAvAd bhavataH, tarhi ko doSaH / na kazcidityarthaH / yathA''hAra iSTA-'niSTapudgalamayatvAt tadanubhAvAjantuzararAiNAM puSTi-hAnI janayati, tathA dravyamano'pi tanmayatvAd yadi teSAM te nivartayati , tadA kiM bhUyate, yena pudgalamayatve samAne'pi bhavatotraivA'kSamA? iti bhaavH| tathA coktam- "cintayA vatsa! te jAtaM zarIrakamidaM kRzam" iti / cintaiva tarhi kAryAdhupaghAtAdijaniketi cet / na, tasyA api dravyamanaHmabhavatvAt , anyathA cintAyA jJAnarUpatvAt , jJAnasya cA'mUrtatvAt, amUrtasya ca nabhasa ivopaghAtAdihetutvAyogAt, 'jamaNuggaho-vaghAyA jIvANaM poggalehiMto' iti vakSyamANatvAca / / iti gaathaarthH|221|| athopasaMhAragarbha prastutArthaviSaye svAbhiprAyaparamArthaM darzayannAha nIuM AgasiuM vA na neyamAlaMbai tti niyamo'yaM / taNNeyakayA je'Nuggaho-vaghAyA ya te natthi // 222 // iha na zarIrAd 'nirgantuM' (nirgatya) dravyamano mervAdikaM jJeyamarthamAlambate gRhNAti, nApi taccharIrasthameva 'Agasiu~ ti' 'AkraSTuM' (AkRSya) haThAt samAkRSyA''tmanaH samIpamAnIya jJeyamAlambata iti, ayaM niyamo'smAbhirbhujamutkSipya vidhIyate- prApyakArIdaM na bhavatIti niyamyata iti tAtparyam / 'taNNeyakayA je'Nuggaho-vaghAya ci' yau ca tajjJeyakRtau-taca tajjJeyaM ca tajjJeyaM tatkRtau, manaso'nugraho-paghAtau pariSyete, tau tasya na sta eveti ca niyamyate // iti gAthArthaH // 222 // kiM punarna niyamyate ?, ityAha H iSTA-uniSTAhArAbhyavahAre bhavataH puSTi-hAnI / yathA, tathA manasaste pudgalaguNata iti ko doSaH // 221 // 2 pusstti-haanii| 3 gAthA 223 / nirgatyAkRSya vA na zeyamAlambata iti niyamo'yam / tazeyakRtI yAvanugraho raghAtI ca tI na staH // 222 // kAkaDahAkArakA // 132 // TAThAnanA For Personal and ev e nty
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ RRIORSHA vizeSA. vRhadattiH / // 133 // so puNa sayamuvaghAyaNa-maNuggahaM vA kareja ko doso ? / jamaNuggaho-vaghAyA jIvANaM poggalahito // 223 // 'se' iti prAkRtatvAt puMliGganirdezaH, evaM pUrvamuttaratrApi ca yathAsaMbhavaM draSTavyam / tad dravyamanaH punaH svayamAtmanA zubhA'zubhakarmavazata iSTA-'niSTapudgalasaMghAtaghaTitatvAdanugraho-paghAtau mantuH kuryAt , ko doSaH ?- na vayaM tatra niSeddhAraH, jJeyakRtayoreva tasya tayorasmAbhiniSidhyamAnatvAditi bhAvaH / jIvasyA'pi tau dravyamanaHkRtau kimiti na niSidhyete ?, ityAha- 'jamaguggaho ityAdi' yadyasmAtkAraNAdanugraho-paghAtau jIvAnAM pudgalebhya iti yuktameva, iSTA-'niSTazabda-rUpa-rasa-gandha-sparzApabhogAdiSu tathAdarzanenA'syA'rthasya niSedumazakyatvAdityarthaH // Aha- nanu zabdAdaya iSTA-'niSTapudgalAtmakA iti pratyakSAdipramANasiddhatvAt pratImaH, dravyamanastu yadidaM kimapi bhavadbhiruqhuSyate, tadiSTA-'niSTapudgalamayamastIti kathaM zraddadhmaH' iti / atrocyate- yoginastAvadidaM pratyakSata eva pazyanti; arvAgdarzinastvanumAnAt , tathAhi- yadantareNa yad nopapadyate tadarzanAt tadastIti pratipattavyam , yathA sphoTadarzanAd dahanasya dAhikA zaktiH, nopapadyate ceSTA-niSTapudgalasaMghAtAtmakadravyamanovyatirekeNa jantUnAmiSTA-niSTavastucintane samupalabdhau vadanaprasannatA-dehadaurbalyAdyanugraho-paghAtau, tatastadanyathAnupapattarasti yathoktarUpaM dravyamanaH / cintanIyavastukRtAvetau bhaviSyata iti cet / na, jala-jvalanaudanAdicintane kleda-dAha-bubhukSopazamAdiprasaGgAditi / " cintayA vatsa ! te jAtaM zarIrakamidaM kRzam" ityAdilokoktazcintAjJAnakRtau tAviti cet / tadapyayuktam , tasyA'mRrtatvAt , amUrtasya ca kartRtvAyogAta , AkAzavat , ityuktatvAt , "cintayA vatsa!" ityAdilokoktezca kArye kAraNazaktyadhyAropeNaupacArikatvAt / khedAdestadudbhUtiriti cet / ko'yaM nAma khedAdiH / kiM tAnyeva manodravyANi, cintAdijJAnaM vA / AdyapakSe, siddhasAdhyatA / dvitIyapakSastu vihitottara eva / na ca nirhetukAvetau, sarvadA bhavanA-'bhavanaprasaGgAt , " nityaM sattvamasattvaM vA hetoranyAnapekSaNAt / apekSAto hi bhAvAnAM kAdAcitkatvasaMbhavaH " // 1 // iti / na ca jIvAdika evA'nyaH ko'pi tayorhetuH, tasya sadAvasthitatvena tata eva sarvadA bhavanA-'bhavanaprasaGgAt / evamanyadapi sudhiyA svabuddhyA samAdhAnamiha vAcyam , ityalamativistareNa / tasmAduktayuktisiddhaM pudgalamayaM dravyamano mantuH svayaM kuryAdanugraho-paghAtau, jJeyakRtau tu tau manaso na sta eva, iti na tatyApyakAri / / iti gAthArthaH / / 223 // Aha-nanu jAgradavasthAyAM mA bhUd manaso viSayamAptiH, svApAvasthAyAM tu bhavatvasau, anubhavasiddhatvAt, tathAhi- 'amutra meruzikharAdigatajinAyatanAdau madIyaM mano gatam ' iti suptaiH svame'nubhUyata eva, tathA ca "gatuM neeNa maNo saMbajjhai jaggao va simiNe , tatpunaH svayamupaghAtA-nugrahI vA kuryAt ko doSaH / yadanugraho-paghAtau jIvAnAM pudgalebhyaH // 223 // 2 cintAjJAnasya / 3 gAthA 213 / 133 // For Personal and v e ry
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ vA' iti mayA prAgevoktam , ityAzaGkaya svapne'pi manasaH prApyakAritAmapAkartumAhavizeSAva siMmiNo na tahArUvo vabhicArAo alAyacakaM va / vabhicAro ya sadasaNamuvaghAyA-NuggahAbhAvA // 224 // // 134 // iha 'madIyaM mano'putra gatam' ityAdirUpo yaH suptairupalabhyate svamaH, sa yathopalabhyate na tathArUpa eva, svamopalabdhamodakastathAvidhaparamAcAryairiva parairna satya eva mantavya ityarthaH / kutaH ?, ityAha- vyabhicArAt- anyathAtvadarzanAt / kiMvad- yathA na satyam ?, ityAha- alAtacakramiva- alAtamulmukaM tavRttAkAratayA Azu bhramyamANaM bhrAntivazAdacakramapi cakratayA pratibhAsamAnaM yathA na satyam , acakrarUpatAyA eva tatrA'vitathatvAt , bhramaNoparame svabhAvasthasya tathaiva darzanAt ; evaM svAmo'pi na satyaH, tadupalabdhasya manomerugamanAdikasyA'rthasyA'satyatvAt / tadasatyatvaM ca prabuddhasya svapnoparame tadabhAvAt / tadabhAvazca tadavasthAyAM dehasthasyaiva manaso'nubhUyamAnatvAditi // Aha- nanu svaramAvasthAyAM mervAdau gatvA jAgradavasthAyAM nivRttaM tad bhaviSyati, iti 'vyabhicArAt' ityasiddho hetuH, ityAzaGkayAha- 'vabhicAro yetyAdi' yo mayA vyabhicAro hetutvenoktaH, sa cetthaM siddhaH / katham ?, ityAha- 'sadasaNamiti' vibhaktivyatyayAt svadarzanAdityarthaH, svasthA''tmano me disthitajinagRhAdigatasya darzanaM svadarzanaM tasmAditi / etaduktaM bhavati- yathA kadAcidAtmIyaM manaH svame meAdau gataM kazcit pazyati, tathA ko'pi zarIramAtmAnamapi nandanatarukusumAvacayAdi kurvantaM tadgataM pazyati, na ca tat tathaiva, ihasthitaiH suptasya tasyA'traiva darzanAt , dvayozcAtmanorasaMbhavAt , kusumaparimalAdyadhvajanitaparizramAyanugraho-paghAtAbhAvAca // iti gAthArthaH // 224 // etadeva bhAvayannAha iha pAsutto pecchai sadehamannattha, na ya tao tattha / na ya taggayovaghAyA-NuggaharUvaM vibuddhassa // 225 // iha jagati prasuptaH kazcit svadehamanyatra nandanavanAdau gataM svapne pazyati / na ca tako'sau dehastatra nandanavanAdAvupapadyate, ihasthitairanyaistasyA'traivopalambhAta , ityaadynntroktyukteH| na ca vibuddhasya satastadgatayoranyatra gamanagatayoranyatra gamanaviSayayoranugrahopaghAtayo rUpaM kusumaparimala mArgaparizramAdikaM svarUpamupalabhyate / tasmAt svApAvasthAyAmapi nA'nyatra manaso gamanam , dehagamanadarzanena vyabhicArAt / / iti gAthArthaH / / 225 // 1 svapno na tathArUpo vyabhicArAdalAtacakamiva / vyabhicArazca svadarzanAdupaghAtA-'namahAbhAvAt // 224 // 25. cha, ja. 'svaad'| 3 iha prasuptaH prekSate vahamanyatra na ca sakastatra / na ca tagatopaghAtA-numaharUpaM vibudasya / / 225 // ||134 // Edit For Personal and Private Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhadattiH / vizeSA. // 135 // atra viyuddhasya satastadgatAnugraho-paghAtAnupalambhAdityasya hetorasiddhatodbhAvanArthaM paraH prAha dIsaMti kAsai phuDaM harisa-visAdAdayo vibuddhassa / simiNANubhUyasuha-dukkha-rAgadosAiliMgAiM // 226 // iha kasyacit puruSasya svanopalambhAnantaraM vibuddhasya sataH sphuTa vyaktaM dRzyante harSa-viSAdAdayaH, AdizabdAdunmAda-mAdhyasthyAdiparigrahaH / kathaMbhUtA ye harSa-viSAdAdayaH? ityAha-'simiNetyAdi' svame jinasnAtradarzanAdau yadanubhUtaM sukhaM, samIhitArthA'lAbhAdau yadanubhUtaM duHkhaM, tayorviSaye yathAsaMkhyaM yau rAga-dveSau tayoliGgAni cihnAni- harSaH svapnAnubhUtasukhaM rAgasya liGga, viSAdastu tadanubhUtaduHkhadveSasya liGgamiti bhAvaH / tatra "svame dRSTo mayAdya tribhuvanamahitaH pArzvanAthaH zizutve dvAtriMzadbhiH surendrarahamahamikayA snApyamAnaH sumerau / tasmAd matto'pi dhanyaM nayanayugamidaM yena sAkSAt sa dRSTo draSTavyo, yo mahAyAn pariharati bhayaM dehinAM saMsmRto'pi" // 1 // ityAdikhamAnubhUtasukharAgaliGgaM harSaH, tathA-- "prAkAratrayatugatAraNapaNipremabhAvyAhatA naSTAH kApi raveH karA drutataraM yasyAM pracaNDA api / tAM trailokyaguroH surezvaravatImAsthAyikAmedinI hA ! yAvat pravizAmi tAvadadhamA nidrA kSayaM me gatA" // 1 // . ityAdikaH svapmAnubhUtaduHkhadveSaliGga viSAdaH, atyantakAmodrekAdiliGgamunmAdaH, munestu mAdhyasthyam / iti " vibuddhasyA'nugrahopaghAtAnupalambhAt" ityasiddho hetuH // iti gAthArthaH / / 226 // atrottaramAhane simiNaviNNANAo harisa-visAsAdayo virujjhti| kiriyAphalaM tu tittI-mada-baha-baMdhAdao natthi // 227|| khane sukhAnubhavAdiviSaya vijJAnaM svamavijJAnaM tasmAdutpadyamAnA harSa viSAdAdayo na virudhyante- na tAn vayaM nivArayAmaH, jAgradavasthAvijJAnahAdivat , tathAhi- dRzyante jAgradavasthAyAM kacit svamutpekSitasukhAnubhavAdijJAnAd hRSyantaH, dvipanto vA / tatazca dRSTasya niSedumazakyatvAt khamavijJAnAdapi naitaniSedhaM bruumH| tarhi kimucyate bhavadbhiH?, ityAha-'kiriyetyAdi' kriyA bhojanAdikA tasyAH parazyante kasyacit sphuTa harSa-viSAdAdayo dibuddhasya / svapnAnubhUtasukha-duHkha-rAga-doSAdiliGgAni // 226 // 2 pa.cha.ka. 'yAnapaha' / 3 ga. ja. 'bhAbhyAha' 5 na svamavijJAnAd harSa-viSAdAtyo virudhyante / kriyAphalaM tu tRpti-mada-vadha-bandhAdayo na santi // 227 // // 135 // (HODI For Personal and Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ RABHARAJ vizeSA // 136 // phalaM tRptyAdikaM tat punaH svamavijJAnAd nAstyeva, iti brUmaH / tadeva kriyAphalaM darzayati- 'tittItyAdi' tatra tRptibubhukSAyuparamalakSaNA, madaH surApAnAdijanitavikriyArUpaH, vadhaH zirazchedAdisamudbhUtapIDAsvarUpaH, bandho nigaDAdiniyantraNasvabhAvaH; AdizabdAjjalajvalanAdipravezAt kleda-dAhAdiparigrahaH / yadi hyetat tRptyAdikaM bhojanAdikriyAphalaM svamavijJAnAd bhavet , tadA viSayamAptirUpA pApyakAritA manaso yujyeta, na caitadasti, tathopalambhasyaivAbhAvAt // iti gaathaarthH||227|| atha skhamAnubhUtakriyAphalaM jAgradavasthAyAmapi paro darzayannAha'simiNe vi surysNgmkiriyaasNjnniyvNjnnvisggo| paDibuddhassa vi kassai dIsai siminnaannubhuuyphlN||228|| svame'pi suratArthA yA'sau kAminaH kAminIjanena, kAminyA vA kAmijanena saha saMgamakriyA tatsaMjanito vyaJjanasya zukrapudgalasaMghAtasya visargo nisargaH svamAnubhUtasuratasaMgamakriyAphalarUpaH pratibuddhasyA'pi kasyacit pratyakSa eva dRzyate, tadarzanAca svapne yopitsaMgamakriyA'numIyate, tathAhi- yatra vyaJjanavisargastatra yoSitsaMgamenApi bhavitavyam, yathA vAsabhavanAdau, tathA ca khame, tatoprApi yopityAptyA bhavitavyam / iti kathaM na prAptakAritA manasaH ? iti bhAvaH / / iti gAthArthaH / / 228 // atha yoSitsaMgame sAdhye vyaJjanavisargahetoranaikAntikatAmupadarzayannAhaso ajjhavasANakao jAgarao vi jaha tibvamohassa / tivvajjhavasANAo hoi visaggo tahA sumiNe // 229 // svapne yo'sau vyaJjanavisargaH sa tatprAptimantareNA'pi- tAM kAminImahaM pariSajAmi' ityAdikhamatyutprekSitatIvrAdhyavasAyakRto | veditavyaH / kasyeva ?, ityAha- jAgrato'pi tIvramohasya prabalavedodayayuktasya kAminI smaratazcintayato dRDhaM dhyAyataH pratyakSAmiva pazyato buddhyA pariSajataH paribhuktAmiva manyamAnasya yat tIvrAdhyavasAnaM tasmAd yathA vyaJjanavisargo bhavati, tathA svame'pi nitambinIprAptimantareNA'pi svayamutprekSitatIvrAdhyavasAnAdasau mantavyaH, anyathA tatkSaNa evaM prabuddhaH sannihitAM priyatamAmupalabheta, tatkRtAni ca svamopalabdhAni nakha-danta-padAdIni pazyet , na caivam ; tasmAdanakAntikatA hetoH // iti gAthArthaH // 229 // kiJca, 136 / / 1 svame'pi suratasaMgamakipAsaMjanitavya anavisargaH / pratibuddhasyApi kasyacid dRzyate svamAnubhUtaphalam // 228 // 2 pa.cha.ja, 'kSata e| 3 so'dhyavasAnakRto jAnato'pi yathA tIbamohastha / tIbrAdhyavasAnAd bhavati visargastathA svame // 229 // For Posod es Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA0 // 137 // surayapaDivatti-raisuha-gabbhAhANAi iharahA hojA / sumiNasamAgamajuvaIe, na ya jao tAI to viphalA // 230 // itarathA- svame suratakriyayA yo'sau vyaJjanavisargaH sa yadi yoSitprAptyavyabhicArI syAt , tadA suratopabhuktayuvatairapi 'su- bRhadvattiH / ratakriyA'mukena saha mayA'nubhUtA' ityevaMrUpA suratapratipattiH syAt , tathA, ratisurkha , garbhA''dhAnAdikaM ca bhavet ; AdizabdAdudaravRddhi-dohada-putrajanmAdiparigrahaH / yatazca naitAni tasyAH samupalabhyante, ato viphalaiva sA khapnasuratakriyA, viziSTasya paribhuktakAminIgarbhAdhAnAdiphalasyAbhAvAt / idamuktaM bhavati- na svapne yoSitprAptipUrvikA viziSTA suratakriyA, nApi viziSTaM garbhA''dhAnAdikaM tatphalaM; yA tu tIbravedodayAvirbhUtA'dhyavasAyamAtrakRtA nidhuvanakriyA sA vyaJjanavisargamAtrarUpeNaiva phalena phalavatI, na viziSTena, iti / tadapekSayA sA 'viphalA' ityucyate / ato yathoktaviziSTaphalAbhAvAt phalamAtrAd yopityApsyasiddhezca na prApyakAritA manasa iti bhaavH|| iti gAthArthaH // 230 // punarapyAha paraHneNu simiNao vi koI saccaphalo phalai jo jahA diho| nanu simiNammi nisiddha kiriyA kiriyaaphlaaiNc||23|| _ nanu svamo'pi kazcit satyaM phalaM yasyA'sau satyaphalo dRzyate / kaH, ityAha- yo yathA yena prakAreNa rAjyalAbhAdinA dRSTastenaiva phalati-rAjyAdiphaladAyako bhavatItyarthaH, tat kimiti khapnopalabdhaM manaso merugamanAdikaM satyatayA neSyate ? iti bhAvaH / atrottaramAha-'nanvityAdi' nanvayuktopAlambho'yam , sarvathAsvamasatyatvasyA'smAbhiraniSidhyamAnatvAt / tarhi kiM niSidhyate ?, ityAha-khame kriyA merugamanAdikA, adhvazrama-kusumaparimalAdIni kriyAphalAni ca, ityetaddvayamasmAbhiH prAguktayuktaH satyatayA niSiddham / / iti gAthArthaH // 231 // tarhi kiM tat, yat svame bhavadbhirna niSidhyate ?, ityAha jaM puNa viNNANaM tapphalaM ca simiNe vibuddhamettassa / simiNayanimittabhAvaM phalaM ca taM ko nivArei ? // 232 // suratapratipatti-ratisukha-garbhAdhAnAdItarathA bhavet / svapnasamAgamayubateH, na ca yatastAmyato viphalA // 23 // 2 pa. cha. ja. 'ddhidauhada' / nana svapnako'pi kathita sakhaphalaH phalati yo yathA rttaa| nanu svame niSiddhaM kriyA kriyAphalAni ca // 231 // 4 pa.cha. 'kutaH / 5.ga. 'tataH kirA 6 ka. 'khapne yA ki' ja. 'khapne'pi ki' / . yatpunarvijJAnaM tatphalaM ca svapne vibuddhamAtrasya / svamakanimittabhAvaM phalaM ca tat ko nivArayati // 232 //
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA // 138 // __yatpunaH svame jinasnAtradarzanAdikaM vijJAna, yacca svame vibuddhamAtrasya ca harSAdikaM tatphalaM, tadanubhavAdisiddhatvAtko nivArayati ?, tathA, yo bhaviSyatphalApekSayA svamasya nimittabhAvaH svamanimittabhAvastaM ca ko vA nivArayati', yacca tasmAt svamanimittAdavazyaMbhAvi bhaviSyatphalaM tadapi ko nivArayati ? / yadeva hi merugamanakriyAdikaM yuktyA nopapadyate tadeva niSidhyate, na tvetAni vijJAnAdIni, yuktyupapannatvAt / na caitairabhyupagatairapi manasaH prApyakAritA kAcit sidhyatIti bhAvaH // iti gAthArthaH // 232 // kimiti punaH svapnasya nimittabhAvo na nivAryate ?, ityAzaGkayAha 'dehapphuraNaM sahasoiyaM ca simiNo ya kAiyAINi / sagayAiM nimittAI subhA-subhaphalaM niveeMti // 233 // svasminnAtmani gatAni sthitAni svagatAni nimittAni, etAni zAstre, loke'pi ca prasiddhAni bhaviSyacchubhA-zubhaphalaM nivedayanti / kAni punastAni ?, ityAha- kAyikam, AdizabdAd vAcikaM, mAnasaM ca / etAnyeva krameNa darzayati- kAyikaM bAhAdau dehasphuraNaM bhaviSyacchubhA-'zubhaphalaM nivedayati, vAcikaM tu sahasoditaM- sahasA'kasmAdevoditaM sahasoditaM sahasaiva tet kimapi badata Agacchati yat , bhaviSyacchubhA-'zubhaphalamAvedayati, mAnasaM tu nimittaM khame, ityetAni ko nivArayati , loka-zAstraprasiddhasya, yuktyupapannasya ca niSedhumazakyatvAt / / iti gAthArthaH / / 233 / / ___ Aha- nanu styAnadinidrodaye vartamAnasya dviradadantotpATanAdimavRttasya svame manasaH prApyakAritA, tatpUrvako vyaJjanAvagrahazca siddhayati, tathAhi-sa tasyAmavasthAyAM 'dviradadantotpATanAdikaM sarvamidamahaM svame pazyAmi' iti manyate, ityayaM svamaH, manovikalpapUrvikA ca dazanAdyutpATanakriyAmasau karoti / iti manasaH prApyakAritA, tatpUrvakazca manaso vyaJjanAvagraho bhavatyeva, ityAzaGkyAhasimiNamiva mannamANassa thINagiddhissa vaMjaNoggayA / hoja va, na u sA maNaso sA khalu soiMdiyAINaM // 23 // 'hojja va' ityatra vAzabdaH punararthe, tasya ca vyavahitaH saMbandhaH kAryaH, tadyathA- anantaroktayuktibhyaH svamAvasthAyAmapi viSayaprAptyabhAvAd manaso vyaJjanAvagraho nAsti, styAnagRddhaH punaH styAnagRddhinidrodaye punarvartamAnasya jantorityarthaH, mAMsabhakSaNa-dazanotpATanAdi kurvato gADhanidrodayaparavazIbhUtatvena svamamiva manyamAnasya bhaved vyaJjanAvagrahatA-- syAd vyaJjanAvagraha ityarthaH, na vayaM tatra ||138 // , dehasphuraNaM sahasoditaM ca svamA kAyikAdIni / svagatAni nimittAni zubhA-zubhaphalaM nivedayanti // 233 // 2 ka. ga. 'tataH ki' / 3. cha. ja. 'dazanotpA' svamamiva manyamAnasya styaanbecjnaavgrhtaa| bhaveda vA,ma tusA manasaH sA khalu zrInendriyAdInAm // 23 // SSSS For Peso Private Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA0 // 139 // CIORO niSeddhAraH / siddhaM tarhi parasya samIhitam / sidhyet , yadi sA vyaJjanAvagrahatA manaso bhavet / na punaH sA tasya / kasya tarhi sA, ityAha-sA khalu prApyakAriNAM zrotrAdIndriyANAM zravaNa-rasana-prANa-sparzanAnAmityarthaH, idamuktaM bhavati- styAnaddhinidrodaye prekSaNakaraGgabhUmyAdau gItAdikaM zRNvataH zrotrendriyasya vyaJjanAvagraho bhavati, karpUrAdikaM jighrato ghrANendriyasya, AmiSa-modakAdikaM bhakSayato rasanendriyasya, kAminItanulatAdi spRzataH sparzanendriyasya vyaJjanAvagrahaH saMpadyate; na tu nayana-manasoH, bahi-kSurikAdiviSayakRtadAhapATanAdiprasaGgena tayorviSayamAptyabhAvAt , tAmantareNa ca vyaJjanAvagrahAsaMbhavAditi bhAvaH // iti gAthArthaH / / 234 // Aha- nanu styAnarddhinidrodaye svamamiva manyamAnaH kiM ko'pi ceSTAM kAzcit karoti, yena tatkaraNe vyaJjanAvagrahaH syAt ?, ityAzakya styAnarddhinidrodayodAharaNAnyAha poggala-moyaga-dante pharusaga-vaDasAlabhaMjaNe ceva / thINaddhiyassa ee AhAraNA hoti nAyavvA // 235 // styAnarddhinidrodayavartina etAni paudgalAdInyudAharaNAni jJAtavyAni bhavanti / tadyathA- 'poggaletyAdi ' tatra samayaparibhASayA / | paudgalaM mAMsamucyate, tadudAharaNaM yathA- ekasmin grAme kuTumbikaH ko'pyAsIt , sa ca mAMsagRddha AmAni, pakAni, talitAni, kevalAni, tImanAdimadhyaprakSiptAni ca mAMsAni bhakSayati / anyadA ca guNAtizAyibhiH sthaviraiH kaizcit pratibodhito dIkSAM kakSIkRtavAn / tena ca grAmA-'nugrAmaM viharatA kadAcit kacit pradeze mAMsalubdhaiH kaizcid vikRtyamAno mahiSaH samIkSAzcake / taM ce saMvIkSya tadAmiSabhakSaNe tasyA'pyabhilASaH samajAyata / sa cAbhilASo'sya bhuJjAnasya vicArabhUmI gatasya caramAM sUtrapauruSI, pratikramaNakriyAM , prAdoSikapauruSI ca kurvato na nivRttaH kiM bahunA , tadabhilASavatyeva prasupto'sau / tataH styAnarddhinidrodayo jAtaH / tadudaye cotthAya grAmAd bahirmahipamaNDalamadhye gatvA'nyaM mahiSamekaM vinihatya tadAmiSaM bhakSitavAn / taduvaritazeSaM ca samAnIyopAzrayopari kSiptvA prasuptaH / samutthitazca pratyuSasi sa 'mayetthaMbhUtaH svamo dRSTaH' ityevaM gurvantika AlocayAmAsa / sAdhubhizvopAzrayopari tadAmiSamadRzyata / tataH 'styAnaddhinidrodayo'syA'sti' iti jJAtam / tathA ca saMghena liGgamapahRtya visarjito'sau / / iti styAnArddhinidrodaye prathamamudAharaNamiti // 1 // atha dvitIyaM modakodAharaNamucyate, yathA- ekaH ko'pi sAdhurbhikSA paryaTan kacid gRhe paTalakAdivyavasthApitA tipracurAn 1 paudgala-modaka-dantAH kulAla-baTazAlabhajane caiva / styAnaretAnyudAharaNAni bhavanti jJAtavyAni // 235 // 3 ja. 'vattini e'| 3 gha. cha. ja. 'zcit kR| 4 ka. ga. 'ca smiikssy'| 55. cha. ' napi pr'| sahasa580amoralioreone // 139 // J antema For Don Pe Use Only wMR.Janeitrary.org
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA0 bRhadvRttiH / // 14 // surabhisnigdhamadhuramanojJAn modakAnadrAkSIt / tena cAvasthitena te sucirmuddiikssitaaH| na ca kimapi tanmadhyAllabdham / tataH so'pyavicchinnatadabhilASa eva suSvApa | styAnarddhinidrodaye ca rajanyAM tadgRhaM gatvA, sphoTayitvA kapATAni, modakAn svecchayA bhakSayitvA, udvaritAMstu patadgrahake kSiptvopAzrayamAgatya patadgrahakaM sthAne muktvA prasuptaH / utthitena ca tathaivA''locitaM gurUNAm / tataH pratyupekSaNAsamaye bhAjanAdi pratyupekSamANene sAdhunA patadgrahake dRSTAste modakAH / tato gurvAdibhirjAto'sya styAnarddhinidrodayaH / tathaiva ca saMghena liGgapArAzcikaM dattvA'yamapi visarjitaH // 2 // dantodAharaNaM tRtIyamucyate,yathA- ekaH sAdhurdivA dviradena kheditaH kathamapi palAyyopAzrayamAgataH / taM ca dantinaM pratyavicchibhakopa eva nizi prasuptaH / styAnaddhinidrodayazca jAtaH / tadudaye ca vajraRSabhanArAcasaMhananavataH kezavArdhavalasaMpannatA samaye nigadyate / ato nagarakapATAni bhaktvA madhye gatvA taM hastinaM vyApAdya dantadvayamutpATya skhopAzrayadvAre kSiptvA suptaH / prabuddhena ca 'svamo'yam ityAlocitam / dantadarzane ca jJAtaH styaandinidrodyH| tathaiva ca liGgaM gRhItvA saMghena visrjitH||3|| pharusagazabdena samayaprasiddhayA kumbhakAro'bhidhIyate, tadudAharaNaM caturthamucyate- ekaH kumbhakAro mahati gacche pravajitaH / | anyadA cai suptasyA'sya styAnaddhinidrodayo jAtaH / tato'sau pUrvaM yathA mRttikApiNDAnatroTayat , tathA tadabhyAsAdeva sAdhUnAM zirAMsi troTayitvA kabandhaiH sahavaikAnte ujjhAJcakAra / tataH zeSAH kecana saadhvoddpmRtaaH| prabhAte ca jJAtaM samyageva sarvaM tacceSTitam / saMghena tathaiva visrjitH||4|| atha vaTazAkhAbhaJjanodAharaNaM pazcamamucyate, yathA- ko'pi sAdhuAmAntarAd gocaracaryA vidhAya pratinivRttaH / sa cauSNyA'bhihato bhRtabhAjanastRSito bubhukSitazchAyArthI mArgastho vaTavRkSasyA'dhastAdAgacchannatinIcairvartinyA tacchAkhayA mastake ghaTTitaH, gAda ca paritApitaH, avyavacchinnakopazca prasuptaH / styAnarddhinidrodaye rAtrau gatvA baTazAkhAM bhaktvopAzrayadvAre kSiptvA punaH prsuptH| 'svamo dRSTaH' ityAlocite, styAnayudaye ca jJAte liGgApanayanataH saMghena visarjita iti // 5 / / etAnyudAharaNAni vizeSato nishiithaadvseyaani|| iti gAthArthaH // 235 // tadevaM ''gaMtuM neeNa maNo saMbajjhai jaggao va simiNe vA' ityAdipUrvapakSagAthAyAH prathamAdhamapAkRtam / sAMpataM 'siddhamiyaM loyammi vi amuggatthagao maNo me tti' etaduttarArdhamapAkurvanAha-- 1. 'nAni pr'| 2 ga. pa. cha. ja. 'na tena sAja , 'ca prasuptasya styA' pa.cha. 'ca suptasya styA' / 4 gAthA 213 / // 14 // Educate For Peso Private Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA. bRhadvRttiH / // 14 // jaha dehatthaM cakkhaM jaM pai caMdaM gayaM ti, na ya saccaM / rUDhaM maNaso vi tahA na ya rUDhI sacciyA savvA // 236 // yathA dehastha dehAdanirgatamapi cakSuH 'candraM gatam' iti jalpati lokaH, na ca tat satyam , cakSuSo vahnyAdidarzanena tatkRtadAhAdi- prasaGgAt / tathA tenaiva prakAreNa manasopi nirnibandhanaM rUDhAmidaM yaduta- 'amutra gataM me manaH' iti / rUDhirapi satyA bhaviSyati, ityAhana ca rUDhiH sarvA'pi satyA, "vaTe baTe vaizravaNazcatvare catvare zivaH / parvate parvate rAmaH sarvago madhusUdanaH " // 1 // ityAdikAyA asatyAyA api darzanAt // iti gAthArthaH // 236 // tadevaM viSayamAptau niSiddhAyAM manaso'sadgrahamamuzcan paraH prakArAntareNApi tasya vyaJjanAvagrahaM pratipAdayannAha-- visayamasaMpattassa vi saMvijai vaMjaNoggaho maNaso / jamasaMkhejjasamaio uvaogo jaM ca savvesu // 237 // . samaesu maNodavvAiM giNhae vaMjaNaM ca davvAiM / bhaNiyaM saMbaMdho vA teNa tayaM jujjae maNaso // 238 // viSayaM meruzikharAdikaM, jalA-'nalAdikaM vA, asaMprAptasyA'pi- amApya gRhRto'pItyarthaH / kim ?, ityAha- saMvidyate yujyate vyaJjanAvagraho manasaH / kutaH 1, ityAha- 'jamasaMkhejasamaio uvaogo' yad yasmAt kAraNAt " cyavamAno na jAnAti" ityAdivacanAt sarvo'pi cchadmasthopayogo'saMkhyeyaiH samayanirdiSTaH siddhAnte, na tveka-dvayAdibhiH / 'jaM ca samvesu samayesu maNodavvAI giNhae tti' yasmAcca teSUpayogasaMbandhiSvasaMkhyeyeSu samayeSu sarveSvapi pratyekamanantAni manodravyANi manovargaNAbhyo gRhNAti jIvaH dravyANi ca, tatsaMbandho vA mAgatraiva bhavadbhirvyaJjanamuktam , tena kAraNena tat tAdRzaM dravyaM, tatsaMbandho vA vyaJjanaM vyaJjanAvagraha iti hRdayam , yujyate ghaTate manasaH / yathA hi zrotrAdIndriyeNA'saMkhyeyAn samayAn yAvad gRhyamANAni zabdAdipariNatadravyANi, tatsaMbandho vA vyaJjanAvagrahaH, tathA'trA'pyasaMkhyeyasamayAn yAvad gRhyamANAnAM manodravyANAM, tatsaMbandhasya vA kimiti pakSapAtaM parityajya madhyasthaibhUtvA'sau neSyate , iti kila parasyAbhiprAyaH // iti gAthAdvayArthaH / / 237 // 238 // tadevaM viSayAsaMghAptAvapi bhajayantareNa manaso vyaJjanAvagrahaH kila pareNa samarthitaH, sAMpata viSayasaMprApsyApi tasya taM samarthayabAha / yathA dehasthaM cakSuryat prati candra gatamiti, na ca satyam / rUdaM manaso'pi tathA na ca rUdiH satyikA (satyA) sarvA // 236 // 2 ka. gha. cha. ja. 'mh'| 3 viSayamasaMprAptasyApi saMvicate vyajanAvagraho manasaH / yadasaMkhyeyasamayika upayogo yaca sarveSu // 237 // samaSeSu manohagyANi gRhAti vyaJjanaM ca dagyANi / bhagitaM saMbandho vA tena tad yujyate manasaH // 23 // // 14 // For Personal and P enny
