Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ #ttInA jAduneydare (ALavI bhAIcaMda unmaca8 re rAmavALA varI na pacamI UI dhana nimItta bAna mRta jugalakizora mukhtAra - sati bheTa
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra sevA mandira dillI krama saMkhyA kAla naM0 : khaNDa 385 pendra
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAtmAnanda-jainaprantharatamAlAyAH paJcAzItitamaM ratnam (85) bRhattapAgacchanAyakazrImad-devendrasUriviracitAH catvAraH krmgrnthaaH| ---TEACa>prathama-dvitIya-caturthAH svopajJavivaraNopetAH tRtIyaH punaranyAcAryaviracitayA'varirUpaTIkayA smltH| eteSAM sampAdaka:anekAntadarzananiSNAtabuddhi-bRhattapAgacchAntargatasaMvignazAkhIyaAdyAcArya-nyAyAmbhonidhi-zrImadvijayAnandasUrIza (prasiddhanAma zrIAtmArAmajI mahArAja ) ziSyaratna-pravartaka-zrImatkAntivijayamunipravarapadapaGkajasevAhevAkaH caturavijayo muniH| prakAzakastu bhAvanagarastha-zrIjaina-AtmAnandasabhAyAH kAryAdhikArI gAndhI ityu pAdhidhArakaH zreSThi-tribhuvanadAsAtmajo vallabhadAsaH / vikrama saMvat 1990 / istrisan 1934 pratayaH 5.0 mUlyaM rUpyakadvayam / vIrasaMvat 2460 / AtmasaMvat 38
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ wearranarreranaarastra idaM pustakaM mumbayyA kolabhATavIthyAM 26-28 tame / gRhe nirNayasAgaramudrAlaye rAmacandra yesu zeDagedvArA mudrApitam Heartastasera PAGLASBA Printed by Ramohandra Yesu Shedge, at the Nirnaya Sagar Press, 26-28, Kolbhat Lane, Bombay 2. Published by Vallabhdas Tribhuvandas Gandhi, Secretary, Shri Atmanand Jain Sabliu, Bhavnagar, grecastvasansasranoranRHE prakAzitaM ca tat "vallabhadAsa tribhuvanadAsa gAMdhI, sekreTarI ra zrImAtmAnanda jaina sabhA, bhAvanagara" ityanena BLASBATASNPscaseascasa
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ navyakarmagranthacatuSTayarUpa A vibhAganuM saMzodhana karatI vakhate saGgraha karelI pratonA saGketo / kapustaka - pATaNanA saMghavInA pADAnA tADapatrIya pustaka bhaNDAranuM che. khapustaka -- paNa uparokta bhaNDAranuM ja che. gapustaka - pATaNanivAsI zA. malukacaMda dolAcaMda hastakanuM che. ghapustaka --- pATaNanA bRhattapAgacchIya pustaka bhaNDAranuM che. Gapustaka - pUjyapAda pravartaka zrImatkAntivijayajI mahArAje vaDodarAmAM saMgraha karelA pustaka bhaNDAranuM che. TIkAkAre TIkAmAM uddharela zAstrIya pramANonA sthAnadarzaka saMketo / anu0 anuyo 0 anu0 cU0 anu0 hA0 TI0 A0 pra0 zru0 dvi0 a0 A0 ni0 A0 ni0 gA0 Ava0 ni0 gA0 / Ava0 saM0 gA0 upa0 mA0 gA0 upayo0 0 pada karmasta0 gA0 jambU 0 jIvasa0 gA0 anuyogadvArasUtra. anuyogadvArasUtra cUrNI. anuyogadvArasUtra hAribhadrI TIkA. 0 gA0 AcArasUtra prathama zrutaskandha dvitIya adhyayana. Avazyaka niyukti. Avazyaka niyukti gAthA. Avazyaka saMgrahaNI gAthA. upadezamAlA gAthA. prajJApanAsUtropAna upayogapada. karmastava gAthA. jambUdvIpaprajJaptisUtra. jIvasamAsa gAthA. tattvA0 a0 sU0 tattvArthAdhigama adhyAya sUtra. tattvArtha0 a0 sU0 siddha0 TIkA tattvArthAdhigama adhyAya sUtra siddhasenIyA TIkA. dharmasaM 0 nandI 0 dharmasaGgrahaNI gAthA. nandI sUtraTIkA.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcava0 gA0 paJcasaM * 0 gA0 paJcasaM 0 paJcAza0 gA0 0 la0 vR0 pa0 prajJA 0 prajJApa0 prajJApanA pada / prajJA0 pada prajJA0 samu0 pada prava0 gA0 pravaca0 gA0 praza0 kA 0 prazama0 kA 0 prazama0 padya } bR0 karmavi0 gA0 bR0 ka0 vi0 gA0 bRhatkarmavi0 10 gA0 bR0 ka0 sta0 gA0 bR0 ka0 sta0 bhA0 gA0 dhR0 dravyasaM0 gA0 bRha0 kSe0 gA0 dhR0 saM0 bR0 saM0 gA0 bR0 saMgra0 gA0 bRhatsaM0 gA0 bhaga0 za0 u0 bha0 za0 u0 S bha0 za0 u0 pa0 yogazA0 TI0 vize0 A0 gA0 vize0 gA0 vizeSA0 gA0 8 paJcavastuka gAthA. paJcasaGgraha gAthA. paJcasaGgraha laghuvRtti patra. paJcAzaka gAthA. prajJApanAsUtropAGga. prajJApanAsUtropAGga pada. prajJApanAsUtropAGga samuddhAta pada. pravacanasAroddhAra gAthA. prazamarati kArikA. bRhatkarmavipAka gAthA. bRhatkarmastava gAthA. bRhatkarmastava bhASya gAthA. bRhad dravyasaMgraha gAthA. bRhatkSetrasamAsa gAthA. bRhatsaGgrahaNI gAthA. bhagavatIsUtra zataka uddeza. bhagavatIsUtra zataka uddeza patra. yogazAstravopajJaTIkA. vizeSAvazyaka bhASya gAthA.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra zataka uddeza. zAstravArtAsamuccaya stabaka zloka. zrAvakaprajJapti gAthA. za0 u0 zAstra0 sta0 zlo0 zrAvakapra0 gA0 / zrAva0 pra0 gA0 si0 siddhahema0, samu0 pa0 siddhahemazabdAnuzAsana. prajJApanAsUtropAGga samuddhAta pada. mudrita thayA pachI jaDI Avela pramANonA sthAnadarzaka sNketo| zAstra0 sta0 zlo0 90 patra. 2 pati 9 zAstra0 sta0 zlo0 91 patra. 2 pati 27 vR0 saM0 gA0 349 patra. 113 pati 21 paccasaM0 la0 vR0 5032 patra. 119 pati 2 bha0 za0 u0 50 345 patra. 119 pani 21 vizeSA0 gA0 3000 patra. 123 pati 22 patra 10 pati 24 mAM gAthA aGka 85 ne badale 855 samajavo. pramANa tarIke uddharela pramANagranthonI sthAnadarzaka suucii| anuyogadvAracUrNI ratalAma zrIRSabhadevajI kesarImalajI jainazvetAmbara saMsthA. anuyogadvAramalayagirIyA TIkA zeTha devacaMda lAlabhAI jainapustakoddhAraphaNDa prakAzita.. anuyogadvArahAribhadrI TIkA ratalAma zrIRSabhadevajI kesarImalajI jainazvetAmbara saMsthA. AcArAGgasUtraTIkA Agamodaya samiti prakAzita. AvazyakacUrNI ratalAma zrIRSabhadevajI kesarImalajI jainazvetAmbara saMsthA. Avazyaka hAribhadrI TIkA Agamodaya samiti prakAzita. Avazyakaniyukti Agamodaya samiti prakAzita hAribhadrI TIkAgata. AvazyakasaGghahaNI Agamodaya samiti prakAzita hAribhadrI TIkAgata. upadezamAlA zrIjainadharmaprasArakasabhA prakAzita. karmaprakRti ratalAma zrIRSabhadevajI kesarImalajI jainazvetAmbara saMsthA prakAzita paJcAzakAdi dazazAstrIyagata. karmastava zrIjaina-AtmAnaMda sabhA prakAzita navyakarmagranthacatuSkagata.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalpabhASya zrIjaina-AtmAnandasabhA prakAzita bRhatkalpavRttigata. jambUdvIpaprajJaptiTIkA zeTha. devacaMda lAlabhAI jainapustakoddhAraphaNDa prakAzita. jItakalpabhASya hastalikhita. jIvasamAsa ratalAma zrIRSabhadevajI kesarImalajI jainazvetAmbara saMsthA prakAzita paJcAzakAdi dazazAstrIyagata. tattvArthAdhigama punA zeTha. motIcaMda lAdhA prakAzita. tattvArthAdhigamaTIkA zeTha. devacaMda lAlabhAI jainapustakoddhAraphaNDa prakAzita. dharmasaGghahaNITIkA zeTha. devacaMda lAlabhAI jainapustakoddhAraphaNDa prakAzita. nandhadhyayanacUrNI ratalAma zrIRSabhadevajI kesarImalajI jainazvetAmbara saMsthA nandyadhyayanamalayagirIyA TIkA zeTha. devacaMda lAlabhAI jainapustakoddhAraphaNDa prakAzita. nandyadhyayanahAribhadrI TIkA ratalAma zrIRSabhadevajI kesarImalajI jainazvetAmbara saMsthA. paJcavastukaTIkA zeTha. devacaMda lAlabhAI jainapustakoddhAraphaNDa prakAzita. paJcasajhanha ratalAma zrIRSabhadevajI kesarImalajI jainazvetAmbara saMsthA prakAzita paJcAzakAdi daza zAstrIyagata. paJcasaGgrahamUlaTIkA / (paJcasaGgrahalaghuTIkA) zeTha. devacaMda lAlabhAI jainapustakoddhAraphaNDa prakAzita. paJcAzakaTIkA zrIjainadharmaprasArakasabhA prakAzita. prajJApanAsUtra / prajJApanAsUtraTIkA Agamodaya samiti prakAzita. pravacanasAroddhAraTIkA zeTha. devacaMda lAlabhAI jainapustakoddhAraphaNDa prakAzita. prazamaratiTIkA zrIjainadharmaprasArakasabhA prakAzita. bRhatkarmavipAka zrIjaina-AtmAnandasamA prakAzita prAcIna karmagranthacatu TayaTIkAgata. bRhatkarmastavabhASya zrIjaina-AtmAnandasabhA prakAzita prAcIna karmagranthacatuSTaya TIkAgata. bRhatkarmastavasUtra zrIjaina-AtmAnandasabhA prakAzita prAcIna karmagranthacatuSka TIkAgata. bRhatkSetrasamAsaTIkA zrIjainadharmaprasArakasabhA prakAzita. bRhadravyasaGgraha bRhadbandhakhAmitva zrIjaina-AtmAnandasabhA prakAzita prAcIna karmagranthacatuSka TIkAgata.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhat zatakaTIkA amadAvAdastha zrIvIrasamAja prakAzita. zataka bRhatsaGgrahaNITIkA zrIjaina-AtmAnandasamA prakAzita. bhagavatIsUtraTIkA / Agamodaya samiti prakAzita. paJcamAja yogazAstrakhopajJaTIkA zrIjainadharmaprasArakasabhA prakAzita. vizeSAvazyakabhASya banArasa zrIyazovijaya jaina pAThazALA prakAzita. zAstravArtAsamuccayalaghuTIkA goDIjI- kArakhAnuM muMbaI. zrAvakamajJaptiTIkA kezavalAla premacaMda modI prakAzita. SaDazItika zrIjaina-AtmAnandasabhA prakAzita prAcIna karmagranthacatuSka TIkAgata. siddhahemazabdAnuzAsanalaghuvRtti zrIyazovijaya jaina pAThazALA banArasa prakAzita. saptatikATIkA zrIjainadharmaprasArakasabhA prakAzita karmagranthadvitIyavibhAgagata.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ AbhAra pradarzana. REuron Aje ame vidvAnonA karakamalamAM, chellAmAM chellI Dhabe taiyAra karela bRhattapAgacchanAyaka zrIdevendrasUrikRta khopajJaTIkAyukta navyakarmagranthacatuSTayanI AvRtti arpaNa karavA bhAgyazALI thaIe chIe e mATe pUjyapAda zrImAn 108 zrIcaturavijayajI mahArAjano atyanta AbhAra mAnIe chIe. tema ja pUjya zrIcaturavijayajI mahArAjanA vidvAn ziSya zrImAn puNyavijayajI mahArAje prastuta granthane sudhAravAmATe tema ja sampAdanane lagatA kAryamA je kimmatI hisso Apyo che temATe teozrIno paNa A ThekANe ame antaHkaraNathI AbhAra mAnIe chIe. __prastuta AvRttinuM sampAdana teozrIe je prakAranI yogyatAthI kayu che tene vidvAno svayaM samajI zake tema cha, tathApi ame teno TuMkamAM paricaya Apavo ucita samajIe chIe-A AvRttinA sampAdana ane saMzodhanamAM pUjya zrIcaturavijayajI mahArAje prAcIna tADapatrIya tema ja kAgaLanI hastalikhita aneka pratono upayoga karyo che. tema ja TIkAkAre pramANa tarIke uddhRta karela pAThonAM sthaLono ullekha paNa teozrIe te te sthaLe kayoM che. ane granthanA antamA aneka viSayanAM pariziSTo ApIne to teozrIe prastuta AvRttinI mahattAmA aneka gaNo umero ja ko che. karmagranthanI prastuta AvRttinA prakAzana mATe upayogI dravyanI madada pUjya zrIcaturavijayajI mahArAjanA sadupadezathI amane je dharmAtmA baheno taraphathI maLI che te sauno hArdika AbhAra mAnavA sAthe temanAM pavitra nAmono ullekha ame AnIce karI daIe chIerU0 125 pATaNanivAsI jhaverI mohanalAla motIcandanI suputrI bahena kesarabahena taraphathI. rU0 125 pATaNanivAsI jhaverI hemacanda mohanalAlanI supatnI bahena hIrAbahena taraphathI. rU0 100 pATaNanivAsI jhaverI bhogIlAla mohanalAlanI supatnI bahena maNIbahena taraphathI. rU0 100 pAlanapuranivAsI parIkha maNIlAla sUrajamalanI supatnI bahena tArAbahena taraphI. rU0 100 pATaNanivAsI zA. bhIkhAbhAI tribhuvanadAsanI vidhavA bAI maNInA TUmTIo taraphI haste zA0 bhIkhAcaMda sAkaracaMda sonI. rU0 50 pAlanapuranivAsI parIkha. DAhyAbhAI sUrajamalanI supanI bahena jAsudabahena taraphathI. rU0 50 amadAvAdanivAsI jhaverI maNIlAla mohanalAlanI supatnI bahena gulAbabahena. rU0 50 pATaNanivAsI jhaverI bhogIlAla laheracandanI supatnI bahena campAbahena taraphathI. upara ame jemanAM pavitra nAmono ullekha ko che te sauno dhanyavAdapUrvaka punaH eka vAra AbhAra mAnIe chIe. nivedakavallabhadAsa tribhuvanadAsa gAMdhI. sekreTarI zrIjaina AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara,
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA | 040 karmagranthonuM prakAzana. amAruM navIna saMskaraNa - prastuta saTIka cAra karmagranthonI ve AvRttio thaI cUkI che. prathama AvRtti bhAvanagara jainadharmaprasArakasabhAe muMbaI nirNayasAgara presamAM prata AkAre chapAvIne prasiddha karI hatI. tenuM saMpAdana paM0 zrImAn AnandasAgaragaNie karyu hatuM, ane te karI karmagranthanA jijJAsuonI jijJAsAne sau pahelAM teozrIe ja pUrNa karI hatI. tyAra bAda keTalAMeka varSa vItyA pachI prathama AvRttinI nakkalo na maLavAne lIdhe bIjI AvRttinuM saMpAdana prata AkAre ja paM0 zrIyuta pratApavijayajIe muktikamalamohanajaina granthamAlA taraphathI karyu hatuM A rIte A karmagranthonI be AvRttio thaI javA chatAM Aje tenI eka paNa nakkala nahi maLI zakavAne kAraNe, tema ja keTalAeka karmagranthanA abhyAsIonI navIna saMskaraNamATenI sUcanAne dhyAnamAM laI ame A zrIjuM saMskaraNa hAtha dharyuM che. amArA saMskaraNanI vizeSatA - pahelI AvRttinA saMpAdanamAM zuddhipatraka ApavA chatAM mAM ghaNIe viziSTa azuddhio rahI gayelI, jenuM zuddhipatraka keTalAka samaya pahelAM bhAvanagara jainadharmaprasArakasabhAe ja bahAra pADelaM, tema chatAM ya keTalIe viziSTa azuddhio rahI javA pAmI hatI. bIjA saMskaraNamAM paNa uparokta azuddhionuM saMzodhana thaI zakyuM nathI. e badhIe azuddhionuM saMzodhana ame amArI prastuta AvRttimAM sAvadhAnapaNe karavA banato prayatna karyo che. 2 prastuta granthanA saMpAdanamA ame ve prAcIna tADapatrIya prato ane traNa prAcIna kALanI pratono upayoga karI enuM saMzodhana ghaNI ja prAmANika rIte kayuM che, ane sAthai sAthai keTalAka viziSTa pAThabhedo paNa ApyA che. 3 prathamanI ve AvRttiomAM TIkAne saLaMga rIte chApavAmAM AvI che, jyAre A AvRttimA ThekaThekANe peregrApha pADI te te viSayone chUTA pADavAmAM AvyA che. 4 TIkAkAre ThekaThekANe pramANa tarIke je aneka zAstrIya pATho uddharyA che e badhA kayA manthanA che e zodhIne jyAM sudhI meLavI zakyA tyAM sudhI te te granthanAM mULa sthaLone novA yatna karyo che. ane te te mULa grantha sAthai sarakhAvatAM je pAThabhedo jaNAyA che tene ame TippaNamAM ApyA che. AdhI ame karmapranthanA abhyAsIone te te pranthamA rahelA karmapranthaviSayaka vividha vicArone avagAhavAnI sugamatA karI ApI che. 5 TIkAmAM je prantha ane pranthakAra vigerenAM nAmo Ave che e vAcakonA lakSyamAM ekadama Ave te mATe te nAmo ame sthUlAkSara ( blaeNka TAipa ) mAM ApyAM che.. 2
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 prastuta saMpAdanamAM granthane ante cha pariziSTo ApavAmAM AvyAM che. jemAMnA pahelA pariziSTamAM TIkAkAre pramANa tarIke uddharela zAstrIya pATho, gAthAo ane zloka vigere akArAdi kramathI sthalanirdezapUrvaka ApavAmAM AvyA che. bIjA ane trIjA pariziSTamAM anukrame karmagranthanI TIkAmAM AvatA grantha ane granthakAronAM nAmono krama ApavAmAM Avyo che. cothA pariziSTamAM prastuta karmagrantha ane tenI TIkAmAM AvatA karmapranthaviSayaka pAribhASikazabdo ke jenI vyAkhyA mULamAM tema ja TIkAmAM ApavAmAM AvI che teno sthalanirdezapUrvaka koza ApavAmAM Avyo che. pAMcamA pariziSTamAM karmapranthanI TIkAmAM AvatA piNDaprakRtisUcaka zabdono koSa ApavAmAM Avyo che. ane chaTThA pariziSTamAM vartamAnamA upalabdha thatA zvetAmbara-digambara saMpradAyanA karmaviSayaka samana sAhityanI noMdha ApavAmAM AvI che. karmagranthonuM mahatva / jaina sAhityamA karmagranthonu keTalu ucca sthAna che e mATe A ThekANe eTalaM ja kaheQ basa thaze ke-jaina darzana e kAla svabhAva Adi pAMce kAraNone mAnavA chatAM eNe amuka vastusthiti ane darzanAntaronI mAnyatAone dhyAnamA laI karmavAda upara kAMika vadhAre bhAra mUkyo che. eTale jainadarzana ane jaina AgamonuM yathArtha ane saMpUrNa jJAna karmatattvane jANyA sivAya koI paNa rIte thaI zakatuM nathI. ane e viziSTa jJAna meLavavA mATenuM prArambhika mukhya sAdhana karmagrantho sivAya bIjaM eka paNa nathI. karmaprakRti, paJcasaMgraha Adi karmasAhityaviSayaka vizAla ane dariyA jevA granthomA praveza karavAmATe karmagranthono abhyAsa atiAvazyaka hoI karmagranthonuM sthAna jaina sAhityamA atigauravamayu che. karmagranthono paricaya / AcArya zrIdevendrasUrie pAMca karmagranthonI racanA karI che, te paikInA cAra karmapranthone A vibhAgamA prakAzita karavAmAM Ave che, tema chatAM A ThekANe AcArya zrIdevendrasUrinA pAMce karmagranthono paricaya ApavAmAM Ave che. nAma-AcArya zrImAn devendrasUrie je pAMca karmagranthonI racanA karI che tenAM nAma anukrame A pramANe che-karmavipAka, karmastava, bandhasvAmitva, SaDazIti ane zataka. A nAmo granthano viSaya ane tenI gAthAsaMkhyAne lakSyamA rAkhIne granthakAre pADelA che. pahelAM traNa nAmo granthanA viSayane dhyAnamA rAkhIne pADavAmAM AvyAM che, jyAre SaDazIti ane zataka e ve nAma te te karmapranthanI gAthAsaMkhyAne anulakSIne pADavAmAM AvyAM che. cothA karmapanthanI gAthA 86 che mATe tenuM nAma SaDazIti rAkhavAmAM AvyuM che ane pAMcamA karmagranthanI gAthA 100 che mATe tenuM nAma zataka rAkhavAmAM AvyuM che. A rIte pAMce karmagranthanAM judA judAM nAma hovA chatAM atyAre sAmAnya janatA A karmagranthone pahelo karmaprantha, bIjo karmapantha, bIjo karmagrantha e nAmathI ja oLakhe che.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 bhASA ane chanda -- sAmAnya rIte jaina saMskRtie prAkRtabhASA ane AryAchandane mukhya sthAna ApyuM che eTale te saMskRtinA anuyAyioe potAnI maulika ane mahatvabharI dareka kRtione prAkRtabhASAmA ane AryAchandamAM ja baddha karI che. te ja rIte AcArya zrIdevendrasUrie potAnA karmagranthonI racanA paNa prAkRtabhASAmAM ane AryAchandamAM ja karI che. viSaya - 1 pahelA karmagrantha tarIke oLakhAtA karmavipAka nAmanA karmagranthamAM jJAnAvaraNIya darzanAvaraNIya Adi ATha karmoM, tenA bheda-prabhedo ane tenuM svarUpa arthAt bipAka athavA phaLanuM varNana dRSTAnta pUrvaka karavAmAM AvyuM che. 2 bIjA karmastava nAmanA karmagranthamAM zramaNa bhagavAn mahAvIranI stuti karavA dvArA ate guNasthAnotuM svarUpa ane e guNasthAnomAM prathama karmagranthamAM varNavela karmonI prakRtio paikI kaI kaI karmaprakRtiono bandha, udaya, udIraNA ane sattA hoya che enuM nilyama karavAmAM AvyuM che. 3 trIjA bandhasvAmitva nAmanA karmagranthamAM gatyAdimArgaNAsthAnone AzrI jIvonA karmaprakRtiviSayaka bandhasvAmitvanuM varNana karavAmAM AvyuM che. bIjA karmapranthamAM guNasthAnone zrIne bandhanuM varNana karavAmAM AvyuM che jyAre A karmagranthamAM gatyAdimArgaNAsthAnone dhyAnamA rAkhI bandhasvAmitvano vicAra karavAmAM Avyo che. 4 cothA SaDazIti nAmanA karmagranthamAM jIvasthAna, mArgaNAsthAna, guNasthAna, bhAva ane saGkhyA e pAMca vibhAga pADIne tenuM vistArathI vivecana karavAmAM AvyuM che. A pAMca vibhAga paikI RRNa vibhAga sAthe bIjA viSayo paNa varNavavAmAM AvyA che. (ka) jIvasthAnamA guNasthAna, yoga, upayoga, lezyA, bandha, udaya, udIraNA ane sattA A ATha viSayo carcavAmAM AvyA che. (kha) mArgaNAsthAnamAM jIvasthAna, guNasthAna, yoga, upayoga, lezyA ane alpabahutva e cha viSayo varNavyA che. ane (ga) guNasthAnamAM jIvasthAna, yoga, upayoga, lezyA, bandhahetu, bandha, udaya, udIraNA ane sattA A nava viSayo varNavyA che, pAchalA be vibhAgo arthAt bhAva ane saGkhyAnuM varNana koI viSayathI mizrita nathI. 5 pAMcamo zataka nAmano karmagrantha jo ke A vibhAgamAM prakAzita karavAmAM nadhI Avyoma chatAM prasaGgopAta tenA viSayano nirdeza karI devo anucita nahi ja gaNAya. A karmapranthamA, pahelA karmagranthamAM varNavela karmaprakRtio paikInI kaI kaI prakRtio bhuvabandhinI, abhruvabandhinI, bhuvodayA, adhruvodayA, dhruvasattAkA, adhruvasattAkA, sarva-dezaghAtI, aghAtI, puNyaprakRti, pApaprakRti, parAvarttamAnaprakRti ane aparAvartamAna prakRtio che evaM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. te pachI uparokta prakRtio paikInI kaI kaI karmaprakRtio kSetravipAkI, jIvavipAkI, bhavavipAkI ane pudgalavipAkI che evaM vibhAgavara varNana karavAmAM AvyuM che. A pachI uparokta karmaprakRtionA prakRtibandha, sthitibandha, rasabandha ane pradezabandha e cAra prakAranA bandhanuM svarUpa ane te samajamAM Ave te mAThe
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 modakanuM dRSTAnta kahevAmAM AvyuM che. ATalaM kahyA bAda kayo jIva kaI kaI jAtanA bandhano svAmI hoya che e kahevAmAM AvyuM che ane chevaTe upazamazreNi ane kSapakazreNinuM vistRta svarUpa varNavAmAM AvyuM che. A mukhya viSayo sivAya A karmagranthamAM dhruvabandhinI Adi prakRtione AzrIne sAdhanAdi bhAMgAonuM nirUpaNa vigere avAntara aneka viSayo pranthakAre varNavelA che. AdhAra-AcArya zrImAn devendrasUrie pAMca karmagranthanI racanA karI te pahelAM AcArya zrIzivazarma-zrIcandrarSimahattara vigere judA judA pUrvAcAryoM dvArA jude jude samaye mI karmaviSayaka cha prakaraNonI athavA bIjA zabdamAM kahIe to cha karmagranthonI racanA thaI cUkI hatI. e ja cha karmagrantho paikInA pAMca karmagranthone AdhArarUpe potAnI najara sAme rAkhI AcArya zrIdevendrasUrie potAnA karmagranthonI racanA karI che ane tethI AcArya zrIdevendrasUrinA karmagranthone "navyakarmagrantha " tarIke oLakhavAmAM Ave che. navyakarmagranthonI prAcInakarmagrantho sAthe tulanA - AcArya zrImAn devendrasUrie je navyakarmagranthonI racanA karI che e upara jaNAvavAmAM AvyuM tema svatantra nayI paNa prAcInakarmagranthone AdhAre karavAmAM AvI che. e racanAmAM AcArya zrIdevendrasUrie mAtra prAcIna karmagranthonA Azayane ja lIdho che ema nadhI paNa nAma, viSaya, vastune varNavavAno krama vigere dareke dareka bAbatamATe temaNe tenA Adarzane potAnI najara sAme rAkhyo che e ApaNe emanA karmagrantho ane prAcInakarmagranthonA tulanAtmaka nirIkSaNa dvArA samajI zakIe chI.. nAma ane viSaya -- prAcIna karmagranthonAM nAmo ane AcArya zrIdevendrasUrikRta karmagranthonAM nAmomAM lagabhaga samAnatA ja che. jema AcArya zrIdevendrasUrinA prathama karmagrantha karmavipAka nAmartha oLakhavAmAM Ave che tema te ja viSayane carcatA prAcIna karmagranthaviSayaka prakaraNane karmavipAka nAmadhI ja oLakhavAmAM Ave che. A rIte AcArya zrIdevendrasUrie potAnA navya karmagranthonAM je nAmo ApyAM che te prAcIna karmaviSayaka prakaraNo, jene AdhAre temaNe potAnA navya karmagranthonI racanA karI che, tene AdhAre ja ApyAM che. Tata karmagrantha paiI bIjA ane cothA karmagranthanA nAmamAM dRzya rIte sahaja pharaka najare Ave che, tema chatAM AcArya zrIdevendrasUrie potAnA karmagranthone je nAmathI oLa - khAbela che te nAmathI eTale ke karmastava ane SaDazIti e nAmathI prAcIna bIjA ane cothA karmagranthane oLakhavAmAM AvatA to hatA ja. prAcIna bIjA karmagranthane tenA kartAe maGgalAcaraNamA bandhodayasayuktastava evaM nAma 1 namiUNa jiNavariMde tihuyaNavaranANadaMsaNapaIve / baMdhudayasaMtajuttaM vocchAmi thayaM nisAmeha //
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ ApyuM che tema chatAM TIkAkAra zrIgovindAcArye potAnI TIkAnA prAraMbhamAM ane antamAM enuM nAma karmastava ja lIdhuM che. A uparathI ema lAge che ke mULagranthakAre potAnA prakaraNamAM bandhodayasadhuktastava evaM nAma ApavA chatAM e nAma bolavU ke yAda rAkhaq janasAmAnyane agavaDakartA thaI paDe te mATe uparokta nAmane TuMkAvI karmastava ebuM bIjaM nAma Apyu hoya athavA TIkAkAre e nAma TuMkAvyu hoya, game tema ho, paNa bIjA karmagranthay karmastava e nAma pahelethI rUDha to hatuM ja. AcArya zrIdevendrasari to potAnA jIjA karmagranthanA antamA bIjA karmagranthane karmastava e nAmathI ja oLakhAve che. prAcIna cothA karmagranthane paDazIti ane AgamikavastuvicArasAraprakaraNa e be nAmathI oLakhavAmAM Ave che. mULa prakaraNakAre mULamAM prakaraNanA nAmano ullekha koM nathI eTale vartamAnamA pracalita uparokta be nAma pranthakAranI kalpanAmAM haze ke kema ? e kahI zakAya nahiM; tema chatAM A karmagranthanA TIkAkAra AcArya zrImAn malayagiri ane vRddhagacchIya AcArya zrIharibhadrasurie cothA karmagranthanI gAthAsaGkhyA ane viSayane dhyAnamA laI uparokta vanne ya nAmono nirdeza karyo che. eTale e nAmo AcArya zrIdevendrasUri pahelA hatAM ja ema mAnavAne prabala kAraNa che. AcArya zrIdevendrasUri to potAnA navya caturtha karmagranthane SaDazIti e nAmathI ja oLakhAve che. __jema prAcIna karmagranthonAM nAma gAthAnI saGkhyA tema ja viSayane lakSyamA rAkhIne pADavAmAM AvyAM che tema AcArya zrIdevendramUrie potAnA karmagranthone mATe e ja paddhati svIkArI che. cotho ane pAMcamo karmagrantha temanI saMkSepa racanApaddhati anusAra TuMkAI javA chatAM navIna viSayo umerIne paNa gAthAsaGkhyAnusAra pADelAM prAcIna nAmone kAyama rAkhavA temaNe yatna karyo che je ApaNe AgaLa upara joIzaM. viSaya ane vastuvarNanano krama-prAcIna karmagranthakAre potAnA karmagranthomA je je viSayo varNavyA che ane tenA varNanano je krama rAkhyo che, lagabhaga te ja viSayo ane tenA varNanano krama AcArya zrIdevendrasUrie potAnA karmagranthomA rAkhyo che. karmagranthono krama-upara jaNAvavAmAM Avyu tema AcArya zrIdevendrasUrie navya karmagranthonI racanA karI te agAu AcArya zrIzivazarma vigere judA judA AcAryoM dvArA cha karmagranthonI racanA thaI cUkI hatI. tema chatAM atyAre cha karmagranthone karmavipAka karmastava vigere je kramamA goThavavAmAM Ave che e krama prAcIna nathI paNa arvAcIna che. arvAcIna eTale AcArya zrIdevendrasUrie navya karmagranthonI racanA karI tyArano. prAcIna karmabandhodayodIryAsattAvaicitryavedinam / karmastavasya TIkeyaM natvA vIraM viracyate // 2 iti zvetapaTAcAryagovindagaNinA kRtA / karmastavasya TIkeyaM devanAgagurorgirA // 3 deviMdasUrilihiyaM neyaM kammasthayaM souM // 4 praNamya siddhizAstAraM karmavaicitryavedinam / jinezaM vidadhe vRttiM paDazIteryathAgamam // 5 matvA jinaM vidhAye vikRti jimavallabhapraNItasya / AgamikavastuvistaravicArasAraprakaraNasya / /
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 karmagranthonI racanA koI eka AcAryanI kRti ke samakAle thayela AcAryonI kRti nadhI, paNa saikAone gALe thayela judA judA AcAryonI e kRtiyo che. eTale atyAre karmagranthone je sant arthAt karmavipAka pahelo karmagrantha, karmastava bIjo karmagrantha ema chae karmagranthone nambara bAra goThavAyelA ApaNe joIe chIe e krama karmaviSayane lagatA jJAnanI sagavaDatAne lakSIne AcArya zrIdevendrasUrie goThavelo lAge che, maulika nathI. prAcIna karmagrantho paikIno zataka karmagrantha AcArya zrIzivazarmasUrinI kRti che jyAre saptatikA karmagrantha zrIcandrarSimahattaranI racanA che, karmavipAka e zrImarSimaharSinI kRti che tyAre AgamikavastuvicArasAra urphe SaDazIti karmagrantha e zrImAn jinavallabhagaNinI racanA che. vIjA trIjA karmanthanA praNetA koNa ? e saMbaMdhe kazo ullekha maLI zakato nathI, tema chatAM amane ema lAge che ke karmavipAkanI racanA thayA pachI A be karmagranthonI racanA thaI hobI joIe. A rIte ekaMdara jotAM vikramanA trIjA ke cothA saikAthI laI vikramanI bAramI sadI sudhImA thayela judA judA AcAryo dvArA A karmagranthonI racanA utkramaNI ja karAyela hoI atyAre cAlato karmagranthono krama AcArya zrIdevendrasUrinA navyakarmagrantho racAyA pachI ja rUDha thavAno saMbhava vadhAre che. ane amArI mAnyatA mujaba karmagranthono atyAre pracalita krama AcArya zrIdevendrasUrithI ja cAlu thayo hovo joIe. ghatA e navya karmagranthonI vizeSatA - prAcIna karmagranthakAra AcAryoe potAnA karmathomA je viSayo varNavelA che te ja viSayo navyakarmapranthakAra AcArya zrIdevendrasUrie potAnA karmaprathomA varNavelA che. tema chatAM AcArya zrI devendrasUrinA karmagranthomAM vizeke prAcIna karmagranthakAroe je viSayone atispaSTa rIte, parantu eTalA lAMbA karI varNavyA che, je sAmAnya rIte kaNThastha karanAra abhyAsIone atikaMTALo Ape; tyAre teja viSayone AcArya zrIdevendrasUrie potAnA karmamanthomAM eka paNa biSayane paDato mUkyA sivAya, eTalaM ja nahi paNa vIjA aneka viSayone umerIne, dareka abhyAsI sahajamAM samajI zake evI spaSTa bhASApaddhatie atisaMkSepathI pratipAdana karyA che, jeno abhyAsa karavAmAM ane yAda karavAmAM tenA abhyAsIone atizrama ke kaMTALo na lAge. prAcIna karmagranthonI gAthAsaGkhyA anukrame 168, 57, 54, 86 ane 102 nI che jyAre navya karmagranthonI gAthAsaGkhyA anukrame 60, 34, 24, 86 ane 100 nI che. cothA ane pAMcamA karmagranthonI gAthAsatyA prAcIna karmagranthonA jeTalI joI koIe ema na mAnI levu ke - 'prAcIna cothA ane pAMcamA karmagrantha karatAM navya caturtha pacama karmapranthomAM zAbdika pharaka sivAya bIjuM kAMi ja nahi hoya.' kintu AcArya zrIdevendrasUrie potAnA navya karmagranthomAM prAcIna karmagranthonA viSayone jeTalA TuMkAvI zakAya teTalA kAvyA pachI, tenA SaDazIti ane zataka e be prAcIna nAmone amara rAkhavAnA irAdAyI karmamanthanA abhyAsIone ati madadagAra thaI zake evA viSayo umerIne DyAsI ane
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 so gAthA pUrNa karI che. cothA karmapranthamAM AcArya zrIdevendrasUrie bheda-prabhedo sAthai cha bhAbonuM svarUpa ane bheda-prabhedanA varNana sAthai saGkhyAta, asaGkhyAta ane ananta e praNa kAnI mAo svarUpa varNavyuM che. ane pAMcamA karmagranthamAM uddhAra, addhA ane kSetra e RNa prakAranA palyopamonuM svarUpa, dravya, kSetra, kAla ane bhAva e cAra prakAranA sUkSma ane bAdara pugalaparAvartonuM svarUpa tema ja upazamazreNi ane kSapakazreNinuM svarUpa vigere aneka navIna viSayo umeryA che. A rIte prAcIna karmagrantho karatAM AcArya zrIdevendrasUrikRta navya karmagranthomAM khAsa vizeSatA e rahelI che ke prastuta prakAzita karAtA karmagranthamAM prAcIna karmamanthonA pratyeka viSayano samAveza hovA chatAM tenuM pramANa ati nAnuM che ane te sAthai emAM navA aneka viSayo saMgharavAmAM AvyA che. karmagrantho -- -upara ame jaNAvI AvyA te mujaba prAcIna ane navIna ema ve prakAranA karmaprandho sivAya vikramanI paMdaramI zatAbdImAM thayela Agamika AcArya zrIjayatilakasUrie saMskRta karmagranthonI paNa racanA karI che. tema chatAM AcArya zrIdevendrasUrinA navya karmagranthonuM ja janasAdhAraNamAM gaurava ane prAyatA badhI paDayAM che, ane Aja sudhI janatAmA e ja avyavachinna rIte pracAra pAmI rahyA che. AcArya zrIdevendrasUrinA karmagrantho eTale sudhI kAma kayuM che ke atyAre thoDA eka gaNyA gAMThyA vidvAno sivAya bhAgye ja koI jANatuM haze ke - AcArya zrIdevendrasUrinA karmaprantho sivAya bIjA prAcIna karmagrantho paNa che jene AdhAre AcArya zrIdevendrasUrie potAnA karmamanthonI racanA karI che. navya karmagranthonI TIkA-AcArya zrIdevendrasUrie potAnA navya pAMce karmaprantho upara svopaz2a TIkA racI hatI tema chatAM zrIjA karmagranthanI TIkA AcArya zrIdevendrasUrinA samaya pachI tarata ja game te kAraNe nAza pAmI gaI hovAthI te pachInA AcAryoMne maLI zakI nathI; eTale tenI pUravaNI karavA mATe koI vidvAn AcAryazrIe navIna avacUrirUpa TIko racIche jemanuM nAma TIkAmAM nirdiSTa nathI. amArA prastuta vibhAgamAM navya pAMca karmagraMtha paikInA pahelA cAra karmagraMtho saTIka, arthAt pahelo vIjo ane cotho svopajJa TIkA sAthai ane trIjo uparokta anyaAcAryakRta avacUrI sAdhe, prasiddha karavAmAM Ave che. TIkAnI racanAzailI -- AcArya zrIdevendrasUrinI TIkA racavAnI zailI evI manoraMjaka che ke - mULa gAthAnA koI paNa pada ke vAkyanuM vivecana rahI javA pAmyuM nathI, eTa ja nahi paNa je padArthane vistArapUrvaka samajAvavAnI jarUrata hoya tenuM te pramANe nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. A sivAya prastuta TIkAmAM eka e paNa vizeSatA jovAmAM Ave che ke 1 jubha zataka gAthA 25 mInuM avataraNa - " mArgaNAsthAnakAnyAzritya punaH svopajJabandha svAmitvaTIkAryA vistareNa nirUpitastata avadhAraNIya iti / " 2 juo e TIkArnu antima padya "wagrata TIkAsbhUt paraM kvApi na sA''pyate / sthAnasyAzunyatA hetorato ' lekhyavacUrikA ||
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkAkAra je padArtha- vivecana kare che te padArthane vadhAre spaSTa ane majabUta karavAmATe Agama, niyukti, bhASya, cUrNI, TIkA ane pUrvamaharSiviracita prakaraNagranthomAMthI te te viSayane lagatAM pramANo TAMkI de che. koI koI ThekANe to digaMbara, purANa bauddha ane AyurvedaviSayaka zAstronAM pramANo mUkI te te padArthone sapramANa siddha karyA che. A pramANe navya karmagranthonI A TIkA eTalI to vizada, sapramANa ane karmatattvanA viSayathI bharapUra che ke ene joyA pachI prAcIna karmagrantho ane tenI TIkA TippaNI vigere jovAnI jijJAsA lagabhaga zAMta thaI jAya che. TIkAnI bhASA saraLa, subodha ane hRdayaMgama hovAthI paThana pAThana karanAra saralatAthI karmatattvanA viSayane prApta karI zake che. jo ke A TIkAmAM ghaNe ThekANe anuyogadvAra, naMdI ane prAcIna karmagrantha vigairenI TIkAnA akSarazaH saMdarbhonA saMdarbho najare paDe che paNa teTalA mAtrathI adbhuta ane apUrva saMgraha tarIke A TIkArnu gaurava koI paNa rIte khaMDita thatuM nathI. A vibhAgamA Avela saTIka cAra karmagraMthonuM pramANa 5938 zloka ane 28 akSara che. karmaviSayaka sAhitya-jainadharma mukhyapaNe karmasiddhAntane mAnanAra hoI tenI zvetAMbara ane digaMbara e banne ya zAkhAmAM thayela sthaviroe ane vidvAn AcAryavaryoe je vidhavidha prakAranA vipula granthonI racanA karI che e samagra sAhityano adhyayana dRSTie tema ja tulanAtmaka paddhatie abhyAsa karavA icchanArane upayogI thAya te mATe prastuta prakAzanane aMte upalabhyamAna samagra karmaviSayaka sAhityano paricaya ApanAra eka pariziSTa Apyu che. A pariziSTa jovAthI darekane e paNa khyAlamAM Avaze ke--agAdha pratibhAzAlI jainAcAryoe karmaviSayaka sAhityane vidhavidha rIte keTalA vizALa pramANamAM kheDyuM che ?. granthakArano paricaya. 1 granthakartA-svopajJaTIkAyukta navya pAMca karmagranthanA praNetA bRhanatapAgacchIya zrImAn jagacaMdrasUrijInA ziSya zrIdevendrasUri che, e vAta pratyeka karmagranthanI prazasti gurvAvalI guruguNaratnAkarakAvya Adi aneka granthonA AdhAre nirvivAda rIte siddha che. 2 samaya-zrIdevendrasUrino svargavAsa vikramasaMvat 1327 mAM thayAno ullekha gurvAvalImA spaSTa rIte maLe che. e uparathI emano samaya lagabhaga vikramanI teramI zatAbdI- uttarArddha ane caudamI zatAbdIno prAraMbha kahI zakAya. emanA janma, dIkSA, sUripadapratiSThA AdinA samayano ullekha koI paNa sthaLeI maLI zakato nathI, tema chatAM zrImAn jagaJcandrasUrie kriyAuddhAra ko te samaye teozrI dIkSita avasthAmA hovAno saMbhava che. zrImAn jagaJcandrasUrie tapAgacchanI sthApanA karI tyAra bAda zrIdevendrasUri ane zrIvijayacandrasUrine sUripada samarpaNa karyAnuM varNana gurvAvalImAM Ave che. , patra-12 zloka-117 juo. 2 patra-8 zloka-40 juo. 3 patra 16 zloka 147 juo. 4 patra. "zloka 107 jumao.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ e uparathI pa saMbhAvanA thaI zake ke--saMvat 1285 pachInA koI paNa saMvatamAM temane sariSada apAyuM haze. sUripada prahaNa samaye zrIdevendrasUri baya, zruta, saMyama Adi dareka bAbatamAM atiprauDha ane pariNata hovA joIe. nahi to atyanta jokhamabAra sUripadavI ane khAsa karIne vAjetaramA ja kriyAuddhAra karanAra tathA upra tapazcaryA karI tapAvihada meLavanAra zrImAn jagacandrasUrigurunA gacchanAyaka padanA bhArane teo zI rIte saMbhAcI zake ?. zrIdevendrasUrine gacchanA kAryamA sahAyabhUta thAya tathA gaccharnu saMrakSaNa thaI zake eSA hetucI ane zrImAna devabhadragaNinA uparodhathI zrImAn jagaJcandrasUrie bhI vijayacandrane sUripara arpaNa karyu hatuM e varNana gurvAvalImA che. A uparathI e vAta tarI Ave cha kezrIdevendrasUrinI AcAryapadavI thayA bAda zrIvijayacandrane sUripadavI ApavAmAM AvI hatI. __ zrImAn devendrasUrie ujjayinInagarInA rahevAsI zreSThI jinacandranA putra vIradhavalane je vakhate tenA lagna nimitte mahotsava thaI rahyo hato ane lagna karavAnI taiyArI cAlatI hatI te vakhate pratibodha karI tenA pitA jinacandranI sammati laI saMvat 1302 mA dIkSA ApI hatI. tyAra bAda temane gujarAta dezanA prahlAdanapura (pAlanapura) nAmanA. nagaramA mahotsavapUrvaka saMvat 1323 mAM sUripadavI arpaNa karI hatI, jeo zrIvidyAnandasUri e nAmathI prasiddha thayA. zrIdevendrasUrinA janma, dIkSA ane sUripadavI vigerenA samayano nizcaya nathI to paNa teozrI teramI zatAbdInA pazcArddhamAM ane caudamI zatAbdInA prAraMbhamAM vidyamAna hatA e nirvivAda che. 3 janmabhUmi jAti Adi-zrIdevendrasUrino janma kayA dezamA ane karya jAtimAM thayo hato e vigeremATenA ullekho ke pramANa Aja sudhImAM upalabdha thayAM nathI. gurvAvalImA teozrI- je jIvanavRttAnta che te ghaNu saMkSipta ane apUrNa che. emAM mAtra sUripada grahaNa karyA pachInI keTalIeka bInAonuM ja varNana kareluM che nahi ke saMpUrNa. tema ja teozrInuM jIvanavRttAMta jyA jyAM Ave che e badhuMye adhuraM ja dekhAya che. eTale teomInA janmasthAna, jAti, mAtA pitA Adi mATe ApaNe kazuMja kahI zakatA nathI. mAtra gurvAvalI vigerenA AdhAre eTaluM joI zakAya che ke-teozrIno vihAra moTe bhAge mALavA ane gujarAtamA ja thayo che. A uparathI kadAca saMbhAvanA karI zakAya ke-teotrIno janma gujarAta ke mALavA A be dezomAMthI koI paNa eka dezamA thayo hoya. AthI AgaTha vadhI janma, jAti, mAtA pitA vigere mATe kazuM ja kahI zakAya tema nathI. 4 vidvattA-zrImAna devendrasUrinA prAkRta ane saMskRta bhASAnA graMtho jotA temAcI eka asAdhAraNa pratibhAzALI ane jainasiddhAntanA tema ja darzanazAstranA pAraMgata vidvAna panna 11 zloka 107 juo. 2 patra-12 zloka-124-125 juo. 3 gurvAvalI patra-15 loka 156 zrI 156 zubhao. 3 gurvAvalI patra-16 loka-164 juo.
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 hatA emAM sahaja paNa saMdeha nathI. e bAbatanI sAkSI teozrInA nirmANa karelA pratho ja pUrI pADe che. teozrI adbhuta vyAkhyAnazakti dharAvatA hovAthI temanA dharmopadezane pratibhAsaMpanna vastupAla jevA maMtrio ane aneka brAhmaNa paNDito ghaNA ja rasapUrvaka zravaNa karatA hatA e bAbatano ullekha gurvAvalImA spaSTa paNe maLe che. 5 cAritra - zrImAn devendrasUri kevaLa vidvAna ja hatA ema nahi parantu tejazrI utkRSTa cAritradharmanuM pAlana karavAmAM paNa atyaMta pratijJAniSTha hatA. zrImAn jagaccandrasUrie apUrva puruSArtha kheDI tathA asAdhAraNa tyAga dhAraNa karI je kriyA uddhAra karyo hato eno nirvAha zrImAn devendrasUri ane zrIvijayacandrasUri e banne AcAryoe sAthe maLI karavAno hato; tema chatAM zrImAn devendrasUrie ekalAe ja tatkAlIna zithilAcArI AcAryonA prabhAvI asara potA upara koI paNa rIte na paDavA detAM zrIjagaJcandrAcAryanA karelA kriyAuddhArane barAbara rIte saMbhALI rAkhyo ane zrIvijayacandrasUri vidvAn hovA chatAM zithilAcArI AcAryonA prabhAvamAM dabAI jaI zithila thai gayA. zrImAn devendrasUrie temane samajAvavA mATe pUrato prayatna karyo parantu jyAre teo koI rIte samajyA nahIM tyAre pote zuddhakriyAruci hovAthI emanAthI judA thaI gayA. zrImAna devendrasUrinuM citta cAritra - dharmI eTaluM to saMskArI hatuM ke temane zuddhakriyAmAM parAyaNa joI aneka saMnipAkSika AtmArthI mumukSuoe e mahApuruSano Azraya lIdho hato. 6 guru --- zrImAn devendrasUrinA guru vRddhagacchIya ( kriyAuddhAra karyA pachI bRhat tapAgacchIya) zrImAn jagaccandrasUri hatA. jemaNe potAnA gacchamAM zithilatA joI caitravAlagacchIya zrImAn devabhadraupAdhyAyanI madadathI kriyAuddhAranA kAryano AraMbha karyo hato. A kArya mATe te ozrIe asAdhAraNa tyAgavRtti ane AgamAnusArI zuddhakriyAne svIkAryAM. zaruAtamAM temaNe cha vikRtiono tyAga karI jIMdagI sudhI AMbela tapa karavAno niyama svIkAryo ane potAnA zarIra pratyenA mamatvano sadaMtara tyAga karyo. A pramANe atikaThina AcAmala ( AMbela ) tapanI tapasyA karatAM bAra varSa vyatIta thayA bAda temane "tapA" e biruda matryuM hatuM ane tyArathI vRddhagaccha e nAmane badale "tapAgaccha" e nAma prava ane te ozrI tapagacchanA Adya puruSa tarIke prasiddhi pAmyA. gacchanI parAvRtti prasaMge maMtrIvara vastupAla vigeree hArdika bhaktipUrvaka A mahApuruSanI satkAra - sammAnarUpa pUjA karI hatI. zrImAn jagaccandrasUri mAtra tapasvI ja hatA ema nahIM parantu apratima pratibhAzAlI asAdhAraNa vidvAn paNa hatA. jeoe medapATa (mevADa) nI rAjyadhAnI AghATamAM batrIsa digaMbara vAdionI sAthe vAda karyo hato. e vAdamAM hIrAnI jema abhedya rahevAthI cito. Danareza taraphathI temane "hIralA jagaccandrasUri" evaM biruda malyuM hatuM. e mahApuruSane ugra tapazcaryA, nirmalabuddhi, asAdhAraNa vidvattA ane vizuddha cAritra eja adbhuta vibhUti 1 patra - 12 zloka-115-116 juo. 2 gurvA0 patra - 12 zloka-122 zrI bhagaLa emanuM jIvana juo.
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 hAM. ane eja vibhUtinA prabhAvadhI e mahApuruSasthApita gacchamAM Aja sudhI anekAneka prabhAvazAlI AcAryo ane zrAvako thaI gayA che. 7 parivAra - zrImAn devendrasUrinA parivAranuM pramANa keTalaM hatuM eno sattAbAra khulAsa koI paNa ThekANethI maLI Avato nathI. parantu paraMparAnI rIti pramANe te atani draft AjJAmAM vicarato samagra yatisamudAya emano ja parivAra gaNAya. gurvAvalIno ullekha jotAM upAdhyAya zrIhemakalazagaNi pramukha saMvidmapAkSika munio paNa tejazrInA parivAramAM hatA. vIradhavala ane bhImasiMha A banne bhAione pratibodhI potAnA ziSyo karyAno ullekha paNa gurvAvalImAM maLe che. temAM prathama ziSyanuM nAma zrIvidyAnaMdasUri che, jeo jaina AgamanA vidvAna hatA eTalaM ja nahIM paNa teozrIe vidyAnaMda nAmanuM navIna vyAkaraNa banAvelaM hatuM te jotAM teo sAhityAdi vividha viSayomAM paNa niSNAta hatA. teonInuM vyAkaraNa koI paNa ThekANe maLI AvatuM nathI eTale atyAre to te nAmazeSa thaI gayA jevuM che. zrImAn devendrasUrinA bIjA ziSya AcArya zrIdharmaghoSasUri hatA teozrI pratibhAzIla, vidvAn, vizuddhacAritrI ane viziSTa prabhAvaka puruSa hatA. temanA racelA saMghAcArabhASya yamakastutio vigere anekAneka graMtho vidyamAna che. potAnA guru AcArya zrImAn devendrasUrinA racelA svopajJaTIkAyukta navya paMca karmagraMtha Adi granthone teozrIe zuddha karyA che e uparathI teozrInI vidvattAno ane jainAgama viSayaka temanA vizALa jJAnano pUrNa paricaya maLI rahe che. teozrIne eka ta sApa karaDyo hato tethI zrAvaka vargamAM asAdhAraNa gabharATa phelAyo. tene utAravA mATe zrAvakono Agraha thavAthI teozrIe zrAvako AgaLa vanaspatinuM nAma jaNAvI sApanuM jhera utarAvyaM e anivArya dazAmAM karAvela vanaspatikAyanA atialpa AraMbhane nimitte teozrIe jIvana paryaMta cha e vikRtiono tyAga karyo e uparathI emanI jIvanacaryA ane cAritra kelAM umra hatAM e spaSTa rIte jaNAI Ave che. A mahApuruSanuM savistara varNana jovA icchanAre zrImunisuMdarasUri tathA upAdhyAya zrIdharmasAgaragaNikRta gurvAvalIo ane jaina tattvAdarza jovAM. 8 graMtharacanA -- zrImAn devendrasUrie prAkRta - saMskRta bhASAmAM banAvelA je graMtho atyAre jovAmAM Ave che tenI nAmAvalI A nIce ApavAmAM Ave che. 1 zrAddhadinakRtyavRtti. 3 siddhapaJcAzikAsUtravRtti. 5 sudarzanAcaritra. 7 vandAruvRtti (vaMditAsUtraTIkA). 9 siddhadaNDikA. - 2 saTIka pAMca navya karmagraMtha. 4 dharmaratnaprakaraNa bRhadvRtti. 6 caityavandanAdi bhASyatraya. 8 siriusahabaddhamANapramukhastava. 10 cattAri aTTha dasa gAthAvivaraNa. uparokta graMthomA 2-3-4-5-6 - 7-9 aMkovALA graMtho judI judI saMsthAo taraphathI chapAIne prasiddhimAM AvI gayA che. A sivAya jaina graMthAvalImAM zrIdevendrasUrinA nAme
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ gImA paNA aMtho caDhelA che. paraMtu te judA judA gacchomA thavela bIjA vIjA zrIdevendrasUri nAmanA AcAryoe banAvelA che. prationo paricaya. prastuta vibhAganuM saMzodhana karavAmAM ame pAMca prationo saMgraha karyo che. e prationI anukrame ka-va-ga-gha-Ga evI saMjJA rAkhavAmAM AvI che. temAM kaI pratinI kaI saMjJA cha ? te konI che ? kevA prakAranI cha ? vigereno paricaya vAcakonI jANa khAtara A ThekANe karAvabo e sarvathA ucita lekhAze. ka ane kha saMjJakapustako-A pustako pATaNa-saMghavInA pADAnA tADapatrIya pulakabhaMDAranAM che. e bhaMDAra atyAre zA. pannAlAla choTAlAla paTavAnI dekharekha nIce che. temAM ka-pustaka tADapatra upara lakheluM che ane te saTIka cha karmagraMthonuM che tenAM patra 351 che. pustakanI laMbAI 35 // iMca ane paholAI 2 // iMcanI che. pustakanI dareka puMThImAM vadhAremAM vadhAre 6 paMktio ane ochAmA ochI 4 paMktio che. pratinI sthiti ghaNI sArI che. te pratinA aMtamA nIce pramANeno ullekha cha "iti zrImalayagiriviracitA saptatiTIkA samAptA // 7 // grNthaaprm-3880||ch|| saMvat 1462 varSe mAghazudi 6 bhaume adyeha zrIpattane likhitam // 7 // zubhaM bhavatu // UkezavaMzasambhUtaH, prabhUtasukRtAdaraH / vIsIsANDausIgrAme, suzreSTI mahaNAbhidhaH // 1 // moghIkRtAghasaGghAtA, moghiirprtighodyaa| nAnApuNyakriyAniSThA, jAtA tasya sadharmiNI // 2 // tayoH putrI pavitrAzA, prazasyA guNasampadA / hArdUrIkRtA doSairdharmakarmaikakarmaThA // 3 // zuddhasamyaktvamANikyAlaGkataH sukRtodyataH / etasyA bhAgineyo'bhUdAkAkaH zrAvakottamaH // 4 // zrIjainazAsananabhoGgaNabhAskarANAM zrImattapAgaNapayodhisudhAkarANAm / vizvAdbhutAtizayarAziyugottamAnAM zrIdevasundaraguruprathitAbhidhAnAm // 5 // puNyopadezamatha pezalasannivezaM tattvaprakAzavizadaM vinizamya samyak / etatsupustakamalekhayaduttamAzA sA zrAvikA vipulabodhasamRddhihetoH // 6 // bANAGgavedendumite 1465 pravRtte, saMvatsare vikrmbhuuptiiye| zrIpattanAhAnapure vareNye, zrIjJAnakoze nihitaM tayedam // 7 // yAvad vyomAravinde kanakagirimahAkarNikAkIrNamadhye vistIrNodIrNakASThAtuladalakalite sarvadojRmbhamANe / pakSadvandvAvadAtau varataragatitaH khelato rAjahaMsau tAbajIyAdajasraM kRtiyatimiridaM pustakaM vAcyamAnam / / 8 // zubhaM bhavatu"
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ khasaMjhaka pustaka tADapatra upara lakhAyeluche ane te saTIka pAMca karmamaMthatuM che. tenAM patra 2 thI 306 che. prati aMtamAM kAMika truTaka che. temI laMbAI 22 // iMca bhane paholAI 2 / iMcanI che. pustakanI dareka puMThImAM vadhAremA badhAre 7 ane pochAmA ochI 6 paMkio che. pratino aMtyabhAga nahi hovAthI lekhanakAla Adine lagatI puSpikA vigere kAi paNa A ThekANe ApI zakavU azakya che. to paNa lipi jotAM caudamI zatAbdImA aMumAM A prati lakhAyAno saMbhava che. pustakanI sthiti sAdhAraNa che. ka-khasaMjJaka pustakamAM paMktio eka sarakhI nahi hovAnA kAraNe paMktinA abaronI noMdha ahIM ApI nathI. gasaMjJaka pustaka-A pustaka pATaNanA rahevAsI zA. malukacaMda dolAcaMda hastakanu che ane te kAgala upara lakhAyeluM che. A pratimAM saTIka chae karmagraMtha che. enAM pAnAM 282 che. pratinI laMbAI 10 // iMca ane paholAI 4 // iMcanI che. A pratinI dareka puMThImA 15 paMktio che. paMktidITha ochAmA ochA 50 ane vadhAremAM vadhAre 62 akSaro che. A pratinA aMtamA lekhana kAla AdIno kazoya ullekha nathI tema chatAM lipi jotAM prati 17 mI zatAbdInA prAraMbhamAM lakhAyAno saMbhava che. pustakanI sthiti sArI che. ghasaMjJaka pustaka-A pustaka pATaNa phophalIyA vADAnI AgalI zerInA tapAgacchIya pustakabhaMDAranuM che. A pustakabhaMDAra tenA TrasTIo paikI hAla sA. malukacaMda dolAcaMdanI dekharekha nIce che. prati kAgala upara tripAThamAM lakhAekI che bane temAM saTIka cha karmagraMtho che. tenAM patra 119 che. pratanI laMbAI 10 // iMca ane paho. lAI 4 // iMcathI kAMika ochI che. A pratinI koI puMThImAM 24 to koImA 25-26 ane 27 ema ochI vattI paMktio che. paMktidITha kamamAM kama 63 ane adhikamAM adhika 81 akSaro che. pratinI sthiti ghaNI ja sArI che. pratinA aMtamAM nIce pramANe puSpikA che. "saMvat 1606 varSe kArtikazuda 4 gurau dine likhitam |ch| zubhaM bhavatu // " usaMjJaka pustaka-A pustaka vaDodarAnA AtmAnanda jainajJAnamandiramA pUjya pravartaka zrImatkAntivijayajI mahArAjano pustakasaMgraha che temAMnuM che. e bhaMDAra AtmAnanda jainajJAnamandiranA sekreTarI zA* jIvaNalAla kizoradAsa kApaDIyAnI dekharekha nIce che. A prati kAgala upara lakhAyelI che ane temAM saTIka pAMca karmagraMtha che. tenAM patra 154 che. pratinI laMbAI 13 iMcathI kAMika kama ane paholAI 5 / iMcanI che. A pratinI pratyeka puMThImA 17 paMktio che ane paMktidITha koI paMktimA kamamAM kama 64 ane adhikamAM adhika 67 akSaro che. A pratinA aMtamA lekhanakAla vigereno ullekha nathI. lipi jotAM e prati 17 bhI zatAbdImA lakhAyAno saMbhava che. pratinI sthiti ghaNI sArI che.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 prationI zuddhAzuddhino vicAra-ka-kha-ga-dha ane DasaMjJaka pratiomAM thoDe dhaNe maMze azuddhio to darekamA che ja, to paNa paraspara tAratamyatAno vicAra karatAM badhIye pratiomAM ka ane gha A be pratio sau karatAM sArAmAM sArI che. bAkInI khaga ane cha A traNa pratiomAM kha prati sArI che ane gaGa A be pratiomAthI ga prati sArI che. arthAt eka bIjAthI uttarottara adhika azuddha che. AbhAra-A vibhAganuM saMpAdana karatI vakhate uparanI pAMca prationo upayoga karavAmAM Avyo che. e pAMce prationA judA judA mAlikoe pratio ApI amArA saMzodhananA kAryamA je sugamatA karI ApI che te badala pamahAzayonA upakArane koI rIte paNa bhUlI zakAya tema nathI. vaLI A bhAganuM saMpAdana karatI vakhate paM. sukhalAlajIe hiMdI bhASAmAM karelA navIna cAra karmagraMthanA anuvAdano ane tenI prastAvanAno koI koI ThekANe Azraya lIdhelo hovAthI temano paNa upakAra mAnuM chu. ane chevaTamAM mArA vidvAn ziSya muni zrIpuNyavijayajIe A vibhAganA pratyeka phaoNrmanuM aMtima prupha tapAsI ApI ane saMpAdanane lagatA vIjA kAryane aMge joitI madada ApI mArA kAryane je sarala karI ApyuM che te mATe teono paNa A ThekANe upakAra mArnu kuMe sarvathA ucita lekhAze. uparokta pAMce prationA AdhAre bahu ja sAvadhAnatA pUrvaka A vibhAgarnu saMzodhana karyu che to paNa koika ThekANe dRSTidoSa AdinA kAraNe truTi rahevA pAmI hoya to vAcaka mahAzayo sudhArI vAMce e aMtima prArthanA sAthe viramuM . muni caturavijaya.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmavipAkanAmanA prathamakarmagranthanI vissysuucii| E gAthA ss vorm or or or mr m viSaya karmagranthonuM saMzodhana karatI vakhate saMgraha karelI pratonA saGketo TIkAkAre TIkAmAM uddharela zAstrIya pramANonA sthAnadarzaka saGketo mudrita thayA pachI jaDI Avela pramANonA sthAnadarzaka saGketo pramANa tarIke uddharela pramANamanthonI sthAnadarzaka sUcI AbhAra pradarzana prastAvanA karmagranthonI viSayAnukrama sUcI 1 maGgalAcaraNa, anthano viSaya ane saMbandha AdinuM kathana 'karma'zabdanI vyutpatti jIvanuM lakSaNa ane karmanI siddhi karma ane jIvano anAdisambandha jIvanI sAthe karmano anAdisambandha hoya to viyoga kema sambhave ? e zaGkAnuM samAdhAna 2 sAmAnya rIte karmanA prakRti, sthiti, rasa ane pradeza e cAra prakAro ane tenI modakanA dRSTAnta dvArA samaja karmanA mUla ane uttara bhedonI samuccaya sakhyA / 3 karmanI mUlaprakRtinAM nAma tathA te darekanA uttara bhedonI saGkhyA ___ mULakarmaprakRtione jJAnAvaraNIyAdikramathI rAkhavA- kAraNa ane upayoganuM svarUpa 5 4jJAnanA pAMca prakAra ane vyaJjanAvagrahanA cAra prakAra pAMca jJAna- sAmAnya svarUpa kevalajJAnamA matijJAna AdinA abhAvanI carcA pAMca jJAnane matijJAnAdikramathI rAkhavAnAM kAraNo zrutanizrita ane azrutanizrita matijJAnatuM svarUpa abhutanizrita matijJAnanA autpattikI, vainayikI, karmajA ane pAriNAmikI buddhine AzrI cAra prakAro avagrahanA bhedo vyaJjanAvagrahanA cAra bhedo vyaJjanAvagrahamA mana ane cakSunuM varjana zAmATe ? e zAnuM samAdhAna vyaJjanAvagrahano kAla r or w9
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 viSaya patra gAthA 5 matijJAnanA arthAvagraha Adi 24 bhedo ane zrutajJAnanA uttarabhedonI saGkhyA 12 matijJAnanA zrutanizrita 12 bhedo tathA 336 ane 340 bhedonuM svarUpa 13 6 zrutajJAnanA akSarazruta Adi 14 bhedo ane tenuM savizeSa svarUpa 14 aDhAra lipinAM nAma 14 dIrgha kAlIkI, hetuvAdopadezikI ane dRSTivAdopadezikI saMjJAonuM svarUpa 15 midhyAdRSTine samyak zrutanA abhAvanI carcA 16 AcArAGga Adi 11 aGganAM nAma ane par3hanI saGkhyA 17 efSTavAnA pAMca bhedo 17 caudapUrvanAM nAma ane pratyekanI padasaGkhyA 17 18 7 zrutajJAnanA paryAya Adi 20 bhedo ane tenuM svarUpa 8 avadhi, manaHparyava ane kevala jJAnanA bhedo 19 19 21 avadhijJAnA AnugAmika Adi cha bhedonuM sapramANa varNana yamAna ane pratipAti avadhijJAnamA pharaka rafaaraat dravyAdi cAra prakAre prarUpaNA Rjumati ane vipulamati manaH paryavajJAnanuM svarUpa manaH paryavanI dravyAdibhedothI prarUpaNA chappana antaradvIponuM savizeSa varNana chappana antaradvIpanAM nAmo 21 21 21 22 24 kevalajJAnanuM svarUpa 26 9 dRSTAntapUrvaka pAMca jJAnAvaraNa ane nava darzanAvaraNanuM svarUpa 26 10 cakSudarzana, acakSudarzana, avadhidarzana ane kevaladarzananA AvaraNanuM svarUpa 27 11-12 nidrA, nidrAnidrA, pracalA, pracalApracalA ane styAnardhi nidrAnuM svarUpa 28 12 vedanIyakarmanA sAtAvedanIya ane asAtAvedanIya bhedonuM svarUpa 13 cAragatimAM sAtA asAtAno vibhAga ane mohanIyakarmanI vyAkhyA tathA mohanIyakarmanA ve bheda 28 14 darzanamohanIyanA traNa bheda samyaktvane darzanamohanIya kema kahI zakAya e zaGkAnuM samAdhAna 15 tattvonI saGkhyA ane samyaktvamohanIyanI vyAkhyA navata svarUpanirUpaNa gAthAo kSAyikAdisamyaktvanuM sAmAnya svarUpa 16 mizramohanIya ane midhyAtvamohanIyanuM svarUpa 29 30 30 30 30 32 33
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 gAthA viSaya 17 cAritramohanIyakarmanA ve bhedo ane tenA uttaramedo kaSAyanA soLa bhedonuM svarUpa 18 vAra kaSAyanI sthiti, gati ane tenI vidyamAnatAmAM samyaktva AdinA abhAvanuM varNana 19 jalarekhA Adi dRSTAntadvArA cAra prakAranA krodhanaM ane tinizalatA Adi dRSTAntadvArA cAra prakAranA mAnanuM varNana 20 avalehikA Adi dRSTAntadvArA cAra prakAranI mAyAnuM ane haridrAdi dRSTAntadvArA cAra prakAranA lobhanuM varNana 21 nokaSAyamohanIya karmanA hAsyAdi cha bhedonuM svarUpa bhayamohanIyanA sAta bhedonAM nAma 22 nokaSAyamohanIyakarmanA strIveda Adi traNa vedonuM svarUpa 23 cAraprakAranA AyuSkarmanuM svarUpa ane nAmakarmanA 42, 93, 103 ane 67 uttarabhedonI saGkhyA 24 - 27 nAmakarmanI betAlIsa prakRtiyo cauda piNDaprakRti, ATha pratyeka prakRti, sadazaka ane sthAvaradazakanuM svarUpa 28 trasacatuSka sthAvaraSaTu Adi prakRtibodhaka zAstrIya saMjJAo 29 cauda piNDaprakRtinA 65 uttarabhedo 30 nAmakarmanI 93, 103 ane 67 prakRtiyonuM nirUpaNa 31 bandha, udaya, udIraNA ane sattAmAM keTalI keTalI prakRtiyo hoya ? tenI saGkhyA 32 piNDaprakRtiyonuM vizeSa vyAkhyAna gatinAmakarmanA cAra bhedonuM svarUpa jAtinAmakarmanA pAMca bhedonuM svarUpa jAti nAmakarmane mAnavAnuM prayojana tanunAmakarmanA pAMca bhedonuM svarUpa kArmaNazarIrasahita jIva gatyaMtaramAM jAya che to te jIva jato Avato kema dekhAto nathI ? e zaGkAnuM samAdhAna 1 X 200 4 patra 34 34 35 36 37 37 38 38 38 39-41 41 41 42 42 43 43 43 44 44 45 46 33 aGga - upAGganA bhedo ane aGgopAGganAmakarmanA traNa bhedonuM svarUpa 34 bandhananAmakarmanA audArikabandhana Adi pAMca bhedonuM dRSTAntapUrvaka svarUpa 46 35 saGghAtananAmakarmanA audArikasaGghAtana Adi pAMca bhedonuM STAntapUrvaka svarUpa 46
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 viSaya gAthA 36 bandhananAmakarmanA audArikaudArikabandhana Adi paMdara medonuM kharUpa pAMca zarIrAdvikAdisaMyogonI apekSAra bandhana chavIsa bhAva to paMdara baMdhana kema kahAM ? e zaGkAnuM samAdhAna bandhananI peThe paMdara saGghAtana kema na thAya ? e zaGkAnuM samAdhAna 37-38 saMhanananAmakarmanA vArSabhanArAca Adi cha bhedonuM varNana 39 saMsthAnanAmakarmanA samacaturasra Adi cha bhedonuM svarUpa ane varNanAmakarmanA varNAdi pAMca bhedonuM svarUpa 40 gandha, rasa ane sparzanAmakarmanA anukrame ve pAMca ane ATha bhedo ane tenuM svarUpa 41 varNAdi cAranA vIsa uttarabhedo paikI zubha-azubha prakRtiyono vibhAga 42 AnupUrvIcatuSka, narakadvikAdi zAstrIya saMjJAo ane vihAyoga tinAmakarmanA bhedonuM svarUpa 43 ATha pratyeka prakRtiyo paikI parAdhAtanAmakarma ane ucchrAsanAmakarmanuM svarUpa 44 AtapanAmakarmanuM svarUpa 45 udyotanAmakarmanuM svarUpa 46 agurulaghu ane tIrthakaranAmakarmanuM svarUpa 47 nirmANanAmakarma ane upaghAtanAmakarmanuM svarUpa 48 trasadazaka paikI trasanAma, bAdaranAma ane paryAptanAmakarmanuM svarUpa paryAptizabdanI vyAkhyA, paryAptinAM nAma ane enA pratyeka bhedanuM svarUpa paryApta ane karaNaparyAptanuM svarUpa zarIraparyAtithI ja zarIranI utpatti thaze to zarIranAmakarmanuM zuM prayojana che ? e zaGkAnuM nivAraNa ucchAsanAmakarmadhI ja zvAsa levAnuM kAma thaI zake so ucchrAsaparyApta nirarthaka kema nahi ? e zaGkAnuM samAdhAna patra 47 48 48 48 49 50 52 52 '53 53 54 54 54 55 55 56 56 56 56 49 pratyekanAma, sthiranAma, zubhanAma ane subhaganAmakarmanuM svarUpa 50 sukharanAma, AdeyanAma ane yazaHkIrtinAmakarmanuM svarUpa tathA trasa dazakathI sthAvaradazakatA viparItapaNAno nirdeza ane sthAvaradazakanuM svarUpa 57 labdhaaparyApta ane karaNaaparyAptanuM svarUpa 57
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAvA viSaya 51 gotrakarmanA upagotra ane nIcagotra e be medonu sTAntadvArA svarUpa ane antarAyakarmanA dAnAntarAya Adi pAMca medonuM kharUpa 52 antarAyakarmanuM dRSTAntadvArA kharUpa 53 jJAnAvaraNa ane darzanAvaraNakarmanA bandhahetuo 54 sAtAvedanIya ane asAtAvedanIyakarmanA bandhanAM kAraNo 55 darzanamohanIyakarmanA bandhanAM kaarnno| 56 kaSAya ane nokaSAyarUpa be prakAranA cAritramohanIya. ____ karma ane narakAyukarmanA bandhahetuo 57 tiryagAyukarma ane manuSyAyukarmanA bandhanAM kAraNo 58 devAyu ane zubha-azubhanAmakarmanA bandhahetuo 59 ucca-nIcagotrakarmanA bandhahetuo 60 antarAyakarmanA bandhahetubo tathA granthano upasaMhAra pranthakAranI prazasti. karmastavanAmaka bIjA karmagranthanI vissysuucii| - gAthA viSaya 1 maGgalAcaraNa Adi bandha, udaya, udIraNA ane sattArnu lakSaNa 2 cauda guNasthAnanAM nAmo 'guNasthAna' zabdanI vyAkhyA midhyAdRSTiguNasthAna, svarUpa mithyAdRSTine guNasthAnano saMbhava kema hoi zake ? e zAnuM samAdhAna jo guNasthAna hoya to tene mithyAraSTi kema kahI zakAya? e zAnuM samAdhAna sAsvAdanasamyagdRSTiguNasthAna- ane pradhibhedatuM kharUpa mizraguNasthAnanuM ane aNapuJjanuM svarUpa aviratasamyagdRSTiguNasthAnanuM svarUpa, tene lagavA ATha bhako ane e bhaGgonI sthApanA dezavirataguNasthAnanuM svarUpa
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya 71 72 72 74 pramattaguNastAnatuM svarUpa apramattaguNasthAnanuM svarUpa apUrvaguNasthAnana svarUpa ane enA bhedona kathana apUrvaguNasthAnanA traNa kAlanI apekSAye asaGkhyAta. lokAkAzapradezapramANa adhyavasAyo apUrvaguNasthAnanA traNakAlanI apekSAe ananta adhyavasAya kema na thAya ? e zakkArnu nivAraNa anivRttibAdarasamparAyaguNasthAnanuM svarUpa ane tenA be bhedo sUkSmasaMparAyaguNasthAnanuM svarUpa upazAntakaSAyavItarAgachadmasthaguNasthAnanuM svarUpa upazamazreNirnu svarUpa ane tenI sthApanA eka jIva ekabhavamA upazamazreNi keTalI vAra prApta kare ? tenuM ane tadviSayaka matAntara- kathana kSINakaSAyavItarAgachadmasthaguNasthAnanuM svarUpa kSapakazreNinuM svarUpa kSapakazreNinI sthApanA sayogikevaliguNasthAnatuM svarUpa ayogikevaliguNasthAnanuM ane ayogitva kevI rIte thAya ? tenuM svarUpa kevalisamudrAta koNa kare? ane koNa na kare ? tenuM svarUpa yoganirodha ane zailezIkaraNa- saMkSipta svarUpa bandhAdhikAra / 3 bandhanuM lakSaNa tathA oghathI 120 ane mithyAdRSTiguNasthAnamA 117 prakRtinA bandhanuM svarUpa 4-5 sAkhAdanaguNasthAnamA 101 ane mitraguNasthAnamA 74 prakRtinA bandhanuM svarUpa 6-7 aviratasamyagdRSTiguNasthAnamA 77 ane dezaviratiguNa sthAnamA 67 prakRtinA bandhanuM svarUpa 7-8 pramattaguNasthAnamA 63 ane apramattaguNasthAnamA 59-58 prakRtinA bandhana svarUpa 9-10 apUrvakaraNaguNasthAnanA sAta mAgamAMthI pahelA bhAgamA 58 bane te pachInA pAMca mAgamA 56-56 ane antya bhAgamA 26 prakRtinA bandhana svarUpa 82 75 76
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 84 84-85 85-86 85-86 29 gAthA viSaya 10-11 anivRttibAdaranA pAMca bhAgamA kamI 22, 21, 20, 19 ane 18 prakRtinA bandhana svarUpa 11 sUkSmasamparAyaguNasthAnamA 17 prakRtinA bandhanu svarUpa 12 upazAntamoha Adi traNa guNasthAnamA 1-1-1 prakRtinA bandhanuM ane ayogiguNasthAnamA bandhanA abhAvatuM svarUpa bandhAdhikAranI samApti udayAdhikAra / 13 udaya ane udIraNAnuM lakSaNa tathA opathI 122 ane midhyAdRSTiguNasthAnamA 117 prakRtinA udayanuM varNana 14 sAsAdanaguNasthAnamAM 111 prakRtinA udayatuM varNana 14-15 mizraguNasthAnamAM 100 prakRtinA udayanuM varNana 15 avirataguNasthAnamAM 104 prakRtinA udayatuM varNana 15-16 dezaviratiguNasthAnamA 87 prakRtinA udayanuM varNana 16-17 pramattaguNasthAnamA 81 prakRtinA udayanuM varNana 17 apramattaguNasthAnamA 76 prakRtinA udayanuM varNana 18 apUrvakaraNaguNasthAnamA 72 prakRtinA udayanuM varNana 18 anivRttiguNasthAnamA 66 prakRtinA udayanuM varNana 18-19 sUkSmasamparAya ane upazAntamohaguNasthAnamA anukramathI 60-59 prakRtinA udayanuM varNana 19-20 kSINamohaguNasthAnamA 57-55 prakRtinA udayatuM varNana 20-21 sayogikevaliguNasthAnamA 42 prakRtinA udayanuM varNana 21-23 ayogikevaliguNasthAnamA 12 prakRtinA udayatuM varNana udayAdhikAranI samApti. udiirnnaadhikaar| 23-24 oghamAM 120 ane mithyAdRSTi Adi cha guNasthAnamA kramathI 117, 111, 100, 104, 87 ane 81 prakRtinI udIraNAnuM kathana 24 apramacAdi sAta guNasthAnomA kramayI 73, 69, 63, 57, 56, 54 ane 39 prakRtinI udIraNA 8 8 88-89 89
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAvA 30 viSaya ayogikevaliguNasthAnamAM yogano abhAva hovAthI udIraNAno abhAva udIraNAdhikArI samApti. sattAdhikAra / 25 sattAnuM lakSaNa tathA prathamazrI agIyAra guNasthAnaparyanta 148 prakRtinI sattAnuM nirUpaNa 25 sAsAdana ane mizraguNasthAnamAM 147 prakRtinI sattAnuM nirUpaNa 26 anantAnubaMdhicatuSkanuM jeNe visaMyojana karya hoya, deva-manuSyanA Ayuno bandha karyo hoya ane upazamazreNi upara ArUDha thayo hoya tenI apekSAe apUrvakaraNa Adi cAra guNasthAnamA 142 prakRtinI sattAnuM varNana 26 aviratasamyagdRSTi Adi cAra guNasthAnamAM anantAnubandhi Adisaptaka kSayanI apekSAe 141 prakRtinI sattAnuM nirUpaNa 27 aviratasamyagdRSTi Adi cAra guNasthAnamAM naraka, titheca ane surAnA kSayanI apekSAye 145 prakRtinI sattAnuM nirUpaNa 27 anantAnubandhi 4 mithyAtva 5 mizra 6 ane samyaktva 7 A sAta prakRtinA kSayanI apekSAe aviratasamyagdRSTithI laIne anivRttibAdara guNasthAnanA prathama bhAga sudhI 138 prakRtinI sattAnuM nirUpaNa 28-29 kSapakazreNine AzrI anivRttibAdaraguNasthAnanA bIjA bhAgathI navamA bhAga sudhI kramathI 122, 114, 113, 112, 106, 105, 104 ane 103 prakRtinI sattAnuM nirUpaNa 30 sUkSmasamparAyamA 102 ane kSINamohamAM 101 ane 99 prakRtinI sattAnuM nirUpaNa 30 - 31 sayogikevaliguNasthAnamA 85 prakRtinI sattAnuM nirUpaNa 31-33 ayogikevaliguNasthAnamA 13 prakRtinI sattAnuM nirUpaNa 34 ayogikevaliguNasthAnamAM matAntare 12 prakRtinI sattAnuM nirUpaNa 34 mahAvIrasvAminA dIkSAgrahaNAdinuM saMkSipta varNana mahAvIrasvAmine namaskAra karavAno zrotAne upadeza Adi varNana sattAdhikArI samApti sAthai granthanI samApti granthakAranI prazasti patra 91 91 91 91 92 92 92 93 93-94 94 94 94-95 95 95 96 96 97
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ bandhasvAmitvanAmakA trIjA karmagranthanI vissysuucii| gAthA 100 . . viSaya 1 maGgala ane viSayAdikanuM kathana bandhasvAmitvanuM lakSaNa cauda mArgaNAsthAna ane tenA uttarabhedonI saGkhyA 2-3 yandhasvAmitvamA upayogI paMcAvana prakRtiyono saMgraha 4-5 sAmAnyathI narakagatimAM tathA ravaprabhA Adi traNa narakanA nArakonA opathI 101 ane AdyanAM cAra guNasthAnamA kramathI 100, 96, 70 ane 72 prakRtinA bandhasvAmitvana kathana 5 paGkaprabhA Adi traNa narakanA nArakonA opathI 100 ane pahelA cAra guNasthAnamA kramathI 100, 96, 70 ane 71 prakRtinA bandhasvAmitvana kathana 6-7 sAsamI nArakImA oghathI 99, ane AdinA cAra guNasthAnamA kramathI 96, 91, 70 ane 70 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana / 7-8 tiryaggatimA paryAptatiryonA oghathI 117 ane AdinA pAMca guNasthAnamA kramathI 117, 101, 69, 70 ane 66 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 9 manuSyagatimAM paryAptamanuSyonA opathI 120 ane AdithI tera guNasthAnamA kramathI 117, 101, 69, 71, 67, 63, 5958, 58-56-56-26, 22-21-20-19-18, 17, 1, 1, ane 1 prakRtinA bandhasvAmitva- kathana 9 labdhiaparyApta tiryaJca ane manuSyonA oghaSI tathA mithyA dRSTimA 109 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 10 sAmAnyathI devagatimAM tathA AdinA be devalokamAM devonA opathI 104 ane AdinA cAra guNasthAnamA kramathI 103, 96, 70, ane 72 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 10 jyotiSka, bhavanapati, vyantara ane tenI devIyonA opathI 103 tathA AdinA cAra guNasthAnamA kramathI 103, 96, 70 ane 71 prakRtinA bandhakhAmitva kathana 101 103 103
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 viSaya 11 sanatkumAra Adi cha kalpanA devonA oghathI 101 ane AdinA cAra guNasthAnamAM kramathI 100, 96, 70 ane 72 prakRtinA bandhavAmitvanuM kathana gAthA 11 AnatAdi cAra kalpanA tathA nava praiveyakanA devonA oSadhI 97, ane AdinA cAra guNasthAnamA 96, 92, 70, ane 72 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 11 pAMca anuttaranA devonA oghathI ane aviratasamyagdRSTiguNasthAnamA 72 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 11-12 ekendriya, vikalendriya, pRthvI, jala ane vanaspatinA oghadhI 109 tathA AdinA ve guNasthAnamAM kramathI 109, 96 ane matAntare 94 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 13 pacendriya tathA sakAyikonA oghathI 120 ane prathamadhI tera guNasthAnamAM kramadhI 117, 101, 74, 77, 67, 63, 59-58, 58-56-26, 22-21-20-1918, 17, 1, 1 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 13 anikAya ane vAyukAyikonA oghathI tathA midhyAdRSTiguNasthAnamA 105 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 13 yogamArgaNAmAM manayoga 4 tathA vacayoga 4 mAM oghathI ane AdithI tera guNasthAnamAM pacendriya pramANe prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 13 satyAdimanoyoga 4 ane vacanayoga 4 nuM svarUpa 13 audArikakAyayogamAM oghathI ane prathamathI tera guNasthAnamAM paryAptamanuSyanI peThe prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 13 - 15 audArikamizrakAyayogamAM oSadhI 114 ane pahelA, bIjA, cothA ane teramA guNasthAnamAM kramartha 109, 94, 75 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 15 kArmaNakAyayogamA oghathI 112 ane pahelA, bIjA, cothA ane teramA guNasthAnamAM kramadhI 107, 94, 75, ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 15 AhArakakAyayoga ane AhArakamizrakAyayogamAM oghathI ane chaTThA guNasthAnamA 63 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana patra 103 103 104 104 104 104 105 105 105 105 106 106
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 107 107 : gAyA 16 baikriyakAvayogA gopathI ane prathamanAM cAra guNasthAnamA sAra mAnya devagatipramANe prakRtinA bandhakhAmisvatuM kathama 16 vaikriyamizrakAyayogamA odhathI 102 ane pahelA, bIjA ane cothA guNasthAnamA kramathI 101, 94 ane 71 prakRtinA . pandhasvAmitvatuM kathana 16 vIveda Adi traNa bedamAM opathI 120 ane AdinAM nava guNasthAnamA kramathI 117, 101, 74, 77, 67, 63, 59-58, 58-56-26 ane 22 prakRtinA andhasvAmi svatuM kathana 16 kaSAyamArgaNAmAM anantAnubandhicatuSkamAM opathI 117 ane pahelA, bIjA guNasthAnamA 117 ane 101 prakRtinA bandha svAmitvana kathana 16 apratyAkhyAnAvaraNacatuSkamA oghathI 118 ane AdinAM pAra guNasthAnamA kramathI 117, 101, 74 ane 77 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 16 pratyAkhyAnAvaraNacatuSkamA oghathI 118 ane AdinA pAMca guNasthAnamAM kramathI 117, 101, 74, 77 ane 67 prakR. tinA bandhasvAmitvanu kathana 17 saMjvalanakrodha, mAna ane mAyAmAM oghathI 120 ane AdinAM nava guNasthAnamA kramathI 117, 101, 74, 77, 67, 63, 59-58, 58-56-26, 22-21-20-19 ane 18 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 17 saMjvalanalobhamAM oSadhI 120 ane AdinAM daza guNasthAnamA kramI 117, 101, 74, 77, 67, 63, 59-58, 58-56-26, 22-21-20-19-18 ane 17 prakRtinA bandhakhAmitvana kathana 17 saMyamamArgaNAmAM asaMyatanA oghI 118 ane AdinA cAra guNasthAnamAM kramathI 117, 101, 74 ane 77 prakRtinA bandhavAmitvanu kathana 17 jJAnamArgaNAmAM matimajJAna Adi RNa majJAnamA oSayI 117 ane Adina va guNavAna kramapI 117, 101 ane 74 prakRtinA bandhasvAmitvana kathana 107 107 107
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ ..patrA 108 108 108 108 , gAthA viSaya 17 darzanamArgaNAmAM cakSu ane acakSudarzananA oSadhI 120 vathA ... . AdinAM bAra guNasthAnamA kramathI 117, 101,74, 77, 67, 63, 59, 58, 22, 17, 1 ane 1 prakRtinA . bandhakhAmitvana kathana 1. yathAkhyAtacAritramA oghathI 1 ane upazAntamoha Adi cAra guNasthAnamA kramathI 1, 1, 1 ane 0 prakRtinA bandhasvAmi tvanuM kathana 18 manaHparyavajJAnamAM odhI 65 ane pramattAdi sAta guNasthA namA kramathI 63, 59, 58, 22, 17, 1 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 18 sAmAyika ane chedopasthApanIyamA oghathI 65 ane pramattAdi cAra guNasthAnamA kramathI 63, 59, 58 ane 22 prakRtinA bandhasvAmitvana kathana 18 parihAravizuddhimAM opathI 65 ane chaTThA tathA sAtamA guNa sthAnamA 63 ane 59, 58 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 18 kevalajJAna ane kevaladarzanamA oghathI tathA teramA guNasthAnamA 1 prakRtinA vandhasvAmitvanuM kathana 18 mati, zruta, avadhijJAna ane avadhidarzanamA oghathI 79 ane aviratasamyagdRSTi Adi nava guNasthAnamA kramathI 77, 67, 63, 59, 58, 22, 17, 1 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 108 19 aupazamikasamyaktvamA oghI 75 ane aviratasamyagdRSTi Adi ATha guNasthAnamA kramathI 75, 66, 62, 58, 58, 22, 17 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvana kathana 19 kSAyopazamikasamyaktvamAM opathI 79 ane aviratasamyagdRSTi Adi cAra guNasthAnamAM kramathI 77, 67, 63 ane 59 58 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 19 kSAyikasamyaktvamA oghathI 79 ane aviratasamyagdRSTi Adi 11 guNasthAnamA kramathI 77, 67, 63, 59-58, 58,22, 17, 1, 1, 1 ane 0 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana . 19 midhyAdRSTi, sAsAdana, mizra, dezavirati ane sUkSmasamparAya 108
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35 viSaya guNasthAnamA oghathI ane sva sva guNasthAnamAM kramadhI 117, 101, 74, 67, ane 17 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 19 AhArakamArgaNAmAM AhArakanuM oghathI 120 ane prathamathI tera guNasthAnamA kramathI 117, 101, 74, 77, 67, 63, 59, 58, 22, 17, 1, 1 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 20 aupazamikasamyaktvamAM kAMika vizeSa kathana 20 aupazamika ane kSAyopazamikasamyaktvamAM pharaka 21 kRSNa, nIla ane kApota lezyAmAM oghathI 118 ane AdinA cAra guNasthAnamAM kramathI 117, 101, 74 ane 77 prakR* tinA bandhasvAmitvanuM kathana gAthA 22 tejolezyAmAM oghadhI 111 ane AdinA sAta guNasthAnamAM kramathI 108, 101, 74, 77, 67, 63, ane 59 prakR. tinA bandhasvAmitvanuM kathana 22 zulalezyAmAM oghathI 104 ane AdithI tera guNasthAnamAM kramadhI 101, 97, 74, 77, 67, 63, 59, 58, 22, 17, 1, 1 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 22 padmalezyAmAM oghathI 108 ane AdithI sAta guNasthAnamAM kramathI 105, 101, 74, 77, 67, 63 ane 59 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 23 bhavya ane saMjJimAM oghathI 120 ane AdithI tera guNasthAmAM kramathI 117, 101, 74, 77, 67, 63, 59, 58, 22, 17, 1, 1 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 23 abhavyamAM oghathI ane prathama guNasthAnamAM 117 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 23 asaMjJimAM oghathI 117 ane pahelA tathA bIjA guNasthAnamAM kramathI 117, ane 101 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 23 anAhArakamAM oghathI 112 ane pahelA, bIjA, cothA ane teramA guNasthAnamAM kramathI 107, 94, 95 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 24 lezyAmAM guNasthAnanI saGkhyA 24 matAntarathI kRSNAdi traNa lezyAmAM cha guNasthAnanuM kathana 24 pranthanI samApti patra 109 109 109 109 110 110 110 110 110 110 110 110 111 111 111
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 36 SaDazItinAmaka cothA karmagranthanI viSayasUcI | viSaya 1 maGgala ane amiSeyAdi 1 dravyAdi cAra prakArathI namaskAra 1 jIvasthAna, mArgaNAsthAna, guNasthAna, upayoga, yoga, lezyA, bandha, aspabahutva, bhAva ane saGkhyAdi daza mukhya viSayonI vyAkhyA temAM lezyAnuM savizeSanirUpaNa 1 daza viSayone jIvasthAnAdi kramathI sthApavAmAM kAraNa 1 cauda jIvasthAnamA guNasthAnAdi ATha, cauda mArgaNAsthAnamAM jIvAdi cha abe caudaguNasthAnamAM jIvAdi daza padArthonuM nirUpaNa prathama jIvasthAna adhikAra. 2 cauda jIvasthAnanuM svarUpa 2 paryAptinAM cha nAma ane tenuM svarUpa 2 labdhi ane karaNa aparyAptanuM svarUpa 3 cauda jIvasthAnamA guNasthAna 3 cauda guNasthAnanAM nAmo ane tenA sAdhAraNa arthanuM nirUpaNa karatI gAthAo 3 kayA kayA jIvasthAnamA kayAM kayAM guNasthAna hoya ? tenuM nirUpaNa 3 sayogiayogarUpa ve guNasthAno saMjJine kevI rIte hoya ? e zaGkAnuM samAdhAna 3 yoganAM pandara nAma 3 audArikAdi sAta yogono kyAM kyAM sambhava hoya ? tenuM varNana 4-5 cauda jIvasthAna paikI kayA kayA jIvasthAnamAM kayA kayA yoga hoya ? tenuM savistara varNana 5-6 upayoganAM nAmo ane cauda jIvasthAna paikI kayA kayA jIvasthAnamA kayA kayA upayogo hoya ? tenuM varNana 6 ekendriyane zrutajJAna kema ghaTe ? enuM nirUpaNa 7 cauda jIvasthAna paikI kayA kayA jIvasthAnamA kaI kaI lezyA hoya ? tenuM svarUpa patra 112 112 112 115 116 116 117 117 118 118 119 120 120 120 120-121 121-122 123 124
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 0 131 7-8 coda jIvasthAna paikI kayA kayA jIvasthAnamA karmanI mUla ATha prakRtiyomAMthI keTalI keTalI prakRtino bandha, udaya, udIraNA ane sattA hoya? temuMkharUpa 124-125 dvitIya mArgaNAsthAnaadhikAra 9 cauda mArgaNAnAM nAma ane tenuM svarUpa 127 10 gati, indriya, kAya ane yoga A cAra mArgaNAnA uttara bhedonI saGkhyA ane tenI vyAkhyA 11 veda, kaSAya, ane jJAna A Na mArgaNAnA uttara bhedonI saGkhyA ane tenuM savistara vyAkhyAna 128 12 saMyama ane darzana A ve mArgaNAnA uttara bhedonI saGkhyA 130 12 saMyamamArgaNAnA uttara bhedo paikI sAmAyika ane chedopasthApanIya cAritranuM svarUpa 130 12 chedopasthApanIyacAritranA be bheda 12 saMyamamArmaNAnA uttara bhedo paikI parihAravizuddhikacAritranI vyA khyA tathA tenA be bheda ane tapasyA AdinA svarUpanI gAthAo 131 12 parihAravizuddhika cAritranI prarUpaNA mATe kSetrAdi vIsa dvAro kSetradvAramA parihAravizuddhikacAritrI bharatAdikSetro paikI kathA kSetramA hoya ? tenuM svarUpa kAladvAramA parihAravizuddhika avasarpiNyAvikALa paikI kathA kAkhamAM hoya ? tenuM svarUpa cAritradvAramA parihAravizuddhika sAmAvikAdi pAMca cAritra paikI kayA cAritramA hoya? tenuM svarUpa tIrthadvAramA parihAravizuddhika tIrthamAM hoya ke atIrthamAM hoya? ternu kharUpa 133 paryAyadvAramA parihAravizuddhikane gRhastha ane yati paNAno jaghanya tathA kaTa keTakoparyAya hoya ? senuM svarUpa AgamadvAramA parihAravizuddhika navIna vAgamanuM abbayana kare ke na kare ? tehUM kharUpa 133 vedAramA parihAravizudinI pravRti vakhate sInepAdhi paikI kamA bedamAM hoya? tenuM kharUpa 133 s s s 132 133
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'gAthA 134 134 135 135 viSaya kalpadvAramA parihAravizuddhika sthitakalpa ane asthitakalpa paikI kayA kalpamAM hoya ? tenu svarUpa liGgadvAramA parihAravizuddhika dravyaliGga ane bhAvaliGga paikI kayA liGgamAM hoya tenuM svarUpa lezyAdvAramA parihAra vizuddhikane kRSNAdi cha lezyA paikI kaI lezyAo hoya ? tenuM svarUpa dhyAnadvAramA parihAravizuddhikane AAdi cAra dhyAna paikI kayAM hoya ? tenuM svarUpa gaNadvAramA parihAravizuddhikanI jaghanya ane utkRSTathI gaNasaGkhyA ane puruSasaGkhyA keTalI hoya? tenuM svarUpa abhiprahadvAramA parihAravizuddhikane dravyAdi cAra abhigraha paikI koI paNa abhigraha hoya ke na hoya ? tenuM svarUpa pravrajyAdvAramA parihAravizuddhika koIne pratrajyA Ape ke na Ape? tenuM svarUpa muNDApanadvAramA parihAra vizuddhika koIne muNDe ke na muNDe ? tenuM svarUpa prAyazcittadvAramA parihAra vizuddhikane kayAM prAyazcitta hoya ? tenuM svarUpa kAraNadvAramA parihAravizuddhikane kAraNa eTale Alambana hoya ke na hoya ? tenuM svarUpa niSpratikarmatAdvAramA parihAra vizuddhika niSpratikarma hoya ke a. niSpratikarma hoya? tenuM svarUpa bhikSAdvAramA parihAra vizuddhikanA bhikSA ane vihAra kayA kAlamAM hoya ? tenuM svarUpa parihAravizuddhikanA itvara ane yAvatkathika ve bhedo AdinuM svarUpa 12 saMyamamArgaNAnA uttarabhedomAMthI sUkSmasamparAya, yathAkhyAta, dezavirata ane aviratasamyagdRSTinI vyAkhyA 12 darzanamArgaNAnA cakSudarzana Adi cAra uttara bhedonI vyAkhyA 13 lezyA, bhavya, samyaktva ane saMjhirUpa mArgaNAnA uttara bhedo 13 lezyAmArgaNAmA cha lezyAnAM nAma 136 136 . 138 158
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 patra .138 138 138 130 141 142 142 142 142-46 gAthA viSaya 13 bhanyamArgaNAmAM bhavya abhavyanI vyAkhyA 13 samyaktvamArgaNAnA uttarabhedo paikI vedakasamyaktvanI vyAkhyA 13 samyaktvamArgaNAnA uttarabhedo paikI kSAyikasamyaktvanuM svarUpa 13 samyaktramArgaNAnA uttarabhedo paikI aupazamikasamyaktva, tenA be bhedo ane pranthibhedana svarUpa 13 samyaktvamArgaNAnA uttarabhedo paikI mithyAtva, mizra, traNa puJja ane sAsAdana- kharUpa 13 saMzimArgaNAmAM saMjJi asaMjhinI vyAkhyA 14 AhArakamArgaNAnA bheda ane mArgaNasthAnamA jIvasthAna 14 AhAraka anAhArakanI vyAkhyA ane caudamUlamArgaNAnA bAsaTha uttarabhedonAM nAma 14-18 mArgaNasthAnanA uttarabhedo paikI kayA kayA bhedamAM kayAM kayAM jIvasthAna hoya ? tenuM svarUpa aparyAptasaMjhine aupazamika samyaktva na hovAnA ane hovAnA matanuM nirUpaNa sammacchimamanuSyanI utpattinA sthAno vAdara aparyAptane tejolezyA kema sambhave ? e zaGkAnuM nivAraNa 19-23 caudamArgaNAsthAnanA uttarabhedomAM kayAM kayAM guNasthAna hoya ? tenuM svarUpa 24 yogonI saGkhyA ane mArgaNAsthAnamA yoga 24 satyamanoyoga Adi paMdara yogonuM sapramANa svarUpanirUpaNa 24 kArmaNazarIra gatyaMtaramA sAthe jAya che to kema dekhAtuM nathI? e zaGkArnu samAdhAna tejasane zarIra mAnyuM che to tene yogamAM kema gaNyu nathI ? enuM samAdhAna 24-29 cauda mArgaNAsthAnanA uttarabhedomAM kayA kayA yogo hoya ? tenuM svarUpa 29 vaikriyalabdhivAlA ane mizraguNasthAnavALA manuSyatiryabone vaikriyanA AraMbhano sambhava hovA chatAM vaikriyamibha kema na hoya ? e zaGkAnuM samAdhAna 142-43 144 144 147-49 150 150 154 154 154-60 158
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ patra 160 166 167 188 gAthA viSaya __ 29 kevalisamudbhAtarnu savistara svarUpaniramaNa 151-64 29 badhAe kevaliyo samuddhAta kare ke na kare ? e zAnu samAdhAna 30 upayoganAM nAma ane mArmaNAsthAnanA uttarabhedomA upayoga 164 30 bAra upayogamAM sAkAra ane anAkAra vibhAga 164 30-34 cauda mArgaNAsthAnanA uttarabhedomAM kayA kayA upayogo hoya ? tenuM svarUpa 35 yoganI andara jIvasthAna, guNasthAna, yoga ane upayogane AzrI matAntaratuM nirUpaNa 36 caudamArgaNAsthAnanA uttarabhedomAM kaI kaI lezyAo hoya ? tenuM svarUpa 37 mArgaNAsthAnamA svasthAnanI apekSAe gatinuM gatisAthe paraspara alpabahutva ane manuSyAdinI saGkhyApramANa vigere savizeSa svarUpanirUpaNa 38 mArgaNAsthAnamA indriyanu indriyasAthe ane kAya kAya sAye paraspara alpabahutva 39 mArgaNAsthAnamA yogarnu yogasAthe ane bedatuM veda sAthe paraspara alpabahutva 40-42 mArgaNAsthAnamAM kaSAyanI sAthe kaSAya jJAnanI sAthe jJAna,, saMya manI sAthe saMyamanuM ane darzananI sAthe darzananuM paraspara alpabaddutva 175-76 43-14 mArgaNAsthAnamA lezyAnI sAthe lezyAnu, bhanyAbhavya, samyaktvanI sAthe samyaktvanu saMli-asaMjinuM ane AhAraka-anAhArakanuM paraspara alpavahutva 44 siddha karatAM saMsArI jIvo anantaguNA che ane te badhAe prAyaH AhArI che to anAhArIthI AhArI asaGkhyAtaguNA kema sambhave ? e zaGkAnuM samAdhAna 179 tRtIya guNasthAnAdhikAra. 45 guNasthAnamAM cauda jIvasthAnanuM svarUpa 179 46-47 guNasthAnamA paMdara yogonuM svarUpa 109-80 48-49 guNasthAnamAM bAra upayoganu svarUpa bane te viSayamA kArmapranthika karatAM siddhAntanuM judaM mantavyaH 180-82
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41 viSaya gAgA 50 guNasthAnamA cha lezyAnuM svarUpa 50 mithyAtvAdi mUlabandhahetunuM kathana 50 ahIM pramAdane bandhahetu tarIke kema na jaNAvyo ? tenuM samAdhAna 51 mithyAtva ane aviratirUpa mUlabandhahetunA uttarabhedonuM kharUpa 52 kaSAya ane yogarUpa mUlabandhahetunA uttarabhedonuM svarUpa 52 guNasthAnamAM cAra mUlabandhaheturnu svarUpa 53 prasaGgopAva mUlabandhahetuno karmanI uttaraprakRti AzrI vicAra 54 guNasthAnamAM sAmAnyathI bandhahetunA uttara bhedonI saGkhyA 55-58 guNasthAnamAM bandhahetunA uttarabhedonuM savizeSa svarUpa. 59 guNasthAnamAM karmanI mUlaprakRtinA bandhanuM svarUpa 60 guNasthAnamAM karmanI mUlaprakRtinI sattA ane udayanuM svarUpa 61-62 guNasthAnamAM karmanI mUlaprakRtinI udIraNAnuM svarUpa 62-63 guNasthAnamAM vartamAna jIvonA alpabahutvanuM svarUpa caturtha bhAvAdhikAra. 64 cha bhAvanAM nAma tenI vyAkhyA ane uttarabhedonI saGkhyA 64 aupazamika bhAvanA be bhedonuM svarUpa 65 kSAyika ane kSAyopazamikabhAvanA kramathI nava ane aDhAra bhedonuM svarUpa 65 dAnAdi pAMca labdhiyo prathama kSAyikabhAvanI jANAvI ahIM kSAyopazamika bhAvanI kahI to virodha kema nahiM ? e zraddAnu samAdhAna 66 audayika ane pAriNAmikabhAvanA kramathI aDhAra ane trappa bhedonuM svarUpa 66 karmanA udayathI utpanna thanArA nidrApacaka Adi ghaNA bhAvo hoi ke cheto cha bhAvoja kema kakSA ? e zaGkAnuM samAdhAna 66 chaTThA sAnnipAtika bhAvanA chavIsa bhedo 67-68 sAnnipAtika bhAvanA saMbhavI zakatA cha bhedomAMthI gatyAdi AbhI keTalA hoya ane keTalA na hoya ? tenuM svarUpa 68 sAnnipAtika bhAvanA pUrve chavIsa bhedo batAvyA che A ThekANe vIsa ane paMdara malIne pAMtrIsa thAya che to virodha krema nahi ? e zaGkAnuM samAdhAna 69 jIvaAzrita ATha karmomAM aupazamikAdi pAMca bhAvonuM svarUpa 69 dharmAstikAyAdi pAMca ajIvanuM svarUpa 6 patra 182 183 183 183 183 184 184 185 185-87 187 188 188 189 189 190 190 190 191 191 191 192 193 193 193
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 194 196 194 199 mAyA viSaya 69 atItAdi bhedathI kAlanA paNa traNa bhedo thaI zake che to ve . ahIM kema batAvyA nahiM ? e zabdAnuM samAdhAna 69 samayathI laIne zIrSaprahelikA paryanta kAlanu svarUpa 194 69 dharmAstikAyAdi pAMca ajIvamA kayA kayA bhAvo hoya ? tenuM svarUpa 196 69 karmaskandhAzrita aupazamikAdi bhAvo ajIvone paNa saMbhave che. to te kahevA joie ? e bAbatano nirNaya 7. pratyeka guNasthAnamAM aupazamikAdi pAMca bhAvomAMthI kayA kayA ___bhAvo hoya ? tenuM svarUpa 70 kSAyopazamika, audayika, aupazamika, kSAyika, pAriNAmika ane sAnnipAtika bhAvanA uttarabhedo jeTalA je guNasthAnamA hoya? tenu svarUpa 70 uparokta arthane pratipAdana karanArI saGgraha gAthAo 198 paJcama saGkhyAdhikAra. 71 sayAtanA traNa, asakhyAtanA nava ane anantanA nava maLI saMkhyAnA ekavIsa bhedonu kathana 72 jaghanya, madhyama ane utkRSTasaGkhyAta tathA palya(pAlA ) ane paridhinuM svarUpa 200 73 cAra palyonAM (pAlAnAM) nAma tenI uMDAi, vedikA vagerenuM svarUpa 201 74-77 palyone ( pAlAone ) bharavA ane khAlI karavAthI kevI rIte utkRSTasayAtuM thAya ? tenuM savistara svarUpa 202-206 78-79 navaprakAranA asaGkhyAtanuM ane navaprakAranA anantanuM svarUpa 207 79 jaghanyasaGkhyAtAdi saMkhyAnA ekavIsa bhedonI sthApanA 208 80 anuyogadvArasUtranA abhiprAya pramANe uparokta bhedonuM kathana ane te sUtrano pATha 209 80-86 matAntarathI asaGkhyAta ane anantanuM savistara svarUpa 211-213 prastuta prakaraNanI samApti pranthakAranI prazasti 214 prathama pariziSTa dvitIya pariziSTa tRtIya pariziSTa caturtha pariziSTa paMcama pariziSTa SaSTha pariziSTa cmo...