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ dehAdaNiggayassa vi sakAyahiyayAiyaM viciMtayao / neyassa vi saMbaMdhe vaMjaNamevaM pi se juttaM // 239 // vizeSA. dehAccharIrAdanirgatasyApi mervAdyarthamagatasyApi svasthAnasthitasyApItyarthaH, svakAye, svakAyasya vA hRdayAdikamatIva sNni||142|| hitatvAdatisaMbaddhaM vicintayato manaso yo'sau jJeyena svakAyasthitahRdayAdinA saMbandhastatmAptilakSaNastasminnapi jJeyasaMbandhe, na kevalaM 'visayamasaMpattassa vi saMvijjaI' ityAdyanantarasamarthitanyAyena, ityapizabdArthaH / kim ?, ityAha-vyaJjanaM vyaJjanAvagrahaH 'se' tasya manaso yuktaM ghaTamAnakaM, evamapyanayA'pi prApyakAritvabhaGgyA / / iti gAthArthaH / / 239 / / / tadevaM prakAradvayena manasaH pareNa vyaJjanAvagrahe samarthite, AcAryaH prathamapakSe tAvat pratividhAnamAhagijjhassa vaMjaNANaM jaM gahaNaM vaMjaNoggaho sa mo| gahaNaM maNo, na gijhaM ko bhAgo vaMjaNe tassa? // 240 // iha -- visayamasaMpattassa vi saMvijjai' ityAdi yatpareNoktam , tad nijA'satpA-parakIyasatpakSaviSayaprasarpanmahArAga-dveSagrahagrastacetovihvalatAsUcakamevAvagantavyam , asaMbaddhatvAt , tathAhi- zrotra-ghrANa-rasana-sparzanendriyacatuSTayagrAhyasya zabda-gandhAdi viSayasya saMbandhinAM vyaJjanAnAM tadrUpapariNatadravyANAM yad grahaNamupAdAnaM sa vyaJjanAvagraho'smAkaM saMmata iti paro'pi jAnAtyeva, prAgasakRtpratipAditatvAditi / manodravyANyapi tarhi manaso grAhyANi bhaviSyanti, tatastasyApi zrotrAderiva vyaJjanAvagraho bhaviSyati; ataH kimasaMbaddham , ityAha- 'gahaNaM maNo na gijjhaM ti' cintAdravyarUpaM mano na grAhyam , kintu grahaNaM gRhyate'vagamyate zabdAdiroM'neneti grahaNam- arthaparicchede karaNamityarthaH / grAhyaM tu meruzikharAdikaM manasaH sumatItameva / ataH ko bhAgaH ko'vasarastasya karaNabhU tasya manodravyarAzervyaJjane vyaJjanAvagrahe'dhikRte ?, na ko'pItyarthaH / grAhyavastugrahaNe hi byaJjanAvagraho bhavati / na ca manodravyANi grAhyaKN rUpatayA gRhyante, kintu karaNarUpatayA, ityasaMbaddhameva peroktam // iti gAthArthaH // 24 // ___yA ca 'dehadiNiggayassa vi sakAyahiyayAiyaM' ityAdinA manasaH prApyakAritA proktA, sA'pi na yuktA, khakAyahRdayAdiko hi manasaH svadeza eva, yacca yasmin deze'vatiSThate, tat tena saMbaddhameva bhavati, kastatra vivAdaH ?, kiM hi nAma tad vastvasti, yadAtmadezenA'saMbaddham / evaM hi prApyakAritAyAmiSyamANAyAM sarvamapi jJAnaM prApyakAryeva, sarvasyA'pi tasya jIvena saMbaddhatvAt / tasmAt 1 dehAdanirgatasyApi svakAyahRdayAdikaM vicintayataH / jJeyasyA'pi saMbandhe vyaJjanamevamapi tasya yuktam // 239 // 2 gAthA 237 // 3 grAhyasya vyaJjanAnAM yad grahaNaM vyAnAvagrahaH sa mataH / grahaNaM manaH, na mAjhaM ko bhAgo vyAne tasya // 240 // 4 gh.ch.'kssvi'| 5 ka. ga. ja. 'prennokt'| 6gaathaa239|| 142 // Jan Education Internat For Personal and Private Use Only www.jaineitrary.ary
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhdvaattiH| pArizeSyAd bAhyArthApekSayaiva prApyakAritvA-ApyakAritvacintA yuktA / sa ca manasAprApta evaM gRhyate, iti na tatra vyabhicAraH / bhavatu vizeSA0vA manasaH svakIyahRdayAdicintAyAM prApyakAritA, tathApi na tasya vyaJjanAvagrahasaMbhava iti drshynnaah||143|| teisacintaNe hoja vaMjaNaM jai tao na smymmi| paDhame ceva tamatthaM geNheja na vaMjaNaM tamhA // 24 // sa cAsau svakAyahRdayAdidezazca tasya cintanaM tasmin sati syAd manaso vyaJjanaM vyaJjanAvagrahaH / yadi kim ?, ityAha'jai tao na samayammi paDhame ceva tamatthaM geNheja tti' yadi tad manaH prathama eva samaye taM svakIyahRdayAdikamarthaM na gRhNIyAd nAvagacchediti / etacca nAsti, yasmAd manasaH prathamasamaya evArthA'vagrahaH samutpadyate, na tu zrotrAdIndriyasyeva prathamaM vyaJjanAvagrahaH, tasya hi kSayopazamApATavena prathamamarthAnupalabdhikAlasaMbhavAd yukto vyaJjanAvagrahaH, manasastu paTukSayopazamatvAccakSurindriyasyevA'AnupalambhakAlasyAsaMbhavena prathamamevA'rthAvagraha evopajAyate / atra prayogaH- iha yasya jJeyasaMvanye satyapyanupalabdhikAlo nAsti na tasya vyaJjanAvagraho dRSTaH, yathA cakSuSaH, nAsti cArthasaMbandhe satyanupalabdhikAlo manasaH, tasmAd na tasya vyaJjanAvagrahaH, yatra svayamabhyupagamyate na tasya jJeyasabandhe satyanupalabdhikAlAsaMbhavaH, yathA zrotrasyeti vyatirekaH / tadevaM paroktapakSadvaye'pi manaso vyaJjanAvagrahaM nirAkRtyopasaMharati- 'na baMjaNaM tamha tti' tasmAduktaprakAreNa manaso na vyaJjanAvagrahasaMbhavaH / / iti gAthArthaH // 241 // kasmAd na manaso vyaJjanAvagraha ityAzayAvArthe vizeSavatImupapattimAha saimae samae giNhai davvAiM jeNa muNai ya tamatthaM / jaM ciMdiopaoge vi vaMjaNAvaggahe'tIte // 242 // hoi maNovAvAro paDhamAo ceva teNa smyaao| hoi tadatthaggahaNaM tadaNNahA na ppavattejjA // 243 // 'samae samae tti' pratisamayamityarthaH, idamuktaM bhavati- manodravyagrahaNazaktisaMpanno jIvaH kasyacidarthasya cintAvasare pratisamayaM manodravyANi gRhNAti, taM ca cintanIyamartha pratisamayaM 'muNai tti' jAnAti yena kAraNena, tena prathamasamayAdeva bhavati tasyA cintanIyArthasya grahaNamiti dvitIyagAthAyAM saMbandhaH, prathamasamayAdevArthAvabodhaH pravartata ityarthaH, arthAnupalabdhikAlastveko'pi samayo 1 taddezacintane bhaved vyajanaM yadi tato na samaye / prathama eva tamathai gRhIyAd na vyaJjanaM tasmAt // 24 // 2 samaye samaye gRhNAti banyANi yena jAnAti ca tadartham / yazcindriyopayoge'pi vyaJjanAvagrahe'tIte // 242 // bhavati manovyApAraH prathamAdeva tena samayAt / bhavati tadarthagrahaNaM tadanyathA ne pravarteta // 23 // // 143 //
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ E bRhadAra ER nAsti, ato na manaso vyaJjanAvagrahasaMbhava iti bhAvaH / / Aha-nanvapavarakAdivyavasthito yadendriyavyApArarahitaH kevalena manasA'rthAn vizeSA0paryAlocayati, tadA mA bhUd manaso vyaJjanAvagrahaH, yastu zrotrAdIndriyavyApAre manaso'pi vyApArastatra prathamamanupalabdhikAlasya bhavadbhi- rapIpyamANatvAt kimiti' vyaJjanAd manaso vyaJjanAvagraho neSyate ?, ityAzaGkayAha- 'jaM ciMdiovaoge vi vaMjaNAvaggahe'tIte hoina // 144 // maNovAvAro ti' yacca yasmAcca kAraNAdindriyasya zrotrAderupayoge'pi zabdAdyarthagrahaNakAle'pItyarthaH / kim ?, ityAha-vyaJjanAvagrahe'tIte sati manaso vyApAro bhavati / idamuktaM bhavati-na kevalaM manasaH kevalAvasthAyAM prathamamarthAvagraha eva vyApAraH, kintu zrotrAdIndriyopayogakAle'pi tathaiva, tathAhi-zrotrAdIndriyopayogakAle vyApriyate manaH, kevalamarthAvagrahAdevA''rabhya, na tu vyaJjanAvagrahakAle / arthA'navabodhasvarUpo hi vyaJjanAvagrahaH, tadavabodhakAraNamAtratvAt tasya, manastvarthAvabodharUpameva, manute'rthAn , manyante'rthA aneneti vA mana iti sAnvAbhidhAnAbhidheyatvAt / kiJca, yadi vyaJjanAvagrahakAle manaso vyApAraH syAt tadA tasyApi vyaJjanAvagrahasadbhAvAdaSTAviMzatibhedabhinnatA matervizIryeta / tasmAt prathamasamayAdeva tasyA'rthagrahaNameSTavyam / anyathA kimatra bAdhakam , ityAha- 'tadaNNahA na ppavatteja tti' yadi hi prathamasamayAdeva manaso'rthagrahaNaM neSyate tadA tasya manastvena pravRttireva na syAdanutpattireva syAdityarthaH / yathA EF hi svAbhidheyAnarthAn bhASamANaiva bhASA bhavati, nAnyathA; yathA ca svaviSayabhUtAnanavabudhyamAnAnyevA'vadhyAdijJAnAnyAtmalAbhaM labhante, anyathA teSAmapravRttireva syAditi; evaM svaviSayabhUtAnAn prathamasamayAdArabhya manvAnameva mano bhavati, anyathA'vadhyAdivat tasya pravRttireva na syAt / tasmAt tasyA'nupalabdhikAlI nAsti, tathA ca na vyaJjanAvagraha iti sthitam / na caitat svamanIpikayA ERE yuktimAtramucyate, Agame'pi vyaJjanAvagrahe'tIta evendriyopayoge manaso vyApArAbhidhAnAt , tathA coktaM kalpabhASye "atthANaMtaracArI cittaM niyayaM tikAlavisayaM ti / atthe u paDDuppaNNe viNiogaM iMdiyaM lahai " // 1 // atra vyAkhyA- arthe zabdAdau zrotrAdIndriyavyaJjanAvagraheNa gRhIte'nantaramAvagrahAdArabhya carati pravartate, ityarthAnantaracAri manaH, na tu vyaJjanAvagrahakAle tasya pravRttiriti bhAvaH, trikAlaviSayaM cittaM, sAMpatakAlaviSayaM tvindriyam / ityalaM vistareNa // iti gAthArthaH // 242 // 243 // amumeva manaso'nupalabdhikAlAsaMbhava sayuktikaM bhAvayannAha 1 ka. ga. 'tim'| 2 ka. ga. ''rthAvagraho ne| 3 ka. ga. 'smAnna t'| 4 ka. ga. 'kho'sti' / 5 arthAnantaracAri cittaM niyataM trikAlaviSayamitti / arthe tu pratyutpanne viniyogamindriyaM labhate // 1 // // 144 // For Personal and Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA // 145 // neyou cciya jaso lahai sarUvaM paIva-sadaM vya / teNAjuttaM tassAsaMkappiyavaMjaNaggahaNaM // 24 // pratisamayaM manodravyopAdAnaM jJeyArthAvagamazca manaso bhavatyeva, na punastasyAnupalabdhikAlaH saMbhavati / kutaH?, ityAha- yad yasmAt kAraNAt 'so' iti prAkRtazailyA napuMsakamapi manaH saMvadhyate, jJAyata iti jJeyaM cintanIyaM vastu tasmAdeva, svarUpamAtmasattAsvabhAvaM labhate, naajytH| tato yadi tadeva jJeyaM nAvagacchet , tarhi tasmAdutpattirapyasya kathaM syAt / idamuktaM bhavati-sAnvarthakriyAvAcakazabdAbhigheyA hi manAprabhRtayaH, tadyathA-manute manyate vA manaH, pradIpayatIti pradIpaH, zabdayati bhASata iti zabdaH, dahatIti dahanaH, tapatIti tapanaH / etAni ca viziSTakriyAkartRtvapradhAnAni manAprabhRtivastUni yadi tAmevArthamanana-pradIpana-bhASaNAdikAmarthakriyA na kuyuH, tadA teSAM svarUpahAnireva syAt / tasmAd yathA pradIpanIya-zabdanIyavastvapekSayA pradIpa-zabdAbhidhAnapravRtteH pradIpa-zabdayorarthayorapradIpanamazabdanaM cAyuktam tathA manaso'pi mananIyavastumananAdeva mano'bhidhAnapravRttestadamananaM na yuktam / tataH kim ?, ityAha-yenaivam , tenA'saMkalpitAnyanAlocitAni, anavagatAnIti yAvat , asaMkalpitAni ca tAni zabdAdiviSayabhAvena pariNatadravyarUpANi vyaJjanAni ca teSAM grahaNamasaMkalpitavyaJjanagrahaNaM tasya manaso'yuktam , kintu saMkalpitAnAmevArthAvagrahadvAreNA'vagatAnAmeva teSAM zabdAdidravyANAM grahaNaM yuktam / tasmAd na manaso'nupalabdhikAlo'sti, tathA ca na vyaJjanAvagrahasaMbhava iti sthitam // iti gaathaarthH||244|| tadevaM nayana-manasovistareNAprApyakAritAyAM sAdhitAyAM nayanapakSe'dyApi dUSaNazeSamutpazyan paraH pAha jai nayaNindiyamattakAri savvaM na giNhae kamhA ? / gahaNA-gahaNaM kiMkayamapattavisayattasAmanne? // 245 // yAktayuktibhyo nayanendriyamaprAptakAri, tarhi sarvamapi tribhuvanAntarvartivastunikuramba kasmAd na gRhNAti, aprAptatvAvizeSAt / etadeva vyaktIkaroti- aprApto viSayo yasya tadaprAptaviSayaM tadbhAvoprAptaviSayatvaM tasmin sAmAnye'viziSTe'pi sati yadidaM kasyacidarthasya grahaNa, kasyacidagrahaNaM, tat kiMkRtaM kiMnibandhanam ?, neha kiJcid nibandhanamutpazyAma iti bhAvaH / / iti gAthArthaH // 245 // tasmAd bho AcArya / tasya cakSuSo viSayaparimANA'nayatyamAmoti, ityetadevAhavisayaparimANamaniyayamapattavisayaM ti tassa maNaso vva / maNaso vi visayaniyamo na kamai jao sa svvtth||246|| 1 zevAdeva yat talbhate svarUpaM pradIpa-zabdAviva / tenA'yuktaM tasyA'saMkalpitavyajanagrahaNam // 244 // 2 gha. cha. ja. 'NaM m'| 3 yadi nayanendriyamaprAptakAri, sarvaM na gRhNAti kasmAt / grahaNA-'grahaNaM kiMkRtamaprAptaviSayatvasAmAnye // 245 // 4 viSayaparimANamaniyatamaprAptaviSayAmiti tasya manasa iva / manaso'pi viSayaniyamo na kAmati yataH sa sarvatra / / 246 / / // 145 // Jan Education interna For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ory
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA0 // 146 // Jain Education Internat viSayasya grAhyasya parimANamaniyatamaparimitaM prApnoti tasya cakSuSa iti pratijJA / hetumAha- aprAptaviSayamiti kRtvA / manasa iveti dRSTAntaH / prayogaH- yadaprAptamapi viSayaM paricchinatti, na tasya tatparimANaM yuktaM yathA manasaH, aprAptaM ca viSayayavagacchati cakSuH, tasmAd na tasya tatparimANaM yuktamiti / atheha prayoge dRSTAntasya sAdhyavaikalyaM sUrirupadarzayati- manaso dRSTAntIkRtasyA'yApyakAriNo viSayaniyamo 'astyeva' iti zeSaH / kutaH 1, ityAha- yataH sa tti' tadapi manaH sarveSvapyartheSu na krAmati na prasarati / / iti gAthArthaH // 246 // tathAhi- atthAhaNe mujjhai santesu vi kevalAigammesu / taM kiMkayamaggahaNaM apattakArittasAmanne ? // 247 // arthA eva materduSpravezatvAd gahanAni arthagahanAni teSvananteSu satsvapi vidyamAneSvapi / kathaMbhUteSu ? ityAha- kevalaM kevalajJAnamAdiryeSAmavadhijJAnA-''gamAdInAM tAni kevalAdIni tairgamyante jJAyante kevalAdigamyAni teSu / evaMbhUteSvarthagahaneSu satsvapi kasyacid mandamatejantormano muhyati kuNThIbhavati tadavagamAya na prabhavati- tAn gahanabhUtAn kevalAdigamyAn sato'pyarthAn na gRhNAtIti tAtparyam / tadatrAhamapi bhavantaM pRcchAmi tadetad manaso'grahaNamarthAnAM kiMkRtaM kiMnibandhanam 1, aprAptakAritvasAmAnye'prAptakAritve tulye'pItyarthaH / tasmAd manaso'pi viSayaparimANasadbhAvAdanantaragAthoktaH sAdhyavikalo dRSTAnta iti sthitam || iti gAthArthaH || 247 // tat kiMkRtamagrahaNamarthAnAm 1, ityatra parAbhiprAyamAzaGkamAnaH prAha kaimmodayao vva sahAvao vva naNu loyaNe vi taM tullaM / tullo va uvAlaMbho eso saMpattavisa vi // 248 // yat keSAMcidarthAnAM manaso'grahaNaM tat 'tadAvaraNakarmodayAd vA, svabhAvAd vA ' iti paro brUyAt / nanvetallocane'pi tulyam, yatastadapyaprApyakAritve tulye'pi karmodayAt, tatsvAbhAvyAd vA kAMzcidevA'rthAn gRhNAti na sarvAniti / tadevaM nayanasyAprApyakAritve'tiprasaGgalakSaNaM prAptakArivAdinA yad dUSaNamuktaM tatparihRtam / athavA yo nayana- manasoH prApyakAritvamabhyupagacchati, tasyA'pyetad dUSaNamApatatyeva yazca dvayordUSaNaM na tadekasya dAtumucitam ityetaccetasi nidhAya prAha- 'tullo vetyAdi ' vetyathavA, eSo'tiprasaGgalakSaNa upAlambhastulyaH samAnaH / kva 1, ityAha- saMprAptaviSayatve'pi nayana-manasorabhyupagamyamAne, tathAhi - atrApi zakyate vaktum - yadi 1. ja. 'so'pi dR' 2 arthagahaneSu mujhati satsvapi kevalAdigamyeSu / tat kiMkRtamagrahaNamaprAptakAritvasAmAnye 1 // 247 // 3 karmodayato vA svabhAvato vA locane'pi nanu tat tulyam / tulyo vopAlambha eSa saMprAptaviSaye'pi // 248 // For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 146 //
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA0 // 14 // prAptamarthaM gRhNAti cakSuH, tarhi atisaMprAptAnapyaJjana-rajo-mala-zalAkAdIn kasmAd na gRhNAti ? / mano'pi prAptAn sarvAnapi kimiti na gRhNAti ? / gRhNAtyeveti cet / na, grahaNA'navasthAnaprasaGgAt- yAvaddhi ghaTaM gRhNAti, tAvat paTaM, zaGkha, zuktikAdIna vA kimiti na bRhadA gRhNAtIti / ghaTamAptikAle paTAdayo na prAptA eveti cet / na, tadaprAptI hetvabhAvAt , tathAhi-na tAvat kaTa-kuTyAdayasteSAmAvArakAH, tairantaritAnAmapi mervAdInAM manasA paricchedAnubhavAt / karmodayAta , svabhAvAd vA pratiniyatameva manaH prApnotIti cet / nanvetadapApyakAriNo nayanasyApi samAnam // iti gAthArthaH / / 248 // tasmAt kimiha sthitam ?, ityAha sAmatthAbhAvAo maNo vva visayaparao na giNhei / kammakkhaovasamao sANuggahao ya sAmatthaM // 249 // cakSuH siddhAntanirdiSTaniyataviSayaparimANAt parato na gRhNAtIti pratijJA, cakSuSazceha kartRvaM prakramAd gamyate, sAmarthyAbhAvAditi hetuH, manovaditi dRSTAntaH / sAmarthyAbhAvo'pi nayanasya kutaH?, ityAha- 'kammakkhao ityAdi' tadAvaraNakarmakSayopazamAt, vAnugrahatazcAApteSvapi keSucid yogyadezAvasthiteSvartheSu paricchede kartavye locanasya sAmarthya bhavati / idamuktaM bhavati- aprAptatve samAne'pi yeSvartheSu grahaNaviSaye karmakSayopazamo bhavati, tathA, svasyA''tmano rUpA-''loka-manaskArAdisAmagyAH sakAzAdanugraho bhavati, teSvatheSu karmakSayopazamasadbhAvAt , zeSasAmagyanugrahAcca cakSuSo grahaNasAmarthya bhavati / yeSu tvartheSu grahaNaviSaye karmakSayopazamaH, zeSasAmagyanugrahazca nAsti, teSu tasya sAmarthyAbhAva ityarthApattita eva gamyate / tasmAd vyavasthitamaprApyakAritvaM nayana-manasoH / tatazca sparzanarasana-prANa-zrotrabhedAcaturvidha eva vyajanAvagraha iti sthitam // iti gAthArthaH // 249 // tadevaM 'nayaNa-maNovajidiyabheyAo vaMjaNoggaho cauhA' ityetat samarthitam / atha prakRtamucyate tatthoggaho (rUvo gahaNaM jaM hoI vaMjaNa-tthANaM / vaMjaNao ya jamattho teNAIe tayaM bocchaM ' // 1 // ityAdinA granthena pratijJAtavyaJjanAvagrahasvarUpapratipAdanaM ceha prakRtam / tasya ca vyaJjanAvagrahasya svarUpaM nanyadhyayanAgamasUtre pratibodhaka-mallakodAharaNAbhyAM pratipAditam , tadyathA1 ka. ga. 'haNe'na' / 2 gha. cha. ja. 'ghaTa' / 3 sAmarthyAbhAvAd mana iva viSayaparato na gRhNAti / karmakSayopazamataH sAnumahataca sAmarthyam // 249 // 10-1 // 147 // 4 gAthA 204 / 5 gAthA 193.6 ka, ga. pa. cha. ja. 'dubheo ga' 7 ka. ga. gha. cha. ja. 'hoja / Jan Education interna For Personal and ve r y
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ __" 'baMjaNoggahassa parUvaNaM karissAmi paDibohagadiTuMteNaM, mallagadiTuMteNa y| se kiM taM paDibohagadiTuMteNaM / paDibohagadiTThateNaM se- jahAnAmae vizeSA0 kei purise kaMci purisaM suttaM paDibohejjA-amuga! amuga ! tti / tattha ya coyae paNNavarga evaM vayAsI-kiM egasamayapaviTThA poggalA gahaNamAgacchaMti, jAvara B saMkheja-asaMkhejasamayapaviTThA poggalA gahaNamAgacchaMti ! / evaM vayaMtaM coyagaM pannavae evaM bayAsI- no egasamayapaviTThA pomgalA gahaNamAgacchaMti, jAva // 148 // no saMkhejasamayapaviTThA poggamA gahaNamAgacchaMti, asaMkhejjasamayapaviTThA poggalA gahaNamAgacchaMti, settaM paDibohagadiTThateNaM / se kiM taM mallagadiTThateNaM / / mallagadiTThateNaM se- jahAnAmae kei purise AvAgasIsAo mallagaM gahAya tatthegaM udagabiMdu pakkhivejjA, se naDhe / anne vi pakkhitte, se vi ntte| anne / | vi pakkhitte, se vi naDhe / evaM pakkhippamANesu pakkhippamANesu hohI se udagabiMdU jeNaM taM mallagaM rauvehiti| hohI se udagabiMdU jeNaM taMsi mallagaMsi ThAiti / hohI se udagaviMdU jeNaM taM mallagaM bharehiti / hohI se udagabindU jeNaM taMsi mallagaMsi na vaahihiti| hohI se udgabiMdU je NaM taM mallaga pavAhehiti / evAmeva pakkhippamANehiM aNaMtehiM poggalehiM jAhe taM vaMjaSaM pUriyaM hoi, tAhe huM ti karei, no ceva NaM jANai ke vesa saddAi" ityAdi / idaM sUtra nandivivaraNa evetthaM vyAkhyAtam , tadyathA "pratibodhaka-mallakadRSTAntAbhyAM vyaJjanAvagrahasya prarUpaNaM kariSyAmi / tatra pratibodhayatIti pratibodhakaH sa eva dRSTAntastena, tadyathA nAma kazcidanirdiSTasvarUpaH puruSaH kazcidanyamanirdiSTasvarUpameva puruSaM suptaM santaM pratibodhayet / katham !, ityAha- amuka ! amuka ! iti / tatra prerakaH prajJApakamevaimavAdIt- kimekasamayapraviSTA ityAdi / evaM vadanta preraka prajJApaka evamuktavAn- no ekasamayapraviSTA ityAdi, prakaTAthai, yAvad nosaMkhyeyasamayapraviSTAH pudgalA grahaNamAgacchanti / navaramayaM pratiSedhaH zabdavijJAnagrAhyatAmadhikRtya beditavyaH, zabdavijJAnajanakatvenetyarthaH, anyathA saMbandhamAtramadhikRtya prathamasamayAdArabhya pudgalA prahaNamAgacchantyeva / ' asaMkhejja ityAdi ' pratisamayapravezenA''dita ArabhyA'saMkhyeyasamayaiH praviSTA asaMkhyeya sasa Bara vyaJjanAvagrahasya prarUpaNAM kariSyAmi pratibodhakadRSTAntena, mallakadRSTAntena ca / atha keyaM pratibodhakaraSTAntena ? / prativodhakaSTAntena sA- yathAnAmA kazcit puruSaH kaJcit puruSaM supta pratiyodhayet- amuka ! amuka! iti / tatra ca codakaH prajJApakamevamavAdIt- kimekasamayapraviSTAH pudralA grahaNamAgacchanti, yAvatsaMkhyevA-'saMkhyeyasamayapraviSTAH punalA prahaNamAgacchanti / evaM vadantaM codakaM prajJApaka evamavAdIla- no ekasamayapraviSTAH pugalA prahaNamAgacchanti yAvad no saMkhyeyasamayapraviSTAH punalA prahaNamAgacchAnti, asaMkhyeyasamayapraviSTAH pudgalA grahaNamAgacchanti, seyaM pratibodhakadRSTAntena / atha keyaM mallakadRSTAntena / mallagadRSTAntena sA- bathAnAmA kazcit puruSa ApAkaziraso mallakaM gRhItvA tatraikamudakabinduM prakSipet , sa naSTaH / anyo'pi prakSiptaH, so'pi naSTaH / anyo'pi prakSiptaH so'pi naSTaH / 4 evaM prakSipyamANeSu prakSipyamANeSu bhaviSpati sa udakavinduryataM mallakamAItAM neSyati / bhaviSyati sa udakavinduryastasmin mallake sthAspati / bhaviSyati sa udaka-ma vinduryastaM mallakaM bhariSyati / bhaviSyati sa udakavinduryastasmin mallake na sthAsyati / bhaviSyati sa udakavinduryastaM mallaka plAvayiSyati / evameva prakSipyamANairanantaiH pudgalaiyaMdA tad vyajanaM pUritaM bhavati tadA '' iti karoti, no ceda jAnAti ka eSa zabdAdiH // 2 dezyo'yaM zabda bhAi karaNArthe / 3 ka. ga, 'vaM sama' / // 148 // PARA For Personal and Private Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ SBSee samayapraviSTAH pudgalAH zabdadravyavizeSA grahaNamAgacchanti- arthAvagrahajJAnahetavo bhavantIti bhAvaH / iha ca caramasamayapraviSTA eva vijJAnajanakatvena vizeSA. | grahaNamAgacchanti, tadanye tvindriyakSayopazamopakAriNa iti sarveSAM sAmAnyena grahaNamuktam / seyaM pratibodhakadRSTAntena -- vyaJjanAvagrahaprarUpaNA ' iti bRhadvattiH / vAkyazeSaH // atha keyaM mallakadRSTAntena prarUpaNA ! / tadyathA nAma kazcit puruSa ApAkaziraso mallakaM zarAvaM gRhItvA, rUkSamidaM bhavatItyasya grahaNam / 4 // 149 // tatra mallake ekamudakabindaM prakSipet sa naSTaH, tatraiva tadbhAvapariNatimApanna ityarthaH / zeSa subodhaM yAvada 'jeNaM taM mllgN'| 'rAvehiti' ArdratAM neSyati / zeSa subAMdham / navaraM 'pavAhahiti ' plAvayiSyatIti / evAmevetyAdi / atibahutvAt pratisamayamanantaiH zabdapudgalairyadA tad vyaJjanaM pUritaM sa bhavati, tadA 'hu' iti karoti tamartha gRhNAtItyuktaM bhavati / kiMviziSTaM !, nAma-jAtyAdikalpanArahitam / ata evA''ha- 'no ceva NaM jANai ke vesa saddAi tti' na punarevaM jAnAti ka eSa zabdAdiH ! ityarthaH / evaM ca sati sAmayikatvAdavigrahasya, arthAvagrahAt pUrva sarvo vyaJjanAvagrahaH " // / tadevamasya vyaJjanAvagrahasvarUpapAtapAdakasya nandisUtrasya zeSaM prAyaH sugamamiti manyamAno bhASyakAraH "jAhe taM vaMjaNaM pUriyaM hoi" / / E- ityetad vyAcikhyAsurAha toeNa mallagaM piva vaMjaNamApUriyaM ti jaM bhaNiyaM / taM davvamiMdiyaM vA tassaMjogo va na viruddhaM // 250 // 'jaM bhaNiya' yaduktaM nandisUtrakAreNa / kiM tat ?, ityAha- vyaJjanamApUritamiti / kena kiMvat ?, ityAha- toyena jalena mallakaM / zarAvaM tadvaditi / tasmin sUtrakArabhaNite vyaJjanaM dravyaM gRhyate, indriyaM vA, tayovI dravye-ndriyayoH saMyogaH saMbandhaH, iti sarvathA'pyavi| rodhaH / idamuktaM bhavati-vyaJjanazabdena zabdAdiviSayapariNatapudgalasamUharUpaM dravyaM, zrotrAdIndriyaM vA, dravye-ndriyayoH saMbandho vA gRhyate, na kazcid virodhaH, vyajyate prakaTIkriyate vivakSito'rtho'neneti vyaJjanamityasyA vyutpatteH sarvatra ghaTanAt / / iti gAthArthaH / / 250 // kevalaM dravyAdiSu triSvapi vyaJjanazabdavAcyeSu pratyakamApUritatve vizeSo draSTavyaH / kaH punarasau ?, ityAha devvaM mANaM pUriyamidiyamApUriyaM tahA doNhaM / avaropparasaMsaggo jayA tayA giNhai tamatthaM // 251 // 'davvaM ti' yadA dravyaM vyaJjanamadhikriyate tadA "jAhe taM vaMjaNaM pUriyaM hoI" iti ko'rthaH? ityAha-'mANaM pUriyaM ti' mAnaM tasya zabdAdidravyasya pramANa pratisamayapravezena prabhUtIkRtatvAt svapramANamAnItaM prakarSamupanItaM khagrAhakajJAnajanane samarthIkRtamiti yAvat / yadA 5 // 149 // , yadA tayajanaM pUritaM bhavati / ra toyena mallakamiva vyaJjanamApUritamiti yad bhaNitam / tad vyamindriyaM vA tatsaMyogo vA na viruvam // 250 // 3 ja. 'kdaacid'| 4 daNyaM mAnaM pUritamindriyamApUritaM tathA dvayoH / parasparasaMsargo yadA tadA gRhAti tamartham // 25 // For Dod ony M arw.jaineltrary.org