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... bRhattapAgacchanAyaka zrImad-devendrasUrivinirmitAH catvAraH karmagranthAH / prathama-dvitIya-caturthAH svopajJavivaraNopetAH tRtIyaH punaranyAcAryaviracitayA'vacUrirUpaTIkayA samalaGkRtaH
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ // arham // // zrImadvijayavallabhasUribhyo namaH // pUjyazrIdevendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH karmavipAkanAmA prathamaH krmgrnthH| // namaH zrIpravacanAya // dinezavaddhyAnavarapratApairanantakAlapracitaM samantAt / yo'zoSayat karmavipAkapakaM, devo mude vo'stu sa vardhamAnaH // 1 // jJAnAdiguNagurUNAM, dharmagurUNAM praNamya padakamalam / karmavipAke vivRti, smRtibIjavivRddhaye vidadhe // 2 // tatrA''dAvevAbhISTadevatAnutyAdipratipAdikAmimAM gAthAmAha---- sirivIrajiNaM vaMdiya, kammavivAgaM samAsao vucchaM / kIrai jieNa heUhiM jeNa to bhaNNae kammaM // 1 // zriyA sakalatribhuvanajanamanazcamatkArimanohAriparamArhantyamahAmahimAvistAri "azokavRkSaH surapuSpavRSTirdivyo dhvanizcAmaramAsanaM ca / / bhAmaNDalaM dundubhirAtapatraM, satprAtihAryANi jinezvarANAm // " itispaSTASTaprAtihAryazobhayA catustriMzadatizayavibhUtyA vA samanvito vIraH zrIvIraH, sa cAsau rAgadveSamohaprabhRtivairivAraparAjayAd jinazca zrIvIrajinastaM zrIvIrajinaM-zrImadvardhamAnakhAminaM 'vanditvA' vizuddhamAnasapraNidhAnasamanvitena vAgyogena stutvA, kAyayogena ca praNamya, "vaduGa stutyabhivAdanayoH" iti vacanAt / etena maGgalArthamabhISTadevatAyAH stutiruktA / ktvApratyayasya cottarakriyAsApekSatvAduttarakriyAmAha---'karmavipAkaM vakSye' tatra karmaNAM-jJAnAvaraNAdInAM vipAkaH--anubhavaH karmavipAkastaM karmavipAkaM 'vakSye' abhidhAsthe / anenAbhidheyamAha / katham ? ityAha---'samAsataH saGkepeNa, na vistareNa, duSSamAnubhAvApacIyamAnameghAssyurbalAdiguNAnAmaidaMyugInajanAnAM vistarAbhidhAne satyupakArAsambhavAt , tadupakArArtha caiSa zAstrArambhaprayAsaH / etena sasiptarucisattvAnAzritya prayojanamAcaSTe / sambandhastvarthApattigamyaH, sa copAyopeyalakSaNaH sAdhyasAdhanalakSaNo guruparvakramalakSaNo vA khayamabhyUhya iti / atha 'karmavipAkaM vakSye' ityuktaM tatra karmazabdaM vyutpAdayannAha ---'kriyate' vidhIyate'JjanacUrNapUrNasamudgakava nirantarapudgalanicite loke kSIranIranyAyena vayayaHpiNDavadvA karmavargaNAdravyamAtmasa
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA mbaddhaM 'yena' kAraNena 'tataH' tasmAt kAraNAt karma bhaNyata iti sambandhaH / kena kriyate ! ityAha-- 'jIvena' jantunA, tatra jIvati - indriyapaJcakamanovAkkAyabalatrayocchvAsaniHzvAsA''yurlakSaNAn daza prANAn yathAyogaM dhArayatIti jIvaH / ka itthambhUtaH ? iti ced ucyateyo mithyAtvAdikaluSitarUpatayA sAtAdivedanIyAdikarmaNAmabhinirvartakaH, tatphalasya ca viziSTasAtAderupabhoktA, narakAdibhaveSu ca yathAkarmavipAkodayaM saMsartA, samyagdarzanajJAnacAritrAsapa - tvaratnatrayAbhyAsaprakarSavazAcca niHzeSakarmAzApagamataH parinirvAtA sa jIvaH sattvaH prANI AtmetyAdiparyAyaH / uktaM ca- yaH kartA karmabhedAnAM, bhoktA karmaphalasya ca / saMsata parinirvAtA, sAtmA nAnyalakSaNaH // iti / kaiH kRtvA jIvena kriyate ? ityAha - 'hetubhiH ' mithyAtvAviratikaSAyayogalakSaNaizcaturbhiH sAmAnyarUpaiH, "paDiNIyattaNa ninhava, paosa uvaghAya aMtarAeNa / aJccAsAyaNayAe, AvaraNadugaM jio jayai || " ityAdibhirvizeSaprakArairihaiva ( gA0 53 ) vakSyamANaiH / tadayamatra tAtparyArthaH kriyate jIvena hetubhiryena kAraNena tataH karma bhaNyata iti / kathametatsiddhiH ? iti ced ucyate-- ihAtmatvenAviziSTAnAmAtmanAM yadidaM devAsuramanujatiryagAdirUpaM kSmApatidramakamanISimandamaharddhidaridrAdirUpaM vA vaicitryaM tanna nirhetukameSTavyam, mA prApat sadA bhAvAbhAvadoSaprasaGgaH, "nityaM sattvamasattvaM vA'hetoranyAnapekSaNAt " / sahetukatvAbhyupagame ca yadevAsya hetustadeva cAsmAkaM karmeti matamiti tatsiddhiH / yadavocAma zrI dinakRtyaTIkAyAM jIvasthApanAdhikAra enamevArtham -- kSmAbhRdraGkakayormanISijaDayo: sadrUpanIrUpayoH, zrImaddurgatayorbalAbalavatornIrogarogArttayoH / saubhAgyAsubhagatvasaGgamajuSostulye'pi nRtve'ntaraM, anyatrApyuktam yat tat karmanibandhanaM tadapi no jIvaM vinA yuktimat // AtmatvenAviziSTasya, vaicitryaM tasya yadvazAt / narAdirUpaM citramadRSTaM karmasaMjJitam // paurANikA api karmasiddhiM pratipadyante / tathA ca te prAhu: yathA yathA pUrvakRtasya karmaNaH, phalaM nidhAnasthamivAvatiSThate / tathA tathA tatpratipAdanodyatA, pradIpahasteva matiH pravartate // yatatpurAkRtaM karma, na smarantIha mAnavAH / tadidaM pANDavajyeSTha !, daivamityabhidhIyate // 1 paryAyAH ka0 kha0 gha0 / 2 kAra hai ga0 / 3 ced-ihAdeg sva0 ga0
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / muditAnyapi mitrANi, sukruddhAzcaiva zatravaH / na hIme tat kariSyanti, yatna pUrva kRtaM tvayA / / bauddhA apyAhuH ita ekanavatau kalpe, zaktyA meM puruSo hataH / tena karmavipAkena, pAde viddho'smi bhikSavaH ! / / tadapi ca karma pudgalasvarUpaM pratipattavyam , nAmUrtam , amUrtatve hi karmaNaH sakAzAdAtmanAmanugrahopaghAtAsambhavAt , AkAzAdivat / yadAha anne u amuttaM ciya, kammaM mannati vAsaNArUvaM / taM tu na jujjai tatto, uvaghAyANuggahAbhAvA / / nAgAsa uvaghAyaM, aNuggahaM vA vi kuNai sattANaM // ityAdi / taca karma pravAhato'nAdi, "aNAiyaM taM pavAheNa" iti vacanAt / yadi pravAhApekSayA'pi sAdi syAt tadA jIvAnAM pUrva karmaviyuktatvamAsIt pazcAdakarmakasya jIvasya karmaNA saha saMyogaH saJjAtaH, evaM sati muktAnAmapi karmayogaH syAt , akarmakatvAvizeSAt , tatazca muktA amuktAH syuH, na cedamiSTam , tasmAdanAdirjIvasya karmaNA saha saMyogaH / nanvanAdisaMyoge kathaM viyogo jIvasya karmaNA saha ? ucyate--anAdisaMyoge'pi viyogo dRSTaH kAJcanopalavat / tathAhi---kAJcanopalAnAM yadyapyanAdisaMyogastathApi tathAvidhasAmagrIsadbhAve dhamanAdinA kiTTiviyogo dRSTaH; evaM jIvasyApi jJAnadarzanacAritradhyAnAnalAdinA'nAdikarmaNA saha viyogaH siddho bhavati / yadAha bhagavAn bhASyasudhAmmonidhiH jairha iha ya kaMcaNovalasaMyogo'NAisaMtaigao vi| vucchijjai sovAyaM, taha jogo jIvakammANaM // (vize0 gA0 1819) ityalaM vistareNa // 1 // atha katibhedaM karma ? ityAzajhyAha payaiThiirasapaesA, taM cauhA moyagassa diTuMtA / ____ mUlapagaiTTa uttarapagaI aDavannasayabheyaM // 2 // tat karma pUrvavyAvarNitazabdArtha 'caturghA' catuSpakAraM caturbhedaM bhavatIti zeSaH / katham ! ityAha--"payaiThiirasapaesa" tti, iha "gamyayapaH karmAdhAre" (siddhahema0 2-2-74) iti paJcamI, yathA prAsAdAt prekSata iti / tatazca prakRtisthitirasapradezAnAzritya, prakRtibandhasthitibandharasabandhapradezabandhatayetyarthaH / tatra sthityanubhAgapradezabandhAnAM yaH samudAyaH sa prakRtivandhaH, adhyavasAyavizeSagRhItasya karmadalikasya yat sthitikAlaniyamanaM sa sthitibandhaH, karmapuralAnAmeva zubho'zubho vA dhAtyaghAtI vA yo rasaH so'nubhAgabandho rasabandha ityarthaH, karmapudgalAnAmeva yada grahaNaM sthitirasanirapekSadalikasaGkhyAprAdhAnyenaiva karoti sa pradezabandhaH / uktaM ca-- 1 anye tu amUrtameva karma manyante vAsanArUpam / tat tu na yujyate tata upaghAtAnugrahAbhAvAt // nAkAzamupadhAtamanugrahaM vA'pi kurute sattvAnAm // 2 anAdikaM tat pravAheNa // 3 yatheha ra kAcanopalasaMyogo'nAdisantatigato'pi / vyucchidyate sopAyaM tathA yogo jIvakarmaNoH // 4 hama iha s0||
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA ThiIbaMdhu dalassa ThiI, paesabaMdho paesagahaNaM jaM / tANa raso aNubhAgo, tassamudAo pagaibaMdho / / (paJcasaM0 gA0 432) anyatrApyuktam-~ prakRtiH samudAyaH syAt , sthitiH kAlAvadhAraNam / anubhAgo rasaH proktaH, pradezo dalasaJcayaH / / idaM ca prakRtisthitirasapradezAnAM kharUpaM 'modakasya' kaNikAdimayalAkasya 'dRSTAntAt' dRSTAntena bhAvanIyam / dRSTAntAdityatra tRtIyArthe paJcamI / yadAha pANiniHsvaprAkRtalakSaNe"vyatyayo'pyAsAm" iti / yathA vAtavinAzidravyaniSpanno modakaH prakRtyA vAtamupazamayati, pittopazamakadravyanivRttaH pittam , kaphApahAridravyasamudbhUtaH kaphamityevaMsvabhAvA prakRtiH / sthitistu tasyaiva kasyaciddinamekam , aparasya tu dinadvayam , evaM yAvat kasyacinmAsAdikamapi kAlaM bhavati tataH paraM vinAzAditi / rasaH punaH snigdhamadhurAdirUpastasyaiva kasyacidekaguNaH, aparasya dviguNaH, anyasya triguNa ityAdikaH / pradezAzca kaNikkAdirUpAstasyaiva kasyacidekapramRtipramANAH, anyasya tu prasUtidvayapramANAH, yAvadaparasya setikaadiprmaannaaH| evaM karmaNo'pi kasyacid jJAnAcchAdanakhabhAvA prakRtiH, aparasya darzanAvaraNarUpA, anyasyA''hAdAdipradAnalakSaNA, kasyacit samyagdarzanAdividhAtajananakhabhAvetyAdi / sthitizca tasyaiva kasyacit triMzatsAgaropamakoTIkoTIrUpA, aparasya tu saptatisAgaropamakoTAkoTilakSaNetyAdi / rasastvanubhAgazabdavAcyastasyaivaikasthAnadvisthAnatristhAnAdirUpaH / pradezA alpabahubahutarabahutamAdirUpA iti / punaH kiMviziSTaM tat karma bhavati ? ityAha ---"mUlapagai'TTa uttarapagaIaDavannasayabheyaM" ti mUlaprakRtayaH sAmAnyarUpAH 'aSTau' aSTasaGkhyA yatra tanmUlaprakRtyaSTa, uttaraprakRtInAM-mUlaprakRtivizeSarUpANAmaSTapaJcAzacchatabhedA yasya taduttaraprakRtyaSTapaJcAzacchatabhedamiti // 2 // ___ adhunA mUlaprakRtibhedatastasyaivASTavidhatvamuttaraprakRtibhedato'STapaJcAzacchatabhedatvaM ca pradarzayan khanAmagrAmaSTau mUlabhedAn ekaikasya ca bhedasya yasya yAvanta uttarabhedAstAMzca vaktumAha-- iha naanndsnnaavrnnveymohaa''unaamgoyaanni| vigdhaM ca paNanavaduaTTavIsacautisayadupaNavihaM // 3 // 'iha' pravacane karmocyate iti zeSaH / "nANadaMsaNAvaraNa"tti jJAyate-paricchidyate vastvaneneti jJAnam , jJAtirvA jJAnam , sAmAnyavizeSAtmake vastuni vizeSagrahaNAtmako bodha ityarthaH / tathA dRzyate'neneti darzanam , dRSTiA darzanam , sAmAnyavizeSAtmake vastuni sAmAnyagrahaNAtmako bodhaH / Atriyate-AcchAdyate'nenetyAvaraNam , yadvA AvRNoti-AcchAdayati "ramyAdibhyaH kartari" (si0 5-3-126) anaTi pratyaye AvaraNaM-mithyAtvAdisacivajIvavyApArAhRtakarmavargaNAntaHpAtI viziSTapudgalasamUhaH / tato jJAnaM ca darzanaM ca jJAnadarzane tayorAvaraNaM jJAnadarzanAvaraNaM jJAnAvaraNaM darzanAvaraNaM cetyarthaH / tathA vedyate-sukhaduHkharUpata- 1 sthitibandho dalasya sthitiH, pradezabandhaH pradezagrahaNaM yat / teSAM ( karmapudgalAnAM ) raso'nubhAgastatsamudAyaH prakRtibandhaH // 20baMdha g0|| 30'neneti dRSTika0kha0 g010||
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / yA'nubhUyate yat tad vedyam , "ya ecAtaH" (si0 5-1-28) iti yapratyaye vedanIyam / yadyapi sarva karma vedyate tathApi paGkajAdizabdavada vedyazabdasya rUDhiviSayatvAt sAtAsAtarUpameva karma vedyamityucyate na zeSam / tathA mohayati-jAnAnamapi prANinaM sadasadvivekavikalaM karotIti mohaH, lihAditvAdacpratyayaH, mohanIyamityarthaH / tathA eti-gacchatyanena gatyantaramityAyuH, yadvA eti-Agacchati pratibandhakatAM khakRtakarmAvAptanarakAdi1rgaternirgantumanaso'pi jantorityAyuH, ubhayatrApi auNAdiko guspratyayaH, yadvA AyAti-bhavAd bhavAntaraM saGkAmatAM jantUnAM nizcayenodayamAgacchati "pRSodarAdayaH" (si0 3-2-155) ityAyuHzabdasiddhiH / yadyapi ca sarva karma udayamAyAti tathApyastyAyuSo vizeSaH, yataH zeSaM karma baddhaM sat kiJcittasminneva bhave udayamAyAti, kiJcittu pradezodayabhuktaM janmAntare'pi khaviyAkata udayaM nAyAtyeva ityubhayathA'pi vyabhicAraH AyuSi tvayaM nAsti, baddhasya tasminneva bhave'vedanAt , janmAntarasaGkrAntau tu khavipAkato'vazyaM vedanAditi viziSTasyaivodayAgamanasya vivakSitatvAt tasya cAyuSyeva sadbhAvAt tasyaivaitannAma / athavA AyAntyupabhogAya taminnudite sati tadbhavaprAyogyANi sarvANyapi zeSakarmANItyAyuH / tathA nAmayati-gatijAtiprabhRtiparyAyAnubhavanaM prati pravaNayati jIvamiti nAma / tathA 'guG zabde' gUyate-zabdyata uccAvacaiH zabdairAtmA yasmAt tad gotram / tato jJAnadarzanAvaraNaM ca vedya ca mohazcAyuzca nAma ca gotraM ca jJAnadarzanAvaraNavedyamohAyurnAmagotrANi / tathA vizeSeNa hanyante-dAnAdilabdhayo vinAzyante'neneti "sthAsnAyudhinyAdhihanibhyaH kaH" iti kapratyaye 'vighnam' antarAyam / 'ca:' samuccaye / "paNanavaduaTThavIsa'ityAdi / atra dvandvagarbho bahuvrIhisamAsaH / bhAvArthaH punara. yam-paJcavidhaM jJAnAvaraNam , navavidhaM darzanAvaraNam , dvividhaM vedyam , aSTAviMzatividho mohaH, caturvidhamAyuH, trizatavidhaM nAma, tribhiradhikaM zataM trizataM-vyuttarazatavidhamityarthaH, dvividhaM gotram , paJcavidhaM vinamiti / __ atrAha nanvitthaM jJAnAvaraNADupanyAse kizcidasti prayojanam ? uta yathAkathaJcideva pravRttaH ? iti, astIti brUmaH / kiM tad ? iti ced ucyate---iha jJAnaM darzanaM ca jIvasya khatattvabhUtam , tadabhAve jIvatvasyaivAyogAt , cetanAlakSaNo hi jIvaH, tataH sa kathaM jJAnadarzanAbhAve bhavet ?; jJAnadarzanayorapi ca madhye pradhAnaM jJAnam , tadvazAdeva sakalazAstrAdivicArasantatipravRtteH / api ca---sarvA api labdhayo jIvasya sAkAropayogopayuktasyopajAyante, na darzanopayogopayuktasya, "sabAo laddhIo sAgArovaogovauttassa, no aNAgArovaogovautassa" iti vacanaprAmANyAt / anyacca yasmin samaye sakalakarmavinirmukto jIvaH saJjAyate tasmin samaye jJAnopayogopayukta eva, na darzanopayogopayuktaH, darzanopayogasya dvitIyasamaye bhAvAt , tato jJAnaM pradhAnam , tadAvArakaM ca jJAnAvaraNaM karma, tatastat prathamamuktam / tadanantaraM ca darzanAvaraNam , jJAnopayogAcyutasya darzanopayoge'vasthAnAt / ete ca jJAnadarzanAvaraNe khavi 1 jJAninamapi ga0 // 2 durgaterniSkramituma kha0 // 3 sarvA labdhayaH sAkAropayogopayuktasya no'nAkAropayogopayuktasya /
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAyA pAkamupadarzayantI yathAyogamavazyaM sukhaduHkharUpavedanIyakarmavipAkodayanimitte bhavataH / tathAhijJAnAvaraNamupacayotkarSaprAptaM vipAkato'nubhavan sUkSmasUkSmataravastuvicArAsamarthamAtmAnaM jAnAnaH khidyate bhUrilokaH, jJAnAvaraNakarmakSayopazamapATavopetazca sUkSmasUkSmatarANi vastUni nijaprajJayA'bhijAnAno bahujanAtizAyinamAtmAnaM pazyan sukhaM vedayate; tathA'tinibiDadarzanAvaraNavipAkodaye jAtyandhAdiranubhavati duHkhasandohaM vacanagocarAtikAntam , darzanAvaraNakSayopazamapaTiSThatAparikaritazca spaSTacakSurAdyupeto yathAvad vastunikurambaM samyagavalokamAno vedayate'mandamAnandasandoham , tata etadarthapratipattyarthe darzanAvaraNAnantaraM vedanIyagrahaNam / vedanIyaM ca sukhaduHkhe janayati, abhISTAnabhISTaviSayasambandhe cAvazyaM saMsAriNAM rAgadveSau, tau ca mohanIyahetukau, tata etadarthapratipattaye vedanIyAnantaraM mohanIyagrahaNam / mohanIyamUDhAzca jantavo bahArambhaparigrahaprabhRtikarmAdAnAsaktA narakAdyAyuSkamAracayanti, tato mohanIyAnantaramAyumrahaNam / narakAdyAyuSkodaye cAvazyaM narakagatyAdIni nAmAnyudayamAyAnti, tata AyuranantaraM nAmagrahaNam / nAmakarmodaye ca niyamAduccanIcAnyataragotrakarmavipAkodayena bhavitavyam , ato nAmagrahaNAnantaraM gotragrahaNam / gotrodaye coccaiHkulotpannasya prAyo dAnalAbhAntarAyAdikSayo bhavati, rAjaprabhRtInAM prAcuryeNa dAnalAbhAdidarzanAt ; nIcaiHkulotpannasya tu dAnalAbhAntarAyAdyudayaH, nIcajAtInAM tathAdarzanAt / tata etadarthapratipattyartha gotrAnantaramantarAyagrahaNamiti // 3 // atha 'yathoddezaM nirdezaH' iti nyAyAt prathamaM tAvat paJcadhA jJAnAvaraNaM vyAcilyA mahasuyaohImaNakevalANi nANANi tattha mainANaM / vaMjaNavaggahu cauhA, maNanayaNavirNidiyacaukkA // 4 // iha jJAnazabdasya pratyekaM sambandhAd matijJAnam , zrutajJAnam , avadhijJAnam , "maNa ti" padaikadeze padasamudAyopacArAt manaHparyavajJAnaM manaHparyAyajJAnaM vA, kevalajJAnam / tatra "budhiM manic jJAne" mananaM matiH, yadvA manyate-indriyamanodvAreNa niyataM vastu paricchidyate'nayeti matiH-yogyadezAvasthitavastuviSaya indriyamanonimitto'vagamavizeSaH, matizca sA jJAnaM ca matijJAnam / idaM cA''game AbhinibodhikajJAnamucyate / yadAha bhagavAn devarddhikSamAzramaNa:nANaM paMcavihaM pannattaM, taM jahA-AmiNibohiyanANaM suyanANaM ohinANaM maNapajjavanANaM kevalanANaM / ( nandI patra 65-1) / tatra cAyamAbhinivodhikajJAnazabdArtha:--abhi-ityAbhimukhye, ni-iti naiyatye, tatazcAbhimukhaH-vastuyogyadezAvasthAnApekSI niyataH indriyamanaH samAzritya khakhaviSayApekSI bodhanaM bodho'bhinibodhaH, sa evA''minibodhikam , vinayAderAkRtigaNatvAdikaNpratyayaH, abhinibudhyata ityabhinibodha iti kartari lihAditvAdac vA, yadvA'bhinibudhyate AtmanA sa ityabhinibodha iti, karmaNi ghaJ , sa evA''minibodhikamiti tathaiva, AminibodhikaM ca tad 1 zAnaM paJcavidhaM prajJaptam , tadyathA-AminibodhakajJAnaM zrutajJAnamavadhijJAnaM manaHparyavajJAnaM kevalajJAnam // ...
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / jJAnaM cA''miniboSikajJAnam / tathA zravaNaM zrutam-abhilApaplAvitArthagrahaNaheturupalabdhivizeSaH, evamAkAraM vastu ghaTazabdAbhilApyaM jaladhAraNAdyarthakriyAsamarthamityAdirUpatayA pradhAnIkRtatrikAlasAdhAraNasamAnapariNAmaH zabdArthaparyAlocanAnusArI indriyamanonimitto'vagamavizeSa ityarthaH, zrutaM ca tad jJAnaM ca zrutajJAnam / tathA'vadhAnamavadhiH-indriyAdyanapekSamAtmanaH sAkSAdarthagrahaNam , ata evedaM pratyakSajJAnam / yaduktaM nandyadhyayane 'noiMdiyapaJcakkhaM tivihaM pannataM, taM jahA-ohinANapaJcakkhaM maNapajjavanANapacakkhaM kevalanANapaJcakkhaM (nandI patra 76-2) / ___ athavA avazabdo'dhaHzabdArthaH, ava-agho'dho vistRtaM vastu dhIyate-paricchidyate'nenetyavadhiH, yadvA avadhiH-maryAdA rUpiSveva dravyeSu paricchedakatayA pravRttirUpA, tadupalakSitaM jJAnamapyavadhiH, avadhizca tad jJAnaM cAvadhijJAnam / tathA pariH-sarvatobhAve, avanam avaH, "tudAdibhyo'nko" ityadhikAre'kitau cetyanena auNAdiko'kArapratyayaH, avanaM gamanaM vedanamiti paryAyAH, pari avaH paryavaH, manasi manaso vA paryavo manaHparyavaH-sarvatastatpariccheda ityarthaH, manaHparyavazca sa jJAnaM ca manaHparyavajJAnam / yadvA manaHparyAyajJAnam, tatra saMjJibhijIvaiH kAyayogena gRhItAni manaHprAyogyavargaNAdravyANi cintanIyavastucintanavyAhatena manoyogena manamtvena pariNamayyA''lambyamAnAni manAsItyucyante, teSAM manasAM paryAyAHzcintanAnugatAH pariNAmA manaHparyAyAH, teSu teSAM vA saMbandhi jJAnaM manaHparyAyajJAnam / yadvA Atmabhirvastucintane vyApAritAni manAMsi paryeti-avagacchatIti manaHparyAyam , "karmaNo'N" (si05-1-72) iti aNpratyayaH, manaHparyAyaM ca tad jJAnaM ca manaHparyAyajJAnam / tathA kevalam-eka matyAdijJAnarahitatvAt "naTThammi u chAumatthie nANe" (Ava0ni0 gA0 539) iti vacanaprAmANyAt / Ahayadi matyAdIni jJAnAni svakhAvaraNakSayopazamabhAve'pi prAduHSanti tato niHzeSataH khakhAvaraNakSaye sutarAM bhaveyuzcAritrapariNAmavat , tat kathaM teSAM tadAnImabhAvaH ?; Aha ca___AvaraNadesavigame, jAI vijaMti mahasuyAINi / AvaraNasabavigame, kaha tAi~ na hu~ti jIvassa ? // iti / ucyate-iha yathA sahasabhAnoratisamunnatadhanAdhanadhanapaTalAntaritasyApAntarAlAvasthitakaTakuTyAyAvaraNavivarapraviSTa[:] prakAzo ghaTapaTAdIn prakAzayati, tathA kevalajJAnAvaraNAvRtasya kevalajJAnasyApAntarAlamatijJAnAvaraNAdikSayopazamarUpavivaravinirgataH prakAzo jIvAdIn prakAzayati, sa ca tathA prakAzayan matijJAnamityAdilakSaNaM tattatkSayopazamAnurUpamabhidhAnamudvahati tato yathA sakaladhanapaTalakaTakuTyAcAvaraNApagame sa tathAvidhaH prakAzaH sahasamAnoraspaSTarUpo na bhavati kintu sarvAtmanA sphuTarUpo'nya eva, tathehApi sakalakevalajJAnAvaraNamatijJAnAdyA noindriyapratyakSaM trividhaM prajJaptam , tadyathA-avadhijJAnapratyakSaM manaHparyavajJAnapratyakSa kevalajJAnapratyakSam // 2 naSTe tu chAnasthike zAne // 3 AvaraNadezavigame, yAni vidyante matizrutAdIni / AvaraNasarva( sarvAbaraNa) vigame, kathaM tAni na bhavanti jIvasya? //
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA baraNavilaye na tathAvidho bhatijJAnAdisaMjJitaH kevalajJAnasya prakAzo bhavati, kintu sarvAtmanA yamAvasthitaM vastu paricchindan parisphuTarUpo'nya evetyadoSaH / uktaM ca zrIpUjyaiH ---- kaTavivarAgayakiraNA, mehaMtariyassa jaha diNesassa / te kaDamehAvagame, na huMti jaha taha imAI pi // anyairapi nyagAdi-- malaviddhamaNervyaktiryathA'nekaprakArataH / karmaviddhAtmavijJaptistathA'nekaprakArataH / / yathA jAtyasya ratnasya, niHzeSamalahAnitaH / sphuTaikarUpA'bhivyaktirvijJaptistadvadAtmanaH // anye punarAhuH--santyeva matijJAnAdInyapi sayogikevalyAdau, kevalamaphalatvAt santyapi vadAnI na vivakSyante, yathA sUryodaye nakSatrAdIni / uktaM ca- . anne AmiNibohiyaNANAINi vi jiNassa vijaMti / aphalANi ya sUrudae, jaheva nakkhattamAINi // zuddhaM vA kevalam , tadAvaraNamalakalaGkapakApagamAt / sakalaM vA kevalam , tatpathamatayaiva niHzeSatadAvaraNa vigamataH saMpUrNotpatteH / asAdhAraNaM vA kevalam , ananyasahazatvAt / anantaM vA kevalam , jJeyAnantatvAt aparyavasitAnantakAlAvasthAyitvAdvA / nirvyAghAtaM vA kevalam , loke'loke vA kvApi vyAghAtAbhAvAt / kevalaM ca tad jJAnaM ca kevalajJAnaM yathAvasthitasamastabhUtabhavadbhAvibhAvakhabhAvAvabhAsi jJAnamiti bhaavnaa| Aha-nanveteSAM paJcAnAM jJAnAnAmitthaM kramopanyAse kiM kAraNam ? ucyate---iha matizrute tAvadekatra vaktavye, parasparamanayoH khAmikAlakAraNaviSayaparokSatvasAdharmyAt / tathAhiya eva matijJAnasya khAmI sa eva zrutajJAnasya ya eva zrutajJAnasya khAmI sa eva matijJAnasyApi "jaitya mainANaM tattha suyanANaM, jattha suyanANaM tattha bhainANaM" (nandI patra 140-1) ityAdivacanaprAmANyAt , tataH khAmisAdharmyam / tathA yAvAneva matijJAnasya sthitikAlastAvAneva zrutajJAnasyApi, tatra pravAhApekSayA'tItAnAgatavartamAnarUpaH sarvakAlaH, apratipatitaikajIvApekSayA SaTSaSTisAgaropamANi samadhikAni, uktaM ca------ do bAre vijayAisu, gayamsa tinna'Jcue ahava taaii| airegaM naramaviyaM, nANAjIvANa sambaddhA // (vize0 gA0 2762) iti kAlasAdharmyam / yathA cendriyanimittaM matijJAnaM tathA zrutajJAnamapIti kAraNasAdha1 kaTavivarAgatakiraNAH, meghAntaritasya yathA dinezasya / te kaTameghApagame, na bhavanti yathA tathemAnyapi // 2 anye AminibodhikajJAnAdInyapi jinasya vidynte| aphalAni ca sUryodaye yathaiva nakSatrAdIni // 3 yatra matijJAnaM tatra zrutajJAnaM yatra zrutajJAnaM tatra matijJAnam // 4 dvau vArI vijayAdiSu, gatasya trIn ( bArAn ) acyute'thavA tAni ( sAgarANi 66) / atireka narabhavikaM nAnAjIvAnAM sarvAtA /
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmavipAkanAmA prathamaH krmmnyaa| ryam / tamA yathA matijJAnamAdezataH sarvavyAdiviSayamevaM zrutajJAnamapi iti viSayasAdharmyam / yathA ca matijJAnaM parokSaM tathA bhutajJAnamapi iti parokSatvasAdharmyam / tata itthaM khAmyAdisAdhAdete matizrute niyamAdekatra vaktavye, te cAvadhyAdijJAnebhyaH prAgeva, tadbhAva evA'vadhyAdisanAvAt / uktaM ca jai sAmikAlakAraNavisayaparokkhattaNehi tullAI / tambhAve sesANi ya, teNA''Ie maisuyAiM // (vize0 gA085) nanu bhavatAmekA matizrute, prAgeva cAvadhyAdibhyaH, parametayoreva matizrutayormadhye pUrva matiH pazcAt zrutamityeva tat katham ? ucyate-matipUrvatvAt zrutajJAnassa, tathAhi-sarvatrApi pUrvamavagrahAdirUpaM matijJAnamudayate pazcAt zrutam / yadAha niviDabaDimasambhAratira- .. skArataraNiH zrIjinabhadragaNikSamAzramaNaH maiipuvaM suyamuttaM, na maI suyapukhiyA viseso'yaM / puvaM pAlaNapUraNabhAvAo jaM maI tassa // (vize0 gA0 105) nandhadhyayanacUrNAvapyuktamtesai vi ya maipuvayaM suyaM ti kicA purva mainANaM kayaM, tapiTThao suyaM ti // (patra 11) Aha-yadi khAmitvAdimiranayoramedastahi dvayorapyekatvamastu, medahetvabhAvAd abhedahetUnA cAbhihitatvAt , tadayuktam , bhedahetvabhAvasyAsiddhatvAt / tathAhi-khAmyAdibhirabhede satyapi lakSaNabhedAdanayorbhedaH, tathAhi-manyate yogyo'rtho'nayeti matiH, zravaNaM zrutamityAdi / tathA hetuphalamAvAd medaH, tathAhi-matijJAnaM zrutasya kAraNam , zrutaM tu kAryam / yaJca yadutkarSApakarSavazAdutkarSApakarSabhAk tat tasya kAraNam , yathA ghaTasya mRtpiNDaH, tamAhi-zruteSvapi bahuSu grantheSu yadviSayaM smaraNamIhA'pohAdi vA'dhikataraM pravartate sa anyaH sphuTataraH pratibhAti na zeSaH / tathA meda mevAd medaH, tathAhi-matijJAnamaSTAviMzatyAdibhedam , zrutajJAnaM tu caturdazAdimevam / tathA indriyavibhAgAd bhedaH, tasmatipAdikA ceyaM pUrvAntargatA gAvA soiMdiovaladdhI, hoi suyaM sesayaM tu mahanANaM / muttUNaM dabasuyaM, akkharalaMbho ya sesesu // (vize0 gA0 117) tathA vailkasamaM matijJAnaM kAraNatvAt , zumbasamaM zrutajJAnaM tatkAryasvAdisyapyanayormedanibandhanam / tathA itazca meda:- matijJAnamanakSaraM sAkSaraM ca, tathAhi-avagrahajJAnamanakSaram , tasyAnidezyasAmAnyamAtrapratibhAsAtmakatayA nirvikalpatvAt ; IhAdijJAnaM tu sAkSaram , tasya parAmarzadirUpatayA'vazyaM varNA''haSitatvAt ; bhutajJAnaM punaH sAkSarameva, akSaramantareNa shbdaarthpryaalocnmaanupptteH| tathA itazca meda:-mUkakalsaM matijJAnam , khamAtramatyAyakatvAta amUkakalyaM 1 yat khAmikAlakAraNaviSayaparokSatvaistulye / tadbhAve zeSANi ca tenA''dau matizrute // 2 matipUrva zrutamukaM na matiH zrutapUrSikA vizeSo'yam / pUrva pAlanapUraNamAnAs yanmatistasa (zrutasya ) // 3 tayorapi ca matipUrvakaM zrutamiti kRtvA pUrva matijJAnaM kRtaM tatpRchataH zrutamiti // 4 zrogrendriyopalabdhiH bhavati zrutaM zeSakaM tu matijJAnam / muktvA dravyazrutamakSaralAbhazva zeSeSu // 5 khAsadazam // 6 rajjusadazam // mizritalAva //
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasariviracitakhopajhaTIkopataH [gAmA bhutajJAnam , khaparapratyAyakatvAt / tathA cAmUneva hetUna saMgRhItavAn mApyasudhAmbhonidhiH lakkhaNameyA heuphalabhAvao meyiNdiyvibhaagaa| vAgakkharamyeyarameyA meo maisuyANaM / / (vize0 gA0 97) tathA kAlaviparyayakhAmitvalAbhasAdharmyAnmatizrutajJAnAnantaramavadhijJAnam , tathAhi-apatipatitaikasattvAdhArApekSayA'vasthitikAlo'vadhijJAnasya SaTSaSTisAgaropamANi / tathA yathaiva matizrutajJAne mithyAtvodayato viparyayatAmAsAdayatastathA'vadhijJAnamapi, tathAhi-mithyAdRSTeH satastAnyeva matizrutAvadhijJAnAni matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnAni bhavanti / uktaM ca__ mAdhatrayamajJAnamapi bhavati mithyAtvasaMyuktam // (prazama0 padya 227) iti / tathA ya eva matizrutayoH khAmI sa evAvadhijJAnasyApi / tathA vibhajJAninastridazAdeH samyagdarzanAvAptau yugapadeva matizrutAvadhijJAnAnAM lAbhasaMbhavastato lAbhasAdharmyam / avadhijJAnAnantaraM ca chadmasthaviSayabhAvapratyakSatvasAdhAnmanaHparyAyajJAnamuktam , tathAhiyathA'vadhijJAnaM chadmasthasya bhavati tathA manaHparyAyajJAnamapi iti chadmasthasAdharmyam / tathA yathA'vadhijJAnaM rUpidravyaviSayaM tathA manaHparyAyajJAnamapi, tasya manaHpudgalA''lambanatvAd iti viSayasAdharmyam / tathA yathA'vadhijJAnaM kSAyopazamike bhAve vartate tathA manaHparyAyajJAnamapi iti bhAvasAdharmyam / tathA yathA'vadhijJAnaM pratyakSaM tathA manaHparyAyajJAnamapi iti pratyakSatvasAdharmyam / uktaM ca kAlavivajayasAmittalAmasAhammao'vahI ttto| mANasamitto cha umatthavisayabhAvAisAhammA // (vize0 gA0 87) tathA manaHparyAyajJAnAnantaraM kevalajJAnasyopanyAsaH, sarvottamatvAda apramattayatikhAmisAdhAt sarvAvasAne lAbhAca / tathAhi-sarvANyapi matijJAnAdIni jJAnAni dezataH paricchedakAni, kevalajJAnaM tu sakalavastustomaparicchedakaM sarvottamam , sarvottamatvAccAnte sarvaziraHzekharakalpamupanyastam / tathA yathA manaHparyavajJAnamapramattayaterevotpadyate tathA kevalajJAnamapi ityapramattayatikhAmisAdharmyam / tathA yaH sarvANyapi jJAnAni samAsAdayituM yogyaH sa niyamAt sarvajJAnAvasAne kevalajJAnamavAmoti, tataH sarvAnte kevalamuktam / uktaM ca 'aMte kevlmuttmjisaamittaaysaannlaabhaao|| (dharmasaM0 gA0 85) iti // vyAkhyAtAni nAmasaMskAramAtreNa paJcApi jJAnAni / athAmUnyeva savistaraM vyAcikhyAsuH prathamaM matijJAnaM prakaTayannAha ---"tattha mahanANaM" ityAdi / 'tatra' teSu paJcasu jJAneSu matijJAnamaSTAviMzatibhedaM bhavatItyuttaragAthAyAM sambandhaH / iha kila dvedhA matijJAnam-zrutanizritamabhutanizritaM ca / tatra ca yat prAyaH zrutAbhyAsamantareNApi sahajaviziSTakSayopazamavazAdutpadyate tad azrutanizritamautpattikyAdibuddhicatuSTayam , yadAha zrIdevarddhivAcaka: 1 lakSaNamedAd hetuphalabhAvato bhedendriyavibhAgAt / valkAkSaramUketaramedAjhedo matizrutayoH // 2deglo matizrutayorivAvadhi ga0 ru0|| 3 kAlaviparyayakhAmitvalAmasAdharmyato'vadhiH tataH / mAnasaM (manaHparyAya) itaH chapasthaviSayabhAvAdisAdharmyAt // 4 'kalpe upa kA gha0 ru0|| 5 ante kevalamuttamayatikhA. mitvaansaansaabhaat||
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / 'se kiM taM mahanANaM ! mahanANaM duvihaM pannataM, taM jahA-suyanissiyaM ca assuyanissiyaM ca / se kiM taM assuyanissiyaM ? assuyanissiyaM cauvihaM pannataM, taM jahA umpattiyA veNaiyA, kammiyA pariNAmiyA / buddhI caubihA vuttA, paMcamA novalanbhaI / / (nandI patra 114-1) tatrautpattikI buddhiryathA rohakasya / vainayikI buddhiH padadarzanAtkariNyAdijJAyakacchAtrasyeva / karmajA karSakasyeva / pAriNAmikI zrIvajakhAmina iva / yattu pUrva zrutaparikarmitamatervyavahArakAle punarazrutAnusAritayA samutpadyate tat zrutanizritam / yaduktaM zrIvizeSAvazyake pu~vaM suyaparikammiyamaissa jaM saMpayaM suyAIyaM / taM nissiyamiyaraM puNa aNissiyaM maicaukaM taM // (vize0 gA0 169) tacaturdhA bhavati, tadyathA--avagraha IhA apAyaH dhAraNA / yadAha___ se kiM taM suyanissiyaM mainANaM ? suyanissiyaM mainANaM caunvihaM pannataM, taM jahA-- uggaho IhA avAe dhAraNA / / ( nandI patra 168-1) punaravagraho dveSA-vyaJjanAvagrahaH arthAvagrahazca / Aha ca___ "se kiM taM uggahe ? uggahe duvihe panate, taM jahA-baMjaNuggahe atthuggahe ya / / (nandI patra 168-2) tatra vyajyate-prakaTIkriyate'nenArthaH pradIpeneva ghaTa iti vyaJjanam / Aha ca-- jijai jeNatyo ghaDDa va dIveNa vaMjaNaM taM ca / (vize0 gA0 194) tacopakaraNendriyaM kadambapuSpAtimuktakapuSpakSurapranAnAkRtisaMsthitazrotraghrANarasanasparzanalakSaNaM zabdagandharasasparzapariNatadravyasaGghAto vA / tatazca vyaJjanenopakaraNendriyeNa vyaJjanAnAM zabdAdipariNatadravyANAmavagrahaNaM paricchedanamekasya vyaJjanazabdasya lopAdyaJjanAvagrahaH, kimapIdamityavyaktajJAnarUpArthAvagrahAdagho'vyaktataraM jJAnamityarthaH / ayaM caturdhA / yadAha sUtrakRt"vaMjaNavaggahu cauha" ti spaSTam / cAturvidhyameva bhAvayati--"maNanayaNaviNiMdiyacauka"ti managdha mAnasaM nayanaM ca locanaM manonayane, manonayane vinA manonayanavinA, nAma nAnnaikAyeM samAso bahulam" (si0 3-1-18) iti samAsaH / indriyANAM catuSkamindriyacatuSkaM tasmAd indriyacatuSkAt , atra "gamyayapaH karmAdhAre" (si0 2-2-74 ) iti paJcamI / manonayanavarjamindriyacatuSkamAzritya vyaJjanAvagrahazcaturSA bhavatIti bhAvArthaH / 1 atha kiM tad matijJAnam !, matijJAnaM dvividhaM prajJaptam , tayathA-zrutanidhitaM cAzrutanidhitaM ca / apa ki tadadhutanizritam ? azrutanizritaM caturvidhaM prajJaptam , tadyathA-autpattikI vainayikI, karmajA paarinnaamikii| buddhicaturvidhA prokkA, pazcamI nopalabhyate // 2 degpAri kha0 ga0 // 3 pUrva zrutaparikarmitamateryat sAmprataM zrutAvItaM / tad nizritamitarat punaranizritaM maticatuSkaM tat // 4 atha kiM tat zrutanizritaM matijJAnam ? zrutanitritaM matijJAnaM caturvidha prazaptam , tadyathA-avagraha IhA apAyaH dhAraNA // 5 atha ko'sAvavaprahaH ? avapraho dvividhaH prAptaH, tadyathA-vyaJjanAvagraho'ryAvagrahazca // 6 mate vaMjaka0 g0|| 7 vyajyate yenArtha: ghaTa isa dIpena nyajanaM taca // 8 kacandrakSu kadegkapuSpacandrA gh0||
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ devenApariviratistropavATIkopetaH ukvaM ca nambadhyayane se' kiM taM jaNumgahe ? vaMjaNuggahe caubihe pannate, taM jahA-soiMdiyavaMjaNumgahe pANidiyavaMjaNuggahe rasaNidiyavaMjaNuggahe phAsidiyavaMjaNuggahe / / (nandI patra 169-2) manonayanayorvarjanaM kimartham ! iti ced ucyate-manonayanayoraprAptakAritvAt , aprAptakAritvaM ca viSayakRtAnugrahopaghAtazUnyatvAt , prAptakAritve punaranalajalazUlyAdInAM cintaneDabalokane ca dahanakledanapATanAdayaH syuH / atra ca viSayadezaM gatvA na pazyati, prAptaM cArtha nAlabata ityetAvaniyamyate, mUrtimatA punaH prAptena mavata evAnugrahopaghAtau dinakarakiraNAdineti / anyastvAha-vyavahitArthAnupalabdheranumAnAt prAptakAritvaM locanaspati, etadayuktam , anaikAntikatvAt , kAcAmrapaTalasphaTikAntaritasyApyupalabdheH / syAdetat , nAyanA razmayo nirgatya tamartha gRhantIti darzanarazmInAM taijasatvAt tejodanyairapratiskhalanAdadoSa iti, etadapyayuktam , mahAjvAlAdau pratiskhalanopalabdherityatra bahu vaktavyam tantu nocyate, granthagahanatAprasaGgAt / ___ vyaJjanAvagrahasya ca kAlo jaghanya AvalikAsayabhAgatulyaH, utkRSTa AnaprANapRthaktvam / uktaM ca vaNavaggahakAlo, AvaliyaasaMkhabhAgatullo u| thovo ukkoso puNa, ANApANappahuttaM ti // iti // 4 // uktacaturdhA vyaJjanAvagrahaH / athArthAvagrahAdIn vyAcikhyAsurAha atthuggahaihAvAyadhAraNA karaNamANasahi chhaa| iya ahavIsabheyaM, caudasahA vIsahA va suyaM // 5 // aryata ityarthastasya zabdarUpAdibhedAnAmanyatareNApi bhedenAnirdhAritasya sAmAnyarUpasyAvAhaNamarthAvagrahaH, kimapIdamityavyaktajJAnamityarthaH / sa ca karaNamAnasaiH SoDhA bhavati, tatra karaNAni cendriyANi paJca mAnasaM ca manaH karaNamAnasAni taiH karaNamAnasaiH kRtvA / idamukaM bhavati-zrotrendriyArthAvagrahaH 1 cakSurindriyArthAvagrahaH 2 ghrANendriyArthAvagrahaH 3 rasanendriyArthAvagrahaH 4 sparzanendriyArthAvagrahaH 5 mAnasArthAvagrahaH 6 iti SodA'rthAvagrahaH / tathA'vagRhItasyaiva vastunaH 'kimayaM bhavet sthANureva ? na tu puruSaH' ityAdivastudharmAnveSaNAtmakaM jJAnaceSTanamIhA, IhanamIheti kRtvA / araNyametat savitA'stamAgato, na cAdhunA sambhavatIha mAnavaH / prAyastadetena khagAdibhAjA, bhAvyaM smarArAtisamAnanAmnA // ityAcanvayadharmaghaTanavyatirekadharmanirAkaraNAbhimukhatAlijito jJAna vizeSa Iheti hRdayam / sA'pi karaNamAnasaiH poTaiva / tathA Ihitasyaiva vastunaH sthANurevAyamiti nizcayAtmako bopavizeSo'pAyaH, ayamapi karaNamAnasaiH SoDhA / tathA nizcitasyaivAvicyutismRtivAsanArUpaM dharaNaM atha ko'sau vyaJjanAvagrahaH? vyacanAvaprahazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-zrotrendriyavyaanAvagraho prANendriya vyasanAvagraho rasanendiyanyajanAvaprahaH khargendriyavyajanAvagrahaH // 2 vyajanAvagrahakAla bhAvaLikAsamabhAganuspastu / stoka utkRSTaH punarAnaprANamuktvamiti / / 3 sthANunAnetyarthaH //
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmavipakanAmA prathamaH karmavantaH / bhAraNA / sA'pi karaNamAnasaiH Sodaiva / arthAvagrahAdInAM ca kApramANamida uggaha eka samaya, IhA'vAyA muhuttamaddhaM tu / kAlamasaMkhaM saMkha, ca dhAraNA hoi nAyavA // (mA0 ni0 gA01) iti / pUrvoktaprakAreNAvagrahAdInAM caturNA pratyekaM SaDiSatvAt vyajanAvagraha medacatuSTayena saha zrutanizritaM matijJAnamaSTAviMzatibhedaM bhavati / azrutanizritena tvautpattikyAdibuddhicatuTayena saha dvAtriMzadbhedaM bhavati / jAtismaraNamapi samatikAntasamapAtabhavAvagamakharUpaM matijJA. nabheda eva / tathA cAcArAGgaTIkA jAtismaraNaM tvAminiboSikavizeSaH / / (patra 20-1) athavA "bahu1bahuvidha2 kSiprA3'nizritA4'sandigdha5dhruvANAM 6 setarANAm" (tattvA0 a0 1 sU0 16) iti vacanAdaSTAviMzatirapi dvAdazadhA bhidyate / tathAhi-bahUnAmapi zrotRNAmavizeSeNa prAptiviSayasthe'pi zaGkhameryAditUryasamudAye kSayopazamavaicitryAt kazcidavagrahAdibhirbahu gRhAti, ekahelAmphAlitAnAmapi zaGkhameryAditUryANAM pRthak pRthak zabdaM gRhNAtItyarthaH 1 / aparastvabahu gRhNAti, avyaktatUryadhvanimevopalabhata ityarthaH 2 / anyastu yoSidAdivAghamAnatAmadhuramandratvAdibahuparyAyopetAn zaGkhAdidhvanInaM pRthak pRthag jAnAtIti bahuvidhagrAhItyucyate 3 / ekadviparyAyopetAMstu tAneva jAnAno'bahuvidhagrAhI 4 / anyastu kSipramacireNArtha jAnAti 5 / anyastu vimRzya cireNeti 6 / anyastvanizritamaliGgaM gRhNAti na punaH patAkayeva devakulam 7 / aparastu patAkayA devakulamiva liGganizrayA gRhNAti 8 / yad asaMzayaM gRhNAti tad asandigdham 9 / saMzayopetaM tu yad gRhNAti tat sandigdham 10 / yad ekadA gRhItaM tat sarvadaivAvazyaM gRhNAti na punaH kAlAntare tahaNe paropadezAdikamapekSate tad dhruvam 11 / yat punaH kadAcideva gRhNAti na sarvadA tad adhruvam 12 / evametairdvAdazabhirbhedairavagrahAdayaH pUrvokta medayuktA vastu gRhantItvaSTAviMzatyA dvAdazabhirguNitayA trINi zatAni SaTtriMzadadhikAni bhavanti / yadAha bhASyapIyUSapayodhiH "ja bahubahuvihakhippAnissiyanicchiyadhuveyaravibhatA / puNaruggahAdao to, taM chattIsaM tisayameyaM // nANAsaddasamUha, bahuM pihaM muNai bhinnajAIyaM / bahuvihamaNegameyaM, ikvikaM niddhamahurAI // bippamacireNa taM ciya, sarUvao taM aNissiyamaliMgaM / nicchiyamasaMsayaM jaM, dhuvamaccaMtaM na ya kayAI // (vize0 gA0 307-9) 1 avaha ekaM samayamIhA'pAyau muhUrtamadhyaM (misamuhUrta) tu / kAlamasaGkhyAtaM sAyAtaM ca dhAramA mapati jJAtavyA ||2degn pRthag jAka0 kha0 g0|| 3degzya vimRzya cideg kha0 gha0 a0|| 4 yad bahubahuvivakSiprAnidhitanizcitadhruvetaravibhaktAH / punaravahAdayo'tastat SadAtriMzatrizatamedam // 5 nAnAzabdasamUhaM pahuM pRthaga jAnAti bhinnajAtikam / bahuvidhamanekamedamekaikaM nigdhamadhurAdiM // 6 nANaM sahaka ba.ga.pa. 30 // kSipramacireNa tathaiva kharUpataH tadanizritamaligam / nizcitamasaMzayaM yad dhruvamatyantaM na kadAcit //
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ * devendrasUriviracitakhopaTIkopetaH [ gAthA azrutanicitabuddhicatuSTayena saha catvAriMzadadhikAni trINi zatAni matijJAnasya medAnAM bhavanti / yadvA matijJAnaM caturviSaM dravyakSetrakAlabhAvabhedAt / yadAhurnirdalitAjJAnasambhAramasarAH zrIdeverddhivAcakavarA: 14 taM samAsao cauhiM pannattaM taM jahA davvao khettao kAlao bhAvao / dakhao NaM AbhiNibohiyanANI AeseNaM sabadabAI jANai na pAsai / khittao NaM AbhiNibohiyanANI eseNaM saba khitaM jANai na pAsai / kAlao NaM AbhiNibohiyanANI AeseNaM sabakALaM jANai na pAsai / bhAvao NaM AbhiNibohiyanANI AeseNaM sababhAve jANai na pAsai / ( nandI patra 183 - 2 ) iti / vyAkhyAtaM saprapaJcaM matijJAnam / sAmprataM zrutajJAnaM vyAcikhyAsurAha - " caudasahA vIsahA va suyaM "ti 'zrutaM' zrutajJAnaM 'caturdazadhA' caturdazabhedaM 'viMzatiSA' viMzatiprakAraM vA bhavatIti // 5 // tatra prathamaM zrutasya caturdaza bhedAn vyAkhyAnayannAha - akkhara sannI sammaM, sAIaM khalu sapajjabasiyaM ca / gamiyaM aMgapavidvaM, satta vi ee sapaDivakkhA // 6 // iha zrutazabdaH pUrvagAthAtaH sambadhyate / tato'kSarazrutaM 1 saMjJizrutaM 2 samyakzrutaM 3 sAdizrutaM 4 saparyavasitazrutaM 5 gamikazrutam 6 aGgapraviSTazrutam 7 ityete sapta bhedAH sapatipakSAH zrutasya caturdaza bhedA bhavanti / tathAhi akSarazrutapratipakSam anakSarazrutam 1 evamasaMzizrutaM 2 mithyAzrutam 3 anAdizrutam 4 aparyavasitazrutam 5 agamikazrutam 6 aGgabAzrutam 7 iti / tatrAkSaraM tridhA - saMjJAvyaJjanalabdhi bhedAt / uktaM ca * taM sannAvaMjaNaladdhisanniyaM tivimakkharaM bhaNiyaM / subahulivibheyaniyayaM, sannakkharamakkharAgAro || ( vize0 gA0 464 ) subahyo yA etA aSTAdaza lipayaH zrUyante, tathAhi- haMsailivI 1 bhUyalivI 2, jakkhI 3 taha rakkhasI 4 ya bodhavA / uDDI 5 javaNi 6 rukI kIrI 8 daviDI 9ya siMdhaviyA 10 // mAlavaNI 11 naDi 12 nAgari 13, lADalivI 14 pArasI 15 ya bodhavA / taha animittaya 16 livI, cANakkI 17 mUladevI ya 18 // dp 1 'vavAcakadeg ka0 Ga0 // 2 tat samAsatazcaturviSaM prazaptam, tadyathA-vyataH kSetrataH kAlato bhAvataH / dravyataH Namiti vAkyAlaGkAre ( evaM sarvatra ) AbhinibodhikajJAnI Adezena sarvadravyANi jAnAti na pazyati / kSetrataH AminibodhikajJAnI Adezena savaM kSetraM jAnAti na pazyati / kAlataH AbhinibodhikazAnI Adezena kAlaM jAnAti na pazyati / bhAvataH AminibadhikazAnI Adezena sarvAn bhAvAn jAnAti na pazyati // 3 deg kAraM bhava' ka0 kha0 ga0 // 4 tat saMjJAvyaJjanalabdhisaMhikaM trividhamakSaraM bhaNitam / subahulipimedaniyataM saMjJAkSaramakSarAkAraH // 5 iMsalipirbhUtalipiryakSI tathA rAkSasI ca boddhavyA / oDrI yavanI turuSkI kIrI drAviDI ca sindhavikA // 6 purukI ka0 kha0 ga0 ku0 // 7 mALavinI naTI nAgarI lATalipiH pArasI va boddhavyA / tathA'nimittikA lipicANakyA mUladevI ca //
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 karmavipAkanAmA prathamaH karmapranyaH / sabajanAkSaramakArAdihakAraparyantamucyate / tadetadvitayamAnAtmAkamapi zrutakAraNatvAdupacAdeva bhutam / labdhyakSaraM tu zabdazravaNarUpadarzanAderarthapratyAyanagarmA'kSaropalabdhiH / yadAha jo aksarovalaMmo, sA laddhI taM ca hoi vinANaM / iMdiyamaNonimitaM, jo AvaraNakkhaovasamo // (vize0 gA0 466) tato'kSarairamilApyamAvAnAM pratipAdanapradhAnaM zrutamakSarazrutam 1 / nanvanamilApyA api kiM kecidbhAvAH santi, yenaivamucyate'milApyabhAvAnAM pratipAdanapradhAnaM zrutam / iti, ucyatesantyeva / yadAhuH zrIpUjyA: peNNavANijjA bhAvA, aNaMtabhAgo u aNamilappANaM / paNNavaNijjANaM puNa, aNaMtamAgo suyanibaddho / jaM caudasapuradharA, chaTThANagayA parupparaM huMti / teNa u aNaMtabhAgo, paNNavaNijjANa jaM suttaM // akkharalaMmeNa samA, UNahiyA huMti maiviseseNaM / te vi hu maIvisesA, suyanANabhaMtare jANa ( vize0 gA0 141-43) anakSarazrutaM zveDitaziraHkampanAdinimittaM mAmAhayati vArayati vetyAdirUpamabhiprAyaparijJAnam 21 tathA saMjJizrutaM tatra saMjJAnaM saMjJA "upasargAdAtaH" (si0 5-3-110) ityaGga pratyayaH / sA ca trividhA-dIrghakAlikI hetuvAdopadezikI dRssttivaadopdeshikii| yadAha bhASyasudhAmbhonidhiH IMha dIhakAligI kAligi ti sannA jayA sudIhaM pi| saMbharaha bhUyamissa, ciMteha ya kiha Nu kAyara // (vize0 gA0 508) "je puNa saMciMteDe, iTANidvesu visayavasthUsu / vahati niyattaMti ya, sadehaparivAlaNAheuM / / pAeNa saMpayaM ciya, kAlammi na yAvi diihkaalNjaa| te heuvAyasannI, nizciTThA huMti assaNNI / sammadihI sannI, saMte nANe khaovasamiyammi / assaNNI micchattammi didvivAovaeseNaM // (vize0 gA0515-17) yo'kSaropalammaH sA labhistaca bhavati vijJAnam / indriyamanonimittaM ya AvaraNakSayopazamaH // 2 prajJApanIyA bhAvA anantabhAgastvanamilApyAnAm / prajJApanIyAnAM punaranantabhAgaH zrutanibaddhaH // 3 yacaturdazapUrvadharAH padasthAnagatAH parasparaM bhavanti / tena sanantabhAgaH prajJApanIyAnAM yat sUtram // 4 khuttaM ka0 gh0|| 5 akSaralammena samA janAdhikA bhavanti mativizeSaiH / tAnapi tu mativizeSAn zrutajJAnAbhyantare jAnIhi / 6 iha dIrghakAlikI kAlikIti saMjJA yayA sudIrdhamapi / saMsmaravi bhUtameSyat cintayati ca kathaM nu. kartavyam // ye punaH sacintya iSTAniSTeSu viSayavastuSu / partante nivartante ca khdehpripaalnaahetoH|| 8 prAyeNa sAmpratameva kAle na cApi diirghkaaljhaaH| te hetuvAdasahinaH nizceSTA bhavanti ameshinH| 9kaataak0||1. samyagdRdhiH saMhI sati jJAne kSAyopazamike / bhasaMjhI mithyAtve dRSTivAdopadezena / /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 devendrasUriviracitakhopaTIkopetaH [ gAthA * - tatazca saMjJA vidyate yeSAM te saMjJinaH, paraM sarvatrApyAgame ye dIrghakAlikyA saMjJayA saMzinaste saMjJina ucyante, tataH saMzinAM zrutaM saMjJizrutam samanaskAnAM manaH sahitairindriyairjanitaM zrutaM saMjJizrutamiti bhAvaH 3 / manorahitendriyajaM zrutamasaMjJizrutam 4 / tathA samyagdRSTerahetmaNItaM mithyAdRSTipraNItaM vA yathAkharUpamavagamAt samyak zrutam 5 / mithyAdRSTeH punaraI - tpraNItamitaradvA mithyAzrutaM yathAsvarUpamanavagamAt 6 / Aha - mithyAdRSTerapi matizrute samyagdRSTeriva tadAvaraNakarmakSayopazamasamudbhave samyagdRSTerika pRthutunodarAdyAkAraM ghaTAdikaM ca saMvidAte, tat kathaM mithyAdRSTerajJAne ? ucyate - sadasadvivekaparijJAnAbhAvAt / tathAhi--- mithyAdRSTiH sarvamapyekAntapuraHsaraM pratipadyate, na bhagavadutasyAdvAdanItyA; tato ghaTa evAyamiti yadA brUte tadA tasmin ghaTe ghaTaparyAyavyatirekeNa zeSAn sattvajJeyatvaprameyatvAdIn sato'pi dharmAnapalapati, anyathA ghaTa evAyamityekAntenAvadhAraNAnupapatteH; ghaTaH sanneveti bruvANa: pararUpeNa nAstitvasyAnabhyupagamAt pararUpatAmasatImapi tatra pratipadyate ; tataH santamasantaM pratipadyate'santaM ca santamiti sadasadvizeSaparijJAnAbhAvAdajJAne mithyAdRSTermatizrute / itazca te mithyAdRSTerajJAne, bhavahetutvAt / tathAhi --mithyAdRSTInAM matizrute pazuvadhamaithunAdInAM dharmasAdhakatvena paricchedake, tato dIrghatarasaMsArapathapravartinI / tathA yadRcchopalambhAdunmattakavikalpavat / tathAhi unmattakavikalyA vastvanapekSyaiva yathAkathaJcit pravartante; yadyapi ca te kacidyathAvasthitavastusaMvAdinastathApi samyagyathAvasthitavastutattvaparyAlocanAviraheNa pravartamAnatvAt paramArthato'pAramArthikAH; tathA mithyAdRSTInAM matizrute yathAvadvastvavicAryaiva pravartete, tato yadyapi te kacidraso'yaM sparzo'yamityAdAvavadhAraNAdhyavasAyAbhAve saMvAdinI tathApi na te svAdvAdamudrAparibhAvanAtastathApravRtte, kintu yathAkathacit, ataste ajJAne / tathA jJAnaphalAbhAvAt, jJAnasya hi phalaM yasya hAnirupAdeyasya copAdAnam, maca saMsArAt paraM kizcana heyamasti, na ca mokSAt paraM kiJcidupAdeyam, tato bhavamokSAvekAmatema heyopAdeyau, bhavamokSayozca hAnyupAdAne sarvasaGgaviraterbhavataH, tataH sA'vazyaM tattvavedinA kartavyA, saiva ca tattvato jJAnasya phalam / tathA cAha bhagavAnumAkhAtivAcakaH jJAnasya phalaM viratiH, ( prazama0 padya0 72 ) iti / sA ca mithyAdRSTernAstIti jJAnaphalAbhAvAdajJAne midhyAdRSTermatizrute / yadAha bhASyasudhAmbhonidhiH sadasadavisesaNAo, bhavaheu jahicchiovalabhAo / nANaphalAbhAvAo, micchahiTThissa annANaM // (vize0 gA0 115 ) iti / tathA---- "sAIyaM 7 sapajjabasiya 8 aNAIyaM 9 apajjavasiyaM 10 izzreyaM duvAlasaMgaM vucchittinayA sAIyaM savajjabasiyaM, avacchittinayaTTayAe aNAIyaM apajjavasiya, taM samAsao cau 1 sadasadavizeSaNAdbhavaddhetuto yadRcchopalambhAt / jJAnaphalAbhAvAnmithyAdRSTerajJAnam // 2 khAdikaM 7 saparyasitam 8 anAdikam 9 aparyavasitam 10 ityetat dvAdazAnaM vyucchittinayArthatayA sAdikaM saparyavasitam avyucchiniyArthatayA'nAdikamaparyaya sitam tat samAsrata caturvidhaM prajJaptam, tadyathA dravyataH kSetrataH kAlato
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5) karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / vihaM panata, ta jahA-pAnI vitao kAlao maavo| davAoNaM sammasurya egaM purisaM paDuJca sAIyaM sapajavasivaM, yahaye purise paDuca aNAIyaM apajjavasiyaM / khitao gaM paMca bharahAI paMca eravayAI paDupa sAI sapajavasiyaM, paMca mahAvidehAiM paDucca aNAIyaM apajavasiyaM / kAlo paM ussappiNi avasammiNi ca paDucca sAIyaM sapajjavasiyaM, noussappiNi noavasappiNiM ca paDupa aNAI apajavasiyaM" / noutsarpiNI noavasarpiNI ceti kAlo mahAvideheSu jJeyaH, tatrotsarpiNyavasarpiNIkSaNakAlAbhAvAt / "bhAvao NaM je jayA jiNapannatA bhAvA ApavijaMti paNNavijaMti pasAviti desijjaMti nidaMsijjati te tayA paDucca sAIyaM sapajavasiyaM, khAobasamiyaM puNa bhAvaM paDapamaNAIyaM apajjavasiyaM, ahavA bhavasiddhiyasta suyaM sAIyaM spjvsiyN"| kevalajJAnotsavI tadabhAvAt , "naTThammi u chAumacchie nANe" (A0 ni0 gA0 539) iti vacanAt / "amavasiddhiyassa suyaM aNAIyaM apjvsiyN"| ( nandI patra 195-1) / __iha ca sAmAnyataH zrutazabdena zrutajJAnaM zrutAjJAnaM cocyate / yadAha-- avisesiyaM suyaM suyanANaM suyaannANaM ca / tathA gamAH-sadRzapAThAste vidyante yatra tad gamikam , "ato'nekakharAt" (si07-2-6) iti ikmatyayaH, tat prAyo dRSTivAdagatam 11 / agamikam-asadRzAkSarAlApakam , tat prAyaH kAlikazrutagatam 12 / aGgapraviSTaM dvAdazAnIrUpam 13 / tathAhi aTThArasa payasahasA, AyAre 1 duguNa duguNa sesesu / sUyagaDa 2 ThANa 3 samavAya 4 bhagavaI 5 nAyadhammakahA 6 // aMgaM uvAsagadasA 7, aMtagaDa 8 aNuttarovavAidasA 9 / panhAvAgaraNaM taha 10, vivAyasuyamigadasaM aMgaM 11 // parikamma 1 sutta 2 puvANuoga 3 pubagaya 4 cUliyA 5 evaM / paNa diDhivAyameyA, caudasa puvAiM puragayaM / / uppAe 1 payakoDI, aggANIyammi channavailakkhA / viriyapavAe 3 asthippavAi 4 lakkhA sayari sttttii| bhAvataH / dravyataH samyakazrutaM eka puruSa pratItya sAdikaM saparyavasitam, bahUn puruSAn pratItyAnAdikamaparyabasitam / kSetrataH paJca bharatAni paJcaraktAni pratItya sAdikaM saparyavasitam, paJca mahAvidehAni pratItyAnAdikamaparyavasitam / kAlata utsarpiNImavasarpiNI ca pratItya sAdikaM saparyavasitam, noutsarpiNI noavasarpiNI pratItyAnAdikamaparyavasitam / bhAvato ye yadA jinaprajJaptA bhASA AkhyAyante prajJApyante prarUpyante daryante nidaryanve, tAn tadA pratItya sAdikaM saparyavasitam , kSAyopazamikaM punarbhA pratItyAnAdikamaparyavasitam / athavA bhavasiddhikasa zrutaM sAdikaM saparyavasitam / naSTe tu chAnasthike jJAne / abhavasiddhikasya shrutmnaadikapryvsitm||1bhvishessitN zrutaM zrutajJAnaM zrutAzAnaM ca // - 2 aSTAdaza padasahasrANi AcAre1dviguNadviguNAni zeSeSu / sUtrakRtarasthAnasamavAya bhagavatI5mAtAdharmakapAH 6 // mAmupAsakadazAntirUd8 anuttaropapAtikadazAH 9 / praznavyAkaraNaM 10 tathA vipAkazrutamekA samAm ||prikrmiisuutrr pUrvAnuyoga3pUrvagatAlikA 5 evam / patra dRSTivAdamedAzcaturdaza pUrvANi pUrvagatam // utpAde 1 padakoTI aprANIye 2 SaNNavatilakSAH / vIryapravAde 3 astipravAde 4 lakSAH saptatiH SaSThiH // 3 bhaggeNIya k0kh0g0||
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ [gAyA devendrasUriviracitasyopajJaTIkopetaH eMgapaNA koDI, payANa nANapSavAyaputammi 5 / sabappavAyapube 6, emA payakoDi chacca payA / chavIsa payakoDI, puve AyappavAyanAmammi 7 / kammappabAyapuce 8, payakoDI asiilakkhajuyA / / paJcakkhANamihANe 9, pukhe culasIi payasayasahassA / / dasapayasahasajuyA payakoDI vijApavAyammi 10 // kallANanAmadhije 11, puvammi payANa koDi chavIsA / chappanalakkhakoDI, payANa pANAupuvammi 12 // kiriyAvisAlaputhe 13, nava payakoDIu biti samayaviU / sirilokabindusAre 14, saGkhaduvAlasa ya payalakkhA // aGgabApazrutam AvazyakadazavaikAlikAdi 14 iti // 6 // vyAkhyAtaM caturdazadhA zrutam / samprati viMzatidhA zrutaM vyAkhyAnayanAha pajayaraakvarapayasaMghAyA4 paDivatti5 taha ya annuogod| pAhukhapAhuDapAhuDa8vatthU9puvA10 ya sasamAsA // 7 // paryAyazca akSara ca padaM ca saGghAtazca paryAyAkSarapadasaGghAtAH / "paDivatti" ti pratipattiH, prAkRtatvAt lupta vibhaktiko nirdezaH / tathA ca 'anuyogaH' anugadvAralakSaNaH / prAbhRta. prAmRtaM ca prAbhRtaM ca bastu ca pUrva ca prAbhRtaprAbhRtaprAbhRtavastupUrvANi / prAkRtatvAlliGgavyatyayaH / yadAha pANiniH svaprAkRtalakSaNe-"liGga vyabhicAryapi" / 'caH' samuccaye / ete paryAyAdayaH zrutasya daza bhedAH kathambhUtAH ? ityAha-"sasamAsa"tti samAsaH-saMkSepo mIlaka ityarthaH, saha samAsena vartante sasamAsAstatazca pratyekaM sambandhaH / tathAhi-paryAyaH paryAyasamAsaH, akSaram akSarasamAsaH, padaM padasamAsaH, saGghAtaH saGghAtasamAsaH, pratipatiH pratipattisamAsaH, anuyogaH anuyogasamAsaH, prAmRtapAbhRtaM prAbhRtaprAbhRtasamAsaH, prAbhRtaM prAmRtasamAsaH, vastu vastusamAsaH, pUrva pUrvasamAsa iti viMzatidhA zrutaM bhavatIti gAthAkSarArthaH / bhAvArthastvayamparyAyo jJAnasyAMzo vimAgaH paliccheda iti paryAyAH / tatraiko jJAnAMzaH paryAyaH, aneke tu jhAnAMzAH paryAyasamAsaH / etaduktaM bhavati-labdhyaparyAptasya sUkSmanigodajIvasya yat sarvajaghanya zrutamAtraM tasmAdanyatra jIvAntare ya ekaH zrutajJAnAMzo'vibhAgapalicchedarUpo varSate sa paryAyaH 1 / ye tu yAdayaH zrutajJAnAvibhAgapalicchedA nAnAjIveSu vRddhA labhyante te samuditAH paryAyasamAsa: 2 / akArAdiladhyakSarANAmanyataradakSaram 3 | teSAmeva byaadismudaayo'kssrsmaasH1| parda 1 ekapadonA koTI padAnAM bAnapravAdapUrve 5 / satyapravAdapUrve 6 ekA padakoTI SaT ca pavAni // padizaki padakoTI pUrve AtmapravAdanAmani / karmapravAdapUrve 8 padakoTI anItilakSayutA // pratyAkhyAnAmidhAne / caturazItiH padapAtasahasrANi / dazapadasahasayuktA padakoTI vidyA pravAde 10 // kasyANanAmadheye 14 padAnA koTiH padizatiH / padapazcAzalAkoTI padAnAM prANAyuHpUrve 12 // kriyAvizAlapUrvemava padakoko zuSate samayavidaH / zrIlokabindusAre 14 sArdhadvAdaza ca padalakSam //
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ ] karmavipAkanAmA prAmaH karmamanyaH / / arthaparisamAtiH pavam' ityAdhukisAve'pi mena kena citpAdanAsAvadhapaksahamAdipramANA AcArAdimanthA gIyante tadiha gRkhate, tasyaiva dvAdazAbhutaparimANe'dhikatamAt, zrutamedAnAmeva ceha prastutatvAt / tasya ca padasya tathA vidhAnAyAbhAvAt pramANaM na jaaste| tatraikaM padaM paramucyate 5 vyAdipadasamudAyastu padasamAsaH 6 / "gai iMdie ya kAra" (mA0 ni0 gA. 14) ityAdigAmApratipAditadvArakalApasyaikadezo yo gatyAdikastasyekadezo yo narakagatyAdikhatra jIvAdimArgaNA yakA kriyate sa saGghAtaH 7 / bAdigatmAbakyakamArgakA sAtasamAsaH 8 / gatyAdidvArANAmanyataraikaparipUrNagatyAdidvAreNa jIvAdimarmANA pratipatti: 9 / dvAradvayAdimArgaNA tu pratipatisamAsaH 1. / "saMtapayaparUvaNayA davAmAba" (mA. ni0 gA013) ityAdi anuyogadvArANAmanyataradekamanuyogadvAramucyate 115 vayAdisamudAyaH punaranuyogadvArasamAsaH 12 / mAbhUtAntarvartI adhikAra vizeSaH mAbhUtaprAbhUtam 13 / tayAdisamudAyastu prAmRtaprAbhRtasamAsaH 14 / vastvantarvartI adhikAravizeSaH prAmRtam 15 / tayAdisaMyogastu prAmRtasamAsaH 16 / pUrvAntarvartI adhikAravizeSo vastu 17 / tavAdisaMyogastu vastusamAsaH 18 / pUrvamutpAdapUrvAdi pUrvoktakharUpam 19 / taddyAdisaMyogastu pUrvasamAsaH 20 / evamete saMkSepataH zrutajJAnasya viMzatirmaMdA darzitAH, vistarArthinA tu gRhakarmaprakati: snveSaNIyA / ete ca paryAyAdayaH zrutabhedA yathottaraM tIvratIvatarAdikSayopazamalabhyatvAdivaM nirdiSTA iti paribhAvanIyamiti / athavA caturviSaM zrutajJAnam, tathAhi-danyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca / tatra dravyataH zrutajJAnI sarvadravyANyAdezena jAnAti, kSetrataH sarvakSetramAdezena jhutajJAnI jAnAti, kAlataH sarve kAlamAdezena zrutajJAnI jAnAti, bhAvataH sarvAn bhAvAn bAdezena bhutajJAnI jAnAtIti // 7 // vyAkhyAtaM savistaraM zrutajJAnam / sampratyavavijJAnaM vyAkhyAyate, taca dveSA-bhavapratyayaM devanArakANAm , guNapratyayaM manuNyatiradhAma, tacca boDhA, tathA cAha sUtram aNugAmivaDhamANayapaDivAIyaravihA chahA ohii| riumaiviulamaI maNanANaM kevalamigavihANaM // 8 // AnugAmi ca varSamAnakaM ca pratipAti ca itarANi ca-anAnugAmihIyamAnakApratipAtIni mAnugAmivarSamAnakapratipAtItarANi, vidhAnAni vidhAH-bhedAH, tata AnugAmivarSamAnakamatipAtIvarANi viSA yasya tattathA tasmAda AnugAmivardhamAnakapratipAtItaravidhAt SaDdhA 'avaghiH' avavijJAnaM bhavati / uktaM ca nanyadhyayane "taM samAsao chabihaM panattaM, taM jahA-ANugAmiyaM aNANugAmiyaM vaDDamANayaM hIyamANamaM paDibAI apaDivAI / ( nandI patra 81-1) tatra gacchantaM puruSam A-samantAdanugacchatItyevaMzIlamAnugAmi, yaddezAntaragatamapi zAninamanugacchati locanavat tad avadhijJAnamAnugAmIti bhAvaH 1 / tathA na AnugAmi anAnu gatiH indriyaM kAyaH // 9 satpadaprarUpaNatA dravyapramANaM ca // 3 anugAmi ka kha ga evama'pi / 4 tat samAsataH SaDDidhaM prazaptam , tathathA-bhAnugAmikamanAnugAmikaMvardhamAnakaM hImamAnaka pravimAsamavipAti /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitakhopajaTIkopetaH [gAyA gAmi, zRGkhalAbaddhapradIpa iva yad na gacchantaM jJAninamanugacchati, yat kila taddezavasyaiva bhavati, taddezanibandhanakSayopazamajatvAt , dezAntaragatasya tvapaiti, tad avavijJAnamanAnugAmIti bhAvaH / thavAha bhagavAn zrIdevarddhikSamAzramaNa: se' kiM taM aNANugAmiyaM ohinANaM? aNANugAmiyaM ohinANaM se jahAnAmae keha purise ega mahaM joiTThANaM kAuM tasseva joiTThANassa pariperatesu pariperatesu parihiMDamANe parihiMDamANe parigholamANe parigholamANe tameva joiTThANaM pAsaha annatya gae na pAsaha, evameva aNANugAmiyaM ohinANaM jattheva samuppajaha tattheva saMkhijjANi vA asaMkhijANi vA joyaNAI pAsai na annatya / (nandI patra 89-1) bhASyakAro'pyAha aNugAmi u aNugacchada, gacchaMtaM loyaNaM jahA purisaM / iyaro u nANugacchai, ThiyappaIvu va gacchaMtaM // ( vize0 gA0 715) tathA vardhata iti vardhamAnam , tataH saMjJAyAM kanpratyayaH, bahubahutarendhanaprakSepAdabhivardhamAnajvalanajvAlAkalApa iva pUrvAvasthAto yathAyogaM prazastaprazastatarAdhyavasAyato vardhamAnamavadhijJAnaM vardhamAnakam / etat kilAGgulAsajhyeyabhAgAdiviSayamutpadya punarvRddhiM viSayavistaraNAtmikA yAti yAvadaloke lokapramANAnyasaGkhyeyAni khaNDAnIti 3 / tathA hIyate-tathAvidha. sAmagryabhAvato hAnimupagacchatIti hIyamAnam , karmakartRvivakSAyAm anaTpratyayaH, hIyamAnameva hIyamAnakam , "kutsitAlpAjJAte" (si0 7-3-33) kapratyayaH, pUrvAvasthAto yadadho'dho hAsamupagacchati tad hIyamAnakamavadhijJAnamiti 4 / uktaM ca nandicUrNI hIyamANaM pudhAvatthAo aho'ho hassamANaM (patra 14) iti / tathA pratipatatItyevaMzIlaM pratipAti 5 / yadAha--- se kiM taM paDivAI ? paDivAI jamnaM jahanneNaM aMgulassa asaMkhijjabhAgaM vA saMkhijabhAgaM vA vAlaggaM vA vAlaggapuhattaM vA evaM likkhaM vA jUyaM vA javaM vA javapuhattaM vA aMgulaM vA aMgulapuhattaM vA, evaM eeNaM ahilAveNaM vihatthi vA hatyaM vA kucchi vA kubhihastadvayamucyate dhaNuM vA grAuyaM vA joyaNaM vA joyaNasayaM vA joyaNasahassa vA saMkhijjANi vA asaMkhijjANi vA joyaNasahassAI, ukkoseNaM logaM pAsittANaM parivaDijA, se taM paDivAI / (nandI patra 96-2) atha kiM vadanAnugAmikamavadhijJAnam ? anAnugAmikamavadhijJAnaM sa yathAnAmakaH kazcitpuruSa ekaM mahajyoviHsthAnaM kRtvA tasyaiva jyotiHsthAnasya pariparyanteSu pariparyanteSu parihiNDamAnaH parahiNDamAnaH parigholayamAnaH parigholayamAnaH tadeva jyotiHsthAnaM pazyati anyatra gato na pazyati, evameva anAnugAmikamavadhijJAnaM yatraiva samutpadyate tatraiva satyeyAni vA'soyAni vA yojanAni pazyati nAnyatra // 2 degvAmeva kha03 anugAmi khanugacchati gacchantaM locanaM yathA puruSam / itaratu nAnugacchati sthitapradIpa iva gacchantam // 4 gAmi. o'nnug0|| 5 hIyamAnaM pUrvAvasthAto'dho'dho isyamAnaM // atha kiM tat pratipAti pratipAti yada jaghanyenAkulasyAsayayabhAgaM vA sajhayeyabhAgaM vA bAlA yA vAlAprapRthaktvaM vA evaM likSAM vA yUko vA ya vA yavapRthaktvaM vA aGgulaM vA mAlapRSakalaM vA, evametenAbhilApena vitarita vA hastaM vA kukSi yA dhanurka krozaM vA yojanaM SA yojanazataM vA yojanasahalaM vA sahayeyAni vA asoyAni vA yojanasahasrANi, urakarSaNa lokaM dRSya pratipatet, etata prtipaati||
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8] affarnatar aan: karmagranthaH / 21 tathA na pratipAti apratipAti, yat kilA'lokasya pradezamekamapi pazyati tad apratipAtIti bhAvaH 6 / hIyamAnakapratipAtinoH kaH prativizeSaH ? iti ced ucyate-- hIyamAnakaM pUrvAvasthAto'gho'gho hrAsamupagacchadabhidhIyate, yat punaH pradIpa iva nirmUlamekakAlamapagacchati tat pratipAtIti / yadvA 'nantadravyabhAvaviSayatvAt tatAratamya vivakSayA'nanta medam, asayakSetrakAlaviSayatvAttu tattAratamyavivakSayA'satyeya medamavadhijJAnam / yadvA caturvidhamavavijJAnaM dravyakSetra kAlabhAvAt / tathA cAha 'taM samAsao cauvihaM panacaM, taM jahA-dabao khetao kAlao bhAvao / dakhao NaM ohinANI jahaNaM atAI rUvidabAI jANai pAsaha, ukkoseNaM sabarUvidabAI jANai pAsai / khitao NaM ohinANI jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM, ukkoseNaM asaMkhejjAiM aloeM loyappamANamisAI khaMDAI jANai pAsai / kAlao NaM ohinANI jahaneNaM AvaliyAe asaMkhijjaibhAgaM, ukkoseNaM asaMkhijjAo ussappiNI osappiNIo tIyaM ca aNAgayaM ca kAla jANai pAsai / bhAvao NaM ohinANI jahantreNa vi aNaMte bhAve jANai pAsai, ukkoseNa vi aNate bhAve jANai pAsada sababhAvANaM anaMtabhAgaM / ( nandI patra 97 - 1 ) iti / uktamavadhijJAnam / idAnIM manaH paryavajJAnaM vyAkhyAnayannAha - " riumai viulamaI maNanANaM"ti / 'manojJAnaM' manaHparyAyajJAnamityarthaH, Rjumativipulamati medAdviviSam / tatra RvIsAmAnyagrAhiNI matiH RjumatiH, ghaTo'nena cintita ityadhyavasAyanibandhanA manodravyaparicchittirityarthaH / yadAha riu sAmannaM tammattagAhiNI riumaI maNonANaM / pAyaM visesavimuhaM, ghaDamittaM ciMtiyaM muNai || ( vize0 gA0 784 ) tathA vipulA - vizeSaprAhiNI matirvipulamatiH, ghaTo'nena cintitaH sa ca sauvarNaH pATaliputrakosurat mahAnityAdyadhyavasAyahetubhUtA manodravyavijJaptiriti bhAvArtha:, asyAM vyutpattau svatanaM jJAnameva gRhyata iti / athavA RjvI- sAmAnyagrAhiNI matirasyAsau RjumatiH / vipulAvizeSaprAhiNI matirasya sa vipulamatiH, asyAM vyutpattau tadvAn gRhyate / yadvA manaH paryAyajJAnaM caturvidham --- dravya kSetrakAlabhAva medAt / uktaM ca- taM samAsao caubihaM panataM taM jahA -- davao khittao kAlao bhAvao / dakhao NaM 1 tat samAsatazcaturvidhaM prazaptam, tadyathA - dravyataH kSetrataH kAlato bhAvataH / dravyato'vadhijJAnI jaghanyenAnantAni rUpidravyANi jAnAti pazyati, utkarSeNa sarvarUpidravyANi jAnAti pazyati / kSetrato'vadhijJAnI jaghanyenAlayAsa bhAgam utkarSeNAsaveyAni aloke lokapramANamAtrANi khaNDAni jAnAti pazyati / kAlato'afejJAnI jaghanyenAssvalikAyA asadheyabhAgam, utkarSeNA'saGkhyA utsarpiNyavasarpiNIH atItaM cAnAgataM va kAla AnAti pazyati / bhAvato'vadhijJAnI jaghanyenApyanantAn bhAvAn jAnAti pazyati, utkarSeNApi anantAna bhAvAn jAnAti pazyati sarvabhAvAnAmanantabhAgam // 2 Rju sAmAnyaM tanmAtragrAhiNI RjumatirmanojJAnam / prAya vizeSavimukhaM SaTamAtraM cintitaM jAnAvi // 3 tat samAsatazcaturvidhaM prazaptam, tadyathA - dravyataH kSetrataH kAlato. bhAvataH / dravyata RjumatiranantAnanantapradezikAna skandhAn jAnAti pazyati / tAneva vipulamatirabhya vikatarAn bimalatarAn jAnAti pazyati //
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH gAthA sAmaI aNaMte aNaMtapaesie khaMghe nAmaha pAsaha / te ceva viukamaI amahiyatarAe vimala ksae jANai pAsaha (nandI patra 107-2)ti / kSetrataH punarRjumatiraSo yAvadadholaukikamAmAn jAnAti / yadAhundhaturdazamakaraNazatapAsAsUtradhArakalpaprabhuzrIharibhadraharipAdA nandivRttI IhAgholaukikAn aAmAn , tiryanlokavivartinaH / manogatAMstvasau bhAvAn , vetti tadvartinAmapi // (patra 47) UvaM yAvad jyotizcakrasyoparitalam / tiriyaM jAva aMto maNussakhitte aDDAijesu dIvesu dosu ya samuddesu pArasasu kammabhUmIca tIsAe akammabhUmIsu chappannAe aMtaradIvesu sannINaM paMciMdiyANaM pajatagANaM maNogae bhAve jANai pAsaha / taM ceva viulamaI aDDAijjehiM aMgulehiM abbhahiyatarayaM visuddhatarayaM khevaM jANai pAsai / (nandI patra 108-1) / iha vyAkhyA-'antaH' madhye manuSyakSetrasya 'arghatRtIyadvIpeSu' jambUdvIpadhAtakIkhaNDapuSkaravaradvIpArtheSu 'dvayoH samudrayoH' lavaNasamudrakAlodasamudrayoH 'paJcadazasu karmabhUmiSu' bharatapaJcakairavata: paJcakamahAvidehapaJcakalakSaNAsu 'triMzatyakarmabhUmiSu' haimavatapaJcakaha rivarSapaJcakadevakurupaJcakottarakurupaJcakaramyakapaJcakahairaNyavatapaJcakarUpAsu / tathA lavaNasamudrasyAntarmadhye bhavA dvIpA AntaradvIpAste ca SaTpaJcAzatsaGkhyAH / tathAhi-iha jambUdvIpe bharatasya haimavatasya ca kSetrasya sImAkArI bhUminimamapaJcaviMzatiyojano yojanazatocchyaparimANo bharatakSetrApekSayA dviguNaviSkambho hemamayazcInapaTTavarNo nAnAvarNaviziSTadyutimaNinikaraparimaNDitobhayapArzvaH sarvatra tulyavistaro gaganamaNDalollekhiratnamayaikAdazakUTopazobhito vajramayatalavividhamaNikanakamaNDitabhUmibhAgadazayojanAvagADhapUrvapazcimayojanasahasrAyAmadakSiNottarapaJcayojanazatavistArapadmahadazobhitaziromadhyavibhAgaH sarvataH kalpapAdapazreNiramaNIyaH pUrvAparaparyantAbhyAM lavaNodArNavajalasaMsparzI himavanAma parvataH, tasya lavaNodArNavajalasaMsparzAdArabhya pUrvasyAM pazcimAyAM ca dizi pratyekaM dve dve gajadantAkAre daMSTre vinirgate, tatraizAnyAM dizi yA vinirgatA daMSTrA tasyAM himavataH paryantAdArabhya trINi yojanazatAni lavaNasamudramavagAyAtrAntare yojanazatatrayAyAmaviSkambhaH kiJcinyUnaikonapaJcAzadadhikanavayojanazatapariraya ekorukanAmA dvIpo vartate, ayaM ca paJcadhanuHzatapramANaviSkammayA dviganyUtocchritayA padmavaravedikayA sarvataH parimaNDitaH, sA'pi ca padmavaravedikA sarvato vanakhaNDaparikSiptA, tasya ca vanakhaNDasya cakravAlatayA viSkambho dezone dve yojane parikSepaH padmavaravedikApramANaH / tathA tasyaiva himavataH parvatasya paryantAdArabhya dakSiNapUrvasyAM dizi trINi yojanazatAni lavaNasamudramavagAdha dvitIyadaMSTrAyA upari ekorukadvIpapramANa AmAsikanAmA dvIpo vartate / tathA tasyaiva himavataH pazcimAyAM dizi paryantAdArabhya dakSiNapazcimAyAM trINi yojanazatAni lavaNasamudramavagAhya daMSTrAyA upari yathoktapramANo vaiSANikanAmA dvIpaH / tathA tasyaiva himavataH pazcimAyAM dizi paryantAdArabhya pazcimottarasyAM dizi 1 etad vRttaM nandicUrNAvapyasti //
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmavipAkanAmA prathamaH krmgrnthH| 25 prINi yojanazatAni labaNasamudramavagAsa daMSTrAyA upari pUrvokapramANo nAholikanAmA bIpaH / evamete catvAro dvIpA himavatazcatasRSvapi vidikSu turuyapramANA avatiSThante / tata eSAmekolAdInAM caturNA dvIpAnAM parato yathAkramaM pUrvottarAdividikSu pratyekaM catvAri catvAri yojanazatAnyatikramya caturyojanazatAyAmaviSkambhAH kizcinyUnapazcaSaSTisahitadvAdazayojanazataparizeSA mayotapanavaravedikAvanakhaNDamaNDitaparisarA jambUdvIpavedikAtazcaturyojanazatapramANAntasa hakakarNagajakarNagokarNazaSkulakarNanAmAnazcatvAro dvIpAH / tadyathA--ekorukasya parato havakarNaH, sAmAsikasa parato gajakarNaH, vaiSANikasya parato gokarNaH, nAGgolikasma parataH zaSkulakarNaH, evamagre'pi bhAvanA kAryA / tata eteSAmapi hayakarNAdInAM caturNAmapi dvIpAnAM parataH punarami sthAkama pUrvocarAdividikSu pratyekaM paJca paJca yojanazatAnyatikamya paJcayojanazatAyAmaviSkammA ekAzItyadhikapazcadazayojanazataparikSepAH pUrvokapramANapadmavaravedikAvanakhaNDamaNDitabAyapradezA jambUdvIpavedikAtaH paJcayojanazatapramANAntarA AdarzamukhameNdamukhA'yomukhagomukhanAmAnazcatvAro dviipaaH| eteSAmapyAdarzamukhAdInAM caturNA dvIpAnAM parato bhUyo'pi yathAkramaM pUrvocarAdividikSu pratyekaM SaT SaD yojanazatAnyatikramya SaDyojanazatAyAma viSkambhAH saptanavatyadhikASTAvazayojanazataparikSepA yathoktapramANapadmavaravedikAvanakhaNDamaNDitaparisarA jambUdvIpavedikAtaH SaDyojana zatapramANAntarA azvamukhahastimukhasiMhamukhavyAghramukhanAmAnazcatvAro dvIpAH / eteSAmapyazcamukhAdInAM caturNA dvIpAnAM parato yathAkramaM pUrvottarAdividikSu pratyeka sapta sapta yojanazatAnyatikramya saptayojanazatAyAmaviSkambhAstrayodazAdhikadvAviMzatiyojanazataparirayAH pUrvoktapramANapatravarave. dikAvanakhaNDasamavagUDhA jambUdvIpavedikAtaH saptayojanazatapramANAntarA azvakarNahayakarNAkarNaka prAvaraNanAmAnazcatvAro dviipaaH| tata eteSAmazvakarNAdInAM caturNA dvIpAnAM parato yathAkramaM pUrvotarAdividikSu pratyekamaSTAvaSTau yojanazatAnyatikramyASTayojanazatAyAma viSkambhA ekonatriMzadadhikapaJcaviMzatiyojanazataparikSepA yathoktapramANapadmavaravedikAvanakhaNDamaNDitaparisarA jambUdvIpavedikAto'STayojanazatapramANAntarA ulkAmukhameghamukha vidyunmukhavidyudantAbhidhAnAzcatvAro dvIpAH / tato'mISAmapyulkAmukhAdInAM caturNA dvIpAnAM parato yathAkramaM pUrvocarAdividikSu pratyekaM nava nava yojanazatAnyatikramya navayojanazatAyAmaviSkambhAH paJcacatvAriMzadadhikASTAviMzatiyojanazataparikSepA yathoktapramANapanavaravedikAvanakhaNDamaNDitaparisarA jambUdvIpavedikAto navayojanazatapramANAntarA ghanadantalaSTadantagUDhadantazuddhadantanAmAnazcatvAro dvIpAH / evamete sapta catuSkA himavati parvate catasRSvapi vidikSu jyavasthitAH, sarvasajhapayA'STAviMzatiH / evaM himavattulyavarNapramANe pAhadapamANAyAmaviSkambhAvagAhapuNDarIkahadopazobhite zikhariNyapi lavaNodArNavajalasaMsparzAdArabhya yathoktapramANAntarAzcatasRSu vidikSu vyavasthitA ekohakAdinAmAno'kSuNNApAntarAlAyAma viSkambhA aSTAviMzatisayA dvIpA vaktavyAH, sarvasAmayA SaTpaJcAzadantaradvIpAH / / etadratA manuSyA apyetanAmAna upacArAt, bhavati ca sAsthyAt tadyapadezaH, vA pazcAladezanivAsinaH puruSAH paJcAlA iti / te ca manuSyA bajraRSabhanArAcasaMhaninaH samacatu. rasasaMsAnAH sAMgopAlasundarAH kamaNDalukalazayUpastUpavApIdhvajapatAkAsauvastikayavamatssamaka
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitakhopATIkopetaH [gA rakUrmarabavarakhAlAMzukASTApadADazasupratiSThakamayUrazrIdAmAbhiSekatoraNamedinIjakapivaramavanAdarzapa vaitagajavaSamasiMhacAmararUpamazastottamadvAtriMzallakSaNadharAH khabhAvata eva suramivadanAH pratanuko bamAnamAyAlomAH santoSiNo nirautsukyA mArdavArjavasampannAH satyapi manohAriNi maNikanakamauktikAdau mamatvakAraNe mamatvAminivezarahitAH sarvathA'pagatavairAnubandhA hastyazvakarabhagomahimAdisadbhAve'pi tatparibhogaparAmukhAH pAdavihAriNo jvarAdirogayakSabhUtapizAcAdigrahamAripasanopanipAtavikalAH prsprpressypresskbhaavrhittvaadhmindraaH| teSAM pRSThakaraNDakAni catuHSaSTisAkAni, caturthAtikame cAhAragrahaNam , AhAro'pi ca na zAlyAdidhAnyaniSpannaH kintu pRthivImRtikA kalpadrumANAM puSpaphalAni ca / tathAhi-jAyante khalu tatrApi visasAta evaM zAligodhUmamudgamASAdIni dhAnyAni paraM na tAni manuSyANAmupabhogaM gacchanti, yA tu pRthivI sA. zarkarAto'pyanantaguNamAdhuryA, yazca kalpadrumaphalAnAmAkhAdaH sa cakravartibhojanAdapyaSikaguNaH / yaduktam--- 'tesi NaM bhaMte ! puSphaphalANaM kerisae AsAe pannate ? goyamA ! se jahAnAmae raNo cAuraMtacakavaTTissa kallANe bhoyaNajAe sayasahassaniSphanne vannovavee gaMdhovavee rasovavee phrAsovavee AsAyaNije vissAyaNije dappaNijje mayaNije vihaNije sabiMdiyagAyapalhAyaNijje AsAeNaM panatte, itto itarAe ceva pannate / (jambU0 patra 118-1) tataH pRthivI kalpapAdapapuSpaphalAni ca teSAmAhAraH / tathAbhUtaM cAhAramAhArya prAsAdAdisaMsthAnA ye gRhAkArAH kalpadrumAsteSu yathAsukhamavatiSThante / na ca tatra kSetre daMzamazakayUkAmaskuNamakSikAdayaH zarIropadravakAriNo jantava upajAyante / ye'pi jAyante bhujaganyAprasiMhAdayaste'pi manuSyANAM na bAdhAyai prabhavanti, nApi te parasparaM hiMsyahiMsakabhAve vartante, kSetrAnubhAvato raudrabhAvarahitatvAt / manuSyayugalAni ca paryavasAnasamaye yugalaM prayukte, tat punaryugalamekonAzItidinAni pAlayanti / teSAM zarIrocchyo'STau dhanuHzatAni, palyopamAsakIyamAgapramANamAyuH, stokakaSAyatayA stokapremAnubandhatayA ca te mRtvA divamupasarpanti / maraNaM ca teSAM jRmbhikAkAzakSutAdimAtravyApArapurassare bhavati, na zarIrapIDArambhapurassaramiti / atra gAthA: himagiriniggayapuvAvaradADhA vidisi saMThiyA lavaNe / joyaNatisae gaMtuM, tinni sae vittharA''yAmA // veiyavaNasaMDajuyA, cau aMtaradIva tesi naamaaiN| egoruga 1 AbhAsiya 2, vesANiyanAma 3 naMgUlI 4 // 1 teSAM bhagavan ! puSpaphalAnA kIza AkhAdaH prajJaptaH! gautama ! sa yathAnAmakaH rAjathAturantacakravartinaH kalyANaM bhojanajAtaM zatasahasaniSparNa varNopapetaM gandhopapetaM rasopapetaM spopapetaM bhAkhAdanIyaM vikhAdanIya darpaNIyaM madanIyaM bRMhaNIyaM sarvendriyagAtraprahAdanIyamAkhAdena prAptam , ita iSTataracava praaptH|| 2 himagi rinirgatapUrvAparadADhA vididhi saMsthitA lavaNe / yojanatrizataM galA zrINi zatAni vittraa''yaamaaH|| vedikA banakhaNDayutAbakhAra antaradvIpAsteSAM nAmAni / ekorukaH 1 AmAsikaH 2 vaiSANikanAmA 3 nAmoliH 4 /
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / esi paramo caupaNachasattaaDanavayajoyaNasaesu / ' hayakanA 5 gayakannA 6, gokanA 7 sakkulIkamA 8 // AyaMsaga 9 miMDhamuhA10,aomuhA11gomuhA12caura dIvA / assamuhA 13 hatthimuhA14, siMhamuhA 15 taha ya vagdhamuhA 16 // tatto ya assakannA 17, hasthi 18 akannA ya 19 kanapAvaraNA 20 / ukAmuha 21 mehamuhA 22, vijjumuhA 23 vijudaMtA ya 24 / / ghaNadaMta25 laTTadaMtA 26, nigUDhadaMtA ya 27 suddhadaMtA ya 28 / iya siharimmi vi sele, aTThAvIsaMtaraddIvA / / ubhaye'pi militAH SaTpaJcAzatsaGkhyAH / aiesu jugaladhammI, dhaNusaya aTTasiyA paramarUvA / pallaasakhijjAU, guNasIdiNa'vaccapAlaNayA // causaTThIpiTTikaraMDamaMDiyaMgA cautthabhoI ya / kappatarupUriyAsA, suragaigAmI taNukasAyA // zeSaM sUtraM spaSTam // kAlao NaM ujjumaI jahanneNaM paliovamassa asaMkhijjaimAgaM, ukkoseNa vi paliovamassa asaMkhijahabhAgaM tIyaM aNAgayaM ca kAlaM jANai pAsai / taM ceva viulamaI abmahiyatarAgaM jANai pAsai / (nandI patra 108-2) jItakalpabhASye'pyuktam kAlao ujumaI u, jahannaukkosae vi paliyassa / bhAgamasaMkhijaimaM, atIya aimse va kAladuge / jANai pAsai te U, maNijamANe u sannijIvANaM / te ceva ya viulamaI, vitimirasuddhe u jANei // (gA0 82-83) bhAvatastu tatparyAyAzcintanAnuguNapariNatirUpA RjumateviSaya iti / cintanIyaM tu mUrtama 1 eSAM paratazcatuHpaJcaSaTsaptATanaSakayojanazateSu / hayakarNaH 5 gajakarNaH 6 gokarNaH 7 zaSkulIkarNaH 8 // AdarzamukhaemeNr3hamukhau10 ayomukhaH 11 gomukhaH 12 catvAro dvIpAH / azvamukhaH 13 hastimukhaH 14 siMhamukhaH 15 tathA ca vyAghramukhaH 16 // tatazcAzvakarNaH 17 hastikarNA 18'karNI ca 19 karNaprAvaraNaH 20 / ulkAmukhaH 21 meghamukhaH 23 vidyunmukhaH 23 vidyuddantazca 24 // ghanadantaH 25 laSTadantaH 26 nigUDhadantazca 27 zuddhadantazca 28 / iti vikhariNyapi zaile'STAviMzatirantaradvIpAH / 2 eteSu yugaladharmANo dhanuHzatAnyathocchritAH paramarUpAH / palyAsaGkhyeyAyuSa ekonAzItidinApatyapAlanakAH // catuHSaSTipRSThakaraNDakamaNDitAGgAzcaturthabhojinazca / kalpatarupUritAzAH surgtigaaminstnukssaayaaH|| 3 kAlata Rjamatirjaghanyena palyopamasyAsayayabhAgam , utkarSaNApi palyopamasyAsajayeyabhAgamatItamanAgataM ca kAlaM bAnAti pazyati / tadeva vipulamatirabhyadhikatara jAnAti pazyati // 4kAlata Rjumatitu jaghanyata utkarato'pi palyasya / bhAgamasa yeyamatIte eSyati vA kAladvike // jAnAti pazyati tAMstu manyamAnAMstu saMzijIvAnAm / tAneva ca vipulamativitimirazuddhAMtu jAnAti pa ka ka sa ga gha0 ru0 // ka04
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitakhopATIkopetaH gAmA mUrta vA trikAlagocaramapi bAbamarthamanumAnAdavaiti, "jANai bajme'NumANAo" (vize0 gA. 814) iti vacanAt / yata etatpariNatAnyetAni manodravyANi ityetadanyathAnupapateramuko'rtho'nena cintita iti lekhAkSaradarzanAt taduktArthamiva pratyakSaM manodravyadarzanAcintyamarthamanumimIte / sa caiSa vAyAbhyantararUpo dvividho'pi viSayaH sphuTatarabahutaravizeSAdhyAsitatvena vipulamatevimalataro'vaseya iti / nirUpitaM manaHparyAyajJAnam / / ___ atha kevalajJAnaM vyAcikhyAsurAha-"kevalamigavihANaM" ti 'kevalaM' kevalajJAnam 'ekavidhAnam' ekaviSam , prathamata eva sarvadravyakSetrakAlabhAvaprAhakatvAditi bhAva iti // 8 // amihitaM kevalajJAnaM tadabhidhAne ca vyAkhyAtAni paJcApi jJAnAni / idAnImeteSAmAvaraNamAha esiM jaM AvaraNaM, paDu vya cakkhussa taM tayAvaraNaM / daMsaNacau paNanidA, vittisamaMdasaNAvaraNaM // 9 // 'eSAM matijJAnAdInAM paJcAnAM jJAnAnAM yad 'AvaraNam' AcchAdakam , 'paTa iva' sUtrAdiniSpanazATaka iva 'cakSuSaH' locanasya, tat teSAM matijJAnAdInAmAvaraNaM tadAvaraNamucyate / idamatra hRdayamyathA ghanaghanataraghanatamena paTenAvRtaM sat nirmalamapi cakSurmandamandataramandatamadarzanaM bhavati, tathA jJAnAvaraNena karmaNA ghanaghanatarapanatamenAvRto'yaM jIvaH zAradazazaparakaranikaranirmalataro'pi mandamandataramandatamajJAno bhavati, tena paTopamaM jJAnAvaraNaM krmocyte| tatrAvaraNasya sAmAnyata ekarUpatve'pi yat pUrvoktAnekabhedabhinnasa matijJAnasyAnekabhedamevA''varaNakhabhAvaM karma tad matijJAnAvaraNamekagrahaNena gRhyate cakSuSaH paTalamiva 1 / tathA pUrvAbhihitabhedasandohasya zrutajJAnasya yad AvaraNakhabhAvaM karma tat zrutajJAnAvaraNam 2 / tathA prAkprapazcitamedakadambakasyAvadhijJAnasya yad AvaraNakhabhAvaM karma tad avadhijJAnAvaraNam 3 / tathA prAganitimedadvayasya manaHparyAyajJAnasya yad AvaraNakhabhAvaM karma tad manaHparyAyajJAnAvaraNam / tathA pUrvaprarUpitakharUpasya kevalajJAnasya yad AvaraNakhamAvaM karma tat kevalajJAnAvaraNam 5 / uktaM ca bRhatkarmavipAke serauggayasasinimmalatarassa jIvassa chAyaNaM jamiha / nANAvaraNaM kammaM, paDovamaM hoi evaM tu // jaha nimmalA vi cakkhU , paDeNa keNAvi chAIyA sNtii| maMdaM maMdatarAgaM, picchai sA nimmalA jaha vi|| teha mahasuyanANAvaraNa avahimaNakevalANa AvaraNaM / jIvaM nimmalarUvaM, Avarai imehiM meehiM // (gA0 10-12) tadevametAni paJcAvaraNAnyuttaraprakRtayaH, taniSpannaM tu sAmAnyena jJAnAvaraNaM mUlaprakRtiH / 1jAnAti bAhyAnanumAnAt // 2 zaradudgatazazinirmalatarasya jIvasya cchAdanaM yadiha / jJAnAvara karma paTopamaM bhavati evaM tu // yathA nirmalamapi cakSuH paTena kenApi cchAditaM sat / mandaM mandatarapha prekSate tad nirmalaM yadyapi / / tathA bhavibhutajJAnAvaraNamavadhimanAkevalAnAmAvaraNam / jIvaM nirmalarUpamAraNotyemi bhedH| 3 "taha mAmuyanAzANa ohIyaNakevalANa AvaraNaM / " iti brhskrmvipaake|
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5-10] karmavipAkanAmA prathamaH karmaprandhaH / pavAzulIpacakaniSpakSo muSTiH, mUlatvapatrazAkhAdisamudayaniSpano vA vRkSaH, dhRtaguDakaNikAdiniSpano vA modaka iti / evamuttaratrApi bhAvanIyam / vyAkhyAtaM paJcavidha jJAnAvaraNaM krm| idAnIM navaviSaM darzanAvaraNaM karma vyAkhyAnayanAha-"dasaNacau paNanidA vitisamaM dasaNAvaraNaM" ti / iha mImo bhImasena iti nyAyAt padaikadeze padasamudAyopacArAdvA "dasaNacau" iti zabdena darzanAvaraNacatuSkaM gRpate / tatra dRSTidarzanam , dRzyate-paricchidyate sAmAnyarUpaM vastvaneneti vA darzanam , tasyAvaraNAni-AcchAdanAni darzanAvaraNAni teSAM catuSkaM darzanAvaraNacatuSkam / tathA "paNanidda" ti drAMka kutsitagatI, nitarAM drAti-kutsitatvamavi. spaSTatvaM gacchati caitanyaM yAsu tA nidrA, "midAdayaH" (si0 5-3-108) iti aGpratyayaH, 'paJca' iti paJcasAyAH-nidrA1nidrAnidrArapracalA3pracalAmacalAestyAnapirUpA nidrAH paJcanidrA nidrApaJcakam / tato darzanAvaraNacatuSkaM nidrApaJcakamiti navadhA darzanAvaraNaM bhavati / kiMviziSTam ! ityAha -"vittisamaM" ti vetriNA pratIhAreNa samaM-tulyaM vetrisamam / yathA rAjAnaM draSTukAmasyApyanabhipretasya lokasya vetriNA skhalitasya rAjJo darzanaM nopajAyate, tathA darzanakhabhAvasyApyAtmano yenA''vRtasya stambhakumbhAmbhoruhAdipadArthasArthapa na darzanamupajAyate tad vetrisamaM darzanAvaraNam / uktaM ca dasaNasIle jIve, daMsaNaghAyaM karei jaM kammaM / taM paDihArasamANaM, dasaNavaraNaM bhave kammaM // jaha rano paDihAro, aNabhippeyassa so u logassa / ranno tahi darisAvaM, na dei daI pi kAmassa / / jaha rAyA taha jIvo, paDihArasamaM tu daMsaNAvaraNaM / teNiha vibaMdhaeNaM, na pecchae so ghaDAIyaM // (bRhatkarmavi0 gA0 19-21) // 9 // atha darzanAvaraNacatuSkaM vyAcikhyAsurAha cakkhUdihiacakkhUsesiMdiyaohikevalehiM ca / daMsaNamiha sAmannaM, tassAvaraNaM tayaM cauhA // 10 // iha cakSuHzabdena dRSTigate, acakSuHzabdena "sesidiya" ti cakSurvarjazeSendriyANi gRpante, tatazcakSuzca acakSuzca avadhizva kevalaM ca cakSuracakSuravadhikevalAni taiH cakSuracakSuravadhike. balaiH / cazabdaH "acakkhUseseMdiya" ityatra manasaH saMsUcakaH / darzanam iha' prabacane 'sAmAnya sAmAnyopayoga ucyate, yaduktam jaM sAmanaggahanaM, bhAvANaM neva kaDa AgAraM / avisesiUNa atthe, dasaNamiya vuccae samae // (vR0 dravyasaM0 gA013) 1darzanazIle jIve darzanaghAtaM karoti yat karma / tat pratihArasamAnaM darzanAvaraNaM bhavetkarma // yathA rAma pratihAro'nabhipretasya sa tu lokasya / rAjJastatra darzanaM na dadAti baTumapi kAmasya // yathA rAjA tathA jIvA pravihArasamaM tu darzanAvaraNam / teneha vivandhakena na prekSate sa ghaTAdikam // 2 yat sAmAnyapahanaM bhAvAnAM naiva kalAkAram / bhavizeSAmilArthAn darzanamityucyate samaye /
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [" gAyI 'tasyAvaraNaM' darzanAvaraNam, tat caturSA bhavati cakSurdarzanAbaraNam 1 acakSurdarzanAvaraNam 2 avadhidarzanAvaraNam 3 kevaladarzanAvaraNam 4 iti gAthAkSarArthaH / bhAvArthastvayam - iha cakSurdarzanaM nAma yat cakSuSA rUpasAmAnyagrahaNaM tasyAvaraNaM cakSurdarzanAvaraNaM cakSuH sAmAnyopayogAvaraNamiti yAvat 1 / acakSuSA cakSurvarjazeSendriyacatuSTayena manasA ca yad darzanaM svasvaviSayasAmAnyaparicchedocakSurdarzanaM tasyAvaraNamacakSurdarzanAvaraNam 2 / avadhinA rUpidravyamaryAdayA darzanaM sAmAnyArthagraha - NamavadhidarzanaM tasyAvaraNamavadhidarzanAvaraNam 3 / kevalena sampUrNavastutattvamAhakaboSavizeSarUpeNa yad darzanaM vastusAmAnyAMzagrahaNaM tat kevaladarzanaM tasyAvaraNaM kevaladarzanAvaraNaM 4 | atrAha - nanu yathA'vadhidarzanAvaraNaM karmocyate tathA manaH paryAyajJAnasyApi darzanAvaraNaM karma kimiti nocyate ?, ucyate manaHparyAyajJAnaM tathAvidhakSayopazamapATavAt sarvadA vizeSAneva gRhadutpadyate, na sAmAnyam, atastaddarzanAbhAvAttadAvaraNaM karmApi na bhavati / atra ca cakSurdarzanAvaraNodaye ekadvitrIndriyANAM mUlata eva cakSurna bhavati, catuHpaJcendriyANAM tu bhUtamapi cakSustathAvidhe tadudaye vinazyati timirAdinA vA'spaSTaM bhavati / cakSurvarjazeSendriyamanasAM punaryathAsambhavamabhavanamaspaSTabhavanaM vA'cakSurdarzanAvaraNodayAditi // 10 // abhihitaM darzanAvaraNacatuSkam, samprati nidrApaJcakamabhiSitsurAha-- suhapaDivohA niddA 1, niddAniddA 2 ya dukkhapaDibohA / payalA 3 ThiovaviTThassa payalapayalA 4 u caMkamao // 11 // sukhena-akRcchreNa nakhacchoTikAmAtreNApi pratibodha: - jAgaraNaM svapnuryasyAM svApAvasthAyAM sA sukhapratibodhA nidrA, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi kAraNe kAryopacArAt nidretyucyate 1 / nidrAto'tizAyinI nidrA nidrAnidrA, mayUravyaMsakAditvAnmadhyapadalopI samAsaH, 'ca' samuccaye, duHkhena - kaSTena bahubhirgholanAprakArairatyarthamasphuTa tarI bhUta caitanyatvena svaptaH pratibodho yasyAM sA duHkhapratibodhA, ata eva sukhapratibodhanidrApekSayA'syA atizAyinItvam, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi nidrAnidrA 2 / pracalati vighUrNate yasyAM svApAvasthAyAM prANI sA pracalA, sA ca sthitasyordhvasthAnena upaviSTasya - AsInasyaM bhavati, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi pracalA 3 / pracalAto'tizAyinI pracalA pracalApracalA, iyaM 'tu:' punararthe 'caGkramataH ' caGkramaNamapi kurvato jantorupatiSThate, ataH sthAnasthita khaptaprabhavapracalAmapekSyA 'tizAyinItvamasyAH, tadvipAkavekhA karmaprakRtirapi pracalApracalA 4 | sUtre ca "payalapayalA" iti hakhatvaM " dIrghakhau mitho vRttau " ( si0 8 - 1 - 4 ) iti sUtreNa / iti // 11 // I diNaciMtiyatthakaraNI, thINaddhI 5 addhacakiaddhabalA / mahulittabaggadhArAlihaNaM va duhA u veyaNiyaM // 12 // 4 styAnA - bahutvena saGghAtamApannA gRddhi: - abhikAGkSA jAgradavasthAdhyavasitArthasAdhanaviSayA svApAvasthAyAM sA styAnagRddhiH / " gauNAdayaH " ( si0 8-2-174 ) iti prAkRtasUtreNa 1 'namacakSurda ka0 kha0 ga0 gha0 Ga0 // 2 syApi bhadeg ga0 //
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11-13) karmavipAkanAmA prathamaH krmprndhH| 29 "pINaddhI" iti nipAtyate / asyAM hi jAmadavasvAdhyavasitamarthamutvAya sAdhayati / zrUyate betavAgame kathAnakam - kacit pradeze ko'pi kSullako dviradena divA skhalIkRtaH styAnacudaye. vartamAnakhamineva dvirade baddhAbhinivezo rajanyAmusthAya tadantayugalamutpAvya khopAzrayadvAre visvA punaH sutavAn ityaadi| imAM ca vyutpattimAzrityAha-"diNaciMtiyasthakaraNI thINaddhI" iti dine-divase cintisamupalakSaNatvAbhizAyAmapi cintitam-adhyavasitamartha karoti-sAdhayati nidrAnidrAvatoramedopacArAdinacintitArthakaraNI, "ramyAdibhyaH" (si05-3-126) kartaryanadpratyayaH / yahA styAnA-piNDImUtA RddhiH-AtmazaktirasyAmiti styAnaliH, etatsadbhAve hi prathamasaMhananasya kezavArdhabalasadRzI zaktiH / enAM ca vyutpattimAzrityAha-"addhacakipaddhabala" ti arthavakriNaH-vAsudevasya balApekSayA ardha balaM-sthAma yasyA udaye jantorbhavati sA'cayardhabalA, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi thINaddhIti 5 / atra cakSurdarzanAvaraNAdicatuSkaM mUlata eva darzanalabdhimupahanti, nidrApaJcakaM tu prAptAyA darzanalabdherupaghAtakRt / Aha ca gandhahastI nidrAdayaH samadhigatAyA eva darzanalabdherupadhAte vartante, darzanAvaraNacatuSTayaM tUdgamoccheditvAt samUlaghAtaM hanti darzanalabdhimiti (tattvArtha a08 sU. 8 siddha0 ttiikaa)| ___ abhihitaM dvitIyaM navavidhaM darzanAvaraNam / sAmprataM tRtIyaM karma vecaM vedanIyAparaparyAyaM vyAcikhyAsurAha-"mahulita" ityAdi / madhunA-madhurarasena liptA-kharaNTitA khaDgasya-karavAlasya dhArA-tIkSNAgrarUpA tasyA jiyA lehanamiva-AkhAdanasadRzaM dviSaiva' dviprakArameva sAtAsAtabhedAt , tuzabda evakArArthaH, 'vedanIya' vedhaM karma bhavati / iha ca madhulehanasannibhaM sAtavedanIyam , khAdhArAcchedanasamamasAtavedanIyam / uktaM ca mehuAsAgaNasariso, sAyAveyassa hoi hu vibaago| jaM asiNA tahi chijjai, so u vivAgo asAyassa / / (vR0 karmavi0 gA0 29) // 12 // atha gaticatuSTaye sAtAsAtakharUpamAha osannaM suramaNue, sAyamasAyaM tu tiriyanaraesu / maja va mohaNIyaM, duvihaM dNsnncrnnmohaa||13|| osannazabdo dezIvacano bAhulyavAcakaH, yathA-"osanaM devA sAyaM veyaNaM veyaMti / " tatra 'mosana' bAhulyena prAyeNetyarthaH, surAzva-devA manujAzca-manuSyAH suramanujaM samAhAradvandvaH, tasmin suramanuje sureSu manujeSvityarthaH 'sAtaM' sAtavedanIyaM bhavati / osannagrahaNAt cyavanakAle'nyadA'pi surANAmasAtodayo'pyasti, cArakanirodhavadhavandhanazItAtapAdimirmanujAnAmaka sAtamiti / narakamavAH prANino'pyupacArAt narakAH, tatastiryaJcazca narakAzca tiryamarakAneSu 1degsamAnama kha0 ga0 0 // 2 madhvAkhAdanasadRzaH sAtavedyasya bhavati khaDa vipAkaH / yadasinA tatra siyate satu vipAko'sAtasa // 3 hu kh0m0|| 4 bAhuspena devAH sAtaM vedanaM vedavanti /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitakhopATIkopataH gAyA tirmanu narakeSvityarthaH, osanazabdasehApi sambandhAdasAtam, 'tuH punara vyavahitasamba dhadha, sa caivaM yojyate--tiryamarakeSu punarasAtaM prAyo bhavati / bhosanagrahaNAt kepAvit mahastituraGgAdInI tirazcAM nArakANAmapi jinajanmakalyANakAdiSu sAtamapyastIti / uktaM dvividhaM vedanIyaM tRtIyaM karma / idAnImaSTAviMzatividhaM mohanIyaM caturtha karmAbhiSitsurAha-"majaM va mohaNIyaM" ityAdi / 'mamamiva' madirAsahazaM mohayatIti mohanIyaM karma / "pravacanIyAdayaH" (si0 5.1-8) iti kartaryanIyapratyayaH / yathA hi madyapAnamUDhaH prANI sadasadvivekavikalo bhavati, tathA mohanIyenApi karmaNA mUDho jantuH sadasadvivekavikalo bhavatIti / taca dvividha' dvimedam, katham ityAha-"dasaNacaraNamoha"ti darzanamohAcaraNamohAdityarthaH / tatra dRSTidarzanaM yathAvasthitavastuparicchedastad mohayatIti "karmaNo'N" (si0 5-1-72) ityaNapatyaye darzanamoham / caranti-paramapadaM gacchanti jIvA aneneti caraNaM cAritraM tad mohayatIti caraNamohamiti / / 13 / / atha darzanamohaM vyAkhyAnayanAha dasaNamohaM tivihaM, sammaM mIsaM taheva micchttN| suddhaM addhavisuddhaM, avisuddhaM taM havA kmso||14|| darzanamohaM pUrvoktazabdArtha 'trividhaM triprakAraM bhavati / "samma"ti samyaktvaM 'mizra' samyammithyAtvaM tathaiva mithyAtvam / etadeva svarUpata Aha-zuddhamavizuddhamavizuddhaM tad bhavati 'kramazaH' krameNeti / ayamatrArtha:-mithyAtvapugalakadambakaM madanakodravanyAyena zoSitaM sad vikArAjanakatvena zuddhaM samyaktvaM bhavati, tadeva kiJcidvikArajanakatvenArdhavizuddha mizram , tadeva sarvathApyavizuddhaM mithyAtvamiti / uktaM catapatheha pradIpasya, khacchAmapaTalaiham / na karotyAvRti kAzcidevametadrucerapi / / ekapulI dvipujhI ca, tripulI vA nanu kramAt / darzanyubhayavAMzcaiva, mithyAvRSTiH prakIrtitaH // atrAha-samyaktvaM kathaM darzanamohanIyaM syAt ?, na hi tad darzanaM mohayati, tasyaiva darzanatvAt , ucyate-mithyAtvapakRtitvenAticArasambhavAd aupazamikAdimohatvAca darzanamohanIyamiti // 14 // ityuktaM sopatasividhaM darzanamoham / sampratyetadeva vyAcikhyAsuH prathama samyaktvakharUpamAha jiyajiypunpaavaa''svsNvrbNdhmukkhnijrnnaa| jeNaM sahahaha tayaM, sammaM vahagAibahubheyaM // 15 // jIvazca ajIvazca puNyaM ca pApaM ca Avazca saMvarazca bandhazca mokSazca nirjaraNaM ca nirjarA, etAni nava tattvAni 'yena' karmaNA 'zraddadhAti' pratyeti tat samyaktvamucyate / tatra nava tattvAnyamUni jIvA1'jIvA 2 punaM3, pAvA''sava 5 saMvaro 6 ya nijaraNA / nAM nAraka0 kha0 ga0 0 0 // 2 jIvAjIvo puNyaM pApamAzravaH saMvaraNa nirjaraNA / banyo mokSaya tathA nava tattvAni bhavanti iti yAni // 1 // ekavidhadvividhatrividhAcaturka paJcavidhaSavidhA jiivaa||
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmavipAkanAmA prathamaH krmnyH| baMgho 8 mubaloya tahA, nava tacA huMti iya neyA // 1 // egavihaduvihativihA, cauhA paMcavihachabihA jIvA / ceyaNapatasaiyarehiM 2, veya3gaIzkaraNa5kAehiM // 2 // egidiya suhumiyarA, viticusniiasnipNciNdii| apajattA pajacA, caudasabheyA ahava jIvA // 3 // paNa thAvara muhumiyarA, pricvnnsl'snivigltigN| iya solasa apajattA, pajatA jIva bacIsA || // dhammA'dhammA''gAsA, ya davadesappaesao tivihA / gaiThANa'vagAhaguNA, kAlo ya arUviNo dasahA // 5 // khaMdhA desa paesA, paramANU puggalA cauha ruuvii| jIvaM viNA aceyaNa, akiriyA sabagaya vomaM // 6 // kAlo mANusaloe, jiyadhammA'dhamma loyaparimANA / sabe davaM iTA, kAla viNA asthikAyA ya // 7 // dhammA'dhammA''gAsA, kAlo pariNAmie ihaM bhAve / udayapariNAmie puggalA u sasu puNa jIvA // 8 // jIvAjIvatattve // tirinarasurAu ucaM, sAyaM parapAyaAyavujjoyaM / jiNaUsAsanimANaM, paNidivairusamacauraMsaM // 9 // tasadasa cauvannAI, suramaNuduga paMcataNu uvNgtigN|| agurulahu padamakhagaI, bAyAlA punpgiio|| 10 // puNyatattvam // nANaMtarAya paNa paNa, nava bIe niyaasAyamicchataM / thAvaradasa narayatigaM, kasAyapaNavIsa tiriyadugaM // 11 // caujAI uvaghAyaM, apaDhamasaMghayaNakhagaise tthaannaa| banAiamumacauro, bAsII pAvapagaDIo // 12 // pApatattvam / / cetanatrasetarairvedagatikaraNakAyaiH // 3 // ekendriyAH sUsmetarA dvitricatuHsaMzyasahipazcindriyAH / aparyAptAH paryAptAbaturdazamedA apanA jIvAH // 3 // paJca sthAvarAH sUkmetarAH pratyekavanasaMsyasazivikalatrikam / iti SoDazAparyAptAH paryAptA jIvA dvAtriMzat // 4||dhrmaadhrmaakaasaath dravyadevapradezatavividhAH / gatisthAnAvakAzaguNAH kAlathArUpiNo dazadhA // 5 // kanyA dezAH pradezAH paramANavA pulAcaturdhA rUpiNaH / jIvaM vinA'ce. tanA bhakriyAH sarvagataM vyoma // 6 // kAlo manuSyaloke jIvadharmA'dharmA lokaparimANAH / sarvANi pratyANIdhani kAlaM vinA'stikAyAba // // dharmA'dharmA'kAzAH kAlaH pAriNAbhike iha bhAve / udayapAriNAmike pulAva sarveSu punarjIvAH // 8 // virmaparasurAyurujaiH (gotra) sAtaM parAdhAtA''tapoyotam / jinocAvanirmANa, po. nidrayavarSabhacaturasam ||||sdshkN calAro varNAdayaH suramanuSyadikaM paba tanava upAzatrikam / bhagurulA prathamakhagatiIicakhAriMzatpuNyaprakRtayaH ||10||shaanaantraayaaH paca paca nava dvitIye nIcAsAtamibhyAlam / khAparadA narakatrikaM kaSAyapazcaviMzatikhiyedikam // 1 // cataso jAtaya upapAtamaprathamasaMhananasamAvisAmAni / varNAyazubhacatuSka zItiH paapprkRtyH|| 12 // .
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasariviracitasopATIkopevA gAmA 'iMdiya kasAya avaya, kiriyA paNa caura paMca paNavIsA / jogatigaM vAyAlA, AsavameyA imA kiriyA // 13 // kAya 1 ahigaraNIyAra, pAusiyA 3 pAritAvaNI kiriyA / pANaivAyA5''raMmiyada, parigahiyA 7 mAyavatI ya 8 // 1 // micchAdasaNaktI 9, appacakkhANa 10 diTTi 11 puTThI ya12 / pADuzciya 13 sAmaMtovaNIya 14 nesatthi 15 sAhatyI 16 // 15 // ANavaNi 17 viyAraNiyA 18, aNabhogA 19 aNavakaMkhapacayA 20 / annApaoga 21 samudANa22, pija23dose24riyAvahiyA25 // 16 // Azravatattvam // bhAvaNa caraNa parIsaha, samiI jaidhamma gutti bArasa u| paMca duvIsA paNa dasa, tiya saMvarameya sagavannA // 17 // saMvaratattvam / / bArasavihaM tavo nijarA u ahavA akAmasakkAmA / payaiThiIaNubhAgappaesabheyA cauha baMdho // 18 // nirjarAbandhatattve // saMtapayaparUvaNayA1, davapamANaM ca 2 khitta 3 phusaNA ya 4 / kAlo 5 aMtara 6 bhAgA 7, bhAva 8'ppabahU 9 navaha mukkho // 19 // jiNa 1ajiNaratityatitthA4, gih5annsliNg7thiittnr9npuNsaa10| patteya 11saMyabuddhA12, vi buddhabohi 1314'NikA y15||20|| __ iti mokSatattvam // ityuktaM sopato navatattvakharUpam , vistaratastu zrIdharmaranaTIkAto'vaseyam / tadevaM yena karmaNA'mUni nava tattvAni zraddadhAti tat samyaktvam, kiMviziSTaM ! "khaiyAibahumeyaM" ti kSAyikamAdau yeSAM te kSAyikAdayaH, kSAyikAdayo bahavo bhedAH prakArA yasya tat kSAyikAdibahubhedam / ihAdizabdAvedakaupazamikasAsvAdanakSAyopazamikagrahaNam / etayAkhyAnagAthA-- indriyANi karAyAH agratAni kriyAH paJca cakhAraH paJca pnycviNshtiH| yogatrikadvAcavAriMzadAzravamedA imaaHkriyaaH||13|| kAyikyadhikaraNikI prAdeSikI pAritApanikI kriyA / prANAtipAtikyArambhikI pAripahikI mAyApratyAyikI ca // 14 // mithyAdarzanapratyAyikI apratyAkhyAnikI dRSTikI spRSTikI ca / prAvisakI sAmantopanipAtikI naiHzakhikI khAstikI // 15 // AnayanikI vidAraNikA'nAbhogikI anavakAzapratyagikI / vanyaprAyogikI samudAnikI premikI dveSikI aiyopaSikI // 16 // bhAvanAH caraNAni parISahAH samitayaH yatidharmAH guptayaH dvAdaza tu / pazca dvAviMzatiH paJca daza trikaM saMvaramedAH saptapaJcAzat // 17 // dvAdaza vidha tapo nirjarA tu athavA akAmasakAmA / prakRtisthitianubhAgapradezamedAcaturdhA bandhaH // 10 // satpadaprakapaNatA nyapramANaM ca kSetraM sparzanA ca / kAlo'ntarabhAgI bhAvAlpabahutve navadhA mokSaH // 19 // jinAjinatIrthAvIrSA grahAmmaskhaliMganInaranapuMsakAH / pratyekakhayaMbuddhA api yuddhamoSitakAneke (siddhAH) ca // 2 //
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ _____33 karmavipAkalAmA prathamaH krmgrnthH| khINe saNamohe, tivihammi vi khAiyaM bhave samma / veyagamiha soiyacaramillayapuggalaggArsa // (dharmasaM0 801) uvasamaseDhigayassa u, hoi hu uvasAmiyaM tu sammataM / jo vA akayatipuMjo, akhaviyamiccho lahai sammaM // uvasamasammattAo, cayao micchaM apAvamANassa / sAsAyaNasammattaM, tayaMtarAlammi chAbaliyaM // micchattaM jamuinnaM, taM khINaM aNuiyaM ca uvasaMtaM / mIsIbhAvapariNayaM, veijaMtaM khaovasamaM / / (vize0 A0 gA0 529-31-32) iti // 15 // uktaM samyaktvam / atha mizramAha mIsA na rAgadoso, jiNadhamme aMtamuha jahA anne / nAliyaradIvamaNuNo, micchaM jiNadhammavivarIyaM // 13 // 'mizrAt' mizrodayAda jIvasya 'jinadharme jinadharmasyopari na rAgaH-matidaurbalyAdinA ekAntanizcayAtmakazraddhAnarUpaH prItivizeSaH, na ca dveSaH-ekAntavipratipattipariNAmopajAtanindAtmako'prItirUpaH / mizrodayazca "aMtamuhu" ti 'antarmuhUrta' bhinnamuhUrtakAlaM yAvad bhavatItyarthaH / atha kathaM mizrodayAjinadharme na rAgo na dveSaH ? ityAzakya dRSTAntamAha-"jahA anne" ityAdi / 'yathA' ityudAharaNopanyAse 'anne' kUrAdyodane 'nAlikeradvIpamanujasya' nAlikeradvIpavAsipuruSasya na rAgo na ca dveSo'dRSTA'zrutatvena / uktaM ca bRhacchatakabRhacca - ___ jahA nAlikeradIvavAsissa aichuhAiyassa vi purusassa ittha oyaNAie aNegavihe vi Dhoie tassa AhArassa uvariM na ruI na ya niMdA, jeNa kAraNeNa so oyaNAio AhAro na kayAi diTTho nAvi suo / evaM sammAmicchaddihissa vi jIvAipayatthANaM uvariM na ruI na ya niMdA // ityaadi| uktaM mitham / samprati mithyAtvamAha-"micchaM jiNaghammavivarIyaM" ti / "micchaM" ti mithyAtvaM jinadharmAda viparItaM-viparyastaM jJeyamiti zeSaH / atrAyamAzayaH-rAgadveSamohAdikalasAhite'deve'pi devabuddhiH, "dharmajJo dharmakartA ca, sadA dharmaparAyaNaH / sattvAnAM dharmazAstrArthadezako gururucyate // " 1 kSINe darzanamohe trividhe'pi kSAyikaM bhavetsamyaktvam / vedakamiha sarvoditacaramapudalaprAsam // upazamanneNigatasya tu bhavati ca bhopazamikaM tu samyaktvam / yo vA'kRtatripujo'kSapitamithyAtvo labhate samyakkham // upazamasamyaktvAcyavamAnasya mithyAkhamaprApnuvataH / sAsvAdanasamyaktvaM tadantarAle ssddaavlikm|| mithyAtvaM yadudIrNa tatkSINamanuditaM copazAntam / mizrIbhAvapariNataM vedyamAnaM kSAyopazamikam // 2 uksAmagaseDhigayassa hoi uva' iti bhASye // 3 yathA nAlikeradvIpavAsino'tikSudhAditasyApi puruSasyahodanAdike'nekavidhe'pi Dhokite tasyAhArasyopari na rucirna ca nindA, yena kAraNena sa modanAdika AhAro na kadAvi sTo nApi zrutaH / evaM samyagmithyAdRSTerapi jIvAdipadArthAnAmupari na rucirna ca nindA // ka.5
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [ gAthA ityAdipratipAditagurulakSaNavilakSaNe'gurAvapi gurubuddhiH, saMyamasUnRtazaucabrahmasatyAdi (brahmAkiJcanyAdi) kharUpadharmapratipakSe'dharme'pi dharmabuddhiriti mithyAtvam // 16 // uktaM mithyAtvam, tadbhaNane cAbhihitaM trividhamapi darzanamohanIyam / idAnIM cAritramohanIyamabhidhitsurAhasolasa kasAya nava nokasAya duvihaM caritamohaNiyaM / aNa appacakkhANA, pacakkhANA ya saMjalaNA // 17 // 'dvividhaM ' dvibhedaM cAritramohanIyaM bhavati, tadyathA - "solasa kasAya" ti kapyante - hiMsyante parasparamasmin prANina iti kaSaH - saMsAraH, kaSamayante - gacchantyebhirjantava iti kaSAyAH / yadvA kaSasyA''yaH - lAbho yebhyaste kaSAyAH krodhamAnamAyAlobhAH / tatra krodho'kSAntipariNatirUpaH, mAno jAtyAdisamuttho'haGkAraH, mAyA paravaJcanAdyAtmikA, lobho'santoSAtmako gRddhipariNAmaH / tataH SoDazasaGkhyAH kaSAyAH kaSAyamohanIyamucyate / vibhaktilopazca prAkRtatvAt, evamuttaratrApi / "nava nokasAya" tti kaSAyaiH sahacarA nokaSAyAH, te ca nava -- hAsyAdayaH SaT yo vedAH / atra nozabdaH sAhacaryavAcI / eSAM hi kevalAnAM na prAdhAnyamasti, kintu kaSAyai - ranantAnubandhyAdibhiH sahodayaM yAnti, tadvipAkasadRzameva vipAkaM darzayanti, budhagrahavadanyasaMsargamanuvartante iti bhAvaH / kaSAyoddIpanAdvA nokaSAyAH / uktaM ca kaSAyasahavartitvAt, kaSAyapreraNAdapi / hAsyAdinavakasyoktA, nokaSAyakaSAyatA // 34 tato navasaGkhyA nokaSAyA nokaSAyamohanIyamucyate / atha "yathoddezaM nirdezaH " iti nyAyAt prathamaM kaSAyamohanIyaM vyAkhyAnayannAha - "aNa appaccakkhANA" ityAdi / " aNa" tti anantAnubandhinaH / tatrAnantaM saMsAramanubadhnantItyevaMzIlA anantAnubandhinaH / yadavAciyasmAdanantaM saMsAramanubadhrdhnanti dehinAm / tato'nantAnubandhIti, saMjJA''dyeSu nivezitA || te catvAraH krodhamAnamAyAlobhAH / yadyapi caiteSAM zeSakaSAyodayarahitAnAmudayo nAsti, tathApyavazyamanantasaMsAramaulakAraNamidhyAtvodayA kSepakatvAdeSAmevAnantAnubandhitvavyapadezaH / zeSakaSAyA hi nAvazyaM mithyAtvodayamAkSipanti, atasteSAmudayayaugapadye satyapi nAyaM vyapadeza ityasAdhAraNameteSAmevaitannAmeti / tathA na vedyate khalpamapi pratyAkhyAnaM yeSAmudayAdato'pratyAkhyAnAH / yadabhANi -- nAlpamapyutsahedyeSAM pratyAkhyAnamihodayAt / apratyAkhyAna saMjJA'to, dvitIyeSu nivezitA // te catvAraH krodhamAnamAyAlomAH / tathA pratyAkhyAnaM - sarvaviratirUpamA vRNvantIti pratyAkhyAnAvaraNAH / yanyagAdi sarvasAvadyaviratiH, pratyAkhyAnamihocyate / tadAvaraNasaMjJA'tastRtIyeSu nivezitA // 1 AdyAH kaSAyAH /
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15-18] karmavipAkanAmA prathamaH karmapranyaH / te catvAraH krodhamAnamAyAlomAH / tathA parISahopasargopanipAte sati cAritriNamapi 'saMzabda ISadarthe sam-ISad jvalayanti-dIpayantIti saMjvalanAH / yadabhyadhAyi parISahopasargopanipAte yatimapyamI / samISad jvalayantyeva, tena saMjvalanAH smRtAH // te catvAraH krodhamAnamAyAlomAH / tadevaM catvArazcatuSkakAH SoDaza bhavantIti // 17 // uktAH SoDaza kaSAyAH, sampratyeteSAmeva vizeSataH kiJcit svarUpaM pratipipAdayiSurAha jAjIvavarisacaumAsapakkhagA narayatiriyanaraamarA / sammANusavvaviraIahavAyacarittaghAyakarA // 18 // "jAjIva" ti "yAvatAvajIvitAvartamAnAvaTapAvArakadevakulaivameve vaH" (si08-1271) iti prAkRtasUtreNa vakAralope yAvajIvaM ca varSa ca caturmAsaM ca pakSazca yAvajjIvavarSacaturmAsapakSAstAn gacchantIti yAvajIvavarSacaturmAsapakSagAH / "nAno gamaH khaDDau ca vihAyasastu vihaH" (si0 5-1-131) iti DapratyayaH / idamuktaM bhavati-yAvajjIvAnugA anantAnubandhinaH, varSagA apratyAkhyAnAvaraNAH, caturmAsagAH pratyAkhyAnAvaraNAH, pakSagAH saMjvalanAH / idaM ca pherusavayaNeNa diNatavaM, ahikkhivaMto ya haNai mAsatavaM / varisatavaM savamANo, haNai haNaMto ya sAmannaM / / (upa0 mA0 gA0 134) ityAdivad vyavahAranayamAzrityocyate; anyathA hi bAhubaliprabhRtInAM pakSAdiparato'pi saMjvalanAdyavasthitiH zrUyate, anyeSAM ca saMyatAdInAmAkarSAdikAle pratyAkhyAnAvaraNAnAmapratyAkhyAnAvaraNAnAmanantAnubandhinAM cAntarmuhUrtAdikaM kAlamudayaH zrUyata iti / tathA narakagatikAraNatvAdanantAnubandhinaH kaSAyA api narakAH, bhavati ca kAraNe kAryopacAraH, yathA--"AyudhRtam , naDalodakaM pAdarogaH" iti / evaM tiryaggatikAraNatvAt tiryaJco'pratyAkhyAnAvaraNAH, naragatikAraNatvAnnarAH pratyAkhyAnAvaraNAH, amaragatikAraNatvAdamarAH saMjvalanAH / etaduktaM bhavati-anantAnubandhyudaye mRto narakagatAveva gacchati, apratyAkhyAnAvaraNodaye mRtastiryakSu, pratyAkhyAnAvaraNodaye mRto manuSyeSu, saMjvalanodaye punarmUto'mareSveva gacchati / uktazcAyamarthaH pazcAnupUrvyA'nyatrApi paMkkhacaumAsavaccharajAvajjIvANugAmiNo bhaNiyA / devanaratiriyanArayagaisAhaNaheyavo neyA / / (vize0 gA0 2992) idamapi vyavahAranayamadhikRtyocyate; anyathA hi anantAnubandhyudayavatAmapi mithyAzAM keSAzciduparitanauveyakeSutpattiH zrUyate, pratyAkhyAnAvaraNodayavatAM dezaviratAnAM devagatiH, apratyAkhyAnAvaraNodayavatAM ca samyagdRSTidevAnAM manuSyagatiH / tathA "samma" ti samyaktvaM ca "aNusandhavirai"ti viratizabdasya pratyekaM sambandhAd aNuviratizca-dezaviratiH sarvavira 1 paruSavacanena dinatapo'dhikSipaMzca inti mAsatapaH / varSatapaH zapamAnaH hanti baMdha zrAmaNyam // 2 pakSacaturmAsavatsarayAvajjIvAnugAmino bhaNitAH / devanaratiryamArakagatisAdhanahetavo jJeyAH //
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendradariviracitakhopATIkopataH tizca yathAkhyAtacAritraM ca samyaktvANusarvaviratiyathAkhyAtacAritrANi teSAM pAta:-vinAzaH samyaktvApsarvaviratiyathAkhyAlacAritraghAtastaM kurvantItyevaMzIlAH samyaktvANusarvaviratithayAkhyAtacAritraghAtakarAH / etaduktaM bhavati-anantAnubandhinaH kaSAyAH samyaktvaghAtakAH / yadAhuH zrIbhadrabAhukhAmipAdAH paMDhamillayANa udae, niyamA saMjoyaNAkasAyANaM / sammaiMsaNalaMmaM, bhavasiddhIyA vi na lahaMti // (A0 ni0 gA0 108) apratyAkhyAnAvaraNA dezaviraterSAtakAH, na samyaktvasyetyAllabdham / yadAhuH pUjyapAdAH bIyekasAyANudaye, appaJcakkhANanAmadhijjANaM / sammaiMsaNalaMmaM, virayAvirayaM na u lahaMti // (A0ni0 gA0 109) pratyAkhyAnAvaraNAstu sarvaviratarghAtakAH, sAmarthyAnna dezavirateH / uktaM ca~ taiiyakasAyANudae, paJcakkhANAvaraNanAmadhijjANaM / desikadesaviraI, caritalaMbhaM na u lahaMti // (A0 ni0 gA0 110) saMjvalanAH punaryathAkhyAtacAritrasya ghAtakAH, na sAmAnyataH sarvavirateH / uktaM ca zrImadArAdhyapAdaiH mUlaguNANaM laMbha, na lahaha mUlaguNaghAiNaM udae / saMjaruNANaM udae, na lahai caraNaM ahakkhAyaM // (A0 ni0 gA0 111) iti // 18 // atha jalarekhAdidRSTAntena kiJcitsavizeSaM krodhAdikaSAyANAM svarUpaM vyAcikhyAsurAha jalareNupuDhavipavvayarAIsariso cauviho koho / tiNisalayAkaTTaDiyaselatthaMbhovamo mANo // 19 // iha rAjizabdaH sadRzazabdazca pratyeka sambadhyate / tato jalarAjisazastAvat saMjvalanaH kroSaH, yathA yayAdibhirjalamadhye rAjI-rekhA kriyamANA zIghrameva nivartate, tathA yaH kathamapyudayaprApto'pi satvarameva vyAvartate sa saMjvalanaH krodho'bhidhIyate 1 / reNurAjisadRzaH pratyAkhyAnAvaraNaH krodhaH, ayaM hi saMjvalanakrodhApekSayA tIvratvAda reNumadhyavihitarekhAvat cireNa nivartata iti bhAvaH 2 / pRthivIrAjisadRzastvapratyAkhyAnAvaraNaH, yathA sphuTitapRthivIsambadhinI rAjI kacavarAdibhiH pUritA kaSTenApanIyate, evameSo'pi pratyAkhyAnAvaraNApekSayA kapTena nivartata iti bhAvaH 3 / vidalitaparvatarAjisadRzaH punaranantAnubandhI krodhaH, kathamapi nivartayitumazakya ityarthaH 4 / uktazcaturvidhaH krodhaH // idAnIM mAno'bhidhIyate-tatra tinisalatopamaH saMjvalano mAnaH, yathA tiniza:-banaspati1 prAthamikAnAmudaye niyamAsayojanAkaSAyANAm / samyagdarzanalAbhaM bhavasiddhikA api na labhante // 2 dvitIyakaSAyANAmudaye'pratyAkhyAnanAmadheyAnAm / samyagdarzanalAmaM viratAvirataM na tu labhante // 3 tRtIyakaSAyANAmudaye pratyAkhyAnAvaraNanAmadheyAnAm / dezekadezaviratiM caritralAmaM na tu labhande / / 4 mUlaguNAnAM lAbha na labhate muulgunnghaatinaamdye| saMjvalanAmAmadaye na lamate caraNaM ythaakhyaasm||
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSatatsambanvinI latA sukhenaiva namati, evaM yasa mAnavodaye jIva khAmahaM mukkhA sukhenaiva mamati sa saMjvalanamAnaH 1 / yathA stabdhaM kimapi kAThamamikhedAvibahUpAyaiH kaSTena namati, evaM yasya mAnasyodaye jIvo'pi kaSTena namati sa kAThopamaH pratyAkhyAnAvaraNo mAmaH 2 / yathA'si-haDaM bahutarairupAyairatitarAM mahatA kaSTena namati, evaM yasya mAnasodaye jIvo'pyatisarAM mahatA kaSTena namati so'sthyupamo'pratyAkhyAnAvaraNo mAnaH 3 / zilAyAM ghaTitaH zailaH zailacAsau stambhazca zailastambhastadupamastvanantAnubandhI mAnaH, kathamapyanamanIya ityarthaH // 15 // uktazcaturvidho maanH| atha mAyAlomo vyAkhyAnayabAha mAyA'valehigomuttimiMDhasiMgaghaNavaMsimUlasamA / loho halihakhaMjaNakahamakimirAgasAmANo // 20 // mAyA'valekhikAsamA saMjvalanI, dhanurAdInAmullikhyamAnAnAM yA'valekhikA vakratvagrUpA patati, yathA'sau komalatvAt sukhenaiva prAJjalIkriyate, evaM yasyA udaye samutpannA'pi hRdaye kuTilatA sukhenaiva nivartate sA saMjvalanI mAyA 1 / gauH-balIvardastasya mArge gacchato vakratayA patitA mUtradhArA gomUtrikA'bhidhIyate, yathA'sau zuSkA pavanAdibhiH kimapi kaSTena mIyate, evaM yajanitA kuTilatA kaSTenApagacchati sA gomUtrikAsamA pratyAkhyAnAvaraNI mAyA 21 evaM meSazRGgasamAyAmapyapratyAkhyAnAvaraNamAyAyAM bhAvanA kAryA, navarameSA kaSTataranivartanIyA 3 / dhanavaMzImUlasamA tvanantAnubandhinI mAyA, yathA nibiDavaMzImUlasya kuTilatA kila bahi nA'pi na dakhate, evaM yajanitA manaHkuTilatA kathamapi na nivartate sA'nantAnubandhinI mAyetyarthaH 4 / tathA lobho haridrArAgasamAnaH saMjvalanaH, yathA vAsasi haridvArAgaH sUryAtapasparzadimAtrAdeva nivartate tathA'yamapItyarthaH 1 / kaSTanivartanIyo vastravilamapradIpAdikhaJjanasamAnaH pratyAkhyAnAvaraNalomaH 2 / kaSTatarApaneyo vastralamanibiDakardamasamAno'pratyAkhyAnAvaraNalomaH 3 / kRmirAgaraktapaTTasUtrarAgasamAnaH kathamapyapanetumazakyo'nantAnubandhI lobha 4 iti // 20 // uktaM kapAyamohanIyam / atha nokaSAyamohanIyaM vyAkhyAyate, tacca dvividham -hAsyAdiSadaka vedatrikaM ca / tatra hAsyAdiSaTkaM vyAkhyAnayannAha jassudayA hoi jie, hAsa raI araha soga bhaya kucchaa| sanimittamannahA vA, taM iha hAsAimohaNiyaM // 21 // yasa dayAda' vipAkAt 'bhavati' jAyate 'jIve' jIvasya hAso ratiH aratiH zoko mayaM "kuccha"vi jugupsA, hAsAdizabdeSu silopaH prAkRtatvAt , 'sanimitaM' sakAraNam 'manyathA' animitvaM niSkAraNam, vAzabdaH pakSAntaradyotakaH, tad 'iha' prakcane hAsyAdimohanIyam / AdizabdAd ratimohanIyam aratimohanIyaM zokamohanIyaM bhayamohanIyaM jugupsAmohanIyaM maNyata iti zeSaH, iti gAthAkSarArthaH / bhAvArthaH punasyam-yadudayAt sanimitamanimitaM vA mIvasya hAsaH-hAsaM bhavati tad hAsamohanIyam 1 / yadudayAt sanimittamanimitaM vA bAdhAbhyantareSu vastupu jIvasya ratiH-pramodo bhavati tad ratimohanIyam 2 / yadudayAt sanimita1 konApanIya g050||
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 - devendrasUriviracitakhopazaTIkopetaH [gAyA manimittaM vA jIvasya bAhyAbhyantareSu vastuSvaratiH-aprItirbhavati tad aratimohanIyam 3 / yadudayAt sanimittamanyathA vA jIvasyorastADanakrandanaparidevanadIrghaniHzvasanabhUluThanarUpaH zoko bhavati tat zokamohanIyam 4 / yadudayAt sanimitamanimittaM vA tathArUpasvasaGkalpato jIvasya "ihaparaloyAra''dANa3makamhA AjIva1maraNa6masiloe 7 / " (Ava0saM0gA0 patra 645-2) iti gAthA|ktaM saptavighaM bhayaM bhavati tad bhayamohanIyam 5 / yadudayAt sanimittamanimittaM vA jIvasyAzubhavastuviSayA jugupsA-vyalIkaM bhavati tad jugupsAmohanIyam 6 // 21 // uktaM hAsyAdiSaTkaM, samprati vedatrikamAha purisitthi tadubhayaM paha, ahilAso javyasA havai so u / thInaranapuvaudao, phuphumataNanagaradAhasamo // 22 // pratizabdaH pratyekaM yojyate, puruSaM prati striyaM prati tadubhayaM prati-strIpuruSaM pratItyarthaH 'yadvazAt' yatpArataDyAd 'abhilASaH' vAJchA 'bhavati' jAyate, tuzabdaH parasparApekSayA punararthe, strI-yoSit naraH-puruSaH "napu"ti napuMsakaM taivedyate-anubhUyate strInaranapuMvedastasyodayaH strInaranapuMvedodayo jJeya iti zeSaH / phumphumA-karISam tRNAni-pratItAni nagaraM-puram phumphumAtRNanagarANi teSAM dAhastena samaH-tulya iti gAthAkSarArthaH / bhAvArthastvayam-yadvazAt striyAH puruSaM pratyabhilASo bhavati, yathA pittavazAd madhuradravyaM prati, sa phumphumAdAhasamaH, [* yathA yathau cAlyate tathA tathA jvalati bRMhati ca, evamabalA'pi yathA yathA saMspRzyate puruSeNa tathA tathA'syA adhikataro'bhilASo jAyate, abhujyamAnAyAM tu cchannakarISadAhatulyo'bhilASo mandaityarthaH, iti *] strIvedodayaH 1 / yadvazAt puruSasya striyaM pratyabhilASo bhavati, yathA zlepmavazAdamlaM prati, sa punastRNadAhasamaH, [* yathA tRNAnAM dAhe jvalanaM jhaTiti vidhyApanaM ca bhavati, evaM puMvedodaye striyAH sevanaM pratyutsuko'bhilASo bhavati, nivartate ca tatsevane zIghramiti *] naravedodayaH 2 / yadvazAd napuMsakasya tadubhayaM pratyabhilASo bhavati, yathA pittazleSmapazAt majjikA prati, sa punarnagaradAhasamaH, [* yathA nagaraM dadyamAnaM mahatA kAlena dahyate vidhyAti ca mahataiva, evaM napuMsakavedodaye'pi strIpuruSayoH sevanaM pratyabhilASAtireko mahatA'pi kAlena na nivartate, nApi sevane tRptiriti *] napuMvedodayaH 3 / abhihitaM vedatrikam , tadabhighAne cAbhihitaM navadhA nokaSAyamohanIyam , tadabhidhAne ca samarthitaM cAritramohanIyamiti // 22 // uktamaSTAviMzatividhaM caturthaM mohanIyaM karma, idAnIM paJcamamAyuSkarma vyAcilyAsurAha suranaratirinarayAU, haDisarisaM nAmakamma cittisamaM / bAyAlatinavahavihaM, tiuttarasayaM ca sattaTThI // 23 // AyuHzabdaH pratyekaM yojyate, tatazca suSTha rAjanta iti surAH, yadvA "surat aizvaryadIptyoH" 1 ihaparalokAdAnamakasmAdAjIvikAmaraNamazlokaH // 2 [* *]-etAhakU saphullikakoSThakAntaHpAtI sandarbhaH ka pustake nAsti, evamagre'pi // 3 degthA phumphumA cA kh0|| 4 dahati ca kha0 ga0 gh030|| 5degvamAnA'pi kh0|| 6dA kh01030||
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22-24] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / suranti-viziSTamaizvaryamanubhavanti divyAbharaNakAntyA sahajazarIrakAntyA ca dIpyanta iti murAH, yadi vA suSTu rAnti-dadati praNatAnAmIpsitamartha lavaNAdhipasusthita iva lavaNajalaghau mArga janArdanaspati surAH-devAH teSAmAyuH surAyuryena teSvavasthitirbhavati 1 / nRNanti-nizcinvanti vastutattvamiti narAH-manuSyAH teSAmAyunarAyustadbhavAvasthitihetuH 2 / "tiri" ti prAkRtatvAt tiro'zcanti-gacchantIti tiryazcaH, vyutpattinimittaM caitat , pravRttinimitaM tu tiryaggatinAma, ete caikendriyAdayaH, tatastirabdhAmAyustiryagAyuryeneteSu sthIyate 3 / narAn upalakSaNatvAt tirazvo'pi prabhUtapApakAriNaH kAyantIva AhvayantIveti' narakAH-narakAvAsAstatrotpannA jantavo'pi narakAH, narako vA vidyate yeSAM te "aprAdibhyaH" (si07-2-46) iti apratyaye narakAsteSAmAyurnarakAyuryena te teSu dhriyante / etaccAyuIDisadRzaM bhavati / tatra haDiH-khoDakaratena sadRzaM tattulyam , yathA hi rAjAdinA haDau kSiptaH kazcicaurAdistato nirgamanamanorathaM kurvANo'pi vivakSitaM kAlaM yAvat tayA dhriyate, tathA nArakAdistato niSkramitumanA api tadAyuSA priyata iti haDisadRzamAyuH / vyAkhyAtaM caturviSaM paJcamamAyuSkarma / / samprati SaSThaM nAmakarmAbhidhitsurAha-"nAmakamma cittisamaM" ityAdi / nAmakarma bhavati 'citrisamaM' citraM karma tat kartavyatayA vidyate yasya sa citrI-citrakarastena samam-sadRzaM citrisamam / yathA hi citrI citra citraprakAraM vividhavarNakaiH karoti, tathA nAmakarmApi jIvaM nArako'yaM tiryagjAtiko'yamekendriyo'yaM dvIndriyo'yamityAdivyapadezairanekadhA karotIti citrisamamidamiti / etaccAnekabhedam , katham ? ityAha-"bAyAlatinavaivihaM tiuttarasayaM ca sattaTTI" ti / atra vidhAzabdasya pratyekaM yogAda dvicatvAriMzadvidham , yadvA trinavatividham , yadi vA vyuttarazatavidham , athavA saptapaSTividham / cazabdaH samuccaye vyavahitasambandhazca, sa ca tathaiva yojitaH // 23 // atha nAmakarmaNo dvicatvAriMzataM bhedAn pracikaTayiSurAha gaijAitaNuuvaMgA, baMdhaNasaMghAyaNANi sNghynnaa| . sNtthaannvnngNdhrsphaasannupusvivihggii||24|| iha nAmnaH prastAvAt sarvatra gatyAdiSu nAmetyupaskAraH kAryaH / tathAhi-tinAma jAtinAma tanunAma upAGganAma ( granthAnam 1000) bandhananAma saGghAtananAma saMhanananAma saMsthA nAma varNanAma gandhanAma rasanAma sparzanAma AnupUrvInAma vihAyogatinAmeti / tatra gamyatetathAvidhakarmasacivaijIMvaiH prApyata iti gatiH-nArakAdiparyAyapariNatiH, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi gatiH, saiva nAma gatinAma 1 / jananaM jAtiH-ekendriyAdizabdavyapadezyena paryAyeNa jIvAnAmutpattiH, tadbhAvanibandhanabhUtaM nAma jAtinAma 2 / tanoti-janturAtmapradezAn vistArayati yasyAM sA tanuH, tajjanakaM karmApi tanuH, saiva nAma tanunAma, zarIranAmetyarthaH 3 / "uvaMga" ti upalakSaNatvAd aGgopAGganAma, tatra "aaup vyaktimrakSaNagatiH" iti dhAtoH adhyante-garbhotpatterArabhya vyaktIbhavanti janmaprabhRterpakSyante cetyAni zirauraudarAdIni vakSyamANakharUpANi, tadavayavabhUtAnyaGgulyAdInyupAGgAni, zeSANi tu tatpratyavayavabhUtAnyaGguliSu 1degti narakAvAsAkha kha00 u0||
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitakhopaTIkopetaH [ gAthA parvakhAvInyanopAjJAni tatazcAjJAni copAnAni ca aGgopAGgAni ceti indve "khAdAvasa (si0 3-1-119) ityekazeSe ca kRte aGgopAGgAnIti, tatra yadudayAt zarIratayopAcA vyApa puDhalA aGgopAGgavibhAgena pariNamanti tat karmApi aGgopAGganAma 4 / badhyantesUkSamANamudrakAH pUrvagRhItapudgalaiH saha ziSTAH kriyante yena tad bandhanaM tadeva nAma bamvananAma 5 / svata eva saMnnanti - saGghAtamApadyante, tataste sanantaH santaH saGghAtyante - pratyekaM zarIrapaJcakaprAyogyAH pudgalAH piNDayante yena tat saGghAtanaM tadeva nAma saGghAtananAma 6 / saMhanyantebhAtUnAmanekArthatvAd dRDhIkriyante zarIrapudgalAH kapATAdayo lohapaTTikAdineva yena tat saMharna ladeva nAma saMhanananAma 7 / santiSThante viziSTAvayavaracanAtmikayA zarIrAkRtyA jantavo bhavanti yena tat saMsthAnaM tadeva nAma saMsthAnanAma 8 / varNyate - alayite'neneti varNaH kRSNAdiH, jantuzarIre kRSNAdivarNahetukaM nAmakarmApi varNanAma 9 / gandhyate - AmrAyata iti gandhaH, taddhetutvAnnAmakarmApi gandhanAma 10 / rasyate - AsvAdyata iti rasastiktAdiH, jantuzarIre tikAdirasahetukaM karmApi rasanAma 11 / spRzyata iti sparzaH karkazAdiH, taddhetutvAt karmApi sparzanAma 12 / dvisamayAdinA vigraheNa bhavAntaraM gacchato jantoranuzreNiniyatA gamanaparipATI AnupUrvI, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapyAnupUrvI 13 / gamanaM gatiH, sA punaratra pAdAdiviharaNAtmikA dezAntaraprAptihetudvandriyAdInAM pravRttirabhidhIyate, naikendriyANAM pAdAderabhAvAt, tato vihAyasA- namasA gatirvihAyogatiH, taddhetutvAt karmApi vihAyogatinAma 14 / nanu vihAyasaH sarvagatatvena tato'nyatra gamanAbhAvAd vyavacchedyAbhAvena vihAyaseti vizeSaNasya vaiyarthyam satyam, kintu yadi gatirityevocyeta tadA nAmnaH prathamaprakRtirapi gatirastIti paunaruktyAzaGkA syAt, tadvyavacchedArthaM vihAyograhaNamakAri, vihAyasA gatiH pravRttirna tu bhavagatirnArakAdiketi // 24 // atha pradarzitAnAM gatyAdiprakRtInAmabhidhAnasaGkhyA kathanapUrvakamaSTau pratyekaprakRtIrAha - piMDapacaDi pti caudasa, paraghAussAsaAyavujoyaM / agurulahutitthanimiNobadhAyamiya aTTha patteyA // 25 // etairgatinAmAdibhiH padairvakSyamANacaturAdibhedAnAM piNDitAnAM pratipAdanAt piNDaprakRtaya ucyante / kAH ? 'iti' iti etA gatyAdayo'nantara gAthoddiSTAH prakRtayaH / kiyantyaH punastAH 1 ityAha-- caturdazasazyAH / tathA prakramAnnAmazabdaH parAghAtAdiSvapyadhyAhAryaH, tadyathAparAghAtanAma ucchrAsanAma AtapanAma ucyotanAma agurulaghunAma "tittha" ci tIrthakaranAma "nimiNa" tti nirmANanAma upaghAtanAma 'iti' etAH parAghAtAdayaH 'aSTau' aSTasaGkhyAH pratyekaprakRtayo jJemA, AsAM piNDaprakRtivadanya medAbhAvAditi // 25 // tala vAyara pajjantaM, patteya thiraM zubhaM ca subhagaM ca / susarA''jya jasaM tasadasagaM dhAgharavasaM tu imaM // 26 // nAmazabdasyehApi sambandhAt sanAma bAdaranAma paryAptanAma pratyekanAma sthiranAma zubhanAma subhaganAma 'cazabdau ' samucaye sukharanAma AdeyanAma " jasaM " ti yatraH kIrvinAma ityevaM
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25-29] karmavipAkanAmA prathamaH karmapranthaH / zrasazabdenopalakSitaM prakRtidazakaM trasadazakamidamucyate iti zeSaH / tathA sthAvareNa-sthAvarazabdenopalakSitaM trasadazakasya vipakSabhUtaM "dasa" ti prAkRtatvAd dazakaM sthAvaradazakam, tat punaridaM vakSyamANamiti // 26 // tadevAha - thAvara suhuma apajaM, sAhAraNa adhira asubhadubhagANi / dussaraNAijjAjasa, iya nAme seyarA vIsaM // 27 // 41 ihApi nAmazabdasya sambandhAt sthAvaranAma sUkSmanAma aparyAptanAma sAdhAraNanAma asthi - nAma azubhanAma durbhaganAma duHkharanAma anAdeyanAma " ajasa" ti ayaza: kIrtinAma / prarUpitaM dazakadvayamapi, adhunA dazakadvayamIlane yathAbhUtA satIyaM viMzatiryadviSayocyate tadAha"iya" tti 'iti' amunA trasAdipradarzitaprakAreNa "nAme" ti nAmakarmaNi 'setarA' sapratipakSA pratyekasaMjJitA viMzatirvijJeyA / tathAhi trasanAmnaH sthAvaranAma pratipakSabhUtam evaM bAdarasUkSmaprakRtInAmapi setaratvaM supratItameveti // 27 // athAnantaroddiSTatrasAdiviMzatimadhye yAsAM prakRtInAmAdyapadanirdezena yAH saMjJA bhavanti tAH kathayannAha - " tasacauthirachakaM adhirachakkasuhumatigathAvaracaukkaM / subhagatigAivibhAsA, tadAhasaMsvAhi~ payaDIhiM // 28 // prakRtyopalakSitaM catuSkaM trasacatuSkam, etadanusArataH samAso'nyatrApi kArya:, tato yathAsambhavaM punarapi samAhAradvandvazca / tatra trasacatuSkaM yathA - trasa bAdaraM paryAptaM pratyekamiti / sthiraSaTkam -- sthiraM zubhaM subhagaM sukharam AdeyaM yazaH kIrtizceti / asthiraSaTkam - asthirAszubhadurbhagaduHkharA'nAdeyA'yazaH kIrtisvarUpam / sUkSmatrikam -- sUkSmA'paryApta sAdhAraNalakSaNam / sthAvaracatuSkam~~~sthAvarasUkSmA'paryApta sAdhAraNAkhyam / subhagatrikam - subhagasukharA''deyAbhidham / AdizabdAd durbhagatrikam - durbhagaduHkharA'nAdeyakharUpaM gRhyate / tataH sUtrapade samAso yathA -- subhagatrikamAdiryasya durbhagatrikasya tat subhagatrikAdi tasya vibhASA - prarUpaNA kartavyeti zeSaH / kAbhiH kRtvA punastrasacatuSkAdikA vibhASA kartavyA ? ityAha--- ' tadAdi - saGkhyAbhiH prakRtibhiH ' sA - nirdiSTA prakRtirAdiryasyAH satyAyAH sA tadAdiH, tadAdiH satyA yAsAM prakRtInAM tAstadAdisaGkhyAstAbhistadAdisatyAbhiH prakRtibhiH ko'rthaH yA'sau prakRtisvasAdikA nirdiSTA tAmAdau kRtvA nirdiSTasaGkhyA pUraNIyeti / etAzca saMjJAH prakRtipiNDakasaGgrAhiNyo yathAsthAnamupayogamAyAsyantIti kRtvA prarUpitA iti // 28 // uktA nAmakarmaNo dvAcatvAriMzad medAH / atha tasyaiva trinavatibhedAn prarUpayitukAmo gatyAdipadAnAM piNDaprakRtisaMjJikAnAM madhye yena padena yAvanto bhedAH piNDitA vartante tAn bhedAn teSAmAha - gaiyAINa u kamaso, caupaNapaNatipaNapaMca chacchakaM / paNadugapaNasesduga, iya uttarabheyapaNasaTThI // 29 // 'gatyAdInAM ' piNDaprakRtInAM pUrva pradarzitakharUpANAM punaH 'kramazaH ' krameNa yathAsatyamiti 10 na ka0 0 // ka0 6
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviraktikhopATIkopetaH [gAthA yAvat aturAdayo maidA bhavantIti vAkyArthaH / tathAhi gatinAma caturSA, jAtinAma madhaSA, tanunAma paJcadhA, upAnanAma tridhA, bandhananAma paJcadhA, saGghAtananAma paJcadhA, saMhanananAma SoDhA, saMsthAnanAma poDhA, varNanAma paJcadhA, gandhanAma dvidhA, rasanAma paJcadhA, sparzanAmA'STadhA, AnupUrvInAma caturdhA, vihAyogatinAma dveSA / eteSAM sarvamIlane medApramAha"iya" ti 'iti' amunA caturAdibhedamIlanaprakAreNocara medAnAM paJcaSaSTiriti // 29 // aDavIsajuyA tinavai, saMte vA panarapaMdhaNe tisayaM / baMdhaNasaMdhAyagaho, taNUsu sAmanavannacaU // 30 // eSA pUrvoktA paJcaSaSTiH 'aSTAviMzatiyutA' pratyekaprakRtyaSTAviMzatyA saha mIlane vimiraghikA navatibinavatirbhavati / sA ca kopayujyate ? ityAha----"saMte" tti prAkRtatvAt sattAyo satkarma pratItya boddhanyetyarthaH / vAzabdo vikalpArthoM vyavahitasaMbandhazca, sa caivaM yojyate'paJcadazabandhanaitrizataM vA' paJcadazasathairvakSyamANakharUpairvandhanaiH pradarzitatrinavatimadhye prakSiptailibhiradhikaM zataM trizataM vA sattAyAmadhikriyate iti zeSaH / atha trinavatimadhye paJcadazAnAM prakRtInAM prakSepe'STottaraM zataM bhavatIti ced ucyate-yA vakSyamANAH paJcadaza bandhananAmaprakRtayastAsu madhyAt sAmAnyata audArikAdibandhanapaJcakasya trinavatimadhye pUrva prakSiptatvAt zeSANAM dazAnAM prakSepe trizatameva bhavatIti na kazcidvirodhaH / sUtre ca "panarabaMdhaNe" ityatra vibhaktivacanavyatyayaH prAkRtatvAditi / uktA nAmakarmaNastrinavativyuttarazataM ca medAnAm / atha saptaSaSTibhedAnAha---"baMdhaNasaMghAyagaho taNUsu" ti / bandhanAni ca paJcadaza, saGghAtAcasaGghAtanAni paJca, bandhanasaGghAtAsteSAM grahaNaM graho bandhanasaGghAtagrahaH / 'tanuSu' zarIreSu, tanugrahaNenaiva bandhanasaGghAtA gRhyante na pRthag vivakSyanta ityarthaH / tathA "sAmanavanacaU" ti sAmAnyaM-kRSNanIlAbavizeSitaM varNenopalakSitaM catuSkaM sAmAnyavarNacatuSkaM gRhyata iti zeSaH / ayamatrAzayaH-iha saptapaSTimadhye audArikAditanupaJcakameva gRkhate, na tadvandhanAni tassa. vAtanAni ca, yata audArikatanvA khajAtIyatvAd audArikatanusadRzAni bandhanAni tatsaddhAtAzca gRhItAH; evaM vaikriyAditanvA'pi nirjanijabandhanasAtA gRhItA iti na pRthagete pakSadaza bandhanAni paJca saGghAtA gaNyante / tathA varNagandharasasparzAnAM yathAsaGkhyaM paJcadvipaJcA'STamedainiSpannAM viMzatimapanIya teSAmeva sAmAnya varNagandharasasparzalakSaNaM catuSkaM gRhyate, tatazcAnantaroditAt tryuttarazatA varNAdiSoDazakabandhanapaJcadazakasaGghAtapaJcakalakSaNAnAM patriMzatyakRtInAmapasAraNe sati saptaSaSTirbhavatIti / / 30 // etadevAha-~ iya sattahI baMdhodae ya na ya sammamIsayA bNdhe| baMdhudae sattAe, vIsavIsa'TThavannasayaM // 31 // 'iti' pUrvoktaprakAreNa saptaSaSTirnAmakarmaprakRtInAM bhavati / sA ca kopayujyate! ityAha"baMdhodae ya" ti bandhazca udayazca bandhodayaM tasmin 'bandhodaye' bandhe ca udaye ca saptaSaSTirbhavati, cazabdAd udIraNAyAM ca saptaSaSTiH / atha bandhanasaGghAtanavarNAdivizeSANAM vivakSA10jA nijA bkh0g030||
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11-32] karmavipAkanAmA prathama karmabandhaH / bahAdeva bandhe nAdhikAra ityuktam , sampati yayoH prakRtyoH sarvathaiva bandho na bhavati te mAha-"na ya sammamIsayA baMdhe" ti 'naca' naiva samyaktvamizrake bndhe'dhikriyete| ayamabhiprAyaH-samyaktvamizrayorbandha eva na bhavati, kintu mithyAtvapudgalAnAmeva jIvaH samyaktvaguNena mithyAtvarUpatAmapanIya keSAzcidatyantavizuddhimApAdayati, apareSAM svISadvizuddhim , kecit punarmithyAtvarUpA evAvatiSThante; tatra ye'tyantavizuddhAste samyaktvanyapadezabhAjaH, ISadvizuddhA mizravyapadezabhAjaH, zeSA mithyAtvamiti / uktaM ca-- samyaktvaguNena tato, vizodhayati karma tat sa mithyAtvam / yadvacchagaNapramukhaiH, zodhyante kodravA madanAH // yat sarvathA'pi tatra vizuddhaM tad bhavati karma samyaktvam / mizraM tu daravizuddhaM, bhavatyazuddhaM tu mithyAtvam / / udayodIraNAsattAsu punaH samyaktvamizrake apyadhikriyete / evaM ca sati jJAnAvaraNe paJca, darzanAvaraNe nava, vedanIye dve, mohe samyaktvamizravarjAH SaDiMzatiH, AyuSi catasraH, nAni medAntarasammave'pi pradarzitayuktyA saptaSaSTiH, gotre dve, antarAye paJca ityetadvizatyuttaraM prakRtizataM bandhe'dhikriyate / etadeva samyaktvamizrasahitaM dvAviMzatyuttaraprakRtizatamudaye udIraNAyAM ca / sattAyAM punaH zeSakarmaNAM paJcapaJcAzat nAmnastrinavatirityaSTAcatvAriMzaM zatam , yadvA zeSakarmaNAM paJcapaJcAzat nAnaruyuttarazatamityaSTApaJcAzaM zatamadhikriyata iti / etadeva manasikRtyAha-"baMdhudae sattAe" ityAdi / iha zatazabdasya pratyekaM yogAd yathAsamaM bandhe vizaM zatam , udaye upalakSaNatvAd udIraNAyAM ca dvAviMzaM zatam , sattAyAmaSTapaJcAzaM zatam upalakSaNatvAdaSTAcatvAriMzaM zatamiti, bhAvanA sukaraiva // 31 // atha pUrvanirdiSTAn gatijAtiprabhRtInAM piNDaprakRtInAM caturAdimedAn vyAcikhyAsurAha nirayatirinarasuragaI, igviytiycupnnidijaaiio| orAliyaveDabiyaAhAragateyakammaigA // 32 / / niravAzca tiryazvazca narAzca surAzca teSu gatiriti vigrahaH / bhAvArtho'yam-gatizabdaH pratyekaM yojyate, tatazca "ayamiSTaphalaM daivam" iti vacanAd nirgatam ayam-iSTaphalaM sAtavedanIyAdirUpaM yebhyaste nirayAH-sImantakAdayo narakAvAsAH, tato nirayeSu viSaye gatiriti gatinAma nirayagatinAma, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi nirayagatinAma, nArakazabdavyapadezyaparyAyanidhanaM nirayagatinAmeti hRdayam / evaM tiryagnarasuragatinAmApi vAcyam / atrAha-nanu sarve'pi paryAyA jIvena gabhyante prApyanta iti sarveSAmapi teSAM gatitvaasamaH, tathA ca prAggatizabdaspeyameva vyutpattirdarziteti, naivam , yato'vizeSeNa vyutpAditA mapi zabdA rUDhito gozabdavat pratiniyatamevArtha viSayIkurvantItyadoSaH / uktaM gatinAma caturvidham / - tathA sUcakatvAt sUtrasya ekendriyAzca dvIndriyAzca trIndriyAzca caturindriyAzca paJcendriyAzca 1 bhorAlavitambAhAragateyakammaNa maNa sarIrA gha0 // -