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ S sana vizeSA. // 150 // tvindriyamitIndriyaM vyaJjanamadhikriyate tadA" jAhe taM vaMjaNaM pUriyaM hoI" iti kimuktaM bhavati? , ityAha-'ApUriyaM ti' ApUritaM zi vyAptaM bhRtaM vAsitamityarthaH / tathA, 'doNhaM ti' dvayoH zrotrAdIndriya-zabdAdipariNatadravyayoH saMbandho yadi vyaJjanamadhikriyate tadA "jAhe bRha taM baMjaNaM pariyaM hoI', iti kimuktaM bhavati?, ityAha-'avaropparasaMsaggo tti' samyak sargo yogaH saMsargaH samyak saMbandha ityarthaH, idamatra hRdayam-asmin pakSe yadA tayorindriya-dravyayoH parasparamatIva saMyuktatA'nuSaktatA'GgAGgibhAvena pariNAmo bhavati, tadA prastutasaMbandhalakSaNa vyaJjanamApUritaM bhavatItyucyata iti / 'jayA tayA giNDai tamatthaM ti evaM yadA trividhamapi vyaJjanaM prakAratrayeNA''pUritaM bhavati, tadA taM vivakSitaM zabdAdikamarthamavyaktaM nAma-jAtyAdikalpanArahitaM gRhNAti / etacca "tAhe hu~ ti karei" ityasya vyAkhyAnam / arthAvagrahazcA'yamekasAmayiko vijJeyaH, itarastu pUrvamantarmuhUrta dravyapravezAdirUpo vyaJjanAvagraho'vaseyaH // iti gaathaarthH|| 251 // kiMviziSTaM punastamarthaM gRhNAti ?, ityAzaGkaya svata eva bhASyakArastatsvarUpamAha sAmannamaNidesaM sarUva-nAmAikappaNArahiyaM / jai evaM jaM teNaM gahie sadde tti taM kiha Nu ? // 252 // grAhyavastunaH sAmAnya-vizeSAtmakatve satyapyarthAvagraheNa sAmAnyarUpamevA'rtha gRhNAti, na vizeSarUpam , arthAvagrahasyaikasAmayikatvAt , samayena ca vizeSagrahaNAyogAditi / sAmAnyArthazca kazcid grAma-nagara-vana-senAdizabdena nirdezyo'pi bhavati, tadvyavacchedArthamAhaanirdezya kenApi zabdenA'nabhilapyam / kutaH punaretat ?, ityAha- yataH svarUpa-nAmAdikalpanArahitam , AdizabdAjjAti-kriyA-guNadravyaparigrahaH / tatra rUpa-rasAdyarthAnAM ya AtmIyacakSurAdIndriyagamyaH pratiniyataH svabhAvastat svarUpam / rUpa-rasAdikastu tadabhidhAyako dhvanirnAma, rUpatva-rasatvAdikA tu jAtiH / prItikaramidaM rUpaM, puSTikAro'yaM rasa ityAdikastu zabdaH kriyApradhAnatvAt kriyaa| kRSNanIlAdikastu guNaH / pRthivyAdikaM punadravyam / eSAM svarUpa-nAma-jAtyAdInAM kalpanA antarjalpArUSitajJAnarUpA tayA rahitamevArthamavigraheNa gRhNAti yato jIvaH, tasmAdanirdezyo'yamarthaH proktaH, tatkalpanArahitatvena svarUpa-nAma-jAtyAdiprakAreNa kenApi nirdeSTumazakyatvAditi / evamukte sati paraH prAha- 'jai evamityAdi' yadi svarUpa-nAmAdikalpanArahito'rtho'vagrahasya viSaya ityevaM vyAkhyA yate bhavadbhiH, tarhi 'jati' yananyadhyayanamUtre proktN| kim ?, ityAha- "teNaM gahie saMde ti" upalakSaNatvAditthaM saMpUrNa draSTavyamH" se jahA nAmae kei purise avvattaM saI suNejA, teNaM sadde ti uggahie, na uNa jANai ke vesa saddAi ti / ' taM kiha Nu tti' 1 yadA tabyaya anaM pUritaM bhavati / 2 tadA 'hu~' iti karoti / 3 sAmAnyamanirdezyaM svarUpa-nAmAdikalpanArahitam / yadyevaM yat 'tena gRhItaH zabdaH' iti tat kathaM nu? // 252 // 4 ka.ga. 'sahi tti' / HOM // 150 // 5 tathAnAmA kazcit puruSo'vyaktaM zabdaM zRNuyAt / tena zabda ityavagRhItaH, na punarjAnAti ka epa pAnda iti / Jain Education inte For Personal e Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA0 mAnahAyaka tadetat kathamAvarodhena nIyate ?- yuSmadvayAkhyAnena saha virudhyate evaMdamityarthaH, tathAhi- asminnandisUtredhyamarthaH pratIyate- yathA tena pratipatrA'rthAvagraheNa zabdo'vagRhIta iti / bhavantastu zabdAdyullekharahitaM sarvathA'muM pratipAdayanti, tataH kathaM na virodhaH ?, iti bhAvaH / bRhdttiH| iti gAthArthaH // 252 // ____ atrottaramAha sadde tti bhaNai vattA tammattaM vA na sahabuddIe / jai hoi sahabuddhI to'vAo ceva so hojA // 253 // zabdastenAvagRhIta iti yaduktaM, tatra 'zabdaH' iti vaktA prajJApakaH, sUtrakAro vA bhaNati pratipAdayati, athavA tanmAtra zabdamAtraM rUpa-rasAdivizeSavyAvRtyA-'navadhAritatvAcchandatayA'nizcitaM gRhNAtIti / etAvatAMzena zabdastenAvagRhIta ityucyate, na punaH zabdabuddhayA-'zabdo'yaM' ityadhyavasAyena tacchandavastu tenA'vagRhItam , zabdollekhasyA''ntarmuhUrtikatvAt , arthAvagrahasya tvekasAmayikatvAdasaMbhava evAdhyamiti bhaavH| yadi punastatra zabdabuddhiH syAt , tarhi ko doSaH syAt ?, ityAzaGkaya sUtrakAraH svayamevaM dUSaNAntaramAha'jaItyAdi' yadi punararthAvagrahe zabdabuddhiH zabdanizcayaH syAt , tadA'pAya evA'sau syAt , na tvarthAvagrahaH, nizcayasyA'pAyarUpatvAt / tatazcArthAvagrahe-hAbhAva eva syAt , na caitad dRSTam , iSTaM ca / / iti gAthArthaH // 253 / / atrAha para:- nanu prathamasamaya eva rUpAdivyapohena 'zabdo'yam' iti pratyayo'rthAvagrahatvenA'bhyupagamyatAm , zabdamAtratvena sAmAnyatvAt ; uttarakAlaM tu pAyo mAdhuryAdayaH zaGkhazabdadharmA iha ghaTante, na tu zArGgadharmAH khara-karkazatvAdaya iti vimarzavuddhirAhA, tasmAcchAla evA'yaM zabda iti tadvizeSastvapAyo'stu / tathA ca sati "teNaM sadde ti uggAhie" idaM yathAzrutameva vyaakhyaayte| "no ceva NaM jANai kevesa saddAi, tao IhaM pavisaI" ityAdyapi sarvamavirodhena gacchatIti / tadetat paroktaM mUriH pratyanubhASya dUSayati, tadyathA jaii saddabuddhimattayamavaggaho tbisesnnmvaao| naNu sado nAsado na ya rUvAi viseso'yaM // 254 // bhoH para ! yadi zabdabuddhimAtra 'zabdo'yam' iti nizcayajJAnamapi bhavatA'rthAvagraho'bhyupagamyate, tadvizeSaNaM tu tasya zabdasya | vizeSaNaM vizeSaH 'zAla evA'yaM zabdaH' ityAdivizeSajJAnamityarthaH, apAyo matijJAnatRtIyo bhedo'GgIkriyate / hanta ! tarhi avagrahala 1 zabda iti bhaNati vaktA tanmAnaM vA, na zabdabujhvA / yadi bhavati zabdabuddhistato'pAya eva sa bhavet / / 253 / / 2 tena zabda ityvgRhiitH| 3 no ceva jAnAti ka eSa zabdAdiH, tata IhAM pravizati / // 15 // 4 yadi zabdabuddhimAnamavaprahastadvizeSaNamavAyaH / nanu zabdo nA'zabdo na ca rUpAdi vizeSo'yam // 254 // REPOPC Ja Educacions intem For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ary
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA0 / / 152 / / Jain Educations Internations kSaNasya tadAdyabhedasyA'bhAvaprasaGgaH prathamata evAdhvagrahamatikramyA pAyAbhyupagamAt / kathaM punaH zabdajJAnamapAyaH 1, iti cet / ucyatetasyA'pi vizeSagrAhakatvAt, vizeSajJAnasya ca bhavatA'pyapAyatvenA'bhyupagatatvAt / nanu ' zAGkha evA'yaM zabda:' ityAdikameva taduttarakAlabhAvi jJAnaM vizeSagrAhakaM, zabdajJAne tu zabdasAmAnyasyaiva pratibhAsanAt kathaM vizeSapratibhAsaH, yenA'pAyaprasaGgaH syAt 1, ityAha'naNu ityAdi' nanvityakSamAyAM, parAmantraNe vA, nanu 'zabdo'yaM nAzabdaH' iti vizeSo'yaM vizeSapratibhAsa evAyamityarthaH / kathaM punanazabda iti nizcIyate ?, ityAha- na ca rUpAdiriti, cazabdo hizabdArthe, AdizabdAd gandha-rasasparzaparigrahaH / tataMzcedamuktaM bhavati| yasmAd na rUpAdirayam, tebhyo vyAvRttatvena gRhItatvAt, ato 'nA'zabdo'yaM' iti nizcIyate ; yadi tu rUpAdibhyo'pi vyAvRttirgRhItA na syAt, tadA 'zabdo'yam' iti nizcayo'pi na syAditi bhAvaH / tasmAt 'zabdo'yaM nAzabdaH' iti vizeSapratibhAsa evA'yam / tathA ca satyasyA'pyapAyamasaGgato'vagrahAbhAvaprasaGga iti sthitam / / iti gAthArthaH // 254 // atha parosvagrahA'pAyayorviSayavibhAgaM darzayannAha bhovamiyaM nA'vAo saMkhAivisesaNamavAo tti / tabbheyAvekkhAe naNu thovamiyaM pi nAvAo // 255 // idaM zabdabuddhimAtrakaM zabdamAtrastokavizeSAvasAyitvAt stokaM stokavizeSagrAhakam, ato'pAyo na bhavati, kintvavagraha evA'yamiti bhAvaH / kaH punastIpAyaH 1, ityAha- 'saMkhAItyAdi ' zAGkho'yaM zabda ityAdivizeSaNaviziSTaM yajjJAnaM tadapAyaH bRhadvizeSAvasAyitvAditi hRdayam / hanta ! yadi yad yat stokaM tat tad nA'pAyaH, tarhi nivRttA sAMpratamapAyajJAnakathA, uttarottarArthavizeSagrahaNApekSayAM pUrvapUrvArthavizeSAvasAyasya stokatvAda / etadevAha - ' tabbheyetyAdi ' tasya zAGkhazabdasya ye uttarottarabhedA mandra- madhuratvAdayaH, taruNa-madhyama-vRddha strI-puruSasamutthatvAdayazcaM tadapekSAyAM satyAmidamapi 'zAGkho'yaM zabda:' ityAdi jJAnaM nanu stokaM stokAvizeSagrAhakameva, iti nA'pAyaH syAt / evamuttarottaravizeSagrAhiNAmapi jJAnAnAM taduttarottarabhedApekSayA stokatvAdapAyatvAbhAvo bhAvanIyaH || iti gAthArthaH // 255 // tamevAspAyAbhAvaM sphuTIkurvannAha iya subahuNA vi kAleNa savvabheyA'vahAraNamasajyaM / jammi havejja avAo savtro cciya uggaho nAma // 256 // 1 stokamidaM nA'pAyaH zAGkhAdivizeSaNamapAya iti / tadbhedA'pekSAyAM nanu stokamidamapi nA'pAyaH // 255 // 2 gha. ja. zca tadapekSayA ta 3 iti subahunA'pi kAlena sarvabhedA'vadhAraNamasAdhyam / yasmin bhavedapAyaH sarva evA'vagraho nAma // 256 // For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 152 //
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA0 // 153 // itizabda upapradarzanArthaH, tatazcedamukta bhavati- yathA 'zAho'yaM zabdaH' ityasyAM buddhau zabdagatabhedA'vadhAraNaM sAMpratamasAdhyam , mandra-madhuratvAditaduttarottarabhedabAhulyasaMbhavAt / tathAca sati stokatvAd neyaM buddhirapAyaH, kintvarthAvagraha ityevaM subahunA'pi kAlena bRhadattiH / sarveNA'pi puruSAyupeNa zabdagatamandra-madhuratvAdyuttarottarabhedAvadhAraNamasAdhyaM taddedAnAmanantatvAdazakyamityarthaH, yasmin bhedAvadhAraNe, kim ?, ityAha- yasmin apAyo bhavedanyabhedAkAGkSAnivRtteyasmin bhedAvadhAraNajJAne'pAyatvaM vyavasthApyeteti bhAvaH / tasmAt sarvo'pi bhedapratyaya uttarottarApekSayA tvadabhiprAyeNa stokatvAdarthAvagraha eva prAmoti, nA'pAyaH, zabdajJAnavat / / iti gaathaarthH||256 // kizca, 'zabda evAyam' iti jJAnaM stokatvAd yadarthAvagrahatvena bhavatA'bhimatam / tat pUrvamIhAmantareNa na saMbhavati, tatpUrvakatve 21 ca tasyArthyAvagrahatvAsaMbhava iti darzayannAha kiM saddo kimasahottaNIhie sadda eva kiha juttaM ? / aha pubamIhiUNaM saddo tti mayaM, taI puvvaM // 257 // 'kiM zabdo'yam' Ahovit 'azabdo rUpAdiH' ityevaM pUrvamanIhite yat 'zabda eva' iti nizcayajJAnam, tadakasmAdeva jAyamAnaM kathaM yuktam ?, vimarzapUrvakatvamantareNa nedaM ghaTata ityarthaH / idamuktaM bhavati- zabdagatAnvayadharmeSu, rUpAdibhyo vyAvRttau ca gRhItAyAM 'zabda eva' iti nizcayajJAnaM yujyate, tadgrahaNaM ca vimarzamantareNa nopapadyate, vimarzazcahA, tasmAdIhAmantareNA'yuktameva 'zabda evaM' iti nizcayajJAnam / atha nizcayakAlAta pUrvamIhitvA bhavato'pi 'zabda evA'yam' iti nizcayajJAnamabhimatam / hanta ! tarhi nizcayajJAnAt pUrva 'taI' asAvIhA bhavadvacanato'pi siddhA // iti gAthArthaH / / 257 / / yadi nAma nizcayajJAnAt pUrvamIhA siddhA, tataH kim ?, ityAha kiM taM puvvaM gahiyaM jamIhao saha eva viNNANaM / aha puvvaM sAmaNNaM jamIhamANassa saddo tti // 258 // hanta ! yadi nizcayajJAnamIhApUrvakaM tvayA'bhyupagamyate, tarhi praSTavyo'si-nanvIhAyAH pUrva kiM tad vastu pramAtrA gRhItam , yadIhamAnasya tasya 'zabda evA'yam' iti nizcayajJAnamupajAyate ?, na hi kazcid vastunyagRhIte'kasmAt prathamata evehAM kuruta iti bhAvaH / kSubhitasya parasyottarapadAnAsAmarthyamAlokya svayameva tanmatamAzaGkate- atha brUyAt para:- sAmAnya nAma-jAtyAdikalpanArahitaM vastumAtraja. 'pada' / 2 ka. 'd yadyarthA' / 3 ka.ga.'tataH pU' / 4 kiM zabdaH kimazabda ityanIhite zabda eva kathaM yuktam ? / atha pUrvamIhitvA zabda iti mataM, sA pUrvam // 257 // // 153 // 5 kiM tat pUrva gRhItaM yadIhamAnasya zabda evaM vijJAnam / atha pUrva sAmAnyaM yadIhamAnasya zabda iti // 258 // Jan Educonsinmates For Personal and Private Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ REGISTER vizeSA bRhadattiH / // 15 // mIhAyAH pUrva gRhItaM, yadIhamAnasya 'zabdaH' iti nizcayajJAnamutpadyate // iti gAthArthaH / / 258 // ___ athehAyAH pUrva sAmAnyagrahaNe pareNeSyamANe mUriH svasamIhitasiddhimupadazaryannAha atthoggahao puvvaM hoyavvaM tassa gahaNakAleNaM / puvvaM ca tassa vaMjaNakAlo so atthaparisuNNo // 259 // navIhAyAH pUrvaM yat sAmAnyaM gRhyate, tasya tAvad grahaNakAlena bhavitavyam / sa cA'smadabhyupagatasAmayikArthAvagrahakAlarUpo na bhavati, asmadabhyupagatAGgIkAraprasaGgAt, kiM tarhi ?, asmadabhyupagatArthAvagrahAt pUrvameva bhavadabhiprAyeNa tasya sAmAnyasya grahaNakAlena bhavitavyam , pUrva ca tasyA'smadabhyupagatArthAvagrahasya vyaJjanakAla eva vartate, vyaJjanAnAM zabdAdidravyANAmindriyamAtreNA''dAnakAlo madhyapadalopAd vynyjnkaalH| bhavatvevam , tathApi tatra sAmAnyArthagrahaNaM bhaviSyati, ityAzaGkayAha- sa ca vyaJjanakAlo'rthaparizUnyaH, na hi tatra.sAmAnyarUpaH, vizeSarUpo vA kazcanA'pyarthaH pratibhAti, tadA manorahitendriyamAtravyApArAt, tatra cArthapratibhAsA'yogAt / tasmAt pArizeSyAdasmadabhyupagatArthAvagraha eva sAmAnyagrahaNamiti gAthAyAmanuktamapi svayameva draSTavyam / tadanantaraM cA'nvaya-vyatirekadharmaparyAlocanarUpA IhA, tadanantaraM ca 'zabda evA'yam' iti nizcayajJAnamapAyaH, iti sarva susthaM bhavati / / iti gAthArthaH // 259 // atha prathamamevA'rthAvagrahajJAnena zabdAgrahaNe paraH punarapi doSamAhajai saddo tti na gahiyaM na u jANai jaM ka esa sado tti / tamajuttaM sAmaNNe gahie maggijai viseso // 260 // yadyarthAvabodhasamaye prathamameva ' zabdo'yam' ityevaM tad vastu na gRhItaM, tarhi "ne uNa jANai ke vesa sadde ti" je ti' yat mutre nirdiSTam , tadayuktaM prAmoti, yasmAcchabdasAmAnye rUpAdivyAvRtte gRhIte sati pazcAd mRgyate'nviSyate vizeSa:-'kimayaM zabdaH zAGkhaH, uta zAhaH?' iti / idamuktaM bhavati- "ne uNaM jANai ke vesa sadde tti" asmin nandisUtre 'na punarjAnAti ko'pyeSa zAGkhao zAAdyanyataraH zabdaH' iti vizeSasyaivA'parijJAnamuktam, zabdasAmAnyamAtragrahaNaM tvanujJAtameva, tadagrahaNe tu 'ka eSa zabdaH, kiM zAGkhaH, zArko vA? ityevaM vizeSamAgeNamasaMgatameva syAt , vizeSajijJAsAyAH sAmAnyajJAnapUrvakatvAt , zabdasAmAnye gRhIta eva tadvizeSamArga| Nasya yujyamAnatvAt / / iti gAthArthaH / / 260 // A arthAvagrahataH pUrva bhavitavyaM tasya grahaNakAlena / pUrva ca takha vyaanakAlaH so'rthaparizUnyaH // 259 // 2 ka.ga.'tasmAdasma' / 3 ga.'ne sh'| 4 yadi zabda iti na gRhItaM na tu jAnAti yat ka eSa zabda iti / tadayuktaM sAmAnye gRhIte mRgyate vizeSaH // 20 // 5 na punarjAnAti ka eSa zabda iti / ka.ga.pa.cha.ja.'Na jaa'| . // 154 // DoDKIOKHARE
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA0 / / 155 / / Jain Educations Internationa atrottaramAha savvattha desayaMto sado sado tti bhAsao bhaNai / iharA na samayamette sado tti visesaNaM jutaM // 269 // sarvatra pUrvasmin atra ca sUtrAvayave, avagrahasvarUpaM dezayan prarUpayan 'zabdaH zabdaH ' iti bhASakaH prajJApaka eva vadati, na tu tatra jJAne zabdapratibhAso'sti / itthaM caitat, anyathA na samayamAtre'rthAvagrahakAle 'zabdaH' iti vizeSaNaM yuktam, AntarmuhUrtikatvAcchandanizcayasyeti prAgevoktam | sAMvyavahArikA'rthAvagrahApekSaM vA sUtramidaM vyAkhyAsyate iti mA tvariSThAH // iti gAthArthaH / / 261 // atha sUtrAvaSTambhavAdinaM paraM dRSTrA sautrameva parihAramAha ahava sue cciya bhaNiyaM jaha koi suNejja saddamavvattaM / avvattamaNiddesaM sAmaNNaM kappaNArahiyaM // 262 // athavA yadi taba gADhaH zrutAvaSTambhaH, tadA tatrApyetad bhaNitaM yaduta - prathamamavyaktasyaiva zabdollekharahitasya zabdamAtrasya grahaNam / kena punaH sUtrAvayavenedamuktam 1, ityAha- 'jaha koi suNejja sahamavvattaM ti' ayaM ca sUtrAvayavo nandyadhyayane itthaM draSTavyaH- " se jahAnAmae kei purise avvattaM sadaM suNejja tti" / atrA'vyaktamiti ko'rthaH 1, ityAha- anirdezyaM 'zabdo'yaM' 'rUpAdirvA' ityAdinA prakAreNAsoyaktamityarthaH / nanu yadi zabdAdirUpeNA'nirdezyam, tarhi kiM tat ?, ityAha- sAmAnyam / kimuktaM bhavati 1, ityAha- nAma-jAtyAdikalpanArahitam / na ca vaktavyaM zAGkha- zArGgabhedApekSayA zabdollekhasyA'pyavyaktatve ghaTamAne kuta idaM vyAkhyAnaM labhyate ? iti avagrahasyA'nAkAropayogarUpatayA sutre'dhItatvAt, anAkAropayogasya ca sAmAnyamAtraviSayatvAt prathamamevA'pAyaprasaktyA'vagrahehAbhAvaprasaGga ityAdyuktatvAcca // iti gAthArthaH // 262 // atha sUrireva parAbhiprAyamAzizaGkayiSurAha aMha va maI, puvvaM ciya so gahio vaMjaNoggahe teNaM / jaM vaMjaNoggahammi vi bhaNiyaM viSNANamavvattaM // 263 // 1 sarvatra dezayan zabdaH zabda iti bhASako bhaNati / itarathA na samayamAtre zabda iti vizeSaNaM yuktam // 261 // 2 athavA zruta eva bhaNitaM yathA kazcit zRNuyAcchandamavyaktam / avyaktamanirdezyaM sAmAnyaM kalpanArahitam // 262 // 3 tathAnAmA kazcit puruSo'vyaktaM zabdaM zRNuyAditi / 4 gha. cha. ja. 'tatrA' / 5 atha vA matiH pUrvameva sa gRhIto vyaJjanAvagrahe tena / yad vyaJjanAvagrahe'pi bhaNitaM vijJAnamavyaktam // 263 // For Personal and Private Use Only bRhdvttiH| / / 155 / /
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAH Sal // 156 // e se.comsal SHRISHAIR atha parasya matiH syAt / keyam ?, ityAha- so'vyakto'nirdezyAdisvarUpaH zabdo'rthAvagrahAt pUrvameva vyaJjanAvagrahe tena zrotrA gRhItaH, tat kimityarthAvagrahe'pi tadgrahaNamuqhuSyate / kathamidaM punarjAyate yaduta-asau vyaJjanAvagrahe gRhItaH, ityAha-'jamityAdi' yad bRhadvAttiH / yasmAd vyajanAvagrahe'pi bhavadbhiravyaktaM vijJAnamuktam , avyaktaviSayagrahaNa eva cAvyaktatvaM tasyopapadyata itibhaavH||iti gaathaarthH||263|| | atrottaramAhaatthi tayaM avvattaM na u taM giNhai sayaM pi so bhaNiyaM / na u aggahiyammi jujjai sahotti visesnnNbuddhii||26|| asti tadavyaktaM zroturvyaJjanAvagrahe jJAnam , na tasyA'smAbhirapalApaH kriyate, na punarasau zrotA'tisaukSmyAt tat svayamapi gRhNAti saMvedayate / etacca prAgapi bhaNitam / 'sutta-mattAisuhumabohoca' iti vacanAt , tathA, 'suttAdao sayaM vi ya vinANaM nAvabujjhanti" iti vacanAcca / tasmAd vyaJjanamAtrasyaiva tatra grahaNam , na zabdasya, vyaJjanAvagrahatvAnyathAnupapattereveti / na ca sAmAnyarUpatayA'vyakte zabde'gRhIte'kasmAdeva 'zabdaH' iti vizeSaNabuddhiyujyate, anusvArasyA'lAkSaNikatvAd vizeSabuddhirityarthaH / asyAM ca vizeSabuddhau prathamameveSyamANAyAmAdAvevArthAvagrahakAle'pyapAyamasaGgaH, ityasakRdevoktam / / iti gAthArthaH // 264 // nanu yadi vyaJjanAvagrahe'pyavyaktazabdagrahaNaM bhavet tadA ko doSaH syAt ', ityAha ttho tti visayaggahaNaM jai tammivi so na vaMjaNaM nAma |atthoggho cciya taoaviseso saMkaro vAvi // 265 // arthAvagrahe 'arthaH' ityanena tAvad viSayagrahaNamabhipretaM- rUpAdibhedenA'nirdhAritasyA'vyaktasya zabdAdeviSayasya grahaNaM tatrA'bhipretamityarthaH / yadi ca tasminnapi vyaJjanAvagrehe'sAvavyaktazabdaH pratibhAsata ityabhyupagamyate, tadA na vyaJjanaM nAma / vyaJjanAvagraho na prAmotItyarthaH / tatazcedAnI nivRttA tatkathA, vyaJjanamAtrasaMbandhasyaiva tatroktatvAt , bhavatA ca tadatikrAntasyA'vyaktAthagrahaNasyehAbhidhIyamAnatvAditi / tIvyaktArthagrahaNe kimasau syAt ?, ityAha- arthAvagraha evA'sau, avyaktArthAvagrahaNAt , tatazca nAsti vyaJjanaM vyaJjanAvagrahaH / athA'syA'pi sUtre proktatvAdastitvaM na parihiyate, tarhi dvayorapyavizeSaH- so'pyarthAvagrahaH, so'pi vyaJjanAvagrahaH prApnotIti bhAvaH, mecakamaNiprabhAvat saMkaro vA syAdittham / / iti gAthArthaH / / 265 // EO ||156 // 1 asti tadavyaktaM na tu tad gRhAti svayamapyasau bhaNitam / na tvagRhIte yujyate zabda iti vizeSaNabuddhiH // 264 // 2 gha. cha. ja. "ya a'| 3 gAthA 197 // 4 artha iti viSayagrahaNaM yadi tasminnapyasau na vyaJjanaM nAma / arthAvagraha eva tato'vizeSaH saMkaro vA'pi // 265 // 5 gha. cha. ja.he so'vy'| For Personal and Private Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA // 157 // tadevaM vyaJjanAvagrahe vyaJjanasaMvandhapAtrameva, arthAvagrahe tvavyaktazabdAdyarthagrahaNaM, na vyaktazabdAdyarthasaMvedanam , iti pratipAditam / / sAMpatamupapattyantareNA'pyarthAvagrahe vyaktazabdAdyarthasaMvedanaM nirAcikIrSurAha bRhadvRttiH / 'jeNatthoggahakAle gahaNe-hA-vAyasaMbhavo natthi / to natthi sahabuddhI, ahatthi nAvaggaho nAma // 266 // pUrva tAvadarthasya grahaNamAtra, tatazcehA, tadanantaraM tvapAyaH, ityevaM matijJAnasyotpattikramaH / na caitatritayaM prathamameva zabdArthe'vagRhIte samastIti / etadevAha- yenArthAvagrahakAle'rthagrahaNe hA-pAyAnAM saMbhavo nAsti, tato'rthAvagrahe nAsti 'zabdaH' itivizeSabuddhiH, arthagrahaNe-hA-pUrvakatvAt tasyAH / athA'styasau tatra, tarhi nA'yamarthAvagrahaH, kintvapAya eva syAt , naitad yujyate, tadabhyupagame'rthAvagrahe-hayorabhAvaprasaGgAt // iti gAthArthaH // 266 // api ca, arthAvagrahe 'zabdaH' iti vizeSabuddhAviSyamANAyAM dopAntaramapyasti / kiM tat ?, ityAha sAmaNNa-tayaNNavisesehA-vajaNa-pariggahaNao se / atthoggahegasamaovaogabAhullamAvaNNaM // 267 // ___ iha yeyamarthAvagrahakasamaye 'zabdaH' iti vizeSabuddhirbhavatA'bhyupagamyate, sA tAvad nizcayarUpA, nizcayazcAkasmAdeva na yujyate, kintu krameNa, tathAhi- prathamaM tAvad rUpAdibhyo'vyAvRttamavyaktaM zabdasAmAnya grahItavyam , tatastadvizeSaviSayA, tadapararUpAdivizeSaviSayA ca / etairetaizca dharmeH 'kimayaM zabdaH, Ahokhid rUpAdiH'ityevaMrUpehA, tadanantaraM ca gRhItazabdasAmAnyavizeSANAM grahaNam , anyeSAM tu rUpAdivizeSANAM tatrAvidyamAnAnAM parivarjanam , ityevaMbhUtena krameNa nishcyotpttiH| tathAca sati zroturAvagrahakasamaye'pi sAmAnyagrahaNAdibhiH prakArairupayogabahutvamApadyate, ekasmiMzca samaye bahava upayogAH siddhAnte niSiddhAH, iti nArthAvagrahe zabdAdivizeSabuddhiH / / iti gaathaabhaavaarthH|| __akSarArthastUcyate- sAmAnyamiha zrUyamANazabdasAmAnyaM gRhyate, ' tayaNNaviseseha ti' tacchabdenA'nantaroktaM zabdasAmAnyamanukRSyate, anyazabdena tu tatrA-vidyamAnA rUpAdayaH parigRhyante / tatazca taccA'nye ca tadanye- zabdasAmAnya, rUpAdayazcetyarthaH; teSAM 157|| , yenArthAvagrahakAle grahaNe hA upAyasaMbhavo nAsti / tato nAsti zabdabuddhiH, abhAsti nAvagraho nAma // 266 // 2 ja 'bdaadyrthe| 3 sAmAnya-tadanyavizeSehA-varjana-parigrahaNatastasya / arthAvagrahakasamayopayogabAhulyamApannam // 267 // IODOolaroiomarasana karanA 886orolorotoos Juanian For Personal and Private Use Only wMR.Janeitrary.org