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 devendrasariviracitakhopATIkopetaH [gAthA teSAM jAtaya iti vigrahaH / bhAvArtho'yam-ekendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyapazcendriyajAtinAmabhedAt paJcadhA jAtinAma / tatra ekasya sparzanendriyajJAnasyAvaraNakSayopazamAd ekavijJAnamAja ekendriyAH, dvayoH sparzanarasanajJAnayorAvaraNakSayopazamAd dvivijJAnabhAjo dvIndriyAH, trayANAM sparzanarasanaghrANajJAnAnAmAvaraNakSayopazamAt trivijJAnabhAjastrIndriyAH, caturNA sparzanarasanaprANacakSurjJAnAnAmAvaraNakSayopazamAt caturvijJAnabhAjazcaturindriyAH, paJcAnA sparzanarasanaprANacakSuHzrotrajJAnAnAmAvaraNakSayopazamAt paJcavijJAnabhAjaH paJcendriyAH / tata ekendriyANAM jAtinAma ekendriyajAtinAma, evaM yAvat paJcendriyajAtinAma / ___ atrAha-nanu etena jAtinAnA kiM bhAvendriyamekAdikaM janyate ? uta dravyendriyam ? mAhokhidekendriyo'yamityAdivyapadezaH ? iti trayI gatiH / tatra yadyAyaH pakSaH sa na yuktaH, bhAvendriyasya zrotrAdIndriyajJAnAvaraNakSayopazamajanyatvAt "kSAyopazamikAnIndriyANi" iti vacanAt / atha dravyendriyaM janyate tadapyayuktam , dravyendriyasyendriyaparyAptinAmodayajanyatvAt / ekendriyAdivyapadezastvekAdIndriyajJAnAvaraNakSayopazamaparyAptinAmabhyAmeva setsyati kimantargaDunA jAtinAmnA ?, atrocyate-AdyavikalpayugalaM tAvad anabhyupagamAdeva nirastam / yat punaruktam 'ekendriyAdivyapadezastu' ityAdi tadayuktam , yata indriyajJAnAvaraNakSayopazama indriyaparyAptizca yathAkramaM bhAvendriyajanane dravyendriyajanane ca kRtArthA kathamekendriyAdivyapadezanibandhanapariNatilakSaNaM kAryAntaraM janayitumalam !, na hyanyasAdhyaM kAryamanyaH sAdhayati, atiprasaGgAt , tasmAd ekendriyAdInAM samAnajAtIyajIvAntareNa saha samAnA bAhyA kAcit pariNatirekendriyAdizabdavAcyA avazya jAtinAmakarmodayata evAbhyupagantavyA / uktaM ca anyabhicAriNA sAdRzyena ekIkRto'rthAtmA jAtiH iti / tathAhi-bakulAdInAmanumAnAdisiddhe indriyapaJcakakSayopazame satyapi paJcendriyazabdavyapadezyapaJcendriyajAtinAmakarmodayajanyaviziSTabAbapariNatyabhAvAt na paJcendriyavyapadezo bhavati / yadyevaM goturagabhujagamAtaGgAdikrame satyapi paJcendriyavyapadezyasyApi paryAyasya kAraNaM kizcit karmAbhyupagantavyam ? iti ced naivam , jAtinAmakarmavaicitryAdeva tatsiddheH / na cAtraikAntena yuktyupanyAsa evAgrahaH kAryaH, AgamopapatigamyatvAt tattvasya / yadavAdi Agamazcopapatcizva, sampUrNa dRSTilakSaNam / atIndriyANAmarthAnAM, sadbhAvapratipattaye // iti / uktaM jAtinAma paJcadhA 2 / tathA audArikaM ca vaikriyaM ca AhArakaM ca taijasaM ca kAmika ceti dvandvaH / bhAvArtho'yam-audArikavaikriyA''hArakataijasakArmaNanAmamedAt paJcadhA zarIranAma / tatra udAraM-pradhAnam , prAdhAnyaM cAsya tIrthakaragaNadharazarIrApekSayA, tato'nyasyAnuttarasurazarIrasyApi anantaguNahInatvAt , yadvA udAraM-sAtirekayojanasahasamAnatvAt zeSazarIrApekSayA bRhatpramANam , bRhattA cAsya vaikriyaM prati bhavadhAraNIyasahajazarIrApekSayA draSTavyA, anyayocaravaikriyaM yojanalakSamAnamapi labhyate, udAramevaudArikam , "vinayAdibhyaH" (si07-21 viddhi ladeg kh0||
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 ] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / 169) itIkaNpratyayaH, tannibandhanaM nAma audArikanAma, yadudayavazAd audArikazarIraprAyogyAn pudgalAnAdAya audArikazarIrarUpatayA pariNamayati, pariNamayya ca jIvapradezaiH sahAnyo'nyAnugamarUpatayA sambandhayati, tad audArikazarIranAmetyarthaH 1 / tathA vividhA kriyA vikriyA tasyAM bhavaM vaikriyam / tathAhi tadekaM bhUtvA anekaM bhavati, anekaM bhUtvA ekam, aNu bhUtvA mahad bhavati, mahacca bhUtvA aNu, khecaraM bhUtvA bhUmicaraM bhavati, bhUmicaraM bhUtvA khecaraM bhavati, dRzyaM bhUtvA adRzyaM bhavati, adRzyaM bhUtvA dRzyamityAdi / tacca dvidhA - aupapAtikaM labdhimatyayaM ca / tatropapAtikam - upapAtajanmanimittam, taca devanArakANAm / labdhipratyayaM tiryanmanuSyANAm / vaikriyanibandhanaM nAma vaikriyanAma, yadudayAd vaikriyazarIraprAyogyAn pudgalAnAdAya vaikrizarIrarUpatayA pariNamayati, pariNamadhya ca jIvapradezaiH sahAnyo'nyAnugamarUpatayA sambandhayatIti 2 / tathA caturdazapUrva vidA tIrthakarasphAtidarzanAdikatathAvidhaprayojanotpattau satyAM viziSTalabdhivazAd Ahriyate nirvartyata ityAhArakam, "bahulam " (si0 5-1-2 ) iti vacanAt karmaNi NakpratyayaH, yathA pAdahAraka ityAdau, tacca vaikriyApekSayA'tyantazubhaM svacchasphaTikazileva zubhra pudgalasamUhaghaTanAtmakam, AhArakanibandhanaM nAma AhArakanAma, yadudayavazAd AhArakazarIraprAyogyAn pudgalAnAdAya AhArakazarIrarUpatayA pariNamayati, pariNamayya ca jIvapradezaiH sahAnyo'nyAnugamarUpatayA sambandhayatIti 3 / tathA tejasA tejaH pudgalairnirvRttaM taijasam, yad bhuktAhArapariNamanaheturyadvazAcca viziSTatapaH samutthalabdhivizeSasya puMsastejolezyA - vinirgamaH, tejonibandhanaM nAma taijasanAma, yadudayavazAt taijasazarIraprAyogyAn pudgalAnAdAya "taijasazarIrarUpatayA pariNamayati, pariNamayya ca jIvapradezaiH sahAnyo'nyAnugamarUpatayA sambandhayatIti / tathA karmaparamANuSu bhavaM kArmikaM kArmaNazarIramityarthaH / karmaparamANava evA - tmapradezaiH zaiH saha kSIranIravadanyo'nyAnugatAH santaH kArmaNazarIram, karmaNo vikAraH kArmaNamiti vyutpatteH / taduktam / 45 kammavigAro kammaNabhaTTa vihavicitakammaniSpannaM / sarsa sarIrANaM, kAraNabhUyaM muNeyAM || atra "savesiM" ti sarveSAmaudArikAdizarIrANAM 'kAraNabhUtaM' bIjabhUtaM kArmaNazarIram / na khalvAmUlamucchinne bhavaprapaJcaprarohabIjabhUte kArmaNe vapuSi zeSazarIraprAdurbhAvasambhavaH / idaM ca kArmaNazarIraM jantorgatyantarasaGkAntau sAdhakatamaM kAraNam / tathAhi-- kArmaNenaiva vapuSA parikarito janturmaraNadezamapahAyotpattidezamabhisarpati / nanu yadi kArmaNavapuH parikarito gatyantaraM saGkrAmati tarhi sa gacchannAgacchan vA kasmAt nopalakSyate ? ucyate--- karmapudgalAnAmatisUkSmatayA kSurAdIndriyA'gocaratvAt / Aha ca prajJAkaragupto'pi - antarAbhavadeho'pi, sUkSmatvAnnopalakSyate / niSkrAman pravizan vA'pi nAbhAvo'mIkSaNAdapi // 1 kArmaNaM za0 ka0 kha0 0 0 // 2 karmavikAraH kArmaNamavavidhavicitrakarmaniSpannam / sarverSA zarIrANAM kAraNabhUtaM jJAtavyam //
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitarakopajJaTIkopetaH [ gAyA kArmaNanibandhanaM nAma kArmaNanAma, yadudayAt kArmaNaprAyogyAn pudgalAnAdAya kArmaNazarIrarUpatayA pariNamayati, pariNamayya ca jIvapradezaiH sahAnyo'nyAnugamarUpatayA sambandhayatIti 5 // 32 // uktaM tanunAma paJcadhA 3, idAnImaGgopAGganAma trighA prAha 16 bAhUru piMTThi sira ura, uyaraMga uvaMga aMgulIpamuhA / sesA aMgovaMgA, paDhamataNutigassuvaMgANi // 33 // 'bAhU' bhujadvayam ' UrU' Urudvayam 'pRSThiH' pratItA 'ziraH' mastakam 'ura: ' vakSaH 'udaraM ' 'poTTamityaSTAvaGgAnyucyante / iha vibhaktilopaH prAkRtatvAt evamanyatrApi / upAGgAni aGgulIpramukhANi, iha puMstvaM prAkRtatvAt / 'zeSANi' tatpratyavayavamUtAnyaGgulaparvarekhAdIni aGgopAjJAna, ihApi puMstvaM prAkRtatvAt / prAkRte hi liGgamatantram / yadAhuH prabhuzrI hemacandrasUripAdAH khaprAkRtalakSaNe - "liGgamatantram" (si0 8-4 - 445) iti / imAni ca upAGgAni "paDhamataNutigassa" ti prathamA:- AdyA yAstanava:-: :- zarIrANi tAsAM trikaM-tritayamaudArikavaikiyA''hArakakharUpam tasya prathamatanutrikasya bhavanti / tataH prathamatanutrikadvAreNAGgopAGganAmApi triviSaM mantavyam / tathAhi-- audArikAGgopAGganAma vaikriyAGgopAGganAma AhArakAGgopAGganAma / tatra madudayAd audArikazarIratvena pariNatAnAM pudgalAnAmaGgopAGgavibhAgapariNatirupajAyate tad maudArikAGgopAGganAma 1 / yadudayAd vaikriyazarIratvena pariNatAnAM pudgalAnAmaGgopAGgavibhAgapariNatirupajAyate tad vaikriyAGgopAGganAma 2 / yadudayAd AhArakazarIratvena pariNatArnA mugalAnAmaGgopAGgavibhAgapariNatirupajAyate tad AhArakAGgopAGganAma 3 / taijasakArmaNayostu nIvapradeza saMsthAnAnurodhitvAt nAstyaGgopAGgasambhava iti // 33 // uktaM triSamaGgopAGganAma / sAmprataM bandhananAmakharUpamAhauralAipuggalANaM, nibaddhabajjhatayANa saMbaMdhaM / jaM kuNai jausamaM taM uralAIbaMdhaNaM neyaM // 34 // audArikAdipudgalAnAm AdizabdAd vaikriyapudgalAnAm AhArakapudgalAnAM taijasapudgalAnAM kArmaNapudgalAnAm, kiMviziSTAnAm : ityAha-- " nibaddhabajjhatayANa' "tti nibaddhAzca badhyamAnAzca nibaddhavadhyamAnAsteSAM 'nibaddhabadhyamAnAnA' pUrvabaddhAnAM badhyamAnAnAM ca yat karma 'sambandha' parasparaM mIlanaM karoti dAruNAmiva jatu, ata eva jatusamaM tad audArikAdibandhanam, AdizabdAd vaikriyabandhanam AhArakabandhanaM taijasabandhanaM kArmaNabandhanaM 'jJeyaM' jJAtavyamiti gAthA - kSarArthaH / bhAvArthasstvayam - iha pUrvagRhItaisaidArikapudgalaiH saha parasparaM gRhyamANAn audArikapurakAn uditena yena karmaNA badhnAti - AtmA anyo'nyasaMyuktAn karoti tad audArikazarIrabandhananAma dArupASANAdInAM jaturALAprabhRti-zleSadravyatulyam 1 / pUrvagRhItaivaikriyapudgalaiH saha paraspara gRhyamANAn vaikriyapudgalAn uditena yena karmaNA badhnAti -AtmA'nyo'nyasaMyuktAn karoti tad jatusamaM vaikriyazarIrabandhananAma 2 / pUrvagRhItairAhAra kazarIrapudgalaiH saha parasparaM gRhyamANAn AhArakapudrAn uditena yena karmaNA bannAti - AtmA'nyo'nyasaMyuktAn karoti tad jatusamamAhA 1 puTThi ka0 0 0 OM0 // 2 pehami gha0 //
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11-16] karmavipAkanAmA prathamaH karmajanthaH / 99 rakazarIrabandhananAma 3 / pUrvagRhItaistaijasapudgalaiH saha parasparaM gRzyamANAMstaijasapudgakAn uditena yena karmaNA badhnAti - AtmA'nyo'nyasaMyuktAn karoti tad natusamaM taijasazarIrabandhananAma 4 / pUrvagRhIteH kArmaNapudgalaiH saha parasparaM gRhyamANAn kArmaNapudgalAn uditena yena karmaNA badhnAti - mAtmA'nyo'nyasaMyuktAn karoti tad jatusamaM kArmaNazarIrabandhananAma 5 / yadi punarivaM zarIrapaJcakapudgalAnAmaudArikAdizarIranAmnaH sAmarthyAdgRhItAnAmanyo'nya sambandhakAri bandhanapaJcakaM na syAt tatasteSAM zarIrapariNatau satyAmapyasambandhatvAt pavanAhatakuNDa sthitAstImitasaktUnAmivaikatra sthairya na syAditi // 34 // uktaM bandhanakharUpam / idaM ca bandhananAma asaMhatAnAM pugAnAM na sambhavati, ato'nyo'nyasannighAnalakSaNapudgalasaMhateH kAraNaM saGghAtanamAhajaM saMghAya uralAipuggale taNagaNaM va daMtAlI / taM saMghAyaM bandhaNemiva taNunAmeNa paMcavihaM // 35 // yat karma 'saGghAtayati' piNDIkaroti audArikAdipudgalAn AdizabdAd vaikriyapudgalAn AhArakapudgalAn taijasapudgalAn kArmaNapudgalAn, tatra dRSTAntamAha - 'tRNagaNamiva' tRNotkaramivetazcetazca vikSiptaM 'dantAlI' kASThamayI marumaNDalaprasiddhA, tat 'saGghAtaM ' saGghAtananAma, taca pUrvoktaM bandhananAmApi 'tanunAmnA' zarIrAbhidhAnena paJcavidhaM bhavatIti / tatra bandhananAma pUrvameva bhAvitam / atha saGghAtanAma bhAvyate-- audArikasaGghAtanAma vaikriyasaGghAtanAma AhArakasaGghAtanAma taijasasaGghAtanAma kArmaNasaGghAtanAma / tatra yadudayAd audArikazarIratvapariNatAn pudgalAnAtmA saGghAtayati - anyo'nyasannidhAnena vyavasthApayati tad audArikasaGghAtananAma 1 / yadudayAd vaikriyazarIratvapariNatAn pudgalAnAtmA saGghAtayati - anyo'nyasannighAnena vyavasthApayati tad vaikiyasaGghAtananAma 2 / yadudayAd AhArakazarIratvapariNatAn pudgalAnAtmA saGghAtayati--anyo'nyasannidhAnena vyavasthApayati tad AhArakasaGghAtananAma 3 | yadudayAt taijasazarIratvapariNatAn pudgalAnAtmA saGghAtayati - anyo'nyasannidhAnena vyavasthApayati tat taijasasaGghAtanAma 4 / yadudayAt kArmaNazarIratvapariNatAn pudgalAnAtmA saGghAtayati - anyo'nyasa - nidhAnena vyavasthApayati tat kArmaNasaGghAtananAma 5 iti // 35 // uktaM paJcadhA bandhananAma paJcadhA saGghAtananAma / samprati "saMte vA panarabaMdhaNe tisayaM" iti (30) gAthA sUcitaM bandhanapaJcadazakaM vyAcikhyAsurAha orAlabiuvvAhArayANa sagateyakammajuttANaM / nava baMdhaNANi iyaradusahiyANaM tini tesiM ca // 36 // audArikavaikriyA''hArakazarIrANAM nava bandhanAnIti yogaH / kIdRzAnAM satAm ? ityAha'svakataijasakArmaNayuktAnAm ' pratyekaM khakataijasakArmaNAnAM madhyAdanyatareNa yuktAnAmityarthaH / "nava" ti navasaGkhapAni bandhanAni bandhanaprakRtayo bhavantIti / audArikavaikriyAhArakANAM trayANAmapi pratyekaM khanAmnA taijasena kArmaNena ca yogAd dvikasaMyoganiSpannAnyekaikasya audArikAdestrINi trINi bandhanAni bhavanti teSAM ca trayANAM trikANAM mIlane nava bandhanAnIti / 1 Namavita ka0 // 2 svakhate ka0 gha0 //
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ , devendrasUriviracitakhopajhaTIkopetaH [gAyA tathAhi-audArikaaudArikabandhananAma 1 audArikataijasabandhananAma 2 audArikakArmaNabandhananAma 3, vaikriyavaikriyabandhananAma 1 vaikriyataijasabandhananAma 2 vaikriyakArmaNabandhananAma 3, AhArakA''hArakabandhananAma 1 AhArakataijasabandhananAma 2 AhArakakArmaNabandhananAma 3 / tatra pUrvagRhItairaudArikazarIrapudgalaiH saha gRhyamANaudArikapudgalAnAM bandho yena kriyate tad audArikaudArikabandhananAma 1 / yenaudArikapudgalAnAM taijasazarIrapudgalaiH saha sambandho vidhIyate tad audArikataijasabandhananAma 2 / yenaudArikapudgalAnAM kArmaNazarIrapugalaiH saha sambandho vidhIyate tad audArikakArmaNabandhananAma 3 / evamanena nyAyenAnyAnyapi bandhanAni vAcyAni / zeSabandhananirUpaNAyAha-"iyaradusahiyANaM tinni" ti itare-khakIyanAmApekSayA'nye taijasakArmaNazarIre, tataH prAkRtatvAdanyathopanyAse'pi dve ca te itare ca dvItare tAbhyAM sahitAni-yuktAni dvItarasahitAni, yadvA "du" ti dvikaM tata itaraJca taTvikaM cetaradvikaM tena sahitAni itaradvikasahitAni teSAM dvItarasahitAnAm itaradvikasahitAnAM vA, audArikavaikriyAhArakANAmatrApi yojyam , trINi bandhanAni bhavanti / ayamAzayaH-pratyekamaudArikavaikriyAhArakANAM taijasakArmaNAbhyAM yugapat saMyoge trikasaMyogarUpANi trINi bandhanAni bhavanti / tathAhi-audArikataijasakArmaNabandhananAma 1 vaikriyataijasakArmaNabandhananAma 2 AhArakataijasakArmaNabandhananAma 3 / arthaH pUrvokta eva / na kevalameSAmaudArikAdInAmitaradvikasahitAnAmeva trINi bandhanAni bhavanti, kintu "tesiM ca" ti trINIti zabdo DamarukamaNinyAyAdatrApi yojyaH / tato'yamarthaH-tayozcetarazabdavAcyayostaijasakArmaNayoH svanAmnA itareNa ca yoge trINi bandhanAni bhavanti / yathA--taijasataijasabandhananAma 1 taijasakArmaNabandhananAma 2 kArmaNakArmaNabandhananAma 3 / tadevaM nava trINi trINi ca militAni paJcadaza bandhanAnIti / atrAha-paJcAnAM zarIrANAM dvikAdiyogaprakAreNa SaDiMzatiH saMyogA bhavanti, tattulyabandhanAni ca kasmAt na bhavanti ! ucyate-audArikavaikriyAhArakANAM parasparaviruddhA'nyosnyasambandhAbhAvAt paJcadazaiva bhavanti, nAdhikAni / Aha--yathA paJcadaza bandhanAni bhavanti, evamanenaiva krameNa paJcadaza saGghAtA api kasmAt nAbhidhIyante ? saGghAtitAnAmeva bandhanabhAvAt , tathAhi-pASANayugmasya kRtasaGghAtasyaivottarakAlaM vajraleparAlAdinA bandhanaM kriyate, tadasat , yato loke ye khajAtau saMyogA bhavanti ta eva zubhAH, evamihApi khazarIrapudgalAnAM khazarIrapudgalaiH saha ye saMyogarUpAH saGghAtAste zubhA iti prAdhAnyakhyApanAya paJcaiva saGghAtA abhihitA iti // 36 // vyAkhyAtAni paJcadazApi bandhanAni / samprati saMhanananAma SaDvidhamabhidhitsurgAthAyugalamAha saMghayaNamahinicao, taM chaddhA bjrishnaaraayN| . taha risahanArAyaM, nArAyaM addhanArAyaM // 37 // kIliya chevaTuM iha, risaho paho ya kIliyA vajaM / ubhao makkaDabaMdho, nArAyaM imamurAlaMge // 38 // 1-2degha bandho kha0ga0 0 //
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30-39 ] karmafaureater prathamaH karmagranthaH / 46 hammte - DaDhI kriyante zarIrapudgalA yena tat saMhananam, tacca 'asthinicayaH' kIlikAdirUSANAmasthAM nicayaH-racanAvizeSo'sthinicayaH / tat saMhananaM 'SaDdhA' SaTkArairbhavati / sadyathA - vajraRSabhanArAcaM 1 tathA RSabhanArAcam 2 ihAnukhAro'lAkSaNikaH, nArAcam 3 * ardhanArAcaM 4 kIlikA 5 sevArtam 6 / 'iha' pravacane 'RSabhaH' RSabhazabdena pariveSTanapaTTa 'ucyate, 'vajra' vajrazabdena kIlikA'bhidhIyate, 'nArAcaM' nArAcazabdenobhayato markaTabandhI aNyate / 'idam' asthinicayAtmakaM saMhananam 'audArikAGge' audArikazarIra eva, nAnyeSu zarIreSu teSAmasthirahitatvAt / iti gAthAyugalAkSarArthaH / bhAvArthaH punarayam -- iha dvayorasmorubhayato markaTabandhena baddhayoH paTTAkRtinA tRtIyena asbhA pariveSTitayorupari tadasthitrayamedi ratorror vajranAmakamasthi yatra bhavati tad vajraRSabhanArAcam, tannibandhanaM nAma vajraSabhanArAcanAma 1 / yat punaH kIlikArahitaM saMhananaM tad RSabhanArAcam, tannibandhanaM nAma RSabhanArAcanAma 2 / yatra punarmarkaTabandhaH kevalo bhavati na punaH kIlikA RSamasaMjJaH paTTazca tad nArAcam, tannibandhanaM nAma nArAcanAma 3 / yatra tvekapordhena markaTabandho dvitIyapArzvena ca kIlikA bhavati tad ardhanArAcam, tannibandhanaM nAmA'rdhanArAcanAma 4 / yaMtra punarasthIni kIlikAmAtrabaddhAnyeva bhavanti tat kIlikAsaMhananam, tannibandhanaM nAma kIlikAnAma 5 / yatra tu parasparaM paryantasparzalakSaNAM sevAmAgatAnyasthIni bhavanti snehAbhyavahAratailAbhyaGgavizrAmaNAdirUpAM ca parizIlanAM nityamapekSante tat sevArtam, tannibandhanaM nAma sevArtanAma 6 / yadvA "chevaTTe" ti dakArasya luptasyeha darzanAt chedAnAm - asthiparyantAnAM vRtaM - parasparasambanghaghaTanAlakSaNaM vartanaM vRttiryatra tat chedavRttam, kIlikApaTTamarkaTabandharahitamasthiparyantamAtrasaMsparza SaSThamityarthaH / tato yadudayAt zarIre vajraRSabhanArAcasaMhananaM bhavati tad vajraRSabhanArAcasaMhanananAmakarmeti / evamRSabhanArAcAdiSvapi vAcyamiti // 37 // 38 // vyAkhyAnaM SaDvidhaM saMhanananAma / samprati SoDhA saMsthAnanAma vivakSurAha --- samacauraMsaM niggohasAikhujAi~ bAmaNaM huI / saMThANA vannA kiNhanIlalohiyaha lihasiyA // 39 // samacaturasram 1 "niggoha" tti padaikadeze'pi padaprayogadarzanAt nyagrodhaparimaNDalam 2 saudi 3 kubjam 4 vAmanam 5 huNDam 6 iti SaT 'saMsthAnAni' avayava racanAtmakazarIrAkRtisvarUpANi zarIre bhavantIti zeSaH / tatra samAH - zAstroktalakSaNA'visaMvAdinyazcatasro'laya:paryaGkAsanopaviSTasya jAnunorantaram, Asanasya lalAToparibhAgasya cAntaram, dakSiNa kansya vAmajAnunazcAntaram, vAmaskandhasya dakSiNajAnunazcAntaramiti caturdigvibhAgopalakSitAH zarIrAvayavA yatra tat samacaturasram, "suprAtasuzvasudivazArikukSa caturasaiNIpadA'japadaproSThapadabhadrapadam" (si0 7-3-129) iti sUtreNa samAsAnto'pratyayaH, samacaturasraM ca tat saMsthAnaM ca samacaturasrasaMsthAnam / tulyArohapariNAhaH sampUrNalakSaNopetAGgopAGgAvayavaH khAGgukASTAcikaza 1 kA bha0 kha0 0 0 // 2 pArzve madeg ka0 0 / evamapre'pi // 3 sAdi 3 vAmanam 4 kugjam 5 hu0 kha0 ga0 OM0 // kra0 7
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitakhopanaTIkopetaH [gAtha tocchyaH sarvasaMsthAnapradhAnaH paJcendriyajIvazarIrAkAravizeSaH samacaturasrasaMsthAnanibandhanaM nAma samacaturasranAma 1 / nyagrodhavat parimaNDalaM yasya tad nyagrodhaparimaNDalam, yathA nyagrodhaHvaTavRkSa upari sampUrNAvayavo'dhastu hInastathA yat saMsthAnaM nAmarupari sampUrNAvayavam adhastu na tathA tad nyagrodhaparimaNDalam , tannibandhanaM nAma nyagrodhaparimaNDalanAma 2 / saha AdinAnAbheraghastanamAgarUpeNa yathoktapramANayuktena vartata iti sAdi / sarvamapi hi zarIraM sAdi, tataH sAditvavizeSaNAnyathAnupapatterAdiriha viziSTo jJAtavyaH / tato yatra nAmeradho yathoktamamANayuktamupari ca hInaM tat sAdi saMsthAnam , tannibandhanaM nAma sAdinAma 3 / yatra pANipAdazirogrIvaM yathoktapramANopapannam uraudarAdi ca maDabhaM tat kunnasaMsthAnam , tannibandhanaM nAma kunjanAma 4 / yatra punaruraudarAdi yathoktapramANopetaM hastapAdAdikaM ca hInaM tad vAmanasaMsthAnam , tannibandhanaM nAma vAmananAma 5 / anye tu kulavAmanayorviparItaM lakSaNamAhuH / yatra sarve'pyavayavAH zAstroktapramANahInAstat sarvatrAsaMsthitaM huNDasaMsthAnam , tannibandhanaM nAma huNDanAma 6 / tato yadudayAd jantuzarIraM samacaturasrasaMsthAnaM bhavati tatkarmApi samacaturasrasaMsthAnanAmeti / evaM nyagrodhaparimaNDalAdipvapi yojyam / uktaM SoDhA saMsthAnanAma / idAnIM paJcadhA varNanAmA''ha-varNAH paJca bhavanti kRSNa1nIlalohita3haridrasitAH 5 / tatra yadudayAda jantuzarIraM kRSNaM bhavati rAjapaTTAdivat tatkarmApi kRSNanAma 1 / yadudayAdajantuzarIraM marakatAdivad nIlaM bhavati tad nIlanAma 2 / yadudayAd jantuzarIraM lohitaM-raktaM himulAdivad bhavati tad lohitanAma 3 / yadudayAd jantuzarIraM-hAridra-pItaM haridrAvad bhavati tad hAridranAma 4 / yadudayAd jantuzarIraM sitaM-zvetaM zaGkhAdivad bhavati tat sitanAma 5 / kapizAdayastvetatsaMyogenaivotpadyante, na punaH sarvathaitadvilakSaNA iti na darzitAH // 39 // uktaM varNanAma paJcadhA / atha gandhanAma dvidhA''ha--- surahidurahI rasA paNa, tittakaDukasAyaaMbilA mhuraa| phAsA gurulaghumiukharasIuNhasiNiddharukAva'Ta // 40 // iha gandhazabdaH prakramAd gamyate, tataH surabhigandho durabhigandhazca dvedhA gandhaH / tatra saumukhyakRt surabhigandhaH, yadudayAda jantuzarIraM karpUrAdivat surabhigandhaM bhavati tat surabhigandhanAma 1 / vaimukhyakRt durabhigandhaH, yadudayAd jantuzarIraM lazunAdivad durabhigandhaM bhavati tad durabhigandhanAma 2 / atrApyubhayasaMyogajAH pRthaga noktAH, etatsaMsargajatvAdeva bhedAvivakSaNAt / uktaM dvidhA gandhanAma // atha paJcadhA rasamAmA''ha-rasAH pUrvoktazabdArthAH paJca bhavanti / tathAhi-tiktakaTukapAyA'mlAzcatvAro madhurazca paJcamaH / tatra zleSmAdidoSahantA nimbAdyAzritastiko rasaH / tathA ca bhiSakzAstram zleSmANamaruciM pittaM, tRSaM kuSThaM viSaM jvaram / hanyAt tikto raso buddheH, kartA mAtropasevitaH // iti / 1 huNDaM saM0 kha0 g0|| 2 julakAdi kha0 gaU0 //
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / yadudayAd jIvazarIraM nimbAdivat tikaM bhavati tat tiktanAma 1 / galAmayAdiprazamano maricanAgarAdyAzritaH kaTuH / yadavAdi kaTurgalAmayaM zophaM, hanti yukta yopasevitaH / dIpanaH pAcako rucyo, bRMhaNo'tikaphApahaH // yadudayAd jantuzarIraM maricAdivat kaTu bhavati tat kaTunAma 2 / raktadoSAdyapahartA bimatakA''malakakapitthAdyAzritaH kaSAyaH / yadabhANi - raktadoSaM kaphaM pittaM, kaSAyo hanti sevitaH / rUkSaH zIto gurugrAhI, roSaNazca svarUpataH // 51 yadudayAd jantuzarIraM bibhItakAdivat kaSAyaM bhavati tat kaSAyanAma 3 / abhidIpanAdihRd amlIkAdyAzrito'mlaH / yadabhyadhAyi - amlosmidIptikRt snigdhaH, zophapittakaphApahaH / kledanaH pAcano rucyo, mUDhavAtAnulomakaH // yadudayAd jIvazarIramamlIkAdivad amlaM bhavati tad amlanAma 4 / pittAdiprazamakaH khaNDazarkarAdyAzrito madhuraH / yadavAci - pittaM vAtaM karpha hanti, dhAtuvRddhikaro guruH / jIvanaH kezakRd bAlavRddhakSINaujasAM hitaH // yadudayAd jantuzarIramikSyAdivad madhuraM bhavati tad madhuranAma 5 / sthAnAntare stambhitA - hAravidhvaMsAdikartA sindhulavaNAdyAzrito lavaNo'pi rasaH paThyate, sa ceha nopAttaH, madhurAdisaMsargajatvAt tadabhedena vivakSaNAt / sambhAvyate ca tatra mAdhuryAdisaMsargaH, sarvarasAnAM lavaNaprakSepa eva svAdutvopapateriti / abhihitaM paJcadhA rasanAma || adhunA sparzanAma aSTadhA prAha-spRzyanta iti sparzAH 'aSTau' aSTasaGkhyAkA bhavanti / tathAhi --guru 1 laghu 2 mRdu 3 khara 4 zIta 5 uSNa 6 snigdha 7 rUkSAH 8 iti / tatrAghogamanaheturayogolakAdigato guruH 1 / prAyastiryagUrdhvagamana heturarkatUlAdinizrito laghuH 2 / sannati kAraNaM tinisalatAdigato mRduH 3 / stabdhatAdikAraNaM dRSadAdigataH kharaH 4 / dehastambhAdihetuH prAleyAdyAzritaH zItaH 5 / AhArapAkAdikAraNaM jvalanAdyanugata uSNaH 6 / pudgaladravyANAM mibhaH saMyujyamAnAnAM bandhanibandhanaM tailAdisthitaH snigdhaH 7 / pudgaladravyANAM mitho'saMyujyamAnAnAmabandhanibandhanaM bhasmAdyAdhAro rUkSaH 8 / etatsaMsargajAstu noktAH, eSvevAntarbhA - vAditi / tato yadudayAd jantuzarIraM guru bhavati vajrAdivad tad gurusparzanAma 1 | yadudayAd jantuzarIramarkatUlAdivad laghu bhavati tad laghusparzanAma 2 / yadudayAd jantuzarIraM haMsarUtAdivad mRdu bhavati tad mRdusparzanAma 3 / yadudayAd jantuzarIraM kharaM - karkazaM pASANAdivad bhavati t kharasparzanAma 8 / yadudayAd jantuzarIraM zItaM - zItalaM mRNAlAdivad bhavati tat zItasparzanAma 5 / yadudayAd jantuzarIraM hutabhujAdivad uSNaM bhavati tad uSNasparzanAma 6 / yadudayAd jantuzarIraM ghRtAdivat snigdhaM bhavati tat snigdhasparzanAma 7 / yadudayAd jantuzarIraM
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 devendrasUtiviracitakhopajJaTIkopetaH [gAyA mUlAdivad rUkSaM bhavati tad rUkSasparzanAma 8 // 10 // uktamaSTayA sarzanAma / idAnI varNAdicatuSkottaraviMzatibhedAnAM zubhAzubhatvayorabhiSitsayA pAha nIlakasiNaM dugaMdhaM, tisaM kaDayaM guruM kharaM rukkhaM / sIyaM ca asuhanavagaM, ikArasagaM subhaM sesaM // 41 // 'nIlakRSNaM' nIlakRSNAkhye karmaNI azubhe, durgandhanAma, "titaM kaDuyaM" iti tiktakaTuke rasanAmnI, guru kharaM rUkSaM zItaM ceti catvAri sparzanAmAni / etAni ca sarvANyapi samuditAni kimucyate ? ityAha-'azubhanavakaM' nava prakRtayaH parimANamasya prakRtivRndasya tad navakam , azubhaM ca tad navakaM ca azubhanavakam / 'ekAdazakam' ekAdarzaprakRtisamUharUpaM, yathA raktapItazvetavarNAH, surabhigandhaH, madhurA'mlakaSAyarasAH, laghumRdusnigdhoSNasparzA iti 'zubhaM' zubhavipAkavedyatvAt zubhakharUpam / kIdRzaM tat ? ityAha---'zeSa' kuvarNanavakAd avaziSTam , ko'rthaH ? kuvarNanavakAt zeSA ekAdaza varNAdibhedAH zubhavarNaikAdazakamucyata iti // 11 // ___ adhunA gatinAmAtidezenA''nupUrvIcatuSTayam, AnupUrvIsambandhenottaratropayogiprakRtisamupAyasaGghAhinarakadvikAdirUpaM saMjJAntaraM, vihAyogatidvikaM cAbhidhAtumAha ghauha gai vvaSNupuvvI, gaipugvidugaM tigaM niyAujuyaM / puvvIudao vakke, suha asuha vasuTTa vihagagaI // 42 // caturSA gatirivA''nupUrvI prAguktarUpA bhavati / ko'rthaH ?--gatyabhidhAnanyapadezyamAnupUnAma, tato nirayAnupUrvItiyaMgAnupUrvImanuSyAnupUrvIdevAnupUrvI bhedata AnupUrvInAma caturdhati tAtparyam / tatra narakagatyA nAmakarmaprakRtyA sahacaritA''nupUrvI narakagatyAnupUrvI, tatsamakAlaM cAsyA vedhamAnatvAt tatsahacaritatvam / evaM tiryagmanuSyadevA''nupUryo'pi vaacyaaH| "gaipuzvidurga" ti iha pUrvIzabdenA''nupUrvI bhaNyate, AnuzabdalopaH "te lagvA" (si0 3-2108) iti sUtreNa, yathA devadattaH devaH dattaH iti / tato narakAdigatinarakAdyAnupUrvIkharUpaM narakAdidvikamucyate / tadeva trikamabhidhIyate-gatipUrvIdvikamiha kAkAkSigolakanyAyena sambadhyate / kIdRzaM tad ? ityAha-'nijAyuyutaM' narakAdyAyuSkasamanvitaM narakAditrikamucyata iti hRdayam / upalakSaNatvAd vaikriyaSaTkaM vikalatrikam audArikadvika vaikriyadvikam AhArakadvikam agurulaghucatuSkaM vaikriyASTakamityAdyanuktaM saMjJAntaraM grAhyam / tatra devagatirdevAnupUrvI narakagatirnarakAnupUrvI vaikriyazarIraM vaikriyAnopAnamiti vaikriyaSaTkam / dvIndriyatrIndriyacaturindriyANAM jAtayo vikalatrikam / audArikazarIraM audArikAlopAGgamityaudAriphadvikam / vaikriyazarIraM vaikriyAnopAnamiti vaikriyadvikam / AhArakazarIram AhArakAGgopAGgamityAhArakadvikam / devagatirdevAnupUrvI devAyurnarakagatirnarakAnupUrvI narakAyurvekriyazarIraM vaikriyAGgopAGgamiti vaikriyASTakam / agurulaghu 1 upaghAtaraparAghAta3ucchvAsa4lakSaNamagurulaghucatuSkamiti / nanu AnupUrvyA udayo narakAdipu kimRjugatyA gacchata Ahokhid vakragatyA ? ityAzaGkayAha-"puDIudao vakke" ti pUrvyAH-AnupUrvyA vRSabhasya nAsikArajju 1degzasaGkhyAprakRdeg kha0 ga0 u0||
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41-44] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / kalpAyA udayaH-vipAko vakra eva bhavati / ayamarthaH-narake dvisamayAdivosa macchato jIla naskAnupULa ugraH, tiryakSu dvisamayAdicakreNa jIvasa macchatastriyamAnupUrjA damaH, manuSyeSu dvisamayAdivazeNa gacchato jIvasya manuSyAnupUrvyA udayaH, deveSu dvisamyAvikakeNa gacchato jIvasya devAnupUrdhyA udayaH / uktaM ca vRhatkarmavipAke narayAuyassa udae, narae vakkeNa gacchamANassa / narayANupukhiyAe, tahi~ udao annahiM natthi // (gA0 122) evaM tirimaNudeve, tesu vi vakkeNa gacchamANassa / tesimaNupubiyANaM, tahiM udao annahiM natthi // (gA0 123) tathA vihAyasA-AkAzena gatirvihAyogatiH, sA dvidhA-'zubhA' prazastA 'azubhA' apra. zastA / krameNodAharaNamAha-"vasuTTa" ti vRSaH-vRSamaH saurameyo balIvarda iti yAvat , tato vRSasya upalakSaNatvAd gajakalabharAjahaMsAdInAM prazastA vihAyogatiH / uSTra:-karabhaH kramelaka iti yAvat , tata uSTrasya upalakSaNatvAt kharatiDDAdInAmaprazastA vihAyogatiriti // 42 // vyAkhyAtAH piNDaprakRtInAmuttarabhedAH, sAmpratamaSTau pratyekaprakRtIrabhighitsurAha paraghAudayA pANI, paresi baliNaM pi hoi duddhriso| UsasaNaladdhijutto, havei usAsanAmavasA // 43 // parAn Ahanti-paribhavati parairvA na hanyate-nAbhibhUyata iti parAghAtam , tannibandhanaM nAma parAghAtanAma / tataH 'parAghAtodayAt' parAghAtanAmakarmavipAkAt 'prANI' jantuH pareSAm' anyeSAM 'balinAmapi' balavatAmapi AstAM durbalAnAmityapizabdArthaH, 'bhavati' jAyate 'durdharSaH' anabhibhavanIyamUrtiH / ayamarthaH--yadudayAt pareSAM duSpradharSaH mahaujakhI darzanamAtreNa vAksauSThavena vA mahAbhUpasabhAmapi gataH sabhyAnAmapi kSobhamutpAdayati pratipakSapratibhApratighAtaM ca karoti tat parAghAtanAmetyarthaH 1 / 'ucchvAsanAmavazAd' ucchvAsanAmakarmodayena 'ucchsanalabdhiyukto bhavati' ucchAsailabdhisamanvito jAyate, yadudayAd uccasanalabdhirAtmano bhavati tad ucchAsanAma 2 / sarvalabdhInAM kSAyopazamikatvAd audayikI labdhirna sambhavatIti cet , naitadasti, vaikriyAhArakalabdhInAmaudayikInAmapi sambhavAd, vIryAntasayakSayopazamo'pi cAtra nimittIbhavatIti satyapyaudayikatve kSAyopazamikavyapadezo'pi na virudhyate // 43 // ravibiMbe u jiyaMgaM, tAvajuyaM AyavAu na u jlnne| jamusiNaphAsassa tahi, lohiyavanassa udau ti||44|| 'AtapAd' AtapanAmodayAd jIvAnAmaGgaM-zarIraM 'tApayutaM' khayamanuSNamapyuSNaprakAzayuktaM bhavati / Atapasya punarudayo ravibimba eva, tuzabda evkaaraarthH| ko'rthaH!-bhAnumaNDalAdipArthivazarIreNveva 'na tu' na punaH 'jvalane' hutabhuji / atra yuktimAha-'yad' yasmAt kAraNAt 'tatra' jvalane-jvalanajantuzarIre tejaskAyazarIra ityarthaH uSNasparzasyodayastathA 1 narakAyuSa udaye narake vakreNa gacchataH / narakAnapULakhatrodayo'nyatra nAsti // evaM tiryamanuSyadeveSu teSvapi vakreNa gacchataH / veSAmAnupUrvINAM tatrodayo'nyatra nAsti // 3 saniHzvAsa 0.00
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitastropajJaTIkopaitaH [ gAthA lohitavarNasyodaya iti, tejaskAyazarIrANyevoSNasparzodayenoSNAni lohitavarNanAmodayAttu prakAzayuktAni bhavanti, na tvAtapodayAditi bhAvaH / yadudayAd jantuzarIrANyAtmanA'nuSNAnyapyuSNaprakAzarUpamAtapaM kurvanti tad AtapanAmetyarthaH 3 // 44 // aNusiNapayAsarUvaM, jiyaMgamujoyae ihujoyA / jahadevuttaravikkiyajoisakhajjoyamAha vva // 45 // iha 'udyotAd' udyotanAmodayena 'jIvAnaM' jantuzarIram 'udyotate' udyotaM karoti, katham ? ityAha- anuSNaprakAzarUpam, uSNaprakAzarUpaM hi vahirapyudyotata iti tadvyavacchedArthamanuSNaprakAzarUpamityuktam / Aha ka ivodyotodayAd jantuzarIrANyanuSNaprakAzarUpamudyotaM kurvanti ? ityAha- 'yatidevottaravai kriyajyotiSkakhadyotAdaya iva' tatra yatayazva - sAdhavaH devAzva -surAH yatidevAH, yatidevairmUlazarIrApekSayottarakAlaM kriyamANaM vaikriyaM yatidevottaravaikriyam, jyoti - kAH- candragrahanakSatratArAH, khadyotA:- pratItAH, tato yatidevottaravaikriyaM ca jyotiSkAzva khadyotAzca te AdiryeSAM ratauSadhIprabhRtInAM te yatidevottaravaikriyajyotiSkakhadyotAdayasta iva / er HerdsmekSaNikaH / ayamarthaH - yathA yatidevottaravaikriyaM candragrahAdijyotiSkAH svadyotA ratnauSadhIprabhRtayazvAnuSNaprakAzAtmakamudyotaM vidadhati tathA yadudayAd jantuzarIrANyanuSNaprakAza rUpamudyotamAtanvanti tad udyotanAmetyarthaH 4 // 45 // 54 aMgaM na guru na lahuyaM, jAyai jIvassa agurulahuudadyA / tittheNa tihuyaNassa vi, pujo se udao kevaliNo // 46 // 'agurulaghudayAd' agurulaghunAmodayena jIvasya 'a' zarIraM na guru na laghu 'jAyate' raft ntu agurulaghu / yata ekAntagurutve hi boDhumazakyaM syAt, ekAntalaghutve tu vAyunAspahriyamANaM dhArayituM na pAryeta / yadudayAd jantuzarIraM na guru na laghu nApi gurulaghu kintvagurulaghupariNAmapariNataM bhavati tad agurulaghunAmetyarthaH 5 / 'tIrthena' tIrthakaranAmakarmavazAt 'tribhuvanasyApi ' devamAnavadAnavalakSaNatrilokalokasyApi 'pUjyaH' armyacanIyo bhavati / 'se' tasya tIrthakara nAmakarmaNa: 'udaya' vipAkaH 'kevalinaH' utpanna kevalajJAnasyaiva / yadudayAd jIvaH sadevamanujAsuralokapUjyamuttamottamaM "titthaM bhaMte ! tityaM ? titthayare titthaM ? gomamA ! arihA tAva niyamA titthaMkare, titthaM puNa cAuvanne samaNasaMghe paDhamagaNahare cA // " (bhaga0 za0 20 u0 8 patra 792 -2 ) iti paramamunipraNItagharmatIrthasya pravartayitRpadamavApnoti tat tIrtha karanAmetyarthaH 6 // 46 // aMgovaMga niyamaNaM, nimmANaM kuNai suttahArasamaM / Bearer vahamma, sataNuvayavalaMbigAIhiM // 47 // 'nirmANa' nirmANanAma 'aGgopAGga niyamanam' aGgapratyaGgAnAM niyatapradezavyavasthApanaM 'karoti' vidadhAti, aMta evedaM 'sUtradhArasamaM ' sUtrabhRtkalpam / yadudayAd jantuzarIreSvaGgopAGgAnAM 1 tIrthaM bhadanta ! tIrtham ? tIrthakara svIrtham ? gautama ! arhastAvaniyamAt tIrthaGkaraH, tIrthaM punaJcaturvarNaH zramasaGghaH prathamagaNadharo vA // 2 tataH sU0 kha0 //
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 55 15-48] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / pratiniyatakhAnavRttitA bhavati tat sUtradhArakalpaM nirmANanAmetyarthaH / tadamAve hi taddhRtakakalpairaGgopAGganAmAdibhirnirvartitAnAmapi ziraudarAdInAM sthAnavRtteraniyamaH syAt 7 / 'upaghAtAda' upaghAtanAmodayAd 'upahanyate' vinAzyate jantuH, kaiH. ityAha-khA-khakIyA tanuH-zarIraM khatanustasyA avayavAH-aMzA ye lambikAdayaH, AdizabdAt pratijihAcauradantAdiparigrahastaiH, "sataNuvayava" ityatra akAralopaH prAkRtatvAt / yadudayAt khazarIrAntaHpravardhamAnairlambikApatijihAcauradantAdibhirjanturupahanyate tad upaghAtanAmetyarthaH 8 // 47 // vyAkhyAtA aSTau pratyekaprakRtayaH / sAmprataM trasadazakaM vyAkhyAnayannAha viticaupaNiMdiya tasA, bAyarao bAyarA jiyA thuulaa| niyaniyapajjattijuyA, pajjattA lddhikrnnehiN||48|| prasyanti-uSNAghabhitaptAH santo vivakSitasthAnAd udvijante gacchanti ca chAyAdyAsevanArtha sthAnAntaramiti trasAH, tatparyAyavipAkavedyaM karmApi trasanAma / tataH 'sAt' sanAmodayAda jIvAH "biticaupaNidiya" tti indriyazabdasya pratyekaM yogAd dve indriye sparzanarasanalakSaNe yeSAM te dvIndriyAH, zaGkhacAndanakakapardajalakAkRmigaNDolakapUtarakAdayo bhavanti / trINi sparzanarasanaghrANalakSaNAnIndriyANi yeSAM te trIndriyAH, yUkAmatkuNagardabhendragopakakunthumaitkoTakAdayaH / catvAri sparzanarasanaghANacakSurlakSaNAnIndriyANi yeSAM te caturindriyAH, makSikAamaramazakavRzcikAdayaH / paJca sparzanarasanaghrANacakSuHzrotrarUpANIndriyANi yeSAM te paJcendriyAH, matsyamakaraharihariNasArasarAjahaMsanarasuranArakAdayo bhavantIti / yadudayAd jIvAstrasA dvitricatuHpaJcendriyA bhavanti tat trasanAmetyarthaH 1 / 'bAdarAd' bAdaranAmodayAd 'jIvAH' jantavo bAdarAH-sthUlA bhavanti / bAdaratvaM ceha na cakSurmAhyatvamiSTam , bAdarasyApyekaikasya pRthivyAdizarIrasya cakSurmAhyatvAbhAvAt / tasmAd jIvavipAkitvena jIvasyaiva kazcid bAdarapariNAmaM janayati etad , na pudgaleSu, kintu jIvavipAkyapyetat zarIrapudgaleSvapi kAJcidapyabhivyaktiM darzayati / tena bAvarANAM bahutarasamuditapRthivyAdInAM cakSuSA grahaNaM bhavati, na sUkSmANAm / jIvavipAkikarmaNaH zarIre khazaktiprakaTanamayuktamiti cet , naivam , jIvavipAkyapi krodho bhUbhanatrivalItaraGgitAlikaphalakakSaratkhedajalakaNanetrAghAtAnatvaparuSavacanavepathuprabhRtivikAraM kupitanarazarIre'pi darzayati, vicitratvAt karmazakteriti / / ___ yadudayAd jIvA bAdarA bhavanti tad bAdaranAmetyarthaH 2 / 'paryAptAt' paryAptanAmodayAd jIvA nijanijaparyAptiyutA bhavanti / tatra paryApti ma pudgalopacayajaH pudgalagrahaNapariNamanahetuH zaktivizeSaH, sA ca viSayabhedAt SoDhA--AhAraparyAptiH 1 zarIraparyAptiH 2 indriyaparyAptiH 3 ucchvAsaparyAptiH 4 bhASAparyAptiH 5 manaHparyAptiH 6 ceti / tatra yayA bAhyamAhAramAdAya khalarasarUpatayA pariNamayati sA AhAraparyAptiH 1 / yayA rasIbhUtamAhAraM rasAmugmAMsamedo'sthimajjAzukralakSaNasaptadhAturUpatayA pariNamayati sA zarIraparyAptiH 2 .yayA dhAturUpatayA pariNa 1degmarkoTakA kha0 gh00||
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ . devendrasUriviracitasvopajJaDIkopetaH [ mAyA simAhAramindriyarUpatayA pariNamathati sA indriyaparyAptiH 3 / vayA punarucchvAsaprAyogyavargamAlikamAdAya ucchvAsarUpatayA pariNamayyA''lambya ca muJcati sA ucchvAsaparyAptiH 4 / tu bhASAprAyogyavargaNAdravyaM gRhItvA bhASAtvena pariNamayyA''lambya ca muJcati bhASAparyAH 5 / yayA punarmanoyogyavargaNAdalikaM gRhItvA manastvena pariNamayyA''lambya bha mukhati sA manaHparyAptiH 6 / etAzca yathAkramamekendriyANAM dvIndriyatrIndriyacaturindriyA'saMjJipazJcendriyANAM saMjJipaJcendriyANAM ca catuHpaJcaSaTsayA bhavanti / tathA baikriyazarIriNAM zarIraparyAptirevaikA AntarmauhUrtikI, zeSAH paJcApyekasAmayikyaH / audArikazarIriNAM punarAhAra paryAptirevaikA ekasAmayikI, zeSAH punarAnta mauhUrtikyaH / Aha ca--- veviyapajjatI, sarIra aMtamuhu sesa igasamayA / AhAre igasamayA, sesA aMtamuhu orAle || tataH paryAptayo vidyante yeSAM "amrAdibhyaH " (si0 7 - 2 - 46 ) iti apratyaye te paryAptAH, tadvipAkavedyaM karmApi paryAptanAma / yadudayAt svaparyAptiyuktA bhavanti jIvAstat paryAptanAmetyarthaH 3 / te ca paryAptA dvidhA - labdhyA karaNaizca / tatra ye svayogyaparyAptIH sarvA api samarthya priyante nArvAkU te labdhiparyAptAH ye ca punaH karaNAni - zarIrendriyAdIni nirvartitavantaste karaNaparyAptA iti / 59 nanu ca zarIraparyAptyaiva zarIraM maviSyati, kiM prAgabhihitena zarIranAmnA ?, naitadasti, sAdhyamedAt / tathAhi --zarIranAmno jIvena gRhItAnAM pudgalAnAmaudArikAdizarIratvena pariNatiH sAdhyA, zarIraparyApteH punarArabdhazarIrasya parisamAptiriti / atha prAguktenocchvAsanAmnaivocchrasanasya siddhatvAd ihocchrAsaparyAptirnirviSayeti naivam, satImapyucchAsanAmodayena janitAmucchrasanalathimAtmA zaktivizeSarUpAmucchAsaparyAptimantareNa vyApArayituM na zaknuyAt / yathA hi zarIranAmodayena gRhItA apyaudArikAdizarIra pudgalAH zaktivizeSarUpAM zarIraparyAptiM vinA zarIrarUpatayA pariNamayituM na zakyanta iti zarIranAmnaH pRthag iSyate zarIraparyAptiH, evamatrApyucchAsanAmnaH pRthagucchAsaparyAptireSTavyA, tulyayuktitvAditi // 48 // patteya taNU patteuyeNaM daMtaaTTimAi thiraM / nAbhuvari sirAha suhaM, subhagAo savvajaNahaTTo // 49 // 'pratyekodayena' pratyekanAmakarmodayavazAd jantUnAM 'pratyekaM tanuH' pRthak pRthak zarIraM mabati, yadudayAd ekaikasya jantorekaikaM zarIramaudArikaM vaikriyaM vA bhavati tat pratyekanAmetvartha: 8 | 'sthiraM sthiranAmodayena dantA'syyAdi nizcalaM bhavati, yadudayAt ziro'sthigrIvAdInAmavayavAnAM sthiratA bhavati tat sthiranAmetyarthaH 5 / 'zubhaM' zubhanAmodayAt nAbhyupari ziAdirbhavati, yadudayAd nAmeruparyavayavAH zubhA bhavanti tat zubhanAma, ziraHprabhRtibhiH spRSTaH paro hRSyatIti teSAM zubhatvam 6 / 'subhagAt' subhaganAmodayena sarvajaneSTo bhavati, 1 baikiyaparyAptiH zarIre AntamauhUrtikI zeSA ekasAmayikyaH / AhAre ( paryAptiH ) ekasAmayikI zeSA AntamauhUrtikya audArike //
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' . AG 50 karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / padudayAd anupakAryapi sarvasya manaHpriyo bhavati tat subhaganAmetyarthaH 7 / tadabhyadhAyi aNuvakae vi bahUNaM, hoi pio tassa subhaganAmudao ti| subhagudae vi hu koI, kaMcI Asajja dUbhago jai vi| jAyae~ tahosAo, jahA abhavANa titthayaro // susarA mahurasuhajhuNI, AijjA svvloygaavo| jasao jasakitti io, thAvaradasagaM vivajjatthaM // 50 // 'sukharAt' sukharanAmodayena madhuraH-mAdhuryaguNAlaGkRtaH sukhayatIti sukhaH-sukhado dhvaniHkharo bhavati, yadudayAd jIvasya kharaH zrotraprItiheturbhavati tat sukharanAmetyarthaH 8 / 'AdeyAda' AdeyanAmodayena sarvalokena samastajanena grAhyam-AdeyaM vacaH-vacanaM yasya sa tathA, yadudayAd yatkiJcidapi bruvANo jIvaH sarvasyopAdeyavacano bhavati, darzanasamanantarameva tasyAbhyutthAnAdi samAcarati tad AdeyanAmetyarthaH 9 / "jasau" tiM yazaHkIrtinAmodayAd yazaHkIrtirbhavati / tatra sAmAnyatastapaHzauryatyAgAdisamupArjitayazasA kIrtanaM-saMzabdanaM zlAghanaM yazaHkIrtirucyate / yadvA __ dAnapuNyakRtA kIrtiH, parAkramakRtaM yazaH / athavA ekadiggAminI kIrtiH, sarvadiggAmukaM yazaH / 10 iti / vyAkhyAtaM trasadazakam / samprati sthAvaradazakaM vyAcikhyAsuratidizati--'itaH' trasadazakAt sthAvaradazakaM viparyastaM' viparItArtha bhavati / tathAhi-tiSThantItyevaMzIlA uSNAdyamitApe'pi tatparihArA'samarthAH sthAvarAH, "sthezamAsapisakaso varaH" (si05-2-82) iti varapratyayaH, pRthivIkAyikA apkAyikAstejaskAyikA vAyukAyikA vanaspatikAyikA ekendriyAH, tadvipAkavedyaM karmApi sthAvaranAma / tejovAyUnAM tu sthAvaranAmodaye'pi calanaM khAbhAvikameva, na punaruSNAdyamitApena dvIndriyAdInAmiva viziSTam 1 iti / yadudayAt sUkSmAH pRthivIkAyikAdayaH paJca bhavanti tadapi jIvavipAki sUkSmanAmakarma 2 iti / yadudayAt pUrvoktakhayogyaparyAptiparisamAptivikalA jantavo bhavanti tad aparyAptanAma, aparyAptayo vidyante yeSAM te'paryAptA iti kRtvA, tannibandhanaM nAma aparyAptanAma / tatra dveSA aparyAptAH-labdhyA karaNaizca / tatra ye'paryAptakA eva santo niyante, na punaH khayogyaparyAptIH sarvA api samarthayanti te lbdhypryaaptaaH| ye punaH karaNAni-zarIrendriyAdIni na tAvat nirvartayanti, atha cAvazyaM purastAda nivartayiSyanti te karaNAparyAptAH / iha caivamAgamaH-labdhyaparyAptA api niyamAdAhArazarIrendriyaparyAptiparisamAptAveva niyante nArvAk, yasmAdAgAmibhavAyurbaddhA niyante sarva eva dehinaH, taccAhArazarIrendriyaparyAptiparyAptAnAmeva badhyata iti 3 / yadudayAd anantAnAM jIvAnAM sAdhAraNam-ekaM zarIraM bhavati tat sAdhAraNanAma 1 / yadudayAt karNadhUjihAdyaSayavA 1 anupakRte'pi bahUnAM bhavati priyastasya subhaganAmodayaH // subhagodaye'pi khalu kazcit kazcidAsAdya durbhago yadyapi / Ayate tadoSAtU yathA'bhavyAnAM tIrthakaraH // 2degti yazasaH yazonAmakarmodayena yazaHkI g0||
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH akhirAH -- capalA bhavanti tad asthiranAma 5 / yadudayAd nAmeraghaH pAdAdInAmavayavAnAmazumatA bhavati tad azubhanAma, pAdAdinA hi spRSTaH paro ruSyatIti teSAmazubhatvam / kAminIvyavahA reNa vyabhicAra iti cet, naivam, tasya mohanibandhanatvAt, vastusthitizceha cintyata iti 6 / yadudayavazAd upakArakRdapi janasyA'priyo bhavati tad durbhaganAma / uktaM cauvagArakArago vi hu, na ruzcaI dUbhago u jassudae / 7 iti / yadudayAt kharabhinnahInakharo bhavati tad duHkharanAma 8 / yadudayavazAd yuktiyuktamapi bruvANo nA''deyavacano bhavati na ca loko'bhyutthAnAdi tasya karoti tad anAdeyanAma 9 / yadudayAt pUrvapradarzite yazaHkIrtI na bhavatastad ayazaH kIrtinAma 10 iti // 50 // vyAkhyAtaM dvicatvAriMzadbhedaM trinavati bhedaM tryuttarazata medaM saptaSaSTibhedaM SaSThaM nAma / sampri dvibhedaM gotrakarmAbhidhitsurAha- goyaM duhucanIyaM, kulAla iva sughaDabhuMbhalAIyaM / vigdhaM dANe lAbhe, bhoguvabhogesu virie ya // 51 // . yAyA gotraM prAgvarNitazabdArthaM 'dvidhA' dvibhedam, katham ? ityAha - 'uccanIcaM' uccaM ca nIcaM ca uccanIcam, uccairgotraM nIcairgotramityarthaH / etacca 'kulAla iva' kumbhakAratulyam / zobhano ghaTaH sughaTaH -pUrNakalazaH, bhumbhalaM - madyasthAnam, sughaTabhumbhale AdI yasya tatkRtopakaraNasya tat sughaTabhumbhalAdi karotIti zeSaH / ayamatra bhAvaH -- yathA hi kulAlaH pRthivyAstAdRzaM pUrNakalazAdirUpaM karoti yAdRzaM lokAt kusumacandanAkSatAdibhiH pUjAM labhate sa eva bhumbhalAdi tAdRzaM vidadhAti yAdRzamaprakSiptamadyamapi lokAd nindAM labhate; tathA yadudayAd nirdhanaH kurUpo buddhyAdiparihINo'pi puruSaH sukulajanmamAtrAdeva lokAt pUjAM labhate tad uccagoMtram 1; yadudayAt punarmahAghano'pratirUparUpo bucyAdisamanvito'pi pumAn viziSTakulA - bhAvAd lokAd nindAM prAmoti tad nIcaigotram 2 iti / uktaM dvividhaM gotrakarma // 1 atha vikarma paJcadhA vyAkhyAnayannAha -- "vigdhaM dANe lAbhe" ityAdi / vizeSeNa hanyantebaddAnAdibdhayo vinAzyante'neneti vighnam - antarAyakarma / tacca viSayabhedAt paJcadheti darzagati - dIyata iti dAnaM tasmin labhyata iti lAbhastasmin bhujyate - sakRdupabhujyata iti bhogaH puSpAhArAdiH, upeti - punaH punarbhujyata iti upabhogo bhavenA''sanA'GganAdi / uktaM casaha bhujja ci mogo, so puNa AhArapupphamAIsu / , upabhogo u puNo puNa, uvabhujjai bhavaNavaNiyAI // ( vR0ka0vi0 gA0 165 ) tato bhogazca upabhogazca bhogopabhogau tayoH, prAkRtavazAca dvirvacanasthAne bahuvacanaM bhavati, yadAhuH zrIhemacandrasUripAdAH svaprAkRtalakSaNe- "dvivacanasya bahuvacanam " ( si0 8-1130 ) iti / vizeSeNa Iryate - ceSyate'neneti vIryam, yadvA vividham- anekaprakAramIrayati yat prANinaM kriyAsu tad vIryaM sAmarthya zaktiriti paryAyAstasmin 'caH' samuccaye, sarvatra bina - 1 upakArakArako'pi hi na rocate durbhAgastu yasyodaye // 2 vanavasanAta ga0 OM0 // 3 sakRdUbhujyate iti bhogaH sa punarAhArapuSpAdiSu / upabhogastu punaH punarupabhujyate bhavanavanitAdi //
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11-53] karmahaureater prathamaH karmapranyaH / 59 miti yojyam / viSayasaptamI ceyaM sarvatra / tato dAnAdiviSaya medato dAnAdiviSayaM paJcadhA vinaM karma bhavatIti vAkyAkSarArthaH / bhAvArthastvayam satyapi dAtavye vastuni, Agate ca guNavati pAtre, jAnannapi dAnaphalaM yadudayAd dAtuM notsahate tad dAnAntarAyam 1 | yadudayAd viziSTe'pi bAtari, vidyamAne'pi deye vastuni yAcJAkuzalo'pi yAcako na labhate tad lAbhAntarAyam 2 / yadudayAt sati vibhavAdau sampadyamAne cAhAramAtyAdau viratihIno'pi na bhujhe tad mogAntarAyam 3 / yadudayAd vidyamAnamapi vastrAlaGkArAdi nopabhuGkte tad upabhogAntarAyam 4 / yadudayavazAd balavAn nIrujo vayaHstho'pi ca tRNakunIkaraNe'pyasamarthastad vIryAntarAyam 5 iti // 51 // etaca bhANDAgArikasamamiti darzayannAha - sirihariyasamaM eyaM, jaha paDikUleNa teNa rAyAI / na kuNai dANAIyaM, evaM viggheNa jIvo vi // 52 // zriyo gRhaM zrIgRhaM-bhANDAgAraM tad vidyate yasya sa zrIgRhikaH -- bhANDAgArikastena samaMtulyametadantarAyakarma / yathA 'tena' zrIgRhikeNa 'pratikUlena' ananukUlena 'rAjAdiH ' rAjAnRpatiH, AdizabdAt zreSThIzvaratalavarAdiparigrahaH 'na karoti' kartuM na pArayati dAnAdi, AdizabdAd lAbhabhogopabhogAdigrahaNam / 'evam' amunA zrIgRhikadRSTAntena 'vimena' antarAyakarmaNA ' jIvo'pi' janturapi dAnAdi kartuM na pArayatIti // 52 // vyAkhyAtaM paJcavidhamantarAyaM karma, tadvyAkhyAne ca samarthitA " iha nANadaMsaNAvaraNa veya" ( gA03 ) ityAdimUlagAthA / atha "kIrai jieNa heUhi~ jeNa to bhannae kammaM" ( gA0 1) ityAdau yaduktaM tayAkhyAnArthaM yasya karmaNo ye bandhahetavastAn kacana hetudvAreNa kA'pi ca hetumaddAreNa didarzayiSurAha - paDiNIyasaNa ninhava, uvaghAya paosa aMtarAeNaM / accAsAyaNayAe, AvaraNadugaM jio jayaha // 53 // 'AvaraNadvikaM' jJAnAvaraNadarzanAvaraNarUpaM jIvaH 'jayati' dhAtUnAmanekArthatvAd badhnAtIti sambandhaH / tatra jJAnasya-matyAderjJAninAM - - sAdhvAdInAM jJAnasAdhanasya - pustakAdeH 'pratyanIkatvena ' tadaniSTAcaraNalakSaNena 'nihnavena' na mayA tatsamIpe'dhItamityAdisvarUpeNa 'upaghAtena' mUlato vinAzasvarUpeNa 'pradveSeNa' AntarAprItirUpeNa 'antarAyeNa' bhaktapAnavasanopAzrayalA bhanivAraNalakSaNena 'atyAzAtanayA' ca jAtyAdyuddhaTTanAdihIlArUpayA jJAnAvaraNaM karma jayatIti sarvatra draSTavyam / etaccopalakSaNam, ato jJAnyavarNavAdena AcAryopAdhyAyAdya vinayenA'kAlakhAdhyAyakaraNena kAle ca svAdhyAyA'vidhAnena prANivadhA'nRtabhASaNastainyA'brahmaparigraharAtribhojanA'viramaNAdibhizca jJAnAvaraNaM jayatItyAdyapi vaktavyamiti / evaM darzanAvaraNe'pi vAcyam, navaraM darzanAbhilApo vaktavyaH / tathAhi--- darzanasya - cakSurdarzanAderdarzaninAM sAdhvAdInAM darzanasAsAghanasya --zrotranayananAsikAdeH sammatyanekAntajayapatAkAdipramANazAstra pustakAdervA pratyanItvena - tadaniSTAcaraNalakSaNena, nihavena-na mayA tatsamIpe'dhItamityAdikharUpeNa, upaghAtena1 deg'tha ca kha0 ga0 ku0 // 2deg katvanihavopaghAtAntarAyAtyAzAtanAdibhirdarza ka0 gha0 pustakayorevaM pAThaH //
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkotaH [gAthA mUlato vinAzena, pradveSeNa-AntarAprItyAtmakena, antarAyeNa bhaktapAnavasanopAyalAmanivarANena, atyAzAtanayA ca-jAtyAdihIlayA darzanAvaraNaM karma jayatIti sarvatra draSTavyam / upalakSaNamidam , ato darzaninAM dUSaNagrahaNena zravaNakartananetrotpATananAsAchedajihAvikartanAdinA prANivadhA'nRtabhASaNastainyA'brahmaparigraharAtribhojanA'viramaNAdibhizca darzanAvaraNaM jayatItyAdyapi vaktavyam / yadavAdi zrIhemacandrasUriprabhupAdaiH jJAnadarzanayostadvat , taddhetUnAM ca ye kila / vighnnihvpaishuunyaa''shaatnaaghaatmtsraaH|| te jJAnadarzanAvArakarmahetava AzravAH / ( yogazA0 TI0 patra 306-2) // 53 // uktA jJAnAvaraNadarzanAvaraNabandhahetavaH / idAnIM vedanIyasya dvividhasyApi tAnAha gurubhttikhNtikrunnaavyjogksaayvijydaannjuo| daDhadhammAI anjai, sAyamasAyaM vivajayao // 54 // iha yutazabdasya pratyekaM yogaH, tato guravaH-mAtApitRdharmAcAryAdayasteSAM bhaktiH-AsanAdipratipattirgurubhaktistayA yuto gurubhaktiyutaH-gurubhaktisamanvito jantuH 'sAtaM' sAtavedanIyam 'arjayati' samupArjayatIti sambandhaH / 'kSAntiyutaH' kSamAnvitaH 'karuNAyutaH' dayAparItacetAH 'vratayutaH' mahAvatA'NuvratAdisamanvitaH 'yogayutaH' dazavidhacakravAlasAmAcAryAdyAcaraNapraguNaH 'kaSAyavijayayutaH' krodhAdikaSAyaparibhavanazIla: 'dAnayutaH' dAnaruciH 'dRDhadharmaH' Apatsvapi nizcaladharmaH, AdizabdAda bAlavRddhaglAnAdivaiyAvRttyakaraNazIlo jinacaityapUjAparAyaNazca sAtam 'arjayati' badhnAti / yadavAci devpuujaaguruupaastipaatrdaandyaakssmaaH| (yogazA0 TI0 patra 306-2) sarAgasaMyamo dezasaMyamo'kAmanirjarA / zaucaM bAlatapazceti, sadvedyasya syurAzravAH / / (yogazA0 TI0 patra 306-2) tathA 'viparyayataH' sAtabandhaviparyayeNa asAtamarjayati, tathAhi-gurUNAmavajJAyakaH krodhano nirdayo vratayogavikala utkaTakaSAyaH kArpaNyavAn saddharmakRtyapramattaH hastyazvabalIvardAdinirdayadamanavAhanalAJchanAdikaraNapravaNaH khaparaduHkhazokavadhatApakrandanaparidevanAdikArakazceti / yadabhyadhAyiduHkhazokavadhAstApakrandane paridevanam / khAnyobhayasthAH syurasadvedyasyAmI ihAzravAH // (yogazA0 TI0 patra 306-2) // 54 // uktA vedanIyasya bandhahetavaH / sAmprataM mohanIyasya dvividhasyApi tAnAha ummggdesnnaamggnaasnnaadevdvvhrnnehiN| dasaNamohaM jiNamuNiceiyasaMghAipaDiNIo // 55 // unmArgasya-bhavahetormokSahetutvena dezanA-kathanamunmArgadezanA, mArgasya-jJAnadarzanacAritralakSaNasya muktipathasya nAzanA-apalapanaM mArganAzanA, devadravyasya-caityadravyasya haraNaM-bhakSaNopekSaNaprajJAhInatvalakSaNam , tata unmArgadezanA ca mArganAzanA ca devadravyaharaNaM ca taihetubhirjIvaH 1 devapUjA gurUpAstiH pAtradAnaM dayA kSamA / iti yogshaale|| 2 ca iti hetu ka0 ga0 10 //
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 - 56] karmavipAkanAmA prathamaH karmamanthaH / 61 ' darzanamohaM' midhyAtvamohanIyamarjayati / tathA 'jinamunicaityasaGghAdipratyanIkaH' tatra jinA:tIrthakarAH, munayaH - sAdhavaH, caityAni - pratimArUpANi, saGghaH sAdhusAdhvIzrAvaka zrAvikAla kSaNaH, AdizabdAt siddhaguruzrutAdiparigrahaH, teSAM pratyanIkaH - avarNavAdAzAtanAdyaniSTanirvako darzanamohamarjayati / yadabhANi - vItarAge zrute sa dharme sarvasureSu ca / avarNavAditA tIvra mithyAtvapariNAmitA || sarvajJasiddhadevApavo dhArmikadUSaNam / unmArgadezanAnarthAgraho'saMyata pUjanam // asamIkSitakAritvaM, gurvAdiSvavamAnanA / ityAdayo dRSTimohasyAzravAH parikIrtitAH // (yogazA0 TI0 patra 307 - 1) // 55 // duvihaM pi caraNamohaM, kasAyahAsAhavisayavivasamaNo / baMdha narayAu mahAraMbhapariggaharao ruho // 56 // 'dvividhamapi' dvibhedamapi 'caraNamohaM' cAritramohanIyaM - kaSAyamohanIyanokaSAyamohanIyarUpaM jIvo banAtIti sambandhaH / kiMviziSTaH ? ityAha- 'kaSAyahAsyAdiviSaya vivazamanAH' tatra kaSAyAH-krodhAdaya uktasvarUpAH SoDaza, hAsyAdayaH - hAsyaratyaratizokabhayajugupsA iti gRhyante, viSayAH- zabdarUparasagandhasparzAkhyAH paJca tataH kaSAyAzca hAsyAdayazca viSayAzca kaSAyahAsyAdiviSayAstairvivazaM-visaMsthulaM parAdhInaM manaH - mAnasaM yasya sa kaSAyahAsyAdiviSayavivazamanAH / idamatra hRdayam - - kaSAyavivazamanAH kaSAyamohanIyaM badhnAti, hAsyAdivivazamanAstu hAsyAdimohanIyaM - hAsya mohanIyaratimohanIyA'ratimohanIyazokamohanIyabhayamohanIyajugupsAmohanIyAkhyaM nokaSAyamohanIyaM badhnAti, viSayavivazamanAH punarvedatrayAkhyaM nokaSAyamohanIyaM badhnAti / sAmAnyataH sarve'pi kaSAyahAsyAdiviSayA dvividhasyApi cAritramohanIyasya bandhahetavo bhavanti / yatpratyapAdi kaSAyodayatastItraH, pariNAmo ya AtmanaH / cAritramohanIyasya sa Azrava udIritaH // utprAsanaM sakandarpopahAso hAsazIlatA / bahupralApo dainyoktihasyasyAmI syurAzravAH // dezAdidarzanautsukyaM, citre ramaNakhelane / paracittAvarjanA cetyAzravA: kIrtitA rateH // asUyA pApazIlatvaM, pareSAM ratinAzanam / akuzalaprotsAhanaM, cAraterAzravA amI // svayaM bhayaparINAmaH, pareSAmatha bhApanam / trAsanaM nirdayatvaM ca bhayaM pratyAzravA amI // parazokA viSkaraNaM, svazokotpAdazocane / rodanAdiprasaktizca, zokasyaite syurAzravAH || caturvarNasya saGghasya, parivAdajugupsane / sadAcArajugupsA ca, jugupsAyAM syurAzravAH || IrSyA viSAdagA ca, mRSAvAdo'tivakratA / paradAraratAsaktiH, strIvedasyAzravA ime // svadAramAtrasantoSo'nIya mandakaSAyatA / avakAcArazIlatvaM, puMvedasyAzravA iti // strIpuMsAnaGgasevogrAH, kaSAyAstItrakAmatA / pAkhaNDistrItratebhaGgaH, SaNDhavedAzravA amI // sAdhUnAM garhaNA dharmonmukhAnAM vighnakAritA / madhumAMsaviratAnAma viratyabhivarNanam // viratAviratAnAM cAntarAyakaraNaM muhuH / acAritraguNAkhyAnaM, tathA cAritradUSaNam // 1 'varjanaM yogazAstre // 2 tabhraMzaH yogazAstre //
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviravitakhopATIkoSetaH gAyA kamAyanokaSAyANAmanyasthAnAmudIraNam / cAritramohanIyasya, sAmAnyenAzravA amI / / (yogazA0 TI0 patra 307-1) abhihitA mohanIyasya bandhahetavaH / samprati caturvidhasyApyAyuSastAnAha-"baMdhai narayAu" ityAdi / 'badhnAti' arjayati 'narakAyuH' nArakAyuSkaM jIvaH / kiMviziSTaH ityAha-'mahArammaparigraharataH' mahArambharato mahAparigraharatazcetyarthaH / 'raudraH' raudrapariNAmo giribhedasamAnakaSAyaraudradhyAnA''rUSitacetovRttirityarthaH / upalakSaNatvAt paJcendriyavadhAdiparigrahaH / yanyagAdipaJcendriyaprANivadho, bahArambhaparigrahau / niranugrahatA mAMsabhojanaM sthiravairatA // raudradhyAnaM mithyAtvAnantAnubandhikaSAyatA / kRSNanIlakApotAca, lezyA anRtabhASaNam // paradravyApaharaNaM, muhurmaithunaseknam / avazendriyatA ceti, narakAyuSa ApravAH / / (yogazA0 TI0 patra 307-1) // 56 // uktA narakAyuSo bandhahetavaH / idAnI tiryagAyuSastAnAha tiriyAu gUDhahiyao, saDho sasallo tahA maNussAuM / payaIi taNukasAo, dANaruI majjhimaguNo ya // 7 // tiryagAyurbadhnAti jIvaH, kiMviziSTaH ? ityAha-'gUDhahRdayaH' udAyinRpamArakAdivat tathA AtmAbhiprAyaM sarvathaiva nigRhati yathA nAparaH kazcid vetti, 'zaThaH' vacasA madhuraH pariNAme tu dAruNaH, 'sazalyaH' rAgAdivazA''cIrNA'nekavrataniyamA'ticArasphuradantaHzalyo'nAlocitAspratikrAntaH, tathAzabdAd unmArgadezanAdiparigrahaH / uktaM ca---- unmArgadezanA mArgapraNAzo gUDhacittatA / ArtadhyAnaM sazalyatvaM, mAyArambhaparigrahau // zIlavate sAticAro, nIlakApotalezyatA / apratyAkhyAnakaSAyAstiryagAyuSa AzravAH / / (yogazA0 TI0 patra 307-2) uktaastirygaayurbndhhetvH| atha manuSyAyuSastAnAha-"maNussAuM" ityAdi / manuSyAyurjIvo badhnAti, kiMviziSTaH? ityAha-'prakRtyA' khamAvenaiva 'tanukaSAyaH' reNurAjisamAnakaSAyaH, 'dAnaruciH' yatra tatra vA dAnazIlaH, madhyamAstaducitAH kecid guNA:-kSamAmArdavA''rjavAdayo yasya sa madhyamaguNaH, adhamaguNasya hi narakAyuHsambhavAd, uttamaguNasya tu siddheH suralokAyuSo vA sammavAditi bhAvaH / cazabdAd alpaparigrahA'lpArambhAdiparigrahaH / Aha ca alpau parigrahArambhau, sahaje mArdavA''rjave / kApotapItalezyAtvaM, dharmadhyAnAnurAgitA / / pratyAkhyAnakaSAyatvaM, pariNAmazca madhyamaH / saMvibhAgavidhAyitvaM, devatAgurupUjanam // pUrvAlApapriyAlApau, sukhaprajJApanIyatA / lokayAtrAsu mAdhyasthya, mAnuSAyuSa AzravAH // (yogazA0 TI0 patra0 307-2) uktA manuSyAyuSo bandhahetavaH / samprati devAyuSastAnAha avirayamAi surAuM, bAlatavo'kAmanijaro jyh| prahAH kha0 ga0 0 // 2 degnAH ka yogazAstre // 3 degNussAu ideg sva0 0 0 // 4'tabADakAka0 kh0g030||
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmavipAkanAmA prathamaH karmamanyaH / saralo agAravillo, suhanAmaM annahA asuhaM // 58 // 'avirata : ' aviratasamyagdRSTiH 'surAyuH' devAyukaM 'jayati' baghnAti, AdizabdAd dezavistasarAgasaMyataparigrahaH / vItarAgasaMyatastvativizuddhatvAdAyurna badhnAti, gholanApariNAma eva tasya badhyamAnatvAt / bAlaM tapo yasya saH 'bALatapAH' anavigataparamArthakhabhAvo duHkhagarbhamohagarbhavairAmyo'jJAnapUrvakanirvartitatapaH prabhRtikaSTavizeSo mithyAdRSTiH, so'pyAtmaguNAnurUpaM kizcidasurAdikAyurbadhAti / yadAha bhagavAn bhASyakAraH - bolatave paDibaddhA, ukkaDarosA taveNa gAraviyA / 57-58] 63 vereNa ya paDibaddhA, mariDaM asurekha uvabAo || ( vR0 saM0 gA0 160 ) akAmasya - anicchato nirjarA - karmavicaTanalakSaNA yasyAsAvakAmanirjaraH / idamuktaM bhavati - "akAmataNhAe akAmachuhAe akAmabaMbhaceravAseNaM akAmasIyAyavadaM samasaga maNhANagajala malakapariggaNaM dIharogacAraganirohabaMdhaNayAe giritarusiharanivaDaNayAe jalajalaNapavesaaNasaNAIhiM" udakarAjisamAna kaSAyastaducitazubhapariNAmaH kiJcid vyantarAdikAyurbanAti / upalakSaNatvAt kalyANamitrasamparkamAnaso dharmazravaNazIla ityAdiparigrahaH / yadAhuH sarAgasaMyamo dezasaMyamo'kAmanirjarA / kalyANamitrasamparkoM, dharmazravaNazIlatA || pAtre dAnaM tapaH zraddhA, ratnatrayA'virAdhanA / mRtyukAle parINAmo, lebayoH padmapItamoH // bALatapo'gmitoyAdisAghanollambanAni ca / avyaktasAmAyikatA, devasyAyuSa AzravAH // ( yogazA0 TI0 patra 307 -2 ) uktA devAyuSo bandhahetavaH / samprati nAmakarma yadyapi dvicatvAriMzadAdimedAdanekadhA tathApi zubhAzubhavivakSayA dviviSamityasya dvividhasyApi bandhahetU nAha - "saralo" ityAdi / 'sarala : ' sarvatra mAyArahitaH, gauravANi - RddhirasasAtalakSaNAni vidyante yasya sa gauravavAn, na gauravavAn agauravavAn "AlvillollAlavantamantetteramaNA matoH " ( si0 8 - 2 - 159 ) iti prAkRtasUtreNa matoH sthAna illAdezaH / upalakSaNatvAt saMsAramIruH - kSamAmArdavArja vAdiguNayuktaH zubhaM - devagatiyazaHkIrtipaJcendriyajAtyAdirUpaM nAmakarma baghnAti / 'anyathA ' uktaviparItasvabhAvaH, tathAhi--mAyAvI gauravavAn utkaTakodhAdipariNAmaH 'azubha' narakagatyayazaH kIrtyakendriyAdijAtilakSaNaM nAmakarmArjayatIti / uktaM ca manovAkkAyavakratvaM, pareSAM vipratAraNam / mAyAprayogo midhyAtvaM, paizUnyaM calacittatA // suvarNAdipraticchandaH karaNaM kUTasAkSitA / varNagandharasasparzonmathopapAdanAni ca // aGgopAGgacyAvanAni, yamrapaJjarakarma ca / kUTamAnatulAkarmA'nyanindAtmaprazaMsanam // hiMsAmRtasteyA'brahmamahArambhaparigrahAH / paruSA'sabhyavacanaM, zuciveSAdinA madaH || 1 bAlatapasi pratibaddhA utkaTa roSAstapasA garvitAH / vaireNa ca pratibaddhAH ( teSAM ) mRlA bhasureSu upapAtaH // 2 akAmatRSNayA akAmakSudhayA akAmabrahmacaryavAsena akAmazItAtapadaMzamazakA snAnakasvedajAlamalapaGkaparigraheNa dIrgharogacArakanirodhabandhanatayA giritaruzikharanipatanatayA jalajvalanapravezAnazanAdibhiH // 3 zranyathApAdanAni ca / ga0 OM0 yogazAstre ca //
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [ gAthA maukharyAkrozau saubhAgyopadhAtAH kArmaNakriyA / parakautUhalotpAdaH, parahAsyabiDambane || vezyAdInAmalaGkAradAnaM dAvAgnidIpanam / devAdivyAjAdganvAdicaurya tIvrakaSAyatA // caityapratizrayA''rAmapratimAnAM vinAzanam | aGgArAdikriyA cetyazubhasya nAmna AzravAH // eta evAnyathArUpAstathA saMsAramIrutA / pramAdahAnaM sadbhAvArpaNaM kSAntyAdayo'pi ca // darzane dhArmikANAM ca, sambhramaH svAgatakriyA / paropakArasAratvamAzravAH zubhanAmani // (yogazA0 TI0 patra 307 - 2 ) / / 58 / / ukta nAmno bandhahetavaH / samprati gotrasya dvividhasyApi tAnAhaguNahI mayarahio, ajjhayaNa'jjhAvaNAruI nicaM / pakuNa jiNAibhatto, ucca nIyaM iyarahA u // 59 // 'guNaprekSI' yasya yAvantaM guNaM pazyati tasya tameva prekSate puraskaroti, doSeSu satsvapyudAsta ityarthaH / 'madarahitaH' viziSTajAtilAbhakulaizvaryabalarUpatapaH zrutAdisampatsamanvito'pi niraha - kAraH, 'nityaM' sarvadA 'adhyayanAdhyApanAruciH ' svayaM paThati itarAMzca pAThayati, arthatazca svayamamIkSNaM vimRzati pareSAM ca vyAkhyAnayati, asatyAM vA paThanAdizaktau tIvrabahumAnaH parAnadhyayanAdhyApanAparAyaNAn anumodate, tathA 'jinAdibhaktaH' jinAnAM - tIrthanAthAnAm AdizabdAt siddhA''cAryopAdhyAyasAdhucaityAnAmanyeSAM ca guNagariSThAnAM bhakta:- bahumAnaparaH 'prakaroti' prakarSeNa samupArjayati 'uccam' uccairgotram | 'nIcaM' nIcairgotram ' itarathA tu' bhaNitaviparItasvabhAvaH / uktaM ca--- parasya nindAvajJopahAsAH sadguNalopanam / sadasaddoSakathanamAtmanastu prazaMsanam // sadasadguNazaMsA ca, khadoSAcchAdanaM tathA / jAtyAdibhirmadazceti, nIcairgotrAzravA amI // nIcairgotrAzravaviparyAso vigatagarvatA / vAkkAyacitairvinayaH, uccairgotrAzravA amI // (yogazA0 TI0 patra 308 - 1 ) // 59 // ukta gotrasya bandhahetavaH / sAmpratamantarAyasya ye bandhahetavastAnabhiSitsuH zAstramidaM samarthayannAha - $8 jiNapUyAvigdhakaro, hiMsAiparAyaNo jayaha vigdhaM / iya kammavivAgo'yaM, lihio deviMdasUrIhiM // 60 // 'jinapUjAvighnakaraH' sAvadyadoSopetatvAd gRhiNAmapyeSA avidheyA ityAdidezanAdibhiH samayAntastattvadUrIkRto jinapUjAniSedhaka ityarthaH / hiMsA - jIvavadha AdizabdAd anRtabhASaNastaimyA'brahmaparigraharAtribhojanA'viramaNAdiparigrahasteSu parAyaNaH -- tatparaH, upalakSaNatvAt mokSamArgasya jJAnadarzanacAritrAdestaddoSagrahaNAdinA vinaM karoti, sAdhubhyo vA bhaktapAnopAzcayopakaraNabhaiSajAdikaM dIyamAnaM nivArayati, tena caitad vidadhatA mokSamArgaH sarvo'pi vinito bhavati, apareSAmapi sattvAnAM dAnalAbhabhogaparibhogavinaM karoti, mantrAdiprayogeNa ca parasya vIryamapaharati, haThAcca badhabandhanirodhAdibhiH paraM nizceSTaM karoti, chedana bhedanAdibhizva parasyendriyaza 1 AzravAH zubhanAmno'tha tIrthakRtnAna bhAzravAH // iti yogazAstre // 2 "jJAnacA kha0 0 60 //