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA 0 / / 158 / / Jain Educations International vizeSA dharmAH zrotragrAhyatvAdayaH, cakSurAdivedyatvAdayazca tadviSayehA tadanyavizeSehA, kimatra zrotragrAhyatvAdayo dharmA upalabhyante, AhosviccakSurAdivedyatvAdayaH ? ityevaMrUpo vimarza ityarthaH, tadanantaraM tu varjanaM ca tatrA'vidyamAnarUpAdigatAnAM heyadharmANAM cakSurvedyatvAdInAM parigrahaNaM ca tatra gRhItazabda sAmAnyagatAnAmupAdeyadharmANAM zrotragrAhyatvAdInAm iti varjana- parigrahaNe tyAgA -''dAne; sAmAnyaM ca tadanyavizeSehA ca varjana-parigrahaNe ca sAmAnya- tadanyavizeSehA-varjana- parigrahaNAni tebhyastataH / ' se ' tasya zrotuH / arthAvagrahaikasamaye - 'pyupayogabAhulyamApannaM prAptam / tathAhi - prathamaH sAmAnyagrahaNopayogaH, yathoktehopayogastu dvitIyaH, heyadharmavarjanopayogastRtIyaH, upAdeyadharmaparigrahaNopayogacaturthaH, ityevamarthAvagrahaikasamayamAtre'pi bahava upayogAH prApnuvanti / na caitad yuktam, samayaviruddhatvAt / tasmAd nArthAvagrahe zabdavizeSabuddhiH, kintu 'saMde tti bhaNai vattA' ityAdi sthitam / / iti gAthArthaH // 267 // athA'sminnevA'rthAvagrahe'paravAdyabhiprAyaM nirAcikIrSurAha - aNNe sAmaNNaggahaNamAhu bAlarasa jAyamettassa / samayammi caiva pariciyavisayarasa visesavinnANaM // 268 // anye vAdinaH kecidevamAhuH - yadetatsarvavizeSavimukhasyA'vyaktasya sAmAnyamAtrasya vastuno grahaNamAlocanaM, tad vAlasya zizostatkSaNajAtamAtrasya bhavati, nA'tra vipratipattiH, avyakto hyasau saMketAdivikalo'paricitaviSayaH / yastarhi paricitaviSayaH, tasya kim ?, ityAha- samaya evA''yazabdazravaNasamaya eva vizeSavijJAnaM jAyate, spaSTatvAt tasya / tatazcA'mumAzritya " teNa sadde tti ugahie" ityAdi yathAzrutameva vyAkhyAyate, na kazcid doSa iti bhAvaH // iti gAthArthaH // 268 // atrottaramAha teMduvatthameva taM puvvadosao tammi caiva vA samaye / saMkha-mahurAisubahuyavisesagrahaNaM pasajjejjA // 269 // '' jeNatthoggahakAle ' ityAdinA granthena ' sAmaNNa- tayaNNavisesehA' ityAdinA ca granthena yad dUSitaM yA tasyAvasthA 1 gAthA 253 | 2 anye sAmAnyagrahaNamAhurvAlasya jAtamAtrasya / samaye eva paricitaviSayasya vizeSavijJAnam // 268 // 3 tena zabda ityavagRhItaH / 4 tadavasthameva tat pUrvadoSatastasminneva vA samaye / zAGkha-madhurAdisubahuka vizeSagrahaNaM prasajyeta || 269|| 5 gAthA 266 / 6 gAthA 267 / For Personal and Private Use Only bRhadvattiH / / / 158 / /
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA0 // 159 // / yat tasya svarUpam- 'samayAmmi ceva pariciyavisayassa visesavinANaM' iti, tadetatparoktamapi tadavasthameva, na punaH kizcidUnAdhikAvastham / kutaH ?, ityAha- 'puvvadosau tti' 'jeNatthoggahakAle' ityAdinA, 'sAmaNNa-tayaNNa-' ityAdinA ca yaH pUrva doSo'bhihitastasmAt pUrvadoSAt- pUrvadoSA'nativRtteH, tadetatparoktaM tadavasthameva, iti nAnyadUSaNA'bhidhAnaprayAso vidhIyata iti bhAvaH / athavA'pUrvamapi dUSaNamucyate / kiM tat ?, ityAha- 'tammi cevetyAdi' vA ityathavA, tasminneva spaSTavijJAnasya vyaktasya jantorvizeSagrAhiNi samaye 'zAGkhaH, zAGgoM vA'yaM zabdaH, snigdhaH, madhuraH, karkazaH, strI-puruSAdyanyataravAdyaH' ityAdi subahukavizeSagrahaNaM prasajyeta / idamuktaM bhavati- yadi vyaktasya paricitaviSayasya jantoravyaktazabdajJAnamulladhya tasminnAvagrahaikasamayamAtre zabdanizcayajJAnaM bhavati, tadA'nyasya kasyacit paricitataraviSayasya paTutarAvabodhasya tasminneva samaye vyaktazabdajJAnamapyatikramya 'zAGkho'yaM zabdaH' ityAdisaMkhyAtItavizeSagrAhakamapi jJAnaM bhavadabhiprAyeNa syAt , dRzyante ca puruSazaktInAM tAratamyavizeSAH / bhavatyeva kasyacit prathamasamaye'pi subahuvizeSagrAhakamapi jJAnamiti cet / na, "ne uNa jANai ke vesa sadde " ityasya sUtrAvayavasyA'gamakatvaprasaGgAt / vimadhyamazaktipuruSaviSayametat sUtramiti cet / na, avizeSeNoktatvAt , sarvavizeSaviSayatvasya ca yuktyanupapannatvAt / na hi prakRSTamaterapi zabdadhamiNamagRhItvottarottarabahusudharmagrahaNasaMbhavo'sti, nirAdhAradharmANAmanupapatteH // iti gAthArthaH / / 269 // kizca, samayamAtre'pi 'zabdaH' iti vizeSavijJAnamabhyupagacchato'nye'pi samayavirodhAdayo doSAH / ke punaste ?, ityAha atthoggaho na samayaM ahavA samaovaogabAhullaM / savvavisesaggahaNaM savvamaI vogaho gijjho // 27 // ego vA'vAo cciya ahavA so'gahiya-NIhie patto / ukkama-vaikkamA vA pattA dhuvamoggahAINaM // 27 // sAmaNNaM ca viseso vA sAmaNNamubhayamubhayaM vA / na ya juttaM savvamiyaM vA sAmaNNAlaMbanaM mottuM // 272 // vyAkhyA- " uggaho eka samayaM " ityAdivacanAdarthAvagrahaH siddhAnte sAmayiko nirdiSTaH, yadi cArthAvagrahe vizeSavijJAnamabhyupagamyate tadA sAmayiko'sau na pAmoti, vizeSajJAnasyA'saMkhyeyasAmayikatvAt / atha samayamAtre'pyasmin vizeSajJAnamiSyate, tarhi 1 gAthA 268 / 2 gAthA 266 / 3 gAthA 267 / 4 na punarjAnAti ka eSa zabdaH / 5 arthAvagraho na samayamathavA samayopayogabAhulyam / sarvavizeSagrahaNaM sarvamatirvAvagraho prAyaH // 27 // eko vA'pAya ecA'thavA so'gRhItA-'nIhitaH prAptaH / utkrama-vyatikramI vA prAptI bhuvamavagrahAdInAm // 27 // sAmAnya ca vizeSo vA sAmAnyamubhayamubhayaM vA / na ca yuktaM sarvamidaM vA sAmAnyAlambanaM muktvA // 272 // 4 avagraha eka samayam / ||159 // duona intemat For Personal and Private Use Only www.janeltrary.org
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ KAPIONOR vizeSA bRhadattiH / // 16 // Tara S | 'sAmaNNa-tayaNNavisesehA' ityAdinA prAguktaM samayopayogavAhulyaM pAmoti / athavetyagrato'pyanuvartate / tatazcA'thavA paricitaviSayasya vizeSajJAne'bhyupagamyamAne paricitataraviSayasya tasminneva samaye sarvavizeSagrahaNamanantaroktaM pAmoti / athavA'vagrahamAtrAdapi vizeSa- paricchedeGgIkriyamANe IhAdInAmanutthAnameva / tatazca sarvA'pi matiravagraho grAhyaH- sarvasyApi materavagraharUpataiva prAmotItyarthaH / athavA sarvA'pi matirapAya evaikaH pAmoti, arthAvagrahe vizeSajJAnasyA''zrayaNAt , tasya ca nizcayarUpatvAt , nizcayasya cA'pAyatvAditi / samayamAtre cA'sminnapArya siddhe "IhA-vAyA muhuttamantaM tu" iti virudhyate / athavA'rthe'vagRhIte, Ihite ca, apAyaH siddhAnte nirdizyate " uggaho IhA avAo ya" iti kramanirdezAt , yadi cA''dyasamaye'pi vizeSajJAnA'bhyupagamAdapAya iSyate, tInavagRhIte'nIhite ca tasminnasau prAptaH / 'vA' ityathavA, yadi tRtIyasthAnanirdiSTo'pyapAyaH 'samayammi ceva pariciyavisayassa viNNANaM' iti vacanAt paTutvavaicitryeNa prathamamabhyupagamyate, tarhi tasmAdeva pATavavaicitryAdavagrahe-hA-'pAya-dhAraNAnAM dhruvaM nizcitamutkrama-vyatikramau syAtAm / tatra pazcAnupUrvIbhavanamutkramaH, anAnupUrvIbhAvastu vyatikramaH, tathAhi- yathA zaktivaicitryAt kazcit prathamamevA'pAyo bhavatA'bhyupagamyate, tathA tata eva kasyApi prathama dhAraNA syAt , tato'pAyaH, tato'pIhA, tadanantaraM tvavagraha ityutkramaH; anyasya kasyacitpunaravagrahamulladhya prathamamevehA samupajAyeta, aparasya tu tAmapyatikramyA'pAyaH, anyasya tu tamapyativRttya dhAraNA syAt , ityAdivyatikramaH / na ceha vayaM yuktimApacchanIyAH, bhavadabhyupagatasya zaktivaicitryasyaiva puSTahetoH sadbhAvAt / na caitAvutkrama-vyatikramI yuktI "Deggaho | IhA avAyo ya dhAraNA eva honti cattAri" iti paramamuninirdiSTakramasyA'nyathAkartumazakyatvAditi / tathA, yadi yat prathamasamaye gRhyate sa | vizeSaH, tarhi 'sAmaNNaM ca viseso tti' yat sAmAnyaM tadapi vizeSaH prAptaH, prathamasamaye hi sarvasyApi vastuno'vyaktaM sAmAnyameva rUpaM gRhyate, tato'sminnapyarthAvagrahasamaye sAmAnyameva gRhyata iti prmaarthH| yadivA'tra vizeSabuddhirbhavatA'bhyupagamyate, tarhi yadiha vastusthityA sAmAnya sthitaM tadapi bhavadabhiprAyeNa vizeSaH prAptaH / cazabdo dUSaNasamuccayArthaH / 'so vA sAmaNNaM ti' sa vA bhavada. bhipreto vizeSo vastusthitisamAyAtaM sAmAnyaM prApnotIti / 'ubhayamubhayaM va tti' athavA, sAmAnya-vizeSalakSaNamubhayamapyetatpatyekamubhayaM prApnoti- ekaikamubhayarUpaM syAdityarthaH; tathAhi- ava-ISat sAmAnyaM gRhNAtItyavagraha itivyutpattyA vastusthitisamAyAta yatsAmAnyaM tat svarUpeNa tAvat sAmAnyam , bhavadabhyupagamena tu vizeSaH, ityekasyA'pi sAmAnyasyobhayarUpatA; tathA yo'pi bhavadabhyu POOO // 16 // 1 gAthA 267 / 2 IhA upAyau muhUrtAntastu / 3 avagrahaH, IhA, apAyazca / 4 gAthA-268 / 5 avagraha IhA'pAyazca dhAraNA eva bhavanti catvAri / 6 shriibhdrbaahusvaamibhiH| For Personal and Prevate Une Grey H om.jaineltrary.org
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhadattiH / vizeSAH // 16 // pagato vizeSaH so'pi tvadabhiprAyeNa vizeSaH, vastusthityA tu sAmAnyam , iti vizeSasyA'pyekasyobhayasvabhAvatA / bhavatvevamiti cet / ityAha-na ca yuktaM sarvamidam / kiM kRtvA , ityAha- sAmAnyamAlambanaM grAhyaM muktvA 'arthAvagrahasya' iti zeSaH / idamuktaM bhavati- arthAvagrahasyA'vyaktaM sAmAnyamAtramAlambanaM parihRtya yadanyad vizeSarUpamAlambanamiSyate, tadabhyupagame ca 'sAmagNaM ca viseso vA sAmaNNa' ityAdi yadApatati, tat sarvamayuktam , aghaTamAnakatvAt / iha ca gAthAtraye bahuSu dUSaNeSu madhye yat prAguktamapi kizcid dRSaNamuktaM, tat prasaGgAyAtatvAt, iti na ponaruktyamAzaGkanIyam / / iti gAthAtrayArthaH / / 270 / / 271 // 272 / / ___prastuta evArthe'paramapi matAntaramupanyasya nirAkurvannAha 'keidihAloyaNapuvvamoggahaM ti tattha sAmaNNaM / gahiyamahatthAvaggahakAle sadde tti nicchiNNaM // 273 // kecid vAdina ihA'smin prakrame'vagrahaM bruvate'rthAvagrahaM vyAcakSate / kiviziSTam 1, ityAha- AlocanapUrva sAmAnyavastugrAhi jJAnamAlocanaM tat pUrva prathamaM yatra sa tathA tam , prathamamAlocanajJAnaM tato'rthAvagraha ityarthaH, tathA ca tairuktam " asti bAlocanAjJAnaM prathamaM nirvikalpakam / bAlamUkAdivijJAnasadRzaM zuddhavastujam " // 1 // iti / kiM punastatrA''locanajJAne gRhyate ?, ityAha- 'tatthetyAdi' tatrAlocana jJAne sAmAnyamavyaktaM vastu gRhItaM ' pratipattrA' iti gamyate, athA'nantaramarthAvagrahakAle ' tadeva gRhItam ' ityanuvartate / kathaMbhUtaM sat ?, ityAha- nicchinnaM pRthakkRtaM rUpAdibhyo vyAvRttamityarthaH / kenAllekhena gRhItam ?, ityAha- 'sadde tti' zabdavizeSaNaviziSTamityarthaH / tatazca " se jahAnAmae kei purise avvattaM sadaM suNeja" ityetadAlocanajJAnApekSayA nIyate, " teNaM sadde tti uggahie" etattvArthAvagrahApekSayA, iti sarva susthatAmanubhavati / na cAtaH paraM bhavato'pyAcArya ! kizcid vaktavyamastiH yadi hi yuktyanubhavasiddhenA'rthena sUtre viSayavibhAgavyavasthApite'pi vAdI jayaM na prApsyati, tadA tUSNImAzrayantu vipazcitaH, vicAracaryAmArgasya svAgrahatatpareNa tvayaiva luptatvAt / / iti gAthArthaH // 273 / / tadatra sUriH parasyeSadgarvAnuviddhArmajJatAmavalokayan mArgAvaitAraNAya vikalpayannAha1 kecidihAlocanapUrvamavagrahaM bruvanti tatra sAmAnyam / gRhItamayA'rthAvagrahakAle zabda iti nicchinnam // 273 // 2 ka. ga. 'viti' / 3 ka. ga. 'yataH s'| * tathAnAmA kazcit puruSo'myaktaM zabda zRNuyAditi / 5 tena zabda ityavagRhItaH / 6 ja. 'majJAtatA' / 7 gha, 'vatara' / 15 / / Ja Educontematon
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA0 // 162 // Jain Education Internation "taM vaMjaNoggahAo puvvaM pacchA sa eva vA hojA / puvvaM tadatthavaMjaNa saMbaMdhAbhAvao natthi // 274 // yadyanupahatasmaraNavAsanA santAnastadarthAvagrahAt pUrvaM vyaJjanAvagraho bhavatIti yaduktaM prAtru tad bhavAnapi smarati / tataH kim, iti cet / ucyate yadetad bhavadutprekSitaM sAmAnyagrAhakamAlocanaM tat tasmAd vyaJjanAvagrahAt pUrvaM vA bhavet pazcAd vA bhavet sa eva vA vyaJjanAvagrahopyAlocanaM bhavet 1, iti trayI gatiH, anyatra sthAnAbhAvAt / kiJcAntaH 1, ityAha- pUrvaM tad nAstIti saMbandhaH / kutaH ?, ityAha- arthavyaJjanasaMbandhAbhAvAditi- arthaH zabdAdiviSayabhAvena pariNatadravyasamUhaH, vyaJjanaM tu zrotrAdi, arthava vyaJjanaM cArthavyaJjane tayoH saMbandhastasyA'bhAvAt sati hyartha-vyaJjanasaMbandhe sAmAnyAthAlocanaM syAt, anyathA sarvatra sarvadA tadbhAvaprasaGgAt / vyaJjanAvagrahAcca pUrvamarthavyaJjanasaMbandho nAsti, tadbhAve ca vyaJjanAvagrahasyaiveSTatvAt tatpUrvakAlatA na syAditi bhAvaH // iti gAthArthaH // 274 // dvitIyavikalpaM zodhayannAha atthoggaho vi jaM vaMjaNoggahasseva caramasamayammi / pacchA vi to na juttaM parisesaM vaMjaNaM hojjA // 275 // tathA, arthAvagrahospi yad yasmAd vyaJjanAvagrahasyaiva caramasamaye bhavati, iti mAgihApi nirNItam / tasmAt pazcAdapi vyaJjanAvagrahAdAlocanajJAnaM na yuktam, niravakAzatvAt / na hi vyaJjanA -'rthAvagrahayorantare kAlaH samasti yatra tat tvadIyamAlocanajJAnaM syAt, vyaJjanAvagrahacaramasamaya evA'rthAvagrahasadbhAvAt / tasmAt pUrva pazcAtkAlayorniSiddhatvAt pArizeSyAd madhyakAlavartI tRtIyavikalpopanyasto vyaJjanaM vyaJjanAvagraha eva bhavatA''locanAjJAnatvenA'bhyupagato bhavet / evaM ca na kazcid doSaH, nAmamAtra eva vivAdAt / / iti gAthArthaH / / 275 / / kriyatAM tarhi prerakavargeNa vardhApanakam tvadabhiprAyAvisaMvAdalAbhAt iti cet / naivam, vikalpadvayasyeha sadbhAvAt, tathAhitadvyaJjanAvagrahakAle'bhyupagamyamAnamAlocanaM kimarthasyAlocanaM, vyaJjanAnAM vA ? iti vikalpadvayam / tatra prathamavikalpamanUdya dUSayannAha - * taM ca samAloyaNamatthadarisaNaM jai, na vaMjaNaM to taM / aha vaMjaNassa to kahamAloyaNamatthasuNNassa ? // 276 // 1 tad vyaanAvagrahAtu pUrva pazcAt sa eva vA bhavet / pUrvaM tadarthavyaJjanasaMbandhAbhAvato nAsti // 274 // 2 ka. ga. 'tatsadbhAve tu vya' ja. 'tadbhAve tu vya' / 3 arthAvagraho'pi yad vyaJjanAvagrahasyaiva caramasamaye / pazcAdapyato na yuktaM parizeSaM vyaJjanaM bhavet // 275 // 4 taca samAlocanamarthadarzanaM yadi, na vyaJjanaM tatastat / atha vyaJjanasya tataH kathamAlocanamarthazUnyasya ? // 206 // For Personal and Private Use Only vRhadvRttiH / // 162 //
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA0 // 163 // Jain Educationa Internationa tat samAlocanaM yadi sAmAnyarUpasyArthasya darzanamiSyate, tatastarhi na vyaJjanaM vyaJjanAvagrahAtmakaM bhavati, vyaJjanAvagrahasya vyaJjanasaMbandhamAtrarUpatvenA'rthazUnyatvAt tathAca prAgapi 'putraM ca tassa vaMjaNakAlo so atthaparisuNNo ' ityAdinA sAdhitamevedam / ato'rthadarzanarUpamAlocanaM kathamarthazUnyavyaJjanAvagrahAtmakaM bhavitumarhati ?, virodhAt / atha dvitIyavikalpamaGgIkRtyAha - atha vyaJjanasya zabdAdiviSayapariNatadravyasaMvandhamAtrasya tat samAlocanamiSyate, tarhi kathamAlocanaM- kathamAlocakatvaM tasya ghaTate 1, ityarthaH / kathaMbhUtasya sataH ?, ityAha- arthazUnyasya vyaJjanasaMbandhamAtrAnvitatvena sAmAnyArthIlocakatvAnupapatterityarthaH / iti gAthArthaH // 276 // nanu zAstrAntaraprasiddhasyA''locanajJAnasya varAkasya tarhi kA gatiH ?, ityAha AloryeNa tti nAmaM havejja taM vaMjaNoggahasseva / hoja kahaM sAmaNNaggahaNaM tatthatthasuNNammi ? // 277 // tasmAdAlocanamiti yannAma tadanyatra nirgatikaM sat pArizeSyAd vyaJjanAvagrahasyaiva dvitIyaM nAma bhavet / na ca vivakSAmAtrapravRtteSu vastUnAM bahuSvapi nAmasu kriyamANeSu kospi vivAdamAviSkaroti / ata etadapi nAmAntaramastu, ko doSaH ? iti / naitadevam, yasmAdidaM sAmAnyagrAhakamAlocanajJAnaM bhaviSyati, arthAvagrahastu vizeSagrAhaka iti; evamapyasmAkaM samIhitasiddhirbhaviSyatIti cet / ityAha- ' hojjetyAdi ' vyaJjanAvagrahasyaiva pArizeSyAdAlocanajJAnatvamApannam, tatra ca prAguktayuktibhirarthazUnye kathaM sAmAnyagrahaNaM bhavet, yena bhavataH samIhitasiddhipramodaH ? iti / tasmAdarthAvagraha eva sAmAnyArthagrAhakaH, na punaretasmAdaparamAlocanAjJAnam / ata eva yaduktam- " asti hyAlocanAjJAnaM prathamaM nirvikalpakam " ityAdi, tadapyarthAvagrahAzrayameva yadi, ghaTate, nAnyaviSayam // iti gAthArthaH / / 277 // atha 'durbalaM vAdinaM dRSTrA'bhyupagamo'pi kartavyaH' itinyAyapradarzanArthamAha hiyaM va hou tahiyaM sAmaNNaM kahamaNIhie tammi / atthAvaggahakAle visesaNaM esa sado tti 1 // 278 // athavA bhavatu tasmin vyaJjanAvagrahe sAmAnyaM gRhItam, tathApi kathamanIhite'vimarzite tasminnakasmAdevArthAvagrahakAle ' zabda eSaH' iti vizeSaNaM vizeSajJAnaM yuktam, 'zabda evaiSaH' ityavaM hi nizvayaH, na cAyamIhAmantareNa jhagityeva yujyate, ityasakRde - voktaprAyam / ato nArthAvagrahe ' zabdaH' ityAdivizeSabuddhiryujyate / / iti gAthArthaH // 278 // 1 gAthA 259 / 2.ga.gha.cha.ja. 'ca vaMjaNoggahakA 3 Alocaneti nAma bhavet tad vyaJjanAvagrahasyaiva bhavet kathaM sAmAnyagrahaNaM tatrA'rthazUnye ? // 277 // 4ka.ga. ' yaNaM tinA / 5 gRhItaM vA bhavatu tasmin sAmAnyaM kathamanIhite tasmin / arthAvagrahakAle vizeSaNameSa zabda iti ? // 278 // For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH // 163 // 13
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sistoield bRhadattiH / vizeSA0 // 16 // SHOTOceae athA'rthAvagrahasamaye zabdAdyavagamena sahaivehA bhaviSyatIti manyase, tatrA''ha atthAvaggahasamae vIsumasaMkhejasamaiyA do vi / takkA-vagamasahAvA IhA-'vAyA kahaM juttA ? // 279 // ___ arthAvagrahasaMvandhinyakasmin samaye kathamIhA-'pAyau yuktau ?, iti saMbandhaH / kathaMbhUtAvetau ? yataH, ityAha- tarkA-'nagamasvabhAvau, tarko vimarzastatsvabhAvehA, avagamo nizcayastatsvabhAvo'pAyaH; dvAvapi caitau pRthagasaMkhyeyasamayaniSpannau / etaduktaM bhavatiyadidamarthAvagrahe vizeSajJAnaM tvayeSyate so'pAyaH, sa cA'vagamasvabhAvo nizcayakharUpa ityarthaH; yA ca tatsamakAlamIhA'bhyupeyate sA tarkasvabhAvA, anizcayAtmiketyarthaH / tata etAvIhA-pAyAvanizcayetarasvabhAvau kathamarthAvagrahe yugapadeva yuktau; nizcayA-'nizcayayoH parasparaparihAreNa vyavasthitatvAt , ekatraikadA'vasthAnAbhAvena sahodayA'nupapatteH / iti / eSA tAvad vizeSAvagame-hayoH sahabhAve ekA'nupapattiH / aparaM ca samayamAtrakAlo'rthAvagrahaH , IhA-'pAyau tu "IhA-cAyA muhuttamaMtaM tu" iti vacanAt pratyekamasaMkhyeyasamayaniSpanI kathamekasminnarthAvagrahasamaye syAtAm , atyantAnupapannatvAt / iti dvitIyA'nupapattiH / tasmAdatyantAsaMbaddhatvAd yat kizcidetat , ityupekSaNIyam // iti gAthArthaH // 279 / / tadevaM yuktizatairnirAkRtAnAmapi prerakANAM niHsaMkhyAtvAt keSAMcit meryazeSamadyApi mUrirAzaGkatekhippe-yarAibheo jamoggaho to visesaviNNANaM / jujjai vigappavasao saddo tti suyammi jaM kei // 28 // kei tti' ihArthAvagrahe vizeSajJAnasamarthanA''grahamamumukSavo'dyApi kecid vAdino manyante / kim ?, ityAha-kSipre-tarAdibhedo yasmAdavagraho granthAntare bhaNitaH 'atrApi ca vistareNa bhaNiSyate' iti gamyate / tataH 'zabdaH' iti vizeSavijJAnaM yujyate ghaTate 'arthAvagrahe' iti prastAvAdeva labhyate / yat kim ?, ityAha- 'suyammi jaMti' " teNaM sadde ti uggahie" ityAdivacanAt yat 'sUtre nirdiSTam' iti zeSaH / kutaH punaridaM vizeSavijJAnaM yujyate ?, ityAha- vikalpavazato'nyatroktanAnAtvavazataH, ityakSaraghaTanA // etaccA'tra hRdayam- "kSipramavagRhAti, cireNA'vagRhAti, bahavagRhNAti, abar3havagRhNAti, bahuvidhamavagRhNAti, abahuvidhamavagRhNAti, evamanizritam , nizritaM, asaMdigdhaM, saMdigdham , dhuvam , adhruvamavagRhNAti" ityAdinA granthenA'vagrahAdayaH zAstrAntare dvAdazabhirvizeSaNairvizeSitAH / atrApi ca purastAdayamoM vakSyate / tataH 'kSipraM cireNa vA'vagRhrAti' itivizeSaNAnyathAnupapatterjAyate 1 bhAvagrahasamaye viSvagasaMkhyevasAmayikI dvAvapi / tarkA-uvagamasvabhAvAvIhA-upAyau kathaM yuktI 1 // 279 // 2 IhA-pAyI muhUrtAntastu / 3 kSi-tarAdibheDo padavamahastato vizeSavijJAnam / yujyate vikalpavazataH zabda iti sUtre yat kecit // 28 // / 7 // 164 // For Des s ert
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhadratiH / naikasamayamAtramAna evA'rthAvagrahaH, kintu cirakAliko'pi na hi samayamAtramAnatayaikarUpe tasmin vipra-ciragrahaNavizeSaNamupapadyata vizeSA0 iti bhaavH| tasmAdetadvizeSaNavalAdasaMkhyeyasamayamAno'pyarthAvagraho yujyate / tathA, bahUnAM zrotuNAmavizeSeNa prAptiviSayasthe zaha ER bheryAdibahutUryanirghope kSayopazamavaicitryAta ko'pyavara avagRhAti, sAmAnya samuditatUryazabdamAtramavagRhAtItyarthaH / anyastu bahavana hAti, zaGka-bhayoditUryazabdAn bhinnAn bahUn gRhAtItyarthaH / anyastu strI-puruSAdivAyatva-snigdha-madhuratvAdibahuvidhavizeSavizietvena bahuvidhamavagRhNAti, aparastvabahuvidhavizeSaviziSThatvAdabahuvidhamavagRhAti / ata etasmAd bahu-bahuvidhAyanekavikalpanAnAtvava zAdavagrahasya kacit sAmAnyagrahaNam , kacit tu vizeSagrahaNam, ityubhayamapyaviruddham / ato yat mUtre "'teNaM sadde tti umgahie" E0 iti vacanAt 'zabdaH' iti vizeSavijJAnamupadiSTam , tadapyarthAvagrahe yujyata eva, iti kecit / / iti gAthArthaH // 28 // atrottaramAha se kimoggaho ti bhaNNai gahaNe-hA-vAyalakkhaNatte vi? / aha uvayAro kIrai to suNa jaha jujjae so vi // 28 // Lo iha pUrvamanekadhA prativihitamapyarthaM punaH punaH prerayanta prerakamavalokyA'ntarvisphuradamyAvazAt sAkSepaM kAkvA mUriH pRcchati-'kimo gaho tti bhaNNai tti' kiMzabdaH kSepe, yo bahu-bahuvidhAdivizeSaNavazAd vizeSAvagamaH sa kimabudhacakravartin ! avagraho'rthAvagraho bhaNyate / ka satyapi ?, ityAha-'gahaNe-hityAdi' grahaNaM ca sAmAnyArthasya, IhA'vagRhItasya, apAyazcehitArthasya grahaNe-hA-pAyAstailakSyate prakaTIkriyate yaH sa tathA tadbhAvastatva tasmin satyapi, bahu-bahuvidhAdigrAhako hi vizeSAvagamo nizcayaH, sa ca sAmAnyA'rthagrahaNaM, IhAM ca vinA na bhavati, yazca tadavinAbhASI so'pAya eva, kathamarthAvagraha iti bhaNyate ? iti / etatpUrvamasakRdevoktamapi hanta ! vismaraNazIlatayA, jaDatayA, baddhAbhinivezatayA SA punaH punarasmAn bhANayasIti kiM kurmaH 1, punaruktamapi brUmaH, yad yasmAdAyAsenA'pi kazcid mArgamAsAdayatIti / nanu grahaNam , IhA ca vizeSAvagamasya lakSaNaM bhavatu, tAbhyAM vinA tadabhAvAt / apAyastu kathaM tallakSaNam , tatsvarUpatvAdevA'sya / satyam , kintu svarUpamapi bhedavivakSayA lakSaNaM bhavatyeva, yadAha "viSA-amRte svarUpeNa lakSyete kalazAdivat / evaM ca svasvabhAvAbhyAM vyajyete khala-sajjanau " // 1 // Aha- yadi bahu-bahuvidhAdigrAhako'pAya eva bhavati, tarhi kathamanyatrA'vagrahAdInAmapi bahAdigrahaNamuktam / satyam , ki1 tena zabda ityvgRhiitH| 2 sa kimavamaha iti bhaNyate prahaNe-hA-pAyalakSaNatve'pi / / athopacAraH kriyate tataH kRNu yathA yujyate so'pi // 28 // kATakara // 16 / J antem For Personal and Private Use Only wMR.Janeitrary.org