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / ktimupahanti / sa kim ! ityAha-'jayati' dhAtUnAmanekArthatvAd arjayati 'vighnaM' paJcaprakAramapyantarAyakarma / iti' pUrvoktaprakAreNa 'karmavipAkaH' karmavipAkanAmakaM zAstram 'ayaM' sampratyeva nigaditakharUpaH 'likhitaH' akSaravinyAsIkRtaH devendrasUribhiH karAlakalikAlapAtAlatalAvamajjadvizuddhadharmadhuroddharaNadhurINazrImajagacandramaricaraNasarasIruhacaJcarIkairiti / / 60 / / // iti zrIdevendrasUriviracitA khopajJakarmavipAkaTIkA samAptA // [andhakAraprazastiH] viSNoriva yasya vibhoH, padatrayI vyAnaze jagannikhilam / karmamalapaTalajaladaH, sa zrIvIro jino jayatu // 1 // kundojjvalakIrtimaraiH, surabhIkRtasakalaviSTapAbhogaH / zatamakhazatavinatapadaH, zrIgautamagaNadharaH pAtu // 2 // tadanu sudharmakhAmI, jambUprabhavAdayo munivariSThAH / zrutajalanidhipArINA, bhUyAMsaH zreyase santu // 3 // tataH prAptatapAcAyeMtyabhikhyA bhikSunAyakAH / samabhUvan kule cAndre, zrIjagaccandrasUrayaH // 4 // jagajanitabodhAnAM, teSAM zuddhacaritriNAm / vineyAH samajAyanta, zrImaddevendrasUrayaH / / 5 // khAnyayorupakArAya, zrImaddevendrarariNA / TIkA karmavipAkasya, subodheyaM vinirmame // 6 // vibudhavaradharmakIrtizrIvidyAnandasUrimukhyabudhaiH / khaparasamayaikakuzalaistadaiva saMzodhitA ceyam // 7 // yadgaditamalpamatinA, siddhAntaviruddhamiha kimapi zAstre / vidvadbhistattvajJaH, prasAdamAdhAya tacchodhyam // 8 // karmavipAke vivRti, vitanvatA yanmayA'rjitaM sukRtam / karmavipAkavimuktaH, samastu sarvo'pi tena janaH // 9 // granthAgrem-1882 // samApto'yaM saTIkaH krmvipaakH| 10bharaH kha0 u0|| 2deggram-1782 ka0 gh0|| ka09
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ / / aham // pUjyazrIdevendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH karmastavAkhyo dvitIyaH krmgrnthH| // namaH zrIpravacanAya // bandhodayodIraNasatpadasthaM, niHzeSakarmArivalaM nihatya / yaH siddhisAmrAjyamalaJcakAra, zriye sa vaH zrIjinavIranAthaH / / natvA gurupadakamalaM, gurUpadezAdyathAzrutaM kiJcit / karmastavasya vivRti, vidadhe svaparopakArAya // tatrA''dAveva maGgalArthamabhISTadevatAstutimAha taha thuNimo vIrajiNaM, jaha guNaThANesu sylkmmaaii| baMdhudaodIraNayAsattApattANi khaviyANi // 1 // 'tathA' tena prakAreNa 'stumaH' asAdhAraNasadbhUtasakalakarmanirmUlakSapaNalakSaNaguNotkIrtanena stavanagocarIkurmaH, kam ? 'vIrajina' tatra vizeSeNa-apunarbhAvena Ite-'Irika gatikampanayoH' iti vacanAda yAti zivaM, kampayati-AsphoTayati apanayati karma veti vIraH, yadi vA 'zUra vIraNi vikrAntau' vIrayati sma-kaSAyopasargaparIpahAdizatrugaNamabhibhavati sma vIraH, ubhayatra lihAditvAd ac , yadvA IraNamIraH, "bhAvAkoM" (si0 5--3-18) iti ghaJ, tatazca viziSTa IraH-gamanaM 'sarve gatyarthI jJAnArthAH' iti vacanAd jJAnaM yasya sa vIra iti, anena vyutpattitrayeNa bhagavatazcaramajinezvarasya svArthasampadamAha / athavA viziSTA-sakalabhuvanAdbhutA yakA svargApavargAdikA I:-lakSmIstAM rAti-bhavyebhyaH prayacchati 'rAk dAne' iti vacanAd vIraH, "Ato Do'hAvAmaH" (si0 5-1-76) iti DapratyayaH, rAti ca bhagavAn surAsu- . ranaroragatiryasAdhAraNyA vANyA niHzreyasAbhyudayasAdhanopAyopadezena bhavyAnAM bhuvanAdbhutAM zriyam , tathA coktam arahaMtA bhagavaMto, ahiyaM ca hiyaM ca na vi ihaM kiMci / vAraMti kAravaMti ya, ghettRNa jaNaM balA hatthe / / (upa0 mA0 gA0 448) uvaesa puNa taM deti jeNa carieNa kitinilayANaM / devANa vi huMti pahU, kimaMga puNa maNuyamittANaM? // (upa0 mA0 449) iti / ityanayA vyutpattyA ca prasiddhasiddhArthapArthivavipulakulavimalanabhastalanizIthinInAthasya jina1 arhanto bhagavanto'hitaM ca hitaM ca nApi iha kiJcit / vArayanti kArayanti ca gRhIkhA janaM balAd haste // upadezaM punassaM dadati yena caritena kIrti nilayAnAm / devAnAmapi bhavanti prabhavaH kimaGga punarmanujamAtrANAm //
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1-2] karmavAdvitIyaH karmagranthaH / 67 nAthasya parArthasampadamAha / vIrazvAsau jinazca kaSAyAdipratyarthisArthajayAd vIrajinastaM vIrajinam / 'yathA' yena prakAreNa abhinavakammaggahaNaM, baMdho oheNa tattha vIsasayaM / titthayarAhAragadugavajjaM micchammi satarasayaM // ( gA0 3 ) ityAdivakSyamANeSu 'guNasthAneSu' paramapadaprAsAdazikharArohaNasopAnakalpeSu vyAkhyAsyamAnakharUpeSu mithyAdRSTyAdiSu sakalAni - samastAni matijJAnAvaraNaprabhRtyuttaraprakRtikadambakasahitAni karmANi - jJAnAvaraNIyAdimUlaprakRtirUpANyaSTau karmANi ca svopajJakarmavipAke vistareNa vyAkhyAtAni / kathambhUtAni ? " baMdhudaodIraNayAsattApattANi" tti / tatra mithyAtvAdibhirbandhahetubhiraJjanacUrNapUrNa samudgakavad nirantaraM pudgalanicite loke karmayogyavargaNApudgalairAtmanaH kSIranIravad vahnayayaH piNDavadvA'nyo'nyAnugamA medAtmakaH sambandho bandhaH 1, teSAM ca yathAkhasthitibaddhAnAM karmapudgalAnAmapavartanAdikaraNa vizeSakRte khAbhAvike vA sthityapacaye sati udayasamayaprAptAnAM vipAkavedanamudayaH 2, teSAmeva karmapudgalAnAmakAlaprAptAnAM jIvasAmarthyavizeSAdU udayAvalikAyAM pravezanamudIraNA 3, teSAmeva karmapudgalAnAM bandhasaGgamAbhyAM labdhAtmalAbhAnAM nirjaraNasaGkramaNakRtasvarUpa pacyutyabhAve sadbhAvaH sattA 4, bandhazdha udayazca udIraNA ca sattA ca bandhodayodIraNAsattAstAH prAptAni - gatAni / sUtre ca "udIraNayA" ityatra kapratyayaH svArthikaH, 'kSapitAni' nirmUlocchedenAbhAvatvamApAditAnIti // 1 // guNasthAneSu karmANi kSapitAnItyuktam / tato guNasthAnAnyeva tAvat kharUpato nirdizati - micche 1 sAsaNa 2 mIse 3, avira 4 dese 5 pamatta 6 apamatte 7 / niyahi 8 aniyahi 9 suhamu 10 vasama 11 vINa 12 sajogi 13 ajogi 14 guNA // 2 // "guNa" ci guNasthAnAni tataH "sUcanAt sUtram" iti nyAyAt padaikadeze'pi padasamudAyopacArAd vA ihaivaM guNasthAnaka nirdezo draSTavyaH / tadyathA - mithyAdRSTiguNasthAnaM 9 sAkhAdanasamyagdRSTiguNasthAnaM 2 samyagmithyAdRSTiguNasthAnam 3 avirata samyagdRSTiguNasthAnaM 4 dezavira - tiguNasthAnaM 5 pramattasaMyataguNasthAnam 6 apramattasaMyataguNasthAnam 7 apUrvakaraNa guNasthAnam 8 anivRttibAdarasamparAyaguNasthAnaM 9 sUkSmasamparAyaguNasthAnam 10 upazAntakaSAyavItarAgacchadmasthaguNasthAnaM 11 kSINakaSAyavItarAgacchadmasthaguNasthAnaM 12 sayogikevaliguNasthAnam 13 ayogikevaliguNasthAnam 14 iti / tatra guNAH - jJAnadarzanacAritrarUpA jIvasvabhAvavizeSAH, sthAnam - punaratra teSAM zuddhyavizuprakarSApakarSakRtaH svarUpabhedaH, tiSThantyasmin guNA iti kRtvA, guNAnAM sthAnaM guNasthAnam, mithyA - viparyastA dRSTi:- arhatpraNItajIvAjIvAdivastupratipattiryasya bhakSitahRtpUrapuruSasya site pIta pratipattivat sa mithyAdRSTiH, tasya guNasthAnaM - jJAnAdiguNAnAmavizuddhiprakarSavizuddhyapakarSa - kRtaH svarUpavizeSo mithyAdRSTiguNasthAnam /
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitakhopATIkopetaH [gAthA nanu yadi mithyAdRSTiH tataH kathaM tasya guNasthAnasambhavaH ? guNA hi jJAnAdirUpAH, tat kathaM te dRSTau viparyastAyAM bhaveyuH ? iti, ucyate---iha yadyapi sarvathA'tiprabalamithyAtvamohanIyodayAd arhatpraNItajIvAjIvAdivastupratipattirUpA dRSTirasumato viparyastA bhavati tathApi kAcid manuSyapazvAdipatipattiraviparyastA, tato nigodAvasthAyAmapi tathAbhUtA'vyaktasparzamAtrapratipattiraviparyastA'pi bhavati, anyathA'jIvatvaprasaGgAt / yadAgamaH-- saMbajIvANaM pi ya NaM akkharassa aNaMtabhAgo nincugyADio ciTThai, jai puNa so vi AvarijijjA tA NaM jIvo ajIvattaNaM pAvijjA / ( nandIpatra 195-2) iti / tathAhi-samunnatA'tibahalajImUtapaTalena dinakararajanikarakaranikaratiraskAre'pi naikAntena tatprabhAnAzaH sampadyate, pratiprANiprasiddhadinarajanivibhAgA'bhAvagrasaGgAt / uktaM ca suTu vi mehasamudae, hoi pahA caMdasUrANaM / ( nandIpatra 0195-2) iti / evamihApi prabalamithyAtvodaye'pi kAcidaviparyastA'pi dRSTirbhavatIti tadapekSayA mithyAdRSTerapi / guNasthAnasambhavaH / yadyevaM tataH kathamasau mithyAdRSTireva ? manuSyapazcAdipratipattyapekSayA antato nigodAvasthAyAmapi tathAbhUtA'vyaktasparzamAtrapratipattya pekSayA vA samyagdRSTitvAdapi, naiSa doSaH, yato bhagavadarhatpraNItaM sakalamapi dvAdazAGgArthamabhirocayamAno'pi yadi tadgaditamekamapyakSaraM na rocayati tadAnImapyeSa mithyAdRSTirevocyate, tasya bhagavati sarvajJe pratyayanAzAt / taduktam----- paiyamakkhara pi ikkaM, pi jo na roeDa suttnidhihuuN| sesaM royaMto vi hu, micchaTTiI jamAli va // (bRhatsaM0 gA0 167) iti / kiM punarbhagavadarhadabhihitasakalajIvAjIvAdivastutattvapratipatti vikalaH ? iti 1 / ___ Ayam-aupazamikasamyaktvalAbhalakSaNaM sAdayati-apanayatItyAyasAdanam , anantAnubandhikaSAyavedanam / atra pRSodarAditvAd yazabdalopaH, kRr3hahulamiti kartaryanaT , sati hyasmin paramAnandarUpAnantasukhaphalado niHzreyasatarubIjabhUta aupazamikasamyaktvalAbho jaghanyataH samayamAtreNa utkarpataH SaDbhirAvalikAbhirapagacchatIti / tataH saha AsAdanena vartata iti sAsAdanaH, samyag-aviparyastA dRSTiH-jinapraNItavastupratipattiryasya sa samyagdRSTiH, sAsAdanazcAsau samyagdRSTizca sAsAdanasamyagdRSTiH, tasya guNasthAnaM sAsAdanasamyagdRSTiguNasthAnam / sAkhAdanasamyagdRSTiguNasthAnamiti vA pAThaH, tatra saha samyaktvalakSaNarasAsvAdanena vartata iti sAkhAdanaH / yathA hi bhuktakSIrAnnaviSayavyalIkacittaH puruSastadvamanakAle kSIrAnnarasamAkhAdayati, tathaiSo'pi mithyAtvAbhimukhatayA samyaktvasyopari vyalIkacittaH samyaktvamudvamaMstadrasamAkhAdayati / tataH sa cAsau samyagdRSTizca tasya guNasthAnaM sAkhAdanasamyagdRSTiguNasthAnam / etazcaivaM bhavati-iha gammIrApArasaMsArasAgaramadhyamadhyAsIno janturmithyAtvapratyayamanantAn pudgalaparAvartAnanantaduHkha 1 sarvajIvAnAmapi ca akSarasyAnantabhAgo nityodghoTitastiSThati, yadi punaH so'pi Azriyeta tato jIvo. 'jIvatvaM prApnuyAt // 2 suSvapi meghasamudaye bhavati prabhA candrasUryayoH // 3 padamakSaramapyekamapi yo na: / rocayati sUtranirdiSTam / zeSaM rocayamAno'pi hi mithyaassttijmaaliriv|
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2] karmaaaroat dvitIyaH karmagranthaH / 69 lakSANyanubhUya kathamapi tathAbhavyatvaparipAkavazato girisaridupalagholanAkalpenA'nAmo ganirvartitayathApravRttakaraNena "karaNaM pariNAmo'tra" iti vacanAd adhyavasAyavizeSarUpeNA''yurvajani jJAnAvaraNIyAdikarmANi sarvANyapi palyopamAsatyeyabhAganyUnaikasAgaropama koTAkoTIsthitikAni karoti / atra cAntare jIvasya karmajanito ghanarAgadveSapariNAmaH karkazanibiDaciraprarUDhagupilagranthivad durbhedo'bhinnapUrvo granthirbhavati / taduktam -- tI vi thovamitte, khavie itthaMtarammi jIvassa / hava hu abhinnaputro, gaMThI evaM jiNA biMti // ( dharmasaM0 gA0 752, zrAva0 pra0 gA0 32 ) gaThita sudubheo, kakkhaDaghaNarUDha gUDhagaMThi cha / jIvassa kammajaNio, ghaNarAgaddosapariNAmo // ( vizeSA0 gA0 1995 ) iti / imaM ca granthi yAvadabhavyA api yathApravRttikaraNena karma kSapayitvA'nantazaH samAgacchanti / uktaM cAssvazyaka TIkAyAm - abhavyasyApi kasyacid yathApravRttikaraNato granthimAsAdyA'rhadAdivibhUtidarzanataH prayojanAntarato vA pravartamAnasya zrutasAmAyikalAbho bhavati na zeSalAbha iti / etadanantaraM kazcideva mahAtmA''sannaparamanivRtiH samullasitamacuradurnivAravIryaprasaro nizita kuThAradhArayeva parama vizuddhyA yathoktasvarUpasya pratherbhedaM viSAya mithyAtvasthiterantarmuhUrtamudayakSaNAd uparyatikramyA'pUrvakaraNA'nivRttikaraNalakSaNavizuddhijanitasAmadhyod karmuhUrtakApramANaM tatpradeza vedyadalikAbhAvarUpamantarakaraNaM karoti / atra yathApravRttikaraNA'pUrvakaraNAs nivRttikaraNAnAmayaM kramaH - jo gaMThI tA paDhamaM gaThi samaicchao bhave bIyaM / aniTTIkaraNaM puNa, sammatapurakkhaDe jIve // ( vize0 A0 gA0 1203 ) "gaMTiM samaicchao" tti granthi samatikrAmataH- bhindAnasyeti, "sammattapurakkhaDa " tti samyaktvaM puraskRtaM yena tasmin Asannasamyaktve jIve'nivRttikaraNaM bhavatItyarthaH / etasmiMzcAntarakaraNe kRte sati tasya mithyAtvakarmaNaH sthitidvayaM bhavati / antarakaraNAdadhastanI prathamA sthitirantarmuhUrta pramANA, tasmAdevAntarakaraNAd uparitanI zeSA dvitIyA / sthApanA / tatra prathamasthitau mithyAtvadalika vedanAdasau midhyAdRSTireva antarmuhUrtena punastasyAmapagatAyAmantarakaraNaprathamasamaya evopazamikasamyaktvamApnoti, mithyAtvadalika vedanA'bhAvAt / yathA hi vanadAvAnalaH pUrvadagdhendhanamUSaraM vA dezamavApya vidhyAyati, tathA mithyAtvavedanavanadavo'pyantarakaraNamavApya vidhyAyati / tathA ca sati tasyopazamikasamyaktvalAbhaH / uktaM ca 1 tasyA api stokamAtre kSapita atrAntare jIvasya / bhavati hi abhinnapUrvo granthirevaM jinA bruvanti // granthiriti sudurbhedaH karkazaghanarUDha gUDhapranthiriva / jIvasya karmajanito ghanarAgadveSapariNAmaH // 2 ta ka0 ga0 // 3 yAvad pranthiH tAvat prathamaM pranthi samatikAmato bhavedvitIyam / anivRttikaraNaM punaH samyapuraskRte jIve // 4 apuvvaM tu vizeSAvazyakabhASye /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7. devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA Usaradesa davilayaM ca vijjhAi vaNadavo pappa / iya micchamsa aNudae, uvasamasamma lahai jIvo // (vizeSA0 gA0 2734) tasyAM cAntamauhUrtikyAmupazAntAddhAyAM paramanidhilAbhakalpAyAM jaghanyataH samayazeSAyAmutkRSTataH SaDAvalikAzeSAyAM satyAM kasyacinmahAbibhISikotthAnakalpo'nantAnubandhyudayo bhavati, tadudaye cAsau sAsvAdanasamyagdRSTiguNasthAne vartate, upazamazreNipratipatito vA kazcit sAsAdanatvaM yAti, taduttarakAlaM cAvazyaM mithyAtvodayAdasau mithyAdRSTirbhavatIti 2 / tathA samyak ca mithyA ca dRSTiryasyAsau samyagmithyAdRSTiH, tasya guNasthAnaM samyagmithyAdRSTiguNasthAnam / ihAnantarAbhihitavidhinA labdhenaupazamikasamyaktvena auSadhavizeSakalpena madanakodravasthAnIyaM mithyAtvamohanIyaM karma zodhayitvA tridhA karoti / tadyathA---zuddhamardhavizuddhamavizuddhaM ceti / sthApanA AA / tatra trayANAM puJjAnAM madhye yadA'rdhavizuddhaH puJja udeti tadA tadudayAd jIvasyArdhavizuddhaM jinapraNItatattvazraddhAnaM bhavati, tena tadA'sau samyagmithyAdRSTiguNasthAnamantarmuhUrta kAlaM spRzati, tata UrdhvamavazyaM samyaktvaM mithyAtvaM vA gacchatIti 3 / tathA viratirvirataM klIbe ktapratyayaH, tatpunaH sAvadyayogapratyAkhyAnaM tad na jAnAti nAbhyupagacchati na tatpAlanAya yatata iti trayANAM padAnAmaSTau bhaGgAH / sthApanA - na nA na tatra prathameSu caturyu bhaGgeSu mithyApirajAnatvAt , zeSeSu samyagdRSTiAnitvAt , na nA pA saptasu bhaGgeSu nAsya vistamastItyavirataH, "anAdibhyaH" (si07-2-46) na 5 na iti apratyayaH, caramabhaGge tu viratirastIti / yadvA viramati sma-sAvadyayogebhyo naI nivartate smeti virataH, "gatyarthA'karmakapibabhujeH" (si05-1-11) iti ka-jAnA pA tari ktapratyaye virataH, na virato'virataH, sa cAsau samyagdRSTizcAviratasamya- jA ' na gdRSTiH / idamuktaM bhavati-yaH pUrvavarNitopazamikasamyagdRSTiH zuddhadarzanamohapuJjo- jApA dayavartI kSAyopazamikasamyagdRSTi kSINadarzanasaptakaH kSAyikasamyagdRSTiA paramamunipraNItAM sAvadyayogavirati siddhisaudhAdhyArohaNaniHzreNikalpAM jAnan apratyAkhyAnakaSAyodayavinitatvAt nAbhyupagacchati, na ca tatpAlanAya yatata ityasAvaviratasamyagdRSTirucyate, tasya guNasthAnamaviratasamyagdRSTiguNasthAnam / uktaM ca 'baMdha avirahaheuM, jANato rAgadosadukkhaM ca / viraisuhaM icchaMto, viraI kAuM ca asamattho / esa asaMjayasammo, niMdato pAvakammakaraNaM ca / ahigayajIvAjIvo, acaliyadiTTI cailiyamoho / tathA sarvasAvadyayogasya deze-ekavrataviSaye sthUlasAvadyayogAdau sarvatrataviSayAnumativarja. 1 UparadezaM dagdhaM ca vidhyAyati vanadavaH prApya / iti mithyAvasyAnudaye upazamasamyaktvaM labhate jIvaH / 2 bandhamaviratihetuM jAnAno rAgadveSaduHkhaM ca / viratisukhamicchan viratiM kartuM cAsamarthaH // eSo'saMyatasambadRSTiH nindana pApakarmakaraNaM ca / adhigtjiivaajiivo'clitdRssttishclitmohH|| 3 chaliyamoho ka0 kha0 gh0|| 4 ayasthUladegka0 gh0|| 4 //
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2] karmasvarUyo dvitIyaH karmagranthaH / 71 sAvadyayogAnte virataM viratiryasyAsau dezavirataH / sarvasAvadyaviratiH punarasya nAsti, pratyAkhyAnAvaraNakaSAyodayAt, sarvaviratirUpaM pratyAkhyAnamAvRNvantIti pratyAkhyAnAvaraNAH / uktaM casaMmma saNasahio, givhaMto viraimappasattIe / rasutraramo aNumaimitta tti desajaI || dezaviratasya guNasthAnaM dezavirata guNasthAnam 5 / tathA saMyacchati sma-samyag uparamati sma saMyataH, " gatyarthakarma 0" (5-1-11 ) iti ktaH, pramAdyati sma-saMyamayogeSu sIdati sma, prAgvat kartari ktaH pramattaH, yadvA pramadanaM pramattaMpramAdaH, sa ca madirAviSayakapAya nidrAvikathAnAmanyatamaH sarve vA / pramattamasyAstIti pramattaHpramAdavAn "amrAdibhyaH " ( si0 7-2-46 ) iti apratyayaH, pramattazcAsau saMyatazca pramattasaMyataH, tasya guNasthAnaM pramattasaMyataguNasthAnam, vizuddhyavizuddhiprakarSApakarSakRtaH svarUpabhedaH / tathAhi ---- deza viratiguNApekSayA etadguNAnAM vizuddhiprakarSo'vizuddhyapakarSazca, apramattasaMyatApekSayA tu viparyayaH / evamanyeSvapi guNasthAneSu pUrvottarApekSayA vizuddhyavizuddhiprakarSA'pakarpayojanA draSTavyA 6 / na pramatto'pramattaH / yadvA nAsti pramattamasyAsAvapramattaH, sa cAsau saMyatazca tasya guNasthAnam apramattasaMyata guNasthAnam 7 / apUrvam-abhinavaM prathamamityarthaH karaNaM-sthitighAtarasaghAtaguNazreNiguNasaGkramasthitibandhAnAM paJcAnAmarthAnAM nirvartanaM yasyAsAvapUrvakaraNaH / tathAhi-- bRhatpramANAyA jJAnAvaraNIyAdikarma - sthiterapavartana karaNena khaNDanam - alpIkaraNaM sthitighAta ucyate / rasasyApi pracurIbhUtasya sato'pavartanAkaraNena khaNDanam - alpIkaraNaM rasaghAta ucyate / etau dvAvapi pUrvaguNasthAneSu vizuddheralpatvAdalpAveva kRtavAn, atra punarvizuddheH prakRSTatvAd bRhatpramANatayA apUrvAvimau karoti / tathA uparitanasthitervizuddhivazAdapavartana karaNenA'vatAritasya dalikasyAntarmuhUrtapramANamudayakSaNAdupari kSipatarakSapaNAya pratikSaNamasayeyaguNavRddhyA viracanaM guNazreNiH / sthApanA / etAM ca pUrvaguNasthAneSvavizuddhatvAt kAlato drAghIyasIM dalikaracanAmAzrityA'prazrIryasImalpadalikasyApavartanAd viracitavAn iha tu tAmeva vizuddhatvAdapUrvaM kAlato hrasvatarAM dalikaracanAmAzritya punaH pRthutarAM bahutaradalikasyApavartanAd viracayatIti / tathA badhyamAnazubhaprakRtiSvabadhyamAnAzubhaprakRtidalikasya pratikSaNamasatyeyaguNavRddhyA vizuddhivazAd nayanaM guNasaGkramaH, tamapyasAvihApUrvaM karoti / tathA sthitiM karmaNAmazuddhatvAt prAg drAghIyasIM baddhavAn, te tu tAmapUrvI vizuddhatvAdeva hasIyasIM banAtIti [ sthitibandhaH ] / ayaM cApUrvakaraNo dvidhA -- kSapaka upazamakazca kSapaNopazamanArhatvAt caivamucyate, rAjyArha - kumArarAjavat, na punarasau kSapayatyupazamayati vA, tasya guNasthAnam apUrvakaraNaguNasthAnam / etacca guNasthAnaM prapannAnAM kAlatrayavartino nAnAjIvAnapekSya sAmAnyato'saGkhya lokAkAza1 samyagdarzanasahitaH gRhNan viratimAtmazaktyA / ekatratAdicarimaH anumatimAtraM iti dezayatiH // 2 degyasI dalikasyApasyApa' kha0 //
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH (gAthA pradezapramANAnmadhyavasAyasthAnAni bhavanti / kathaM punastAni bhavanti ! iti vineyajanAnugrahArtha vizeSato'pi prarUpyante-iha tAvadidaM guNasthAnakamantarmuhUrtakAlapamANaM bhavati / tatra ca prathamasamaye'pi ye prapannAH prapadyante prapatsyante ca tadapekSayA jaghanyAdInyutkRSTAntAnyasaGkhyeyalokAkAzapradezapramANAnyadhyavasAyasthAnAni labhyante, pratipattRNAM bahutvAdadhyavasAyAnAM ca vicitratvAditi bhAvanIyam / nanu yadi kAlatrayApekSA kriyate tadaitadguNasthAnakaM pratipannAnAmanantAnyadhyavasAyasthAnAni kasmAd na bhavanti ? anantajIvarasya pratipannatvAd anantaireva ca pratipatsyamAnatvAditi, satyam , syAdevaM yadi tatpatipattRNAM sarveSAM pRthak pRthagminnAnyevAdhyavasAyasthAnAni syuH, tacca nAsti, bahUnAmekAdhyavasAyasthAnavartitvAdapIti / tato dvitIyasamaye tadanyAnyadhikatarANyadhyavasAyasthAnAni labhyante, tRtIyasamaye tadanyAnyadhikatarANi, caturthasamaye tadanyAnyadhikatarANItyevaM tAvanneyaM yAvat caramasamayaH / etAni ca sthApyamAnAni viSamacaturasra kSetramabhivyAmuvanti / tadyathA|4....... atra prathamasamayajaghanyAdhyavasAyasthAnAt prathamasamayotkRSTamadhyavasAyasthAnamananta3000000 guNavizuddham , tasmAcca dvitIyasamayajaghanyamanantaguNavizuddham , tato'pi dvitI200000 yasamayajaghanyAt tadutkRSTamanantagaNa vizaddhama, tasmAcca tatIyasamayajaghanyamana10000 ntaguNavizuddham , tato'pi tadutkRSTamanantaguNavizuddhamityevaM tAvanneyaM yAvad dvicaramasamayotkRSTAt caramasamayajaghanyamanantaguNavizuddham , tato'pi tadutkRSTamanantaguNavizuddhamiti / ekasamayagatAni cAmUnyadhyavasAyasthAnAni parasparamanantabhAgavRddhyasaGkhyAtabhAgavRddhisaGkhyAtabhAgavRddhisaGkhyeyaguNavRddhyasaGkhayeyaguNavRddhyanantaguNavRddhirUpapaTsthAnakapatitAni / yugapa detadruSasthAnapraviSTAnAM ca parasparamadhyavasAyasthAnasya vyAvRttilakSaNA nivRttirapyastIti nivRtiguNasthAnakamapyetaducyate, ata evoktaM sUtre "niyahi aniyaTTI" ityAdi 8 / tathA yugapadetadguNasthAnakaM pratipannAnAM bahUnAmapi jIvAnAmanyo'nyamadhyavasAyasthAnasya vyAvRttiH-nivRttirnAstyasyeti anivRttiH samakAlametadguNasthAnakamArUDhasyAparasya yadadhyavasAyasthAnaM vivakSito'nyo'pi kazcittadvatyevetyarthaH / samparaiti-paryaTati saMsAramaneneti samparAyaH-kapAyo. dayaH, bAdaraH-sUkSmakiTTIkRtasamparAyApekSayA sthUraH samparAyo yasya sa bAdarasamparAyaH, anivRttizcAsau bAdarasamparAyazca anivRttibAdarasamparAyaH, tasya guNasthAnamanivRttibAdarasamparAyaguNasthAnam / idamapyantarmuhUrtapramANameva / tatra cAntarbhuhUrte yAvantaH samayAstatpaviSTAnAM tAvanyevAdhyavasAyasthAnAni bhavanti, ekasamayapraviSTAnAmekasyaivAdhyavasAyasthAnasyAnuvartanAditi / sthApanA prathamasamayAdArabhya pratisamayamanantaguNavizuddhaM yathottaramadhyavasAyasthAnaM bhavatIti vedi| tavyam / sa cAnivRttibAdaro dvidhA-kSapaka upazamakazca 9 / / tathA sUkSmaH samparAyaH kiTTIkRtalobhakaSAyodayarUpo yasya so'yaM sUkSmasamparAyaH / so'pi dvidhA-kSapaka upazamako vA, kSapayati upazamayati vA lobhamekamiti kRtvA, tasya guNasthAnaM sUkSmasamparAyaguNasthAnam 10 / 1 sthAnikhAnavivattilAka0 gh0|| 2 tato'pi tadutkR'ka0 kha0 ga0 gh0||
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2] karmastavAlyo dvitIyaH karmagranthaH / tathA chAte kevalajJAnaM kevaladarzanaM cAtmano'neneti cchadma-jJAnAvaraNadarzanAvaraNamohanIyAntarAyakarmodayaH / sati tasmin kevalasyAnutpAdAt, tadapagamAnantaraM cotpAdAt / chadmani tiSThatIti cchadmasthaH / sa ca sarAgo'pi bhavati ityatastadvyavacchedArthaM vItarAgagrahaNam / vIta:-- vigato rAgaH -- mAyA lobhakaSAyodayarUpo yasya sa vItarAgaH, sa cAsau chadmasthazca vItarAgacchadmasthaH / sa ca kSINakaSAyo'pi bhavati, tasyApi yathoktarAgApagamAd atastadvyavacchedArtham upazAntakaSAyagrahaNam / "kaSa ziSa" ityAdidaNDakaghAturhisArthaH, kaSanti kaSyante ca parasparamasmin prANina iti kaSaH - saMsAraH, kaSamayante - gacchantyebhirjantava iti kaSAyAH - krodhAdayaH, upazAntAH - upazamitA vidyamAnA eva saGkramaNodvartanAdikaraNodayAyogyatvena vyavasthApitAH kaSAyA yena sa upazAntakaSAyaH, sa cAsau vItarAgacchadmasthazceti upazAntakaSAyavItarAgacchaasthaH, tasya guNasthAnamiti prAgvat / tatrAviratasamyagdRSTeH prabhRtyanantAnubandhinaH kaSAyA upazAntAH sambhavanti / upazamazreNyArambhe hyanantAnubandhikaSAyAn avirato deza virataH pramatto'pramatto vA san upazamayya darzanamohatritayamupazamayati / tadupazamAnantaraM pramacA'pramattaguNasthAnaparivRttizatAni kRtvA tato'pUrvakaraNaguNasthAnottarakAlamanivRttibAdarasamparAya guNasthAne cAritramohanIyasya prathamaM napuMsakavedamupazamayati, tataH strIvedam, tato hAsyaratyaratizokabhayajugupsArUpaM yugapat SaTkam, tataH puruSavedam, tato yugapad apratyAkhyAnAvaraNapratyAkhyAnAvaraNau krodhau, tataH saMjvalanakrodham, tato yugapad dvitIyatRtIyo mAnau, tataH saMjvalanamAnam, tato yugapad dvitIyatRtIye mAye, tataH saMjvalanamAyAm, tato yugapad dvitIyatRtIyau lobho, tataH sUkSmasamparAyaguNasthAne saMjvalanalobhamupazamayati ityupazamazreNiH / sthApanA ceyam / vistaratastUpazemazreNiH svopajJazatakaTIkAyAM vyAkhyAtA tataH paribhAvanIyA / tadevamanyeSvapi guNasthAnakeSu kApi kiyatAmapi kaSAyANAmupazAntatvasambhavAd upazAntakaSAyavyapadezaH sambhavati, atastadvyavacchedArthaM vItarAgagrahaNam / upazAntakaSAyavItarAga ityetAvatA'pISTasiddhau chadmasthagrahaNaM kharUpakathanArtha, vyavacchedyAbhAvAt ; na bacchamastha upazAntakaSAyavItarAgaH sambhavati yasya cchadmasthagrahaNena vyavacchedaH syAditi / asmiMzca guNasthAne'STAviMzatirapi mohanIyaprakRtaya upazAntA jJAtavyAH / upazAntakaSAyazca jaghanyenaikaM samayaM bhavati, utkarSeNa tvantarmuhUrta kAlaM yAvat, tata Urdhva niyamAdasau pratipatati / pratipAtazca dveSA-bhavakSayeNA'ddhAkSayeNa ca / tatra bhavakSayo mriyamANasya, addhAkSaya upazAntAddhAyAM samAptAyAm / addhAkSayeNa ca pratipatan yathaivArUDhastathaiva pratipatati, yatra yatra bandhodayodIraNA vyavacchinnAstatra tatra pratipatatA satA te Arabhyanta iti 1 ka0 10 hAsya | saM.lo. a. lo. pra. lo. saM.mA. a.mA. pra.mA. saM.mA. a. mA. pra.mA. saM. pho. a.kro. pra. kro. g. ve. ravi | arati zoka | bhaya khIve. na. ve. mi.mo. mi. mo. sa. mo. a. kro. a.mA. a.mA. a.lo. jugu. 73
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitakhopaTIkopetaH [ gAthA yAvat / pratiSataMzca tAvat pratipatati yAvat pramattaguNasthAnam / kazcittu tato'pyavastanaM guNadvikaM yAti ko'pi sAsAdanabhAvamapi / yaH punarmacakSayeNa pratipatati sa prathamasamaya eva sarvANyapi bandhanAdIni karaNAni pravartayatIti vizeSaH / utkarSataH baiMkasmin bhave dvau bArAvupazamazreNa pratipadyate / yazca dvau bArAvupazamazreNi pratipadyate tasya niyamAt tasmin mace kSApakazreNyabhAvaH / yaH punarekaM vAraM pratipadyate tasya kSapakazreNirbhavedapIti / uktaM ca saptatikAcUrNau jo dube vAre uksamaseDiM paDibajjai tassa niyamA tammi bhave khavagaseDhI natthi, jo tafi ubasamaseDhI paDivajjai tassa khabagaseDhI ci hujja ci // er kArmagranthakAbhiprAyaH / AgamAbhiprAyeNa tvekasmin bhatra ekAmeva zreNi pratipadyate, caduktaM kalvamApye evaM aparivaDie, sammatte devamaNuyajamme / anayaraseDhivajjaM, egabhaveNaM ca sajAI // ( gA0 107 ) sarvANi dezavistyAdIni / anyatrApyuktam mohopazama ekasmin bhave dviH syAdasantatam / yasmin bhave tUpazamaH, kSayo mohasya tatra na || iti / 11 / 'tathA kSINAH - abhAvamApannaH kaSAyA yasya sa kSINakaSAyaH / tatrAnantAnubandhikaSAyAn prathamamaviratasamyagdRSTyA dyapramattanteSu guNasthAneSu kSapayitumArabhate, tato midhyAtvaM mizraM samyaktvam, tato'pratyAkhyAnAvaraNAn pratyAkhyAnAvaraNAn kaSAyAnaSTau kSapayitumArabhate, teSu cArdhakSapiteSvevAtivizuddhivazAdantarAla evaM styAnarddhitrikaM narakadvikaM tiryadvikam ekendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyajAtayaH Ataphm udyotaM sthAvaraM sUkSmaM sAdhAraNamiti prakRtiSoDazakaM kSapayati / tasmiMzva kSINe kaSAyASTakasya kSapitazeSaM kSapayati / tato napuMsakavedaM strIvedaM hAsyA - diSaTkaM puMvedaM saMjvalanaM kroSaM mAnaM mAyAM kSapayati, etAzca prakRtIranivRttibAdarasamparAya guNasthAne dhApayati, saMjvalana lomaM sUkSmasamparAyaguNasthAna iti kSapakazreNiH / sthApanA ceryam / viratastu kSapakazreNisvarUyaM khopazazatakaTIkAyAM nirUpitaM tata eva paribhAvanIyam / tadevamanyeSvapi guNasthAneSu kSINakaSAyavyapadezaH sambhavati, kApi kiyattAmapi kaSAyANAM kSINasvAt, atastavyavacchedArtha vItarAgagrahaNam / kSINakaSAya vItarAgasvaM ca kevalino'pyasti iti tAvacchedArtha udyasthagrahaNam / chadmasthagrahaNe ca kRte sarAmanyavacchedArthe vItarAmagrahaNam / rAnavAsI chadmazca vItarAgacchadmasthaH / sa copazAntakaSAyo'pyasti iti tadvyavacchedArtha kSINakavAyagrahaNam / kSINakaSAyazcAsau vItarAgacchadmasthazca kSINakAyavItarAgacchadmasthaH, tasya guNasthAnaM kSINakaSAyavItarAgacchadmasvaguNasthAnam 12 iti / 1 yo dvau vArau upazamazreNa pratipadyate tasya niyamAttasmin bhave kSapakazreNirnAsti, ya ekavAraM upazamazreNi pratipadyate tasya kSapakazreNirapi bhavediti // 2 evama pratipatite samyaktve devamanujajanmasu / anyataravis emavena ca sarvANi 3 tataH ka0 0 0 0 0 // 4 NAH kSayamA 0 // 50 0 0 #
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ kamatavAlyo vittIyaH kanyA se.mA. saM.mA. saM.ko. / hAsya rati | arati zoka | bhaya jugupsA strI.ve. na. ve. a. ko. pra. ko. a. mA. | pra. mA. | a. mA. pra. mA. a. lo. pra. lo.. sa.mo. mi.mo. mi.mo. a.ko. a.mA.a.mA. A.lo. tathA yogo vIrya zaktiH utsAhaH parAkrama iti paryAyAH, sa ca manovAkAyalakSaNakaraNabhedAt tisraH saMjJA labhate, manoyogo vAgyogaH kAyayogazceti / tathA coktaM karmaprakRtI pariNAmAlaMbaNagaNakAraNaM teNa lddhnaamtigN| kajabbhAsAnnunnappavesavisamIkayapaesa // (gA0 4 ) tatra bhagavato manoyogo manaHparyAyajJAnibhiranuttarasurAdibhirvA manasA pRSTasya sato manasaiva dezanAt , te hi bhagavatprayuktAni manodravyANi manaHparyAyajJAnenA'vadhijJAnena vA pazyanti, dRSTyA ca te vivakSitavastvAkArAnyathAnupapattyA lokasvarUpAdibAhyamarthamavagacchantIti / vAgyoyo dharmadezanAdau / kAyayogo nimeSonmeSacamaNAdau / tato'nena yogatrayeNa saha vartata iti sayogI "sarvAderin" (si07-2-59) itIn pratyayaH / kevalaM-kevalajJAnaM kevaladarzanaM ca vidyate yasya sa kevalI, sayogI cAsau kevalI ca sayogikevalI, tasya guNasAnaM sayogikecaliguNasthAnam 13 / tathA na vidyante yogAH pUrvoktA yasyAsAvayogI / kathamayogitvamasAvupagacchati ! iti ced ucyate-sa bhagavAn sayogikevalI jaghanyato'ntarmairtam utkRSTato dezonAM pUrcakoTI vihRtya kazcit karmaNAM samIkaraNArtha samuddhAtaM karoti, yasya * vedanIyAdikamAyuSaH sakAzAdadhikataraM bhavati, anyastu na karoti / yadAhuH zrIAryazyAmapAdA: sace vi NaM bhaMte ! kevalI samugghAyaM gacchati ! goyamA ! no hagaDhe samaDhe / 1NatrayameM kh0|| 2 pariNAmAlambanaprahaNakAraNaM tena landhanAmatrikam / kAryAbhyAsAnyo'nyapravezaviSamIkRtapradezam // 3 sarve'pi khalu bhandata / kevalinaH samuddhAtaM gacchanti ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH / yasa AyuSA tulyAni bandhanaiH sthitibhizca / bhavopaprAhikarmANi na samudrAtaM sa gacchati // agalA samudrAtam bhanantAH kevalino jinAH / jarAmaraNavipramukAH siddhiM varagatiM gatAH //
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH / [mAyA jassAueNa tullAI, baMdhaNehi ThiIhi ya / bhavovaggAhikammAI, na samugghAyaM sa gacchaha // agaMtUNaM samugdhAyaM, aNaMtA kevalI jiNA / jaramaraNavippamukkA, siddhiM varagaI gayA // (prajJA0 patra 601-1) atra "baMdhaNehiM"ti badhyanta iti bandhanAni "bhujipatyAdibhyaH karmopAdAne" (si053-128) iti karmaNyanaT , karmaparamANavastaiH, zeSaM sugamam / gatvA vA'gatvA vA samuddhA. tam / samuddhAtakharUpaM ca khopajJapaDazItikaTIkAyAM vistarataH prarUpitaM tata evAvadhAraNI. yam / bhavopagrAhikarmakSapaNAya lezyAtItamatyantAprakampa paramanirjarAkAraNaM dhyAnaM pratipitsuryoganirodhArthamupakramate / tatra pUrva bAdarakAyayogena bAdaramanoyogaM niruNaddhi, tato vAgyogam , tataH sUkSmakAyayogena bAdarakAyayogam ; tenaiva sUkSmamanoyogaM sUkSmavAgyogaM ca sUkSmakAyayogaM tu sUkSmakriyamanivartizukladhyAnaM dhyAyan khAvaSTambhenaiva niruNaddhi, anyasyAvaSTambhanIyasya yogAntarasya tdaa'sttvaat| tadhyAnasAmarthyAcca vadanodarAdivivarapUraNena saGkucitadehatribhAgavartipradezo bhavati / tadanantaraM samucchinnakriyamapratipAti zukladhyAnaM dhyAyan madhyamapratipattyA havapaJcAkSarogiraNamAtraM kAlaM zailezIkaraNaM pravizati / tatra zailezaH-meruH tasyeyaM sthiratA-sAmyAvasthA zailezI, yadvA sarvasaMvaraH zIlaM tasya ya IzaH zIlezaH tasyeyaM yoganirodhAvasthA zailezI, tasyAM karaNaM-pUrvaviracitazailezIsamayasamAnaguNazreNIkasya vedanIyanAmagotrAkhyA'ghAtikarmatritayasyA'. saGkhyeyaguNayA zreNyA AyuHzeSasya tu yathAsvarUpasthitayA zreNyA nirjaraNaM zailezIkaraNam / taccAsau praviSTo'yogI sa cAsau kevalI ca ayogikevalI / ayaM ca zailezIkaraNacaramasamayAnantaramucchi. nacaturvidhakarmabandhanatvAd aSTamRttikAlepaliptA'dhonimamakramA'panItamRttikAlepajalatalamaryAdordhvagAmitathAvidhA'lAbuvada Urdhva lokAnte gacchati, na parato'pi, matsyasya jalakalpagatyupaSTambhidharmAstikAyA'bhAvAt / sa cordhva gacchan RjuzreNyA yAvatkhAkAzapradezeSvihAvagADhastAvata eva pradezAnUrdhvamapyavagAhamAno vivakSitasamayAJca samayAntaramasaMspRzan gacchati / taduktamAvazyakacUrNI jaittie jIvo avagADho tAvaiyAe ogAhaNAe urdu ujjugaM gacchai na vaMkaM, bIyaM ca samayaM na phusai // (pUrvArddha patra 582) iti / / duHSamAndhakAranimamajinapravacanapradIpapratimAH zrIjinabhadragaNipUjyA apyAhuH pajattamittasannissa jattiyAiM jahannajogissa / huMti maNodavAiM, tabAvAro ya jammatto / / (vizeSA0 gA0 3059) tadasaMkhaguNavihINaM, samae samae niraMbhamANo so| maNaso sabaniroha, kuNai asaMkhijjasamaehiM // (vizeSA0 gA0 3060) 1 samutsama ka0 kha0 ga0 gh00|| 2 yAvatyAM jIvo'vagADhastAvasyA'vagAhanayA UrdhvamRjukaM gacchati na vakram , dvitIyaM ca samayaM na spRzati // 3 paryAptamAtrasaMjhino yAvanti jaghanyayoginaH / bhavanti manodravyANi tabyApArazca ynmaatrH|| tadasahayaguNavihInaM samaye samaye nirandhAnaH saH / manasaH sarvanirodha krotysyysmyH||
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2-11 77 karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / paMjacamitabiMdiyajahannavaijogapajayA je u / tadasaMkhaguNavihINe, samae samae niraMbhaMto / / (vize0 gA0 3061) savvavaijogaroha, saMkhAIehiM kuNai samaehiM / tatto ya suhumapaNayassa paDhamasamaovavannassa // (vizeSA0 gA. 3062) jo kira jahannajogo, tadasaMkhijjaguNahINamikkeke / samae niraMbhamANo, dehatibhAgaM ca muMcaMto // (vizeSA0 gA0 3063) ruMbhai sa kAyajogaM, saMkhAIehiM ceva samaehiM / to kayajoganiroho, selesIbhAvaNAmei / / (vizeSA0 gA0 3064) hassakkharAI majjheNa jeNa kAleNa paMca bhannaMti / acchai selesigao, tattiyamettaM tao kAlaM // (vizeSA0 gA0 3068) taNurohAraMbhAo, jhAyai suhumakiriyAniyaTTi so|| vocchinnakiriyamappaDivAI selesikAlammi // (vizeSA0 gA0 3069) tadasaMkhejaguNAe, guNaseDhIi raiyaM purA kammaM / samae samae khevilaM, kameNa savaM tahiM kammaM // (vizeSA0 gA0 3082) ujuseDhIpaDivanno, samayapaesaMtaraM aphusmaanno| egasamaeNa sijjhai, aha sAgArovautto so // (vizeSAgA03088) iti tasya guNasthAnamayogikevaliguNasthAnam 14 iti // 2 // vyAkhyAtAni sabhAvArthAni caturdazApi guNasthAnAnIti / atha yathaiteSveva guNasthAneSu bhagavatA bandhamudayamudIraNAM sattAM cA''zritya karmANi kSapitAni tathA bibhaNiSuH prathamaM tAvad bandhamAzritya ka guNasthAne kiyatyaH karmaprakRtayo vyavacchinnAH ? ityetad bandhalakSaNakathanapUrvakaM praci. kaTayiSurAha abhinavakammaragahaNaM, baMdho oheNa tattha vIsa sayaM / titthayarAhAragadugavajaM micchammi satarasayaM // 3 // mithyAtvAdibhihetubhirabhinavasya-nUtanasya karmaNaH-jJAnAvaraNAdebrahaNam-upAdAnaM bandha ityucyate / 'opena' sAmAnyenaikaM kiJcidguNasthAnakamanAzrityetyarthaH / "tattha" ti tatra 1 paryAptamAtradvIndriyajaghanyavacoyogaparyayA ye tu / tadasaGkhyaguNavihInAn samaye samaye nirandhAnaH // sarvabanoyogarodhaM saGkhyAtItaiH karoti samayaiH / tatazca sUkSmapanakasya prathamasamayopapanasya // yaH kila jaghanyayogasadasaJjayeyaguNahInamekaikasmin / samaye nirundhAno dehavibhAgaM ca muJcan // ruNaddhi sa kAyayoga saGkhyAtItereva samayaiH / tataH kRtayoganirodhaH zailezIbhAvanAmeti // hrasvAkSarANi madhyena yena kALena paJca bhnnynte| Aste zailezIgataH tAvanmAtraM sakaH kAlam // tanurodhArambhAd dhyAyati sUkSmakriyAnivRtti sH| vyucchinakiyamapratipAti zailezIkAle // tadasAyeyaguNAyAM guNazreNI racitaM purA karma / samaye samaye kSapayilA kameNa sarva tatra karma // RjuzreNipratipabhaH samayapradezAntaramaspRzan / ekasamayena sidhyati atha sAkAropayuktaH sH|| 2 khaviyaM kamaso sele sikAleNaM // iti bhASye pAThaH //
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasarivirapitakhopATIkotaH [gAmA bandhe 'vizaM zataM' viMzatyuttaraM zataM karmapakRtInAM bhavatIti zeSaH / tathAhi-matijJAnAvaraNaM zutajJAnAvaraNam avadhijJAnAcaraNaM manaHparyAyajJAnAcaraNaM kevalajJAnAvaraNamiti paJcadhA jJAnAvaraNam / nidrA nidrAnidrA pracalA pracalApacalA styAnadiH cakSurdarzanAcaraNam acakSurdarzanAva. raNam avadhidarzanAvaraNaM kevaladarzanAvaraNamiti navavidhaM darzanAvaraNam / vedanIyaM dvidhAsAtavedanIyam asAtavedanIyaM ca / mohanIyamaSTAviMzatibhedam , tadyathA-mithyAtvaM samyagmidhyAtvaM samyaktvamiti darzananikam , anantAnubandhI krodho mAno mAyA lobhaH 4 apratyAkhyAnAvaraNaH krodho mAno mAyA lobhaH 4 matyAkhyAnAvaraNaH krodho mAno mAyA lobhaH 4 saMjvalanaH koSo mAno mAyA lobhaH 4 iti SoDaza kaSAyAH, strI pumAn napuMsakamiti vedatrayam , hAsyaM ratiH aratiH zoko bhayaM jugupseti hAsyaSaTakam , militaM nava nokaSAyAH / AyuzcaturdhA-narakAyuH tiryagAyuH manuSyAmuH devAyuriti / atha nAmakarma dvicatvAriMzadvidham , tadyathA-caturdaza piNDaprakRtayaH aSTau pratyekaprakRtayaH sadazakaM sAvaradazakaM ceti / tatra piNDaprakRtaya imAH-gatinAma jAtinAma zarIranAma aGgopAGganAma bandhananAma saGghAtananAma saMhanananAma saMsthAnanAma varNanAma gandhanAma rasanAma sparzanAma AnupUrvInAma vihAyogatinAmeti / AsAM medA darzyante-narakatiryaanuSyadevagatinAmabhedAt caturdhA gatinAma, ekendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyapazcendriyajAtinAmeti paJcadhA jAtinAma, audArikavaikriyA''hArakataijasakArmaNazarIsnAmeti paJcadhA zarIranAma, audArikAGgopAGgaM vaikriyAGgopAGgam AhArakAGgopAGganAmeti tridhA'GgopAGganAma, bandhananAma paJcadhA audArikabandhanA di zarIravat , evaM saGghAtanamapi, saMhanananAma SaDnedam-vajraRSabhanArAcam RSabhanArAcaM nArAcam ardhanArAcaM kIlikA sevAte ceti, saMsthAnanAma paDidhaM-samacaturasaM nyagrodhaparimaNDalaM sAdi vAmanaM kujaM huNDaM ceti, varNanAma pazcadhA-kRSNaM nIlaM lohitaM hAridra zuklaM ceti, gandhanAma dvidhA-surebhigandhanAma durabhigandhanAmeti, rasanAma paJcamA-tikta kaTukaM kaSAyam amlaM madhuraM ceti, sparzanAma aSTadhA-karkazaM mRdu laghu guru zItam uSNaM snigdhaM rUkSaM ca, AnupUrvI caturdhA-narakAnupUrvI tiryagAnupUrvI manuSyAnupUrvI devAnupUrvIti, vihAyogatirdvidhA-prazastavihAyogatiH aprazastavihAyogattiriti AsAM caturdazapiNDaprakRtInAmuttarabhedA amI paJcaSaSTiH / pratyekaprakRtayastvimAH-parAdhAtanAma upaghAtanAma ucchAsanAma AtapanAma udyotanAma aguruladhunAma tIrthakaranAma nirmANanAmeti / trasadazakamidam-asanAma bAdasnAma paryAptanAma pratyekanAma sthiranAma zubhanAma subhaganAma sukharanAma AdeyanAma yazaHkIrtinAmeti / sthAvaradazakaM punaridam sthAvaranAma sUkSmanAma aparyAptanAma sAdhAraNanAma asthiranAma azubhanAma durbhaganAma duHkharanAma anAdeyanAma ayazaHkIrtinAmeti / piNDamakRtyusarabhedAH paJcaSaSTiH pratyekaprakRtayo'STau trasadazakaM sthAvaradazakaM ca sarvamIlane trinavatiH / gotraM dvidhA--ucargotraM nIcairgotraM ca / antarAyaM paJcadhA-dAnAntarAyaM lAmAntarAyaM bhogAntarAyam upabhogAntarAyaM vIryAntarAyaM ceti / evaM ca kRtvA jJAnAvaraNe karmaprakRtayaH paJca 5 darzanAvaraNe nava 9 vedanIye dve 2 mohanIye'STA1pAmiti kh0g0|| 20 minAma asuraminAka0 kh00||
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmastavAlyo dvitIyaH karmamanyaH / vizatiH 28 AyuSi catasaH 4 nAmi trinavatiH 93 gotre dve 2 antarAye paJca 5 sarvapiNDe'vAcatvAriMzaM zataM bhavati, tena ca ssaayaamdhikaarH| udayodIraNayoH punaraudArikAdibandhanAnAM paJcAnAmaudArikAdisaGghAtanAnAM ca paJcAnAM yathAkhamaudArikAdiSu paJcasu zarIreSyantarmAvaH / varNagandharasasparzAnAM yathAsaGkhyaM paJcadvipaJcA'STabhedAnAM tadbhedakRtAM viMzatimapanIya teSAmeva caturNAmabhinnAnAM grahaNe SoDazakamidaM bandhanasaGghAtanasahitamaSTacatvAriMzazatAda apanIyate, zeSeNa dvAviMzena zatenAdhikAraH / bandhe tu samyammithyAtvasamyaktvayoH sameNaiva niSpAghamAvasvAd andho na sambhavatIti tayoviMzatizatAd apanItayoH zeSema viMzatyuttarazatenA'dhikAra iti prakRtisamutkIrtanA kRtA / prakRtyarthaH khopajJakarmavipAkaTIkAyAM vistareNa nirUpitakhata evAvadhArya ityalaM prasanena / prakRtaM prastumaH / tatra bandhe sAmAnyena vizaM zataM bhavatIti prakRtam / tadeva ca viMzaM zataM 'tIrthakarAhArakadvikavarja' tIrthakarAhArakadvikarahitaM sat "micchammi" ti bhImaseno bhIma ityAdivat padavAcyasyArthasya padaikadezenA'pyamidhAnadarzanAt mithyAtve mithyAdRSTiguNasthAna ityarthaH / evamuttareSvapi padavAcyeSu padaikadezaprayogo draSTavyaH / "satarasayaM" ti saptadazAdhikaM zataM saptadazazataM bandhe bhavatIti / ayamatrAbhiprAyaH-tIrthakaranAma tAvat samyaktvaguNanimittameva badhyate, AhArakazarIrA''hArakAGgopAGgalakSaNamAhArakadrika svapramattayatisambandhinA saMyamenaiva / yaduktaM zrIzivazarmasUripAdaiH zatake sammaittaguNanimittaM, titthayaraM saMjameNa AhAraM / ( mA0 11) iti / mithyAdRSTiguNasthAne etatprakRtitrayavarjanaM kRtam , zeSaM punaH saptadazazataM mithyaatvaadibhiheN| tubhirbadhyata iti mithyAraSTiguNavAne tadvandha iti // 3 // nanvetA mithyAdRSTiprAyogyAH saptadazazatasaGkhyAH sarvA api prakRtaya uttaraguNasthAneSu gacchantyuta kAzcideva ! ityAzaGkayAha narayatiga jAithAvaracau huNddaayvchivhnpumicchN| . .. solaMto gahiyasau, sAsaNi tiridhINabuhamatigaM // 4 // 'narakatrika' narakagativarakAnunirakAyurlakSaNam "bAithAvasvau" ti catuHzabdasya pratyekamamisambandhAd 'jAticatuSkam' ekendriyajAttidvIndriyajAtitrIndriyajAticaturindriyajAtikharUpaM 'sAvaracatuSka' sAvarabadanAprAptasAdhAraNalakSaNaM, huNDam mAtapaM chedapRSThaM "napu" ti napuMsakavedaH "micchaM" li mithyAtvamityetAsAM "solaMtu" ti SoDazAnAM prakRtInAM miSyAdhiguNasAne 'vatra bhAva uttarakAmAvaH' ityevaMlakSaNo'nto vinAzaH kSayo medo vyavaccheda uccheda iti paryAyAH / iyamatra mApanA-etA hi SoDaza prakRtayo mithyASTiguNasthAna evaM badhamAyAnti, mithyAtvasattvatsAzAsAm ; nottaratra sAkhAdanAdiSu, mithyAtvAbhAmadeva / mata etAH prAyo nArakaikendriyavikalendriyayogyatvAd atyantA'zubhatvAca mithyAdhireva vanAtIti saptadazazcatAt pUrvokAd etadapagame zeSamekottaraM pratizatamevAbiratyAdihetuniH sAlAdane banyasAyAti, ata ekAha-"igahiyasaya sAsaNi" ci ekAdhikazataM sAkhAdane badhyate / "igahiyasaya" ityatra vibhaktilopaH prAkRtatvAt / evamanyatrApi vibhaktilopaH prAkRtalakSaNa1 samyaklaguNanimittaMgAmemAhAram //
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA bazAdavaseyaH / "tirithINaduhagatigaM" ti / trikazabdaH pratyekaM sambadhyate, 'tiryatrika' tiryaggatitiryagAnupUrvItiryagAyurlakSaNaM 'styAnarddhitrikaM' nidrAnidrApracalAmacalAstyAnakhirUpaM durbhagatrikaM' durbhagaduHsvarA'nAdeyakharUpamiti // 4 // aNamajhAgiisaMghayaNacau niujjoyakukhagaitthi ti| paNavIsaMto mIse, causayari duAuyaabaMdhA // 5 // catuHzabdasya pratyekaM yojanAt "aNa" ti anantAnubandhicatuSkam anantAnubandhiko dhamAnamAyAlobhAkhyam , madhyAH-madhyamA AghantavarjA AkRtayaH-saMsthAnAni madhyAkRtayaH tAsAM catuSkaM nyagrodhaparimaNDalasaMsthAnaM sAdisaMsthAnaM vAmanasaMsthAnaM kuna saMsthAnamiti, tathA kAkAkSigolakanyAyAt madhyazabdasyAtrApi yogaH, tato madhyAni-madhyamAni prathamAntimavarjAni saMhananAni-asthinicayAtmakAni teSAM catuSkam-RSabhanArAcasaMhananaM nArAcasaMhananam arghanArAcasaMhananaM kIlikAsaMhananamiti, "niu" ti nIcairgotram , udyotam , ku-kutsitA'prazastA khagatiH-vihAyogatiH kukhagatiH aprazastAvahAyogatirityarthaH, "sthi" ti strIveda ityetAsAM paJcaviMzatipakRtInAM sAkhAdane'ntaH, atra badhyante nottaratretyarthaH, yato'nantAnubandhipratyayo hyAsAM bandhaH, sa cottaratra nAstIti / tatazcaikAdhikazatAt pazcaviMzatyapagame "mIsi" ti 'mizre' samyagmithyAdRSTiguNasthAne SaTsaptatibandhe bhavati / tato'pi "duAuyaabaMdha" ti dvayomanuSyAyurdevAyuSorabandho dyAyurabandhastasmAd dyAyurabandhAditi hetozcatuHsaptatirbhavati / idamuktaM bhavati-iha nArakatiryagAyuSI yathAsaGkhyaM mithyAdRSTisAkhAdanaguNasthAnayowvacchinne, zeSaM tumanuSyAyurdevAyudvayamavatiSThate tadapi mizro na badhnAti, mizrasya srvthaa''yubndhprtissedhaat| uktaM ca sammAmicchaddiTTI, AuyabaMdhaM pi na karei / ti / tataH SaTsaptaterAyuyApagame catuHsaptatirbhavatIti // 5 // samme sagasayari jiNAuyaMdhi bahara naratiga biyksaayaa| uraladugaMto dese, sattahI tiaksaayNto||6|| "sammi" ti aviratasamyagdRSTiguNasthAne "sagasayari" ti saptasaptatiprakRtInAM bandho bhavati / katham / iti ce ucyate-pUrvoktaiva catuHsaptatiH "jiNAubaMdhi' ti tIrthakaranAmamanuSyAyurdevAyuyabandhe sati saptasaptatirbhavati / etaduktaM bhavati-tIrthakaranAma tAvat samyaktvapratyayAdevAtra bandhamAyAti, ye ca tiryagmanuSyA aviratasamyagdRzaste devAyurbadhnanti, ye tu nArakadevAste manuyAyurvaghnanti, tato'treyaM prakRtitrayI samadhikA labhyate, sA ca pUrvoktAyAM catuHsaptatau kSipyate jAtA saptasaptatiriti / "vahara" ti vajrarSabhanArAcasaMhananaM "naratiya" ti naratrika-naragatinarAnupUrvInarAyurlakSaNaM "biyakasAya" ci dvitIyakaSAyAH-apratyAkhyAnAvaraNAH krodhamAnamAyAlobhAH "uraladuga" ti audArikadvikam-audArikazarIraudArikAnopAjalakSaNamityetAsAM dazaprakRtInAmaviratasamyagdRSTAvanto bhavati, etA atra badhyante nocaratretyarthaH / aya 1degkaM madhyAkRticatuSkaM-jya kh0|| 2 ka saMhananacatuSkam-R0 ka0 kha0 gha0 ru0|| 3 samyagmidhyAdRSTirAyurvandhamapi na karoti // 4 yunivartayanti, ka0 kh0||
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5-8] karmastavAlyo dvitIyaH karmagranthaH / matrAmimAyaH-dvitIyakaSAyAMstAvat tadudayAbhAvAnna badhnAti dezaviratAdiH; kaSAyA hyanantAnubandhivarjA vedyamAnA eva badhyante, "'je veei te baMdhai" iti vacanAt / anantAnubandhinastu caturvizatisatkarmA'nantaviyojako mithyAtvaM gato bandhAvalikAmAnaM kAlamanuditAn badhnAti / yadAhuH saptatikATIkAyAM mohanIyacaturvizatikAvasare zrImalayagiripAdAH iha samyagdRSTinA satA kenacit prathamato'nantAnubandhino visaMyojitAH, etAvataiva sa vizrAnto na mithyAtvAdikSayAya udyuktavAn , tathAvighasAmagryabhAvAt / tataH kAlAntareNa mithyAtvaM gataH san mithyAtvapratyayato bhUyo'pyanantAnubandhino badhnAti / tato bandhAvalikAM yAvat nAthApyatikrAmati tAvat teSAmudayaM vinA bandha iti / (patra 135-2) __ naratrikaM punarekAntena manuSyavedyam, audArikadvikaM vajraRSabhanArAcasaMhananaM ca manuSyatiryagekAntavedyam , dezaviratAdiSu devagativedyameva badhnAti nAnyat , tenAsAM dazaprakRtInAmaviratasamyagdRSTiguNasthAne'ntaH / tata etat prakRtidazakaM pUrvoktasaptasaptaterapanIyate, tataH "dese satahi" ti deze' dezavirataguNasthAne saptapaSTirbadhyate "tiyakasAyaMtu" ti tRtIyakaSAyANAMpratyAkhyAnAvaraNakrodhamAnamAyAlomAnAM dezavirate'ntaH, taduttareSu teSAmudayAbhAvAd anuditAnAM cAbandhAt "je veyai te baMdhaI" iti vacanAd iti bhAvaH / etacca prakRticatuSkaM pUrvoktasaptaSaSTerapanIyate // 6 // tataH tevahi pamatte soga arai athiraduga ajasa assAyaM / vucchijja chaca satsava, nei surAuM jayA nihuuN||7|| "tevahi pamatti" ti triSaSTiH pramatte badhyate / zokaH aratiH "athiraduga" ti asthiradvikam-asthirA'zubharUpam "ajasa" ti ayazaHkIrtinAma asAtamityetAH SaT prakRtayaH pramace "vucchija" ti prAkRtatvAdAdezasya vyavacchidyante-kSIyante bandhamAzrityeti bhAvaH / yadvA sapta vA vyavacchidyante / katham ? ityAha-"nei surAuM jayA niTeM" ti yadA kazcit pramattaH san surAyurbanDumArabhate niSThAM ca nayati surAyurvandhaM samApayatItyarthaH tadA pUrvoktAH SaT surAyuHsahitAH sapta vyavacchidyanta iti // 7 // guNasahi appamatte, surAubaMdhaM tu jai ihAgacche / ___abaha aTThAvannA, jaM AhAragadugaM baMdhe // 8 // "guNasaTTi" ti ekonaSaSTirapramatte badhyata iti zeSaH / katham ? ityAha-'surAyurvanan' devAyurbandhaM kurvan yadi ced 'iha' apramattaguNasthAna Agacchet / iyamatra bhAvanA-surA. yurbandhaM hi pramatta evAramate nApramatvAdiH, tasyAtivizuddhatvAt , AyuSkasya tu gholanApariNAmenaiva bandhanAt, paraM surAyurbadhan pramate kiJcit sAvazeSa surAyurvandhe'pramace'pyAgacchet , atra ca sAvazeSa surAyurniSThAM nayati tata ekonaSaSTirapramace bhavati "devAuyaM ca ikaM, nAyavaM appamattammi / " iti vacanAt / "annaha aTThAvanna" ti anyathA yadi surAyurvandhaH pramattenArabdhaH pramatenaiva niSThAM nItastato'STApaJcAzadapramatte bhavatIti / 1-1mAn vedayate tAn banAti // 3 tuSTayaM kh0g0|| 4 devAyuSkaM caikaM jnyaatvymprmtte|| ka.11
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAyA nanu yadi pUrvoktatriSaSTeH zokA'ratyasthiradvikA'yazo'sAtalakSaNaM prakRtiSaTkamapanIyate tarhi sA saptapaJcAzad bhavati, atha surAyuHsahitaM pUrvoktaprakRtiSaTkamapanIyate tarhi SaTpaJcAzat, tataH kathamuktamekonaSaSTiraSTapaJcAzadvA'pramatte ! ityAzajhyAha---"jaM AhAragadugaM baMdhe" vi 'yad' yasmAt kAraNAd AhArakadvikaM bandhe bhavatIti zeSaH / ayamatrAzayaH-~-apramattayatisambandhinA saMyamavizeSeNA''hArakadvikaM badhyate, tacceha labhyata iti pUrvApanItamapyatra kSipyate, tataH SaTpaJcAzad AhArakadvikakSepe'STApazcAzad bhavati, saptapaJcAzat punarAhArakadvikakSepa ekonaSaSTiriti / / 8 // aDavanna apuvvAimi, niddadugaMto chapanna pnnbhaage| suraduga paNiMdi sugvagai, tasanava uralaviNu taNuvaMgA // 9 // samacaura nimiNa jiNa vanaagurulaghucau chalaMsi tiisNto| carame chavIsabaMdho, hAsaraIkucchabhayabheo // 10 // "aDavanna apuvAimi" ti / iha kilA'pUrvakaraNAddhAyAH sapta bhAgAH kriyante / tatrA'pUrvasyaapUrvakaraNasyAdime-prathame saptabhAge'STApaJcAzat pUrvoktA bhavati / tatra cAye saptabhAge nidrAdvikasya-nidrAmacalAlakSaNasyAnto bhavati, atra badhyate nottaratrApi, uttaratra tahandhAdhyavasAyasthAnAbhAvAt , uttareSvapyayameva heturanusaraNIyaH / tataH paraM SaTpaJcAzad bhavati / katham ? ityAha-"paNabhAgi" ti paJcAnAM bhAgAnAM samAhAraH paJcabhAgaM tasmin paJcabhAge, paJcasu mAge. vityarthaH / idamuktaM bhavati-apUrvakaraNAdAyAH saptasu bhAgeSu vivakSiteSu prathame saptamAgesSTapaJcAzat , tatra ca vyavacchinnanidrApracalApanayane SaTpaJcAzat , sA ca dvitIye saptabhAge tRtIye saptabhAge caturthe saptabhAge paJcame saptabhAge SaSThe saptabhAge bhavatItyarthaH / tatra ca SaSThe saptabhAge AsAM triMzatprakRtInAmanto bhavati ityAha-"suraduga" ityAdi / suradvikaM-suragatisurAnupUrvIrUpaM "paNidi" ti paJcendriyajAtiH, sukhagatiH-prazastavihAyogatiH "tasanaba" ti prasanavakaM-trasabAdaraparyAptapratyekasthirazubhasubhagasukharA''deyalakSaNaM "urala viNu"ti audArikazarIraM vinA audArikAGgopAGgaM ca vinetyarthaH "taNu" ti tanavaH-zarIrANi "uvaMga" ti upAGge / idamuktaM bhavati-vaikriyazarIram AhArakazarIra taijasazarIraM kArmaNazarIraM vaikriyAno. pAGgam AhArakAGgopAGgaM ceti / "samacaura" ti samacaturasrasaMsthAnaM "nimiNa" ti nirmANaM "jiNa" ti jinanAma-tIrthakaranAmetyarthaH "vannaagurulahucau" ti catuHzabdasya pratyekamamisambandhAd varNacatuSkaM-varNagandharasasparzarUpam , aguruladhucatukam-agurulaghUpadhAtaparAdhAtocchrAsalakSaNamityetAsAM triMzatprakRtInAM "chalaMsi" ti SaSTho'zaH bhAgaH SaDaMzaH, mayUravyaMsakAditvAt samAsaH, yathA-tRtIyo bhAgastribhAga iti / atra DakArasya lakAro "Doka" (si08-1-202) iti prAkRtasUtreNa tasmin ssddNshe| tataH pUrvoktaSaTpaJcAzata imA* striMzat prakRtayo'panIyante zeSAH SaDizatiprakRtayo'pUrvakaraNasya "carami" ti carame-antime saptame saptabhAge bandhe labhyanta ityarthaH / carame ca saptabhAge hAsyaM ca ratizca "kuccha" ti kutsA ca-jugupsA bhayaM ca hAsyaratikutsAbhayAni teSAM bhedaH-vyavacchedo hAsyaratikutsAbhayabhedo bhavatIti / etAzcatasraH prakRtayaH pUrvoktaSaDviMzaterapanIyante, zeSA dvAviMzatiH, sA
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1-11] karmastavAlyo dvitIyaH karmagranthaH / cA'nivRtivAdaraprathamamAge bhavatIti / / 9-10 // etadevAha aniyahibhAgapaNage, igegahINo duviisvihbNdho| pumasaMjalaNacauNhaM, kameNa cheo satara suhume // 11 // 'anivRttibhAgapaJcake' anivRttibAdarAddhAyAH paJcasu bhAgeSvityarthaH / sa pUrvokto dvAviM. zatibandha ekaikahIno vAcyaH, ekaikasmin bhAge ekaikasyAH prakRterbandhavyavaccheda ityarthaH / katham ! ityAha-"pumasaMjalaNacauNDaM kameNa cheu" ti krameNA''nupUrvyA prathame bhAge puMvedasya cchedastata ekaviMzaterbandhaH, dvitIye bhAge saMjvalanakrodhasya cchedastato viMzaterbandhaH, tRtIye bhAge saMjvalanamAnasya cchedastata ekonaviMzaterbandhaH, caturthe bhAge saMjvalanamAyAyAzchedastato'. STAdazAnAM bandhaH, paJcamabhAge saMjvalanalobhasya cchedaH, uttaratra tadvandhAdhyavasAyasthAnAbhAvaH chedahetuH, saMjvalanalobhasya tu bAdarasamparAyapatyayo bandhaH, sa cocaratra nAstItyatazchedastataH sUkSmasamparAye saptadazaprakRtInAM bandho bhavatItyata Aha-"satara suhumi" vi saSTam // 11 // caudaMsaNucajasanANavigghadasagaM ti solsuccheo| tisu sAyabaMdha cheo, sajogi baMdhaMtuNaMto a||12|| baMdho smmtto| "caudaMsaNa" ti caturNA darzanAnAM samAhArazcaturdarzanaM-cakSurdarzanA'cakSurdarzanA'vadhidarzanakevaladarzanarUpam "ucca" ti uccairgotram "jasa" ti yazaHkIrtinAma "nANavigdhadasagaM" ti jJAnAvaraNapazcakaM vighnapaJcakam-antarAyapaJcakamubhayamIlane jJAnavighnadazakamityetAsAM SoDazaprakRtInAM sUkSmasamparAye bandhasyocchedo bhavati, etadvandhasya sAmparAyikatvAd uttareSu ca sAmparAyikasya kaSAyodayalakSaNasyA'bhAvAditi / "tisu sAyabaMdha" ti triSu-upazAntamohakSINamohasayogikevaliguNasthAneSu sAtabandhaH sAtasya kevalayogapratyayasya dvisAmayikasya tRtIyasamaye'vasthAnAbhAvAditi bhAvaH, na sAmparAyikasya, tasya kaSAyapratyayatvAt / Aha ca bhASyasudhAmmonidhiH uvasaMtakhINamohA, kevaliNo egavihabaMdhoM / / te puNa dusamayaThiiyassa baMdhagA na uNa saMparAyassa / iti / / "cheo sajogi" ti DamarukamaNinyAyAt sAtabandhazabdasyeha sambandhastataH sayogikevaliguNasthAne sAtabandhasya cchedaH-vyavacchedaH / iha sAtabandho'sti, yogasadbhAvAt / nottaratrA'yogikevaliguNasthAne, yogAbhAvAt / tato'bandhakA ayogikevalinaH / uktaM ca selesI paDivannA, abandhagA huMti naayaa| "baMdhaMtuNaMto a" ti bandhasyAnto'nantazca bandhazabdasyA'ne SaSThIlopaH prAkRtatvAt / tata idamuktaM bhavati--yatra hi guNasthAne yAsAM prakRtInAM bandhahetuvyavacchedastatra tAsAM bandha 1 upazAntakSINamohA kevalina ekavidhabandhAH // 3 te punardisamayasthitikasya bandhakA na punaH smpraays|| 5 zailezI pratipanA abandhakA bhavanti jJAtavyAH // 2-4-6 SoDaze paJcAzake krameNa 41 gApAyA uttarAI 42 gApAyAH pUrvArddhamuttarArddha copalabhyate //
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ gAthA devendrasUriviracitakhopajJadIkopetaH sAntaH, yathA mithyAdRSTiguNasthAne vyavacchinnabandhAnAM SoDazAnAM prakRtInAma , mithyAtyAviratikaSAyayogA bandhahetavasteSu mithyAtvaM tatraiva vyavacchinnam , tatazca mithyAdRSTiguNasAne tAsAM bandhasvAntaH, tata uttareSu kAraNavaikalyena bandhAbhAvAt ; itarAsAM bandhasyAnantaH, tata uttareSvapi tadvandhakAraNasAkalyena bandhabhAvAditi / evamanyeSvapi guNasthAneSu prakRtInAM khakhabandhahetuvya. bacchedAvyavacchedAbhyAM sAkalyavaikalyavazAd bandhasyAnto'nantazca bhAvanIya iti // 12 // // iti zrIdevendrasUriviracitAyAM khopajJakarmastavaTIkAyAM bandhAdhikAraH samAptaH // bandhAdhikAramenaM, vivRNvatA yanmayA'rjitaM puNyam / iha karmabandhamukto, lokaH sarvo'pi tenAstu // sAmpratamudayasya prAyastatsamAnatvAd udIraNAyAzca lakSaNakathanapUrvakaM kasmin guNastAne kiyatyaH prakRtayastasya bhagavataH kSINAH ? ityetanirdidikSurAha udao vivAgaveyaNamudIraNa apatti iha duvIsasayaM / satarasayaM micche mIsasammaAhArajiNa'NudayA // 13 // iha karmapudgalAnAM yathAkhasthitibaddhAnAmudayasamayaprAptAnAM yad vipAkena-anubhavanena vedanaM sa udaya ucyate / "udIraNa apati" ti karmapudgalAnAM yathAkhasthitibaddhAnAM yad aprAptakAlaM vedanamudIraNA bhaNyate / "iha" ti 'iha' udaye udIraNAyAM ca "duvIsasayaM" ti 'dviviMzazataM' dvAbhyAmadhikaM vizaM zataM dviviMzazataM mayUravyaMsakAditvAt samAsaH, tat sAmA* nyato'dhikriyata iti zeSaH / saptadazazataM "micche" ti mithyAiSTiguNasthAne udaye bhavati / katham ? ityAha-"mIsasammaAhArajiNaNudaya" tti, mizraM ca "samma" tti samyaktvaM ca "AhAra" ti ihA''hArakazabdena sarvatrA''hArakazarIrA''hArakAGgopAGgalakSaNamAhArakadvika gRhyate tata AhArakaM ca "jiNa" ti jinanAma ca mizrasamyaktvAhArajinAsteSAmanudayAt / idamatra hRdayam-mizrodayastAvat samyagmithyAdRSTiguNasthAna eva bhavati, samyaktvodayastvaviratasamyagdRSTyAdau, AhArakadvikodayaH pramattAdau, jinanAmodayaH sayogikevalyAdau bhavati / tata idaM prakRtipaJcakaM dvAviMzatizatAd apanIyate tato mithyAdRSTiguNasthAne saptadazazataM bhavatIti // 13 // muhamatigAyavamicchaM, micchaMtaM sAsaNe igArasayaM / nirayANupugviNudayA, aNathAvaraigavigalaaMto // 14 // sUkSmatrikaM ca-sUkSmA'paryAptasAdhAraNarUpam AtapaM ca mithyAtvaM ca sUkSmatrikAtapamithyAtvaM mithyAtve-mithyAdRSTAvanto yasya tad mithyAtvAntam, etatprakRtipaJcakasya mithyAtve'nto bhavatItyarthaH / ayamatrAzayaH-sUkSmanAmna udayaH sUkSmaikendriyeSu, aparyAptanAmastu sarvedhvapyaparyAptakeSu, sAdhAraNanAmo'nantavanaspatiSu, AtapanAmodayastu bAdarapRthivIkAyikeSveva; na caiteSu sthito jIvaH sAkhAdanAditvaM labhate, nApi pUrvapratipannasteSUtpadyate, sAkhAdanastu 1degkeSu ca ka0 gh0||
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11-15] karmastadAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / yadyapi nAdaraparyAsaikendriyeSUtpadyate tathApi na tasyAtapanAmodayaH, tatrotpannamAtrasyAsamAptazarIrasyaiva sAkhAdanatvavamanAt samApte ca zarIre tatrA''tapanAmodayo bhavati, mithyAtvodayaH punarmithyAdRSTAveva tenaitAsAM paJcaprakRtInAM mithyAdRSTAvudayasyAntaH / tata idaM prakRtipaJcakaM pUrvoktasaptadazazatAd apanIyate zeSaM dvAdazazataM sAkhAdane udayaM pratItya bhavati, narakAnupUrvyapanayane caikAdazazataM bhavatItyetadevAha - " sAsaNe igArasayaM narayANupuviNudaya" ci sAkhAdana ekAdazazatamudaye bhavati, narakAnupUrvyanudayAt, narakAnupUrvyA udayo hi narake vakreNa gacchato jIvasya bhavati, na ca sAkhAdano narakaM gacchati / yaduktaM bRhatkarmastava bhASye rayANupuDiyAra, sAsaNasammammi hoi na hu udao / narayammi jaM na gacchadda, avaNijjaha teNa sA tassa || ( gA0 8 ) tato narakAnupUrvI mithyAdRSTivyavacchinnasUkSmatrikAtapamithyAtvalakSaNaprakRtipaJcakaM ca saptadazazatAd apanIyate zeSaM sAsAdane ekAdazazataM bhavatIti / " aNathAvaraigavigala aMtu " tti " aNa" tti anantAnubandhinazcatvAraH krodhamAnamAyAlomAH sthAvaranAma "iga" ti ekendriyajAtiH vikalAH - paJcendriyajAtyapekSayA'sampUrNA dvIndriyajAtitrIndriyajAticaturindriyajAta ityarthaH ityetAsAM navAnAM prakRtInAM sAkhAdane'nta udayamAzritya bhavati / iyamatra bhAvanA - anantAnubandhinAmudaye hi samyaktvalAbha eva na bhavati / yadAhuH zrIbhadrabAhukhAmipAdA: * paiDhamilyANa udae, niyamA saMjoyaNAkasAyANaM / 85 sammadaMsaNalaMbhaM, bhavasiddhIyA vi na lahaMti // ( A0 ni0 gA0 108 ) nApi samyagmithyAtvaM ko'pyanantAnubandhyudaye gacchati, yo'pi pUrvapratipannasamyaktvo'nantAnubandhinAmudayaM karoti so'pi sAkhAdana eva bhavatItyuttareSvAsAmudayAbhAvaH / sthAvarekendriyajAtivikalendriyajAtayastu yathAsvamekendriya vikalendriyavedyA eva / uttaraguNasthAnAni tu saMzipaJcendriya eva pratipadyate, pUrvapratipanno'pi paJcendriyeSveva gacchatItyuttareSvAsAmudayAbhAva iti // 14 // mIse sayamaNupuvvINudayA mIsodaeNa mIsaMto / causayamajae sammANupuvvikhevA biyakasAyA // 15 // 'mizre' samyagmithyAdRSTau zatamudaye bhavati, katham ? ityAha - " aNupuvINudaya" ci, ihAnupUrvIzabdena tiryagAnupUrvImanujAnupUrvIdevAnupUrvIlakSaNA AnupUrvItrayI gRhyate tasyA anudayAt mizrodayena ca / ayamatra bhAvaH - narakAnupUrvI tAvad udayamAzritya sAkhAdane vyavacchinnA, iha sA na gRhyate; zeSamAnupUrvItrikaM mizradRSTernodeti, tasya maraNAbhAvAt "rne samma1degdadeg 0 0 // 2 narakAnupUrvyAH sAsAdanasamyaktve bhavati na hyudayaH / narakaM yatra gacchati apanIyate tena sA tasya // 3 prathamAnAmudaye niyamAt saMyojanAkaSAyANAm / samyagdarzanalAbhaM bhavasiddhikA api na labhante // 4 na samyagmiH karoti kAlam //
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitakhopATIkopetaH [gAyA mIso kuNai kAlaM" iti vacanAt ; mizraprakRtiH punaratrodaye prApyate, tataH sAkhAdanavyA bacchinna prakRtinavakamAnupUrvItrikaM ca pUrvokaikAdazazatAd apanIyate zeSA tiSThati prakRtInAM navanavatiH, tatra mizraprakRtiprakSepe jAtaM zatamiti / "mIsaMtu" ti mizraguNasAne mimaprakRteranto bhavati, etadudaye hi mizraSTireva bhavati nAnya iti / "causayamajae sammANupuvikheva" ti caturmiradhikaM zataM catuHzatamudaye bhavati, ka! ityAha-'ayate' aviratasamyAdRSTI, katham ! ityAha--"samma" ti samyaktvaM "aNupuSi" ti AnupUrvyazcatasastAsAM kSepAt-prakSepAt / idamuktaM bhavati--pUrvoktazatAd mizraguNasthAnavyavacchinnaikA mizraprakRtirapanIyate, zeSA navanavatiH, tatra samyaktvAnupUrvIcatuSkalakSaNaM prakRtipaJcakaM kSipyate jAtaM catuHzatam, yataH samyaktvamatra guNe udayata eva, tathA'viratasamyagdRzAM yathAkhaM catasro'. pyAnupUrvya iti / "biyakasAya" ti dvitIyakaSAyAH-apatyAkhyAnAvaraNAzcatvAraH kroSa. mAnamAyAlomAH // 15 // maNutiriNupuvvi viuvaSTa duhaga aNaijaduga strcheo| sagasIha desi tirigaiAu niujjoya tikasAyA // 16 // "maNutiriNupuSi" ti AnupUrvIzabdasya pratyekaM yojanAd manujAnupUrvI tiryagAnupUrvI "viuva'g" ti vaikiyASTakaM vaikriyazarIravaikriyAnopAnadevagatidevAnupUrvIdevAyurnarakagatinarakAnupUrvInarakAyurlakSaNaM durbhagam anAdeyadvikam-anAdeyA'yazaHkIrtirUpam ityetAsAM saptadazaprakRtInAmaviratasamyagdRSTAvudayaM pratItya cchedo bhavati / tata imAH saptadaza prakRtayaH pUrvoktacatuHzatAd apanIyante zeSA "sagasIha desi" ti saptAzItiH "desi" ti dezavirate udaye bhavati / idamatra tAtparyam-dvitIyakaSAyodaye hi deza virAma Agame niSiddhaH; yadAgamaH bIyakasAyANudae, appacakkhANanAmadhijANaM / sammaiMsaNalaMbha, virayAvirayaM na u lahaMti // (A0 ni0 gA0 109) nApi pUrvapatipanadezaviratyAderjIvasya tadudayasambhavastenottareSu tadudayAbhAvaH; manujAnupUrvItiryagAnupUyostu parabhavAdisamayeSu triSvapAntarAlagatAvudayasambhavaH, sa ca yathAyogaM manujatirazcAM varSASTakAd upariSTAt sambhaviSu dezaviratyAdiguNasthAneSu na sambhavati devatrika nArakatrikaM ca devanArakavedyameva, na ca teSu deza viratyAdeH sambhavaH, vaikriyazarIravaiki. yAnopAnanAmnostu devanArakeSUdayaH, tiryagmanuSyeSu tu prAcuryeNA'viratasamyagdRSyanteSu; yastU. taraguNasthAneSvapi keSAccidAgame viSNukumArasthUlamadrAdInAM vaikriyadvikasyodayaH zrUyate sa praviralataratvAdinA kenApi kAraNena pUrvAcAryena vivakSitaM ityasmAbhirapi na vivakSita iti; durbhagamanAdeyadvikamityetAstu tisaH prakRtayo dezaviratyAdiSu guNapratyayAda nodayanta ityetA avirate vyavacchinnA iti / "tirigaiAu" ti tiryakzabdasya pratyeka yogAt tiryaggatistiryagAyuH "niujjoya" ti nIcegotramudyotaM ca "tikasAya" ti tRtIyAH kaSAyA dvitIyakaSAyANAmudaye apratyAkhyAnanAmadheyAnAm / samyagdarzanalAbhaM viratAvirataM na tu labhante / 2degta iti / durbhaka0 gha0 j0||