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA0 bRhdvaattH| // 166 // ntvapAyasya kAraNamavagrahAdayaH, kAraNe ca yogyatayA kAryasvarUpamasti, ityupacArataste'pi bahvAdigrAhakAH pocyante, itydossH| yadyevam , tarhi vayamapyapAyagataM vizeSajJAnamarthAvagrahe'pyupacariSyAma iti / etadevAha- 'ahetyAdi' athoktanyAyenopacAraM kRtvA vizeSagrAhako'rthAvagrahaH procyate / naitadevam , yato mukhyAbhAve sati prayojane nimitte copacAraH pravartate / na caivamupacAre kizcit prayojanamasti / " teNaM sadde ti uggahie" ityAdisUtrasya yathAzrutArthanigamanaM prayojanamiti cet / na, 'sadde ti bhaNai vattA' ityAdiprakAreNA'pi tasya nigamitatvAt / sAmarthyavyAkhyAnamidam , na yathAzrutArthavyAkhyati cet / tarhi yApacAreNA'pi zrauto'rthaH sUtrasya vyAkhyAyata iti tavAbhiprAyaH, tarhi yathA yujyata upacAraH, tathA kuru, na caivaM kriyamANo'sau yujyate, yataH 'siMho mANavakaH"samudrastaDAgaH' ityAdAviva kizcitsAmye satyayaM vidhIyamAnaH zobhate / na caitatsAmAyake'rthAvagrahe-'saMkhyeyasAmayikaM vizeSagrahaNaM kathamapyupapadyate / tarhi kathamayamupacAraH kriyamANo ghaTate ?, iti cet / aho ! sucirAdupasanno'sti / tataH zRNu samAkarNayA'vahitena manasA, so'pi yathA yujyate tathA kathayAmi- 'sadde tti bhaNai vattA' ityAdiprakAreNa tAvad vyAkhyAtaM sUtram / yadi caupacArikeNA'pyarthena bhavataH prayojanam , tarhi so'pi yathA ghaTamAnakastathA kathyata itypishbdaabhipraayH|| iti gAthArthaH / / 281 // ___ yathApratijJAtameva saMpAdayannAha sAmaNNamettaggahaNaM necchaio samayamoggaho paDhamo / tatto'NataramIhiyavatthuvisesassa jo'vAo // 282 // so puNarIhA-'vAyAvekkhAo vaggaho tti uvayario / essavisesAvekkhaM sAmaNNaM geNhae jeNaM // 283 // tatto'NaMtaramIhA tatto'vAo ya tavvisesassa / iya sAmaNNa-visesAvekkhA jAvaMtimo bheo // 284 // vyAkhyA- ihaikasamayamAtramAno naizcayiko nirupacaritaH prathamo'rthAvagrahaH / kathaMbhUtaH, ityAha- sAmAnyamAtrasyA'vyaktanirdezyasya vastuno grahaNaM sAmAnyavastumAtragrAhaka ityarthaH, sAmayikAni hi jJAnAdivastUni paramayogina eva nizcayavedino'vagacchantIti sena zabda ityavagRhItaH / 2 gAthA 253 / 3 ka. ga. 'nirgami' gha. 'nimitttvaa'| / sAmAnyamAnamaharNa naizcayikA samayamavagrahaH prathamaH / tato'nantaramIhitavastuvizeSasya yo'pAyaH // 282 // sa punarAhA-upAyApekSAto'vagraha ityupacaritaH / eSyavizeSApekSaM sAmAnyaM gRhyate yena // 23 // tato'nantaramaudA tato'pAyazca tadvizeSasya / iti sAmAnya-vizeSApekSA yAvadantimo bhedaH // 285 // // 166 // Jan Education interna For Personal and Private Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA0 // 167 // | Jain Educationa Internation naiarraisegood | atha cchadmasthavyavahAribhirapi yo vyavahiyate taM vyAvahArikamupacaritamarthAvagrahaM darzayati- ' tatto ityAdi' tato naizcayikArthAvagrahAdanantaramIhitasya vastuvizeSasya yo'pAyaH sa punarbhAvinIhAm, apAyaM cA'pekSyopacarito'vagraho'rthAvagraha iti dvitIyagAthAyAM saMbandhaH / upacArasyaivA'sya nimittAntaramAha- 'essetyAdi ' epyo bhAvI yo'nyo vizeSastadapekSayA yena kAraNenAyamapAyospi san sAmAnyaM gRhNAti, yazca sAmAnyaM gRhNAti so'rthAvagraho yathA prathamo naizcAyakaH / etadiha tAtparyam - prathamaM naizcayikesrthAvagrahe rUpAdibhyo'vyAvRttamavyaktaM zabdAdivastusAmAnyaM gRhItaM, tatastasminnIhite sati 'zabda evA'pam' ityAdinizcaya rUpo'pAyo bhavati / tadanantaraM tu 'zabdo'yaM kiM zAGkhaH, zArGga vA' ityAdizabdavizeSaviSayA punararIhA pravartiSyate, 'zAGkha evADyaM zabdaH' ityAdizabdavizeSaviSayosurer yo bhaviSyati tadapekSayA 'zabda evA'yam' iti nizcayaH prathamo'pAyo'pi sannupacArAdarthAvagraho bhaNyate, IhA 'pAyApekSAta iti, anena copacArasyaikaM nimittaM sucitam / 'zAGkho'yaM zabdaH, ityAdyeSyavizeSApekSayA yenA'sau sAmAnyazabdarUpaM sAmAnyaM gRhNAtIti, anena tUpacArasyaiva dvitIyaM nimittamAveditam ; tathAhi - yadanantaramIhA pAyau pravartete, yazca sAmAnyaM gRhNAti so'rthAvagrahaH, yathA''dyo naizrayikaH, pravartate ca 'zabda evAyam ityAdyapAyA'nantaramIhA pAyau, gRhNAti ca ' zAGkho'yaM ' ityAdibhAvivizeSApekSayA'yaM sAmAnyam / tasmAdarthAvagraha eSyavizeSApekSayA sAmAnyaM gRhNAtItyuktam / tatastadanantaraM kiM bhavati 1, ityAha tRtIyagAthAyAm' tatto'NantaramityAdi' tataH sAmAnyena zabdanizcayarUpAt prathamApAyAdanantaraM ' kimayaM zabdaH zAGkhaH zArGga vA ?' ityAdirUpehA pravartate / tatastadvizeSasya zaGkhamabhavatvAdeH zabdavizeSasya 'zAGka evA'yam' ityAdirUpeNA'pAyazca nizcayarUpo bhavati / ayamapi ca bhUyosnyatadvizeSAkAGkSAvataH pramAturbhAvinImIhAmapAyaM cA'pekSya, eSyavizeSApekSayA sAmAnyAlambanatvAccA'rthAvagraha ityupacaryate / iyaM ca sAmAnya vizeSApekSA tAvat kartavyA yAvadantyo vastuno bhedo vizeSaH / yasmAcca vizeSAt parato vastuno'nye vizeSA na saMbhavanti so'ntyaH, athavA saMbhavatsvapi anyavizeSeSu yato vizeSAt parataH pramAtustajijJAsA nivartate so'ntyaH, tamantyaM vizeSaM yAvad vyAvahArikArthAvagrahe-hA-pAyArtha sAmAnya vizeSA'pekSA kartavyA / / iti gAthAtrayArthaH / / 282 / / 283 // 284 // iha ca gAthAtraye'pi yaH paryavasito'rtho bhavati, tamAha saivvatthe-hA-vAyA nicchayao mottumAisAmaNNaM / saMvavahAratthaM puNa savvatthA'vaggaho'vAo // 285 // 1 sarvatrehA pAyau nizrayato muktvA''disAmAnyam / saMvyavahArArthaM punaH sarvanA'yamaho'pAyaH // 285 // For Personal and Private Use Only bRhadvattiH / // 167 // www.janelibrary.org
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ MINISTR8 vizeSA0yAvadamyo // 16 // sarvatra viSayaparicchede kartavye nizcayataH paramArthata IhA-pAyau bhavataH, 'IhA, punarapAyaH, punarIhA, punarapyapAyaH' ityevaM krameNa yAvadantyo vizeSaH, tAvadIhA-'pAyAveva bhavataH, nArthAvagraha ityarthaH, / kiM sarvatraivameva ?, na, ityAha- 'mottumAisAmaNNaM ti' AdyamavyaktaM sAmAnyamAtrAlambaname sAmayika jJAnaM muktvA'nyatrehA-'pAyau bhavataH, idaM punarnehA, nA'pyapAyaH, kintvarthAvagraha eveti bhAvaH / saMvyavahArArthe vyAvahArikajanapratItyapekSaM punaH sarvatra yo yo'pAyaH sa sa uttarottarehA-pAyApekSayA, eSyavizeSApekSayA copacAratovigrahaH / evaM ca tAvad neyam, yAvattAratamyenottarottaravizeSAkAGkSA pravartate / / iti gAthArthaH / / 285 // taratamayogAbhAve tu kiM bhavati ?, ityAha tairatamajogAbhAve'vAu cciya dhAraNA tadaMtammi / savvattha vAsaNA puNa bhaNiyA kAlaMtare vi saI // 286 // taratamayogAbhAve jJAturagretanavizepAkAGkSAnivRttAvapAya eva bhavati , na punastasyA'vagrahatvamiti bhAvaH , tanimittAnAM punarAhAdInAmabhAvAditi / yadyagrata IhAdayo na bhavanti, tarhi kiM bhavati ?, ityAha- tadante'pAyAnte dhAraNA tadarthopayogA'acyutirUpA bhavati / zeSasya vAsanA-smRtirUpasya dhAraNAbhedadvayasya ka saMbhavaH ?, ityAha- 'savvattha vAsaNA puNetyAdi' vAsanA vakSyamANarUpA, tathA kAlAntare smRtiH, sA ca sarvatra bhnnitaa| ayamarthaH- avicyutirUpA dhAraNA'pAyaparyanta eva bhavati, vAsanA-smRtI tu sarvatra kAlAntare'pyaviruddha / / iti gAthArthaH // 286 // evaM cA'bhihitasvarUpavyAvahArikA'rthAvagrahApekSayA yathAzrutArthavyAkhyAnamapi sUtrasyAviruddhameva, iti darzayannAhasado tti va suyabhaNiyaM vigappao jai visesaviNNANaM / gheppeja taM pi jujjai saMvavahAroggahe savvaM // 287 // vAzabdo'thavArthe, tatazcAyamabhiprAyaH- 'sade ti bhaNai vattA' ityAdiprakAreNa tAvad vyAkhyAtaM "teNaM sadde tti uggahie" | ityAdi mUtram / athavA 'zabdaH" iti yatsUtrabhaNitam- "zabdastenA'vagRhItaH" iti yat sUtre pratipAditam , tad yadi vikalpato vivakSAvazato vizeSavijJAnaM gRhyate, tadapi sarva yujyate / kasmin ?, ityAha-yathokta aupacArike sAMvyavahArikArthAvagrahe gRhyamANe taratamayogAbhAvezAya evaM dhAraNA sahante / sarvatra vAsanA punarbhaNitA kAlAntare'pi smRtiH // 286 // 2 gha. cha. ja, 'tarasaI y'| pa||168 // 3 gha.cha.ja. 'ntare smRtiH kaalaantrsm'| 4 zabda iti vA zrutabhaNitaM vikalpato yadi vizeSavijJAnam / gRhota tadapi yujyate saMvyavahArAvagrahe sarvam // 287 // 5 gAthA 153 / 6 tena zabda ityvgRhiitH| Jan Education Internatio For Personal and Private Use Only ANTww.jaineltrary.org
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA0 bRhadvattiH / // 169 // sati; atra hi 'zabdaH' iti vizeSavijJAna yujyate, sarvagrahaNAs tadanantaramIhAdayazcappiyante, pUrvoktayuktaH / tatazca "se' jahAnAmae kei purise avvattaM saI suNejA, teNa sadde ti uggahie, na uNa jANai ke vesa sadde, tao IhaM pavisai, tao avArya gacchaI" ityA- di sarve susthaM bhavati / yadyevam , ayamevArthAvagrahaH kasmAd na gRhyate, yena sarvo'pi vivAdaH zAmyati? iti cet / naivam , 'zabda evA'yam' ityAdyapAyarUpo'yamAvagrahaH, apAyazca sAmAnyagrahaNe-hAbhyAmantareNa na saMbhavati, ityAdyasakRt pUrvamabhihitameva / iti pAktanameva vyAkhyAnaM mukhyam / ityalaM vistareNa // iti gAthArthaH / / 287 / / vyAvahArikArthAvagrahAbhyupagame yo guNastaM savizeSamupadarzayannAha khippe-yarAibheopuvvoiyadosajAlaparihAro / jujjai saMtANeNa ya sAmaNNa-visesavavahAro // 288 // kSipre-tarAdibhedaM yat pUrvoditadoSajAlaM tasya parihAro yujyate 'asmin vyAvahArike'rthAvagrahe sati' iti prakramAd gamyate / idamuktaM bhavati- ekasAmayikanaizcayikA'rthAvagrahavyAkhyAtAraM prati prAg yaduktam- yadyasAvekasAmayikaH, tarhi kathaM kSipra-ciragrahaNavizeSaNamasyopapadyate; tathA yadyasau sAmAnyamAtragrAhakaH, tarhi bahu-bahuvidhAdivizeSaNoktaM vizeSagrahaNaM kayaM ghaTate ? ; tathAvigrahasya vizeSagrAhakatve yat samayopayogabAhulyamuktam / ityAdikasya doSajAlasya parihAro vyAvahArikevigrahe sati yujyate, tathAhi-naizcayikAvagrahavAdinedAnIM zakyamidaM vaktuM yaduta-kSipre-tarAdivizeSaNAni yauvahArikAvagrahaviSayANyetAni,asaMkhyeyasamayaniSpannatvenA'sya kSipa-ciragrahaNasya yujyamAnatvAt, vizeSagrAhakatvena bahu-bahuvidhAdigrahaNasyA'pi ghaTamAnakatvAditi / 'sAmaNNa-tayaNNavisesehA' ityAdinA mAgabhihitaM samayopayogabAhulyamapyasmin nirAspadameva, sAmAnyagrahaNe-hApUrvakatvena, asaMkhyeyasAmayikatvena caikasamayopayogavAhulyasyA'trA'saMbadhyamAnatvAditi / nanu naizcayikAvagrahe kiM kSipre-tarAdivizeSaNakalApo na ghaTate, yena vyAvahArikAvagrahApekSaHprocyate / satyam , mukhyatayA vyavahArAvagrahe evaM ghaTate, kAraNe kAryadharmopacArAt punarnizcayAvagrahepi yujyate, iti prAgapyuktam , vakSyate ca viziSTAdeva hi kAraNAt kAryasya vaiziSTayaM yujyate, anyathA tribhuvanasyA'pyaizvaryAdiprasaGgaH, kASThakhaNDAderapi ratnAdinicayAcAptaH, ityalaM prasaGgena / prakRtamucyatesaMtAnena ca yo'sau sAmAnya-vizeSavyavahAro loke rUDhaH, so'pi 'vyavahArAvagrahe sati yujyate' itIhApi saMbadhyate / loke'pi hi yo tadyathAnAmA kazcit puruSo'vyaktaM zabdaM zRNuyAt , tena zabda ityavagRhItaH, na punarjAnAti ka epa zabdaH, sata IhAM pravizati, tato'pAyaM gacchati / 1 ja. 'hA'rthAnyu' / 3 kSipre-tarAdibhedapUrvoditadoSajAlaparihAraH / yujyate saMtAnena ca sAmAnyavizeSavyavahAraH // 288 // 4 gAthA 267 / baERBASTI // 169 // Poeto solo tAalarolo Jan Education internat For Personal and Private Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA0 // 17 // vizeSaH so'pyapekSayA sAmAnyam , yatsAmAnyaM tadapyapekSayA vizeSa iti vyavahiyate, tathAhi- 'zabda evA'yam' ityevamadhyavasito'rthaH pUrvasAmAnyApekSayA vizeSaH, 'zAGkho'yam' ityuttaravizeSApekSayA tu sAmAnyam, ityevaM yAvadantyo vizeSa iti prAgapyuktam / bRhadvattiH / ayaM coparyuparijJAnapravRttirUpeNa saMtAnena loke rUDhaH sAmAnya-vizeSavyavahAra aupacArikAvagrahe satyeva ghaTate, nAnyathA, tadanabhyupagame hi prathamApAyAnantaramIhA'nutthAnam , uttaravizeSAgrahaNaM cA'bhyupagataM bhavati, uttaravizeSAgrahaNe ca prathamApAyA casitArthasya vizeSatvameva, na sAmAnyatvam ; iti pUrvoktarUpo lokamatItaH sAmAnya-vizeSavyavahAraH samucchidyeta / atha prathamApAyAnantaramabhyupagamyata IhotthAnam , uttarAvizeSagrahaNaM ca ; tarhi siddhaM tadapekSayA prathamApAyavyavasitArthasya sAmAnyatvam, yazca sAmAnyagrAhakaH, yadanantaraM cehAdipravRttiH so'rthAvagrahaH, naizcayikA''dyarthAvagrahavat , ityuktameva / iti siddho vyAvahArikArthAvagrahaH, tatsiddhau ca santAnapravRttyA'ntyavizeSaM yAvat siddhaH sAmAnya-vizeSavyavahAraH / / iti gAthArthaH / / 288 // // iti matijJAnA''dyabhedalakSaNo vibhedo'pyavagrahaH samApta iti // atha tadvitIyabhedalakSaNAmIhAM vyAcikhyAsurAha iya sAmaNNaggahaNANaMtaramIhA sadatthavImaMsA / kimidaM saddo'saddo ko hoja va saMkha-saMgANaM? // 289 // itizabda upapadarzane, ityevaM prAguktena prakAreNa naizcayikA'rthAvagrahe yat sAmAnyagrahaNaM rUpAdyavyAvRttyA'vyaktavastumAtragrahaNamuktam , tathA vyavahArAvagrahe'pi yaduttaravizeSApekSayA zabdAdisAmAnyagrahaNamabhihitam / tasmAdanantaramIhA pravartate / kathaMbhUteyam ?, ityAha- satastatra vidyamAnasya gRhItArthasya vizeSavimarzadvAreNa mImAMsA vicAraNA / kenollekhena ?, ityAha- kimidaM vastu mayA gRhItaM- zabdaH, azabdo vA rUpa-rasAdirUpaH 1; idaM ca nizcayArthAvagrahA'nantarabhAvinyA IhAyAH svarUpamuktam / atha vyavahArArthAvagrahAnantarasaMbhavinyAH svarUpamAha-ko hoja vetyAdi' vA ityathavA, vyavahArAvagraheNa zabde gRhIta itthamIhA pravartate- zAGkha-zAyomadhye ko'yaM bhavet zabdaH- zAGkhaH, zAGgo vA ? iti / nanu 'kiM zabdaH, azabdo vA ?' ityAdikaM saMzayajJAnameva kathamIhA bhavitumarhati ? / / satyam, kintu diGmAtramevedamiha darzitam , paramArthatastu vyatirekadharmanirAkaraNaparaH, anvayadharmaghaTanapravRttazcA'pAyAbhimukha eva bodha IhA draSTavyA, tadyathA ||170 // iti sAmAnyagrahaNAnantaramIdA sadarthamImAMsA / kimidaM zabdo'zabdaH ko bhaved vA zAkha-zAANAm ? // 289 // For Personal Prime Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3a0 bRhadvattiH / vizeSA0 // 171 // " araNyametat savitA'stamAgato na cAdhunA saMbhavatIha mAnavaH / prAyastadetena khagAdibhAjA bhAvyaM smarArAtisamAnanAmnA" // 1 // iti / etacca prAguktamapi mandamatismaraNArthaM punarapyuktam // iti gAthArthaH // 289 / / atha matijJAnatRtIyabhedasyA'pAyasya svarUpamAhamehurAiguNattaNao saMkhasseva tti jaM na saMgassa / viNNANaM so'vAo aNugama-vairegabhAvAo // 290 // 'madhura-snigdhAdiguNatvAt zaGkhasyaivA'yaM zabdaH, na zRGgasya' ityAdi yad vizeSavijJAnam , so'pAyo nizcayajJAnarUpaH / kutaH ?, ityAha-purovayarthadharmANAmanugamabhAvAdastitvanizcayasadbhAvAt , tatrAvidyamAnArthadharmANAM tu vyatirekabhAvAd nAstitvanizcayasattvAt / ayaM ca vyavahArArthAvagrahAnantarabhAvI apAya uktaH, nizcayAvagrahAnantarabhAvI tu khayamapi draSTavyaH tadyathA-zrotragrAhyatvAdiguNataH 'zabda evA'yaM, na rUpAdiH' iti / IhA-'pAyaviSayAzca vipratipattayaH prAgapi nirAkRtAH, iti nehoktAH / / iti gAthArthaH // 290 // atha caturtho matijJAnabhedo dhAraNA, iyaM cA'vicyuti cAsanA-smRtibhedAt tridhA bhavati, ataH sabhedAmapi tAmAha taiyaNaMtaraM tayatthAviccavaNaM jo ya vAsaNAjogo / kAlaMtare ya jaM puNaraNusaraNaM dhAraNA sA u|| 291 // tasmAdapAyAdanantaraM tadanantaraM yat , tadarthAdavicyavanam- upayogamAzrityA'bhraMzaH, yazca vAsanAyA jIvena saha yogaH saMbandhaH, yacca tasyA'rthasya kAlAntare punarindrayarupalabdhasya, anupalabdhasya vA, evameva manasA'nusmaraNaM smRtirbhavati, seyaM punastrividhA'pyarthasyAbadhAraNarUpA dhAraNA vijJeyA // iti gAthAkSaraghaTanA // ___bhAvArthastvayam- apAyena nizcite'rthe tadanantaraM yAvadadyApi tadarthopayogasAtatyena vartate, na tu tasmAd nivartate, tAvat tadarthopayogAdavicyuti ma sA dhAraNAyAH prathamabhedo bhavati / tatastasyA'rthopayogasya yadAvaraNaM karma tasya kSayopazamena jIvo yujyate, yena kAlAntare indriyavyApArAdisAmagrIvazAt punarapi tadarthopayogaH smRtirUpeNa samunmIlati / sA ceyaM tadAvaraNakSayopazamarUpA vAsanA nAma dvitIyasta do bhavati / kAlAntare ca vAsanAvazAt tadarthasyendriyarupalabdhasya, athavA tairanupalabdhasyA'pi manasi yA smRtirAvibhavati, sA tRtIyastadbheda iti / evaM tribhedA dhAraNA vijJeyA / tuzabdo'vagrahAdibhyo vizeSadyotanArthaH / vipratipattayastvetadviSayA 1 ka. ga. gha. cha. ja. rtipriytmaaris'| 2 madhurAdiguNatvataH zaGkasyaiveti yad na zRGgasya / vijJAnaM so'pAyo'nugama-vyatirekabhAvAt // 29 // 3 tadanantaraM tadarthA'vicyavanaM yazca vAsanAyogaH / kAlAntare ca yat punaranusmaraNaM dhAraNA sA tu // 291 // 4 ja. 'sadAsa' / ROR // 171 // Jan Education interna For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ary
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA 0 // 172 // Jain Education Internatio api prAgeva nirAkRtAH / iti gAthArthaH // 299 // tadevaM " " se jahAnAmae kei purise avvattaM saddaM suNejja " ityAdisUtrAnurodhena zabdamAzrityA'vagrahAdayo bhAvitAH / atha sUtrakAreNaiva yaduktam- " evaM eeNaM abhilAveNaM avvattaM rUvaM rasaM gaMdha phAsaM " ityAdi, taccaitAsa nidhAya bhASyakAro'pyatidezamAhasesesu virUvAisu visaesuM hoMti rUvalakkhAI / pAyaM paccAsannattaNeNamIhAivatthUNi // 292 // yathA zabde, evaM zeSeSvapi rUpAdiviSayeSu sAkSAdanuktAnyapi rUpalakSANi kathitAnusAramasaratyajJAnAM caturacetasAM sujJeyAni bhavanti / kAni 1, ityAha- IhAdInyAbhinibodhikajJAnasya bhedavastUni / kena rUpalakSANi 1, ityAha- prAyaH pratyAsannatvena cakSurAdinA gRhyamANasya sthANvAdeH, tatrA'gRhyamANena puruSAdinA saha prAyo bahubhirdharmairyat pratyAsannatvaM yA pratyAsattiH sAdRzyamiti yAvat, tenehAdIni jJeyAni, na punaratyantavailakSaNye sthANvAderuSTrAdinA sahetyarthaH, idamuktaM bhavati- avagrahe tAvat sAmAnyamAtragrAhakatvAd dvitIyavastvapekSA'pi na vidyate, IhA punarubhayavastvavalambinI, tatra purodRzyamAnasya vastuno yat pratipakSabhUtaM vastu tatprAyo bahubhirdharmaiH pratyAsaM grAhyam, na punaratyantavilakSaNam ; puro hi mandamandaprakAze dUrAd dRzyamAne sthANvAdI 'kimayaM sthANuH, puruSo vA' ityevamevehA pravartate, UrdhvasthAnAroha - pariNAhatulyatAdibhiH mAyo bahubhirdharmaiH puruSasya sthANupratyAsannatvAditi / kimayaM sthANuH, uSTro vA ?" ityevaM tu na pravartate, uSTrasya sthANvapekSayA prAyo'tyantavilakSaNatvAt / ata eva sAmAnyamAtragrAhyavagrahotrAdau na kRtaH, kintu 'IhAdIni' ityevamevoktam ubhayavastvavalambitvenehAyA eva 'pAyaM paccAsannattaNeNa' itivizeSaNasya saphalatvAt / apAyasyA'pi 'sthANurevA'yaM, na puruSaH' ityAdirUpeNa pravRtteH kiJcid vizeSaNasya saphalatvAdAdizabdo'pyaviruddhaH // iti gAthArthaH // // 292 // iha 'kiM zabdaH, azabdo vA ?" iti zrotrendriyasya pratyAsannavastUpadarzanaM kRtameva / athavazeSacakSurAdIndriyANAM viSayabhUtAni pratyAsannavastUni krameNa pradarzayati thANu-purisAi kuTTU- palAi saMbhiyakarilla-maMsAI / sappu - ppalanAlAiva samANarUvAivisayAI // 293 // 'IhAdivastUni rUpalakSANi' ityuktam / kathaMbhUtAni santi punastAni rUpalakSANi ?, ityAha- samAnaH samAnadharmA rUpa 1 tathAnAmA kazcit puruSo'vyaktaM zabdaM zRNuyAt / 2 evametenA'bhilApenA'vyaktaM rUpaM rasaM gandhaM sparzam / 3 zeSeNyapi rUpAdiSu viSayeSu bhavanti rUpalakSANi / prAyaH pratyAsannatvenehAdivastUni // 292 // 4. 'lakSyANi' / 5 sthANuH puruSAdiH kuSTApalAdi-saMbhUtakaraula-mAMsAdi / sarpoM paDhanAlAdivat samAnarUpAdiviSayANi // 293 // For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 172 //
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ rasAdiviSayo yeSAmIhAdInAM tAni samAnarUpAdiviSayANIti pUrvagAthAyAM saMvandhaH / kaH punaramISAM samAnadharmA rUpAdiviSayaH ?. vizeSA0 ityAha- sthANu-puruSAdivaditi paryante nirdiSTo'pi viSayopadarzanAbhidyotako vacchabdaH sarvatra yojyate / tatazcakSurindriyaprabhavasyahAdeH sthANu puruSAdivat samAnadharmA rUpaviSayo draSTavyaH; AdizabdAt 'kimiyaM zuktikA, rajatakhaNDaM vA ?' 'mRgatRSNikA, payaHpUro vA ?' // 173 // 'rajjuH, viSadharo vA ?' ityAdiparigrahaH / ghrANendriyaprabhavasyehAdeH kuSTho-tpalAdivat samAnagandho viSayaH, tatra kuSThaM gandhikahaTTavikreyo vastuvizeSaH, utpalaM padmam : anayoH kila samAno gandho bhavati / tata IdRzena gandhena 'kimidaM kuSTham , utpalaM vA ?' ityevamIhApravRttiH, AdizabdAt 'kimatra saptacchadAH, mattakariNo vA?' 'kastUrikA, vanagajamado vA? ityAdiparigrahaH / rasanendriyaprabhavasyehAdeH saMbhRtakarIla-mAMsAdivat samAnaraso viSayaH / tatra saMbhRtAni saMskRtAni saMdhAnIkRtAnyuddhRtAni yAni vaMzajAlisaMbandhIni karIlAni, tathA mAMsam , anayoH kilA''svAdaH samAno bhavati / tato'ndhakArAdAvanyatarasmin jihAgrapradatte bhavatyevam-'kimidaM saMbhRtavaMzaRkarIlam ,AmiSaM vA?' iti; AdizabdAd 'guDaH, khaNDaM vA?' 'mRdvIkA, zuSkarAjAdanaM vA?' ityAdiparigrahaH / sparzanendriya prabhavasyahAdeH sapo-palanAlAdivat samAnasparzo viSayaH, sarpo-tpalanAlayozca tulyasparzatvenehApravRttiH sugamaiva, AdizabdAta strI-puruSaleSTra-palAdisamAnasparzavastuparigrahaH / / iti gAthArthaH // 293 // ___ atha yaduktaM sUtre- "se jahAnAmae kei purise avvattaM sumiNaM pAsejA" ityAdi, tadanusRtya khame manaso'pyavagrahAdIn / POORDSPIRSSPACIDSARAN darzayannAha aivaM ciya sumiNAisu maNaso saddAiesu visaesu / hotiMdiyavAvArAbhAve vi avaggahAIyA // 294 // ___ evamevoktAnusAreNendriyavyApArAbhAve'pi svamAdiSu, AdizabdAd dattakapATa-sAndhakArA'pavarakAdInIndriyavyApArAbhAvavanti sthAnAni gRhyante, teSu kevalasyaiva manaso manyamAneSu zabdAdiviSayeSvavagrahAdayo'vagrahe-hA-pAya-dhAraNA bhavantIti svayamabhyUhyAH, tathAhi- svamAdau cittotprekSAmAtreNa zrUyamANe gItAdizabde prathama sAmAnyamAtrotpekSAyAmavagrahaH, 'kimayaM zabdaH, azabdo vA?' ityAdyupekSAyAM tvIhA, zabdanizcaye punarapAyaH, tadanantaraM tu dhAraNA / evaM devatAdirUpe, karpUrAdigandhe, modakAdirase, kAminIkucakalazAdisparza coprekSyamANe'vagrahAdayo manasaH kevalasya bhAvanIyAH // iti gAthArthaH // 294 // 1 ja. 'nyutthitA' / 2 tadyathAnAmA kazcit puruSo'vyaktaM svapnaM pazyet / / evameva svamAdiSu manasaH zabdAdiSu viSayeSu / bhavantIndriyavyApArAbhAve'SyavamahAdayaH // 294 // O // 173 // Jauninama For Personal Pre Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA. bRhadvattiH / // 174 // Aha- nanvete'vagrahAdaya utkrameNa, vyatikrameNa vA kimiti na bhavanti, yadA, IhAdayastrayaH, dvau, eko vA kiM nA'bhyupagamyante, yAvat sarve'pyabhyupagamyante ?, ityAzaGkayAha ukkamao'ikkamao egAbhAve vi vA na vatthussa / jaM sabbhAvAhigamo, to savve niyamiyakkamA ya // 295 // eSAmavagrahAdInAmutkrameNotkramataH, atikrameNA'tikramataH, apizabdasya bhinnakramatvAdekasyA'pyabhAve vA yasmAd na vastunaH sadbhAvAdhigamaH, tasmAt sarve catvAro'pyeSTavyAH, tathA niyamitakramAzca- sUtranirdiSTaparipATyanvitAzca 'bhavantyete'vagrahAdayaH' iti prakramAllabhyate / / ityakSarayojanA // bhAvArthastUcyate- tatra pazcAnupUrvIbhavanamutkramaH, anAnupUrvIbhavanaM tvatikramaH, kadAcidavagrahamatikramyehA, tAmapyatilayA| 'pAyaH, tamapyativRtya dhAraNeti, evamanAnupUrvI rUpo'tikrama ityarthaH / etAbhyAmutkrama-vyatikramAbhyAM tAvadavagrahAdibhirvastukharUpaM nAvagamyate / tathA, eSAM madhye ekasyA'pyanyatarasyA'bhAve vaikalyena vastusvabhAvAvabodha ityasakRduktamAyameva / tataH sarve'pyamI eSTavyAH, na tvekaH, dvau, trayo vetyarthaH / tathA ' ugnaho Iha avAo ya dhAraNA eva hoti cattAri' ityasyAM gAthAyAM yathaivakAreNa pUrvameteSAM niyamitaH kramaH, tathaivaite niyamitakramA bhavanti, notkramA-atikramAbhyAmiti bhAvaH // iti gAthArthaH / / 295 / / athotkramA-tikramayoH, ekAdivaikalye cAvagrahAdInAM vastvadhigamAbhAve yuktimAha-- Ihijjai nA'gahiyaM najai nANIhiyaM na yA'nAyaM / dhArijai jaM vatthu teNa kamo'vaggahAI u // 296 // yasmAdavagraheNA'gRhItaM vastu nehyate-na tatrehA pravartate, IhAyA vicArarUpatvAt , agRhIte ca vastuni nirAspadatvena vicArA'yogAditi bhaavH| tadanena kAraNenA''dAvavagrahaM nirdizya pazcAdIhA nirdiSTA / na cA'nIhitamavicAritaM jJAyate- apAyaviSayatAM yAti, apAyasya nizcayarUpatvAt , nizcayasya ca vicArapUrvakatvAditi hRdayam / etadabhiprAyavatA cA'pAyasyA''dAvIhA nirdiSTeti / na cA'jJAtam- apAyenA'nizcitaM, dhAryate dhAraNAviSayIbhavati, vastudhAraNAyA arthAvadhAraNarUpatvAt , avadhAraNasya ca nizcayamantareNA'yogAdityabhiprAyaH / tatazca dhAraNAdAvapAyaH / tataH kim ?, ityAha- tenAvagrahAdireva kramo nyAyyaH, notkramA-'tikramo, yathoktanyAyena vastvevagamAbhAvaprasaGgAt / / iti gAthArthaH / / 296 // 1 utkramato'tikramata ekAbhAve'pi vA na vastunaH / yat svabhAvAdhigamaH, tataH sarve niyamitakramAca // 295 // 2 avagraha IhA'pAyazca dhAraNaiva bhavanti catvAri / 3 Iyate nA'gRhItaM jJAyate nAnIhitaM na cA'jJAtam / dhAryate yad vastu tena kramo'vagrahAdiskha // 29 // 4 ka. ga. 'svdhig'| PARARIANSPIRIRHARAPAROPPER // 174 // lakaharu Jan Education Internat For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ory
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAH // 17 // SARPRAPARIPOST bRhdttiH| tadevaM nirAkRtau sayuktikamutkramA-tikramau / atha yaduktam- 'egAbhAve vi vA na vatthussa ja sabbhAvAhigamo to sace' tti, tatrApIyameva yuktiriti darzayannAha aito cciya te savve bhavaMti bhinnA ya va samakAlaM / na vaikkamo ya tesiM na annahA neysbbhaavo||297|| yata eva 'nA'gRhItamIhyate' ityAyuktam , etasmAdeva ca te'vagrahAdayaH sarve catvAro'pyeSTavyA bhavanti, uktanyAyAda naikavaikalye'pi matijJAnaM saMpadyata ityarthaH / 'pUrvamavagRhItamIhyate' ityAyuktareva ca te bhinnAH- parasparamasaMkIrNAH, uttarottarApUrvabhinnavastuparyA| yagrahaNAditi / 'nA'gRhItamIhyate' ityAyuktareva ca na te samakAlaM, bhinnAH siddhAste'vagrahAdayaH samakAlamapi naiva bhavanti, yugapanna jAyanta ityarthaH, 'pUrvamavagRhItamevottarakAlamIhyate, ihottarakAlameva ca nizcIyate' ityAdyuktanyAyenaivA'vagrahAdInAmutpattikAlasya bhinnatvAd na yugapat saMbhava iti bhAvaH / uktayuktareva ca teSAM na vyatikramaH, upalakSaNatvAd 'nA'pyutkramaH' ityapi draSTavyam / etacca "teNa kamo'vaggahAI u' ityanantaragAthAcaramapAdena sAmarthyAduktamapi prastAvAt punarapi sAkSAduktam , itydossH| tadevaM / Ihijjai nAgahiyaM' ityAdiyukteryathoktadharmakA evA'vagrahAdayaH, na viparyayadharmANa iti sAdhitam / atha jJeyavazenA'pyeSAM yathoktadharmakatvaM sisAdhayiSuridamAha- 'na annahA neyasabbhAvo tti' jJeyasyA'pyavagrahAdigrAhyasya zabda-rUpAdernAnyathA khabhAvo'sti, yenA'vagrahAdayastadgrAhakA yathoktarUpatAM parityajyA'nyathA bhaveyurityarthaH / idamuktaM bhavati-jJeyasyA'pi zabdAdeH sa khabhAvo nAsti, ya etairavagrahAdibhirekAdivikalairabhinnaiH, samakAlabhAvibhiH, utkramA'tikramavadbhizcA'vagamyeta; kintu zabdAdijJeyakhabhAvo'pi tathaiva vyavasthito yathA'mIbhiH sarvairbhinnaiH, | asamakAlaiH, utkramA-'tikramarahitaizca saMpUrNo yathAvasthitazcA'vagamyate, ato jJeyavazenA'pyete yathoktarUpA eva bhavanti / tadevaM 'ukkamao'ikkamao egAbhAve vi vA' ityAdigAthoktaM prasaGgato'nyadapi bhinnatvam , asamakAlatvaM ca samarthitam / / iti gaathaarthH||297|| atra paraH prAhaabbhatthe'vAo cciya katthai lakkhijaI imo puriso / annattha dhAraNa cciya purovaladdhe imaM taM ti // 298 // svabhyaste'navarataM dRSTapUrve, vikalpite, bhASite ca viSaye punaH kacit kadAcidavalokite'vagrahe-hAdvayamatikramya prathamato1 gAthA 295 / 2 etasmAdeva te sarve bhavanti bhinAzca naiva samakAlam / na vyatikramaJca teSAM nA'nyathA zeyasagAvaH // 297 // 3 ka. ga. gha. cha. 'nA'gR 4 gAthA 296 / 5 abhyaste'pAya evaM kacilakSyate'sau puruSaH / anyatra dhAraNaiva puropalabdhe idaM taditi // 298 // // 175 / / Jan Education Intemato For Dev enty
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRha / 'pyapAya eva lakSyate'nubhUyate nirvivAdamazepairapi jantubhiH, yathA 'asau puruSaH' iti / anyatra punaH kacit pUrvopalabdha sunizcite vizeSA0 For dRDhavAsane viSaye'vagrahe-hA-pAyAnatilaya smRtirUpA dhAraNaiva lakSyate, yathA 'idaM tad vastu yadasmAbhiH pUrvamupalabdham' iti / tat kathamucyate- utkramA 'tikramAbhyAm , ekAdivaikalye ca na vastusadbhAvAdhigamaH ?-idaM ca kathamabhidhIyate-'Ihijjai nAgahiya' ityAdi // 176 // iti prerakA'bhiprAyaH // iti gAthArthaH // 298 // bhrAnto'yamanubhava iti darzayannAha uppaladalasayavehe vva duvibhAvattaNeNa paDihAi / samayaM va sukkasakkulidasaNe visayANamubalI // 299 // 'kacit prathamamevA'pAyaH, cittu dhAraNaiva' iti yat tvayA preryate, tat 'pratibhAti' ityanantaragAthoktena saMbandhaH / kenaitata pratibhAti', ityAha- duHkhena vibhAvyate durvibhAvo durlakSastadbhAvastacaM tena duvirbhAvatvena- durlakSatvena 'avagrahAdikAlasya' iti gamyate / kasminniva ?, ityAha- utpalaM padyaM tasya dalAni patrANi teSAM zataM tasya mUcyAdinA vedhanaM vedhastasminniva / idamuktaM bhavati- yathA taruNaH samarthapuruSaH padmapatrazatasya mUcyAdinA vedhaM kurvANa evaM manyate- mayaitAni yugapad viddhAni, atha ca pratipatraM tAni kAlabhedanava bhiyante, na cA'sau taM kAlamatisaumyAd bhedenA'vabudhyate, evamatrA'pyavagrahAdikAlasyA'timUkSmatayA durvibhAvanIyatvenApratibhAsaH, na punarasattvena, IhAdayo hyanyatra kacit tAvat sphuTamevA'nubhUyante, yatrApi vasaMvadenena nA'nubhUyante, tatrApi "Ihijjai nAgahiyaM najjai nANIhiyaM' ityAdi prAgasakRdabhihitayuktikalApAdavaseyAH / tasmAdutpaladalazatavedhodAharaNena bhrAnta evA'yaM prathamata evaa'paayaadiprtibhaasH| athodAharaNAntareNA'pyasya bhrAntatAmupadarzayati- 'samayaM vetyAdi' 'vA' ityathavA, yathA zuSkazaSkulIdazane samayaM yugapadeva sarvendriyaviSayANAM zabda-rUpa-rasa-gandha-sparzAnAmupalabdhiH pratibhAti, tathaiSo'pi praathmyenaa'paayaadiprtibhaasH| etaduktaM bhavati- yathA kasyacicchuSkAM dIrghA zaSkulikA bhakSayataH, tacchabdotthAnAcchabdavijJAnamupajAyate, ata eva zuSkatvavizeSaNam , mRyAmetasyAM zabdAnutthAnAditi / zabdazravaNasamakAlameva ca dIrghatvAt tasyA dRSTyA tadrUpadarzanaM cA'yamanubhavati, ata eva ca dIrghatvavizeSaNam , atiisvatve mukhapraviSTAyAstasyAH zabdazravaNasamakAlaM rUpadarzanAnubhavAbhAvAditi / rUpadarzanasamakAlaM ca tadgandhajJAnamanubhavati, ata eva zaSkulIgrahaNaM, gandhotkaTatvAt tasyAH, ikSukhaNDAdiSu tu dIrghaSvapi tathAvidhagandhAbhAvAditi / gandhAdijJAnasamakAlaM ca tadrasa-sparzajJAne anubhavati / tadevaM paJcAnAmapIndriyaviSayANAmupalabdhiyugapadevA'sya pratibhAti / na ceyaM satyA, indriyajJA 1 gAthA 296 / 2 utpaladalazatavedha ina durvibhAvatvena pratibhAti / samayaM vA zuSkazaSakulIdazane viSANAmupalabdhiH // 299 / / // 176 // For Personal and Private Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAhara vizeSA // 177 // nAnAM yugapadutpAdAyogAt , tathAhi- manasA saha saMyuktamevendriyaM svaviSayajJAnamutpAdayati, nAnyathA, anyamanaskasya' rUpAdijJAnAnupalambhAt / na ca sarvendriyaiH saha mano yugapat saMyujyate, tasyaikopayogarUpatvAt , ekatra jJAtari ekakAle'nekai saMyujyamAnatvA'yogAt / tasmAd manaso'tyantA''zusaMcAritvena kAlabhedasya durlakSatvAd yugapat sarvendriyaviSayopalabdhirasya pratibhAti / paramArthatastvasyAmapi kAlabhedo'styeva / tato yathA'sau bhrAntai!palakSyate, tathA'dhagrahAdikAle'pIti prakRtam / dIrghatvavizeSaNaM ca zakulikAyA gAthAyAmanuktamapyupalakSaNatvAd vihitamiti paribhAvanIyam / tadevamavagrahAdInAM naikAdivaikalyam , nA'pyutkramAtikramau, iti sthitam / / iti gAthArthaH / / 299 // ___'uggaho IhaavAo ya' ityAdigAthAyAm 'AbhinivodhikajJAnasya catvAri bhedavastUni samAsataH' ityuktam , tat kiM vyAsato bahubhedamapyAbhinibodhikajJAnaM bhavati ?, ityAzakya tadbhedabahuvidhatvadarzanAt 'samAsena' iti vizeSaNasya saphalatvamAha soiMdiyAibheeNa chabihA vgghaado'bhihiaa| te hoMti caubbIsaM cauvvihaM vaMjaNoggahaNaM // 30 // aTThAvIsaibheyaM eyaM suyanissiyaM samAseNaM / kei tu vaMjaNoggahavaje cchodaNameyammi // 301 // assuyanissiyamevaM aTThAvIsaivihaM ti bhAsaMti / jamavaggaho dubheo'vaggahasAmaNNao gahio // 302 // zrotrendriyAdInAM paJcAnAmindriyANAM manaHSaSThAnAM yo bhedastenA'vagrahAdayaH pratyekaM SaDvidhAzcatvAro'pyabhihitAH / tatastaiH SadbhizcatvAro guNitAzcaturviMzatirbhavanti / anyacca sparzana-rasana-prANa-zrotrendriyacatuSTayabhedAd vyaJjanAvagrahaNaM vyaJjanAvagrahacaturvidho bhavati / evametacchUtanizritamAbhinivodhikajJAnaM sarvamapyaSTAviMzatividhaM saMpadyate / etadapi bhedAbhidhAnaM vakSyamANabahutarabhedakalApApekSayA'dyApi samAsena saMkSepeNa draSTavyam / / 1 ga. ja. 'sya kharU' / 2 ja. 'kaiH saha yu' / 3 gAdhA 178 / 4 zronendriyAdibhedena padvidhA avamahAdayo'bhihitAH / te bhavanti caturviMzatizcaturvidha pyaJjanAvagrahaNam // 30 // aSTAviMzatibhedametat zrutanizritaM samAsena / kecittu vyaJjanAvagrahavajeM kSiptvaitasmin // 30 // azrutanizritamevamaSTAviMzatividhamiti bhASante / yadavagraho vibhedo'vagrahasAmAnyato gRhItaH // 302 // 5 pa.cha.ja. 'zravaNendri' / // 177 // in una For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.org
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA0 // 178 // Jain Educationa Internati anye tvetAnaSTAviMzatibhedAnanyathA pUrayanti, tanmatamupadarzayati- 'kei tityAdi' kecit punarAcAryA etasminneva zrutanizrite matijJAnabhedasamudaye vyaJjanAvagrahabhedacatuSTayavarje " uppattiyA, veNaIyA, kammiyA, pAriNAmiyA " ityAdinA'nyatra prAgatrApi ca pratipAditasvarUpamazrutanizritamautpattikyAdi buddhicatuSTayaM kSiptvA mIlayitvA, evamaSTAviMzatividhaM sarvamapi matijJAnamiti bhASante / ayaM hi teSAmabhiprAyaH- matijJAnasya saMpUrNasyeha bhedAH pratipAdayituM prakrAntAH, yadi cA'zrutanizritaM buddhicatuSTayaM na gaNyate tadA zrutanizritarUpasya matijJAnadezasyaivaite'STAviMzatibhedAH proktA bhavanti, na tu sarvasyApi yadA tUtanyAyena zrutanizritam, azrutanizritaM ca mIlyate tadA sarvasyA'pi tasya bhedAH siddhA bhavanti / nanu sAdhUktaM taiH kevalamevaM sati vyaJjanAvagrahacatuSTayaM ka kriyatAm ? na hyetadapi vikrIyamANaM khalakhaNDamAtreNa krItam, kintvidamapi matijJAnAntargatameva / tato'smAd niSkAzyamAnaM varAkamidaM kA'vasthitiM vanAtu ?, ityAzaGkyAha- 'jamavaggaho ityAdi' yad yasmAd vyaJjanArthAvagrahabhedato yo'yamavagraho dvibhedaH prAguktaH so'vagrahasAmAnyena gRhIto'vagrahasAmAnye'ntarbhAvitaH bhavati ca vizeSANAM sAmAnye'ntarbhAvaH, yathA senAyAM gajAdInAm, vanAdau ca dhava- khadirAdInAm / ato'vagrahasya sAmAnyarUpatayaikatvAdavagrahe- hA 'pAya-dhAraNAnAmindriya-mano bhedena pratyekaM SaDvidhatvAcchrutanizritamatijJAnasya caturviMzatirevaM bhedAH, azrutanizritasya tu buddhicatuSTayalakSaNAzcatvAraH, ityevaM sarva matijJAnamaSTAviMzatibhedaM sidhyati / iti kaSAMcid matam / / iti gAthAyArthaH // 300 // 301 / / 302 / / etacca tanmatamayuktam / kutaH 1, ityAha irittAbhAvA jamhA na tamoggahAIo / bhinnaM teNoggahAisAmaNNao taiyaM taggayaM caiva // 303 // catubhryo'vagrahe-hA-'pAya-dhAraNAvastubhyo vyatiriktaM caturvyatiriktaM tasya caturvyatiriktasyAzrutanizritasyAbhAvAt kAraNAd yasmAd yato na tadazrutanizritamavagrahAdibhyo bhinnam / tataH kim ?, ityAha- tena kAraNenAvagrahAdisAmAnyAdavagrahAdisAmAnyamAzritya 'tayaM taggayaM caiva tti' teSvavagrahAdisaMvandhiSpaSTAviMzatibhedeSvantargataM praviSTamantarbhUtaM tadantargatamevA'zrutanizritaM buddhicatuSTayam / ataH kimiti vyaJjanAvagrahacatuSTayaM pAtayitvA'zrutanizritaM buddhicatuSTayaM punarapi prakSipyate ?, ityabhiprAyaH / idamuktaM bhavati- 'soiMdiyAibheeNa chabbihA 1. cha. ja. 'daye' / 2 autpattikI, vainayikI, kArmikI, pAriNAmikI / 3 nandyadhyayana sUtre / 4 caturvyatiriktAbhAvAda yasmAd na tadavagrahAdayaH / bhinnaM tenA'vagrahAdisAmAnyatastad tadgatameva // 303 // ka.ga. 'ya taM ta' gha. 'gayaM ta' / 6 gAthA 300 / For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / |1120611
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ FO vizeSA0 vRhdraatH| // 179 // vaggahAdao' ityAdinA pratipAditairavagrahAdisaMbandhibhiraSTAviMzatibhedaiH kilAsaMgRhItatvAd vyaJjanAvagrahacatuSTayApagamaM kRtvA'zrutanizritaM buddhicatuSTayaM matAntaravAdibhiH prakSipyate; etaccAyuktam , yataH 'soiMdiyAibheeNa' ityAdinA'vagrahAdInAmevA'STAviMzatibhedAH proktAH, avagrahAdayazca buddhicatuSTaye'pi santi, ato'vagrahAdibhaNanadvAreNa tadapyazrutanizritaM buddhicatuSTayameteSvaSTAviMzatibhedeSu saMgRhItameva, iti kimiti taiH punarapi prakSipyate ? // iti gAthArthaH / / 303 // tatraitat syAt praSTavyaM parasya- 'kathamautpattikyAdibuddhicatuSTaye'vagrahAdayaH saMbhavanti ? / tadatra yathA te bhavanti, tathA darzayannAha kiha paDikukkuDahINo jujhe biMbeNa vaggaho, IhA / kiM susiliTThamavAo dappaNasaMkaMtabiMba ti // 304 // iha kilo''game___"bhairaha-sila-miMda-kukkuDa-tila-bAluya-hatthi-agaDa-vaNasaMDe / pAyasa aiA-patte khADahilA paJca piyaro ya" // 1 // ityAdinautpattikyAdibuddhInAM bahUnyudAharaNAnyuktAni, tanmadhyAcchepopalakSaNArtha kurkuTodAharaNamAzrityautpattikyAM buddhAvavagrahAdayo bhAvyante- rAjJA naTakumArakasya bharatasya kila buddhiparIkSaNArthamAdiSTaM yaduta- ayaM madIyakurkuTo dvitIyakurkuTamantareNaikaika eva yodhniiyH| tatastena jijJAsitaM manasi 'kathamayaM pratikurkuTahInaH pratipakSabhUtadvitIyakurkuTavarjito yudhyeta / etacca jijJAsamAnasya tasya jhagityeva sphuritaM cetasi / kim ?, ityAha-bimbeneti AtmIyena pratibimbena puro vIkSitena dadhmiAtatvAdayaM yudhyata ityavagRhItamityarthaH / etacca kim?, ityAha- avagrahasAmAnya nava bimbamAtrAvagrahaNAdavagraho matiprathamabheda ityarthaH / IhA tarhi kA?, ityAha- 'IhA ki susi lihamiti' kiM punastata pratibimbamasya yodhanAya suzliSTaM suSTu yujyamAnakaM bhavet- kiM taDAgapayaHpUrAdigatam, Ahokhid darpaNagatam ?, ityAdivimbavizeSAnveSaNamIhetyarthaH / apAyamupadarzayati- 'avAo dappaNasaMkaMtabiMba ti' kallolAdibhiH pratikSaNamapanIyamAnatvAt, aspaSTatvAca jalAdigatavimbamiha na yuktam / tataH sthiratvena, spaSTAditvena ca caraNA''ghAtAdiviSayatvAd darpaNasaMkrAntameva tadatra yujyate, ityevaM vimbavizeSanizcayo'pAya ityarthaH / evamanyeSvapi buddhyudAharaNeSvavagrahAdayo bhaavniiyaaH| tasmAd buddhicatuSTaye'pyeSAM sadbhAvAcchUta 1 gAthA 300 / 2 kathaM pratikukUTahIno yudhyeta bimbenA'vagrahaH, IhA / kiM suzliSTamapAyo darpaNasaMkrAntavimvamiti // 30 // 3 gha. 'kaha' / 4 zrInandIsane / 5 bharata-zilA mer3a-kurkuTa-tila-bAlukA-hasti-avaTa-vanakhaNDAni / pAyasA-gamana-patrANi tarumarkaTikA ('khIsakolI iti bhASAyAm) paJca pitarazca // 1 // 6gha. 'Dhi' / // 179 // Jan Education Internat For Personal and Private Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhdvttiH| vizeSA0 // 18 // nizritamatijJAnasaMbandhiSvavagrahAdigatA'STAviMzatibhedeSvavagrahAdisAmyena buddhicatuSTayasyA'ntarbhAvo bhAvanIyaH / tato na yuktaM vyaJjanAvagrahacatuSTayA'pagamena punarbuddhicatuSTayaprakSepaNam, iti sthitam // iti gAthArthaH // 304 // Aha-nanu yadyavagrahAdisAmyenA'zrutanizritaM zrutanizritA'vagrahAdiSvantarbhavati, tarhi "AbhiNibohiyanANaM duvihaM pannataM, taM jahA- suyanissiyaM, assuyanissiyaM ca" ityevamAgame yaH zrutanizritAdazrutanizritasya bheda uktaH, sa vizIryata eva, ityAzakyAha jaha uggahAisAmaNNau vi soiMdiyAiNA bheo / taha uggahAisAmaNNao vi tamaNissiyA bhinnaM // 305 // yathehA'vagrahAdInAmavagrahAdisAmAnye satyapi, avagrahAditve tulye'pi satItyarthaH / kim ?, ityAha- zrotrendriyAdinA bhedaH, tathAhieke zrotrendriyasaMvandhino'vagrahAdayaH, yAvadanye sparzanendriyasaMbandhinaH, apare tu manaHsaMvandhinaH; tathA tenaiva prakAreNAvagrahAdisAmAnye satyapi tadazrutanizritaM bhinna, 'zrutanizritAt' iti zeSaH / kasmAddhetobhinnam , ityAha- 'aNissiya tti' bhAvapradhAno'yaM nirdezaH, anizritatvAt-zrutAnizritatvAdityarthaH / etaduktaM bhavati- aSTAviMzatibhedavicAraprakramevagrahAdimattvaM sAmAnyaM dharmamAzrityA'zrutanizritasya zrutanizrita evA'ntarbhAvo vivakSyate, zrutA-'zrutanizritavicAraprastAve tvazrutanizritatvaM viziSTaM dharmamurarIkRtya zrutanizritAdazrutanizritaM pRthageveSyate, ityAgamoktastayorbhedo'pi na kiJcid vizIryate / na ca vaktavyam- kathamekasyaivaikasmAdeva bhedazcA'bhedazca, virodhAt ? iti yato yadi tenaiva dharmeNa bhedaH, abhedazceSyeta, syAt tadA virodhaH, dharmAntaranibandhanau tu bhedA-'bhedau na virudhyete / kiM hi nAma tad vastvasti, yasya vastvantarAd bhedA-'bhedau na staH ? / ghaTAdayo'pi hi ghaTAditvasAmAnyena parasparamabhedino'pi khadravya-kSetra-kAlAdimattvena bhinnA iti / atra bahu vaktavyam , tattu nocyate, granthagahanatAprasaGgAt , anekAntajayapatAkAdiSu vistareNoktatvAca // iti gAthArthaH / / 305 // syAdetat , kimetAvatA kaSTena ?, madIyavyAkhyApakSa eva sukhAvahaH, zrutA-'zrutanizritayorabhedApatterabhAvAt , samastamItajJAnabhedabhaNanAJcati / tadetadayuktam , siddhAntAbhiprAyabahirbhUtatvAt / etadevopasaMhArapUrvakamAha aTThAvIsaibheyaM suyanissiyameva kevalaM tamhA / jamhA tammi samatte puNarassuyanissiyaM bhaNiyaM // 306 // 15. 'sAmAnyena' 2 AbhiniyodhikajJAnaM vividha prajJaptam , tadyathA-zrutanizritam , azrutanizritaM ca / 3 zrInandIsUtre / 4 yathA'vagrahAdisAmAnyato'pi zrobendriyAdinA bhedaH / tathA'vagrahAdisAmAnyato'pi tadanazritA(tatvA)d bhinnam // 305 // 5 pa.cha.ja.'tadyathA' / 6 ka.ga. 'shrutnishritaa'| . aSTAviMzatibhedaM zrutanizritameva kevalaM tasmAt / yasmAt tasmin samApte punarabhutanidhitaM bhaNitam // 306 // C // 18 // asaramorooODIOS For Peso Private Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA. // 18 // tasmAdavagrahAdisAmyAdazrutanizritasya zrutanizrite'ntarbhAvaM kRtvA kevalaM zrutanizritameva matijJAnamaSTAviMzatibhedaM vyAkhyAtumucitam , na tu paroktanItyA vyaJjanAvagrahApagamena zrutA 'zrutanizritamiti / kutaH, ityAha- 'jamhA ityAdi ' yataH "se kiM taM bRhadvattiH / suyanissiyaM?" ityevamAMgame tasmin zrutanizrite samApte niSThAM nIte sati punaH pazcAt "se kiM taM assuyanissiyaM ?" ityAdinA granthe - A nA'zrutanizritaM bhaNitam / ayamabhiprAyaH- zrutanizritaM sabhedamapyabhidhAya pazcAdevA'zrutanizritamuktam / ataH kathaM tattatra prakSipyate / tasmAt samayAbhiprAyeNa zrutanizritasyaivA'STAviMzatibhedA iti / ato na bhavayAkhyAnaM zreya iti / tadevaM 'caMuvairittAbhAvA' ityAdigAthA mUlaTIkAbhiprAyeNa vyaakhyaataaH| anye tvanyathA'pi vyAkhyAnayanti, tadabhiprAyaM tvatigambhIratvAd na vidmaH // iti gAthArthaH // 306 // tadevamaSTAviMzatividhatvaM matijJAnasyopadaya vivakSAntareNa bahutarabhedamapyetad bhavatIti darzayannAha jaM bahu-bahuviha-khippA-'nissiya-nicchiya-dhuve-yaravibhinnA / puNaruggahAdao to taM chattIsattisayabheyaM // 307 // yad yasmAd bahu-bahuvidha-kSipA-'nizrita nizcita-dhruvaiH setaraiH sapratipakSarekaikazo vibhinnA bhedabhAjaH punarapyavagrahAdaya iSyante / tatastadevA'STAviMzatividhamAbhinibodhikajJAnametaiAdazAbhirbhedaiH pratyekaM bhidyamAnatvAt patriMzadadhikatrizatabhedaM bhavati / idamuktaM bhavatianantaravakSyamANanyAyena, saMkSepataH prAgabhihitayuktyA ca zrotrAdibhiH kazcid baDhavagRhNAti, kazcitcabahu, aparastu bahuvidham , anyastvabahuvidham / evaM yAvadanyo dhruvam , aparastvadhruvamavagRhNAtIti / evamIhA-'pAya-dhAraNAsvapi samabhedAsu pratyekamamI dvAdaza bhedA yojanIyAH / navaramIhate, nizcinoti, dhArayati, ityAdyabhilApaH kaaryH| tatazcA'STAviMzatau dvAdazabhiguNitAyAM SaTtriMzadadhikAni trINi zatAni bhedAnAM bhavanti / / iti gAthArthaH / / 307 // atha zabdalakSaNaM viSayamAzritya tAvad bahAdInAmartha vyAkhyAtumAhanANAsahasamUhaM bahu pihaM muNai bhinnajAIyam / bahuvihamaNegabheyaM ekakaM nida-mahurAI // 308 // 1 atha kiM tat zrutanizcitam / / 2 shriinndiisuutrruupe| 3 atha kiM tadadhutanizritam / / 4 gAthA 303 / 5 yat pahu-bahuvidha-kSiprA-'nizcita-nizcita-bhuve-taravibhinnAH / punaravagrahAdayastatastat padizastrizatabhedam // 30 // 6 ja. 'ke tri'| * nAnAzabdasamUha bahuM pRthag jAnAti bhinna jAtIyam / bahuvidhamanekabhedamekaikaM snigdha-madhurAdim // 308 // 8 ka.ga. 'sunn'| // 18 //
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ DISEASE vizeSA0 bRhadvattiH / // 182 // PALImAnAmA PHOTOS khippamacireNa taM ciya sarUvao jaM aNissiyamaliGgaM / nicchiyamasaMsayaM jaM dhuvamaccataM na u kayAI // 309 // iha zravaNayogyadezasthe tUryasamudAye yugapad vAdyamAne ko'pi zrotA tasya tUryasaMghAtasya saMbandhinaM paTaha-DhakkA-zaGkha-bheri-bhANakAdinAnAzabdasamUhamAkarNitaM santaM kSayopazamavizeSAd bahumavagrahAdinA 'muNati' jAnAti / ko'rthaH ?, ityAha- pRthaga bhinnajAtIyam , etAvantotra bherizabdAH, etAvanto bhANakazabdAH, etAvantastu zaGkha-paTahAdizabdAH, ityevaM pRthagekaikazo bhinnajAtIyatvena taM nAnAzabdasamUhaM budhyata ityarthaH / anyastvalpakSayopazamatvAt tatsamAnadezo'pyapahuM 'muNati'- sAmAnyena 'nAnAtUryazabdo'yam' ityAdimAtrakameva jAnAtIti pratipakSaH / evamuttaragAthAyAmatidakSyamANA pratipakSabhAvanA sarvatrAvaboddhavyA / anyastu kSayopazamavaicitryAd bahuvidhaM 'muNati' / ko'rthaH ?, ityAha- anekabhedam , idamapi vyAcaSTe- ekaikaM zaGkha-bheryAdizabdaM snigdhatva-madhuratva-taruNa-madhyama-vRddhapuruSavAdyatvAdibahuvidhadharmopetaM jAnAtItyarthaH / anyastvavahuvidhaM snigdha-madhuratvAdisvalpadhAnvitameva pRthaga bhinnajAtIyaM nAnAzabdasamUhaM jAnAti / anyastu kSipram / ko'theH, ityAha- acireNa zIghrameva paricchinatti, natu cireNa vimRzyetyarthaH / anyastvakSipraM ciravimArzataM jAnAti / tathA 'taM ciya sarUvao jaM aNissiyamiti' tameva nAnAzabdasamUha ko'pyanizritaM 'muNati' iti saMbandhaH / yaM kim ?, ityAha- yaM kharUpato jAnAti / ko'rthaH, ityAha- aliGgaM patAkAdiliGgA nizritamityarthaH / idamuktaM bhavati- tameva zabdasamUha 'devakulamatra, tathAvidhapatAkAdarzanAt' ityevaM liGganizrAmakRtvA svarUpana eva yamavagacchati, tamanizritaM 'muNati' ityucyata iti / tameva liGganizrayA jAnAno nizritaM 'muNati' icyucyate / tathA 'nicchiyamasaMsayaM jaM ti yamasaMzayamavacchinatti taM nizcitaM 'muNati' / nizcitaM tAvadityametad mayA, paraM na jAne, tathA vA syAt, anyathA vA, ityevaM saMdehAnuviddhaM tu jAnananizcitaM 'muNati' / 'dhuvamityAdi dhruvam , ko'rthaHatyantaM, na tu kadAciditi / idamuktaM bhavati- yathaikadA bahAdirUpeNA'vagataM sarvadaiva tathA'vabudhyamAno dhruvaM 'muNati' ityucyate / yastu kadAcid bahAdirUpeNa, kadAcit tvabahAdirUpeNa, so'dhruvaM 'muNati' / / iti gAthAdvayArthaH // 308 // 309 // itarazabdaM vyAcikhyAsurAhaeNtto ciya paDivakkhaM sAhijA, nissie viseso vA / paradhammahi vimissaM nissiyamAvaNissiyaM iyrN||31|| // 182 // 1 kSipramacireNa tameva svarUpato yamanizritamaliGgam / nizcitamasaMzayaM yaM dhruvamatyantaM na nu kadAcit // 309 // 2 ka. gha. 'mudye| 3 ka. ga. 'dezyamAnA pra' / 4 etasmAdeva pratipakSaM kathayed nizrite vizeSo vA / paradharmaviminaM nizritamavinizritamitarat // 310 // Jan Education inten For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ary