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16-18) karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / nikaSAyA mayUravyaMsakAditvAt pUraNapratyayalopI samAsaH, pratyAkhyAnAvaraNAzcatvAraH krodhamAnamAyAlomAH // 16 // accheo igasI, pamatti AhArajugalapakkhevA / thINatigAhAragadugacheo chassayari apamatte // 17 // pUrvoktASTaprakRtInAM dezavirate udayamAzritya cchedo bhavati, tataH pramatte ekAzItibhavati, AhArakayugalaprakSepAt / idamatra hRdayam-tiryaggatitiryagAyuSI tiryagvedhe eba, teSu ca dezaviratAntAnyeva guNasthAnAni ghaTante nottarANItyuttareSu tadudayAbhAvaH; nIcairgotraM tu tiryaggatikhAmAvyAd dhruvodayikaM na parAvartate, tatazca dezaviratasyApi tirazco nIcergotrodayo'styeva, manujeSu punaH sarvasya dezaviratAderguNino guNapratyayAd uccairgotramevodetItyutaratra nIcairgotrodayAbhAvaH; udyotanAma svabhAvatastiryagvedyam , teSu ca dezaviratAntAnyeva guNasthAnAni nottarANItyuttareSu tadudayAbhAvaH, yadyapi yativaikriye'pyudyotanAmodeti "uttaradehe ca devajaI" iti vacanAt tathApi khalpatvAdinA kenApi kAraNena pUrvAcAyairna vivakSitamityasAbhirapi na vivakSitam ; tRtIyakaSAyodaye hi cAritralAma eva na bhavati, uktaM ca pUjyaiH teiyakasAyANudae, paJcakkhANAvaraNanAmadhijANaM / desikkadesaviraI, carittalaMmaM na u lahaMti // (A0 ni0 gA0 110) na ca pUrvapatipannacAritrasya tadudayasambhava ityuttareSu tadudayAbhAva ityetA aSTau prakRtayaH pUrvokasaptAzIterapanIyante zeSA ekonAzItiH, tata AhArakayugalaM kSipyate, yataH pramattayaterAhArakayugalasyodayo bhavatItyekAzItiH / "thINatiga" ti styAniitrakaM-nidrAnidrAmacalApacalAstyAnarddhirUpam AhArakadvikam-AhArakazarIrAhArakAGgopAGgalakSaNamiti prakRtipaJcakasa pramatte chedo bhavati, tataH pUrvoktaikAzIteridaM prakRtipaJcakamapanIyate zeSA SaTsaptatirapamatte udaye bhavati / ayamatrAzayaH-styAnarddhitrikodayaH pramAdarUpatvAd apramatte na sambhavati, AhArakadvikaM ca vikurvANo yatirautsukyAd avazyaM pramAdavazago bhavatyata idamapyapramatte udayamAzritya na jAghaTIti, yatpunaridamanyatra zrUyate-pramattayatirAhArakaM vikRtya pazcAd vizuddhivazAt tatrasa evApramattatAM yAtIti tat kenApi svalpatvAdinA kAraNena pUrvAcAryerna vivakSitamityamAbhirapi na vivakSitamiti // 17 // sammattaMtimasaMghayaNatigaccheo visattari apuvve / hAsAichakkato, chasahi aniyahi veyatigaM // 18 // samyaktvam antimasaMhananatrikam-ardhanArAcasaMhananakIlikAsaMhananasevArtasaMhananarUpamisyetatprakRticatuSTayasyApramatte chedo bhavati, tata idaM prakRticatuSkaM pUrvoktaSaTsaptaterapanIyate zeSA dvAsaptatiH "apuchi" ti apUrvakaraNe udaye bhavatIti / ayamatrAzayaH-samyaktve kSapite upazamite vA zreNidvayamAruhyata ityapUrvakaraNAdau tadudayAbhAvaH, antimasaMhananatrayo 1 uttaradehe ca devayatI // 2 tRtIyakaSAyANAmudaye pratyAkhyAnAvaraNanAmadheyAnAm / dezakadezavirati cAritralAbhaM na tu labhante //
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitakhopATIkopetaH [gAthA daye tu zreNimAroDhumeva na zakyate tathAvidhazuddherabhAvAd ityuttareSu tadudayAbhAvaH / "hAsAichakkaaMtu" ti hAsyamAdau yasya SaTakasya tad hAsyAdiSaTkaM-hAsyaratyaratizokamayajugupsAkhyaM tasmAnto'pUrvakaraNe bhavati, saMkliSTatarapariNAmatvAd etasya, uttareSAM ca vizuddhatarapariNAmatvAt teSu tadudayAbhAva iti / uttareSvapyayamudayavyavacchedaheturanusaraNIyaH / tata idaM prakRti. SaTkaM pUrvoktadvisaptaterapanIyate zeSA "chasaTThi aniyaTTi" ti SaTSaSTiranivRttibAdare bhavati, udayamAzrityeti zeSaH / "veyatigaM" ti vedatrikaM-strIvedapuMvedanapuMsakavedAkhyam // 18 // saMjalaNatigaM chaccheo sahi suhumammi turiylobhNto| uvasaMtaguNe guNasahi rishnaaraaydugaNto|| 19 // 'saMjvalanatrika' saMjvalanakrodhamAnamAyArUpamityetAsAM SaNNAM prakRtInAmanivRttibAdare chedo bhavati / tatra striyAH zreNimArohantyAH strIvedasya prathamamudayacchedaH tataH krameNa puMvedasya napuMsakavedasya saMjvalanatrayasya ceti, puMsastu zreNimArohataH prathamaM puMvedasyodayacchedastataH krameNa strIvedasya SaNDhavedasya saMjvalanatrayasya ceti, SaNDhasya tu zreNimArohataH prathamaM SaNDhavedasyodayacchedastataH strIvedasya puMvedasya saMjvalanatrayasya ceti / etatprakRtiSaTkaM pUrvoktaSaSaSTerapanIyate, zeSA "sahi suhumammi" ti SaSTiH sUkSmasaMparAye udaye bhavati / atra ca 'turyalomAntaH' caturthalomAntaH saMjvalanalobhavyavaccheda ityarthaH / tata iyamekA prakRtiH SaSTerapanIyate zeSA 'upazAntaguNe' upazAntamohaguNasthAne ekonaSaSTirudaye bhavati / "risahanArAyadugaaMtu" ti RSabhanArAcadvikam-RSabhanArAcasaMhanananArAcasaMhananAlyaM tasyAnta upazAntaguNe bhavati, prathamasaMhananenaiva kSapakazreNyArohaNAt kSINamohAdau tadudayAbhAvaH / upazamazreNistu prathamasaMhananatrayeNArukhate, tata idaM prakRtidvayaM pUrvoktaikonaSaSTerapanIyate zeSA // 19 // sagavanna khINa ducarami, niddadugaMto ya carami pnnpnnaa| nANaMtarAyadaMsaNacau cheo sajogi bAyAlA // 20 // saptapaJcAzat "khINa" ti kSINamohasya "ducarimi" ti dvicaramasamaye-caramasamayAdag dvitIye samaye nidrAdvikasya-nidrAmacalAkhyasya kSINadvicaramasamaye'nta ityetat prakRtidvayaM pUrvoktasaptapaJcAzato'panIyate tataH "carami" ti caramasamaye kSINamohasyeti zeSaH, "paNapanna" ti paJcapaJcAzad udaye bhavati / idamuktaM bhavati-nidrApracalayoH kSINamohasya dvicaramasamaye udayacchedaH / apare punarAhuH-upazAntamohe nidrApracalayorudayacchedaH, paJcAnAmapi nidrANAM gholanApariNAme bhavatyudayaH, kSapakANAM tvativizuddhatvAd na nidrodayasambhavaH, upazamakAnAM punaranativizuddhatvAt syAdapIti / "nANaMtarAyadaMsaNacau" ti jJAnAvaraNapaJcaka-matizrutAvadhimanaHparyAyakevalajJAnAvaraNarUpam antarAyapaJcakaM-dAnalAbhabhogopabhogavIryAntarAyAkhyaM darza nacatuSkaM-cakSuracakSuravadhikevaladarzanAvaraNalakSaNamityetAsAM kSINamohacaramasamaye chedo bhavati, tadanantaraM kSINamohatvAd ityetatprakRticaturdazakaM pUrvoktapaJcapaJcAzato'panIyate, zeSekacatvAriMzat tIrthakaranAmodayAcca tatprakSepe dvAcatvAriMzat sayogikevalini bhavatIti / etadevAha"sajogi bAyAla" ti spaSTam / / 20 //
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19-22] karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / titthudayA uralA'thirakhagaiduga parittatiga cha saMThANA / agurulahuvannacau nimiNateyakammAisaMghayaNaM // 21 // nanu paJcapaJcAzato jJAnAvaraNapaJcakA'ntarAyapaJcakadarzanacatuSkalakSaNaprakRticaturdazakApanayana ekacatvAriMzadeva bhavati, tataH kathamuktaM sayogini dvicatvAriMzad? ityAha--"titthudaya" ti 'tIrthodayAt' tIrthakaranAmodayAdityarthaH / yataH sayogyAdau tIrthakaranAmodayo bhavati, yaduktam udae jassa surAsuranaravAnivahehi~ pUhao hoi| taM titthayarannAmaM, tassa vivAgo hu kevaliNo // (bR0 ka0 vi0 gA0 149) tataH pUrvoktakacatvAriMzati tIrthakaranAma kSipyate jAtA dvicatvAriMzat , sA ca sayogini bhvtiiti| "uralA'thirakhagaiduga" tti dvikazabdasya pratyekaM yogAd audArikadvikam-audArikazarIraudArikAGgopAGgalakSaNam asthiradvikam-asthirA'zubhAkhyaM khagatidvikaM-zubhavihAyogatyazubhavihAyogatirUpam "paritatiga" ti pratyekatrikam-pratyekasthirazubhAkhyam "cha saMThANa" ti SaTsaMsthAnAni-samacaturasranyagrodhaparimaNDalasAdivAmanakunjahuNDakharUpANi saMsthAnazabdasya ca puMstvaM prAkRtalakSaNavazAt , yadAha pANiniH khaprAkRtalakSaNe-"liMgaM vyabhicAryapi" / "agurulahuvannacau' tti catuHzabdasya pratyekaM sambandhAd agurulaghucatuSkam-agurulaghUpaghAtaparAghAtocchrAsAkhyaM varNacatuSka-varNagandharasamparzarUpam "nimiNa" ti nirmANaM "teya" ti taijasazarIraM "kamma" ti kArmaNazarIraM "AisaMghayaNa" ti prathamasaMhananaM vajrarSabhanArAcasaMhananamityarthaH // 21 // dusara susara sAyAsAegayaraM ca tIsa vuccheo| pArasa ajogi subhagAijjajasannayaraveyaNiyaM // 22 // tasatiga paNidi maNuyAugai jiNucaM ti crmsmyNtaa| // udao smmtto|| duHkharaM sukharaM sAtaM ca-sukham asAtaM ca-duHkhaM sAtAsAte tayorekataram-anyatarat sAta vA'sAtaM vetyarthaH, taidetAsAM triMzataH prakRtInAM syogikevlinyudyvyvcchdH| tatraikataravedanIya yadayogikevalini na vedayitavyaM tat sayogikevalicaramasamaye vyucchinnodayaM bhavati, punarucaratrodayAbhAvAt / duHkharasukharanAmnostu bhASApudgalavipAkitvAd vAgyoginAmevodayaH, zeSANAM punaH zarIrapudgalavipAkitvAt kAyayoginAmeva / tena hi yogena pudgalagrahaNapariNAmAlambanAni, tatasteSu gRhIteSveteSAM karmaNAM svakhavipAkenodayo bhavati, tenA'yogikevalini tadyogAbhAvAt tadudayAbhAva iti etAstriMzat prakRtayaH pUrvoktadvicatvAriMzato'panIyante, tataH zeSA dvAdaza prakRtayo'yogikevalinyudayamAzritya bhavantIti / etadevAha-~"bArasa ajogi" ityAdi / dvAdaza prakRtayo'yogikevalini 'caramasamayAntAH' caramasamaye'yogikevaliguNasthAna 1 udaye yasya surAsuranarapatinivahaiH pUjito bhavati / tat tIrthakaranAma tasya vipAko hi kevalinaH / 2 tata etA kha0 ku0|| ka. 12
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitakhopaTIkopetaH [ gAthA smAntaH - vyavacchedo yAsAM tAzvaramasamayAntAH / tA evAha subhagaM AdeyaM "jasa" ti yaza:kIrtinAma anyataravedanIyaM sayogikevalicaramasamayavyavacchinnodvaritaM vedanIyamityarthaH // 22 // "tasatigaM" ti trasatrikaM - trasabAdaraparyAptAkhyaM " paNidi" ti paJcendriyajAtiH " maNuyAugai" tti manujazabdasya pratyekaM yogAt manujAyurmanujagatiH "jiNa" ti jinanAma "u" ti uccairgotram itizabdo dvAdazaprakRtiparisamAptidyotaka iti // // iti zrIdevendrasUriviracitAyAM khopajJakarmastavaTIkAyAmudayAdhikAraH samAptaH // udayAdhikAramenaM, vivRNvatA yanmayA'rjitaM sukRtam / duSkarmodayarahito, lokaH sarvo'pi tenAstu // atha tasya bhagavataH kasmin guNasthAne kiyatyaH prakRtaya udIraNAmAzritya vyavacchinnAH ! ityetadatidezadvAreNAha - ear agdIraNA paramapamasAIsagaguNe // 23 // udayavad udIraNA pUrvoktazabdArthA guNasthAneSu vaktavyA / kimuktaM bhavati ? yAvatInAM prakRtInAmuda svAmI tAvatInAmudIraNAsvAmyapIti / atiprasaGganivRttyarthamAha - "paramapama - tAIsaguNeti / 'para' kevalamiyAn vizeSa::- apramatta Adau yeSAM te'pramattAdayaH guNAHguNasthAnAni sapta ca te guNAzca saptaguNAH, apramattAdayazca te saptaguNAzca apramattAdisaptaguNAsteSvapramattA disaptaguNeSu // 23 // kim ? ityAha esA payaDitiguNA, veyaNiyA''hArajugala dhINatigaM / maNuyAu pamattaMtA, ajogi aNudIrago bhagavaM // 24 // // udIraNA sammattA // 1 'eSA' udIraNA prakRtitrikeNa UnA-hInA vaktavyA / iyamatra bhAvanA - -- midhyAdRSTeH saptadazottarazatasyodayaH, udIraNA'pyevam / sAkhAdanasya ekAdazazatasyodayastathaivodIraNA'pi / mizrasyodayaH zatasya, udIraNA'pi / aviratasamyagdRSTerudayazvaturuttarazatasya tathaivodIraNA / dezaviratasya saptAzIterudayaH, udIraNA'pi / pramattasyaikAzIterudayaH, udIraNA'pi ca / apramatte udayaH SaTsaptateH, udIraNA trisaptateH 1 / apUrvakaraNe udayo dvisaptateH udIraNA ekonasaptateH 2 / anivRttibAdare udayaH SaTSaSTeH udIraNA triSaSTeH 3 / sUkSmasamparAye udayaH SaSTeH, udIraNA saptapaJcAzataH 4 / upazAntamohe udaya ekonaSaSTeH, udIraNA SaTpaJcAzataH 5 / kSINamohe udayaH saptapaJcAzataH, udIraNA catuSpazcAzataH 6 / sayogikevalinyudayo dvicatvAriMzataH, udIraNA ekonacatvAriMzata 7 iti / nanu kena prakRtitrikeNA'pramattAdiSUdIraNA UnA ! ityAzaGkayAha - "veyaNiyAhArajugala" ti, yugalazabdasya pratyekaM yojanAd vedanIyayugalaM - - sAtavedanIyA'sAta vedanIyarUpam, AhArakayugalam - AhAra kazarIrAhArakAGgopAGgalakSaNam, "thINatigaM" ti 'styAnarddhitrikaM' nidrAnidrApracalApracalAstyAnarddhirUpaM, manuSyAyuH ityetAsAmaSTAnAM
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23-25] karmastavAlyo dvitIyaH karmabandhaH / prakRtInAM pramate'ntaH-vyavaccheda udIraNAM pratItya yAsAM tAH pramattAntAH / ayamatra bhAvArtha:-styAnacitrikaM pramAdarUpatvAd apramattAdiSu nAstyeva, kutasteSu tadudIraNA ! AhArakazarIraM ca vikurvANa autsukyAd yatiH pramatta eveti apramattAdiSu tadapi nAsti, kutasteSu tadudIraNA !; sAtAsAtamanujAyuSAM hi pramAdasahitenaiva yogenodIraNA bhavati nAnyenetyuttareSu na tadudIraNA / tadayamatra tAtparyArthaH----udayamAzritya pramatte hi styAnardvitrikAhArakadvikAlyapaJcaprakRtayo vyavacchidyante, udIraNAmAzritya punaH styAnarddhitrikAhArakadvikasAtAsAtamanujA. yurlakSaNA aSTau prakRtaya iti manujAyuHsAtAsAtarUpaprakRtitrayeNA'pramattAdiSu UnA udIraNA vAcyeti / 'ayogI' ayogikevalI 'anudIrakaH' na kimapi karmodIraNayA kSipati, yogAbhAvAt , udIraNA hi yogakRtakaraNavizeSa iti bhagavAn paramaprayatnavAn sarvasaMvararUpacAritradharmavAn vetyarthaH // 24 // iti zrIdevendrasUriviracitAyAM khopajJakarmastavaTIkAyAmudIraNAdhikAraH samAptaH / / sukRtaM mayA yadAptaM, vivRNvatodIraNAdhikAramimam / tenAstu sarvaloko, duSkarmodIraNArahitaH // atha sattAlakSaNakathanapUrvakaM yathA tena bhagavatA trilokIpatinA zrImadvardhamAnakhAminA sattAmAzritya guNasthAneSu karmANi kSapitAni tathA pratipAdayannAha sattA kammANa ThiI, baMdhAIladdhaattalAbhANaM / saMte aDayAlasayaM, jA uvasamu vijiNu biyataie // 25 // sattA ucyata iti zeSaH, kim ? ityAha-'karmaNAM' jJAnAvaraNAdiyogyaparamANUnAM sthitiH avasthAnaM sadbhAva iti paryAyAH / kiMviziSTAnAM karmaNAm ! ityAha-'bandhAdilabdhAtmalAbhAnA' tatra mithyAtvAdibhirhetubhiH karmayogyapudgalairAtmano vayayaHpiNDavad anyo'nyAnurgamAbhedAtmakaH sambandho bandhaH, AdizabdAt saGkramakaraNAdiparigrahaH, tato bandhAdibhirlabdhaHprApta AtmalAbha:-AtmakharUpaM yaistAni bandhAdilabdhAtmalAbhAni teSAM bandhAdilabdhAtmalAbhAnAM karmaNAM yA sthitiH sA sattA, tasyAM "saMte" ti satkarmaNi-sattAyAmaSTAcatvAriMzaM zataM prakRtInAM bhavati / kiyanti guNasthAnAni yAvad ! ityAha-"jA uvasamu" ti 'yAvadupazamam' upazAntamoham / ayamarthaH-mithyAdRSTiguNasthAnAt prabhRtyupazAntamohaguNasthAnaM yAvadaSTAcatvAriMzaM zataM sattAyAM bhavati / kimavizeSeNa ? netyAha-"vijiNu biyataie" ti vigataM jinanAma yasmAt tad vijinaM jinanAmavirahitaM tadevASTAcatvAriMzaM zataM bhavati / ka! ityAha-dvitIye-sAkhAdane tRtIye-mizradRSTau, "sAsaNamissarahiesu vA tityaM" iti vacanAt sAkhAdanamizrayoH saptacatvAriMzaM zataM bhavatItyarthaH / idamatra hRdayam-iha mithyAdRSTaraSTacatvAriMzamapi zataM sattAyAm ; yadA hi prAgbaddhanarakAyuH kSAyopazamikaM samyaktvamavApya tIrthakaranAno bandhamArabhate tadA'sau narakedhUtpadyamAnaH samyaktvamavazyaM vamatIti mithyAdRSTe. 1degtaH kara ga0 0 // 2 deggamo'medeg u0|| 3 sAkhAdana mizrarahiteSu vA tIrthakaram /
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [ gAthA stIrthakaranAmno'pi sattA sambhavati; sAkhAdanamizrayostu tasminneva jinanAmarahite saptacatvAriMzaM zataM sattAyAM, jinanAmasatkarmaNo jIvasya tadbhAvA'navApteH, tadvandhArambhasya ca zuddhasamyaktvapratyayatvAt / yaduktaM bRhatkarmastavabhASye titthayareNa vihINaM, sIyAlasayaM tu saMtae hoi / sAsAyaNammi u guNe, sammAmIse ya payaDINaM // (gA0 25) aviratasamyagdRSTyAdInAmakSiptadarzanasaptakAnAmaSTacatvAriMzasyApi zatasya sattA sambhavatIti // 25 // appuvvAicaukke, aNa tirinirayAu viNu biAlasayaM / sammAicausu sattagakhayammi igacattasayamahavA // 26 // . . gAthAparyantavaya'thavAzabdasya sambandhAt pUrva tAvadaSTacatvAriMzaM zataM sattAyAmuktam , athavA'yamaparaH sattAmAzritya bhedaH, tathAhi-'apUrvA dicatuSke' apUrvakaraNAnivRttibAdarasUkSmasamparAyopazAntamoharUpe "aNa" ti anantAnubandhicatuSkaM "tirinirayAu" ti Ayu:zabdasya pratyekaM yogAt tiryagAyurnarakAyuzca vinA dvicatvAriMzaM zataM bhavatIti / ayamAzayaH-yaH kazcid visaMyojitAnantAnubandhicatuSko baddhadevAyumanujAyuSi vartamAna upazamazreNimArohati, tasya tiryagAyurnarakAyuranantAnubandhicatuSkalakSaNaprakRtiSaTkarahitaM zeSaM dvicatvAriMzaM zataM sattAyAM prApyate / yaduktaM bRhatkarmastavabhASye aNatirinArayarahiyaM, bAyAlasayaM viyANa saMtammi / uvasAmagassa'pubAniyaTTi suhumo va saMtammi || (gA0 26) "sammAicausu" ti samyaktvAdicaturpu-aviratasamyagdRSTideza viratapramattApramatteSu "sattagakhayammi" ti anantAnubandhicatupkamithyAtvamizrasamyaktvalakSaNasaptakakSaye satyekacatvAriMzaM zatamathavA sattAyAM bhavati / ihApyathavAzabda AvRttyA yojyate / yaduktaM vRhatkarmastavasUtre aNamicchamIsasammaM, avirayasammAiappamattaMtA / ( gA0 6) iti // 26 // gvavagaM tu pappa causu vi, paNayAlaM narayatirisurAu viNA / sattaga viNu aDatIsaM, jA aniyaTTI paDhamabhAgo // 25 // kSapakaM 'tuH' punararthe, kSakaM punaH 'pratItya' Azritya 'caturvapi' aviratadezaviratapramattApramateSu "paNayAlaM" ti paJcacatvAriMzaM zatamathavA bhavati / athavAzabda ihApi sambadhyate / katham ? ityAha---"narayatirisurAu viNa" ti, AyuHzabdasya pratyekaM yogAt narakAyustiryagAyuH surAyurvinA-antareNa / idamuktaM bhavati-yo jIvo nArakatiryaksureSu caramaM tadbhavamanubhUya manuSyatayotpannastasya nArakatiryaksurAyUMSi khakhabhave vyavacchinnasattAkAni jAtAni, punasta. 1 tIrthakareNa vihInaM saptacatvAriMzaM zataM tu sattAyo bhavati / sAsvAdane tu guNe samyammizre ca prakRtInAm // 2 anatiryanArakarahitaM dvAcatvAriMzaM zataM vijAnIhi sattAyAm / upazAmakasya apUrvasyA'nivRtteH sUkSmasya (apUrvasyetyAdI vibhaktivyatyayAtSaSTI) vA sattAyAm (bhanetyanenAnantAnubandhicatuSkaM gRhyate ) // 3 anamithyAmizrasamyaka aviratasamyaklAcapramattAntam // (atrApyanetyanenAnantAnubandhicatuSkaM / ) 4 pakajina pukha0 g0||
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / 26-29 ] danavApteH / uktaM ca iti / suranarayatiriyaAuM, niyayabhave sabajIvANaM / ( bR0 ka0 sta0 gA0 6 ) iyaM caiteSu guNasthAneSu sAmAnyajIvAnAM sambhavamAzritya sattA varNitA, na tvadhikRtastava - stutyasya caramajinaparivRDhasya, asyAH suranArakatiryagAyuH sambhavApekSaNIyatvAd, jinasya ca tadasambhavAt tasyApi ca prAgbhavApekSayA sambhavo vAcyaH / idameva paJcacatvAriMzaM zataM saptakamanantAnubandhimithyAtvamizrasamyaktvAkhyaM vinA'STAtriMzaM zataM bhavati / kiyanti guNasthA - nAni yAvad ? ityAha-- " jA aniyaTTI paDhamabhAgu" tti, ihAnivRttibAdarAddhAyA nava bhAgAH kriyante, tato'virate deza virate pramatte'pramatte nivRttibAdare'nivRttibAdarasya ca prathamo bhAgastAvadaSTAtriMzaM zataM bhavati / uktaM ca- saMte aDayAlasayaM, khavagaM tu paDuca hor3a paNayAlaM / AutigaM natthi tarhi, sattagakhINammi aDatIsaM // ( bR0 ka0 sta0 bhA0 gA0 29 ) paiNAlaM aDatIsaM, avirayasammAu appamattu ti / a aDatIsaM, navaraM khavagammi bodhavaM // 91 iti // 27 // atha kSapaka zreNimadhikRtyA'nivRttibAdarAdiSu prakRtiSu sattA varNyate upazama zreNisattAyAstviha nAdhikAra iti - dhAvara tirinirayAyavaduga zrINatigega vigala sAhAraM / " solakhao duvIsa sayaM, biyaMsi biyatiyakasAyaMto // 28 // hAnivRttibAdarasya prathame bhAge'STatriMzaM zataM sattAyAM bhavati / tatra ca "thAvaratirinirayAyaduga" ttidvikazabdasya pratyekaM yogAt sthAvaradvikaM - sthAvara sUkSmalakSaNam, tiryadvikaM - tiryaggatitiryagAnupUrvIrUpam, narakadvikaM - narakagatinarakAnupUrvIlakSaNam Atapadvikam - AtapodyotAkhyam, "thINatiga" tti styAnarddhitrikaM - nidrAnidrApracalApracalAstyAnarddhilakSaNam, "iga" ti ekendriyajAtiH, "vigala" ti vikalendriyajAtayaH - dvIndriyajAtitrIndriyajAticaturindriyajAtilakSaNAMH, "sAhAraM " ti sAdhAraNanAma ityetAsAM SoDazAnAM prakRtInAM kSayaH sattAmAzritya bhavati / tato'nivRttibAdarasya 'dhaMze' dvitIyabhAge dviviMzaM zataM bhavati / tatra "biyatiyakasAyaM tu" tti kaSAyazabdasya pratyekaM yogAd dvitIyakaSAyAH - apratyAkhyAnAvaraNAzcatvAraH, tRtIyakaSAyAH - pratyAkhyAnAvaraNAzcatvAra ityetAsAmaSTAnAM prakRtInAmantaH kSayaH / . tatastRtIyAMze caturdazazataM bhavatIti // 28 // etadevAha - taiyAisu caudasaterabArachapaNacautihiya saya kamaso / napuitthihAsachagapuMsaturiyakohamayamAyakhao // 29 // 1 suranarakatiryagAyurnijakabhave sarvajIvAnAm // 2 sattAyAmaSTacatvAriMzaM zataM kSapakaM tu pratItya bhavati paJcacatvAriMzam | AyunikaM nAsti tatra saptake kSINe'STAtriMzam // 3 pazcacatvAriMzamaSTAtriMzamaviratasamyaktvAdapramatta iti / apUrve'STAtriMzaM navaraM kSapake boddhavyam // 4 'jAtiH - dvI' ka0 gha0 // 5degNA 'sA' ka0 60 //
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUribiracitasopATIkopetaH [gAtha __tRtIyAdiSu bhAgeSu caturdaza ca trayodaza ca dvAdaza ca SaT ca paJca ca catvAri ca zrINi ceti dvandvaH, tairadhikaM zatam , "tihiya saya" ityatrAkAralopo vibhaktilopazca prAkRtatvAt , 'kramazaH' krameNa sattAyAM bhavati / katham ? ityAha-"napuitthi" ityAdi / napuM ca-napuMsakavedaH strI ca-strIvedaH hAsyaSaTkaM ca-hAsyaratyaratizokabhayajugupsAkhyaM pumAMzca-puMvedaH napuM. strIhAspaSaTkapumAMsaH, krodhazca-kopaH madazca mado mAno'hakAra iti paryAyAH mAyA canikRtiH krodhamadamAyAH, turyAH-caturthAH saMjvalanAH krodhamadamAyAsturyakrodhamadamAyAH, napuMstrIhAsyapaTakapumAMsazca turyakrodhamadamAyAzca napuMstrIhAsyaSaTka'turyakrodhamadamAyAH, tAsAM kSayo napuMsIhAsyaSaTkapuMturyakrodhamadamAyAkSayaH / 'mAyakhao' ityatra hakhatvaM "dIrghahakhau mitho vRttau" (si0 8-1-4) ityanena prAkRtasUtreNa / iti gAthAkSarArthaH / bhAvArthastvayam-anivRttibAdarasya tRtIye bhAge dvitIyatRtIyakaSAyASTakakSaye caturdazAdhikaM zatam , caturthabhAge napuMsakavedakSaye trayodazAdhikaM zatam , paJcame bhAge strIvedakSaye dvAdazAdhikaM zatam , SaSThe bhAge hAsyaSaTkakSaye SaDadhikaM zatam , saptame bhAge puMvedakSaye paJcAdhika zatam , aSTame bhAge saMjvalanako. dhakSaye caturadhikaM zatam , navame bhAge saMjvalanamAnakSaye vyadhikaM zatam , saMjvalanamAyAkSaye tu vyadhika zataM sattAyAM bhavati / tacca sUkSmasamparAye // 29 // tathA cAha suhumi dusaya lohaMto, khINaducarimegasaya dunihkho| navanavai caramasamae, cudNsnnnaannvigdhNto|| 30 // "suhumi" ti sUkSmasamparAye 'dvizataM' dvAbhyAmadhikaM zataM sattAyAM bhavati / tatra ca 'lomAntaH' saMjvalanalobhasya kSayaH / tataH "khINaducarimegasau" ti kSINamohadvicaramasamaye 'ekazatam' ekAdhikaM zataM sattAyAm / tatra ca "duniddakhau" ti nidrApracalayordvayoH kSayo bhavati, tato navanavatizcaramasamaye kSINamohaguNasthAnasyeti zeSaH / tatra catvAri ca tAni darzanAni ca caturdarzanAni-cakSuracakSuravadhikevaladarzanAvaraNAkhyAni, jJAnAni jJAnAvaraNAnimatizrutAvadhimanaHparyAyakevalajJAnAvaraNalakSaNAni paJca, vinAni-dAnalAbhamogopabhogavIryavinarUpANi paJca, teSAmanto bhavati // 30 // tataH paNasIi sajogi ajogi ducarime devkhgigNdhdugN| phAsaha vanarasataNubaMdhaNasaMghAyapaNa nimiNaM // 31 // paJcAzItiH sayogikevalini satAyAM bhavati / tataH "ajogi ducarime" ti ayogikevalini dvicaramasamaye ityetAsAM dvisaptatiprakRtInAM kSayo bhavati / tA evAha-"devakhagaigaMdhadugaM" ti / dvikazabdasya pratyekaM yogAd devadvikaM-devagatidevAnupUrvIrUpam , khagativikazubhavihAyogatyazubhavihAyogatirUpam , gandhadvikaM-surabhigandhA'suramigandhAkhyam, "phAsaTTa" tti sparzASTakaM-gurulaghumRdukharazItoSNasnigdharUkSAkhyam , "vannarasataNubaMdhaNasaMghAyapaNa" ti pazcakazabdasya pratyekaM sambandhAdvarNapaJcakaM-kRSNanIlalohitahAridrazuklAkhyam , rasapazcaka-tiktakaTukaSAyAmlamadhurarUpam , tanupaJcakam-audArikavaikriyAhArakataijasakArmaNatanulakSaNam, evaM tanunAmA bandhanapaJcakaM saGghAtanapazcakaM ca vAcyam , "nimiNa" ti nirmANamiti // 31 //
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30-34] karmavipAkanAmA dvitIyaH karmapranyaH / saMghayaNaathirasaMThANachaka agurulahucau apjjtN| sAyaM va asAyaM vA, parittuvaMgatiga susara niyaM // 32 // - SaTkazabdasya pratyekaM yogAt saMhananaSaTkaM-vajraRSabhanArAcaRSabhanArAcanArAcA'rdhanArAcakIlikAsevArtasaMhananAlyam , asthiraSaTkam-asthirA'zubhadurbhagaduHkharA'nAdeyA'yazaHkIrtirUpam , saMsthAnaSaTkaM-samacaturasranyagrodhaparimaNDalasAdivAmanakunjahuNDasaMsthAnAkhyam , agurulaghucatuSkam-agurulaghUpaghAtaparAghAtocchAsAkhyam , aparyAptam , sAtaM vA'sAtaM vA ekataravedanIyaM, yadanudayAvastham , "parittuvaMgatiga" ti trikazabdasya pratyekaM sambandhAt pratyekatrikaM pratye. kasthirazubhAkhyam , upAtrikam-audArikavaikriyA''hArakAGgopAGgarUpam , sukharam , "niyaM" ti nIcairgotramiti // 32 // bisayarikhao ya carime, terasa maNuyatasatiga jsaaijj| subhagajiNuca paNiMdiya saayaasaaegyrcheo||33|| ityetAsAM dvisaptatiprakRtInAmayogikevalidvicaramasamaye sattAmAzritya kSayo bhavati / tataH pUrvoktapaJcAzIterimA dvisaptatiprakRtayo'panIyante zeSAstrayodaza prakRtayo'yogicaramasamaye kSIyante / tathA cAha-"bisayarikhao" ti spaSTam / 'caH' punararthe vyavahitasambandhazca / caramasamaye punaH ayogikevalinastrayodazaprakRtInAM kSayo bhavati / "maNuyatasatiga" ti trikazabdasya pratyekaM yogAd manujatrika-manujagatimanujAnupUrvImanujAyurlakSaNam , trasatrikaM-trasabAdaraparyAptAkhyam , "jasAija" ti yazaHkIrtinAma AdeyanAma subhagam "jiNuca" ti jinanAma uccairgotram / "paNiMdiya" ti paJcendriyajAtiH sAtAsAtayorekataraM tasya cchedaH-sacAmAzritya kSaya iti // 33 // atraiva matAntaramAha naraaNupuTiva viNA ghA, bArasa carimasamayammi jo khaviuM / patto siddhiM deviMdavaMdiyaM namaha taM vIraM // 34 // 'narAnupUrvI vinA' manuSyAnupUrvImantareNa vAzabdo matAntarasUcako dvAdaza prakRtIrayogikevalicaramasamaye yaH kSapayitvA siddhi prAptastaM vIraM namateti saNTaGkaH / ayamatrAbhiprAyaHmanujAnupUrvyA ayogidvicaramasamaye sattAvyavacchedaH, udayAbhAvAt , udayavatInAM hi dvAdazAnAM stibukasaGkamAbhAvAt khAnubhAvena dalikaM caramasaye'pi dRzyata iti yuktastAsAM caramasamaye kSayaH; AnupUrvInAmnAM tu caturNAmapi kSetravipAkitvAdaH bhavAntarAlagatAvevodayastena bhavasthasya nAsti tadudayaH, tadudayAbhAvAcAyogidvicaramasamaye manujAnupUrvyA api sattAvyavacchedaH, tanmate'yogikevalino dvicaramasamaye trisaptatiprakRtInAM caramasamaye [ca] dvAdazAnAM kSaya iti / tato yo bhagavAn mAtApitrordivatayoH sampUrNanijapratijJo maktisambhAramrAjiSNurociSNulokAntikatridazasadmajanmabhiH puSpamANavakairiva "sarvajagajIvahiyaM bhayavaM titthaM pavattehi" (Ava0 ni0 gA0 215) ityAdivacobhirnivedite niSkramaNasamaye saMvatsaraM yAvat nirantaraM sthUracAmIkaradhArAsAraiH prAvRSeNyadhArAdhara ivAmudradAriyasantApaprasaramavanImaNDalasyopazamayya paraspara 1 sarvajagajIvahitaM bhagavana tIrtha pravartaya // -
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA mahamahamikayA samAyAtasurAsuranaroraganAyakanikaraiH "jaya jIva nanda kSatriyavaravRSabha !" ityAdivacanaracanayA stUyamAnaH samprApya jJAtakhaNDavanaM pratipannaniravadyacAritrabhAraH sAdhikA dvAdazasaMvatsarI yAvat parISahopasargavargasaMsargamugramadhisahya paramasitadhyAnA'kuNThakuThAradhArayA sakalaghanaghAtivanakhaNDakhaNDanamakhaNDamAdhAya nirmalA'vikalakevalabalAvalokitanikhilalokAlokaH zrIgautamaprabhRtimunipuGgavAnAM tattvamupadizya saMsArasaritaH sukhaM sukhena samuttaraNAya bhavyajanAnAM dharmatIrthamupadA'yogikevalicaramasamaye trayodaza prakRtIdaza prakRtIrvA kSapayitvA 'siddhi' paramAnandarUpAM prAptaH, taM 'namata' praNamata 'vIra' zrIvardhamAnasvAminam , kiMviziSTam ? 'deve. ndravanditaM' devAnAM bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikAnAmindrAH-khAmino devendrAstairvanditaH zazadharakaranikaravimalataraguNagaNotkIrtanena stutaH zirasA ca praNataH "vaduGa stutyabhivAdanayoH" iti vacanAt , yadvA padaikadeze padasamudAyopacArAd devendreNa-devendrasUriNA AcAryeNa zrImajagacandrasUricaraNasarasIruhacaJcarIkeNa vanditaH sakalakarmakSayalakSaNA'sAdhAraNaguNasaGkIrtanena stutaH kAyena ca praNata iti / 'namata' iti preraNAyAM paJcamyantaM kriyApadam , tacca zrotRNAM kathaJcidanAbhogavazataH pramAdasambhave'pyAcAryeNa nodvijitavyam , kintu mRdumadhuravacobhiH zikSAnibandhanaiH zrotRNAM manAMsi prahAdya yathArha sanmArgapravRttirupadeSTavyA iti jJApanArtham / yadAha pravacanopaniSadvedI bhagavAn haribhadrasUriH aNuvataNAi sehA, pAyaM pAvaMti juggayaM paramaM / rayaNaM pi guNukkarisaM, uvei sohammaNaguNeNaM // (paJcava7 gA0 17) istha ya pamAyakhaliyA, puvabbhAseNa kassa va na huti / jo te'vaNei sammaM, guruttaNaM tassa saphalaM ti // ( pazcaca0 gA0 18) ko nAma sArahINaM, sa huja jo bhaddavAiNo damae / duDhe vi ya jo Ase, damei taM sArahiM biti // (paJcava0 gA0 19) iti // 34 // // iti zrIdevendrasUriviracitAyAM khopajJakarmastavaTIkAyAM sattAdhikAraH samAptaH / / // tatsamAptau ca samAptA laghukarmastavaTIkA // sattAdhikAramenaM, vivRNvatA yanmayA'rjitaM sukRtam / niHzeSakarmasattArahitastenAstu loko'yam / / - 1 anuvartanayA zikSakAH prAyaH prApnuvanti yogyatAM paramAm / ratnamapi guNotkarSamupaiti zodhakaguNena // atra capramAdaskhalitAni pUrvAbhyAsena kasya vA na bhavanti / yastAni apanayati samyaga gurutvaM tasya sphlmiti|| ko nAma sArathInAM sa bhaved yo bhadravAjino damayet / / duSTAnapi ca yo'zvAn damayati taM sArathiM zuSate //
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34] karmastavAkhyo dvitIyaH krmprndhH| // atha prazastiH // viSNoriva yasya vibhoH, padatrayI vyAnaze jagannikhilam / karmamalapaTalamuktaH, sa zrIvIro jino jayatu / / 1 // kundojvalakIrtibharaiH, surabhIkRtasakala viSTapAbhogaH / zatamakhazatavinatapadaH, zrIgautamagaNadharaH pAtu // 2 // tadanu sudharmasvAmI jambUprabhavAdayo munivariSThAH / zrutajalanidhipArINAH, bhUyAMsaH zreyase santu // 3 // kramAt prAptatapAcAyeMtyabhikhyA bhikSunAyakAH / samabhUvan kule cAndre, zrIjagacandrasUrayaH // 4 // jaganjanitabodhAnAM, teSAM zuddhacaritriNAm / vineyAH samajAyanta, zrImaddevendrasUrayaH // 5 // khAnyayorupakArAya, shriimddevendrsuurinnaa| karmastavasya TIkeyaM, sukhabodhA vinirmame // 6 // vibudhavaradharmakIrtizrIvidyAnandasUrimukhyabudhaiH / khaparasamayaikakuzalaistadaiva saMzodhitA ceyam // 7 // yadgaditamalpamatinA, siddhAntaviruddhamiha kimapi zAstre / vidvadbhistattvajJaiH, prasAdamAdhAya tacchodhyam // 8 // karmastavasUtramidaM, vivRNvatA yanmayA'rjitaM sukRtam / sarve'pi karmabandhAstena truTyantu jagato'pi // 9 // iti khopakSaTIkopataH krmstvH|
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ // aham // tapAyacchIyapUjyazrIdevendrasUriviracitaH bandhasvAmitvanAmA tRtIyaH krmgrnthH| sAvarikA samyag bandhakhAmitvadezakaM vardhamAnamAnamya / bandhasvAmitvasya, vyAkhyeyaM likhyate kiJcit // iha khaparopakArAya yathArthAbhidhAnaM bandhavAmitvaprakaraNamAripsurAcAryo maGgalAdipratipAdikAM gAthAmAha baMdhavihANavimukaM, vaMdiya siriSaddhamANajiNacaMdaM / gaiyAIsuM bucchaM, samAsao baMdhasAmittaM // 1 // vyAkhyA-iha prathamArdhena maGgalaM dvitIyAnA'bhidheyaM sAkSAduktam / prayojanasambandhau tu sAmarthyagamyau / tatra bandhaH-karmaparamANUnAM jIvapradezaiH saha sambandhastasya vidhAnaM--mithyAtvAdibhirbandhahetubhirnirvartanaM bandhavidhAnaM tene vimuktaH sa tathA taM bandhavidhAna vimuktaM vanditvA zrIvardhamAnajinacandram 'vakSye' abhidhAsye 'samAsataH' saMkSepato na vistareNa, kim ? ityAha'bandhasvAmitvaM' bandhaH-karmANUnAM jIvapradezaiH saha sambandhastasya svAmitvam-AdhipatyaM jIvAnAmiti gamyate / keSu ? "gaiyAIsuM" ti gatirAdiryeSAM tAni gatyAdIni, AdizabdAd indriyAdiparigrahaH, teSu gatyAdiSu mArgaNAsthAneSu / atra ceyaM mArgaNAsthAnapratipAdikA bRhadbhandhakhAmilagAthAgai 1 iMdie ya 2 kAe 3, joe 4 vee 5 kasAya 6 nANe ya / saMjama 8 dasaNa 9 lesA 10, bhava 11 samme 12 sanni 13 AhAre 14 // (gA02) tatra gatizcaturdhA-narakagatistiryaggatirmanuSyagatirdevagatiriti 1 / indriyaM sparzanarasanaghrANacakSuHzrotra medAt paJcadhA, indriyagrahaNena ca tadupalakSitA ekendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyapaJcendriyA gRhyante 2 / kAyaH SoDhA pRthivyatejovAyuvanaspatitrasakAyamedAt 3 / yogaH paJcadazadhA-satyamanoyogaH 1 asatyamanoyogaH 2 satyAsatyamanoyogaH 3 asatyAmRSAmanoyogaH 4 satyavAgyogaH 5 asatyavAgyogaH 6 satyAsatyavAgyogaH 7 asatyAmRSAvAgyogaH 8 vaikriyakAyayogaH 9 AhArakakAyayogaH 10 audArikakAyayogaH 11 vaikriyamizrakAyayogaH 12 AhAraka1degna vimuktaM vandika0 ga0 gh0||
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ bandhakhAmilApaskRtIkaH karmavandhaH / minakAyayogaH 13 audArikamizrakAyayogaH 14 kArmaNakAyayogaH 15 iti 4 / vedastridhAstrIvedaH puruSavedo napuMsakavedazca 5 / kaSAyAH krodhamAnamAyAlomAH 6 / jJAnaM paJcaSAmatijJAnaM zruttajJAnam avadhijJAnaM manaHparyAyajJAnaM kevalajJAnaM ca, jJAnagrahaNena cA'jJAnamapi tatpatipakSamUtamupalakSyate, tacca trividham-matyajJAnaM zrutAjJAnaM vibhaGgajJAnaM ceti jJAnamArgaNAsthAnamaSTadhA 7 / 'saMyamaH' cAritraM tacca paJcadhA-sAmAyikaM chedopasthApanaM parihAravizuddhika sUkSmasamparAyaM yathAkhyAtaM ca, saMyamagrahaNena ca tatpratipakSabhUto dezasaMyamo'saMyamazca sUcyata iti saMyamaH saptadhA 8 / darzanaM caturvidham-cakSurdarzanam acakSurdarzanam avadhidarzanaM kevaladarzanaM ca 9 / lezyA SoDhA-kRSNalezyA nIlalezyA kAyotalezyA tejolezyA padmalezyA zuklalezyA ca 10 / bhavyaH-tathArUpAnAdipAriNAmikabhAvAt siddhigamanayogyaH, mavyagrahaNena ca tatpratipakSabhUto'bhanyo'pi gRkhate 11 / samyaktvaM tridhA-kSAyopazamikam aupazamikaM kSAyikaM ca, samyaktvagrahaNena ca tatpratipakSabhUtaM mithyAtvaM sAsAdanaM mitraM ca parigRkhate 12 / saMjJI-viziSTasaraNAdirUpamanovijJAnasahitendriyapaJcakasamanvitaH, tatpratipakSabhUtaH sarvo'pyekendriyAdirasaMjJI so'pi saMjJigrahaNena sUcito draSTavyaH 13 / AhArayati ojolomaprakSepAhArANAmanyatamamAhAramityAhArakaH, tatpratipakSamUto'nAhArakaH 14 / nanu jJAnAdiSu kimarthamajJAnAdipratipakSagrahaNaM kRtam !, ucyate-caturdazakhapi mArgaNAsthAneSu pratyekaM sarvasAMsArikasattvasamahArthamiti / uktarUpeSu gatyAdiSu bandhasvAmitvaM vakSye / tatra bandhaM ca pratItya viMzatyuttaraM prakRtizatamaghikriyate / tathAhi-jJAnAvaraNe uttaraprakRtayaH paJca, darzanAvaraNe nava, vedanIye dve, mohe samyaktvamizravarjA SaDviMzatiH, AyuSi catasaH, nAmni medAntarasambhave'pi saptaSaSTiH, gotre dve, antarAye pazca, sarvamIlane viMzatyuttaraM zatamiti etacca prAk savistaraM karmavipAke mAktimeva // 1 // samprati vizatyuttarazatamadhyagatAnAmeva vakSyamANArthopayogitvena prathama kiyatInAmapi prakRtInAM sAhaM pRthakaroti--- jiNa suraviuvAhAradu, devAu ya nrysuhumvigltigN| egidi thAvarA''yava, napu miccha huMDa chevaDhaM // 2 // aNa majjhAgiha saMghayaNa, kukhaga niya isthi duhamINatigaM / ujjoya tiridurga tirinarAu narauraladuga risahaM // 3 // vyAkhyA-jinanAma 1 suradvika-yusgatisurAnupUrtarUpaM 3 vaikriyadvika-vaikriyazarIravaikriyAjopAsalakSaNam 5 AhArakadvikam-AhArakazarIraM tadaGgopAGgaM ca 7 devAyuSkaM ca 8 narakatrika-narakagatinarakAnupUrvInaskAyuSkarUpaM 11 sUkSmatrika-sUkSmA'paryAtasAdhAraNalakSaNaM 14 vikalatrikaM-dvitricaturindriyajAtakA 17 ekendriyajAtiH 18 sthAvaranAma 19 AtapanAma 20 napuMsakavedaH 21 mithyAtvaM 22 huNDasaMsthAnaM 23 sevArtasaMhananam 24 // 2 // __ "aNa" ti anentAnubandhikrodhamAnamAyAlomAH 28 madhyAkRtayaH' madhyamasaMsthAmAninyatroSaparimaNDala sAdi vAmanaM kubjaM ceti 32 madhyanasahanamAni RSamanArAcaM mArAcam marthanArAvaM kIlikla ceti 36 "kukhaga" si azubhakhiAyogatiH 37 nIcaimAtra 38 sIvedaH
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 devendrasUriviracitaH sAvacUrikaH [gAyA 39 durmagatrika-durbhagaduHsvarA'nAdeyarUpaM 42 styAnacitrikaM-nidrAnidrApracalAmacalAstyAnarddhilakSaNam 45 udyotanAma 46 tiryadvika-tiryaggatitiryagAnupUrvIrUpam 48 tiryagAyuH 49 narAyuH 50 naradvikaM-naragatinarAnupUrvIlakSaNam 52 audArikadvikam-audArikazarIramaudArikAGgopAGganAma ca 54 vajraRSabhanArAca saMhananam 55 iti paJcapaJcAzatprakRtisaGgrahaH // 3 // athaitasya prakRtisaGgrahasya yathAsthAnamupayoga darzayan mArgaNAsthAnAnAM prathamaM gatimArgaNAsthAnamAzritya bandhaH pratipAdyate-- surahaguNavIsavaja, igasau oheNa baMdhahiM niryaa| tittha viNA micchi sayaM, sAsaNi napucau viNA chnuii||4|| vyAkhyA-"jiNa suraviuvAhAra" (gA0 2) ityAdigAthoktAH krameNa suradvikAye. konaviMzatiprakRtIvarjayitvA zeSamekottarazatamoghena nArakA badhnanti / ayamatrAbhiprAyaH- etA ekonaviMzatikarmaprakRtIbaMndhAdhikRtakarmaprakRtiviMzatyuttarazatamadhyAd muktvA zeSasyaikocarazatasya narakagatau nAnAjIvApekSayA sAmAnyato bandhaH, suradvikAdyekonaviMzatiprakRtInAM tu bhavapratyayAdeva nArakANAmabandhakatvAt / sAmAnyena narakagatau bandhamabhidhAya samprati tasyAmeva mithyAdRSTyAdiguNasthAnacatuSTayaviziSTaM taM darzayati-"tittha viNA" ityAdi / prAguktamekottarazataM tIrthakaranAma vinA mithyAdRSTiguNasthAnake zataM bhavati / etacca zataM napuMsakavedamithyAtvahuNDasaMsthAnasevArtasaMhananaprakRticatuSkaM vinA sAsAdanaguNasthAnake SaNNavati rakANAM bandhe / / 4 / / viNu aNachavIsa mIse, bisayari sammammi jiNanarAujuyA / iya rayaNAisubhaMgo, paMkAisu titthayarahINo // 5 // vyAkhyA-prAguktA SaNNavatiranantAnubandhyAdi DviMzatiprakRtIvinA mizraguNa sthAne saptatiH / saiva jinanAmanarAyuSkayutA samyagdRSTiguNasthAnake dvisaptatiH / 'iti' evaM bandhamAzritya bharaH 'ranAdiSu' ratanabhAzarkarAprabhAvAlukAprabhAbhidhAnaprathamanarakapRthivItraye draSTavyaH / pakaprabhAdiSu punareSa evaM bhaGgastIrthakaranAmahIno vijJeyaH / ayamarthaH-pakaprabhAdhUmaprabhAtamaHprabhAsu samyaktvasadbhAve'pi kSetramAhAtmyena tathAvidhAdhyavasAyAbhAvAt tIrthakaranAmabandho nArakANAM nAstIti tatastatra sAmAnyena zatam , mithyAdRzAM ca zatam , sAsAdanAnAM SaNNavatiH, mizrANAM saptatiH, aviratasamyagdRSTInAmekasaptatiH / iha sAmAnyapade'viratasamyagdRSTiguNasthAne ca ratnaprabhAdimaastIrthakaranAmnA hIna uktaH / mithyAdRSTyAdiSu triSu guNasthAneSu punastasya prAgevA'panItatvAt tadavastha eva // 5 // ajiNamaNuAu ohe, sattamie naradugucca viNu micche / iganavaI sAsANe, tiriAu napuMsacauvalaM // 6 // vyAkhyAnaprabhAdinarakatrayasAmAnyabandhAdhikRtakotarazatamadhyAjinanAmamanujAyuSI muktvA zeSA navanavatiroSabandhe saptamapRthivyAM nArakANAM bhavati / saiva navanavatirnaragatinarAnupUrvI rUpanaradvikozcaiorpinA SaNNavAtamithyAdRSTiguNasthAne bhavati / saiva SaNNavati stiryagAyurnapuMsakavedamithyAtvahuNDasaMsthAnasevArtasaMhananavarjitA ekanavatiH sAsAdane saptamyAM nArakANAm // 6 //
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ bandhasvAmitvAkhyastRtIyaH karmagranthaH / 101 aNacauvIsavirahiyA, sanaraduguccA ya sayari miisdge|| satarasau ohi micche, pajatiriyA viNu jiNAhAraM // 7 // vyAkhyA--prAguktA ekanavatiranantAnubandhyAdicaturvizatiprakRtibhirvirahitA naradvikoccaigotrAbhyAM ca sahitA saptatirbhavati, sA ca "mIsaduge" ti mizrA'virataguNasthAnadvaye draSTavyA / iha saptamyAM narAyustAvada na badhyata eva, tahandhAbhAve'pi ca mizraguNasthAnake'virataguNasthAnake ca naradvikaM badhyate / ayamarthaH-naradvikasya narAyuSA saha nAvazyaM pratibandho yaduta yatraivAyurvadhyate tatraiva gatyAnupUrvIdvayamapi, tasyA'nyadA'pi bandhAt ; mithyAtvasAsAdanayostu kaluSAdhyavasAyatvena naradvikaM na badhyate / evaM narakagatau bandhakhAmitvaM pratipAdya.atha tirthaggatau tadAha--"satarasau" ityAdi / viMzatyuttarazataM jinanAmA''hArakadvikaM ca vinA zeSaM saptadazottarazatamoghe mithyAdRSTiguNasthAne ca paryAptAstiryazco badhnanti / atraudhe tirazcAM satyapi samyaktve bhavapratyayAdeva tathAvidhAdhyavasAyAbhAvAt tIrthakaranAmnaH sampUrNasaMyamAbhAvAd AhArakadvikasya ca bandho nAstIti hRdayam // 7 // viNu narayasola sAsaNi, surAu aNa egatIsa viNu mIse / sasurAu sayari samme, bIyakasAe viNA dese // 8 // vyAkhyA-prAguktaM saptadazottarazataM narakatrikAdiSoDazaprakRtIvinA ekottarazataM sAsAdane paryAptatirazvAm / etadevaikottarazataM surAyuranantAnubandhyAyekatriMzatprakRtIzca vinA ekonasatatiH, sA mizraguNasthAne badhyate / ayaM bhAvArtha:-"sammAmicchaddiTTI AUbaMdhaM pi na karei / " iti vacanAd atra suranarAyuSorabandhaH, anantAnubandhyAdayazca paJcaviMzatiprakRtayaH sAsAdana eva vyavacchinnabandhAH, tathA manuSyAstiryazcazva mizraguNasthAnakasthA aviratasamyagDaSTivad devAha meva bannanti, tena naradvikaudArikadvikavajraRSabhanArAcAnAmapi bandhAbhAvaH / eva ekonasaptatiH surAyuSA sahitA saptatiH 'samyaktve' AverataguNasthAnake bhavati / saptatiH 'dvitIyakaSAyaiH' apratyAkhyAnakrodhamAnamAyAlobhairvinA SaTSaSTirdeza virataguNasthAne badhyate // 8 // atha tiryaggatibandhAdhikAra eva granthalAghavArtha manuSyagatAvapi bandhaM darzayati iya cauguNesu vi narA, paramajayA sajiNa ohu desaaii| jiNahakArasahINaM, navasau apajattatiriyanarA // 9 // vyAkhyA-yathA paryAptatirazcAM mithyAdRSTyAdiSu caturpu guNasthAneSu saptadazottarazatAdiko bandha uktaH 'iti' evaM paryAptanarA api caturSu-mithyAdRSTisAsAdanamizrAviratiguNasthAneSu saptadazosarazatAdibandhasvAmino mntvyaaH| param' ayatAH aviratasamyagdRSTayaH paryAptanarAH "sajiNa" ti aviratasamyagdRSTiparyAptatiryagbandhayogyasaptatirjinanAmasahitA ekasaptatistAM badhnanti, jinanAmakarmaNo'pi bandhakatvAt teSAm / "ohu desAi" ti dezaviratAdiguNasthAnakeSu guNasthAnakAsnAzrayaNe ca paryAptanarANAM punaH 'oSaH' sAmAnyo bandho'vaseyaH / sa ca karmastavokta eva / yataH karmastavagranthe sAmAnyato guNasthAnakeSu bandhaH pratipAdito na punaH kiJcana gatyAdimA.. 1 samyagmithyAdRSTirAyurvandhamapi na karoti //
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUri viracitaH sAkcarika gaNAsthAnamAzritya, sa cAtra bahuSu sthAneSUpayogIti mUlato'pi darzyate abhinavakammaggahaNaM, baMdho oheNa tattha vIsa sayaM / titthayarAhAragadugavajaM micchammi satarasayaM // / narayatiga jAithAvaracau huMDA''yavachivaTThanapumicchaM / solaMto igahiyasau, sAsaNi tirithINadugatigaM / / aNamajhAgiisaMghayaNacau niujjoya kukhagaitthi ti / paNavIsaMto mIse, causayari duAuya abaMdhA / / samme sagasayari jiNAubaMSi vadara naratiga biyakasAyA / uraladugato dese, sattaTThI tiyakasAyaMto // tevaTTi pamatte soga arai athira duga ajasa assAyaM / bucchijja chacca satta ka, nei surAuM jayA nihU~ / guNasaTThi appamatte, surAubaMdhaM tu jai ihAgacche / annaha aTThAvanA, jaM AhAragadugaM baMdhe // aDavana apuvAimi, nihadugaMto chapanna paNabhAge / suradaMga paNidi sukhagai, tasanava urala viNu taNuvaMgA / / samacaura nimiNa jiNa vanaagurulahucau chalaMsi tiisNto| carime chavIsabaMdho, hAsaraIkucchabhayabheo / / aniyaTTimAgapaNage, igegahINo duvIsa vihabaMdho / pumasaMjalaNacauNhaM, kameNa cheo satara suhume // caudasaNucajasanANavigghadasagaM ti solasuccheo / tisu sAyabaMdha cheo, sajogi baMdhaMtuNaMto ya / / (gAthA 3-12) iti / etAsI dazAnAmapi gAthAnAM vyAkhyAnaM karmastavIkAto boddhanyam / ityoghabandhaH / iha karmastapoktaguNasthAnakabandhAt naratiszvA mizrA'virataguNasthAnakayorayaM vizeSa:karmastave mitraguNasthAnake catuHsaptatiH aviratasamyagdRSTiguNasthAnake saptasaptatiH tirazcAM punarmanuSyadvikauvArikadvikavajaRSabhanArAcasaMhananarUpaprakRtipaJcakasva bandhAbhAvAda mizraguNasthAnake ekonasasatiH, avirasasamyAdRSTau surAyuHkSepe saptatiH, narANAM tu mizre ekonasaptatiH, aviratasamyagdRchau tIrthakaranAmasurAyuHkSepe ekasaptatiH / asyAM ca ekasaptatau yadi manuSyadvikadArikadvikvajaRSabhanArAcasaMhananaprakRtipaJcakaM narAyuSkaM ca kSipyate tadA kamatavoktA saptasasatirmavasyabirataguNasthAnake / tathA karmastave dezavirataguNakhAnake yA saptapaSTiraktA sA tirazcau jinanAmarahitA SaTSaSTidezavirataguNasthAne bhavati / pramattAdIni guNasthAnAni tirayoM na sambhavanti / narANAM tu sarvamuNakhAnakasammana dezaviratAdiguNakhAnakeSu karmaskhayoktA evaM sarvo'pyanyUnAdhika oghakandho vAcyaH / tatazca paryAptanarANAM sAmAnyena kA vizatyutarazataM prakRtInAM prApyate, teSAmeva mithyAdRzAM saptadazottarazatam , sAsAvamAnAmekoparazatam ,
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ bandhamAmilApastIsa karmamayaH / visApAsakonasaptatiH, anistasamyagdRSTInAmekasaptatiH, dezaviratAnAM samAhiH, bhAmajAnA triSaSTiH, anamattAnAmekonaSaSTiraSTapaJcAzadvA, nivRttikAdarANAM prathame mAge'STapazcAzat , bhAmapaJcake prapaJcAzat , saptamabhAge SaDviMzatiH, anivRttibAvarANAmAye bhAge dvAviMzatiH, dvitIye ekaviMzatiH, tRtIye viMzatiH, caturthe ekonaviMzatiH, paJcame'STAdaza ca, sUkSmasammAyANAM saptadaza, upazAntamohakSINamohasayoginAmekA sAtalakSaNA prakRtirbandhe prApyate, ayoginAM tu bandhAbhAvaH / evamanyatrApyodhanandhaH karmastavAnusAreNa bhAvanIyaH / uktastiryamarANAM paryAptAnAM bandhaH, atha teSAmevAparyAptAnAM tamAha-"jiNaikArasahINaM" ityAdi / yadeva narANAmora ghabandhe viMzatyuttarazataM tadeva jinanAmAghekAdazaprakRtihInaM zeSaM navottarazatamaparyAptatiryamasa oghato mithyAtve ca baghnanti / yadyapi karaNAparyApto devo manuSyo vA jinanAmakarma samyaktvapratyayena bannAti tathApIha narANAM labdhyA'paryAptatvena vivakSaNAd na jinanAmabandhaH // 9 // tiryaggatau manuSyagatau ca bandhakhAmitvamuktam / sAmprataM devagatimadhikRtya taducyate niraya vva surA navaraM, ohe micche igiditigshiyaa| kappaduge vi ya evaM, jiNahINo joibhavaNavaNe // 10 // ___ vyAkhyA-surA api nArakavad oghato vizeSatazca tadvandhavAmino'vagantavyAH / navaramayaM vizeSaH-oghe mithyAtvaguNasthAnake ca bandhamAzritya surA ekendriyAditrikasahitA draSTavyAH / tato'yamarthaH--yo nArakANAmekottarazatarUpa oghabandhaH sa evaikendriyajAlikhAvaranAmA''tapanAmaprakRtitrayasahitaH surANAM sAmAnyato bandhazcaturaprazatam , tadeva mimAve jinanAmarahitaM vyuttarazatam , etadevaikendriyajAtisthAvarA''tapanapuMsakavedamithyAtvahuNDasevArtalakSaNaprakRtisaptakahInaM sAsAdane SaNNavatiH, SaNNavatirevAnantAnubandhyAdiSaDviMzatiprakRtirahitA mizre saptatiH, saiva jinanAmanarAyuSkayutA dvisaptatistAmabiratasamyagdRSTayo devA banantIti sAmAnyadevagatibandhaH / sAmprataM devavizeSanAmoccAraNapUrvakaM tamAha-"kappaduge" ityAdi / 'kalpadvike'pi' saudharmezAnAkhyadevalokadvaye'pi 'evaM' sAmAnyadevabandhavad bandho draSTavyaH / tathAhi---sAmAnyena caturaprazatam , mithyAdRzAM vyagrazatam , sAsAdanAnAM paNNavatiH, mizrANAM saptatiH, aviratAnAM dvisaptatiH / devauSo jinanAmakarmahIno jyotiSkamavanapativyantaradeveSu taddevISu ca vijJeyaH, jinakarmasattAkasya teSUtpAdAbhAvena tatra tahandhAsambhavAt, tataH sAmAnyatasyadhikazatam , mithyAtve'pi tryadhikazatam , sAsAdane SaNNavatiH, mitre sasatiH, avirate ekasaptatiH // 10 // rayaNa vva saNakumArAi ANayAI ujoycurhiyaa| apajatiriya vva navasayamigidipuDhavijalataruvigale // 11 // vyAkhyA-sanatkumArAdyAH sahasrArAntA devA ratnaprabhAdiprathamapRthivItrayanArakavad bandhamAzritya draSTavyAH / tadyathA-sAmAnyanaikAprazatam , mithyAzAM zatam , sAsAdanAnAM SaNNavatiH, mitrANAM saptatiH, aviratAnAM dvisaptatiH / AnatAdyA aveyakanavakAntA devA api udyotanAmatiryaggatitiryagAnupUrvItiryagAyuHprakRticatuSkarahitA ratnamamAdinArakavadeva draSTavyAH, tataH
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ [gAthA 101 devendrasUriviracitaH sAvacUrikaH sAmAnyataH saptanavati te badhnanti, mithyAdRzaH SaNNavatim , sAsAdanA dvinavatim , mizre'virate codyotAdicatuSkasya prAgevApanItatvAt sampUrNa eva ratnaprabhAdibhaH tato mizrAH saptati aviratA dvisaptati bannanti / mithyAtvAdiguNasthAnatrayAbhAvAt pazcAnuttaravimAnadevA etAmevAvirataguNasthAnakasatkAM dvisaptatiM baghnantItyanuktamapi jJeyamiti / uktaM devagatau bandhakhAmitvam , tagaNanAcca gatibandhamArgaNA samAptA / sAmpratamindriyeSu kAyeSu ca tadArabhyate-"apaja" ityAdi / aparyAptatiryagvad navottarazatamekendriyapRthvIjalataruvikaleSu draSTavyam / ayamartha:-- viMzatyuttarazatamadhyAd jinanAmAghekAdazaprakRtIrmuktvA zeSaM navottarazatamekendriyA vikalendriyAH pRthvIjalavanaspatikAyAzca sAmAnyapadino mithyAdRzazca badhnanti // 11 // arthateSAmeva sAsAdanaguNasthAne bandhamAha chanavai sAsaNi viNu suhumatera kei puNa biMti cunvii| tiriyanarAUhi~ viNA, taNupajjatiM na te jati // 12 // vyAkhyA-prAguktaM navottarazataM sUkSmatrikAdiprakRtitrayodazakaM mithyAtva eva vyavacchinnabandhamiti kRtvA tad vinA SaNNavatiH sAsAdane ekendriyavikalendriyapRthvIjalavanaspatikAyAnAM bhavati / kecit punarAcAryA bruvate caturnavatiM tiryamarAyuSkAbhyAM vinA, yatasta ekendriya vikale. ndriyAdayaH sAsAdanAH santastanuparyAptiM na yAnti ataste tiryanarAyurabandhakAH / ayaM bhAvArtha:tiryanarAyuSostanuparyAptyA paryAptareva badhyamAnatvAt pUrvamatena zarIraparyApsyuttarakAlamapi sAsAdanabhAvasyeSTatvAd Ayurbandho'bhipretaH, iha tu prathamameva tannivRtterneSTa iti SaNNavatiH / tiryamarAyuSI vinA matAntareNa caturnavatiH // 12 // ukta ekendriyAdInAM bandhaH, atha paJcendriyANAM trasakAyikAnAM ca tamAha ohu paNidi tase gaitase jiNikAra naratigucca viNA / maNavayajoge oho, urale narabhaMgu tammisse // 13 // vyAkhyA-'oghaH' viMzatyuttarazatAdilakSaNaH karmastavoktaH paJcendriyeSu trasakAyikeSu cAvagantavyaH / tadyathA-sAmAnyato viMzatyuttarazatam , mithyAtve saptadazottarazatam , sAsAdane ekottarazatam , mizre catuHsaptatiH, avirate saptasaptatiH, deze saptaSaSTiH, pramatte triSaSTiH, apramate ekonaSaSTiraSTapaJcAzadvA, nivRttibAdare prathamabhAge'STapaJcAzat , bhAgapaJcake SaTpaJcAzat , saptamabhAge SaDviMzatiH, anivRttibAdare Aye bhAge dvAviMzatiH, dvitIye ekaviMzatiH, tRtIye viMzatiH, caturthe ekonaviMzatiH, paJcame'STAdaza, sUkSme saptadaza, zeSaguNasthAnatraye sAtasyaikasya bandhaH, ayogini bandhAbhAvaH / gatitrasAH-tejovAyukAyAsteSu jinanAmAghekAdazaprakRtIrnaratrikamuccairgotraM ca vinA viMzatyuttaraM zataM zeSaM paJcottaraM zataM bandhe labhyate, sAsAdanAdibhAvastu naiSAM sambhavati / yata uktam ne hu kiMci lamijja suhumatasA // sUkSmatrasAstejovAyukAyajIvA iti / evamukta indriyeSu kAyeSu ca bandhaH, samprati yogeSu 1 na hi kiMcillabhante sUkSmatrasAH //
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12-15] mAkhyastRtIyaH karmagranthaH / saM pratipAdayatAha - " maNavayajoge" ityAdi / sUcakatvAt sUtrasya satyAdimanoyogacatuSke satpUrvake satyAdivAgyogacatuSke ca oghabandho viMzatyuttarazatAdilakSaNaH karmastavokto jJeyaH / tatra satyAdikharUpaM tvidam satyaM yathA asti jIvaH sadasadrUpo dehamAtravyApItyAdirUpatayA yathAbasthitavastutattvacintanaparam / satyaviparItaM tvasatyam / mizrasvabhAvaM satyAsatyam, yathA-ghavakhadirapalAzAdimizreSu bahuSvazokavRkSeSvazokavanamevedamiti vikalpanAparam / tathA yad na satyaM nApi mRSA tadasatyAmRSA, iha vipratipattau satyAM yad vastupratiSThAsayA sarvajJamatAnusAreNa cikarUpyate, yathA asti jIvaH sadasadrUpa ityAdi tat kila satyaM paribhASitam / yat punarvipratipattau satyAM vastupratiSThAsayA sarvajJamatottIrNa vikalpyate, yathA nAsti jIva ekAntanityo vA ityAdi tad asatyam / yat punarvastupratiSThAsAmantareNa svarUpamAtraparyAlocanaparam, yathA he devadatta ! ghaTamAnaya, gAM dehi macamityAdicintanaparaM tad asatyAmRSA, idaM svarUpamAtraparyAlocanaparatvAd na arthokSaNaM satyaM bhavati nApi mRSeti / idamapi vyavahAranayamatena draSTavyam, nizcayanayamatena tu vipratAraNAdibuddhipUrvakamasatye'ntarbhavati, anyathA tu satye / "urale" ci manovAgyopUrvake audArika kAyayoge narabhaGgaH "iya cauguNeSu vi narA" ( gA0 9) ityAdinA prAgutasvarUpaH / yathA - oSe viMzatyuttarazatam, mithyAtve saptadazottarazatam, sAsAdane ekottarazatam, mizra ekonasaptatiH, avirate ekasaptatiH ityAdi / manorahitavAgyoge vikalendriyabhaGgaH / kevalakAyayoge tvekendriyabhaGgaH / "tammisse " ti 'tanmizre' audArikamizrayoge // 13 // samprati bandha ucyate- 105 AhArachaga viNohe, caudasasau micchi jiNa paNagahINaM / sANi ca nava biNA, naratiriAU suhumatera // 14 // vyAkhyA--viMzatyuttarazatamAhArakAdiprakRtiSaTkaM vinA zeSaM caturdazAdhikazatamoghabandhe prApyate / ayaM bhAvArthaH -- audArikamizraM kArmaNena saha, taccAparyAptAvasthAyAM kevalisamuddhAsAvasthAyAM vA; utpattideze hi pUrvabhavAdanantaramAgato jIvaH prathamasamaye kArmaNenaiva kevalenAhArayati, tataH paramaiaudArikasyApyArabdhatvAdaudArikeNa kArmaNamizreNa yAvad zarIrasya niSpattiH; kevalasamudghAtAvasthAyAM dvitIyaSaSThasaptamasamayeSu kArmaNena mizra maudArikamiti / aparyAptAvasthAyAM ca nAhArakAdiSaTkaM badhyate iti tanniSeSaH / kevalisamudghAtAvasthAyAM punarekasya sAtasmaiva mandho'bhidhAsyate / etadeva caturdazottarazatamaudA rika mizra kAyayogI midhyAtve jinanAmAdiprakRtipaJcakahInaM zeSaM navottaraM zataM badhnAti / sa eva sAsAdane caturnavarti baghnAti, navorakSatamadhyAd muktvA naratiryagAyuSI sUkSmatrikAditrayodazaprakRtIva, naratiryagAyuSorapasatvena sAsAdane bandhAbhAvAt, sUkSmatrikAditrayodazakasya tu mithyAtva eva vyavacchinna banyatayA ca // 14 // turerature viNA, jiNapaNajaya sammi jogiNo sAyaM / viNu tirinarAu kamme, vi evamAhAradugi oho / / 15 / / vyAkhyA - prAguktA caturnabatiranantAnubandhyAdicaturviMzatiprakRtIrvinA jinanAmAdiprakRti ka0 14
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 devendrasUriviracitaH sAvacUrikaH [ gAthA 1 paJcakayutA ca paJcasaptatistAmaudArika mizrakAyayogI samyaktve badhnAti / tathA sayogina audArika mizrasthAH kevalisamuddhAte dvitIyaSaSThasaptamasamayeSu sAtamevaikaM badhnanti / evaM guNasthAnaka - catuSka evaiaudArikamizrayogo labhyate nAnyatra / atha kArmaNayogAdiSu bandhaH pratipAdyate "viNu tiri" ityAdi / yathaudArika mizre bandhavidhirodhato vizeSatazvoktaH evaM kArmaNayogespi tiryamarAyuSI vinA vAcyaH, kArmaNakAyayoge tiryamarAyuSorbandhAbhAvAt / kArmaNakAyayogo hyapAntarAlagatAvutpattiprathamasamaye ca jIvasya mithyAtvasAsAdanA'virata guNasthAnakatrayopetasya labhyate / uktaM ca--- micche sasANe vA, avirasammammi ahava gahiyammi / jaMti jiyA paraloe, sesikkArasa guNe muttuM // ( prava0 gA0 1306 ) tathA sayoginaH kevalisamuddhAte tRtIyacaturthapazcamasamayeSu ceti guNasthAnakacatuSTaya eva kArmaNakA yogo nAnyatra / tato viMzatyuttarazatamadhyAd AhArakaSaTkatiryamarAyuHprakRtIrmuktvA zeSasya dvAdazottarazatasya sAmAnyena kArmaNakAyayoge bandhaH / tadeva dvAdazottarazataM jinAdi * pacakaM vinA zeSaM saptottarazataM kArmaNakAyayoge midhyAdRzo badhnanti / tadeva saptottarazataM sUkSmAditrayodaza prakRtIrmuktvA zeSAM caturnavatiM kArmaNayoge sAsAdanA baghnanti / caturnavatirebA'nantAnubandhyAdicaturviMzatiprakRtIrvinA jinanAmAdiprakRtipaJcakasahitA ca paJcasaptatistAM kArmaNayosvaratA banti / sayoginastu kArmaNakAyayoge sAtamevaikaM badhnanti / tathA''hArakakAya yogazcaturdazapUrvavidaH, AhAraka mizrakAyayogazca tasyaivA''hArakazarIrasya prArambhasamaye parityAgasamaye ca audArikeNa saha draSTavyaH / tataH 'AhArakadvike' AhArakazarIra tanmizralakSaNe yogadvaye oSaH karmastavoktaH pramattaguNasthAnavartI triSaSTiprakRtibandharUpaH / etat kAyayogadvayaM hi labdhyupajIvanAt pramattasyaiva na tvapramattasya // 15 // suraoho veuvve, tiriyanarAurahio ya tammisse | detigAima biya tiya, kasAya nava du cau paMca guNA // 16 // vyAkhyA- ' suraughaH' sAmAnyadevabandho vaikriyakAyayoge draSTavyaH / tadyathA sAmAnyena caturazatam, mithyAtve tryuttarazatam, sAsAdane SaNNavatiH, mizra saptatiH, avirate dvisaptatiH / tathA 'tanmizre' vaikriyAmazre sa eva suraudhastiryamarAyuSkarahito vAcyaH / iha devanArakA nijAyuH SaNmAsAvazeSA evAyurvanti, ato vaikriyamizrayoge utpattiprathamasamayAdanantaramaparyAptAva - sthAsambhavini AyurdvayabandhAbhAvaH / tathA cA'traughe hyuttarazatana, mithyAtva ekottarazatam, sAsAdane caturnavatiH, avirata ekasaptatiH / vaikriyamizrayogo mizratA cA'syAtra kArmaNakAryenaiva saha mantavyA / ayamapi ca mithyAtvasAsAdanA'virataguNasthAnakatraya eva labhyate nAnyatra / yadyapi dezaviratasyA'mbaDAdeH pramattasya tu viSNukumArAdevaikriyaM kurvato vaikriyamizravaikiyasambhavaH zrUyate paraM svabhAvasthasya vaikriyayogasyA'tra gRhItatvAd athavA svalpatvAd anyato vA 1 mithyAtvaM sAsAdane vA'viratasamyaktve'thavA gRhIte / yAnti jIvAH paralokaM zeSekAdaza guNasthAnAni mukkhA || 2 bhAvam ahigae ahavA / pravacanasAroddhAre vevaM pAThaH //
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16-17] bandhakhAmitvAlyastRtIyaH karmagranthaH / kuto'pi hetoH pUrvAcAryaiH sa noktaH / evaM yogeSu bandhasvAmitvamuktam / atha vedAdiSu tadabhiSissuH prathama guNasthAnakAni teSvAha-"veyatiga" ityAdi / 'vedatrike' strIvedapuMvedanapuMsakavedarUpe 'nava' navasAyAkAni "saMjalaNa" ityAdyatanagAthA(17)stha "paDhama" iti padasyAtrApi sambandhAt 'prathamAni' mithyAtvAdIni anivRttibAdarAntAni guNasthAnakAni bhavanti, tataH paraM vedAnAmabhAvAt / eteSu yaH karmastavoktaH sAmAnyabandhaH sa draSTavyaH / tadyathA-sAmAnyato nAnAjIvApekSayA viMzatyuttarazatam , mithyAtve saptadazottarazatam , sAsAdane ekottarazatam , mine catuHsaptatiH, avirate saptasaptatiH, deza virate saptaSaSTiH, pramate triSaSTiH, apramate ekonaSaSTiraSTapaJcAzadvA, nivRttibAdare prathamabhAge'STapaJcAzat, bhAgapaJcake SaTpaJcAzat, saptamabhAge SaDviMzatiH, anivRttibAdare Adya mAge dvAviMzatiH, evamanyatrApi guNasthAnakeSu yathAsambhavaM karmastavokto bandho vAcyaH / kaSAyadvAre--Aye'nantAnubandhikrodhamAnamAyAlobharUpe kaSAyacatuSke dve prathame mithyAtvasAsAdanAkhye guNasthAnake tatra tIrthakarabandhasya samyaktvapratyayatvAd AhArakadvikabandhasya ca saMyamahetutvAd anantAnubandhiSu tadabhAvAt sAmAnyena saptadazottarazatam , mithyAtve saptadazottarazatam , sAlAdane ekottarazatam / dvitIye'pratyAkhyAnAkhye kaSAyacatuSke catvAri prathamAni mithyAtvasAsAdanamizrA'viratanAmakAni guNasthAnakAni, tatrAhArakadvikabandhAbhAvena sAmAnyena aSTAdazottarazanam , mithyAtve saptadazottarazatam , sAsAdane ekottarazatam , mizre catuHsaptatiH, avirate saptasaptatiH / tRtIye pratyAkhyAnAvaraNAkhye kaSAya. catuSke paJca AyAni mithyAtvAdIni dezaviratAntAne guNasthAnakAni, dezavirate saptaSaSTiH, zeSANi tathaiva // 16 // saMjalaNatige nava dasa, lobhe cau ajaha duti anaanntige| vArasa acakkhucakkhusu, paDhamA ahakhAi caramacaU // 17 // vyAkhyA-'saMjvalanatrike' saMjvalanakrodhamAnamAyArUpe navA''dyAni guNasthAnakAni / tatra sAmAnyabandhAd nivRttibAdaraM yAvad vedatrikanyAyena viMzatyutarazatAdiko bandhaH, anivRttibAdare tu prathame bhAge dvAviMzatiH, dvitIye puMvedarahitA ekaviMzatiH, tRtIye saMjvalanakrogharahitA viMzatiH, caturthe saMjvalanamAnarahitA ekonaviMzatiH, paJcame saMjvalanamAyArahitA aSTAdaza / saMjvalanalobhasya tu sUkSmasamparAye'pi bhAvAt tatra daza prathamAni guNasthAnAni, tatra nava tathaiva, dazame tu sUkSmasamparAye saptadaza prakRtayaH / saMyamadvAre-'ayate' asaMyate catvAri AdhAni guNasthAnAni, tatra sAmAnyato'viratasamyagdRSTerapi saGgRhItatvAd jinanAmakSepAt saptadazottarazataM jAtamaSTAdazottarazatam , mithyAtve saptadazottarazatam , sAsAdane ekoparazatam , mizre catuHsaptatiH, avirate saptasaptatiH / jJAnadvAre-'ajJAnatrike' matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgarUpe dve mithyAtvasAsAdane, trINi vA guNasthAnakAni mizreNa saha / ayamAzayaH-mizre jJAnAzo'jJAnAMzazvAsti, tatra yadA'jJAnAMzaprAdhAnyavivakSA tadA'jJAnatrike guNasthAnakadvayameva, jJAnAMzaprAdhAnya vivakSAyAM tu tRtIyaM mizramapi, tatrauSe saptadazottarazatam , mithyAtve saptadazocarazatam , sAsAdane ekottarazatam mizre catuHsaptatiH / darzanadvAre-cakSuracakSurdarzanayoH prathamAni
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 devendrasUriviracitaH sAvacUrikaH [ gAthA dvAdaza guNasthAnAni, paratastu cakSuracakSuSoH satorapyanupayogitvenAvyApArAt / tatrau viMzatyuttarazatam, mithyAtve saptadazottarazatam, ityAdi yAvat kSINamohe sAtabandha ekaH / yathAkhyAte caramaguNasthAnakacatuSkam, tatra sAmAnyata ekaH, upazAntamohe ekaH, kSINamohe ekaH, sayogini ekaH, ayogini zUnyam // 17 // maNanANi saga jayAI, samaya cheya cau dunni parihAre / haredugi do caramAsjayAi nava mahasuohiduge // 18 // vyAkhyA - manaH paryAyajJAne sapta 'yatAdIni' pramattasaMyatAdIni kSINamohAntAni / tatra sAmAnyata AhArakadvikasahitA triSaSTijatA paJcaSaSTiH, pramate triSaSTiH ityAdi yAvat kSINamohe ekaH kevalasAtabandhaH / sAmAyike chedopasthApane ca catvAri yatAdIni guNasthAnAni, latra sAmAnyataH SaJcaSaSTiH, pramate triSaSTirityAdi prAgvat, sUkSmasamparAya guNasthAnakAdau tu sUkSmasamparAyAdicAritrabhAvAt / tathA 'dve guNasthAnake' pramattAzmarUpe parihAra vizuddhikacAritre nottarANi, tasmiMzcAritre vartamAnasya zreNyArohaNapratiSedhAt, tatra sAmAnyataH paJcaSaSTiH, pramatte triSaSTiH, apramate ekonaSaSTiraSTapaJcAzadvA / 'kevaladvike' kevalajJAnakevaladarzanarUpe 'dve carame' antime sayogikevalyayogikevalyAkhye guNasthAnake bhavataH, atraughe ekasya sAtasya bandhaH yogini ca ayogini zUnyam / tathA matizrutayoH 'avaSidvike' ca avadhijJAnAvadhidarzanalakSaNe 'ayatAdIni' avirata samyagdRSTyAdIni kSINamohaparyavasAnAni nava guNasthAnakAni bhavanti, sayogyAdau kevalotpattyA matyAderabhAvAt, tatrauSato'pramattAdermatyAdimata AhArakadvikasyApi bandhasambhavAd ekonAzItiH, vizeSa cintAyAmaviratAdiguNasthAnakeSu karmastavoktaH saptasaptatyAdimito bandho draSTavyaH // 18 // " aDa uvasami va veyagi, khaie ikkAra micchatigi dekhe / sumi saThANaM terasa, AhAragi niyaniyaguNoho // 19 // vyAkhyA -- iha 'ayatAdi' iti padaM sarvatra yojyate / tato'yatAdIni upazAntamohAntAnyaSTau guNasthAnAnyopazamikasamyaktve bhavanti, tatra sAmAnyata aupazamikasamyaktve vartamAnAnAM devamanujAyuSorbandhAbhAvAt paJcasaptatiH, avirate'pi paJcasaptatiH, deze surAyurabandhAt SaTSaSTiH, pramatte dvASaSTiH, apramatte aSTapaJcAzad ityAdi yAvadupazAnte ekaH / 'vedake' kSAyopazamikAparaparyAye'yatAdInyapramattAntAni catvAri guNasthAnakAni, tatraughe ekonAzItiH, avirate saptasaptatiH, deze saptaSaSTiH, pramatte triSaSTiH, apramatte ekonaSaSTiraSTapaJcAzadvA / ataH paramupazamazreNAvaupazamikaM kSapakazreNI punaH kSAyikam, kSAyopazamikasamyaktvaM tudIrNamidhyAtvakSaye'nudIrNamidhyAtvopazame ca bhavatIti / uktaM ca--- 'micchattaM jamuhaNaNaM, taM khINaM aNuiyaM tu uvasaMtaM / mIsIbhAvapariNayaM, veijjaMtaM khaovasamaM // (vizeSA0 gA0 532 ) tathA kSAyikasamyaktve atAdIni ayogikevaliparyavasAnAni ekAdaza guNasthAnakAni, 1 midhyAnaM yad udIrNaM tat kSINamanuditaM tUpazAntam / mizrIbhAgapariNataM vedyamAnaM kSayopazamam //
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18-21] bandhasvAmitvAkhyastutIyaH karmamanthaH / 109 tatrau ekonAzItiH, avirate saptasaptatiH, deze saptaSaSTiH ityAdi yAbadayogini zUnyam / kSAyikasamyaktvasvarUpaM tvidam khINe daMsaNamohe, tivihammi vi bhavaniyANamUyammi | nippacavAyamaulaM, sammattaM khAiyaM hoi || ( zrAva0 pra0 gA0 48 ) tathA 'mithyAtvatrike' mithyAdRSTi sAkhAdana mizralakSaNe 'deze' dezavirate 'sUkSme' sUkSmasamparAye 'svasthAnaM' nijasthAnam / ayamarthaH --- mithyAtvamArgaNAsthAne mithyAdRSTiguNasthAnam, sAsAdanamArgaNAsthAne sAsAdanaguNasthAnam, mizramArgaNAsthAne mizraguNasthAnam, dezasaMyamamArgaNAsthAne deza virata guNasthAnam, sUkSmasamparAyasaMyame sUkSmasamparAyaguNasthAnam / atra ca svasvaguNasthAnIyo bandhaH, yathA --- mithyAtve oghato vizeSatazca saptadazottarazatam, evaM sAsAdane ekottarazatam, mizre catuHsaptatiH, deze saptaSaSTiH, sUkSme saptadazaH / AhArakadvAre trayodaza guNasthAnAni mithyAdRyAdIni sayogikevalyantAni AhArake jIve labhyante, ayogI tvanAhArakaH / tatraughataH viMzatyuttarazatam, midhyAtve saptadazottarazatam, ityAdi yAvat sayogini sAtarUpaikA prakRtirbandhe bhavati / evaM vedAdiSu mArgaNAsthAneSu guNasthAna kAnyupadarzya samprati teSu bandhAtidezamAha - " niyaniyaguNoho" ci nijanijaguNauSaH, eteSu vedAdiSu yAni svastvaguNasthAnAni teSvoSaH karmastavokto bandhe draSTavya ityarthaH / sa ca yathAsthAnaM bhAvita eva // 19 // yacca prAguktam "aSTaupazamikasamyaktve guNasthAnAni" iti tatra kaJcidvizeSamAha - paramuvasami vahaMtA, Au na baMdhaMti teNa ajayaguNe / devamaNuAuhINo, desAisu puNa surAu biNA // 20 // vyAkhyA - sarvatra vedAdiSu nijanijaguNogho vAcya ityuktaM paramaupazamike'yaM vizeSa:-- aupazamike vartamAnA jIvA Ayurna baghnanti tenA'yataguNasthAna ke devamanujAyurbhyAM hIna oSo vAcyaH, narakatiryagAyuSoH prAgeva mithyAtvasAsAdanayorapanItatvAnna taddhInatA / tathA 'dezA diSu' dezaviratapramattA'pramatteSu punaroSaH surAyurvinA jJeyaH / aupazamikasamyaktvaM tUpazamazreNyAM prathamasamyaktvalAme vA bhavati jIvasya / uktaM ca-I u basAmagaseDhigayassa hoi uvasAmiyaM tu sammattaM / jo vA akayatipuMjo, askhaviyamiccho lahai sammaM // (vizeSA0 gA0 529, 2735 ) nanu kSAyopazamikaupazamikasamyaktvayoH kaH prativizeSaH ?, ucyate - kSAyopazamike mithyAtvadalika vedanaM vipAkato nAsti pradezataH punarvidyate, aupazamike tu pradezato'pi nAstIti vizeSaH // 20 // uktaM bedAdiSu bandhavAmitvam / atha lezyAdvAramucyateohe aTThArasayaM, AhAradugUNa Ailesatige / taM titthoNaM micche, sANAisu savvahiM oho // 21 // cym 1 kSINe darzanamohe trividhe'pi bhavanidAnabhUte / niSpratyapAyamatulaM samyaktvaM kSAyikaM bhavati // 2 upazamaNimatasya bhavati aupazamikaM tu samyakjam / yo vA'kRtatripuco'kSapitamidhyAjo umate samyaktram //
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 devendrasUriviracitaH sAvacUrikaH [ gAthA vyAkhyA -- 'ApalezyAtrike' kRSNanIlakApotalezyAtraye vartamAnA jIvAH 'oghe' sAmAnyena viMzatyuttarazatamAhArakadvikonaM jAtamaSTAdazAdhikazataM tad badhnanti, AhArakadvikasma zubhalezyAbhirbadhyamAnatvAt / ' tad' aSTAdazAdhikazataM tIrthakaranAmonaM saptadazottarazataM mithyAtvaguNasthAnake badhnanti / sAsAdanAdiSu guNasthAnakeSu punaH 'sarvatra' lezyASaTke'pi 'oSaH' sAmAnyabandho draSTavyaH / tato'tra sAsAdanamizrA'virateSvoSaH karmastavoktaH // 21 // teU narayanavUNA, ujoyacau narayabAra viNu sukkA / viNu narayabAra panhA, ajiNAhArA imA micche // 22 // vyAkhyA - viMzatyuttarazataM narakatrikAdiprakRtina va konaM tejolezyAyAmoghata ekAdazottaraM zataM badhyate, kRSNAdyazubhalezyApratyayatvAd narakatrikAdiprakRtinava kabandhasya / idamevaikAdazotarazataM jinanAmAhArakadvikarahitaM zeSamaSTottarazataM mithyAtve badhyate / sAsAdanAdiSu SaTsu guNasthAnakeSu oghaH viMzatyuttarazatamadhyAd udyotAdicatuSkaM narakatrikAdidvAdazakaM ca muktvA zeSaM caturutarazatamoghataH zukkalezyAyAM badhyate, udyotAdiprakRtInAM tiryamarakaprAyogyatvena devanaraprAyogyabandhakaiH zukkalezyAvadbhirabadhyamAnatvAt / etadeva caturutaraM zataM jinanAmAhArakadvikarahitaM zeSamekottarazataM mithyAtve badhyate / sAsAdane tadIyaikottarazatarUpaudhabandhAd udyotAdiprakRticatuSTayApasAreNa zeSAH saptanavatirbadhyate / mizrAdiSu ekAdazaguNasthAnakeSu tadavasthaH svaguNasthAnIyo banSo draSTavyaH / viMzatyuttarazatamadhyAd narakatrikAdiprakRtidvAdazakaM vinA zeSamaSTottarazataM padmalezyAyAmoghato badhyate, tallezyAvatAM sanatkumArAdidevAnAM tiryakprAyogyaM baghnatAmudyotAdiprakRticatuSkasya banghasambhavAd nAtra tadbandhAbhAvaH / etadevASTottarazataM jinanAmAhArakadvikarahitaM zeSaM paJcottarazataM mithyAtve badhyate / sAsAdanAdiSu SaTsu guNasthAnakeSu yathAsthita ekottarazatAdirUpaH svakhaughabandho draSTavyaH / "ajeNAhArA imA micche" ci prathamalezyAtrikasya "ohe aTThArasayaM" ( gA0 21 ) ityAdinA nirdhAritatvene mAstejaH padmazuklalezyA mithyAtvaguNasthAnake jinanAmAhArakadvikarahitA vijJeyAH, tejolezyAdiSu narakana vakAdyUno yaH sAmAnyabandhaH pratipAditaH sa midhyAtvaguNasthAnake jinAdiprakRtitrayarahito vidheya ityarthaH / tathA ca darzitameva // 22 // samprati bhavyAdidvArANyabhidhIyante - savvaguNabhavvasannisu, ohu abhavvA asanni micchAsamA / sAsaNi asanni sanni vya kammabhaMgo aNAhAre // 23 // vyAkhyA --- sarvaguNasthAna kopete bhavye saMjJini ca mArgaNAsthAne sarvaguNasthAnakauSaH karmastavoktaH / abhavyA asaMjJinazca cintyamAnA mithyAdRSTiguNasthAnakasamAH / ayamarthaH yathA mithyAtve saptadazottarazatabandhaH karmastava uktastathA'bhavyo'saMjJI ca sAmAnyato mithyAtve ca saptadazocarazataM badhnAti / sAsAdane punarasaMjJI saMjJivat, ekottarazatabandhaka ityarthaH / anAhArake tu mArgaNAsthAne kArmaNakAyayogabhaGgaH "viNu tirinarAu kamme vi" ( gA0 15 ) ityAdinA yogamArgaNAsthAne pratipAdito'vagantavyaH, kArmaNakAyayogasthasyaiva saMsAriNo nAhArakatvAt / kArmaNabhaGgazvAyaM viMzatyuttarazatamadhyAdAhArakadvikadevAyurnarakatrikatiryamarAyuH prakRtya
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22-24] kandhalAmitvAkhyastRtIyaH karmamanyaH / STakaM muktvA zeSasya dvAdazottarazatasyA'nAhArake sAmAnyena bandhaH / tathA jinanAma suradvikaM baikriyadvikaM ca dvAdazottarazatamadhyAda muktvA zeSasya saptottarazatasyAnAhArake mithyAdRSTau bndhH| tathA sUkSmAditrayodaza prakRtIrmuktvA zeSAyAzcaturnavateH sAsAdanathe'nAhArake bandhaH / tathA'nantAnubandhyAdicaturvizatipakRtIzcaturnavatemadhyAd muktvA zeSAyAH saptaterjinanAmasuradvikavaikriyadvikayuktAyAH paJcasaptateravirate'nAhArake bandhaH / tathA sayogini kevalisamuddhAte tRtIyacaturthapaJcamasamayeSvanAhAraka ekasyAH sAtaprakRterbandhaH // 23 // atha prAg yaduktaM lezyAdvAre-"sANAisu sabahiM oho" ti (gA0 21) "sAsAdanAdiSu guNasthAneSu sarvatra lezyASaTke oSo draSTavyaH" iti, tatra na jJAyata AdizabdAt kasyAM lejhyAyAM kiyanti guNasthAnAni gRpante ! ityato lezyAsu guNasthAnakAnyupadarzayan prakaraNasamarthanAM prakaraNajJAnopAyaM cAha tisu dusu sukkAi guNA, cau saga tera ti baMdhasAmittaM / deviMdasUrilihiyaM, neyaM kammatthayaM souM // 24 // vyAkhyA-'tisRSu' AdyAsu kRSNanIlakApotalezyAsu "cau" ityAdinA yathAkrama sambandhAt 'catvAri' mithyAtvasAsAdanamizrAviratarUpANyAdyAni guNasthAnAni prApyante, etaduNasthAnaca. tuSke pariNAmavizeSataH SaNNAmapi lezyAnAM bhAvAt / 'dvayoH' tejaHpadmalezyayomithyAtvAdIni sasa guNasthAnAni, tayorapramattaguNasthAnakAntamapi yAvadbhAvAt / zuklalezyAyAM trayodaza mithyAtvAdIni guNasthAnAni, tasyA mithyAdRSTiguNasthAnAt pramRti yAvat sayogikevaliguNakhAnakaM tAvadapi bhAvAt / ayogI tvalezyaH / iha ca lezyAnAM pratyekamasoyAni lokAkAzapradezapramANAnyadhyavasAyasthAnAni, tato mandAdhyavasAyasthAnApekSayA zuklalezyAdInAmapi mithyAdRSyAdI sambhavo na virudhyate / tathA kRSNAdilezyAtrayaM yadihAvirataguNasthAnakAntamuktaM tad bRhata pakhAmitvAnusAreNa, SaDazItike tu tasya pramattaguNasthAnakAntaM yAvadabhihitatvAt / tathAhi lesA tini pamataM, teUpamhA u appmtaa| sukA jAva sajogI, niruddhaleso ajogi ti // (jinavallamIyaSaDazIti gA073) tattvaM tu zrutadharA vidanti iti / pratipAvitaM gatyAdiSu bandhakhAmitvam , tatpratipAdanAca samarthitaM bandhakhAmitvaprakaraNam / itizabdaH parisamAptau / bandhakhAmitvametat 'jJeyaM' boddhavyaM, karmastavaM zrutvA, atra bahuSu sthAneSu taduktavandhAtidezadvAreNa bhaNanAt // 24 // etadvanyasya TIkAbhUt, paraM kApi na saa''pyte| sthAnasyA'zUnyatAhetorato'lelyavarNikA // // iti bandhavAmitvAvadhUriH smaaptaa|| granthAnam 426 akSarANi 28 1lezyAstisraH pramattaM [yAvat ] tejaHpagretu apramatAntam / zukA yAvat sayoginaM nirudleshyo'yogiiti||
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ // aham // pUjyazrIdevendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH SaDazItinAmA caturthaH krmgrnthH| // OM namaH prvcnaay|| yadbhASitArthalavamApya durApamAzu, zrIgautamaprabhRtayaH zaminAmadhIzAH / sUkSmArthasArthaparamArthavido babhUvuH, zrIvardhamAnavibhurastu sa vaH zivAya // 1 // nijadharmAcAryebhyo, natvA niSkAraNaikabandhubhyaH / zrISaDazItikazAstra, vivRNomi yathAgamaM kiJcit // 2 // tatrA''dAvevA'bhISTadevatAstutyAdipratipAdikAmimAM gAthAmAha mamiya jiNaM jiymggnngunntthaannuvogjoglesaao| paMdha'pabahUbhAve, saMkhiyAI kimavi vucchaM // 1 // jinaM natvA jIvakhAnAdi vakSya iti sambandhaH / tatra 'natvA' namaskRtya, namaskAro hi caturdhA-dravyato nAmaiko na mAvato yathA pAlakAdInAm 1, bhAvato nAmaiko na dravyato yathA'nusaropapAtisurAdInAm 2, eko dravyato'pi bhAvato'pi yathA zambakumArapramRtInAm 3, ekona dravyato nApi bhAvato yathA kapilAdInAm 4 / tato dravyabhAvarUpeNa bhAvanamaskAreNa namaskRtya / kam ! ityAha-'jina' rAgadveSamohAdiduravairivArajetAraM vItarAgam , paramAIntyamahimAlataM tIrthakaramityarthaH / anena paramAbhISTadevatAnamaskAreNa aikAntikamAtyantikabhAvamaGgalamAha, tena ca zAstrasyA''parisamApterniSpatyUhatA bhavatIti / ktvApratyayasya cottarakriyAsApekSatvAd uttarakriyAmAha-jIvamArgaNAguNasthAnAdi vakSye / iha khAnazabdasya pratyeka yogAd jIvasthAnAni, mArgaNAsthAnAni, guNasthAnAni / tatra jIvanti-yathAyogyaM prANAn dhArabamtIti jIvAH prANinaH zarIramRta iti paryAyAH, teSAM jIvAnAM sAnAni-sUkSmApAsakendrimatvAdayo'vAntaravizeSAH, tiSThanti jIvA eSu iti kRtvA jIvasthAnAni 1 / mArgaNajIvAdInAM padArthAnAmanveSaNaM mArgaNA, tasyAH sAnAni-AzrayA mArgaNAsAnAni vakSyamA NAni gatyAdIni 2 / guNAH mAnadarzanacAritrarUpA jIvakhamAbavizeSAH, sthAnaM-punareteSAM zudhazuddhiprakarSApakarSakRtaH kharUpamedaH, tiSThanti guNA asminniti kRtvA, guNAnAM sthAnAni guNasthAnAni-paramapadaprAsAdazikharArohaNasopAnakalpAni khopajJakarmastavaTIkAyAM savistaramabhihitAni ihaiva vA kiJcidvakSyamANAni mithyASTipramRtIni caturdaza 3 / "uvaoga" ti upayojanamupayogaH-bodharUpo jIvavyApAraH, bhAve ghan, yadvA upayujyate-vastuparicchedaM prati
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 SaDazItinAmA caturthaH karmapranyaH / 116 vyApAryata ityupayogaH, karmaNi ghaJ, yadi vA upayujyate vastuparicchedaM prati jIvo'nenetyupayogaH, "puMnAmni dhaH" ( si0 5 -3 - 130 ) iti karaNe ghapratyayaH, sarvatra jIvasvatattvabhUto'bodha evopayogo mantavyaH 4 | "yoga" ti yojanaM yogaH - jIvasya vIrya parispanda iti yAvat, yadi vA yujyate - dhAvanavasganAdikriyAsu vyApAryata iti yogaH, karmaNi ghaJ, yadvA yujyate - sambadhyate dhAvanavalganAdikriyAsu jIvo'neneti "puMnAmni0" (si0 5-3-130 ) iti karaNe ghapratyayaH, sa ca manovAkkAyalakSaNasahakArikAraNa medAt trividho vakSyamANakharUpaH 5 | "lesAu" tti lizyate zliSyate karmaNA sahAtmA'nayeti lezyA, kRSNAdidravyasAci - vyAdAtmanaH zubhAzubhapariNAmavizeSaH / yaduktam -- kRSNAdidravyasAcivyAt, pariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzabdaH pravartate // iti / sA ca SoDhA - kRSNalezyA nIlalezyA kApotalezyA tejolezyA padmalezyA zukkalezyA / AsAM ca svarUpaM jambUphalakhAdakaSaTpuruSIdRSTAntena grAmaghAtanapracalita cauraSaTkadRSTAntena vA evamavaseyam jaiha jaMbupAyavego, supakkaphalabhariyana miyasAhaggo / diTTho chahi~ purisehiM, te biMtI jaMbu bhakkhemo || hi puNate ? bitego, AruhaNe hujja jIyasaMdeho / to chiMdiUNa mUlAu pADiuM tAI bhakkhemo // asserti, kiM chitreNa taruNA u amhaM ? ti / sAhA mahala chiMdaha, taio beI pasAhA u // gucche cautthao puNa, paMcamao bei giNhaha phalAI / chaTTo u bei paDiyA, ee yi khAyahA vittuM // diTTaMtassovaNao, jo bei taruM tu chiMda mUlAo / so vaha kiNhAe, sAha mahallAu nIlAe || havaha pasAhA kAU, gucchA teU phalAi~ pamhAe / paDiyAi~ sukkalesA, ahavA anaM imA''haraNaM || corA gAmavahatyaM, viNiggayA egu bei ghAeha / 1 yathA jambUpAdapa ekaH supakkaphalabharitanatazAkhAmaH / dRSTaH SaDbhiH puruSeste jubate jammUH bhakSayAmaH // kathaM punastAH [ bhakSayAmaH ] ! bravItyekaH ArohaNe bhaved jIvasandehaH / tatazchitvA mUlataH pAtayitvA tAH bhakSayAmaH // dvitIya Aha etAvatA kiM chinena taruNA tu asmAkam ? iti / zAkhA mahatIrichanta tRtIyo bravIvi prazAvAstu // gucchAMcaturthakaH punaH paJcamo vIti gRhIta phalAni / SaSThastu prabIti patitAH etAH eva svAdata gRhItvA // dRSTAntasyopanayo yo bravIti taraM tu chinta mUlataH / sa vartate kRSNAyAM zAstrA mahatInalAyAm // bhavati prazAkhAH kApotI gucchAMstaijasI phalAni padmA / patitAni zuklalezyA athavA'nyadidamAharaNam // caurA Aneer vinirgatA eko bravIti ghAtayata / ka0 15
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAca mAsu deke viviravilopAlo jaM vicchaha taM madha, dupavaM ca cauparva vA vi| bImo mApula purise, ya taIyo sAuhe cauttho cha / paMcamamo jujhaMte, chaTo puNa tasthimaM magai / ithaM tA haraha dhaNaM, bIjaM mAreha yA kuNaha eyaM / kevaka haraha dhaNaM tI, upasaMhAro imo tesi // save mAreha tI, baTTaha so kiNhalesapariNAme / evaM kameSa sesA, jA casmo sukalesAe / asyaiva dRSTAntadvayasya saGgrahagAthAH mUlaM sAha pasAhA, muccha phale chiMda paDiyabhakSaNamA / savaM mANusa purisA, sAuha jujhaMta dhamaharaNA / ca lezyAsu yo jIvo yasyAM lezyAyAM vartate sa pradarzyate vereNe niraNukaMpo, aicaMDo dummuho kharo pharuso / kiNhAi aNajjhappo, vahakaraNarao ya takAlaM / / mAyADaM me kusalo, ukkoDAluddha cavalacalacitto / mehuNativAbhirao, aliyapalAvI ya nIlAe / mUDho AraMbhapio, pAvaM na gaNei sabakajesu / na gaNei hANivuDDI, kohajuo kAulesAe // dakkho saMvarasIlo, rijubhAvo dANasIlaguNajutto / dhammammi hoi buddhI, arUsaNo teulesAe // sattaNukaMpo ya thiro, dANaM khalu dei sadhajIvANaM / aikusalabuddhimaMto, dhihamaMto pamhalesAe / dhammammi hoi buddhI, pAvaM vajei sabakajjesu / AraMmesu na rajjai, apakkhavAI ya sukkAe / yaM prekSadhvaM taM sarva dvipadaM ca catuSpadaM vApi // dvitIyo manuSyAna puruSAya tRtIyaH mAyudhAMcaturthastu / pacamako yudhyamAnAn SaSThaH punastatredaM bhaNati // ekaM tAvat haratha dhanaM dvitIyaM mAsyatha mA mataiSam / kevalaM harata dhanaM upasaMhAro'yaM teSAm // sarvAn mArayateti vartate sakRSNalejhyApariNAme / evaM krameNa zeSA yAvat caramaH zuklalezyAyAm // 1 mUlaM zAkhA prazAkhA gucavAn phalAni binta patitamakSaNatA / sarva matamyAna pusman sAyudhAna yudhyamAnAn hanta] dhanaharaNam // 1 vaireNa nirakhakampaH ativaNyaH duIkha kharaH pANAyAmajaNyAtmaH bajakaraparataba tasmAkam / mAyAdamme kuzala uskocAlampapalacalacittaH / maicanatImAbhirataH bAlIkAlApI ra bIlAyAm // mUha bhArammapriyaH pApaM va gaNayati sarvakArye / na gaNapati hAninI koSayutaH kApotaDezyAyAm // dazaH saMsazIla rAjumAko dAnazIlaguNayukaH / dharme bhavati buddhi roSaNA debobezyAyAm // saccAnukammakaba mitharasa dAnaM bala dadAti sarvatrIvebhyaH / bhavisyAlavivAda pratisAda panavagAyAyama dharme bhavati buddhiH pApaM parjayati sarvakAryeSu / ArammeSu na rajavi apksspaatiicmaayaam|
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ dinAnA caturthaH karmamanyaH / 115 ko jIvasthAnAni ca mArgavAkhAnAni ca guNasthAnAni ca upayogAzca yogAya lezmAbeti indre dvitIyA shs| "baMdha" ti mithyAtvAdibhirbanmahetu mirAnacUrNapUrNa samudravad nirantaraM pulanicite ko karmayogyavargaNApudrakairAtmanaH kSIranIravad vAyaH piNDavadvA bhanyonyAyamAdAtmakaH sambandho bandhaH 1 / upalakSaNatvAd udayodIraNAsattAnAM parimahaH / tatra tenAmeva karmapudgalAyAM yathAvasthitibaddhAnAmapavartanAdikaraNakRte svAbhAvike vA khiye sasyudasamavAtAnAM vipAkavedanamudayaH 2 / teSAmeva karmayuddhakAnAmakAraprAptAnAM jIvasAmadharmavizeSAd udayAbarikAyAM pravezanamudIraNA 3 / teSAmeva karma pudgalAnAM bandhasamAbhyAM labdhAtmalAbhAnAM nirvaraNasaGkramakRtasvarUpapracyutyabhAve sati sadbhAvaH sacA 4 / yadvA bandha iti padedeze'pi 'bhAmA khatthAmA' iti nyAyena padamayogadarzanAd bandhahetavo midhyAtvA'viratikapAyayogarUpA vakSyamANA gRhyante 7 / "appabahU" ti bhAvapradhAnatvAnnirdezasva alpabahutvaM matyAdirUpamANAsthAnAdInAM parasparaM stokabhUyastvam 8 / "bhAva" ti jIvAjIvAnAM tena tena rUpeNa bhavAni - pariNamanAni mAvA aupazamikAdayaH 9 / tato bandhazva alpabahutvaM ca bhAvAzceti dvandve dvitIyAbahuvacanaM zas / sUtre ca "appabahU" ityatra dIrghatvaM "dIrSahakhau mitho vRttau" ( si0 8 - 1 - 4 ) iti prAkRtasUtreNa / "saMkhijjA" ci samAyate -catuSpalyAdiprarUpaNayA parimIyata iti satyam, AdizabdAdasameyAcantakaparigrahaH 90 / tata evaM jIvasthAnAdikamanantakaparyavasAnaM dvArakalApamatra vakSya ityanenAbhidheyamAha / kathaM vakSye ? ityAha"kimavi" tti kimapi kiJcit khalpaM na vistaravat, duHSamAnubhAvenApacIyamAnameghAyurbalAdiguNAnAmaidaMyugInajanAnAM vikharAbhidhAne satyupakArAsambhavAt, tadupakArArthaM caiSa zAstrArambhaprayAsaH / etena savirucisattvAnAzritya prayojanamAcaSTe / sambandhastvarthApattigamyaH, sa copAyopeyalakSaNaH sAdhyasAdhanalakSaNo guruparvakramalakSaNo vA svayamabhyUH / 1 iha ca mArgaNAsthAnaguNasthAnAdayaH sarve padArthA na jIvapadArthamantareNa vicArayituM zakyanta iti prathamaM jIvasthAnamadhyam 1 | jIvAzca prapazcatto nirUpyamANA gatyAdimArgaNAsthAnaireva nirUpayituM zakyanta iti tadanantaraM mArgaNAsthAnagrahaNam 2 / teSu ca mArgaNAsthAneSu vartamAnA jIvA na kadAcidapi mithyAdRSTyAdyanyatamaguNasthAnakavikalA bhavantIti jJApanAya mArgaNAsthAnakAnantaraM suNasthAnakagrahaNas 3 | asUni ca guNasthAnakAni pariNAmazuddhyazuddhiprakarSApakarvarUpANyupayogavatAmevopapadyante nAnyeSAmAkAzAdInAm teSAM jJAnAdirUpapariNAmarahitatvAditi pratipattyarthaM guNasthAnakagrahaNAnantaramupayogagrahaNam 4 / upayogavantazca manovAkkAyaceSTAlu vartamAnA niyamataH karmasambandhabhAjo bhavanti / tathA cAgamaH - jAva NaM esa jIve esai veyaha cala phaMdara ghaTTaha khubbhar3a taM taM bhAvaM pariNama tAva avidha vA satavihabaMdhae vA chaviharSabhae vA egavihaghara vA no NaM abaMdhae / iti jJApanArthamupayogagrahaNAnantaraM yogagrahaNam 5 / yogavazAkhopAttasyApi karmaNo yAbad -- 1 bApat khalu eSa bhIma ejate vyena calati spandate pahate zubhyati taM taM bhAve pariNamate tAvadaSTavicarust an antervaso vA SaDipacandhako vA ekavidhavambhako vA na salbabandhakaH //
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 devendrasUriviracitakhopATIkopetaH [gAyA na kRSNAdyanyatamalezyApariNAmo jAyate tAvad na tasya sthitipAkavizeSo bhavati, "khitipAkavizeSastasya bhavati lezyAvizeSeNa" iti vacanaprAmANyAt , tato yogavazAdupAtasya karmaNo lezyAvizeSataH sthitipAkavizeSo bhavatIti pratipattaye yogAnantaraM lezyAgrahaNam 6 / lezyAvantazca yathAyogyairbandhahetubhiH karmabandhodayodIraNAsattAH prakurvantIti jJApanAya lezyAnantaraM bandhagrahaNam 7 / bandhodayAdiyuktAzca jIvA mArgaNAsthAnAdhAzritya niyamataH parasparamalpe vA bhaveyurvahavo veti nivedanArtha bandhAnantaramalpabahutvagrahaNam 8 / te ca jIvA mArgaNAsthAnAdipvalpe vA bahavo vA bhavanto'vazyaM SaNNAmaupazamikAdibhAvAnAM keSucid bhAveSu vartanta iti prakaTanArthamalpabahutvAnantaraM bhAvagrahaNam 9 / aupazamikAdibhAvavatAM ca jIvAnAmalpabahutvaM niyamataH soyakena asAdhyeyakena anantakena vA nirUpaNIyamiti bhAvagrahaNAnantaraM soyakAdigrahaNam 10 iti / yadyapi ceha sAmAnyenoktaM "jIvasthAnAdi vakSye" tathApyevaM vizeSato draSTavyam-jIvasthAnakeSu guNasthAnakayogopayogalezyAkarmabandhodayodIraNAsattA vakSye, mArgaNAsthAnakeSu punarjIvasAnakaguNasthAnakayogopayogalezyA'lpabahutvAni, guNasthAnakeSu ca jIvasthAnakayogopayogalezyAvandhahetubandhodayodIraNAsattA'lpabahutvAni / tatra gAthA: caudasajiyaThANesuM, caudasa guNaThANagANi 1 jogA ya 2 / upayoga 3 lesa 4 baMdhu 5 dau 6 dIraNA 7 saMta 8 aTTha pae // caudasamaggaNaThANesu, mUlapaesuM bisahi iyaresu / / jiya 1 guNa 2 jogu 3 vaogA 4, lesa 5 'ppabahuM 6 ca chaTThANA // caudasaguNaThANesuM, jiya 1 jogu 2 vaoga 3 lesa 4 baMdhA 5 ya / baMdhu 6 dayu 7 dIraNAo 8, saMta 9 'ppabahuM 10 ca dasa ThANA // iti // 1 // tatra yathoddezaM nirdeza iti nyAyAt prathamaM tAvad jIvasthAnAni nirUpayannAha iha muhumbaayregiNdibiticuasnnisnipNciNdii| apajattA pajattA, kameNa caudasa jiyahANA // 2 // 'iha' asmin jagati anena krameNa caturdaza jIvasthAnAni prAmirUpitazabdArthAni bhavanti / kena krameNa ! iti ced , ityAha-sUkSmabAdaraikendriyadvitricaturasaMcisajJipaJcendriyAH, ete ca sarve'pi pratyeka paryAsakA aparyAptakAzceti / tatra eka sparzanalakSaNamindriyaM yeSAM ta ekendriyAH pRthivyatejovAyuvanaspatayaH, te ca pratyekaM dveSA-sUkSmA bAdarAzca / sUkSmanAmakoMdayAt sUkSmAH sakalalokavyApinaH, bAdaranAmakarmodayAda bAdarAH teca lokapratiniyatadezavartinaH / dvitricaturasaMjJisaMkSipaJcendriyA iti, indriyazabdasya pratyekaM yogAd dvIndriyAH trIndriyAH caturindriyA asaMjJisaMjJimedaminnAzca paJcendriyAH / tatra dve sparzanarasanalakSaNe caturdazajIvasthAneSu caturdaza guNasthAnakAni yogAzca / upayogaLezyAbandhodayorIraNAsattA aSTa padAni // caturdazamArgaNAsthAneSu mUlapadeSu dviSaSTiritareSu / jIvaguNayogopayogA lezyA'lpabahutvaM ca para sthAnAni // caturdazaguNasthAneSu jISayogopayogalezyAvandhAya / bandhodayogIraNAH sattA'lpabahulaM ca daza sthAnAni / /
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItinAmA caturthaH karmagranthaH / 117 / indriye yeSAM te dvIndriyAH kRmipUtarakacandanakazaGkhakapardajalaukAprabhRtayaH / trINi sparzanarasa - namrANarUpANi indriyANi yeSAM te trIndriyAH kundhumatkuNayUkAgarda mendragopakamatkoTakAdayaH / catvAri sparzanarasanaprANacakSurlakSaNAni indriyANi yeSAM te caturindriyAH amaramakSikAmazakavRvikAdayaH / paJca sparzanara sanatrANacakSuH zrotralakSaNAni indriyANi yeSAM te paJcendriyAH matsyamakarebhakalabhasArasahaMsanarasuranArakAdayaH, te ca dvividhAH - saMjJino'saMjJinazca / tatra saMjJAnaM saMjJA - bhUtabhavadbhAvibhAvasvabhAvaparyAlocanam, "upasargAdAtaH " ( si0 5 -3 - 110 ) ityapratyayaH, sA vidyate yeSAM te saMjJinaH - viziSTasmaraNAdirUpamanovijJAnamAja iti yAvat, tadviparItA asaMjJina:- viziSTasmaraNAdirUpa manovijJAna vikalA ityarthaH / ete ca sUkSmaikendriyAdayaH pratyekaM dvidhA - paryAptakA aparyAptakAzca / paryAptirnAma - pudgalopacayajaH pudgalagrahaNapariNamanahetuH zaktivizeSaH, sA ca viSayabhedAt SoDhA - AhAraparyAptiH 1 zarIraparyAptiH 2 indrayaparyAptiH 3 ucchrAsaparyAptiH 4 bhASAparyAptiH 5 manaH paryAptiH 6 ceti / tatra yayA bAhyamAhAramAdAya khalarasarUpatayA pariNamayati sA AhAraparyAptiH 1 / yayA rasIbhUtamAhAraM rasAsRgmAMsamedo'sthimajjAzukalakSaNa saptadhAturUpatayA pariNamayati sA zarIraparyAptiH 2 / yayA dhAturUpatayA pariNamitamAhAramindriyarUpatayA pariNamayati sA indriyaparyAptiH 3 / yayA punarucchrAsaprAyogyavargaNAdalikamAdAya ucchvAsarUpatayA pariNamayyA''lambya ca muJcati sA ucchrAsaparyAptiH 4 / yayA tu bhASAprAyogyavargaNAdravyaM gRhItvA bhASAtvena pariNamayyA''lambya ca muJcati sA bhASAparyAptiH 5 / yayA punarmanoyogyavargaNAdalikaM gRhItvA manastvena pariNamayyA''lambya ca muJcati sA manaHparyAptiH 6 / etAzca yathAkramamekendriyANAM dvIndriyAdInAM saMjJinAM ca catuHpavaSaTA bhavanti / yadabhANi AhArasarIraMdiya, pajjatI ANapANubhAsamaNe / cacAri paMca chappiya, egiMdiyavigalasannINaM // apratyayaH, paryAptayo vidyante yeSAM te paryAptAH, "amrAdibhyaH " ( si0 7 - 2-46 ) iti matvarthIyaH svArthikakapratyayopAdAnAt paryAptakAH / ye punaH svayogyaparyAptiparisamApti vikalAste'paryAptakAH, te ca dviSA labdhyA karaNaizca / tatra ye'paryAptakA eva santo mriyante na punaH svayogya paryAptIH sarvA api samarthayante te labdhyaparyAptakAH, ye punaH karaNAni - zarIrendriyAdIni na tAvad nirvartayanti atha cAvazyaM purastAd nirvartayiSyanti te karaNAparyAptakAH / iha caivamAgama: labdhyaparyAptakA api niyamAdAhArazarIrendriyaparyAptiparisamAptAveva mriyante nArvAga, yasmAdAgAmibhavAyurbaddhA mriyante sarva eva dehinaH tacA''hArazarIrendriyaparyAptiparyAptAnAmeva badhyate / iti // 2 // tadevaM nirUpitAni jIvasthAnAni / athaiteSveva jIvasthAneSu guNasthAnAni pracikaTayiSurAha - 1 AhArazarIreMdriyANi paryAptaya AnaprANa bhASAmanAMsi / catasraH pazca SaDapi ca ekendriya vikalasaMjJinAm //
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ [gayA devendranAraviravitakhopATI pAyaraasanivigale, apani paDhamaviya samiapajate / ajayajuya sanipaje, savvaguNA miccha sesesu||3|| iha khurdaza guNasthAnAni bhavanti / tathamA-mithyAdRSTiguNasAnaM 1 sAsAdanasamyAhaTimuSasthAnaM 2 samyammithyADaSTiguNasthAnam 3 aviratasabhyADaSTiguNaskhAnaM 4 dezaviratiguNasamA 5 pramatasaMyataguNakhAnam 6 apramattasaMyataguNasthAnam . apUrvakaraNaguNasAnam 8 aniyativAdassamparAyaguNasAnaM 9 sUkSmasamparAyaguNasAnam 10 upazAntakavAyavItarAgaccha. yakhamuNasthAnaM 11 kSINakavAyavItarAgacchannasthaguNasthAnaM 12 sayomikevaliguNasthAnam 13 ayogikepalimuNasthAnam 14 / eteSAmarthalezo'yam jIvAipayatye, jiNovaiTTesu jA asahahaNA / sadahaNA vi ba micchA, vivarIyaparUvaNA jA ya // saMsabakaraNaM jaMpiya, jaM tesu amAyaro payatyesu / taM paMcavihaM micchaM, tadihI micchadiTThI y|| uvasamaadAe~ Thio, micchamapatto tameva gaMtumaNaH / sammaM AsAyaMto, sAsAyaNa mo muNeyayo / baha guDavahINi visamAimAvasahiyANi huMti miisaami| muMaMtasa nahomavadiTThIe miisditttthiio| livihe vidu sammate, thobA vi na viraha jassa kammavasA / so avirau ti bhannai, dese puNa desaviraIo // vigahAkasAyanidAsadAirao bhave pamattu ti / paMcasamio tiguco, apamattanaI muNeyayo / appuvaM appuvaM, jahuttaraM jo karei ThiikaMDaM / rasakaMDaM tamghAyaM, so hoi apuvakaraNu ti / viNivadRti visuddhiM, samagapaTTA vi jammi anunaM / to niyaSTiThANaM, vivarIvamao vi anivaTTI / / thUlANa lohasaMgaNa veyarane bAmase muNeyaco / suhumANa hoI suhumo, uvasaMtehiM tu uvasaMto / / 1jIvAdipadArtheSu jinopadiSTeSu yA'zraddhA / zraddhA'pi ca mithyA viparItaprarUpaNA yA ca // saMzayakaraNaM yapi ca yastemvanAharaH pahArtheSu / tatpazcami mithyA sadRSTiH mithyAci // upasamAdhyAni sthitI niyAtramanAsasamevayantumanAH / samyaktvaM AsvAdayan sAsvAdano jJAtavyaH // yathA puDhadavinI vikamAnibhASacahite bhavato mizre / bhujAnasya tathobhayadRSTyA mizradRSTikaH // trividhe'pi hi samyaktve stokA'pi ma viratiH para karmavazAt / so'virata iti bhaNyate dezaH punardezavirateH / vikathAkaSAyanidrAzamdAvirato bhavet pramatta iti / pacasahitabigupto'pramattayatizatavyaH / pUrvamapUrva yathottaraM yaH karoti sthitikhaNDaM / rasakhaNDam taddhAtaM sa bhabalapUrvakaraNa iti // vinivartan vizuddhiM samakapraviSTA mapi yasmibanyonyam / so nikhilA milamato'. dhyamidattiAsthalAnAM lobhasaNDAnAM vedako bAdarozAtavyaH / sakSmANAM bhavati sakSma upazAmteHtupAnta.
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAnItibAlya caturSaH karmaNAH / sItami mohamilane, khIyAkamAo soga jogi vimati / hoha pautA va tao, apauttA hoi hu ajogii| avizvasAsaNamicchA, paramaviyA na uNa sesamuNaThAyA / miccharasa lini bhaMgA, chAvaliyaM hoi sAsANaM // tima utthaM, puvAmaM koDi kama terasamaM / sadupaMcakkhA carimaM, aMtamuhU sesamuNaThANA // tato bAdarAzva-bAdaraikendriyAH pRthivyambuvanaspatilakSaNAH asaMjJI ca-viziSTataraNAdisammanovijJAnavikaraH vikalAzva-vikalendriyA dvIndriyatrIndrivacaturindriyAH bAdarAsaMdhivikalaM tasmin bAdarAsaMjivikale / kiMviziSTe ! "apaji" ti apayaryAne, ko'rthH| aparyApsavAdaraikendriyeSu pRthivyambuvanaspatiSu, tathA aparyApte'saMjJini, tathA vikaleSu dvIndriyatrIndripacaturindriyeSvaparyApteSu / kim ! ityAha-"paDhamabiya" ti iha "savaguNA" iti padAda guNazabdasyAkarSaNam , tataH prathama-mithyAdRSTiguNasthAnaM dvitIyaM-sAsAdanamuNasAna bhavati / atha tejovAyuvarjanaM kimartham ! iti ced, ucyate-tejovAyUnAM madhye samyaktvalezavatAmapi utpAdAbhAvAt samyaktvaM cAsAdayatAM sAsAdanabhAvAbhyupagamAt / nanvekendriyANAmAgame sAsAdanabhAvo neSyate, "ubhayAmAvo puDhavAirasu sammattaladdhIe" iti pasmamunipraNItavacanaprAmANyAt , ata evAgame ekendriyA ajJAnina. evoktAH, dvIndriyAdayazca kecidaparyAptAvasthAyAM sAsAdanabhAvAbhyupagamAd jJAnina uktAH kecica tadamAvAd ajJAninaH, yadi punarekendriyANAmapi sAsAdanabhAvaH syAt tarhi te'pi dvIndriyAdiva ubha. yathA'pyucyeran , na cocyante, yaduktam aigeMdiyA NaM bhaMte ! kiM nANI annANI ! goyamA ! no nANI niyamA anANI / tathAbeiMdiyA NaM bhaMte ! kiM nANI annANI ? goyamA ! nANI vi annANI vi / ityAdi / tat kathamihAparyAptabAdaraikendriyeSu pRthivyambuvanaspatilakSaNeSu sAsAdanaguNasthAnakabhAva uktaH !, satyametat , kintu mA tvariSThAH, sarvametadane pratividhAsyAma iti| "saniapajate ajayajuya" ti / saMjJinyaparyApte tadeva pUrvoktaM mithyAdRSTisAsAvaralakSaNaM guNaskhAnakadvayamayatayutaM bhavati / yamanaM yataM-viratirityarthaH, na vidyate yataM yasya so'yator3avistasamyagdRSTirityarthaH, tena yutaM-saMyuktamayatayutam / idamuktaM bhavati-saMjinyaparyAse trINi mithyAdRSTisAsAdanA'viratasamyagdRSTilakSaNAni guNasthAnAni bhavanti, na zeSANi samyasmithyAna kSINe mohanIme kSINakaSAyaH sayogaH yogati / bhavati prayokA ca sakaH mAyokA avasyevAyogI / bhaviratasAkhAdanAmadhyAlAni parabhaSikAni na punaH zeSaguNasthAnAni / mithyAkhasya prayo bhavAH SaDAvali bhavati sAkhAdanam // trayazidatarANi caturya pUrvANAM koTikanA trayodazam / laghupAkSa kAmanA zeSaguNassAyAni // 1 ubhayAbhAvaH pRvinyAdikeSu samyaklalambeH // 3 ekendriyAH bhadanta kisAninokAtinaH gautama ! na zAmino niyamAvazAsinaH // dIndriyAH mahanta ! ki zAninomAninaH pautama / shaaninopyhaanino'pi||
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA dRzyAdIni, teSAM paryAptAvasthAyAmeva bhAvAt / "sannipaje sabaguNa" ti saMjJini paryApte sarvANyapi mithyAdRSTyAdIni ayogiparyantAni guNasthAnakAni bhavanti, saMjJinaH sarvapariNAmasambhavAt / ___ atha kathaM saMjJinaH sayogyayogirUpaguNasthAnakadvayasambhavaH tadbhAve tasyA'manaskatayA saMjJitvAyogAt ?, na, tadAnImapi hi tasya dravyamanaHsambandho'sti, samanaskAzcA'vizeSeNa saMjhino vyavahiyante, tato na tasya bhagavataH saMjJitAvyAghAtaH / yaduktaM saptatikAcUrNI maNakaraNaM kevaliNo vi asthi teNa sanniNo bhannaMti, manovinnANaM paDuca te sanniNo na bhavaMti ti / ___ "miccha sesesu" ti mithyAtvaM zeSeSu' bhaNitAvaziSTeSu paryAptAparyAptasUkSmaparyAptabAdaraikendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyA'saMjJipaJcendriyalakSaNeSu saptasu jIvasthAnakeSu mithyAdRSTiguNasthAnameva bhavati na sAsAdanamapi, yataH parabhavAdAgacchatAmeva ghaNTAlAlAnyAyena samyaktvalezamAkhAdaya. tAmutpattikAla evAparyAptAvasthAyAM jantUnAM labhyate na paryAptAvasthAyAm / ataH paryAptasUkSma1bAdara2dvi3tri4catuparasaMjJipaJcendriyANAM6 tadabhAvaH, aparyAptasUkSmaikendriye'pi na sAsAdanasambhavaH, sAsAdanasya manAk zubhapariNAmarUpatvAt , mahAsaMkliSTapariNAmasya ca sUkSmaikendriyamadhye utpAdAbhidhAnAditi // 3 // ___ tadevaM nirUpitAni jIvasthAnakeSu guNasthAnakAni / sAmprataM yogA vaktumavasaraprAptAste ca paJcadaza, tadyathA--satyavAgyogaH 1 asatyavAgyogaH 2 satyamRSAvAgyogaH 3 asatyAmRSAvAgyogaH 4 / tatsvarUpaM cedam saccA hiyA satAmiha, saMto muNayo guNA payatthA vA / taSivarIyA mosA, mIsA jA tadubhayasahAvA / / aNahigayA jA tIsu vi, sahu cciya kevalo asaccamusA / evaM manoyogo'pi caturdhA draSTavyaH 4 / kAyayogaH saptadhA-audArikam 1 audArikamizraM 2 vaikriya 3 vaikriyamizram 4 AhArakam 5 AhArakamizra 6 kArmaNaM ca 7 / ttraudaarikkaayyogstiyngmnussyyoH| tayorevAparyAptayoraudArikamizrakAyayogaH / vaikriyakAya. yogo devanArakayostiyaGmanuSyayorvA vaikriyalabdhimatoH / vaikriyamizrakAyayogo'paryAptayordevanArakayostiyaanuSyayorvA vaikriyasyArambhakAle parityAgakAle ca / AhArakaM caturdazapUrvavidaH / AhArakamizrakAyayoga AhArakasya prArambhasamaye parityAgakAle ca / kArmaNakAyayogo'STaprakArakarmavikArarUpazarIraceSTAsvarUpo'ntarAlagatAvutpattiprathamasamaye kevalisamuddhAtAvasthAyAM ca / tAnetAn yogAn jIvasthAnakeSu vyAcikhyAsurAha--- apajastachakti kammuralamIsa jogA apajasannisu te / saviuvvamIsa esuM, taNupajjesuM uralamanne // 4 // 1manaHkaraNaM kevalino'pyasti tena saMjhino bhaNyante / manovijJAna pratIla te na mazinaH syuH / 2 satyA hitA satAmiha santo munayo guNAH padArthA vA / tadviparItA mRSA mizrA yA tadubhayasabhAvA / amadhikRtA yA tisabapi zabda eva kevalaH asalyAmuSA / /
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDazItigAmA caturthaH karmagranthaH / 121 aparyAptAnAM-sUkSmavAdaradvitricaturasaMkSipaJcendriyANAM SaTkaM aparyAptaSaTkaM tasmin aparyAptaSaTke saMkSipaJcendriyAparyAptavarjiteSu SaTsu aparyApteSu yogau bhvtH| dvivacanasya bahuvacanaM prAkRtatvAt , yathA--"hatthA pAyA" ityAdau / ko yogau ! ityAha-kArmaNaudArikamizrau / tatra kArmaNakAyayogo'pAntarAlagatAvutpattiprathamasamaye ca, zeSakAlaM tvaudArikamizrakA* yayogaH / "apajasannisu te saviubamIsa" ti 'aparyAptasaMkSiSu' saMjhyaparyAptajIveSu 'tau' pUrvoktau kArmaNaudArikamizrakAyayogI bhavataH, kiM kevalau ! na ityAha-saha vaikriyamizreNa vatete iti savaikriyamitrau / tathA cAparyAptasaMjJini trayo yogA bhavanti kArmaNakAyayoga audArikamizrakAyayogo vaikriyamizrakAyayogazca / tatra kArmaNakAyayogo'pAntarAlagatAvutpattiprathamasamaye ca, zeSakAlaM tu tiryabmanuSyayoraudArikamizrakAyayogaH / saMjJino'paryAptasya devanArakeSu punarutpadyamAnasya vaikriyamizrakAyayogo draSTavyo na zeSasya, asambhavAt , mizratA cAtra kArmaNena saha draSTavyA / atraiva matAntaramupadarzayannAha-'eSu' pUrvanirdiSTeSu zeSaparyAtyapekSayA'paryApteSu tanuparyApyA paryApteSu zarIraparyApteSvityarthaH 'audArikam' audArikakAyayogam 'anye' kecidAcAryAH zIlAdvAdayaH pratipAdayantIti zeSaH, zarIraparyAtyA hi parisamAptivatyA kila teSAM zarIraM paripUrNa niSpannamiti kRtvA / tathA ca tainthaHaudArikakAyayogastiryaanuSyayoH zarIraparyApteruva'm , tadAratastu mizraH / (A. pra. zru. dvi0 a0 patra 94) iti / / nanvanayA yuktyA saMjJino'paryAptasya devanArakeSutpadyamAnasya tanuparyAptyA paryAptasya vaikriyamapi zarIramupapadyata eva kimiha tad noktam ? iti, ucyate---upalakSaNatvAd etadapi drAvyamityadoSaH; yadvA ihAparyAptA labdhyaparyAptakA evAntarmuhUrtAyuSo draSTavyAH, te ca tiryA nupyA eva ghaTante, teSAmevAntarmuhUrtAyuSkatvasambhavAt , na devanArakAH, teSAM jaghanyato'pi dazavarSasahasrAyuSkatvAt / labdhyaparyAptakA api ca jaghanyato'pi indriyaparyAptau parisamAptAyAmeva mriyante nArvAg ityuktamAgamAbhiprAyeNa / tatasteSAM labdhyaparyAptakAnAM zarIraparyAsyA paryAptAnAmaudArikameva zarIramupapadyate na vaikriyamityadoSaH / kizcAnyamatakathanenA'yamabhiprAyaH sUcyate yadyapi teSAM zarIraparyAptiH samajaniSTa tathApi indriyocchAsAdInAmabApyaniSpannatvena zarIrasyAsampUrNatvAd ata eva kArmaNasyApyadyApi vyApriyamANatvAd audArikamizrameva teSAM yuktyA ghaTamAnakamiti // 4 // sabbe sanipajatte, uralaM suhame sabhAsu(sa) taM cum| vAyari saviubbidugaM, pajasanisu pAra ubaogA // 5 // 'sa' paJcadazApi yogA bhavanti / tathAhi-caturdhA manoyogaH caturSA vAgyogaH saptamA kAyayogaH / ka ! ityAha-~-'saMjJiparyApte' saMjJI cAsau paryAptazca saMjJiparyAptaH tasmin saMjJiparyApte / nanvaudArikamizravaikriyamizrakArmaNakAyayogAH kathaM saMjJiparyAptasya ghaTante teSAmaparyAptAvasthAmAvitvAt !, ucyate-vaikriyamitraM saMyatAdevaikriyaM prAramamANasya prApyate, audArikamiakArmaNakAyayogau tu kevalinaH samuddhAtAvasthAyAm / yadAha bhagavAnumAkhAtivAcakavaraH ka. 16
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH audArikaprayoktA, prathamASTamasamayayorasAviSTaH / mizraudArikayoktA, saptamaSaSThadvitIyeSu || kArmaNazarIrayogI, caturthake paJcame tRtIye ca / [ gAthA ( praza. kA. 276-77 ) iti / 'paryApte' sUkSme sUkSmaikendriye audArikakAyayogo bhavati / paryAsazabdazdha "sabe sannipajate" iti padAd DamarukamaNinyAyena sarvatra yojyaH / " causu" tti caturSu dvIndriyatrIndriyacaturindriyAsaMjJipaJcendriyeSu paryApteSu tadevaudArikaM bhavati / kiM kevalam ! na ityAha- ' sabhASa' saha bhASayA asatyAmRSAkharUpayA " vigalese asaccAmosA" iti vacanAd vartata iti sabhASam / ko'rthaH ? vikalatrikAsaMjJipaJcendriyeSu paryApteSu audArikakAyayogA'satyAmRSAbhASAlakSaNau dvau yogAvityarthaH / tad ityanuvartate, tad audArikaM saha vaikriyadvikena - vaikriyavaikriyamizralakSaNena vartata iti savaikriyadvikaM bAdarai kendriyaparyApte bhavati / ayamarthaH - bAdarai kendriye paryApte audArikakAyayogavaikriya kAyayogavaikriyamizra kAyayogalakSaNAstrayo yogA bhavanti / tatra audArikakAyayogaH pRthivyambutejovanaspatInAm, vaikriyadvikaM tu vAyukAyasyeti // prarUpitA jIvasthAneSu yogAH / sAmpratamupayogAH prarUpaNAvasaraprAptAH, te ca dvAdaza / tadyathA - matijJAna 1 zrutajJAna 2 avadhijJAna 3 manaH paryavajJAna 4 kevalajJAna 5 lakSaNAni paJca jJAnAni, matyajJAna 1 zrutAjJAna 2 vibhaGga 3 rUpANi trINyajJAnAni, cakSurdarzanA 1'cakSurdarzanA 2'vadhidarzana 3 kevaladarzana 4 rUpANi catvAri darzanAni ityetAnupayogAn jIvasthAnakeSu didarzayiSurAha - "pajasannisu bAra uvaoga" tti pajazabdena paryApta ucyate, tataH paryAptAzca te saMjJinazva paryAptasaMjJinaH, teSu paryApta saMjJiSu 'dvAdaza' dvAdazasaGkhyA upayogA bhavanti / te cakrameNaiva na tu yugapat, upayogAnAM tathAjIvasvabhAvato yaugapadyAsambhavAt / uktaM ca-"saimae do NuvaogA" iti / zrIbhadrabAhukhAmipAdA apyAhuH nAmi daMsaNammiya, eto egayarayammi uvauttA / sabassa kevalissA, jugavaM do natthi uvaogA || ( A. ni. gA. 979) iti // 5 // pajacauriMdiasanninu, dudaMsa duanANa dasasu cakkhu viNA / sannipace maNanANacakkhukebaladugaviNA // 6 // caturindriyAzca asaMjJinazca caturindriyAsaMjJinaH, paryAptAzca te caturindriyAsaMjJinazca teSu paryAptacaturindriyAsaMjJiSu catvAra upayogA bhavanti / ke ? ityAha - "dudaMsa duanANa" ci darza: - darzanam, dvayordarzayoH samAhAro dvidarza-cakSurdarzanA'cakSurdarzanalakSaNam ; dvayorajJAnayoH samAhAro vyajJAnaM - matyajJAnazrutAjJAnarUpam / ayamarthaH paryAptacaturindriyeSu paryAptAsaMjJipazcendriyeSu ca matyajJAnazrutAjJAnacakSurdarzanA'cakSurdarzanalakSaNAzcatvAra upayogA bhavanti / dazamlu jI 1 vikaleSu asatyAmRSA iti // 2 samaye dvo nopayogo // 3 jJAne darzane cAnayorekatarasminupayuktAH / sarvasya kevalino yugapad dvau na sta upayogI //
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6] ... paDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 123 basthAnakeSu paryApsA'paryAptasUkSmavAdaraikendriya dvIndriyapatrIndriyA8'paryAptacaturindriyA9'saMjJipaJcendriya10 lakSaNeSu pUrvoktAzcatvAra upayogAzcakSurdarzanaM vinA bhavanti / ayamarthaH-pUrvoktadazajIvasthAnakeSu cakSurdarzanavarjA acakSurdarzanamatyajJAnazrutAjJAnalakSaNAstraya upayogA bhavanti / nanu sparzanendriyAvaraNakSayopazamasambhavAd bhavatu matirekendriyANAm , yatu zrutaM tat kathaM jApaTIti ! bhASAlabdhiotrendriyakabdhimato hi tad upapadyate nAnyasya / taduktam bhAvamayaM bhAsAsoyaladdhiNo jujjae na iyarassa / bhAsAbhimuhassa suyaM, soUNa va jaM havijAhi // (vizeSA0 gA0 102) iti / ucyate-iha tAvadekendriyANAmAhArAdisaMjJA vidyante tathA sUtre'bhidhAnAt , saMjJA cAmilApa ucyate / yadavAdi paropakArabhUribhiH zrIharibhadrasUribhirmUlAvazyakaTIkAyAm AhArasaMjJA AhArAbhilASaH kSudvedanIyodayaprabhavaH khalvAtmapariNAmavizeSaH (patra 580) iti / abhilASazca mamaivaMrUpaM vastu puSTikAri tada yadIdamavApyate tataH samIcInaM bhavatItyevaM zandA. thollekhAnuviddhaH khapuSTinimittabhUtapratiniyatavastuprAptyadhyavasAyarUpaH; sa ca zrutameva, zabdArthAlocanAnusAritvAt , zrutasyaivaitallakSaNatvAt / / yadavAdiSurdalitapravAdikuvAdAH zrIjinabhadragaNikSamAzramaNapAdAH iMdiyamaNonimittaM, jaM vinANaM suyANusAreNaM / niyayatthuttisamatthaM, taM bhAvasuyaM maI sesaM // (vizeSA0 gA0 100) "suyANusAreNaM" ti zabdArthAlocanAnusAreNa / kevalamekendriyANAmavyakta eva kazcanApyanirvacanIyaH zabdAthollekho draSTavyaH, anyathA''hArAdisaMjJA'nupapatteH / yadapyuktam-bhASAlabdhizrotrendriyalabdhivikalatvAd ekendriyANAM zrutamanupapannamiti, tadapyasamIkSitAbhidhAnam , tathAhi-bakulAdeH sparzanendriyAtiriktadravyendriyalabdhivikalatve'pi kimapi sUkSma bhAvendriyapazcakavijJAnamabhyupagamyate "paMciMdio va baulo naru va sabavisaovalaMbhAo" ityAdiva. canaprAmANyAt / tathA bhASAzrotrendriyalabdhivikalatve'pi teSAM kimapi sUkSmaM zrutamapi maviSyati, anyathA''hArAdisaMjJA'nupapatteH / yadAha prazasyabhASyasasyakAzyapIkalpaH zrIjinabhadragaNikSamAzramaNa: jaiha suhamaM bhAviMdiyanANaM dabiMdiyAMNa virahe vi / davasuyAbhAvammi vi, bhAvasuyaM pasthivAINaM / / (vizeSA0 gA0 103) iti / saMjJI cAsau aparyAptazca saMzyaparyAptaH tasmin saMzyaparyApte manaHparyavajJAnacakSurdarzanakevalajJAna1 bhAvazrutaM bhASAprotralabdhikasya yujyate netarasya / bhASAbhimukhasya zrutaM zrukhA vA yad bhavet / 2 indriyamanonimittaM yad vijJAnaM zrutAnusAreNa / nijakAryoktisamayaM tad bhAvazrutaM matiH zeSam // 3 paJcendriya iva bakulo nara iva sarvaviSayopalambhAt // 4 yathA sUkSmaM bhAvendriyakAnaM dravyendriyANAM birahe'pi / dravyazrutAbhAve'pi bhAvabhutaM pRthivyAdInAm // 5 degyAvarohe vi / taha davayAbhAve bhA' iti vizeSAH vazyakabhASye //
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitakhopaTIkopetaH kevaladarzanalakSaNakevaladvikavihInAH zeSA matijJAnabhutajJAnAvadhijJAnamatyajJAnazrutAjJAmavibhaGgajJAnAcakSudarzanAva cidarzanarUpA aSTAvupayogA bhavanti // 6 // 121 [ gAthA ukta jIvasthAneSu upayogAH / sAmprataM jIvasthAneSveva lezyAH pratipipAdayiSurAha - sannidugi cha lesa apajjayAyare paDhama cau ti sesesu / .saca baMdhudIraNa, saMtudayA aTTha terasasu // 7 // saMjJino dvikam - aparyAptaparyAptalakSaNaM saMjJidvikaM tasmin, saMjJinyaparyApte saMjJini paryApte cetyarthaH, SaD lezyAH - kRSNanIlakApotatejaH padmazuklalakSaNA bhavanti / aparyAptabAdare prathamA - zdhatasraH- kRSNanIlakApotatejorUpA bhavanti / tejolezyA kathamasminnavApyate ! iti ced ucyate--yadA puDhevI AuvaNassaigabbhepajjattasaMkhajIvIsu / samgacuANaM vAso, sesA paDisehiyA ThANA || ( vR0 saM0 gA0 180 ) iti bacanAt kazvanApi devaH svargalokAt cyutaH san bAdaraikendriyatayA bhUdakataruSu madhye samutpadyate tadA tasya ghaNTAlAlAnyAyena sA prApyata ityadoSaH / "ti sesesu" ti prathamA ityanuvartate, prathamAstisraH - kRSNanIlakApotalakSaNAH 'zeSeSu' prAguktAparyAptaparyAptasaMjJipaJcendriyA paryApta bAdarai kendriya varjiteSu aparyAptaparyApta sUkSmai kendriya 2 dvIndriya2trIndriya2 caturindriyA 2'saMjJipazcendriya 2 paryApta bAda raikendriya 1 lakSaNeSvekAdazasu jIvasthAneSu bhavanti tA nAnyAH, teSAM sadaivA'zubhapariNAmatvAt, zumapariNAmarUpAzca tejolezyAdayaH // tadevaM jIvasthAnakeSu lezyA abhidhAya sAmpratameteSveva bandhodayodIraNAsattAkhyasthAnacatu - STayamabhidhitsurAha--"sattaTTa baMdhu" ityAdi / sapta vA aSTau vA saptASTAH, "sujvArthe samA saGkhyeye saGghayayA bahuvrIhiH" ( si. 3-1 - 19 ) iti sUtreNa bahuvrIhisamAsaH, yathA dvitrA ityAdau / bandhazva udIraNA ca bandhodIraNe saptASTAnAM bandhodIraNe saptASTabandhodIraNe trayodazasu jIvasthAneSu saMjJiparyAptavarjiteSu zeSeSu bhavataH / etaduktaM bhavati - aparyAptasUkSmaikendriya 1 paryAtasUkSmaikendriyA 2'paryAptabAdarai kendriya 3 paryAptabAdarai kendriyA 4 paryAptadvIndriya5 paryApta dvIndriyA 6'paryAptatrIndriya 7 paryAptatrIndriyA 8 paryAptacaturindriya 9 paryAptacaturindriyA 10 paryAptAsaMjJipazcendriya 11 paryAptAsaMjJipaJcendriyA 12'paryApta saMjJipaJcendriya 13 rUpeSu trayodazasu jIvasthAneSu saptAnAmaSTAnAM vA bandhaH, saptAnAmaSTAnAM vA udIraNA / tathAhi yadA'nubhUyamAnabhavAyuSa stribhAganavabhAgAdirUpe zeSe sati parabhavAyurbadhyate tadA'STAnAmapi karmaNAM bandhaH, zeSakAlaM tvAyuSo bandhAbhAvAt saptAnAmeva bandhaH / tathA yadA'nubhUyamAnabhavAyurudayAvalikAvazeSaM bhavati tadA saptAnAmudIraNA, anubhUyamAnabhavAyuSo'nudIraNAt, AvalikAzeSasyodIraNA'narhatvAt / udIraNA hi udayAvalikA bahirvartinIbhyaH sthitibhyaH sakAzAt kaSAyasahitena kaSAyAsahitena vA yogakaraNena dalikamAkRSya udayasamayaprAptadalikena sahA'nubhavanam / tathA coktaM karmaprakRticUrNo 1 pRdhyyanvanaspati garbha paryApta sAtavarSa jI viSu / svargacyutAnAM vAsaH zeSANi pratividdhAni sthAnAni //
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ ..-8] paDazItinAmA caturthaH karmamakAH / - udayAvaliyAbAhirillaThiIhiMto kasAbasahiyAsahieNaM mogakaraNeNaM daliyamAkaDDina unayapatadalieNa samaM aNumavaNamudIraNA / ___ tataH kathamAvalikAgatasyodIraNA bhavati !, na ca paramavAyuSastadodIraNAsambhavaH, takhodayAbhAvAt , anuditasya ca udIraNA'narhatvAt / zeSakAlaM tvssttaanaamudiirnnaa| saca udayaca prAkRtatvAt santodayA, aSTAnAmeva karmaNAM trayodazasu jIbakhAnakeSu pUrveSu bhavataH / tathAhi-eteSu trayodazasu jIvasthAnakeSu sarvakAlamaSTAnAmapi sattA, yato'STAnAmapi karmaNA sattA upazAntamohaguNasthAnakaM yAvadanuvartate / ete ca jIvA utkarSato yathAsambhavamaviratasamyagdRSTiguNasthAnakavartina eveti / evamudayo'pyeteSu jIvasthAneSvaSTAnAmeva karmaNAM draSTavyaH / tathAhi-sUkSmasamparAyaguNasthAnakaM yAvadaSTAnAmapi karmaNAmudayo'vApyate, eteSu ca jIvakhAnakeSUtkarSato'pi yathAsambhavamaviratasamyagdRSTiguNasthAnakasambhava iti // 7 // sattaTTachegabaMdhA, saMtudayA satta aTTa cttaari| sattaha cha paMca durga, udIraNA sannipajatte // 8 // saMjJI cAsau paryAptazca saMjJiparyAptaH tasmin saMjJiparyApte catvAro bandhA bhavanti / tadyathA-- saptAnAM prakRtInAM bandha ekaH, aSTAnAM prakRtInAM bandho dvitIyaH, SaNNAM prakRtInAM bandhastRtIyaH, ekasyAH prakRterbandhazcaturtho bandhaH / tatrA''yurvarjAnAM saptAnAM karmaprakRtInAM bandho jaghanyenAsntarmuhUrta yAvad utkarSeNa ca trayastriMzatsAgaropamANi SaNmAsonAni antarmuhUrtAnapUrvakoTitribhAgAbhyadhikAni / tathA''yurvandhakAle tAsAmaSTAnAM bandho'jaghanyotkarSeNA'ntarmuhUrtapramANaH, AyuSi badhyamAne'STAnAM prakRtInAM bandhaH prApyate, AyuSazca bandho'ntarmuhUrtameva kAlaM bhavati, na tato'pyadhikam / tathA etA evASTAvAyurmohanIyavarjAH SaT, etAsAM ca jaghanyena eka samayaM bandhaH / tathAhi-jJAnAvaraNadarzanAvaraNavedanIyanAmagotrAntarAyarUpANAM SaNNAM prakRtInAM bandhaH sUkSmasamparAyaguNasthAne, tatra copazamazreNyAM kazcidekaM samayaM sthitvA dvitIyasamaye bhavakSayeNa divaM gataH san avirato bhavati, aviratatve cAvazyaM saptaprakRtInAM bandhaka iti SaNNAM bandho jaghanyenaikaM samayaM yAvad , utkarSeNa svantarmuhUrtam , sUkSmasamparAyaguNasthAnasyA''ntarmohUrtikatvAt / tathA saptAnAM prakRtInAM bandhanyavacchede satyekasyAH sAtavedanIyarUpAyAH prakRterbandhaH, saca jaghanyenaikaM samayam , ekasamayatA copazamazreNyAmupazAntamohaguNasthAne prAgvadbhAvanIyA, utkapeNa punardezonA pUrvakoTiM yAvat / sa cotkarSataH kasya veditavyaH iti ceda ucyate-yo garmavAse mAsasaptakamuSitvA'nantaraM zIghrameva yoniniSkamaNajanmanA jAto varSASTakAcovaM saMyama pratipannaH, pratipattyanantaraM ca kSapakazreNimAruhya utpAditakevalajJAnadarzanaH, tasya sayogikevalino veditavyaH / ayaM cAtra tAtparyArthaH-mithyAdRSTyAcapramattAnteSu saptAnAmaSTAnAM vA bandhaH, AyurbandhAbhAvAd apUrvakaraNAnivRttibAdarayozca saptAnAM bandhaH, sUkSmasamparAye SaNNAM bandhaH, upazAntamohAdiSvekasyAH prakRterbandhaH / tathA saca udayazca prAkRtatvAt santodayA, tataH udayAvalikAbAyasthivibhyaH kaSAyasahitAsahivana yogakaraNena dalikamAkRSya udayaprAptadalikena samaM anubhavanamudIraNA //
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 devendrasUriviracitasvopajJaTI kopetaH [gAthA saMjJiparyApte sattAmAzritya trINi sthAnAni, tadyathA-sapta aSTa catvAri / evamudayamapyAzritya trINi sthAnAni, tadyathA - sapta aSTa catvAri / tatra sarvaprakRtisamudayo'STau, etAsAM cASTAnAM satA'bhavyAnadhikRtyA'nAdyaparyavasAnA, bhavyAnadhikRtyA'nAdisaparyavasAnA / tathA mohe kSINe saptAnAM sattA, sA cAjaghanyotkarSeNA'ntarmuhUrta pramANA, sA hi kSINamohaguNasthAne, tasya ca kAlamAnamantarmuhUrtamiti / ghAtikarmacatuSTayakSaye ca catasRNAM sattA, sA ca jaghanyenA'ntarmuhUrtapramANA, utkarSeNa punardezonapUrvakoTimAnA / tathA sarvaprakRtisamudayo'STau tAsAM ca udayo'bhavyAnAzrityA'nAdyaparyavasAnaH, bhavyAnAzrityA'nAdisaparyavasAnaH / upazAntamohaguNasthAnakAt pratipatitAnAzritya punaH sAdisaparyavasAnaH / sa ca jaghanyenA'ntarmuhUrta pramANaH, upazamazreNItaH patitasya punarapyantarmuhUrtena kasyApyupazamazreNipratipatteH, utkarSeNa tu dezonAspArSapudgalaparAvartaH / tathA tA evASTau mohanIyavarjAH sapta, tAsAmudayo jaghanyena ekaM samayam / tathAhi -- mohavarjasaptAnAM prakRtInAmudaya upazAntamohe kSINamohe vA prApyate, tatra kazcid upazAntaguNasthAna ke ekaM samayaM sthitvA dvitIye samaye bhavakSayeNa divaM gacchan avirato bhavati, aviratatve cAvazyamaSTAnAM prakRtInAmudayaH, tataH saptAnAmudayo jaghanyenaikasamayaM yAvadavApyate, utkarSeNa tvantarmuhUrtam, upazAnta moha kSINa moha guNasthAnayorAntarmauhUrtikatvAt / tathA ghAtikarmavarjAzcatasraH prakRtayaH, tAsAM ca jaghanyata udaya AntamauhUrtikaH, utkarSeNa dezonapUrva koTipramANa iti / piNDArthazcAyam -- mithyAdRSTiguNasthAnakamArabhya yAvad upazAntamohaguNasthAnakaM tAvad aSTAnAmapi sattA, kSINamohaguNasthAne saptAnAM sacA, sayogyayogiguNasthAnaka - catasRNAM sattA / tathA mithyAdRSTeH prabhRti sUkSmasamparAyaM yAvad aSTAnAmudayaH, upazAntamohaguNasthAne kSINamohaguNasthAne ca saptAnAM prakRtInAmudayaH, sayogyayogiguNasthAnayozcatasRNAmudaya iti / tathA saMjJiparyApte udIraNAsthAnAni paJca tadyathA - sapta aSTa SaT pazca dve iti / tatra yadA'nubhUyamAnabhavAyurAvalikAvazeSaM bhavati tadA tathAkhabhAvatvena tasyAnudIryamA - NatvAt saptAnAmudIraNA, yadA tvanubhUyamAnabhavAyurAvalikAvazeSaM na bhavati tadA'STAnAM prakRtInAmudIraNA / tatra midhyAdRSTiguNasthAnakAt prabhRti yAvat pramattasaMyata guNasthAnakaM tAvat saptAnAmaSTAnAM vA udIraNA, samyagmidhyAdRSTiguNasthAnake tu sadaivA'STAnAmeva udIraNA, AyuSa aafokAzeSe mizraguNasthAnasyaivA'bhAvAt / tathA'pramattaguNasthAnakAt prabhRti yAvat sUkSmasamparAya guNasthAnakasyAvalikAzeSo na bhavati tAvad vedanIyAyurvajanAM SaNNAM prakRtInAmudI - raNA, tadAnImati vizuddhatvena vedanIyAyurudIraNAyogyAdhyavasAyasthAnAbhAvAt ; AvalikAvazeSe tu mohanIyasyA'pyAvalikApraviSTatvenodIraNAyA asambhavAt jJAnAvaraNadarzanAvaraNanAmagotrAntarAyANAmevodIraNA / eteSAmeva copazAntamohaguNasthAnake'pyudIraNA / kSINamoha guNasthAnake'pyeteSAmeva yAvad AvalikAmAtramavazeSo na bhavati, AvalikAvazeSe tu jJAnAvaraNadarzanAvaraNAntarAyANAmapyAvalikApraviSTatvAd nodIraNeti dvayoreva nAmagotrayorudIraNA, evaM sayogikevaliguNasthAnake'pi / ayogikevaliguNasthAnake tu vartamAno jIvaH sarvathA'nudIraka eva / nanu tadAnImapyeSa sayogikevaliguNasthAnaka iva bhavopagrAhi karmacatuSTayodayavAn vartate
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8-9] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 127 tataH kathaM tadA'pi tayornAmagotrayorudIrako na bhavati ! naiSa doSaH, udaye satyapi yogasanyapekSatvAd udIraNAyAH, tadAnIM ca tasya yogAsambhavAditi // 8 // ___ tadevaM jIvasthAnakeSu guNasthAnakAyabhidhAya sAmprataM mArgaNAsthAneSu jIvasthAnakAdi vivAstAnyeva tAvad nirdizanAha gaidie ya kAe, joe vee ksaaynaannes| ' saMjamadaMsaNalesA, bhavasamme sanniAhAre // 9 // . . gamyate-tathAvidhakarmasacivai vaiH prApyata iti gtiH-naarktvaadipryaayprinntiH| indanAdindraH-AtmA jJAnezvaryayogAt tasyedamindriyam, "indriyam" (si. 7-1-171) iti sUtreNA'bhISTarUpaniSpattiH, tato gatizca indriyaM ca gatIndriyaM tasmin gatIndriye, evamanyatrApi dvandvaH kAryaH, 'caH' samuccaye 2 / cIyate-yathAyogyamaudArikAdivargaNAgaNairupacayaM nIyata iti kAyaH "citidehAvAsopasamAdhAne kazcAdeH" (si0 5-3-79) iti ghaJpratyayazcakArasya kakAraH (ca) 3 // yujyate dhAvanavalganAdiceSTAsvAtmA'neneti "punnAni." (si053-130) iti ghe yogaH 4 / vedyate-anubhUyata indriyodbhUtaM sukhamaneneti vedaH 5 / "kaSa ziSa japa jhapa" ityAdidaNDakadhAtuH, kaSyante-hiMsyante parasparamasmin prANina iti kaSaHsaMsAraH, kaSamayante-gacchanti ebhirjantava iti kaSAyAH; yadvA kapasyAyaH-lAbho yebhyaste kaSAyAH 6 / jJAtirjJAnam , yadvA jJAyate-paricchidyate vastvaneneti jJAnam, sAmAnyavizeSAtmake vastuni vizeSagrahaNAtmako bodha ityarthaH / saMyamanaM-samyaguparamaNaM sAvadyayogAditi saMyamaH, yadvA saMyamyate-niyamyata AtmA pApavyApArasambhArAdaneneti saMyamaH "saMnivyupAdhamaH" (si05-3-25) iti sUtreNAlpatyayaH, yadi vA sam-zobhanA yamAH-prANAtipAtAnRtabhASaNAdacAdAnAbrahmaparigrahaviramaNalakSaNA asminniti saMyamazcAritram 8 / dRzyate-vilokyate vastvaneneti darzanam , yadi vA dRSTidarzanam , sAmAnyavizeSAtmake vastuni sAmAnyAtmako bodha ityarthaH 9 / lizyate-zliSyate karmaNA sahA''tmA'nayeti lezyA 10 / bhavati-paramapadayogyatAmAsAdayatIti bhavyaH-siddhigamanayogyaH "bhavyageyajanyaramyApAtyAplAvyaM na vA" (si0 5-1-7) iti kartari yapratyayaH, sUtre ca yakAralopaH prAkRtatvAt 11 / "samma" ti samya zabdaH prazaMsArtho'viruddhArtho vA, samyag jIvaH, tadbhAvaH samyaktvam , prazasto mokSAvirodhI vA prazamasaMvegAdilakSaNa Atmadharma iti yAvat / yadAhuH zrIbhadrabAhukhAmipAdAH se ye sammatte pasatthasammattamohaNIyakammANuveyaNovasamakhayasamutthe pasamasaMvegAiliMge suhe AyapariNAme / / (Ava. ni0 patra 811-1) ityAdi 12 // ____ saMjJAnaM saMjJA-bhUtabhavadbhAvibhAvasvabhAvaparyAlocanaM sA vidyate yeSAM te saMjJinaH, "brahmAdibhyastau" (si07-2-5) iti inpratyayaH, viziSTasmaraNAdirUpamanovijJAnasahitendriyapaJca 1 tacca samyaktvaM prazastasamyaktvamohanIyakarmANuvedanopazamakSayasamutthaH prazamasaMvegAdiligaH zubha AtmapariNAmaH // 2 atiprabalo'yaM lekhakadoSo yamopalabhyate'daH kintu nItyAdibhya iti / tattvatastu ghisAdibhya inityanenaivena (si. 4-2-4) // - -
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 devendrasUriviracitakhopaTIkopetaH [ gAthA kasamanvitA ityarthaH 13 / oja AhAralomAhArakavalAhArANAmanyatamamAhAramAhArayati -gRjhatItyAhAraH, "ac" ( si0 5 - 1 - 49 ) ityac [ pratyayaH ] AhAraka ityarthaH 14 / bhojaAhArAdInAM lakSaNamidam Og sarireNoyAhAro, tayAi phAseNa lomaAhAro / pakkhevAhAro puNa, kAvalio hoi nAyavo // ( praba0 gA0 1180 ) // 9 // uktAni mUlabhUtAni caturdaza mArgaNAsthAnAni / idAnImeteSAmevottara medAnAha - suranaratirinirayagaI, igabiyatiyacaupaNiMdi chakkAyA / bhUjalajalaNA'nilavaNatasA ya maNavayaNataNujogA // 10 // st gatizabdaH pratyekaM sambadhyate, tataH suragatiH naragatiH tiryaggatiH narakagatiH / tatra suSThu rAjanta iti surAH; yadi vA suSThu rAnti - dadati praNatAnAmabhIpsitamarthaM labaNAdhipasusthita iva lavaNajaladhau mArga janArdanasyeti surAH; yadvA 'surat aizvaryadItyoH ' surantiviziSTamaizvaryamanubhavanti divyAbharaNasambhArasamRddhyA sahajanijazarIrakAntyA ca dIpyanta iti surAH, sureSu viSaye gatiH suragatiH / nRNanti - vivekamAsAdya nayadharmaparA bhavantIti narAH-manuSyAsteSu viSaye gatirnaragatiH / " tiri" ci prAkRtatvAt tiro'Jcanti - gacchantIti tiryaJcaH, bhyutpattinimittaM caitat pravRttinimittaM tiryaggatinAma, ete caikendriyAdayaH, tatastiryakSu viSaye gatistiryaggatiH / narAn upalakSaNatvAt tirazvo'pi prabhUtapApakAriNaH kAyantIva AyatIveti narakA:- narakAvAsAstatrotpannA jantavo'pi narakAH, narako vA vidyate yeSAM te " abhrAdibhyaH " ( si0 7 - 2 - 46 ) ityapratyaye narakAsteSu viSaye gatirnarakagatiH 13 ihApi indriyazabdasya pratyekaM sambandhAd ekendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyapaJcendriyA iti 2 / SaT kAyAH - mU:- pRthvI jalam ApaH jvalanaM tejaH anilaH - vAyuH "vaNa" ti vanaspatiH sAH dvIndriyAdayaH tataH pratyekaM kAyazabdasya yogAt pRthivyeva kAyaH zarIraM yasya sa pRthivIkAyaH, evamapkAyaH tejaskAyaH vAyukAyaH vanaspatikAyaH trasa - kAya iti 3 / 'caH' samuccaye / yogazabdasya pratyekaM sambandhAt trayo yogAH, tathAhimanoyogaH vacanayogaH tanuyogaH / tatra tanuyogena manaH prAyogyavargaNAbhyo gRhItvA manoyogena manastvena pariNamitAni vastucintApravartakAni dravyANi mana ityucyante, tena manasA sahakArikAraNabhUtena yogo manoyogaH; manoviSayo vA yogo manoyogaH / ucyata iti vacanaM bhASApariNAmApannaH pudgaladravyasamUha ityarthaH, tena vacanena sahakArikAraNabhUtena yogo vacana - yogaH, vacanaviSayo vA yogo vacanayogaH / tanoti - vistArayatyAtmapradezAnasyAmiti tanuraudArikAdizarIraM tayA sahakArikAraNabhUtayA yogastanuyogaH, tanuviSayo nA yogastanuyogaH 4 // 10 // beya naritthinapuMsA, kasAya kohamayamAyalobha tti / mahasusahimaNakevalavibhaMgamaisuamANasAgArA // 11 // bedazabdasya pratyekaM sambandhAt trayo vedAH -- naravedaH strIvedaH napuMsakavedaH / tatra narasya - 1 zarIreNIjabhAhArastvacA sparzena lomAhAraH / prakSepAhAraH punaH kAvaliko bhavati jJAtavyaH //
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10-111 SaDazItinAmA caturthaH karmamanthaH / 1.2.9 puruSasya striyaM prati abhilASo naravedaH, striyaH - yoSitaH puruSaM pratyabhilASaH strIvedaH, napuMsa 'kasya - SaNDhasya strIpuruSau pratyabhilASo napuMsakaveda: 5 / kaSAyAzcatvAraH - koSakaSAyaH "mada" ti mado mAno'haGkAro garva ityarthaH mAnakaSAyaH mAyAkaSAyaH lobhakaSAyaH / itizabdaH kaSAyA...NAmanantAnubandhyAdibahu medasUcanArthaH, sUtre ca "mAyalobha " tti hrasvatvaM prAkRtatvAt 6 / "mahasusvahi" ityAdi / ihA'vadhItyatrA'kAralopAd jJAnazabdasya ca pratyekaM sambandhAd evaM prayogaH - matijJAnaM zrutajJAnam avadhijJAnaM manaH paryavajJAnaM kevalajJAnam, tathA vibhaGgamatyajJAnazrutajJAnAni / etAni paJca jJAnAni trINyajJAnAni sAkArANi vartanta iti vAkyArthaH / bhAvArtharatvayam - " budhiM maniMca jJAne" mananaM matiH, yadvA manyate - indriyamanodvAreNa niyataM vastuparicchidyate'nayeti matiH - yogyadezAvasthitavastuviSaya indriyamanonimitto'vagamavizeSaH, matizca sA jJAnaM ca matijJAnam / zravaNaM zrutam - abhilApaplA vitArthagrahaNaheturupalabdhivizeSaH, evamAkAraM vastu ghaTazabdAbhilApyaM jaladhAraNAdyarthakriyAsamarthamityAdirUpatayA pradhAnIkRtatrikAlasAdhAraNasamAnapariNAmaH zabdArthaparyAlocanAnusArI indriyamanonimitto'vagamavizeSa ityarthaH, zrutaM ca tad jJAnaM ca zrutajJAnam / avadhAnamavadhiH - indriyAdyanapekSamAtmanaH sAkSAdarthagrahaNam, athavA avazabdo'dhaH zabdArthaH ava-adho'dho vistRtaM vastu dhIyate - paricchidyate'nenetyavadhiH; yadvA avadhiH- maryAdA rupiSveva dravyeSu paricchedakatayA pravRttirUpA tadupalakSitaM jJAnamapyavadhiH, avadhizca tad jJAnaM ca avadhijJAnam / pari - sarvatobhAve, avanamavaH, "tudAdibhyo'nakau" ityadhikAre "akitau ca" ityanenauNAdiko'kArapratyayaH, avanaM gamanaM vedanamiti paryAyAH, pari avaH paryavaH, manasi manaso vA paryavo manaH paryavaH sarvatastatpariccheda ityarthaH, manaH paryavazca tad jJAnaM ca manaH paryavajJAnam / yadvA manaH paryAyajJAnam, tatra saMjJibhirjIvaiH kAyayogena gRhItAni manaHprAyogyavargaNAdravyANi cintanIyavastu cintanavyApRtena manoyogena manastvena pariNamayyA''lambyamAnAni manAMsItyucyante teSAM manasAM paryAyAH - cintanAnugatAH pariNAmA manaH paryAyAH, teSu teSAM vA sambandhi jJAnaM manaH paryAyajJAnam / yadvA Atmabhirvastucintane vyApAritAni manAMsi paryeti-avagacchatIti manaHparyAyam " karmaNo'N" ( si. 5 -3 - 14 ) ityaNpratyayaH, manaHparyAyaM ca tad jJAnaM ca manaHparyAyajJAnam / kevalam - ekaM matyAdirahitatvAt "naiTThammi u chAu atre nANe" (A0 ni0 gA0 539 ) iti paramamunipraNItavacanaprAmANyAt, zuddhaM vA kevalaM tadAvaraNamalakalaGkapaGkApagamAt, sakalaM vA kevalaM tatprathamatayaiva niHzeSatadAvaraNa vigamataH 'sampUrNotpatteH, asAdhAraNaM vA kevalam ananyasadRzatvAt, anantaM vA kevalaM jJeyAnantatvAd aparyavasitAnantakAlAvasthAyitvAdvA, nirvyAghAtaM vA kevalaM loke'loke vA kvApi vyAghAtAbhAvAt, kevalaM ca tad jJAnaM ca kevalajJAnaM - yathAvasthitasamastabhUtabhavadbhAvibhAvAvabhAsi jJAnamiti bhAvanA / tathA matizrutAvadhijJAnAnyeva mithyAtvapaGkakaluSitatayA yathAkramaM matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnavyapadezabhAvi bhavanti / uktaM ca--- AdyatrayamajJAnamapi bhavati mithyAtvasaMyuktam || ( praza0 kA 0 227 ) iti / 1 naSTe tu chAdyasthike jJAne // ka0 17