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ etasmAdevoktasvarUpAd babAdipadapadasamUhAt pratipakSametadviparyayamabaha-bahuvidhA-SkSipa-nizritA-'nizcitA-'dhruvapadapaTalakSaNaM vizeSA sAdhayet svayameva brUyAd medhAvI / sa ca lAghavArtha bahAdivicAra eva sAdhitaH / tadevaM vyAkhyAtA dvAdazApi bahAdayo bhedAH / athavA nizrite samatipakSe'pi vyAkhyAnAntaralakSaNo vizeSo vaktavyaH / kaH ?, ityAha- paradharmerazcAdivastudhamairvimizraM yuktaM gavAdivastu // 183 // gRhNAnasya nizritaM bhavati- gAmazvAdirUpeNa gRhNato yeyaM viparyayopalabdhiH, tanizritamityarthaH / itarattu yatparadharvimidaM vastu na gRhNAti, kintu yathAvasthitameva tatsadbhUtopalabdhirUpamanizritaM gavAdikaM vastu gavAdirUpeNaiva gRhNato yeyamaviparyayopalabdhistadanizritamityarthaH / / atrAha- nanu bahu-bahuvidhaparijJAnAdIni vizeSaNAni spaSTArthagrAhakeSvapAyAdiSu bhavantu, vyaJjanAvagraha-nizcayArthAvagrahayostu kathaM tatsaMbhavaH, tathAhi- 'sAmannamaNiddesaM sarUva-nAmAikappaNArahiyaM ityAdivacanAnizcayArthAvagraha zabdAdivizeSamAtragrahaNamapi nAsti, | kuto yathoktabahAdiparijJAnasaMbhavaH / atha vyAkhyAnAd vyavahArAvagrahotra gRhyate, tasmiMzca vizeSagrAhitvAd bahuparijJAnAdivizeSa NAnyupapadyanta eva / bhavatvevam , tathA'pyaSTAviMzatibhedamadhyasaMgRhItasya vyaJjanAvagrahasya kathametadvizeSaNasaMbhavaH / tatra hi sAmAnyArthagrahaNamAtramapAkRtam , badAdiparijJAnaM tu dUrotsAritameveti / / satyametat , kintu vyaJjanAvagrahAdayaH kAraNamapAyAdInAm , tAnantareNA'pAyAdyabhAvAt / tatazcA'pAyAdigataM babAdiparijJAnaM tatkAraNabhUteSu vyaJjanAvagrahAdiSvapi yogyatayA'bhyupagantavyam / na hi sarvathA viziSTAt kAraNAd viziSTa kAryamutpattumarhati, kodraFod vIjAderapi zAliphalAdiprasavaprasaGgAt , iti prAgapyuktamAyam / ityalamaticarcitena / / iti gAthArthaH // 310 // nanu kathamekasyA'pi matijJAnasyaitAvanto bhedAH ?, ityAzaGkaya nirdiSTabhedAnAM kAraNam , anyeSAmapi bahutarabhedAnAM sahetukaM ER saMbhavaM copasaMhAragarbhamAha aivaM bajjha-jhaMtaranimittavaicittao maibahuttaM / kiMcimmettaviseseNa bhijamANaM puNo'NataM // 311 // evaM tAvad bAhyA-''bhyantaranimittavaicitryAd mAtibahutvamuktam / tatra bAhyaM nimittaM matijJAnasya kAraNamAloka-viSayAdikam / tasya ca spaSTA-'vyakta-madhyamA-'lpa-mahattva-saMnikarSa-viprakarSabhedAd vaicitryam / AbhyantaranimittaM punarAvaraNakSayopazamo-payogo-pakaraNendriyANi / asyA'pi vaicitryaM zuddhA-'zuddha-madhyamabhedAt / tatazcaitasmAd bAhyA-''bhyantaranimittacicyAd matijJAnasya yathoktabhedabahutvama 1 gAthA 252 / 2 evaM bAhyA-''bhyantaranimittavaicitryato matibahutvam / kiJcinmAtra vizeSeNa bhidyamAnaM punaranantam // 3 // POOOOOONDHADIDIODARA // 183|| Jan Educonsinema For Personal and Private Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA. // 18 // ka PREPARATOREHEAPESCRIBE bhihitamavagantavyam / etadeva ca matijJAnaM yathoktanimittadvayasya kiJcinmAtrabhedAd bhidyamAnaM punaranantamapi bhavatIti pratipattavyam , sAmAnyena matijJAnamAtravatAM jIvAnAmanantatvAt , teSAM ca kSayopazamAdibhedena matabhinnatvAditi bhAvaH / / iti gAthArthaH / / 311 // atrAha kazcit- nanvavagrahAdayo jJAnameva na bhavanti, spaSTArthanirbhAsAdyabhAvAt , saMzayAdivat , iti kathamamI matijJAnabhedAH?, ityAzaGkacaiteSAM jJAnatvasAdhanAyAha iha saMsayAdaNaMtabhAvADe vaggahAdayo nANaM / aNumANamivAha na saMsayAisabbhAvau tesuM // 312 // avagrahAdayo jJAnamiti pratijJA, saMzayAdivanantarbhAvAditi hetuH, AdizabdAd viparyayA-'nadhyavasAyaparigrahaH, anumAnavaditi dRSTAntaH / iha saMzayAdyanantarbhUtairvarNa-gandhAdibhiH pudgaladravyairvyabhicArasaMbhavAt , sUtrasya ca sUcakatvAt 'Atmadharmatve sati saMzayAdyanantarbhAvAt' iti savizeSaNo heturdraSTavyaH / atrAha para:- nanu savizeSaNe hetAvanaikAntikatA mA bhUta , asiddhatA tvanivAryaveti / etadevAha- 'na saMsayAItyAdi' mUre ! na tad bhavadIyaM vcH| kutaH, ityAha-saMzayAdisadbhAvatasteSvavagrahAdiSu, teSAM saMzayAdirUpatvAt saMzayAdhanantarbhAvAt , ityasiddho heturiti bhAvaH // iti gAthArthaH // 312 // kathaM punasteSu saMzayAdisadbhAvaH ?, ityAha nanu saMdiddhe saMsaya-vivajayA saMsao ha cehA vi / vaccAso vA nissiyamavaggaho'NajjhavasiyaM tu // 313 // nanu 'rkhippamacireNa 'ityAdigAthAyAM tu yaduktam- 'nicchiyamasaMsayaM jaM ti' tatpatipakSe yaducyate- 'ko'pi saMdigdhaM muNati' iti, tatra saMdigdhe jJAyamAne saMzayastAvad vyakta eva , yatra ca saMzayastatra saMdihAnasya kadAcid viparyayo'pi syAtH ityevaM saMdigdhe saMzaya-viparyayau tAvadanivAritAveva / athavA, kimananottarabhedarUpe saMdigdhe dUSaNapradAnena ?, hanta ! yeyaM mUlabhedarUpehA sA'pi saMzaya eva, nizcayatve tasyA apAyatvaprasaGgAditi / athavA 'paradhammehi vimissaM nissiyaM' ityatra yad nizritamuktaM, tadapi gavAdikamazvAdirUpeNa gRhad viparyAsa eva / na hi nRtyan viparyAso bhavati, kintvanyasyAnyarUpeNa grahaNameveti bhAvaH / naizcayikArthAvagraharUpo'vagrahaH punaranadhyavasitamanadhyavasAya eva, anirdezyasAmAnyamAtragrAhitvAt , na hyatra kasyA'pyarthasya saMbandhyadhyavasAyo'stIti kRtvA / 1 iha saMzayAdyanantarbhAvAdavagrahAdayo jJAnam / anumAnamivA''ha-na, saMzayAdisadbhAvatasteSu // 312 // 2 ka. ga, gha, cha, 'ladharmeLa' / 3 nanu saMdigdhe saMzaya viparyayau saMzaya iha nehA'pi / vyatyAso vA nizritamavagraho'nadhyavasita tu // 313 // 4 gAthA 309 / 5 gha. ja. 'kasyaci' / 6 gAthA 310 / // 184 // Jan Education Internat For Personal and Private Use Only www.jaineitrary.ary
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhadvRttiH / vizeSA // 185 // 1. mAha 860 tadevaM saMzayAdirUpatvAd nA'vagrahAdayo jJAnamiti / ato na te matijJAnabhedAH / tadbhedatve vA matijJAnamapi na kiJcit , doSazatajarjarAvagrahAdyAtmakatvAt // iti gAthArthaH // 313 / / atrA''cAryaH prAha iha sajjhamoggahAINa saMsayAittaNaM tahavi nAma / abbhuvagaMtuM bhaNNai nANaM ciya saMsayAIyA // 314 // iha yadavagrahAdInAM saMzayAditvaM tvayodbhAvitaM tadadyApi sAdhyaM sAdhanIyaM vartate, tvaduktaniyuktikavAGmAtreNaiva maduktahetorasiddhavAbhAvAditi mantavyam, na punaretAvataiva jAtA tvatsamIhitasiddhiH, iti pramuditena na bhAvyamiti bhAvaH / tathAhi- yaduktam 'saMdigdhe saMzaya-viparyayo' iti / tadayuktam, abhiprAyAparijJAnAt, na hyasmAbhistathAvidhaM vastvaprApakaM saMdigdhatvaM vivakSitam , yena vastvaprApaNAt, viparyayaprApaNAd vA tatra saMzaya-viparyayau syAtAm ; kintu kRte'pi vastupApake'vitathe nizcaye yatra tathAvidhakSayopazamavaicicyAd manasi kizcidalpaM zaGkAmAtraM na nivartate 'samyag na jAne, tathaiva syAdanyathA vA' iti, tacceha saMdigdhatvaM vivakSitam / na caitAvanmAtreNaivA'jJAnatA yuktA, vyavahArocchedaprasaGgAt / na khalu dhUma-balAkAdeH sakAzAt samyag dahana-jalAdau nizcite'pi mukhena tanizcayaM bruvatAmapi sarveSAM pramAtRNAM cetasi zaGkAmAtraM vinivartate / na ca te sarve'pi nizcitaM vastu na prApnuvanti / na ca kApi saMzaya-viparyayatvenA'jJAnatA teSAM dRSTA / yadapyucyate- 'IhA'pi saMzaya evaM' / tadapyasaMgatam , na hi 'kimayaM sthANuH, puruSo vA' ityAdirUpaH saMzaya IhA'bhyupagamyate; kintu yadanantarameva nizcayo'vazyaM bhavati, sa evAnvayadharmaghaTana-vyatirekadharmanirAkaraNAbhyAM nizcayAbhimukho bodha IhA, ityasakRdeva pUrvamAveditam / na cAyaM saMzayaH, nizcayAbhimukhatvAt / nApi nizcayaH, tatpratyAsattimAtraprAptatvAt / na ca vaktavyam- nizcayAdanyasya sarvasya saMzayatvAdajJAnataiveti: nizcayopAdAnakSaNasyA'pi sarvathA'jJAnatvaprasaGgAt / tathA ca sati nizcayasyA'pyajJAnatAprAptiH / "na hyaviziSTAt kAraNAd viziSTakAryotpattiH" ityuktatvAditi / yadapyuktam- 'nizritaM viparyAsaH' iti / tadapyayuktam , 'liGgAzritaM nizritam' ityasmin vyAkhyAne'sya doSasya sarvathaivA'saMbadhyamAnatvAt, 'paradhammehi vimissaM nissiyaM' ityasya ca vyAkhyAnAntaramAtratvAt / bhavatuM tadapi vyAkhyAnam , tathApi vyAkhyAnAt paradharmAstasminnAzaGkitA eva draSTavyAH, na tu nizcitAH, yathA 'gauravAtra, 1ca. cha. ja. 'na ma' / 2 iha sAdhyamavagrahAdInAM saMzayAditvaM tathApi nAma / abhyupagamya bhaNyate jJAnameva saMzayAdayaH // 314 // 3 ka. ga. 'svaadi'| 4 gAthA 310 / 55.cha.ja. 'tu ct'| nAhA // 185||
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA0 // 186 // kevalamazva iva pratibhAti' iti / etAvanmAtreNaiva ceyaM viparyayopalabdhiravagantavyA; na tu sarvathA viparyayadharmanizcayAt , sarvathA viparyaye tatrA'zvAdisattvaprasaGgAt / na ca vaktavyam- evaM satIdamanizcitAd na bhidyetaH tatra paradharmanizritatvAbhAvAt , vivakSitavastvabhAvazaGkAmAtrasyaiva sadbhAvAditi / na ca viparyayadharmazaGkAmAtreNA'pyajJAnatA, vastuprAptivighAtAbhAvAditi / yadapyuktam- 'avagraho'nadhyavasAyaH' iti / tadapyayuktam , tatra hyadhyavasAyaH sAkSAdeva nAsti, yogyatayA punarastyeva, anyathA tatkAryeSvapAyAdiSvapi tadabhAvaprasaGgAt, ityuktameva / atimatta-mUrchitAnAmeva hi jJAnamanadhyavasAya ucyate, tatra yogyatayA'pyadhyavasAyasya vaktumazakyatvAt , tatkAryabhUtasyA'pAyAdyadhyavasAyasyA'pyalakSaNatvAt / tadevamavagrahAdInAmasiddha saMzayAditvam / tathApi 'abhyupagantuM'aGgIkRtyApi teSAM saMzayAdirUpatA brUmaH- jJAnameva saMzayAdayaH sNshy-vipryyaa-'ndhyvsaayaaH| tatazca saMzayAdirUpatve'pi nAvagrahAdInAM matijJAnabhedatvaM virudhyata iti bhAvaH / idamuktaM bhavati-nAsmAbhiH 'samIhitavastupApakaM jJAnam , itaradajJAnam' ityevaM vyavahAriNAM pramANA-'pramANabhUte jJAnA-jJAne vicArayitumupakrAnte, kintu 'jJAyate yena kimapi, tat samyagdRSTisaMbandhi jJAnam' ityetAvanmAtrakameva vyAkhyAtumabhipretam / vastuparijJAnamAtraM tu saMzayAdiSvapi vidyate, iti na teSAmapi samyagdRSTisaMvandhinAM jJAnatvahAniH // iti gAthArthaH // 314 // kathaM punaH saMzayAdayo jJAnam ?, ityAha vetthussa desagamagattabhAvao paramayappamANaM va / kiha vatthudesaviNNANaheyavo, suNasu taM vocchaM // 315 // jJAnameva saMzayAdayaH, iti prAktanI pratijJA; vastuno gavAdeH sva-paraparyAyairanantadharmAdhyAsitasya yo deza ekadezastasya gamakatvabhAvAt , iti hetuH; parAbhimataM pramANaM nizcayajJAnarUpaM tadvaditi dRSTAntaH / iha yad vastvekadezasya gamakaM taj jJAnaM dRSTaM, yathA paramataM nizcayarUpaM pramANam , vastvekadezagamakAzca saMzayAdayaH, tataste jJAnam , iti / atra hetorasiddhatAM manyamAnaH paraH pRcchati-kathaM vastvekadezavijJAnahetavaH saMzayAdayaH?, vastuno niraMzatvena dezasyaivAbhAvAd na ta ekadezagrAhiNo ghaTanta iti prsyaa'bhipraayH| AcAyaH prAha- yat tvayA pRSTaM tad vakSye bhaNiSyAmyaham , zRNu samavahitaH samAkarNaya tvam / / iti gAthArthaH / / 315 // yathApratijJAtamevAha iha vatthumattha-vayaNAipajjayANaMtasattisaMpannaM / tassegadesaviccheyakAriNo saMsayAIyA // 316 // 1 ka.ga. 'nm'| 2 vastuno dezagamakatvabhAvataH paramatapramANamiva / kathaM vastudezavijJAnahetavaH, zRNu tad vakSye // 315 // 3 gha.cha.ja. 'nA' / 4 iha vastvartha-vacanAdiparyAyA'nantazaktisaMpannam / tasyaikadezavicchedakAriNaH saMzayAdayaH / / 316 // RESTHETHEASESARDARS8888888razes // 186 // Jan Education intem For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ary
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ bApata vizeSA // 187 // hAvAba iha vastuno ghaTAdema'nmayatva-pRthuvuznatva-vRttatva-kuNDalAyatagrIvAyuktatvAdayo'rtharUpAH paryAyA arthaparyAyA anantA bhavanti / ghaTakuTa-kumbha-kalazAdayastu vacanarUpAH paryAyA vacanaparyAyAste'pyanantA bhavanti; AdizabdAt paravyAvRttirUpA apyanantA gRhyante / tatazcetthaM samAsaH kartavyaH- arthazca, vacanAni ca, AdizabdAt parabyAvRttayazca tadrUpAH paryAyA artha-vacanAdiparyAyAH, te ca te'nantAzca ta eva zaktayaH, tAbhiH saMpannaM yuktaM yato vastu bhavati, atastasyaikadezavicchedakAriNaH saMzayAdayo jJeyAH / idamuktaM bhavati-na khalu vayaM niraMzavastuvAdinaH, kintu yathoktAnantadharmalakSaNavastuno'nantA eva dezAH santIti vayaM manyAmahe, tanmadhyAccaikaikadezagrAhiNaH saMzayAdayo'pi bhavantyeva, iti kathaM na te jJAnam ? / yadi punaste kimapi na gRhNIyuH, tadA teSAmanutthAnameva syAt, sarvathA nirviSayajJAnasya prasavAyogAt , gagananalinajJAnavat / tatazca 'jJAyate'neneti jJAnam' iti vyutpattyarthAt saMzayAdInAmapi jJAnatA na virudhyate / // iti gAthArthaH // 316 // atha samastavasturUpagrAhyeva jJAnaM, naikadezagrAhakam , ityetadAzaya nirAkurvannAha ahavA na savvadhammAvabhAsayA to na nANamiTTha te / naNu ninnao vi taddesamettagAhi tti annANaM // 317 // athavA- atha cedevaM brUyAt paraH / kim ?, ityAha- na sarvadharmAvabhAsakA na kAtsnye na gavAdivastusamagradharmagrAhiNaH, tato na jJAnamiSTaM te saMzayAdayaH, saMpUrNavastukharUpagrAhiNa eva jJAnatvAt / atrottaramAha- nanu bhavatA jJAnatvenA'GgIkRtastarhi nirNayo'pyajJAnameva prAmoti / kutaH, ityAha-tasya gavAdivastuna ekadezamAtragrAhIti kRtvA; tathAhi- gaurayaM, ghaTo'yaM, paTo'yam' ityAdibhinirNayairapi gotva-ghaTatvAdiko vastvekadeza eva gRhyate, ataste'pi kathaM jJAnarUpatA bhajeyuH ? / atha dezasya dezinamantareNa kadA| cidapyabhAvAt tadgrahaNadvAreNa sarvamapi vastu nirNayena gRhItam , ityato jJAnamevA'sau / tadetat saMzayAdiSvapi samAnam ; tathAhi'kimayaM sthANuH, puruSo vA' ityAdirUpaH saMzayo'pi sthANutvAdikaM vastvekadezaM jAnAti, viparyAso'pi viparyayavastvekadezamabavudhyate, anadhyavasAyo'pi sAmAnyamAtrarUpaM vastvekadezamavagRhNAti / tatazca saMzayAdayo'pyekadezaparijJAnadvAreNa samagramapi vastu jAnantyeva, iti teSAmapi jJAnatA kena vAryate / / atha gRhyate saMzayAdibhirvastvekadezaH, kevalaM saMzayena saMdigdhaH, viparyAsena viparyastaH, anadhyavasAyena tvaviziSTa iti cet / nanu prativihitamapyadaH kiM vismarAsi ?, yato 'jJAyate'neneti jJAnam , matirUpaM // 187 // 1 athavA na sarvadharmAvabhAsakAstato na jJAnamiSTaM te / nanu nirNayo'pi taddezamAtragrAhItyajJAnam // 317 // Jan Educo nema For Personal and Private Use Only www.jaineitrary.ary
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa bRhada vizeSA. // 188 // jJAnaM matijJAnam' ityevaM sAmAnyenaiva samyagdRSTisaMbandhi matijJAnamiha vicAryate / tasya ca saMzayAdirUpasya, nirNayarUpasya vA samyagdRSTisaMbandhino jJAnatA na virudhyate, 'jJAyate'neneti jJAnam' ityasyArthasya sarvatropapadyamAnatvAditi / nanu yadi saMzayAdayo'pi matijJAnam , tarhi caturbhedatvamatikramya saptabhedatvaM tasya prasajyate, iti cet / naitadevam , yato'nadhyavasAyastAvatsAmAnyamAtragrAhitvenA'vagrahe'ntarbhavati, saMzayo'pi pUrvoktasvarUpehAprakAratvAt , tatkAraNatvAcca tasyAmevA'ntarvizati, yadapi saMzayasya pUrvamIhAtvamapAkRtaM tadapi vyavahArijanAnuvRttyA, na tu sarvatheti; viparyAsastu nizcayarUpatvAt sAkSAdapAya eva, iti kutazcaturbhedAtikramaH / itthaM caitadagIkartavyam , anyathA samyagdRSTisaMbandhinaH saMzayAdayo matijJAnAdatiricyamAnAH kA'ntarbhaveyuH ? / ajJAna iti cet / naivam , "sammadiTTI NaM bhaMte ! kiM. nANI annANI? goyamA! nANI, no annANI" ityAdyogamavacanAt samyagdRSTeH sadaiva jJAnivAditi | bhavatvevam , tathApi samyagdRSTisaMbandhyeva matijJAnamiha vicAryata iti kuto labhyate? iti cet / ucyate- jJAnapaJcakameveha vicArayitumupakrAntam , jJAnaM ca samyagdRSTereva bhavati, atastatsaMvandhyeva matijJAnamiha vicAryate, samyagdRSTisaMbandhinAM ca saMzayAdInAM jJAnatA sAdhyate / ityalaM vistareNa / / iti gAthArthaH / / 317 // atrAtiprasaktiM manyamAnaH paraH mAha-' __ jai evaM teNa tuhaM annANI ko vi natthi saMsArI / micchaddiTThINaM te annANaM nANamiyaresiM // 318 // yadyevamuktamakAreNa saMzayAdayo'pi jJAnam , tena tava 'ajJAnI nAsti ko'pi saMsArI jIvaH' iti prAptam : mokSe sarvasyA'pi jJAnaM pareNA'bhyupagamyata iti saMsAriNAmevA'yamatiprasaGgalakSaNo doSaH, ityabhiprAyavatA 'saMsArI' iti vizeSaNamakAri / etaduktaM bhavati'saMzayAdayo'jJAnam , nirNayastvabAdhito jJAnam' iti taavllokvyvhaarsthitiH| yadi ca bhavatA saMzayAdInAmapi jJAnarUpatA vyavasthApyate, tarhi samucchanno'yamajJAnavyavahAraH, tataH kathaM naa'tiprsnggH| dRzyate ca loke'jJAnavyavahAraH; sa kathaM nIyate ? iti / atrottaramAha| "micchavihINamityAdi' mithyAdRSTInAM saMbandhinaste saMzaya-viparyayA-'nadhyavasAyAH, nirNayazcAjJAnam , itareSAM tu samyagdRSTInAM saMbandhinaste jJAnam , iti naa'jnyaanvyvhaarocchedH| ayamabhiprAyaH- lokavyavahArarUDho jJAnA-'jJAnavyavahAro'tra na vivakSitaH, kintvAgamAbhiprAyarUDho , samyagraSTayo bhagavan ! kiM jAninaH, ajJAnA:?, goyamA ! jJAninaH, mo ajJAnAH / 2 'bhagavatI' itinAmnA prasiddha vyAkhyAprajJaptisUtre / 3 yadyevaM tena tavA'jJAnaH ko'pi nAsti saMsarI / mithyAraSTInAM te'jJAnaM jJAnamitareSAm // 318 // 4 ka.ga.cha.ja. 'rI Ami' / // 188 // Jan Education intem For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ary
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ Poo naizcayikaH / Agame ca saMzayAdirUpaM, nizcayarUpaM vA mithyAdRSTaH sarvamapyajJAnam : samyagdRSTastu tadeva sarva jJAnam / ityevaM jJAnA-jJAnavizeSA vyavahAro rUDhaH / tatazca yadAdau saMzayAditvenA'vagrahAdInAmajJAnatvaM preritam , tadayuktam na hi saMzayAditvamajJAnabhAvasya nimittamAgama vicAre, kintu mithyAdRSTisaMbandhitvam , tacceha nAsti, samyagdRSTisaMbandhinAmevA'vagrahAdInAmiha vicArayitumupakrAntatvAt , iti bhAvaH / / // 189 // iti gAthArthaH // 318 // kA punarmithyAdRSTinA'parAdhaH kRtaH, yena tatsaMbandhi sarvamapyajJAnam ?, ityAha sadasadavisesaNAo bhavaheujAhacchiovalambhAo / nANaphalAbhAvAo micchaddihissa aNNANaM // 319 // eSA pUrvamihA'pi vyAkhyAtaiveti // 319 // samyagdRSTastarhi ko vizeSaH, yena tasya sarvamapi jJAnam ?, ityAha aigaM jANaM savvaM jANai savvaM ca jANamegaM ti / iya savvamayaM savvaM sammadihissa jaM vatthu // 320 // iha paramANvAdikamekaikaM vastu sva-paraparyAyaiH samastatribhuvanagatavastumayam , tathAhi- paramANau tAvadekaguNakAlatvAdayo'nantA varNa-gandha rasAdikAH svaparyAyA bhavanti / aparaM ca, asau vivakSitaH paramANuranyebhyaH paramANu-dyaNuka-tryaNukAdisamastavastubhyaH kSetraFol kAlAdibhiAvRttaH, ityatastadvayAvRttilakSaNA anantAH paraparyAyA bhavanti / evaM ca sati yebhyo'nyavastubhyo'sau paramANuAvRttaH, teSAM sarveSAmapi tatra paramANau pratyekamabhAvo vartate, iti sAmarthyAt siddham ; anyathA tasya tebhyo vyAvRttyasiddhaH, abhAvazcA'bhAva vato dharmaH, yatra dharmaH, tatra dharmiNA kathaJcid bhavitavyameva, anyathA tasya taddharmatvAyogAtaH tatazca sarvANyapyanyavastUni tatra paramANau svA| bhAvavRttidvAreNa vartanta iti paryavasitam / tatazca paramANuH sarvavastumayaH siddhaH / evaM vyaNukAdiSvapi bhAvanIyam , teSAmapi pratyeka parebhyo vyAvRttatvAt / tatazca sarvamapi vastu sarvamayamiti sthitam / iha ca ya ekaM vivakSitaM vastu jAnAti, sa zeSANyapi sarvavastUni jAnAti, samastavastuparijJAnanAntarIyakatvAdekavastuparijJAnasya / yebhyo'pi hi zeSavastubhyo vyAvRttaM tad vivakSitaM vastu, tAni sarvANyapi jJAtavyAni, tatparijJAnAbhAve tebhyo vyAvRttatvasyA'vagantumazakyatvAditi / yazca sarvavastUni jAnAti sa vivakSitamapyekaM kimapi vastu jAnAti, tatparijJAnAvinAbhAvAta samastavastujJAnasya / tAni hi sarvavastUni vivakSitaikavastuno vyAvRttAnyavaboddhavyAni / na ca 1 gAthA 115 / 2 ekaM jAnan sarva jAnAti sarva ca jAnanekamiti / iti sarvamayaM sarva samyagdRSTairyad vastu // 320 // 3 ka.sa.ga. 'lakatvA' / // 189 // in Education For Personal and Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA0 // 19 // tu sarvamayayatvAt / satyamadhiparijJAnaM tarhi / tadaparijJAne tayAvRttatvameva boddhaM zakyata iti / nanvevaMvidhaparijJAnaM tarhi kevalina eva bhavati, nA'nyasya, tasya mUkSmA'tIta-vyavahitA-'mRrtAdisamastavastugrahaNAsamarthatvAt / satyam , sAkSAdityaM kevalyeva jAnAti, tadvacanazraddhAnadvAreNa punarbhAvato'nyo'pi samyagdRSTiH sarva ekaikaM vastu sarvamayaM jAnAti / Agame hi kevalinaitat praNItam , tadyathA- "je egaM jANai se savvaM jANai, je savvaM jANai se egaM jANai ti"| samyagdRSTeMzca sarvasyA'pyayamAgamaH pramANameva, anyathA samyagdRSTitvAyogAt / tatazca yadyapi sarvaH samyagdRSTirityaM sarvaM sarvamayaM vastu na jAnAti, tathApi yathoktAgamazraddhAnadvAreNa bhAvato jAnAtyeveti / ataH sarvadaivA'yaM jJAnI bhaNyate, kevalidRSTayathAvasthitavastusvarUpasya pramANatAbhyupagamadvAreNa sarvadaiva tena jJAyamAnatvAt // iti gAthAbhAvArthaH / / ___akSarArthastUcyate- eka vastu jAnan sarva vastu jAnAti, sarvaca vastu jAnane jAnAtIti evaMbhUtamAgamaM samyagdRSTistAvat sarvadaiva pramANatayA'bhyupagacchati' iti zeSaH / ityataH paramANvAdikaM yat kimapi vastvasti, tatsarvamapyuktanyAyena kha-paraparyAyaiH sarvamayaM smygdRssttijnyaangocrH| ataH sarvadevA'yaM jJAnI bhaNyate, jAgrataH, svapataH, tiSThataH, calatazcA'sya paramagurupraNItayathoktavastusvarUpAbhyupagamasya cetasi sarvadaivA'vicalanAt / / iti gAthArthaH // 320 // nanu yadyevaM, tarhi nizcayarUpaM samyagdRSTAnamastu, saMzayAMdayastu bAlAnAmapyajJAnatvena loke rUDhAH, tasyA'pi kathamiva jJAnaM syuH 1, ityAha je saMsayAdigammA dhammA vatthussa te vi pajjAyA / tadahigamattaNao te nANaM ciya saMsayAIyA // 321 // iha ye saMzayAdigamyA dharmAste'pi vastunastAvat paryAyA eva / tatastadadhigamahetutvAt te samyagdRSTisaMbandhinaH saMzayAdayo jJAnameva / etaduktaM bhavati- iha lokavyavahArarUDhaM saMzayAditvamajJAnabhAvasya nibandhanatvena tAvannAdhikRtameva, kintu mithyAdRSTisaMbandhi tvamityuktameva, tacca samyagdRSTisaMbandhinAM saMzayAdInAM nAsti, tatkathaM na te jJAnaM bhaveyuH / jJAyate yena kizcit tajjJAnaM bhavati, na ca saMzayAdibhiH kimapi jJAyate, iti cet / naivam, teSAmapi vastuparyAyagamakatvAt , tathAhi- purataH sthANI vyavasthite yo'sau 'kimayaM sthANuH, puruSo vA ?' iti saMzaya udeti, tatra yat sthANutvaM, puruSatvaM ca pratibhAti, tadubhayamapi sthANI paryAyarUpatayA / ya eka jAnAti sa sarva jAnAti, yaH sabai jAnAti sa ekaM jAnAtIti / 2 ye saMzayAdigamyA dharmA vastunaste'pi paryAyAH / tadadhigamatvataste jJAnameva saMzapAdayaH // 321 // mAvasyA // 19 // Jan Education Internat For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ary
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA. // 191 // prApyate, sthANutvasyA'nugatatvena satvAt , puruSatvasya tvabhAvarUpatayA'sadbhAvAt / athavA, sthANutvaM sthANoH paryAyaH, puruSatvaM tu puruSasyeti / yazca sthANI 'puruSa evA'yam' iti viparyAsaH prAdurasti, tatrApi puruSatvaM vyAvRttirUpatayA sthANorapi paryAyaH, anugatatvena tu puruSasyeti; anadhyavasAyapratibhAsi tu sAmAnyamavivAdena sthANvAdivastuparyAya eva / tadevaM saMzayAdibhirvastuparyAyANAM jJAyamAnatvAt , samyagdRSTisaMbandhinAM ca teSAmihA'dhikRtatvena mithyAdRSTisaMbandhitvasyA'bhAvAt , lokarUDhasya ca saMzayAditvasyA'jJAnanivandhanatvenehA'nadhikRtatvAjjJAnameva te samyagdRSTisaMbandhinaH saMzayAdayaH // iti gAthArthaH / / 321 // nanvanantaparyAyaM sarvamapi vastu, iti bhavadbhiruktam / tasya ca ghaTAdivastuna ekasmin kAla ekameva kazcid ghaTatvAdiparyAyaM samyagdRSTirapi gRhNAti / ato'nantaparyAyamapi vastvekaparyAyatayA gRhNatastasyApi kathaM jJAnaM syAt, anyathAsthitasyA'nyathA grahaNAt ?, ityAzaGkayAha paMjAyamAsayaMto eka pi tao paoyaNavasAo / tattiyapajjAyaM ciya taM giNhai bhAvao vatthu // 322 // 'tautti tako'sau samyagdRSTirekamapi ghaTAdivastuno ghaTatvAdiparyAyaM prayojanavazAdAzrayan gRhNastAvantaH prAguktaprakAreNA'nantAH paryAyA yasya tat tAvatparyAyameva bhAvataH paramArthato vastu ghaTAdikaM gRhNAti / etaduktaM bhavati-bhAvata AgamaprAmANyAbhyupagamAbhiprAyataH samyagdRSTinA yathA'vasthitamanantaparyAyaM vastu sadaiva gRhItamevA''ste, kevalaM prayojanavazAdekaM paryAyamAzrayati, tathAhi-sauvarNe ghaTe dRSTe yasya ghaTamAtreNa prayojanaM bhavati sa 'ghaTo'yam' iti ghaTatvamadhyavasyati / yasya tu suvarNena, sa 'suvarNamidam' iti suvarNatvaM vyavasyati / yasya tu jalakSepAdinA, sa 'jalAdibhAjanamidam' iti jalAdibhAjanatvamadhyavasyati / upalakSaNaM ca prayojanam , anye'pyabhyAsapATava-pratyAsattyAdayo gRhyante; tathAhi- brAhmaNe dvAri dRSTe ko'pyabhyAsavazAd 'bhikSuko'yam' ityAcaSTe, anyastu pATavavazAd 'brAhmaNo'yam' iti, aparastu yastatsamIpe'dhIte sa pratyAsattivazAd 'madIyopAdhyAyo'sau' ityAdyanayA dizA bhAvanIyam / tatazca prayojanAdivazAdekaparyAyatayA vastu gRhNAno'pyasau bhAvataH paripUrNA'nantaparyAyameva gRhNAti / ataH sarvadaiva bhAvataH pratipannayathAvasthitavastukharUpasya saMzayAdikAle'pi samyagdRSTAnameva / / iti gAthArthaH // 322 // 1 ka-ga- 'ghttaaditvp'| 2 paryAyamAzrayannekamapi sakaH prayojanavazAt / tAvatparyAyameva tad gRhAti bhAvato vastu // 322 / / Jan Education inte For Personal and Private Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA0 // 192 // mithyApTerapyevaM bhaviSyati, iti cet / na, ityAha 'niNNayakAle vijao na tahArUvaM vidaMti te vatthu / micchaTTiI, tamhA savvaM ciya tesimaNNANaM // 323 // bRhdvttiH| ___ AstAM saMzayAdikAle, nirNayo nizcayastatkAle'pi yataste mithyAdRSTayo na yathA paramagurubhidRSTaM tathArUpamanantaparyAya vastu vidanti, kevalidRSTayathAvasthitavastvabhyupagamasya teSAM kadAcidapyabhAvAt / anyathA mithyAdRSTitvAyAMgAt / atasteSAM nizcayarUpaM, saMzayAdirUpaM ca sarvamajJAnameva, jJAnanivandhanasya bhuvanagurunirNItayathAvasthitavastvabhyupagamasya kadAcidapyasattvAt / / iti gAthArthaH // 323 // athavA nAjJAnamAtrameva teSAm , kintvadyApyAdhikyaM kizcit , iti darzayatrAhakedrayaraM vannANaM vivajjao ceva micchadiTThINaM / micchAbhiNivesAo savvattha ghaDe vva paDabuddhI // 324 // saMzayA-'nadhyavasAya-viparyayAn kilA'jJAnatvena sAmAnyato vadati bhavAn , mithyAdRSTaMstvAtaduHsahamahAduHkhahetutvAt kaSTataraM vizeSitataramajJAnam / kutaH, ityAha- yasmAd viparyayo viparyAsa eva tasya sarvajJAkte yathAvasthite vastuni, na tu saMzayA-'nadhyavasAyAviti bhAvaH / ataH saMzayA-'nadhyavasAyavadbhayo vizeSitataramasyA'jJAnam / kutaH punarasya viparyaya eva, ityAha-mithyAbhinivezAt , sarvatreti- sarvatra mokSe, tatsAdhane saMsAra, tatsAdhane ca nArakAdivastuni vA, tasya mithyAbhinivezAt sarvajJoktaviparItAdhyavasAyAt , ghaTe paTabuddhivat / / iti gAthArthaH // 324 // ___ tadevaM sarvajJoktayathAvasthitAnantaparyAyavastvabhyupagamasya sarvadeva bhAvAt samyagdRSTAnaM samarthitam / atha prakArAntareNApi tat / / tasya samarthayabAha ahavA jahiMdanANovaogao tammayattaNaM hoi| taha saMsayAibhAve nANaM nANovaogAo // 325 // athavA yathendrajJAnopayogAt tadupayogavato jJAturdevadattAdeH paramaizvaryAdyabhAve'pi tanmayatvamindramayatvaM bhavati, bhAvendra evA'yaM vyapadizyata ityarthaH tathA samyagdRSTerapi samyagdarzanalAbhakAla eva matyAdijJAnalAbhAjjJAnapariNAmarUpasya jJAnopayogamAtrasya sarvadaiva bhAvAt , anyathA mithyAdRSTitvaprasaGgAt , sadaiva jJAnamabhyugantavyam , tadupayuktasya tanmayatvAt , indropayuktadevadattendravaditi / idamuktaM nirNayakAle'pi yato na tathArUpaM vidanti te vastu / mithyAraSTayaH, tasmAt sarvameva teSAmajJAnam // 323 // 2 kaSTataraM vA'jJAnaM viparyaya evaM mithyAdRSTInAm / mithyAbhinivezAt sarvatra ghaTa iva paTavuddhiH // 324 // 3 athavA yathendrajJAnopayogatastanmayatvaM bhavati / tathA saMzayAdibhAve jJAnaM jJAnopayogAt // 325 // 4 ja. 'sarvadai / PRADOORSHeidio VI|192 // Jan Education Internat For Personal and Private Use Only www.janelibrary.org
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhadvattiH / // 19 // Pobhavati- samyagdarzanasadbhAve'sya sarvadaiva jJAnopayogamAtra tAvadasti / tatazca saMzayAdikAle'pi maulajJAnopayogato jJAnyeSA'sau, yathA vizeSA0 dAridrayAdisadbhAve'pIndrajJAnopayogato jJAtA indra eva, yathA vA rasakUpikAyAM mahArase nipatitaM tRNAdikamapi tadrUpatAmevopagacchati // iti gAthArthaH // 325 // atha mithyAdRSTerapyevaM bhaviSyati, ityAzaya nirAkurvanAhatullamiyaM micchassa vi so sammattAibhAvasunno tti / uvaogammi vi to tarasa niccmnnaannprinnaamo|| 326 // nanu yatsamyagdRSTAnopayogato jJAnamuktam , tadidaM mithyAdRSTerapi tulyaM samAnam , tasyA'pi jJAnopayogasadbhAvAt / tadayuktam / kutaH?, ityAha- yataH sa mithyAdRSTiH samyaktvAdibhAvazUnyaH- samyaktvAdayo ye bhAvAH padArthAH, AdizabdAd mati-zrutajJAnAdiparigrahaH, taiHzUnyo virahita ityarthaH, iti kuto'sya jJAnopayogaH?, samyaktvAdibhAvamantareNa tasyA'bhAvAt , tadbhAve ca mithyAdRSTitvAyogAt / tatastasya mithyAdRSTarupayoge'pi nityamajJAnapariNAma eva, mahAviSAdapyatikrAntarUpamajJAnapariNAmaM vihAya nAnyaH ko'pyasyopayogo'stIti bhAvaH / ato'sya sadaivA'jJAnapariNAmaH, samyagdRSTestu jJAnapariNAmaH, iti kuta ubhayostulyatA ? // iti gAthArthaH // 326 // etadeva bhAvayati jaM ninnaovaoge vi tassa vivarIavatthupaDivattI / to saMsayAikAle katto nANovaogo se ? // 327 // yato nirNayopayogakAle'pi tasya mithyAdRSTeH sarvajJoktaviparItavastupratipattirevopajAyate / tato nirNayakAle'pyanupajAto jJAnapariNAmaH saMzayAdikAle kutastasya varAkasya bhaviSyati / ato mudhaiva samyagdRSTeriva mithyAdRSTerapi saMzayAdInAM jJAnatvApAdanAya khidyase tvapiti bhAvaH // iti gAthArthaH / / 327 // tadevaM samyagdRSTisaMbandhyeca matijJAnamiha vicAryata iti cetAsa nidhAya 'anbhuvagaMtuM bhaNNai nANaM ciya saMsayAIyA' ityAdinA granthena sAdhitaM saMzayAdInAM jJAnatvam / tatazca saMzayAdibhAve'pi nAvagrahAdInAmajJAnateti sthitam / yadi vA saMzayAdibhAvenAvagrahAdInAM yadajJAnatvaM pareNa preryate, tadabhiprAyAparijJAnAdAkAzaromanthanameva na hyasmAbhirjJAnameveha vicArayitumArabdhaM, yenA'jJAnatvApAdanaM , tulyamidaM mithyA( dRSTeH api sa samyaktvAdibhAvazUnya iti / upayoge'pi tatastasya nityamajJAnapariNAmaH // 326 // 2 yanirNayopayoge'pi tasya viparItavastupratipattiH / tataH saMzayAdikAle kuto jJAnopayogastasya ? // 327 // 3 gha.cha.ja. rIyava' / 4 gAthA 314 / // 193 // HAR For Personal and Private Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA // 194 // bAdhakaM bhavet : kintu jJAnA-'jJAnAdirUpA sAmAnyena matireva vicAryate, iti darzayannAha ahavA jaha suyanANAvasare sAmaNNadesaNaM bhaNiyaM / taha mainANAvasare savvamainirUvaNaM kuNati // 328 // athavA yathA zrutajJAnavicArAvasare jJAnarUpasya, ajJAnarUpasya ca zrutasya sAmAnyadezanaM bhaNitam , tathA matijJAnAvasare sarvasyA api nirNayarUpAyAH, saMzaya-viparyAsA-'nadhyavasAyAtmikAyAzcaH jJAnarUpAyAH, ajJAnarUpAyAzca matanirUpaNaM krotyaacaaryH|| iti gAthAkSarArthaH // bhAvArthastvayam- ihAdau 'AbhiNivohiyanANaM suyanANaM' ityAdigAthAyAM zrutajJAnaM tAvajjJAnA-jJAnobhayarUpamapi bhaNitam , na punaH samyakzrutameva / kathaM punaridaM jJAyate ?, iti cet / ucyate- 'akkhara sannI samma' ityAdigAthayA'bhidhAsyamAnAnAM caturdazAnAM zrutabhedAnAmiha saMgrahAt , teSu ca madhye mithyAzrutasyA'pi paThanAt / tatazca yathA lAghavArthamiha jJAnA-jJAnobhayarUpamapi zrutajJAnamuktam , tathehApi matijJAnapratipAdanAvasare saMzaya-viparyAsA-'nadhyavasAya-nirNaya-jJAnA-jJAnAtmikAyAH sarvasyA api mateH sAmAnyenaiva nirUpaNa kriyate, na tu jJAnapazcakAdhikArAt samyagdRSTisaMbandhinyA eva, vyavahArijanapramANA-'pramANacintayA nirNayarUpAyA eva vA, iti bhaavH| | tatazcA'vagrahAdayaH saMzayAdirUpA vA bhavantu, nirNayarUpA vA, jJAnaM vo bhavantu, ajJAnaM vA, na naH kizcit sUyateH zrutavallAghavArthaM 'mananaM matiH' iti matimAtrasyaiveha vicArayitumiSTatvAt , tasya ca saMzayAdiSvapi ghaTanAt / tatazca 'narnu saMdiddha saMsaya-vivajjayA' ityAdi yaduktaM tatsarvamasmAkamavAdhakameveti bhAvaH // iti gAthArthaH // 328 // nanu bhavatu sAmAnyena sarvasyA api maternirUpaNamidam , kintu jJAnA-'jJAnacintAyAM kimiha jJAnam ?, kiM cA'jJAnam ?, iti nivedyatAm , ityAzaGkacAha eNsA sammANugayA savvA nANaM vivajjae iyaraM / avisesiA mai cciya jamhA niviTThamAIe // 329 // eSA sAmAnyena nirdiSTA matiH samyaktvAnugatA samyagdRSTeH saMbandhinI sarvA'pi saMzayAdirUpA, nizcayarUpA vA jJAnameva / viparyaye tvajJAnam-mithyAdRSTisaMvandhinI sarvA'pyajJAnamityarthaH / kutaH punaridaM jJAyate ?, ityAha- 'jamhA nidimAIe tti' yasmAdAdAvava , athavA yathA zrutajJAnAvasare sAmAnyadezanaM bhaNitam / tathA matijJAnAvasare sarvamatinirUpaNaM karoti // 328 // 2 gAthA 79 / 3 akSaraM sajJi samyak / 4 ka. ga. 'vA a'| 5 gAthA 313 / 6 gh.ch.j.'nnu'| 7 eSA sampaganugatA sarvA jJAnaM viparyaya itarat / avizeSitA matireva yasmAd nirdiSTamAdau // 329 // // 194|| For Personal and Private Use Only
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ kazAhaOOS bRhadattiH / vizeSA // 195 // grahAdibhedanirUpaNAt pUrvameva nirdiSTaM nandyadhyayanamUtrakAreNa / kiM nirdiSTam ?, ityAha- 'avisesiyA mai cciya tti' sUcakatvAt | sUtrasya, anenA''lApakaH sarvo'pi sUcito draSTavyaH, tadyathA-" avisesiMA maI mainANaM ca, maiannANaM ca, visesiMA maI- sammadi- hissa maI mainANaM, micchadihissa maI maiannANaM" iti / tato yasmAdAgama evamuktam , tasmAt samyagdRSTeH sarvApi matirjJAnaM, mithyAdRSTestvajJAnam / / iti gAthArthaH / / 329 // atha 'sadasada-' ityAdinA prAguktAmapi samyagdRSTenitve, mithyAdRSTerajJAnatve punarapi yuktimAhavivarIavatthugahaNe jaM so sAhaNavivajayaM kuNai / to tassa annANaphalaM sammadiTThissa nANaphalaM // 330 // iha mithyAdRSTistAvad mithyAtvodayaviparyastatvAt tribhuvanagurupaNItavastu viparItaM sarvameva gRhNAti / tato'sau viparItavastugrahaNe viparItavastugrahaNazIlatayetyarthaH, yasmAt sAdhanaviparyayaM karoti- sAdhyante mokSAdayo'neneti sAdhanaM jJAna-darzana-cAritrAdi tasya viparyayaM vyatyayaM karoti, ajJAna-mithyAtvA-viratyAdInyapi mokSAdisAdhakatvenecchatItyarthaH / tatastasya jJAnamajJAnaphalameva, ajJAnasyaiva phalaM narakaprAptyAdikaM yasmAt tadajJAnaphalam , ajJAnavad vA phalati narakAdiduHkhaM prasUta ityajJAnaphalam / tatphalatvAcAjJAnameveti bhAvaH / samyagdRSTastu jJAnaM jJAnaphalameva, jJAnasyaiva phalaM yasmAt , jJAnavad vA phalati khagAdisukhamiti jJAnaphalaM, tatphalatvAca jJAnameveti hRdayam / idamuktaM bhavati- viparItavastugrAhI mithyAdRSTiokSAdeH sAdhanaM samyagjJAna-kriyArUpaM viparItaM manyate- "vedavihitA hiMsA na doSAya" "SaT zatAni niyujyante pazUnAM madhyame'hani / azvamedhasya vacanAd nyUnAni pazubhistribhiH " // 1 // " hatvA bhUtasahasrANi kRtvA pApazatAni ca / snAtvA gaGgAjale pUte yAnti jIvAH zivAlayam " // 1 // ityAdibhUtaghAtanibandhanatvena saMsArahetomithyAjJAnasya mokSAdisAdhakatvenA'bhyupagamAt , jalasnAna-pazuvadha-putrasantatinibandhanamaithunAdikriyAyAM ca tatsAdhakatvena pravartanAt / atastasya jJAnamapyajJAnaphalatvenA'jJAnameva / samyagdRSTastu samyagjJAna-kriyAsaMyogena mokSAdI pravRtteniphalatvena jJAnameva / / iti gAthArthaH // 330 // 1 avizeSitA matimaMtijJAnaM ca, matyajJAnaM ca; vizeSitA matiH- samyagdRSTermatirmatijJAnam , mithyAdRSTarmatirmatyajJAnam / 2 gha. cha.ja, 'siyA ma' / 3 gAthA 319 / 4 viparItavastugrahaNe yat sa sAdhanaviparyayaM karoti / tatastasyA'jJAnaphalaM samyagdRSTAnaphalam // 130 // 5 gha, ja, riiyb'| 6 ka.ga, 'nnaann'| // 19 // JanEducational InternationRVE For Personal and Private Use Only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha punarapi mithyAdRSTaH samyagdRSTitulyatAmAzaGkaya nirAkurvannAhavizeSA0 jei so vi tassa dhammo kiM vivarIyattaNaM ti, taM na bhave / dhammo vi jao sabvo na sAhaNaM kiMtu jo joggo||33|| bRhdvttiH| yo mithyAjJAna-viparItakriyAlakSaNo dharmo mithyAdRSTinA mokSasAdhakatvenA'bhyupagataH, yadi so'pi tasya samyagjJAnAdirUpasya samyagdRSTyabhyupagatasya mokSasAdhanasya dharmaH, tarhi mithyAdRSTeH kiM viparItatvam ? na kiJcidityarthaH / ayamatra bhAvArtha:-'Iya sabamayaM savvaM samaddichissa jaM vatthu iti vacanAt 'sarvamayaM sarvameva vastu' iti bhavatAM siddhaantH| tatazca samyagjJAna-darzana-cAritrasamudAyarUpasya sAdhanasya yathA samyagjJAnAdiko dharmaH, tathA mithyAjJAnAdiko'pi, anyathA sarvasya sarvamayatvatyAgaprasaGgAt / ataH samyagdRSTinA mokSasaMsiddhaye yasya sAdhanasya dharmo'GgIkRtaH, mithyASTinA'pi tatsiddhaye tasyaiva dharmaH svIkRtaH, dharmagrahaNadvAreNa ca kathaJcit tasya dharmiNo grahaNam / ataH kiM nAma mithyAdRSTerviparItatvam / / iti pareNokta AcAryaH pAha- 'taM na bhave ti tadetat tvaduktaM na bhaved na yujyate / kutaH 1, ityAha- 'dhammo vi jao ityAdi idamuktaM bhavati- anantadharmAdhyAsitasyApi vastuno na sarve'pi dharmA ekamartha sAdhayanti, kintu yogyatAnurUpeNa ko'pi kazcideveti / yathA hi kalaza-mallaka-kapAla-bhumbhalakAdInAM sAdhAraNe'pi mRddharmatve na kalazavad (mbhalakAdayo'pi maGgala-jaladhAraNAdikAryeSu vyApriyante, nApi suvarNadharmatve samAne'pi kuNDalavad nUpuramapi karNAlaGkaraPNAya niyujyate, na cApi zAli-dAli-ghRtAdidharmatve tulye'pi rasavad gandhAdayo'pi tRpti-dehapuSTyAdIni sAdhayanti / evaM yadyapi mokSAdisAdhanasya mithyAjJAnAdiko'pi vyAvRttirUpatayA dharmaH, tathApi nAsau mokSaM sAdhayati, kintu tadvipakSabhUtaM saMsArAdikameva, mokSAdikaM tu yatsAdhanayogyaH samyagjJAnAdiko dharmaH sa eva sAdhayati / tataH samyagdRSTigRhIte'pyanantadharmAdhyAsite mokSAdisAdhane vastuni yogyameva samyagjJAnAdikaM dharma tatsAdhanAya vyApArayati, nA'yogyaM mithyAjJAnAdikam / mithyAdRSTistu mithyAtvodayatimiratiraskRtabhAvadRSThitvena tatra tasyA'yogyatAmapazyaMstameva vyApArayatIti / ataH sAdhanaviparyayaM karoti, ityajJAnameva tasya // iti gAthArthaH // 331 // etadeva bhAvayannAhajoggA-joggavisesaM amuNato so vivajayaM kuNai / sammaTThiI uNa kuNai tassa saTThANaviNiogaM // 332 // // 19 , yadi so'pi tasya dharmaH kiM viparItatvamiti, tad na bhavet / dharmo'pi yataH sarvo na sAdhanaM kinnu yo yogyaH // 331 // 2 gAthA 320 / 3 gha.ja. 'bhumbhula' / 4 ka.ga. 'dhnd'| 5 yogyAyogyavizeSamajAnan sa (mithyAdRSTiH) viparyayaM karoti / samyagdRSTiH punaH karoti tasya sa sthAnaviniyogam // 332 // mAsTaralAyana SHAR JABEducatorisinterin For Personal Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA0 // 197 // Jain Educations Internati vyAkhyAtArthaiva, navaraM samyagdRSTiryogyamayogyaM ca sAdhanadharma jAnAti, jJAtvA ca sthAne vyApArayati / tathA ca samyagArAko bhUtvA samIhitaphalabhAg bhavati / uktaM ca "kAle sikkha nANaM jiNabhaNiaM paramabhattirAeNe / daMsaNapabhAvagANi a sikkha satthAI kAlammi // 1 // kAle ya bhattapANaM gavesae sayaladosaparimuddhaM / AyariyAINaTTA pavayaNamAyAsu uvautto // 2 // evaM samAyaraMto kAle kAlaM visuddhapariNAmo / asavantajogakArI salAhaNijjo ya bhuvaNammi || 3 || sayalasurA - surapaNamiajiNa gaNaharabhaNiyakiriyavihikusalo / ArAhiUNa sammatta-nANa caraNAI paramAI // 4 // sattaTTabhavaggahaNabhaMtairakAlammi kevalannANaM / uppADiUNa gacchai vihuyamalo sAsayaM mokkhaM // 5 // tattha ya jara- jammaNa-maraNa-roga-taNhA-chuhA-bhaya-vimukko / sAi apajjavasANaM kAlamaNataM suhaM lahai" // 6 // ityevamAdi || iti gAthArthaH // 332 // tadevaM cAlanA - pratyavasthAnAdibhirvyAkhyAtA avagrahAdayaH / atha teSAmeva kAlanirUpaNArthamAha niyuktikAraH uggaho evaM samayaM IhA vAyA muhuttamaMtaM tu / kAlamasaMkhaM saMkhaM ca dhAraNA hoi nAyavvA // 333 // avagraha iti vyAkhyAnAd naizvayiko'rthAvagraho draSTavyaH / sa kim ?, ityAha- sarvajaghanyaH kAlavizeSaH samayaH, tamekaM samayaM bhavati, na parataH / IhA pAyau prAgnirNIta svarUpau 'muhuttamataM tviti' antaHzabdo madhyavacanaH, tatazca jaghanyataH, utkRSTatazca muhUrtAtarbhi muhUrta jJAtavyau bhavataH - antarmuhUrtamityarthaH / tuzcakArArthaH / cakArazcAnuktasamuccaye / tatazca vyaJjanAvagraha vyAvahArikArthAvagrahau 1 kAle zikSate jJAnaM jinabhaNitaM paramabhaktirAgeNa / darzanaprabhAvakANi ca zikSate zAstrANi kAle // 1 // kAle ca bhaktapAnaM gaveSate sakaladoSaparizuddham / AcAryAdInAmarthAya pravacanamAtRSUpayuktaH // 2 // evaM samAcaran kAle kAle vizuddhapariNAmaH / AstravAntayogakArI zlAghanIyazca bhuvane // 3 // sakalasurAsurapraNatajina-gaNadharabhaNitakriyAvidhikuzalaH / ArAdhya samyaktva jJAna caraNAni paramANi // 4 // saptA-'STabhavagrahaNAbhyantarakAle kevalajJAnam / utpAdya gacchati vidhutamalaH zAzvataM mokSam // 5 // tatra ca jarA-janma-maraNa-roga-tRSNA kSud-bhaya-vimuktaH / sAcaparyavasAnaM kAlamanantaM sukhaM labhate // 6 // 2. ka.ga. 'NaM' / 3 gha. 'tare kA' 4 ka. ga. 'laM nANaM' / 5 avagraha eka samayamIhA pAyau muhUrtAntastu / kAlamasaMkhyaM saMkhyaM ca dhAraNA bhavati jJAtavyA // 333 // For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 197 //
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA // 198 // ca pratyekamantarmuhUtaM bhavata iti draSTavyam / kvacit 'muhuttamaddhaM tu' iti pAThaH, tatrApi muhUrtArdhazabdenA'ntarmuhUrtameva mantavyam / tuzabdo'pi tathaiva / kalanaM kAlaH, na vidyate saMkhyA pakSa-mAsa-Rtu-ayana-saMvatsarAdikA yasyA'sAvasaMkhyaH palyopamAdilakSaNastaM kAlamasaMkhyam , tathA saMkhyAyata iti saMkhyaH- pakSa-mAsa-Rtu-ayanAdipramita ityarthaH, taM saMkhyam , cazabdAdantarmuhUrta ca dhAraNA prAgabhihitasvarUpA bhavati jJAtavyA / idamuktaM bhavati- avicyuti-smRti-vAsanAbhedAd dhAraNA trividhA / tatrA'vicyutirUpA, smRtirUpA ca pratyekamantarmuhUrtaM bhavati / yA tu tadarthajJAnAvaraNakSayopazamarUpA smRtibIjarUpA vAsanAkhyA dhAraNA, sA saMkhyeyavarSAyuSAM satcAnAM saMkhyeyaM kAlam, asaMkhyeyavarSAyuSAM tu palyopamAdijIvinAmasaMkhyeyaM kAlaM bhavati // iti niyuktigAthArthaH // 333 / / athainAM bhASyakAro vyAkhyAnayati atthoggaho jahanno samayaM sesoggahAdao vIsuM / aMtomuhuttamegaM tu vAsanAdhAraNaM mottuM // 334 // ___ avagraha ityasya vyAkhyAnamarthAvagraha iti, ayamapi nizcaya-vyavahArabhedato dvidhA, tato vyavahArArthAvagrahavyavacchedArthamAha'jahanna iti' atistokakAlatvena jaghanyo naizcayikorthAvagraho netara ityarthaH, ayamekasamayaM bhavati / zeSAstvekAM vAsanArUpAM dhAraNAM muktvA ye'vagrahAdayo vyaJjanAvagraha-vyAvahArikArthAvagrahe-hA-'pAyA-'vicyuti-smRtirUpA matibhedAste sarve'pi viSvak pRthagekamevA'ntamuhUrta bhavanti / vAsanAdhAraNAyAstu niyuktigAthoktameva kAlamAnamavagantavyam , ityabhiprAyaH // iti gAthArthaH / / 334 // atha 'puhaM suNei saI' ityAdiniyuktigAthAyA bhASyakAraH saMbandhamupadarzayan parAM gAthAmAha "sottAINaM pattAivisayayA puvamatthao bhaNiyA / iha kaMThA saTThANe bhaNNai, visayappamANaM ca // 335 // zrotrAdInAM prAptA-AptaviSayatA pUrvamarthato'rthavyAkhyAnadvAreNA''yAtA mayA vistareNA'bhihitA / iha tu svasthAne svasthAnatvAd niyuktikAreNa kaNThAd gAthAsUtreNa svayamevAsau bhaNyate / etaduktaM bhavati- 'uggaho Iha avAo ya' ityAdiniyuktigAthAyA vyAkhyAna kurvatA mayA nayaNa-maNovajidiyabheyAo vaMjaNoggaho cauhA' ityAdinA bhASyeNa vyaJjanAvagrahavyAkhyAprastAve zrotrAdInAM prAptA-prAptaviSayatA moktA / iha tu kaNThAd niyuktigAthAyAH khasthAnatvAd niyuktikArastAM vakti / nanvatra kathaM tasyAH svasthAnatvam , 1 gha. ja. 'smRtevI / 2 pa. ja. 'jabhUtA vaa'| 3 arthAvagraho jaghanyaH samaya zeSA'vamahAdayo viSvak / antarmuhUrtamekaM tu vAsanAdhAraNAM muktvA // 33 // 4 gAthA 336 / 5 zrotrAdInAM prAptAdiviSayatA pUrvamarthato bhaNitA / iha kaNThAt svasthAne bhaNyate, viSayapramANaM ca // 335 // 6 gAthA 178 / 7 gAthA 204 / // 198 // Jan Education interna For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ary
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA0 // 199 // iti cet / ucyate- nandyadhyayanAgame'trAntare tasyAH pratipAditatvAdiha svasthAnatvamiti / na kevalamasAvevAbhidhAsyate, kintu prasaGgataH / / sarvendriyANAM viSayapramANaM cAhaM bhaNiSyAmi // iti gAthArthaH // 335 // bRhadvRttiH / kayA punargAthayA niyuktikRtA'sau bhaNyate ?, ityAha puDhe suNei sadaM rUvaM puNa pAsai apuDhe tu / gaMdhaM rasaM ca phAsaM ca bahapuDhe viyAgare // 336 // zrotrendriyaM kartR, zabdaM karmatApannaM zRNoti / kathaMbhUtam ?, ityAha- spRzyata iti spRSTastaM spRSTaM tanau reNuvadAliGgitamAtramevetyarthaH / idamuktaM bhavati- spRSTamAtrANyeva zabdadravyANi zrotramupalabhate, yato ghrANendriyaviSayabhUtadravyebhyastAni mUkSmANi, bahUni, bhAvukAni ca, paTutaraM ca zrotrendriyaM viSayaparicchede ghrANendriyAdigaNAditi / zrotrendriyasya ceha kartRtvaM zabdazravaNAnyathAnupapatterlabhyate / evaM ghrANendriyAdiSvapi vAcyam / tAni punaH kathaM gandhAdikaM gRhNanti ?, ityAha- gandhyata iti gandhastamupalabhate ghrANendriyam , rasyata iti rasastaM ca gRhNAti rasanendriyam , spRzyata iti sparzastaM ca jAnAti sparzanendriyam / kathambhUtaM gandhAdikam ?, ityAha-baddhaspRSTam / tatra spRSTamiti pUrvavadeva, baddhaM tu gADhataramAzliSTamAtmapradezastoyavadAtmIkRtamityarthaH / tatazca gandhAdidravyasamUha prathamaM spRSTamAliGgitam , tatazca sparzanAnantaraM baddhamAtmapadezairgADhataramAgRhItamevopalabhate ghrANendriyAdikamiti / evaM vyAgRNIyAt prarUpayet prajJApakaH, yato ghrANendriyAdiviSayabhUtAni gandhAdidravyANi zabdadravyApekSayA stokAni, bAdarANi, abhAvukAni ca, viSayaparicchede zrotrApekSayA'pani ca ghrANAdIni ato baddhaspRSTameva gandhAdidravyasamUhaM gRhNanti, na punaH spRSTamAtramiti bhAvaH / nanu yadi sparzAnantaraM baddhaM gRhNAti, tarhi 'puTabaddhaM' iti pATho yuktaH, iti cet / ucyate- vicitratvAt sUtragateritthaM nirdezaH, arthatastu yathA tvayoktaM tathaiva draSTavyam / aparastvAha- yad baddhaM tat sRSTaM bhavatyeva, vizeSavandhe sAmAnyavandhasyA'ntarbhAvAt , tataH kiM spRSTagrahaNena ? iti / tadayuktam , sakalazrotasAdhAraNatvAcchAstrArambhasya, prapazcitajJA'nugrahArthamarthApattigamyArthAbhidhAne'ppadoSAditi // cakSurindriyaM tvamAptameva viSayaM gRhNAti, ityAha- 'rUvaM puNa pAsaI apuDhaM viti' rUpaM karmatApannaM cakSuraspRSTamaprAptameva pazyati / punaHzabdasya vizeSaNArthatvAdaspRSTamapi yogyadezasthameva pazyati, nA'yogyadezasthaM saudharmAdi, kaTa-kuTyAdivyavahitaM vA ghaTAdi / iti niyuktigAthArthaH / / 336 // // 199 // 1 spRSTa bhaNoti zabdaM rUpaM punaH pazyatyaspRSTaM tu / gandhaM rasaM ca sarza ca padaspRSTaM vyAgRNIyAt // 23 // Torks Jin a international For Personal and Private Use Only www.jaineitrary.org
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSA0 bRhaddhattiH / // 20 // athaitadvyAkhyAnAya bhASyampuDhe reNuM va taNummi baddhamappIkayaM paesehiM / chikkAI ciya giNhai sahadavvAiM jaM tAI // 337 // bahu-suhuma-bhAvugAI jaM paDuyara ca sottaviNNANaM / gaMdhAIdabvAiM vivarIyAI jao tAI // 338 // pharisANaMtaramattappaesamIsIkayAI gheppaMti / paDuyaraviNNANAI jaM ca na ghANAikaraNAI // 339 / / 'spRSTaM' ityasya vyAkhyAnaM 'puDhe reNuM va taNummi ti' yathA reNostanau saMbandha ityetAvanmAtreNa yad vastu saMbaddhaM tadiha spRSTamucyata iti bhAvaH / 'baddhamityAdi' yadAtmIkRtamAtmanA gADhataramAgRhItam , Atmapradezastanulagnatoyavad mizrIbhUtaM tad baddhamucyata ityarthaH / tatra 'chikkAI ciya tti' spRSTAnyeva zabdadravyANi gRhNAti zrotram , yatastAni bahUni, sUkSmANi, bhAvukAni ca vAsakAni cetyarthaH / paTutaraM ca zrotRvijJAnam / gandhAdidravyANi tu viparItAni stoka-bAdarA-bhAvukAni yataH, atastAni sparzAnantaramAtmapradezaimizrIkRtAni spRSTa-baddhAni gRhyante ghrANAdibhiH, paTutaravijJAnAni ca na bhavanti yato ghrANAdikaraNAni // iti gaathaatryaarthH|| 337 // 338 / / 339 / / atha 'ruvaM puNa pAsai apuDhe tu' ityatropapatimAha appattakAri nayaNaM maNo ya nayaNassa visayaparimANaM / AyaMguleNa lakkhaM airittaM joyaNANaM tu // 34 // prAguktayuktyA amAptakAri-aprAptasyaiva vastunaH paricchedakAri yato nayanaM, manazcaH tato'spRSTameva rUpaM pazyati nayanendriyam / nanu yadyaprApta rUpametat pazyati, tarhi lokAntAdarvAg yadasti tat sarva pazyatu, aprAptatvAvizeSAt , ityAzaya, yadindriyANAM viSayaparimANaM bhaNanIyatvena prAk pratijJAtaM, tatra cakSuSastAvat tadAha- 'nayaNassetyAdi' nayanendriyasyA''game AtmAGgulena sAvitilAskRSTato'pi viSayaparimANamabhihitama, tenAmAptakAritvAvizeSe'pi parato na pazyatIti bhAvaH / iha ca ' A iti vadata ko'bhiprAyaH / ucyate-- aGgulamiha tAvat trividhaM bhavati- AtmAGgulam , ucchyAGgula, pramANAGgulaM cetibA''yuTara , spRSTaM reNuriva tanI badamAtmIkRtaM pradezaH / spRSTAnyeva gRhNAti zabdahavyANi yat tAni // 33 // bahu-sUkSma-bhAvukAni yat paTutaraM ca zrotravijJAnam / gandhAdidravyANi viparItAni yatastAni // 338 // sparzAnantaramAtmapradezamizrIkRtAni gRhyante / paTutaravijJAnAni yacca na prANAdikaraNAni // 339 // 2 gAthA 3 aprAptakAri nayanaM manazca nayanasya viSayaparimANam / AtmAGalena lakSamatiriktaM yojanAnAM tu // 340 // // 20 // JanEducationaina For and Private Use Only