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitakhopazaTIkopetaH [ shaakh .. "vibhaMga" ti viparIto bhaGgaH-paricchittiprakAro yasmiMstad vibhaGgam , viparyastamavadhijJAnaM vibhaGgajJAnamucyate ityarthaH / saha AkAreNa-jAtivastupatiniyataprahaNapariNAmarUpeNa "AgAro u viseso" iti vacanAd vizeSeNa vartanta iti sAkArANi / ayamarthaH-vakSyamANAni catvAri darzanAnyanAkArANi, amUni ca paJca jJAnAni sAkArANi / tathAhi-sAmAnyavizeSAsmakaM hi sakalaM jJeyaM vastu, katham ! iti ced ucyate-dUrAdeva hi zAlatamAlatAlabakulAzokacampakakadambajambunimbAdiviziSTavyaktirUpatayA'navadhAritaM tarunikaramavalokayataH sAmAnyena vRkSamAtrapratItijanakaM yadaparisphuTaM kimapi rUpaM cakAsti tat sAmAnyarUpamanAkAraM darzanamucyate, "nirvizeSaM vizeSANAmagraho darzanamucyate" iti vacanaprAmANyAt / yat punastasyaiva nikaTIbhUtasya tAlatamAlazAlAdivyaktirUpatayA'vadhAritaM tameva mahIruhasamUhamutpazyato viziSTavyaktimatItijanakaM parisphuTa rUpamAbhAti tad vizeSarUpaM sAkAraM jJAnam aprameyaprabhAvaparamezvarapravacanapravINacetasaH pratipAdayanti, saha viziSTAkAreNa vartata iti kRtvA / tadevaM pratiprANiprasiddhapramANAbAdhitapratItivazAt sarvamapi vastujAtaM sAmAnyavizeSarUpadvayAtmakaM bhAvanIyamiti // 11 // sAmaiya cheya parihAra suhuma ahakhAya desa jaya ajyaa| cakkhu acakkhU ohI, kevaladaMsaNa aNAgArA // 12 // samAnAM-jJAnadarzanacAritrANAmAyaH-lAbhaH samAyaH samAya eva sAmAyikaM vinayAderAkRtigaNatvAd ikaNpratyayaH, yadvA samaH-rAgadveSavipramukto yaH sarvabhUtAnyAtmavat pazyati, Ayo lAbhaH prAptiriti paryAyAH, samasya AyaH samAyaH, samo hi pratikSaNamapUrvanidarzanacaraNaparyAyavATavIbhramaNasaMklezavicchedakairnirupamasukhahetubhiradhaHkRtacintAmaNikAmadhenukalpadrumopamairyujyate, samAya eva sAmAyikaM mUlaguNAnAmAdhArabhUtaM sarvasAvadyaviratirUpaM cAritram / yadAha vAcakamukhyaH sAmAyikaM guNAnAmAdhAraH khamiva sarvabhAvAnAm / na hi sAmAyikahInAzcaraNAdiguNAnvitA yena // tasmAjagAda bhagavAn , sAmAyikameva nirupamopAyam / zArIramAnasAnekaduHkhanAzasya mokSasya / / yadyapi ca sarvamapi cAritramavizeSataH sAmAyikaM tathApi cchedAdivizeSairvizeSyamANamarthataH zabdAntaratazca nAnAtvaM bhajate / prathamaM punaravizeSaNAt sAmAnyazabda evAvatiSThate sAmAyikamiti / taJca dvidhA-itvaraM yAvatkathikaM ca / tatretvaraM bhAvinyapadezAntaratvAt khalpakAlam , tacca prathamaca. ramatIrthakaratIrthe bharatairavateSu yAvad adyApi zaikSakasya mahAvratAni nAropyante tAvad vijJeyam / AtmanaH kathAM yAvad yadAste tad yAvatkathaM yAvajjIvamityarthaH, yAvatkathameva yAvatkathikam , etaca bharatairavateSu prathamacaramavarjamadhyamadvAviMzatitIrthakaratIrthAntargatasAdhUnAM mahAvidehatIrthakaramunInAM cAvaseyam , teSAmupasthApanAyA abhAvAt / "cheya" ti chedopasthApanA, tatra pUrvaparyAyasya chedenopasthApanA-mahAvrateSvAropaNaM yatra cAritre tat chedopasthApanam , bharatairavataprathamacaramatIrthakaratIrtha evaM 1 AkArastu vizeSaH // 2 degmapazcimava ka kha ga gh.0|| 3 mutthApanAyA adegka0sa0 g0s0|| 4 chedenotthA kh030| chedotthaapg0|| 5vrateSu yatra ka0 kh00p00||
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12] paDazItinAmA caturthaH kmany| nAnyatra / taca dvidhA-sAticAra niraticAraM c| tatrA'naticAramitvarasAmAyikasya zaikSakasya yad Aropyate, tIrthAntaraM kA sAmataH sAdhoH, yathA zrIpArzvanAthatIrthAd varSamAnakhAmitIrtha saGkAmataH paJcayAmadharmapratipattau / sAticAraM punaryad mUlaguNaghAtinaH punavratoccAraNam / "parihAre" tti 'parihAravizuddhikaM' pariharaNaM parihArastapovizeSastena vizuddhiryasiMzcAritre tat parihAravizudvikam , taca dvidhA-nirvizamAnakaM nirviSTakAyikaM ca / tatra nirvizamAnakA vivakSitacAritrasevakAH, nirviSTakAyikA AsevitavivakSitacAritrakAyikAH, tadavyatirekAt caaritrmpyevmucyte| iha navako gaNaH, tatraiko vAcanAcAryazcatvAro nirvizamAnakAzcatvArazcA'nucAriNaH / nirvizamAnakAnAM cAyaM tapovizeSaH-- parihAriyANa u tavo, jahanna majjho taheva ukkoso / sIuNhavAsakAle, bhaNio dhIrehi patteyaM // tastha jahannI gimhe, cauttha chaTuM tu hoi majjhimao / aTThamamiha ukkoso, itto sisire pavakkhAmi // sisire u jahanAI, chaTThAI dasamacarimago hoi / vAsAsu aTThamAI, bArasapajjaMtago neo / / pAraNage AyAmaM, paMcasu gahoM dosa'bhimAho bhikkhe / kappaTTiyA vi paidiNa, kareMti emeva AyAmaM // evaM chammAsa tavaM, cariuM parihAriyA aNucaraMti / aNucarage parihAriyapeyaTThie jAva chammAsA // kaippaTThio vi evaM, chammAsa tavaM karei sesA u / aNuparihAriMgabhAvaM, vayaMti kappaTThiyattaM ca // eMveso aTThArasamAsapamANo u vanio kappo / saMkhevao viseso, visesasuttAu nAyavo // kaippasamattIi tayaM, jiNakappaM vA uviMti gacchaM vA / paDivajjamANagA puNa, jiNamsagAse pavarjati / / (pravaca0 gA0602-609) 1 parihArikANAM tu tapaH jaghanya madhyamaM tathaivotkRSTam / zItoSNavarSAkAle bhaNitaM dhIraiH pratyekam // tatra jadhanyaM prIdhme caturtha SaSThaM tu bhavati madhyamam / aSTamamiha utkRSTamitaH zizire pravakSyAmi // zizire tu jaghanyAdi SaSThAdi dazamacaramakaM bhavati / varSAsu aSTamAdi dvAdazaparyantakaM jheyam ||paarnnke AcAmlaM paJcasugrahaH iyorabhipraho bhikSe / kalpasthitA api pratidinaM kurvanti evamevAcAmAmlam // evaM SaNmAsAn tapazcariyA parihArikA anucaranti / anucarakAH parihArikapadasthitA yAvat SaNmAsAn // 2pravacanasAro dvAre tu-pariTTie- paristhitAH iti // 3 kalpasthito'pyevaM SaNmAsastipaH karoti zeSAstu / anuparihArikamAvaM prajanti kalpasthitakha ca // evaM eSo'STAdazamAsapramANastu varNitaH kalpaH / saMkSepato vizeSo vizeSasUtrAd jJAtavyaH // 4 evaM so adeg ka0 ga0 // 5 kalpasamAptau taka (parihArikakalpaM) jinakalpaM vopayanti gaI paa| pratipathamAnakAH punarjinasakAze prapadyante //
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopeta [gAyA titthayarasamIvAsevagassa pAse va na uNa annss| eesiM jaM caraNaM, parihAravisuddhigaM taM tu // (pravaca0 gA0 610) ___ athaite parihAravizuddhikAH kasmin kSetre kAle vA bhavanti !, ucyate-iha kSetrAdinirUpaNArtha viMzatidvArANi / tadyathA-kSetradvAraM 1 kAladvAraM 2 cAritradvAraM 3 tIrthadvAraM 4 paryAyadvAram 5 AgamadvAraM 6 vedadvAraM 7 kalpadvAre 8 liGgadvAraM 9 lezyAdvAraM 10 dhyAnadvAraM 11 gaNadvAram 12 abhigrahadvAraM 13 pravajyAdvAraM 14 muNDApanadvAraM 15 prAyazcittavidhidvAra 16 kAraNadvAraM 17 niHpratikarmadvAraM 18 bhikSAdvAraM 19 bandhadvAram 20 / tatra kSetre dvidhA mArgaNA-janmataH sadbhAvatazca / yatra kSetre jAtastatra janmato mArgaNA, yatra ca kalpe sthito vartate tatra sadbhAvataH / uktaM ca- . . khite duheha maggaNa, jammaNao ceva satibhAke y| jammaNao jahiM jAo, saMtIbhAvo ya jahiM kaippo // (paJcava0 1485) tatra janmataH sadbhAvatazca paJcasu bharateSu paJcasvairavateSu na tu mahAvideheSu / na caiteSAM saMharaNamasti yena jinakalpikA iva saMharaNataH sarvAsu karmabhUmipvakarmabhUmiSu vA prApyeran / uktaM ca --- "khette bharaheravaesu huMti saMharaNavajjiyA niyamA / ( paJcava0 gA0 1529) kAladvAre--avasarpiNyAM tRtIye caturthe vA'rake janma, sadbhAvaH paJcame'pi, utsarpiNyAM dvitIye tRtIye caturthe vA janma, sadbhAvaH punastRtIye caturthe vA / uktaM ca --- oseppiNIe~ domuM, jammaNao tIsu saMtibhAveNaM / ussappiNi vivarIo, jammaNao saMtibhAveNaM // (paJcava0 gA0 1487) noutsarpiNyavasarpiNIrUpe caturthArakapratibhAge kAle na sambhavanti, mahAvidehakSetre teSAmasammavAt / cAritradvAre-saMyamadvAreNa mArgaNA / tatra sAmAyikasya cchedopasthApanasya ca cAritrasya yAni jaghanyAni saMyamasthAnAni tAni paramparaM tulyAni, samAnapariNAmatvAt , tato'saGkhyeyalokAkAzapradezapramANAni saMyamasthAnAnyatikramyocaM yAni saMyamasthAnAni tAni parihAravizuddhiyogyAni, tAnyapi ca kevaliprajJayA paribhAvyamAnAnyasaGkhyeyalokAkAzapradezapramANAni, tAni prathamadvitIyacAritrAvirodhIni teSvapi sambhavAt / tata UrdhvaM yAni saGkhyAtItAni saMyamasthAnAni tAni sUkSmasamparAyayathAkhyAtacAritrayogyAni / uktaM ca---- tulA jahannaThANA, saMjamaThANANa paDhamabiyANaM / tatto asaMkhaloe, gaMtuM parihAriyaTThANA // (paJcava0 gA0 1530) 1 tIrthakarasamIpAsevakasya pArzva vA na punaranyasya / eteSAM yat caraNaM parihAravizuddhikaM tattu // 2 kSetre dvidheha mArgaNA janmatazcaiva sadbhAvatazca / janmato yatra jAtaH sadbhAvatazca yatra kalpaH // 3 kappe ka0kha0 ga0 gha0 0 // 4 kSetre bharatairavatayoH bhavanti saMharaNavarjitA niyamAd // 5 avasarpiNyA dvayorjanmatastisRSu sadbhAvena / utsarpiNyAM viparItaM janmataH sadbhAvataH // 6 tisu asaM paJcavastuke // 7 tulyAni jaghanyasthAnAni saMyamasthAnayoH prathamadvitIyayoH / tato'saGkhyAtalokAn galA parihArikasthAnAni // 8 degNAI paka0kha0 ga0 gha. u0||
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12] SaDazItinAmA caturthaH krmgrnthH| te 'vi asaMkhA logA, aviruddhA ceva pddhmbiiyaannN| uvari pi to asaMkhA, saMjamaThANAu duNhaM pi // (paJcava0 gA0 1531) tatra parihAravizuddhikakalpapratipattiH svakIyeSveva saMyamasthAneSu vartamAnasya bhavati na zeSeSu / yadA tyatItanayamadhikRtya pUrvapratipanno vivakSyate tadA zeSeSvapi saMyamasthAneSu bhavati, parihAravizuddhikakalpasamAptyanantaramanyepvapi ca cAritreSu sambhavAt , teSvapi ca vartamAnasyA'tItanayamapekSya pUrvapratipannatvAt / uktaM ca-- saTTANe paDivattI, annesu vi huja puvvapaDivanno / tesu vi vaEto so, tIyanayaM pappa vuccai u // (paJcava0 gA0 1532) tIrthadvAre-parihAravizuddhiko niyamataH tIrthe pravartamAna eva sati bhavati, na tUcchede'nupattyAM vA tadabhAve jAtismaraNAdinA / uktaM ca "tithi tti niyamao cciya, hoi sa titthammi na uNa tadabhAve / / vigae'Nuppanne vA, jAIsaraNAiehiM tu // (paJcaya0 gA0 1492) paryAyadvAre--paryAyo dvidhA-gRhasthaparyAyo yatiparyAyazca / ekaiko'pi dvidhA-jaghanya utkRSTazca / tatra gRhasthaparyAyo jaghanya ekonatriMzadvarSANi, yatiparyAyo viMzatiH, dvAvapi cotkRTato dezonapUrvakoTIpramANau / uktaM ca aiyamsa esa neo, gihipariyAo jahanniguNatIsA / ___ jaipariyAo vIsA, dosu vi ukkosa desUNA // ( pazcava0 gA0 1494) AgamadvAre-apUrvAgamaM sa nAdhIte, yasmAt taM kalpamadhikRtya pragRhItocitayogArAdhanata eva sa kRtakRtyatAM bhajate, pUrvAdhItaM tu vizrotasikAkSayanimittaM nityamevaikAgramanAH samyak prAyo'nusmarati / uktaM ca appuvvaM nAhijjai, Agamameso paDucca taM kaippaM / jamuciyapagahiyajogArAhaNao ceva kayakiJco / pravAhIyaM tu tayaM, pAyaM aNusarai niccmeveso| egaggamaNo sammaM, vissoyasigAikhayaheU / / (paJcava0 gA0 1495-96) vedadvAre-pravRttikAle vedaH puruSavedo vA napuMsakavedo vA bhavet , na strIvedaH, striyAH parihAravizuddhikakalpapratipattyasambhavAt / atItanayamadhikRtya punaH pUrvapratipannazcintyamAnaH savedo 1 tAnyapi asaGkhyAni lokAni aviruddhAnyeva prathamadvitIyayoH / uparyapi tato'saGkhyAtAni saMyamasthAnAni iyorapi // 2 tANa vi asaMkhalo paJcavastuke // 3 khasthAne pratipattiranyeSvapi bhavet puurvprtipmH| teSvapi vartamAnaH so'tItanayaM prApya ucyate tu|| 4 tIrthe iti niyamata eva bhavati sa tIrthe na punastadabhAve / vigate'nutpanne vA jAtismaraNAdikaistu // 5 etasyaiSa zeyo gRhiparyAyo jaghanyata ekonatriMzat ( varSANi) / yatiparyAyo viMzatiyorapi utkRSTo dezonA (puurvkottii)|| 6 apUrva nAdhIte AgamameSa pratItya taM kalpam / yaducitapragRhItayogArAdhanata eva kRtakRtyaH // 7 jammaM paJcavastuke // 8 degpagihajo paJcavastuke // 9 pUrvAdhItaM tu tat (zrutam) prAyo'nusmarati nityamevaiSaH / ekAgramanAH samyag vizrotasikAdikSayahetum //
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAmA vA bhaved avedo vA, tatra savedaH zreNipratipattyabhAve upazamazreNimatipatau vA, ApakazreNipatipattau svaveda iti / uktaM ca-- 'vedo pavittikAle, itthIvajo u hoi egyro| puSvapaDivannao puNa, hoja saveo aveo vA // (paJcava0 gA0 1497) ... kalpadvAre-sthitakalpa evAyaM nAsthitakalpe, "Thiyakappammi vi niyamA" (paJcava0 gA0 1533) iti vacanAt / tatrA''celakyAdiSu dazasvapi sthAneSu ye sthitAH sAdhavastatkalpA sthitakalpa ucyate, ye punazcatuSu zayyAtarapiNDAdiSvavasthiteSu kalpeSu sthitAH zeSeSu cA''celakyAdiSu SaTvasthitAstatkalpo'sthitakalpaH / uktaM ca-- Thiya aDhio ya kappo, AcelakAiesa ThANesu / sanvesu ThiyA paDhamo, cau Thiya chasu aTThiyA biio|| (paJcava0 gA0 1499) AcelakyAdIni ca daza sthAnAnyamUni AcelakuisiyasijjAyararAyapiMDakiikamme / vayajiTThapaDikkamaNe, mAsaMpajjosavaNakappe // (paJcava0 gA0 1500) catvArazcAvasthitAH kalpA ime sijjoyarapiMDammI, cAujjAme ya purisajeTe ya / kiikammamsa ya karaNe, catAri avaTThiyA kappA // (paJcAza0 17 gA0 10) liGgadvAre--niyamato dvividhe'pi line bhavati / tadyathA---dravyaliGge bhAvaliGge ca / ekenApi vinA vivakSitakalpocitasAmAcAryayogAt / lezyAdvAre-tejaHprabhRtikAsUttarAsu tisRSu vizuddhAsu lezyAsu parihAravizuddhikaM kalpaM pratipadyate, pUrvapratipannaH punaH sarvAsvapi kathaJci bhavati, tatrA'pItarAkhavizuddhalezyAsu nAtyantasaMkliSTAsu vartate, tathAbhUtAsu vartamAno na prabhUtaM kAlamavatiSThate, kintu stokam , yataH khavIryavazAt jhaTityeva tAbhyo vyAvartate / atha prathamata eva kasmAt pravartate ? ucyate--karmavazAt / uktaM ca lesAsu visuddhAsuM, paDivajjai tIsu na uNa sesAsu / punvapaDivannao puNa, hujjA savvAsu vi kahaMci // nacaMtasaMkiliTTAsu thovakAlaM ca haMdi iyaresu / cittA kammANa gaI, tahA vi viriyaM phalaM deha / / (paJcava0 gA0 1503-4) 1 vedaH pravRttikAle strIvarjastu bhavati ekataraH / pUrvapratipannakaH punarbhavet savedo'vedo vA // 2 sthitakalpa eva niyamAt / 3 sthito'sthitazca kalpaH AcelakyAdikeSu sthAneSu / sarveSu sthitAH prathamaH caturSa sthitAH SaTsvasthitA dvitIyaH // 4 AcelakyaudezikazayyAtararAjapiNDakRtikarmANi / pratajyeSThapratikramaNAni maaspryssnnaaklpau|| 5 zayAtarapiNDe caturyAme ca puruSajyechaye ca / kRtikarmaNazca karaNe calAro'vasthitAH klyaaH|| 6 paJcAzake pravacanasAroddhAre ca-'Thiikappo majjhimANaM tu' ityevaM pAThaH // 7 lezyAsu vizuddhA pratipadyate tisaSu na punaH zeSAm / pUrvapratipakSakaH punarbhavet sarvAkhapi kazcit // nAtyantasaMkliSTAsu stokakAlaM pahandi itarAsu / citrA karmaNAM gatiH tathApi vIrya phalaM dadAti // 8 iyarAma gha0 pazcavastukeca :
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 135 12) SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / bhyAnadvAre-~-dharmadhyAnena pravartamAnena parihAravizuddhikaM kazpaM pratipayate / pUrvapratipannaH punarAtaraudrayorapi bhavati kevalaM prAyeNa niranubandhaH / uktaM ca-- jhANammi vi dhammeNaM, paDivajai so pavaDDamANeNaM / iyaresu vi jhANesuM, puvvapavano na pddisiddho|| aivaM ca kusalajoge, uddAme tivvakammapariNAmA / rudaddesu vi bhAvo, imassa pAyaM niraNubaMdho / / (paJcava0 gA0 1505-6) gaNadvAre-jaghanyatAyo gaNAH pratipadyante, utkarSataH zatasamapAH / pUrvapratipannA jaghanyata utkarSato vA zatazaH / puruSagaNanayA jaghanyataH pratipadyamAnAH saptaviMzatiH, utkarSataH sahasram / pUrvapratipannAH punarjaghanyataH zatazaH, utkarSataH sahasrazaH / Aha ca--- gaNao tinneva gaNA, jahanna paDivatti sayasa ukkosA / ukkosajahanneNaM, sayasu cciya punvapaDivannA / / sattAvIsa jahannA, sahassamukkosao ya pddivttii| sayaso sahassaso vA, paDivanna jahanna ukkosA // (paJcava0 gA0 1534-35) annaca yadA pUrvapratipannaH kalpamadhyAd eko nirgacchati anyaH pravizati tadonaprakSepe pratipattI kadAcid eko'pi bhavati pRthaktvaM vA / uktaM ca --- paMDivajjamANa bhaiyA, ikko vi ya huja UNapakkheve / puvapaDivannayA vi ya, bhaiyA eko puhattaM vA // (paJcava0 gA0 1536) abhigrahadvAre--abhigrahAzcaturvidhAH / tadyathA---dravyAbhigrahAH kSetrAbhigrahAH kAlAbhigrahA bhAvAbhigrahAzca vicitrA bhavanti / tatra parihAravizuddhikasya ime'bhigrahA na bhavanti, yasmAd etasya kalpa eva yathodisakaso'bhigraho vartate / uktaM ca davAIya abhiggaha, vicittarUvA na huMti puNa keI / eyarsa jAvakappo, kappu ciya'bhiggaho jeNa // aiyammi goyarAI, niyayA niyameNa niravavAyA ya / tappAlaNaM ciya paraM, eyassa visuddhiThANaM tu // ( paJcava0 gA0 1509-10) __ pravrajyAdvAre-nAsAvanyaM pravrAjayati kalpasthitireSeti kRtvA / uktaM ca 1 dhyAne'pi dharmeNa ( dhyAnena ) pratipadyate'sau pravardhamAnena / itareSvapi bhyAneSu pUrvaprapanno na prtissiddhH|| evaM ca kuzalayoge uddAme tIvrakarmapariNAmAt / raudrAtayorapi bhAvo'sya prAyo niranubandhaH // 2 evaM aku. ka0kha0 g0p0a0|| 3 gaNatanaya eva gaNA jaghanyA pratipattiH zataza utkRSTA / utkRSTajaghanyAbhyAM zataza evaM pUrvapratipamAH // saptaviMzatirjaghanyA sahasrANyutkRSTatazca pratipattiH / zatazaH sahasrazobA pratipamA jaghanyA utkRTA // 4 pratipadyamAnA bhaktA eko'pi ca bhaved UnaprakSepe / pUrvapratipanakA api ca bhakA ekaH pRthaktvaM vaa|| 5 dravyAdikA abhigrahA vicitrarUpA na bhavanti punaH ke'pi / etasya yAvatkalpaM kalpa evAbhipraho yena // 600vAIA'bhi iti paJcavastuke // 7degti ittiriaa| iti passstke| 8sa Avakahio kappo cideg iti pshcvstuke|| 9etasmin gocarAdayo niyatA niyamena nirapavAdAzca / tatpAlanameva parabhetasya vizuddhisthAnaM tu||
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 devendrasUriviracitakhopanaTIkopetaH [gAthA . pavAei na eso, annaM kappaTTii ti kAUNaM / ( paJcava0 gA0..1511) upadezaM punaryathAzakti prayacchati / muNDApanadvAre'pi nAsAvanyaM muNDApayati / atha pravrajyAmantaraM niyamato muNDanamiti pravrajyAgrahaNenaiva tad gRhItamiti kimartha pRthag dvAram ? tadayuktam , pravajyAnantaraM niyamato muNDanasyA'sambhavAt , ayogyasya kathaJcidattAyAmapi pravrajyAyAM punarayogyatAparijJAne muNDanAyogAd , ataH pRthagidaM dvAramiti / prAyazcittavidhidvAre----manasA'pi sUkSmamapyaticAramApannasya niyamatazcaturgurukaM prAyazcittamasya, yata eSa kalpa ekAgratApradhAnastatastadane gurutaro doSa iti / kAraNadvAre--kAraNaM nAmA''lambanam , tatpunaH suparizuddhaM jJAnAdikam , tacAsya na vidyate yena tadAzrityA'pavAdapadasevitA syAt , eSa hi sarvatra nirapekSaH kliSTakarmakSayanimittaM prArabdhameva khaM kalpaM yathoktavidhinA samApayan mahAtmA vartate / uktaM ca koraNamAlaMbaNamo, taM puNa nANAiyaM suparisuddhaM / eyamsa taM na vijai, uciyaM tavasauhaNopAyaM / / saMvattha niravayakkho, ADhaviyaM saM daDhaM samANato / vaTTai esa mahappA, kiliTTakammakkhayanimittaM // (paJcava0 gA0 1517-18) niSpratikarmatAdvAre-eSa mahAtmA niSpatikarmazarIro'kSimalAdikamapi kadAcid nApanayati, na ca prANAntike'pi vyasane samApatite dvitIyapadaM sevate / uktaM ca nippaMDikammasarIro, acchimalAI vi nAvaNei syaa| pANaMtie vi ya mahAvasaNammi na vaTTae bIe // appabahuttAloyaNavisayAIo u hoi esa ti / ahavA suhabhAvAo, bahugaM peyaM ciya imassa // (paJcava0 gA0 1519-20) bhikSAdvAre-bhikSA vihArakramazcA'sya tRtIyasyAM paurupyAM bhavati, zeSAsu ca pauruSISu kAyotsargaH, nidrA'pi cA'smA'lpA draSTavyA / yadi punaH kathamapi javAbalamasya parikSINaM bhavati tathA'pyeko'viharannapi mahAbhAgo na dvitIyapadamApadyate, kintu taMtreva yathAkalpamAtmIyayogAn vidadhAti / uktaM ca--- taiyAe porisIeN, bhikkhAkAlo vihArakAlo u / sesAsu ya umsaggo, pAya appA ya niddau vi // (paJcava0 gA0 1521) pravAjayati neSo'nyaM kalpasthitiriti kRtvA // 2 kAraNamAlambanaM tat punaH jJAnAdikaM suparizuddham / etasya tana vidyate ucitaM tapaHsAdhanopAyaH // 3 paJcavastuke tu-sAhaNA pAyaM- sAdhanAtprAyaH // 4 sarvatra nirapekSa AhataM khaM dRDhaM samApayan / vartate eSa mahAtmA kliSTakarmakSayanimittam // 5degravavakkhoka0 gha0 10 // 6 degDhaviyaM ceva saM skh0| paJcavastuke tu-ADhattaM ciya dadeg // 7 niSpratikarmazarIro'kSimalAdyapi nApanayati sadA / prANAntike'pi ca mahAvyasane na vartate dvitIye // 8 paJcavastuke tu-tahA vadeg // 9 alpabahukhAlocanaviSayAtItastu bhavatyeSa iti / athavA zubhabhAvAd bahukamapyetadevAsya // 10 tRtIyasyAM pauruSyAM bhikSAkAlo vihArakAlastu / zeSAsu ca utsargaH prAyo'lpA ca nidrA'pi // 11 nida ti|| iti pnycvstuke||
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12] ghaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 137 aMghAvalammi khINe, aviharamANo vi navari nAvaje / tattheva ahAkappaM, kuNai u joga mahAbhAgo // (paJcava0 gA0 1522) ete ca parihAravizuddhikA dvividhAH, tadyathA--itvarA yAvatkathikAzca / tatra ye kalpasamAptyanantarameva kalpaM gacchaM vA samupayAsyanti ta itvarAH, ye punaH kalpasamAtyanantaramanyavadhAnena jinakalpaM pratipatsyante te yAvatkathikAH / uktaM ca ittariya therakappe, jiNakappe Avakahiya tti // (paJcava0 gA0 1524) atra sthavirakalpagrahaNamupalakSaNaM khakalpe veti draSTavyam / tatretvarANAM kalpaprabhAvAd devamanuSyatiryagyonikakRtA upasargAH sadyoghAtina AtaGkA atIvAviSayAzca vedanA na prAduHSanti, yAvatkathikAno sambhaveyurapi / te hi jinakalpaM pratipatsyamAnA jinakalpabhAvamanuvidadhati, jinakaripakAnAM copasargAdayaH sambhavantIti / uktaM ca-- ittariyANuvasamgA AyaMkA veyaNA ya na havanti / AvakahiyANa bhaiyA, (paJcava0 gA0 1526) iti / sathA "suhuma" tti 'sUkSmasamparAyaM' samparaiti-paryaTati saMsAramaneneti samparAyaH-krodhAdi. kaSAyaH, sUkSmo lobhAMzamAtrAvazeSatayA samparAyo yatra tat sUkSmasamparAyam / idamapi saMklizyamAnakavizuddhyamAnakamedaM dvidhA / tatra zreNiyacyavamAnasya saMklizyamAnakam , zreNimArohato vizudhyamAnakamiti / "ahakhAya" tti athazabdo'tra yAthAtathye, AGa abhividhau, AsamantAd yAthAtathyena khyAtamathAkhyAtam , kaSAyodayAbhAvato niraticAratvAt pAramArthikarUpeNa khyAtamathAkhyAtam / yadvA yathA sarvasmin jIvaloke khyAtaM-prasiddham akaSAyaM bhavati cAritramiti yattad yathAkhyAtam / "desajaya" tti deze-saGkalpaniraparAdhaprasavadhaviSaye yataM yamanaM saMyamo yasya sa dezayataH-samyagdarzanayuta ekANuvratAdidhArI, anumatimAtrazrAvaka ityarthaH / yadAha zrIzivazarmasUrivaraH karmaprakRtau--- eMgadhayAha caramo, aNumaimitta tti desajaI // (gA0 340 ) "ajaya" ti na vidyate yataM-virataM viratiryasya so'yataH sarvathA viratihInaH / tathA darzanazabdasya pratyeka sambandhAt cakSurdarzanAcakSurdarzanAvadhidarzanakevaladarzanarUpANi catvAri darzanAni / tatra cakSuSA darzanaM-vastusAmAnyAMzAtmakaM grahaNaM cakSurdarzanam 1, acakSuSA-cakSurvarjazeSendriyacatuhuyena manasA ca yad darzanaM-sAmAnyAMzAtmakaM grahaNaM tad acakSurdarzanam 2, avadhinA-rUpidravyamaryAdayA darzanaM-sAmAnyAMzagrahaNamavadhidarzanam 3, kevalena-saMpUrNavastutattvagrAhakabodhavizeSarUpeNa yad darzanaM-sAmAnyAMzagrahaNaM tat kevaladarzanam 4 iti / kiMrUpANyetAni darzanAni ? mata Aha-'anAkArANi' sAmAnyAkArayuktatve satyapi na vidyate viziSTavyakta AkAro yeSu tAnyanAkArANi / bhAvArthaH prAgevokta iti // 12 // 1 javAbale kSINe'viharanapi navaraM nApadyate / tatraiva yathAkalpaM karoti tu yogaM mhaabhaagH|| 2 itvarAH sthavirakalpe, jinakalpe yAvatkathikA iti // 3 itvarikANAmupasargA mAtA vedanAzca na bhavanti / yAvatkavikAnAM bhktaaH|| 4 ekatAvicaramaH anumatimAtra iti deshytiH|| 5degSTo vyakta Adeg 50 // ka.18
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH kiNhA nIlA kAU, teU pamhA va suka bhabbiyarA / arr aiguvasama miccha mIsa sAsANa sanniyare // 13 // iha SoDhA lezyA - kRSNalezyA nIlalezyA kApotalezyA tejolezyA padmalezyA 'caH' samuye vyavahitasambandhazca sa ca zuklalezyA ca ityatra yojyaH / 'bhavyaH' muktigamanArhaH 'itara: ' abhavyaH -- kadAcanApi siddhigamanAnarhaH / "veyaga" ci 'vedakaM' samyaktvapudgalavedanAt kSAyopaza kimityarthaH / tatrodIrNasya mithyAtvasya kSayeNa anudIrNasya copazamena viSkambhitodayasvarUpeNa yad nirvRttaM tat kSAyopazamikam / uktaM ca--- [gAthA micchattaM jamunnaM taM khINaM aNudiyaM ca uvasaMtaM / mIsIbhAvapariNayaM, veijjataM khaovasamaM // (vizeSA0 gA0 532 ) tathA " khaiga" tti kSayeNa - atyantocchedena trividhasyA'pi darzanamohanIyasya nirvRttaM kSAyikam / taca kSapaka zreNyAmevaM bhavati - peDhamakasAe samayaM khavei aMtomuhuttamiteNaM / tattu cciya micchataM, tao ya mIsaM tao sammaM // baddhAU paDivanno, paDhamakasAyakkhae jai marijjA / to micchatodayao, ciNijja bhujjo na khINammi || tammi mao jAi divaM, tappariNAmo ya sattae khINe / uvarayapariNAmo puNa, pacchA nANAmaigaIo || khINamidaMsaNatie, kiM hoi tao tidaMsaNAIo ? 1 ras sammaTTI, sammattakhae kao samma ? || nivvaliyamayaNakuddavarUvaM micchattameva sammattaM / ravINaM na u jo bhAvo, saddahaNAlakkhaNo tassa | so tassa viddhayaro, jAyada samma puggalakkhayao | diTTi va sahasuddhabhapaDalavigame maNUsamsa // jaha yuddhajalANugayaM, vaitthaM yuddhaM jalakkha sutaraM / sammattayuddhapuggalaparikkhae daMsaNaM pevaM || (vizeSA0 gA0 1315-21 1 midhyAtvaM yadudIrNaM tat kSINamanuditaM copazAntam / mizrabhAvapariNataM vedyamAnaM kSAyopazamikam 3 prathamakaSAyAn samakaM kSapayati antarmuhUrtamAtreNa / tata eva mithyAtvaM tatazca mizraM tataH samyaktvam // pratipakSaH prathamakaSAyakSaye yadi mriyeta / tato midhyAtvodayatazcinuyAd bhUyo na kSINe // tasmin mRta badAyuH yAti divaM tatpariNAmazca saptake kSINe / uparatapariNAmaH punaH pazcAnAnAmatigatikaH // kSINe darzanatrike kiM bhava, sakastridarzanAtItaH ? / bhaNyate samyagdRSTiH samyaktvakSaye kutaH samyaktvam // nirvalitamadanakozvarUpa farerana samyakm / kSINaM na tu yo bhAvaH zradvAnalakSaNastasya // sa tasya vizuddhataro jAyate samyakla pulakSayataH / dRSTiriva lakSNazuddhAbhrapaTalavigame manuSyasya // yathA zuddhajalAnugataM vastraM zuddhaM jalakSaye sutarAm // samyaparikSaye darzanamapyevam // 3 duI ka0 0 0 0 //
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtinAmA baturthaH karmagranthaH / tammi ya taiya cautthe, bhavammi sijhaMti khahayasammate / suranarayajugalisu gaI, imaM tu jiNakAliyanarANaM // paDivattIe avirayadesapamattApamattavirayANaM / anayaro paDivajjai, sukajjhANovagayacitto // (vizeSA0 gA0 1314) tathA udIrNasya mithyAtvasya kSaye sati anudIrNasva upazamaH-vipAkapradezavedanarUpasya dvivivasthApyudayasya viSkambhaNaM tena nivRttamaupazamikam , taJca dvidhA---granthimedasambhavamupazamazreNisambhavaM ca / tatra pranthimedasambhavamevam-iha gambhIrApArasaMsArasAgaramadhyamadhyAsIno janturmithyAtvapratyayamanantAn pudgalaparAvartAn anantaduHkhalakSANyanubhUya kathamapi tathAbhavyatvaparipAkavazato girisaridupalagholanAkalpenA'nAbhoganirvartitayathApravRttikaraNena "karaNaM pariNAmo'tra" iti vacanAdadhyavasAyavizeSarUpeNA''yurvarjAni jJAnAvaraNIyAdikarmANi sarvANyapi palyopamAsameyabhAganyUnaikasAgaropamakoTAkoTIsthitikAni karoti, atra cA'ntare jIvasya karmajanito dhanarAgadveSapariNAmarUpaH karkazaniviDaciraparUDhagupilavakramanthivad durbhedo'bhinnapUrvo pranthirbhavati / taduktam tIe vi thovamitte, khaviNa itthaMtarammi jIvamsa / havai hu abhinnapulvo, gaTTI evaM jiNA viti // (dharmasaM0 gA0 752 ) gaMThi ti sudubbheo, kakkhaDaghaNarUDhagUDhagaMThi vva / jIvamsa kammajaNio, ghnnraagddosprinnaamo|| (vizeSA0 gA0 1195) iti / imaM ca granthi yAvad abhavyA api yathApravRttikaraNena karma kSapayitvA'nantazaH samAgacchanti / uktaM cAvazyakaTIkAyAm abhavyasyApi kasyacid yathApravRttikaraNato granthimAsAdya arhadAdivibhUtidarzanataH prayojanAntarato vA pravartamAnasya zrutasAmAyikalAbho bhavati na zeSalAma iti // (patra 76) ____etadanantaraM kazcideva mahAtmA samAsannaparamanirvRtisukhaH samullasitapracuradurnivAravIryaprasaro nizitakuThAradhArayeva paramavizuddhyA yathoktakharUpamya granthe daM vidhAya mithyAtvasthiterantarmuhUrtamudayakSaNAduparyatikramyA'pUrvakaraNAnivRttikaraNalakSaNavizuddhijanitasAmo'ntarmuhartakAlapramANaM tatpradezavedyadalikAbhAvarUpamantarakaraNaM karoti / atra yathApravRttikaraNApUrvakaraNAnivRttikaraNAnAmayaM kramaH jo gaMThI tA paDhama, gaMThiM samaicchao bhave bIyaM / aniyaTTIkaraNaM puNa, sammattapurakkhaDe jIve / / (vizeSA0 gA0 1203 ) 1 tasmiMzca tRtIye caturthe bhave simyanti kSAyikasamyaktve / suranArakayugalikeSu gatiretattu jinakAlikanarAjAm // pratipattau aviratadezapramattApramattaviratAnAm / anyataraH pratipadyate zukladhyAnopagatacittaH // 2 tasyA api stokamAtre kSapite'trAntare jIvasya / bhavati hi abhinapUrvo pranthirevaM jinA bruvate // prandhiriti mudurbhadaH karkazaghanarUDhagUDhapranthiriva / jIvasya karmajanito dhanarAgadveSapariNAmaH // 3 yAvad prandhikhAvat prathamaM prandhi samatikAmato bhaved dvitIyam / anivRttikaraNaM punaH puraskRtasamyakle jIve //
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopeta: [ gAthA "gaThi samaicchao" ti granthi samatikrAmataH - bhindAnasyeti, "sammattapurakkhaDe" ti samyaktvaM puraskRtaM yena tasmin, Asannasamyaktve jIve'nivRttikaraNaM bhavatItyarthaH / etasmiMzvAntarakaraNe kRte sati tasya mithyAtvakarmaNaH sthitidvayaM bhavati / antarakaraNAdadhastanI prathamA sthitirantarmuhUrtapramANA, tasmAdevAntarakaraNAduparitanI zeSA dvitIyA sthitiH / sthApanA / tatra prathamasthitau vikivedanA sau mithyAdRSTireva / antarmuhUrtena punastasyAmapagatAyAmantarakaraNaprathamasamaya eva aupazamikasamyaktvamavAbhoti, mithyAtvadalikavedanAbhAvAt / yathA hi vanadAvAnalaHpUrvadagdhendhanamUSaraM vA dezamavApya vidhyAyati tathA mithyAtvavedanavanadAvo'pyantarakaraNamavApya vidhyAyati, tathA ca sati tasyopazamikasamyaktvalAbhaH / yadAhuH zrIpUjyapAdAH -- saradesaM daliyaM ca vijjhAi vaNadavo pappa / iya micchamsa aNudae, uvasamasammaM lahai jIvo // (vizeSA0 gA0 2734) iti / vyAvarNitaM granthibhedasambhavamau pazamikasamyaktvam / athopazamazreNisambhavamaupazamikasamyaktvaM tribhuvanajanaprathitapravacanopaniSadve dizrIjinabhadragaNikSamAzramaNapraNItagAthAbhireva bhAvyatejaivasAmagaseDhIe, paTTavao appamattavirao tti / javasANe so vA hoi pamatto avirao vA // anne bhAMti aviraya- desa-pamattA 'pamattavirayANaM / annayaro paDivajjai, daMsaNasamayammi u niyaTTI || ( vizeSA0 gA0 1285- 1286 ) saMjalAINa samo, jutto saMjoyaNAdao je u / te puvi ciya samiyA, naNu sammattAilAbhammi || (vizeSA0 gA0 1290 ) --- AcAryA: ausi khaovasamo siM, samoshuNA bhaNai ko viseso siM / navImi unne, sesovasame khaovasamo || so ceva naNUvasamo, uie khINammi sesae samie / suhumodayayA mIse, na tUvasamie viseso'yaM // dus ttakammaM, khaovasamiesa nANubhAgaM so / uvasaMtakasAo puNa, veNi na saMtakammaM pi // (vizeSA 0 gA0 1291-93) 1 UparadezaM dagdhaM ca vidhyAyati vanadavaH prApya / iti mithyAtvasyAnudaye aupazamikasamyaktvaM labhate jIvaH // 2 upazamakazreNyAH prasthApako'pramattavirata iti / paryavasAne sa vA bhavati pramatto'virato vA // anye bhaNantyaviratadezapramattApramattaviratAnAm / anyataraH pratipadyate darzanasamaye tu nirRttiH // saMjvalAdInAM zamo yuktaH saMyojanAdayo ye tu / te pUrvameva zamitAH nanu samyaktvAdilA || 3 bhASye samaNammi zamane // 4 AsIt kSayopazama eSAM zamo'dhunA bhaNyate ko vizeSo'nayoH / nanu kSINe udIrNe zeSopazame kSayopazamaH // sa etra nanUpazamaH udite kSINe zeSake zamite / sUkSmodayatA mithe na tvaupazamike vizeSo'yam // vedayati satkarma kSAyopazamikeSu nAnubhAgaM saH / upazAntakaSAyaH punarvedayati na satkarmApi // s,
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 133. SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 'saMjoyaNAiyANaM, naNUdao saMjayassa paDisiddho / saccamiha so'NubhAgaM, paDucca na paesakammaM tu // bhaNiyaM ca sue jIvo, veNDa na vA'NubhAgakammaM tu / jaM puNa paesakammaM, niyamA veeha taM savvaM // nAdiyaM nijjarae, nAsaMtamudei jaM tao'vassaM / savvaM paesakammaM, veevaM muccae savvo / kiha daMsaNAighAo, na hoi saMjoyaNAiveyaNao / maMdANubhAvAe, jahA'NubhAvammi vi kahiMci || nivannaM pi jahA, sayalacaunnANiNo tadAvaraNaM / tvc fault maMdayA, esakammaM tahA neyaM // (vizeSA0 gA0 1294 - 98 ) "miccha" tti midhyAtvam - adevadevabuddhyagurugurubuddhyatattvatattvabuddhilakSaNam / "mIsa" tti ihAnantarAbhihitavidhinA labdhenopazamikasamyaktvena granthisambhavena auSadhavizeSakarUpena madanakodravasthAnIyaM mithyAtvamohanIyaM karma vizodhayitvA tridhA karoti / tathAhi - zuddhamardhavizuddhamavizuddhaM ceti / sthApanA A / tatra trayANAM pujAnAM madhye yo'sAvardhavizuddhaH putraH sa mizra ucyate, samyagmithyAtvamityarthaH / etadudayAt kila prANI jinapraNItaM tattvaM na samyak zraddadhAti nApi nindati / uktaM ca bRhacchataka bRhacUrNI - hA nAlikeradI vAsissa aichuhiyamsa vi purisamsa ittha oyaNAie aNegahA vi Dhoie tassa AhAramsa uvariM na ruI na ya niMdA, jeNa kAraNeNaM so oyaNAio AhAro na kayAi diTTho nAva suo, evaM sammAmicchadiTTimsa vi jIvAipayatthANa uvariM na ruI na ya niMdA ityAdi / 1 tathA "sAsANa" tti sAsAdanaM tatra Ayam - aupazamikasamyaktvalakSaNaM sAdayati-apanayati AsAdanam-anantAnubandhikaSAyavedanam atra pRSodarAditvAd yazabdalopaH, "ramyAdibhyaH" (5-3-126) kartarya naTpratyayaH, sati yasmin paramAnandarUpAnantasukhado niHzreyasatarubIjabhUto granthibhedasambhavaupazamikasamyaktvalAbho jaghanyataH samayamAtreNa utkarSataH SaDtirAvalikAbhirapagacchatIti, tataH saha AsAdanena vartata iti sAsAdanam / yadvA sAsvAdanaM tatra samyaktvalakSaNarasAsvAdanena vartata iti sAsvAdanam, yathA hi muktakSIrAnnaviSayavyalIkacittapuruSastadvamanakAle kSIrAbharasamAsvAdayati tathA'trApi guNasthAne mithyAtvAbhimukhatayA samyaktvasyopari vyalIkacittasya 1 saMyojanAdikAnAM nanUdayaH saMyatasya pratiSiddhaH / satyamiha so'nubhAgaM pratItya na pradezakarma tu // bhaNitaM ca te jIvo vedayati na vA anubhAgakarma tu / yat punaH pradezakarma niyamAd vedayati tat sarvam // nAmuditaM nirjIryate nAsadudeti yatato'vazyam / sarvaM pradezakarma vedayitvA mucyate sarvaH // kathaM darzanAdidhAto na bhavati saMyojanAdivedanataH / mandAnubhAvatayA yathA anubhAve'pi kasmiMzcid // nityamudIrNamapi yathA sakaLavaturjJAninastadAvaraNam / nApi ghAtayati mandatvAt pradezakarma tathA jJeyam // 2 yathA nAlikeradvIpavA+ sinaH atikSudhitasyApi puruSasyAtrodanAdike anekadhA'pi Dhaukite tasyAhArasyopari na rucirna ca nindA, yena kAraNena sa odanAdika AhAro na kadAcid dRSTo nApi zrutaH, evaM samyagmithyAdRzo'pi jIvAdipadArthAnAmupari na rucirna ca nindA //
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 143 devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA puruSasya samyaktvamudvamatastadrasAsvAdo bhavatIti idaM sAkhAdanamucyata iti / tathA " sanni" ci viziSTasmaraNAdirUpamanovijJAnabhAkU saMjJI, itaro'saMjJI sarvo'pyekendriyAdiH // 13 // AhAreyara bhaiyA, suranarayavibhaMgamahasuohiduge / sammattatige pamhAsukAsanIsu sannidugaM // 14 // ojolomaprakSepAhArANAmanyatamamAhAramAhArayatItyAhArakaH / ' itara : ' anAhArako vigrahagatyAdigataH / "bheya" tti caturdazamaulamArgaNAsthAnAnAmime'vAntarAzcaturAdisaGkhyA bhedA bhavantIti zeSaH, sarve'pi dviSaSTibhedAH / tathAhi --- gatizcaturdhA, indriyaM paJcadhA, kAyaH SoDhA, yogastridhA, vedastridhA, kaSAyazcaturdhA, jJAnapaJcakam ajJAnatrikamiti jJAnamArgaNAsthAnamaSTadhA, saMyamapaJcakaM dezasaMyamAsaMyamasahitaM saptadhA, darzanaM caturdhA, lezyA SoDhA, bhavyo'bhavyazceti bhavyamArgaNAsthAnaM dvidhA, samyaktvatrayamithyAtvamizrasAsAdanabhedAt samyaktvamArgaNAsthAnaM SoDhA, saMjJimArgaNAsthAnaM sapratipakSaM dvedhA, AhArakamArgaNAsthAnaM sapratipakSaM dvedhA / sarve'pyeta ekatra mIlyante tata uttarabhedA dvASaSTiriti / atra gAthA - 1 ca paNa chattiya tiya cau, aDa saga cau chan du chaga do dunni / gaiyA maggaNANaM, iya uttarabheya bAsaTTI || ityevamuktA gatyAdimArgaNAsthAnAnAmavAntarabhedAH / sAmpratameteSveva jIvasthAnAni cintayannAha - "suranarayavibhaMga " ityAdi / suragatau narakagatau ca 'saMjJidvikaM paryAptAparyAptalakSaNaM bhavati / aparyApta karaNAparyApto gRhyate, na labdhyaparyAptaH, tasya devanarakagatyorutpAdAbhAvAt / tathA 'vibhaGge' vibhaGgajJAne 'mato' matijJAne 'zrute' zrutajJAne "ohidugi" tti avadhidvike- avadhijJAnAvadhidarzanalakSaNe 'samyaktvatrike' kSAyopazamikakSAyika pazamikalakSaNe padmalezyAyAM zuklalezyAyAM saMjJini ca saMjJidvikamaparyAptaparyAptalakSaNaM bhavati, na zeSANi jIvasthAnAnAni teSu mithyAtvAdikAraNato matijJAnAdInAmasambhavAt / ata eva ca hetorihAparyAptakaH karaNAparyAptako gRhyate, na labdhyaparyAptaH, tasya mithyAdRSTitvAd azubhalezyAkatvAd asaMjJikatvAcceti / Aha-- kSAyikakSAyopazamikopazamikeSu kathaM saMjJI aparyAptako labhyate ! ucyate--iha yaH kazcit pUrvabaddhAyukaH kSapakazreNimArabhyAnantAnubandhyA disaptakakSayaM kRtvA kSAyikasamyaktvamutpAdya yadA gaticatuSTayasyAnyatarasyAM gatAvutpadyate tadA so'paryAptaH kSAyikasamyaktve prApyate, kSAyopazamikasamyaktvayuktazca devAdibhavebhyo'nantaramihotpadyamAnastIrtha karAdiraparyAptakaH supratIta eva / aupazamikaM samyaktvaM punaraparyAptAvasthAyAmanuttarasurasya draSTavyam / ihaupazamikasamyaktvamaparyAptasya kecid necchanti, tathA ca te prAhuH na tAvadasyAmevAparyAptAvasthAyAmidaM samyaktvamupajAyate, tadAnIM tasya tathAvidhavizuddhyabhAvAt; athaitattadAnIM motyAdi, . yattu pArabhavikaM tad bhavatu, kena vinivAryata iti manyethAstadapi na yuktiyuktamutpazyAmaH, yato yo mithyAdRSTistatprathamatayA samyaktvamaupazamikamavApnoti sa tAvattadbhAvamApannaH san kAlaM na karotyeva / yaduktamAgame 1 calAraH pazca pad trayastrayazcatvAro'STa sapta catvAraH SaT dvau SaD dvau dvau / gatyAdimArgaNAnAmityuttaramedA dvASaSTiH //
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14-15] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / aNabaMdhodayamAugabaMdha kAlaM ca sAsaNo kuNaI / uksamasammadiTTI, cauNhamikaM pi no kuNaI // upazamazreNema'tvA'nuttarasureNUtpannasyA'paryAptakasyaitallabhyate iti ceda nanvetadapi na bahu manyAmahe, tasya prathamasamaya eva samyaktvapugalodayAt kSAyopazamikaM samyaktvaM bhavati na tvaupazamikam / uktaM ca zatakavRhacUrNI jo uvasamasammadiTThI uvasamaseDhIe kAlaM karei so paDhamasamae ceva sammatapuMja udayAvaliyAe choraNa sammattapuggale veei, teNa na uvasamasammadiTTI apajjattago lagabhai ityAdi / tasmAt paryAptasaMjJilakSaNamekameva jIvasthAnakamatra prApyata iti sthitam / apare punarAhuH---bhavatyevAparyAptAvasthAyAmapyaupazamikaM samyaktvam , saptaticUAdiSu tathAmidhAnAt / saptaticUrNI hi guNasthAnakeSu nAmakarmaNo bandhodayAdimArgaNAvasare'viratasamyagdRSTerudayasthAnacintAyAM paJcaviMzatyudayaH saptaviMzatyudayazca devanArakAnadhikRtyoktaH, tatra nArakAH kSAyikavedakasamyagdRSTayaH, devAstu trividhasamyagdRSTayo'pi / tathA ca tadvanthaH paiNavIsasattAvIsodayA devaneraie paDDuca, neraigo rkhayagaveyagasammadiTTI devo tivihasammadiTTI vi // paJcaviMzatyudayazca zarIraparyApti nirvartayataH / tathAhi-nirmANasthirAsthirAgurulaghuzubhAzubhataijasakArmaNavarNagandharasamparzacatuSkadevagatidevAnupUrvIpaJcendriyajAtitrasabAdaraparyAptakaM subhagadurbhagayorekataram AdeyAnAdeyayorekataraM yazaHkIrtyayazaHkIorekataramityekaviMzatiH, tataH zarIraparyAptyA paryAptasye vaikriyadvikopaghAtapratyekasamacaturasralakSaNaprakRtipaJcakakSepe devAnupUrvyapanayane ca paJcaviMzatirbhavati / tataH zarIraparyAptyA paryAptasya zeSaparyAptibhiH punaraparyAptasya parAghAtaprazastabihAyogatikSepe saptaviMzatirbhavati / tato'paryAptAvasthAyAmapIha devasyaupazamikaM samyaktvamuktam / tathA pAsAhe'pi mArgaNAsthAnakeSu jIvasthAnakacintAyAmaupazamikasamyaktve "u~vasamasammammi do sAnI" ityanena pranthena saMjJidvikamuktam / tataH saptaticUrNyabhiprAyeNa paJcasanahAbhiprAyeNa bAmAmirapi aupazamikasamyaktve saMjJidvikamuktam, tattvaM tu kevalino viziSTabahuzrutA vA vidantIti // 14 // tamasaniapajjajuyaM, nare sapAyaraapaja teuue| thAvara igidi paDhamA, cau bAra asanni dudu vigale // 15 // 'tat' pUrvoktaM saMjJidvikamaparyApsAsaMjJiyutaM 'nare' nareSu labhyate, jAtAvekavacanam / ayamarthaH anantAnubandhibandhodayaM Ayurbandha kAlaM ca sAsAdanaH karoti / aupazamikasamyagdRSTizcaturNAmekamapi na karoti // 2 ma upazamasamyagdRSTirupazamazreNI kAlaM karoti sa prathamasamaya eva samyaktvapujaM udayAvalikAyA vimma samyaklapudgalAn vedayati tena nopazamasamyagdRSTiraparyAptako labhyate // 3 pazcaviMzatisaptaviMzatyudayo devaneravikAn pratItya, nairayikaH kSAyikavedakasamyagdRSTidevastrividhasamyagdRSTirapi // 4 khaDga ka0kha0 0.0 // 5 ita UI-"zeSaparyAptibhiraparyAptasya" ityeSa pATho jainadharmaprasArakasaMsaprakAbite pustake'dhiko dRzyate, paramasmatpArzvavartiSu paJcasvapi pustakAdazeSu nAsti ato mUle bhArata iti / / samasamyaktve dvau saMzinau / /
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA iha dvaye manuSyAH, garbhavyutkrAntikAH sammUcchimAzca / tatra ye garbhavyutkrAntikAsteSu yathoktaM saMjJidvikaM labhyate / ye tu vAntapittAdiSu sammUrcchanti te'ntarmuhUrtAyuSo'sajJino labdhyaparyAptakAzca draSTavyAH / yadAhuH zrImadAryazyAmapAdAH prajJApanAyAm___kahi NaM bhaMte ! sammucchimamaNussA sammucchaMti ? goyamA ! aMto maNussakhettassa paNayAlIsAe joyaNasayasahassesu aDDAijjesu dIvasamuddesu pannarasasu kammabhUmIsu tIsAe akammabhUmIsu chappannAe aMtaradIvesu gabbhavakaMtiyamaNussANaM ceva uccAresu vA pAsavaNesu vA khelesu vA siMghANesu vA baMtesu vA pittesu vA pUesu vA soNiesu vA sukkesu vA sukkapuggalaparisADesu vA vigayajIvakalevaresu vA thIpurisasaMjogesu vA nagaraniddhamaNesu vA sadhesu ceva asuiTThANesu ittha NaM sammucchimamaNussA sammucchaMti aMgulassa asaMkhejabhAgamittAe ogAhaNAe / asannI micchaddiTThI annANI savvAhiM pajattIhiM apajjattA aMtamuhuttAuyA ceva kAlaM karati tti / ( patra 50-1) ___ tAn sammUchimamanuSyAnAzritya tRtIyamapyasaMzyaparyAptalakSaNaM jIvasthAnaM prApyata iti / "sabAyaraapaja teUe" ti tadevetyanuvartate, tadeva pUrvoktaM saMjidvikaM saha bAdarAparyAptena vartata iti sabAdarAparyAptaM tejolezyAyAM labhyate / etaduktaM bhavati-tejolezyAyAM trINi jIvasthAnAni bhavanti saMzyaparyAptaH saMjJiparyAptaH bAdaraikendriyAparyAptazca / bAdaro'paryAptaH kathamavApyate ! iti ced ucyate-iha bhavanapativyantarajyotipkasaudharmezAnadevAH pRthivIjalavanaspatiSu madhye utpadhante / yadAha duHSamAndhakAranimamajinapravacanapradIpo bhagavAn jinabhadragaNikSamAzramaNaH puMDhavIAuvaNamsai, ganbhe pajjattasaMkhajIvIsu / saggacuyANaM vAso, sesA paDisehiyA ThANA // (50 saM0 patra 77-1) te ca tejolezyAvantaH, yadabhANi kiNhA nIlA kAU, teUlesA ya bhavaNavaMtariyA / joisasohammIsANi teulesA muNeyavvA // ( 0 saM0 patra 81-1) yallezyazca mriyate tallezya eva agre'pi samutpadyate, "jaillese marai talese uvavajjai" iti vacanAt / ato bAdarAparyAptAvasthAyAM kiyatkAlaM tejolezyA'vApyata iti siddhaM jIvasthAnakatrayaM tejolezyAyAmiti / kAyadvAre sthAvareSu pRthivyaptejovAyuvanaspatilakSaNeSu, indriyadvAre ekendriye ca prathamAni catvAri jIvasthAnAni sUkSmaikendriyAparyAptasUkSmaikendriyaparyAptabAdaraikendriyAparyAptavAda 1 ka bhadanta ! sammUcchimamanuSyAH sammUchanti? gautama ! antarmanuSyakSetrasya pazcacalAriMzati yojanazatasahasraSu ardhatRtIyayodvIpasamudrayoH paJcadazasu karmabhUmiSu triMzatyakarmabhUmipu SadapazcAzatyantIpeSu garbhabhyutkrAntikamanuSyANAmeva uccAreSu vA prazravaNeSu vA zleSmasu vA siMghAneSu vA vAnteSu vA pitteSu vA pUteSu vA zoNiteSu vA zukreSu vA zukapudralaparizATeSu vA vigatajIvakalevareSu vA strIpuruSasaMyogeSu vA nagaranirdhamaneSu vA sarveSvevAzucisthAneSu atra sammUchimamanuSyAH sammUrcchanti anggulsyaasyeybhaagmaatryaa'vgaahnaayaa| asaMjino mithyAdRSThayo'jJAninaH sarvAbhiH paryAptimiraparyAptakAH antarmuhUrtAyuSkA eva kAle kurvanti // 2 pRthivyanvanaspatiSu garbhajeSu paryAptasaGgyAtajIviSu / svargacyutAnAM vAsaH zeSANi pratiSiddhAni sthAnAni // 3 kRSNanIlakApotatejolezyAzca bhavananyantarAH / jyotiSkasaudharmezAneSu tejolezyA jJAtavyA // 4 gralezyo miyate tasezya utpadyate //
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15-17] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 145 rai kendriyaparyAptalakSaNAni bhavanti / 'asaMjJini' saMjJivyatirikte kolikarnalikanyAyena prathamazabdasya sambandhAt 'prathamAni' AdimAni dvAdaza jIvasthAnAni paryAptAparyAptasUkSmabAdaraikendriyadvitricaturasaMjJipaJcendriyalakSaNAni bhavanti, sarveSAmapi viziSTamanovikalatayA saMjJipratipakSatvAvizeSAt, saMjJipratipakSasya cA'saMjJitvena vyavahArAt / "du du vigala" tti 'vikaleSu' dvIndriyatrIndriyacaturindriyeSu dve dve jIvasthAnake bhavataH / tatra dvIndriyeSu dvIndriyosparyAptaH paryApta iti dve, trIndriyeSu trIndriyosparyAptaH paryApta iti dve, caturindriyeSu caturindriyo'paryAptaH paryApta iti dve // 15 // dasa carama tase ajayAhAraga tiri taNu kasAya du anANe / paDhamatilesA bhaviyara, acakkhu napu micchi savve vi / / 16 / / 'se' sakAye 'caramANi' antimAni paryAptAparyAptadvitricaturasaMjJisaMjJipaJcendriyalakSaNAni daza jIvasthAnAni bhavanti, dvIndriyAdInAmeva trasatvAt / 'ayate' avirate sarvANyapi jIvasthAnAni bhavanti / tathA AhArake "tiri" ti tiryaggatau ' tanuyoge' kAyayoge kaSAyacatuSTaye 'dvayorajJAnayoH' matyajJAnazrutAjJAnarUpayoH 'prathamatrilezyAsu' kRSNalezyAnIlalezyAkApotalezyAlakSaNAsu bhavye 'itarasmin' abhavye "acakkhu" tti acakSurdarzane "napu" tti napuMsakavede "miccha" ci mithyAtve 'sarvANyapi ' caturdazApi jIvasthAnakAni bhavanti, sarvajIvasthAnakavyApakatvAd ayatAdInAmiti // 16 // pajasannI kevaladuga, saMjaya maNanANa desa maNa mIse / paNa carama pajja vayaNe, tiya cha va pajjiyara cakkhummi // 17 // "pajasanni" tti paryAptasaMjJilakSaNamekameva jIvasthAnaM bhavati / ka ? ityAha 'kevaladvike' kevalajJAnakevaladarzanalakSaNe 'saMyateSu' sAmAyikacchedopasthApana parihAravizuddhikasUkSmasamparAyayathAkhyAtarUpapaJcaprakArasaMyamavatsu "maNanANa" tti manaH paryAyajJAne "desa" tti dezayate - dezavirate zrAvaka ityarthaH, "maNa" ti manoyoge "mIsa" tti mizra - samyagmithyAdRSTau / tatra kevaladvike saMyateSu manaH paryAyajJAne dezavirate ca saMjJiparyAptalakSaNaM jIvasthAnakaM vinA nAnyad jIvasthAnakaM sambhavati, tatra sarvaviratidezaviratyorabhAvAt / manoyoge'pyetadantareNA'nyad jIvasthAnakaM na ghaTate, tatra manaH sadbhAvAyogAt / mizre punaH paryAptasaMjJivyatirekeNa zeSaM jIvasthAnakaM tathAvidhapariNAmAbhAvAdeva na sambhavatIti / tathA paJca jIvasthAnAni 'caramANi' antimAni 'paryAptAni' paryAptadvIndriyaparyAptatrIndriyaparyAptacaturindriyaparyAptAsaMjJipaJcendriyaparyAptasaMjJipaJcendriyalakSaNAni "vayaNa" ti vacanayoge - vAgyoge bhavanti na zeSANi teSu vAgyogAsambhavAt / "tiya cha va pajjiyara cakkhummi" tti cakSurdarzane trINi jIvasthAnAni paryAptacaturindriyaparyAptAsaMjJipaJcendriyaparyAptasaMjJipaJcendriyarUpANi nAnyAni teSu cakSuSa evAbhAvAt / atraiva matAntareNa vikalpamAha -- SaD vA jIvasthAnAni cakSurdarzane bhavanti / katham ? ityAha -- "pajjiyara " ci pUrvapradarzitaparyAptatrikaM setaramaparyAptatrikasahitaM SaD bhavanti / idamuktaM bhavati - aparyAptaparyAptacaturindriyAsaMjJipazcendriyasaMjJipaJcendriyarUpANi SaD jIvasthAnAni cakSurdarzane bhavanti, caturindriyAdInAmindriyaparyAyA 1 'laka' ka0 kha0 ga0 OM0 // 2 'pyenamantare' ka0 gha0 Ga0 // ka0 19
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAyA paryAptAnAM zeSaparyAptyapekSayA aparyAptAnAmapi AcAryAntaraizcakSurdarzanAbhyupagamAt / yaduktaM paJcasaGghahamUlaTIkAyAmkaraNAparyApteSu caturindriyAdiSu indriyaparyAptau satyAM cakSurdarzanaM bhavati / (patra-5-1) iti // 17 // thInarapaNidi caramA, cau aNahAre du sanni cha apjjaa| te suhamaapaja viNA, sAsaNi itto guNe vucchaM // 18 // strIvede naravede paJcendriye ca 'caramANi' antimAni paryAptAparyAptAsaMjJisaMjJipaJcendriyalakSaNAni catvAri jIvasthAnAni bhavanti / yadyapi ca siddhAnte asaMjJI paryApto'paryApto vA sarvathA napuMsaka evoktaH / tathA coktaM zrIbhagavatyAma te 'NaM bhaMte ! asannipaMceMdiyatirikvajoNiyA ki itthiveyagA purisaveyagA napuMsagaveyagA ? goyamA ! no itthiveyagA no purisaveyagA napuMsagaveyagA (za024 u0 1 patra 806) iti / tathApIha strIpuMsaliGgAkAramAtramaGgIkRtya strIvede naravede cAsaMjJI nirdiSTa ityadopaH / uktaM ca paJcasaGghahamalaTIkAyAm-- yadyapi cAsaMjJiparyAptAparyAptI napuMsakoM tathApi strIpuMsaliGgAkAramAtramaGgIkRtya strIpuMmAvuktI (patra 10) iti / aparyAptakazceha karaNAparyAptako gRhyate na labdhyaparyAptakaH, lavdhyaparyAptakasya sarvasya napuMsakatvAt / anAhArake "du sanni cha apajja" ti dvividhaH saMjJI paryApmAparyAptalakSaNaH SaD aparyAptAzcetyaSTau jIvasthAnAni bhavanti / ayamarthaH- aparyAptasUkSmavAdaraikendriyadvitricaturasaMjisaMjJipaJcendriyalakSaNAni sapta jIvasthAnAni anAhArake vigrahagatAvekaM dvau trIn vA samayAn yAvad AhArAsambhavAt sambhavanti, viggehagaimAvannA, kevaliNo samuhayA ajogI ya / siddhA ya aNAhArA, sesA AhAragA jIvA // (zrAvakapra0 gA068) iti vacanAt ; saMjJiparyAptalakSaNaM jIvasthAnam anAhAraka kevalisamundvAtAvasthAyAM tRtIyacaturthapaJcamasamayeSu labhyate / uktaM ca kArmaNazarIrayogI, tRtIyake paJcame caturthe ca / samayatraye ca tasmin , bhavatyanAhArako niyamAt // (praza0 kA0 277) "te suhumaapajja viNA sAsaNi" ti sAsvAdane samyaktve tAnyeva pUrvoktAni SaD aparyAptaparyAptasaMjJidvikalakSaNAnyaSTau jIvasthAnAni sUkSmAparyAptaM vinA sapta bhavanti / etaduktaM bhavatiaparyAptabATairekendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyAsaMjJipaJcendriyasaMjJipazcendriyaparyAptasaMjJipaJcendriyalakSaNAni sapta jIvasthAnakAni sAsvAdanarAgyaktve bhavantIti; yattu sUkSmaikendriyAparyAptalakSaNaM jIva 1 te bhadanta ! asaMjJipaJcendriyatiryagyonikAH kiM strIvaMdakAH puruSavedakAH napuMsakavedakAH? gautama ! na strIvedakA na puruSavedakA napuMsakavedakA iti // 2 vigrahagatimApanAH kevalinaH samuddhatA ayoginazca / siddhAzcAnAhArAH zeSA AhArakA jIvAH / /
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18-20] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 147 sthAnaM tat sAkhAdanasamyaktve na ghaTAmiyati, sAsvAdanasamyaktvasya manAk zubhapariNAmarUpatvAt , mahAsaMkliSTapariNAmasya ca sUkSmaikendriyamadhye utpAdAbhidhAnAt / sUtre ca sarvatra liGgavyatyayaH prAkRtatvAt , mAkRte hi liGga vyabhicAryapi / yadAha pANiviH svaprAkRtalakSaNe "liGgaM vyabhicAryapi" iti / uktAni mArgaNAsthAnakeSu jIvasthAnakAni / ita Urdhvametepveva mArgaNAsthAnakeSu "guNi" ti guNasthAnakAni 'vakSye' pratipAdayiSya iti // 18 // atha yathApratijJAtameva nirvAhayannAha paNa tiri cau suranarae, nara sanni paNiMdi bhavva tasi savve / iga vigala bhU daga vaNe, dudu egaM gaitasa abhavve // 19 // paJca guNasthAnakAni mithyAdRSTisAsvAdanamizrAviratasamyagdRSTidezaviratilakSaNAni "tiri" tti tiryagatau bhavanti / catuHzabdasya pratyekaM yogAt 'sure' suragatau catvAri prathamaguNasthAnakAni 'narake' narakagatau ca prathamAni catvAri guNasthAnAni bhavanti na dezaviratAdIni, teSu bhavasvabhAvato dezato'pi viraterabhAvAditi / 'nare' naragatau 'saMjJini' viziSTamanovijJAnabhAji paJcendriye bhavye 'trase' trasakAye ca 'sarvANyapi' caturdazApi guNasthAnakAni bhavanti, eteSu mithyAdRSTyAdInAmayogikevalyavasAnAnAM sarvabhAvAnAmapi sambhavAt / "iga" ti ekendriyeSu sAmAnyataH "vigala" ti 'vikalendriyeSu' dvIndriyatrIndriyacaturindriyeSu 'bhuvi' pRthvIkAye 'udake' apkAye 'vane vanampatikAye "du du" ti 'dve dve' Adye mithyAtvasAsAdanalakSaNe bhavataH / tatra mithyAtvamavizeSeNa sarveSu draSTavyam ; sAsAdanaM tu tejovAyuvarjabAdaraikendriyadvitricaturindriyapRthivyambuvanaspatiSu labdhyA paryAptakeSu karaNena tvaparyAptakeSu, na sarveSviti / tathA eka mithyAtvalakSaNaM guNasthAnakaM bhavati, keSu ? ityAha-gatyA gamanena trasAH na tu vasanAmakarmodayAda gatitrasA:tejovAyavasteSu, sAsAdanabhAvopagatasya teSu madhya utpAdAbhAvAd abhavyeSu ceti // 19 // veya tikasAya nava dasa, lobhe cau ajai du ti anaanntige| bArasa acakkhucakkhusu, paDhamA ahavAi carama caU // 20 // 'vede' vedatraye trayANAM kaSAyANAM samAhArastrikaSAyaM-krodhamAnamAyAlakSaNaM tasmin trikaSAye "paDhama" tti prathamAnIti padaM DamarukamaNinyAyena sarvatra yojyam / tato vede-strIpunapuMsakalakSaNe kaSAyatraye ca prathamAni mithyAdRSTyAdIni anivRttivAdaraparyantAni nava guNasthAnakAni bhavanti na zeSANi, anivRttibAdaraguNasthAna eva vedatrikasya kaSAyatrikasya copazAntatvena kSINatvena vA zeSeSu guNasthAneSu tadasambhavAt / 'lobhe' lobhakaSAye daza guNasthAnAni, tatra nava pUrvoktAni dazamaM tu sUkSmasamparAyalakSaNam , tatra kiTTIkRtasUkSmalobhakapAyadalikasya vedyamAnatvAt / catvAri prathamAni 'ayate' viratihIna ityarthaH, ko'rthaH ? viratihIne mithyAtvasAkhAdanamizrAviratasamyagdRSTilakSaNAni catvAri guNasthAnAni bhavantIti / "du ti annANatige" ti 'ajJAnatrike' matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnalakSaNe prathame dve guNasthAnake mithyAdRSTisAkhAdanarUpe bhavataH, na mizramapi / yato yadyapi mizraguNasthAnake yathAsthitavastutattvanirNayo nAsti tathApi na tAnyajJAnAnyeva samyagjJAnalezavyAmizratvAd ata eva na mizraguNasthAnakamabhidhIyate / uktaM ca
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH __ [gAthA mithyAtvAdhikasya mizradRSTerajJAnabAhulyaM samyaktvAdhikasya punaH samyagjJAnabAhulyam (jinavallamIyaSaDazItiTIkA patra 160-2) iti / jJAnalezasadbhAvato na mizraguNasthAnakamajJAnatrike labhyate ityeke pratipAdayanti tanmatamadhikRtyAsmAbhirapi 'dve' ityuktam / anye punarAhuH-ajJAnatrike trINi guNasthAnAni, tadyathA--mithyAtvaM sAkhAdanaM mizradRSTizca / yadyapi "missammI vAmissA" (paJcasaM0 gA0 20) iti vacanAd jJAnavyAmizrANyajJAnAni prApyante na zuddhAjJAnAni tathApi tAnyajJAnAnyeva, zuddhasamyaktvamUlatvenAtra jJAnasya prasiddhatvAt , anyathA hi yadyazuddhasamyaktvasyApi jJAnamabhyupagamyate tadA sAkhAdanasyApi jJAnAbhyupagamaH syAt , na caitadasti, tasyAjJAnitvenAnantarameveha pratipAditatvAt , tasmAd ajJAnatrike prathamaM guNasthAnakatrayamavApyata iti / __ tanmatamAzrityAsmAbhirapi 'trikam' ityuktam / tattvaM tu kevalino viziSTazrutavido vA vidantIti / dvAdaza prazramAni guNasthAnakAni acakSurdarzane cakSurdarzane ca bhavanti, yato mithyAdRSTiprabhRtikSINamohaparyanteSu guNasthAnakepvacakSurdarzanacakSurdarzanasambhavAt / yathArakhyAte cAritre 'caramANi' antimAni upazAntamohakSINamohasayogikevalyayogikevalilakSaNAni catvAri guNasthAnAni bhavanti, eSu kaSAyAbhAvAditi // 20 // maNanANi saga jayAI, samaiya cheya cau dunni parihAre / kevaladugi do caramA'jayAi nava mahasuohiduge // 21 // 'manojJAne' manaHparyavajJAne "saga" ti sapta guNasthAnAni bhavanti / kAni? ityAha'yatAdIni' tatra "yamaM uparame" yamanaM yataM samyak sAvadyAda uparamaNamityarthaH, yataM vidyate yasya sa yataH-pramattayatiH, yata Adau yeSAM tAni yatAdIni-pramattApramattApUrvakaraNAnivRttivAdarasUkSmasamparAyopazAntamohakSINamohalakSaNAnIti / sAmAyike chedopasthApane ca catvAri yatAdIni guNasthAnAni, pramattApramattanivRttibAdarAnivRttibAdarANItyarthaH / dve guNasthAnake pramattApramattarUpe parihAravizuddhikacAritra ityarthaH, nottarANi, tasmin cAritre vartamAnasya zreNyArohaNapratiSedhAt / 'kevaladvike' kevalajJAnakevaladarzanarUpe dve guNasthAne bhavataH, ke ? ityAha-'carame' antime sayogikeveliguNasthAnakAyogikevaliguNasthAnake iti / "ajayAi nava maisuohiduge" ti ayataHavirataH sa Adau yeSAM tAnyayatAdIni-aviratasamyagdRSTyAdIni kSINamohaparyavasAnAni nava guNasthAnAni bhavanti 'matau' matijJAne 'zrute' zrutajJAne 'avadhidvike' avadhijJAnAvadhidarzanalakSaNe, na zeSANi / tathAhi-na matijJAnazrutajJAnAvadhijJAnAni mithyAdRSTisAsAdanamizreSu bhavanti, tadbhAve jJAnatvasyavAyogAt / yat tu avadhidarzanaM tat kutazcidabhiprAyAd viziSTazrutavido mithyAdRSTyAdInAM necchanti, tanmatamAzrityAsmAbhirapi tat teSAM na bhaNitam / atha ca sUtre mithyAdRSTyAdInAmapyavadhidarzanaM pratipAdyate / yadAha rabhasavazavinamrasurAsuranarakinnaravidyAdharaparivRDhamANikyamukuTakoTIviTaGkanighRSTacaraNAravindayugala: zrIsudharmasvAmI paJcamAGge ohidasaNaaNAgArovauttA NaM bhaMte ! kiM nANI annANI ? goyamA ! nANI vi annANI 1 mizre vyAmizrANi // 2 degvalyayogike kha0 ga0 gh0|| 3 avadhidarzanAnAkAropayuktA bhadanta ! ki
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21-23] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / vi| jaiha nANI to atthegaiyA tinANI atthegaiyA caunANI / je tinANI te AbhiNibohiyanANI suanANI ohinANI / je caunANI te AbhiNibohiyanANI suyanANI ohinANI maNapajjavanANI / je annANI te niyamI maiannANI suyaannANI vibhaMganANI / (za0 8 u02 patra 355-1) iti / __ atra hi ye'jJAninaste mithyAdRSTaya eveti mithyAdRzyAdInAmapyavadhidarzanaM sAkSAdatra sUtre pratipAditam / sa eva vibhaGgajJAnI yadA sAsAdanabhAve mizrabhAve vA vartate tatrApi tadAnImavadhidarzanaM prApyata iti / yat punaH sayogyayogikevaliguNasthAnakadvikaM tatra matijJAnAdi na sambhavatyeva, tadyavacchedenaiva kevalajJAnasya prAdurbhAvAt "naTThammi u chAumathie nANe" (Ava0ni0 gA0 539) iti vacanaprAmANyAditi // 21 // aDa uvasami cau veyagi, khahage ikkAra micchatigi dese| suhame ya saThANaM tera joga AhAra sukkAe // 22 // kAkAkSigolakanyAyAd iha "ayAdIni" iti padaM sarvatra yojyte| tato'yatAdInyupazAnsamohAntAnyaSTau guNasthAnAnyaupazamikasamyaktve bhavanti / ayatAdInyapramattAntAni catvAri 'vedake' kSAyopazamikAparaparyAye guNasthAnakAni bhavanti / kSAyikasamyaktve ayatAdInyayogikevaliparyavasAnAnyekAdaza guNasthAnakAni bhavanti / tathA 'mithyAtvatrike' mithyAdRSTisAsAdanamizralakSaNe 'deze' dezavirate 'sUkSme' sUkSmasamparAye 'caH' samuccaye 'svasthAna' nijasthAnam / idamuktaM bhavati-mithyAtvamArgaNAsthAne mithyAdRSTiguNasthAnam , sAsAdanamArgaNAsthAne sAsAdanaM guNasthAnam , mizre mArgaNAsthAne mizraM guNasthAnam , dezasaMyamamArgaNAsthAne dezavirataM guNasthAnam , sUkSmasamparAyasaMyamamArgaNAsthAne sUkSmasamparAyaguNasthAnam / tathA 'yoge' manovAkAyalakSaNe ayogikevalivarjitAni zeSANi trayodaza guNasthAnAni bhavanti, sarveSvapyeteSu yathAyogaM yogatrayasyApi sambhavAt / tathA AhArakeSu AdyAni trayodaza guNasthAnAni bhavanti, sarveSvapyeteSu ojolomaprakSepAhArANAmanyatamasyAhArasya yathAyogaM sambhavAt / tathA "sukkAe" tti zuklalezyAyAM prathamAni trayodaza guNasthAnAni bhavanti, na tvayogikevaliguNasthAnam , tasya lezyAtItatvAditi // 22 // assannisu paDhamadurga, paDhamatilesAsu chacca dusu stt|| paDhamaMtimadugaajayA, aNahAre maggaNAsu guNA // 23 // 'asaMjJipu' saMjJivyatirikteSu prathamaM mithyAdRSTisAsAdanalakSaNaM guNasthAnakadvayaM bhavati / tatra (granthAnam-1000) mithyAtvamavizeSeNa sarvatra draSTavyam , sAsAdanaM tu labdhiparyAptakAnAM karaNAparyAptAvasthAyAmiti / prathamAsu tispu lezyAsu mithyAdRSTyAdIni pramattAntAni SaD guNasthAzAnino'jJAninaH ? gautama ! jJAnino'pyajJAnino'pi / yadi jJAninaH tato'styekakAH trijJAnino'styekakAzcatursAninaH / ye trijJAninaste AbhinibodhikajJAninaH zrutajJAnino'vadhijJAninaH / ye caturjJAninate AbhinibodhikajJAninaH zrutajJAnino'vadhijJAnino manaHparyAyajJAninaH / ye ajJAninaste niyamAd matyajJAninaH zrutAzAnino vibhaashaaninH|| 1 je nANI te adeg bhagavatyAm // 2 degmA tianANI, taM jahA-maI bhagavasyAm // 3 naSTe tu chAdmasthike jJAne // 4 degtAdIti pk0||
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 devendrasUriviracitasyopazaTIkopetaH [gAthA nAni bhavanti / 'caH' samuccaye / kRSNanIlakApotalezyAnAM hi pratyekamasajhyeyalokAkAzapradezarmamANAnyadhyavasAyasthAnAni, tato mandasaMklezeSu tadadhyavasAyasthAneSu tathAvidhasamyaktvadezaviratisarvaviratInAmapi sadbhAvo na virudhyate / uktaM ca samyaktvadezaviratisarvaviratInAM pratipattikAle zubhalezyAtrayameva bhavati / uttarakAlaM tu sarvA api lezyAH parAvartante'pi iti / zrImadArAdhyapAdA apyAhu: sammattasuyaM savvAsu lahai suddhAsu tIsu ya carittaM / puvvapaDivannao puNa, annayarIe u lesAe // ( Ava0ni0 gA0 822) zrIbhagavatyAmapyuktamsomAiyasaMjae NaM bhaMte ! kailesAsu hujjA ? goyamA ! chasu lesAsu hojjA, evaM cheovaTThAvaNiyasaMjae vi (za0 25 u0 7 patra 913-1) ityAdi / tathA 'dvayoH' tejolezyApadmalezyayoH sapta guNasthAnAni bhavanti, tatra SaT pUrvoktAnyeva saptamaM tvapramattaguNasthAnakam , apramattasaMyatAdhyavasAyasthAnApekSayA mithyAdRSTyAdInAM pramattAntAnAM tejolezyApadmalezye tAratamyena jaghanyAtyantAvizuddhike draSTavye / tathA anAhArake paJca guNasthAnAni bhavanti / kAni? ityAha--'prathamAntimadvikA'yatAni' iti dvikazabdamya pratyekaM yogAt prathamadvikaM-mithyAdRSTisAsAdanalakSaNam antimadvikaM-sayogikevalyayogikevalilakSaNam 'ayataH' iti aviratasamyagdRSTizceti / tatra mithyAtvasAkhAdanAviratasamyagdRSTilakSaNaM guNasthAnakatrayamanAhArake vigrahagatI prApyate, sayogikevaliguNasthAnakaM tvanAhArake samuddhAtAvasthAyAM tRtIyacaturthapaJcamasamayeSu draSTavyam / yadavAdi-"caturthatRtIyapaJcamepvanAhArakaH" iti / ayogikevalyavasthAyAM tuyogarahitatvenaudArikAdizarIrapoSakapudgalagrahaNAbhAvAd anAhArakatvam , "audArikavaikriyAhArakazarIrapoSakapudgalopAdAnamAhAraH" iti pravacanopaniSadvedinaH / evaM mArgaNAsthAneSu gatyAdiSu "guNa" ti guNasthAnakAnyabhihitAni // 23 // adhunA mArgaNAsthAnepveva yogAnabhidhitsuH prathamaM tAvadyogAneva svarUpata Aha sacceyara mIsa asacamosa maNa vai viuviyAhArA / uralaM mIsA kammaNa, iya jogA kammamaNahAre // 24 // iha yogazabdena kAraNe kAryopacArAt tattatsahakAribhRtaM manaHprabhRtyeva vivakSitamiti taiH saha yogasya sAmAnAdhikaraNyam / tatra manoyogazcaturdhA, tadyathA--satyamanoyogaH 1 asatyamanogaH 2 satyAsatyamanoyogaH 3 asatyAmRpamanoyogaH 4 / tatra santo munayaH padArthA vA, teSu yathAsaGkhyaM muktiprApakatvena yathAvasthitatattvacintanena ca hitaH satyaH, yathA'sti jIvaH sadasadrUpaH kAyapramANa ityAdirUpatayA yathAvasthitavastuvikalpanapara ityarthaH, satyazcAsau manoyogazca satya 1 samyaktvazrutaM sarvAmu labhate zuddhAsu tisRSu ca cAritram / pUrvapratipannaH punaranyatarasyAM tu lezyAyAm // 2 sAmAyikasaMyato bhadanta ! katiSu lezyAma bhavet ? gautama ! paTsu lezyAsu bhavet , evaM chedopasthApanIyasaMyato'pi //
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 ] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / manoyogaH 1 | tathA satyaviparIto'satyaH, yathA nAsti jIva ekAntasadbhUto vizvavyApItyAdikuvikalpacintanaparaH, asatyazcAsau manoyogazca asatyamanoyogaH 2 / tathA mizraH - satyAsatyamanoyogaH, yathA iha dhavakhadirapalAzAdimizreSu bahupvazokavRkSeSu azokavanamevedamiti yadA vikalpayati tadA tatrA'zokavRkSANAM sadbhAvAt satyaH, anyeSAmapi dhavakhadirapalAzAdInAM tatra sadbhAvAd asatya iti satyAsatyamanoyoga iti, vyavahAranayamatApekSayA caivamucyate, paramArthataH punarayamasatya eva yathAvikalpitArthAyogAt 3 / na vidyate satyaM yatra so'satyaH, na vidyate mRSA yatra so'mRSaH, asatyazcAsAvamRSazca "ktaM naJAdibhinnaiH" (si0 3-1-105 ) iti karmadhArayaH, asatyAmRSazcAsau manoyogazca asatyAmRSamanoyogaH 4 / iha vipratipattau satyAM vastupratiSThAsayA sarvajJamatAnusAreNa yad vikalpyate, yathA'sti jIvaH sadasadrUpa ityAdi, tat kila satyaM paribhASitam ArAdhakatvAt / yattu vipratipattau satyAM vastupratiSThAsayA sarvajJamatottIrNaM kiJcid vikalpyate, yathA nAsti jIva ekAntanityo vetyAdi, tad asatyamiti paribhASitaM virAdhakatvAt / yat punarvastupratiSThAsAmantareNa svarUpamAtrapratipAdanaparaM vyavahArapatitaM kiJcid vikalpyate, yathA he devadatta ! ghaTamAnaya gAM dehi mahyamityAdi, tad etat svarUpamAtrapratipAdanaM vyAvahArikaM vikalpajJAnam / na yathoktalakSaNaM satyaM nApi mRSetyasatyAmRSamanoyoga iti vyAkhyAtazcaturdhA manoyogaH / " vaha" ti vAgyogo'pi caturdhA draSTavyaH tathAhi-- satyavAgyogaH 1 asatyavAmyogaH 2 satyAsatyavAgyogaH 3 asatyAmRpavAgyogaH 4 / tatra satAM hitA satyA, satyA cAsau vAk ca satyavAk, tayA sahakArikAraNabhRtayA yogo [satya ] vAgyogaH, athavA vacanagataM satyatvaM tatkAryatvAd yoge'pyupacaryate, tatazca satyazcAsau vAmyogazca satyavAgyogaH, bhAvArthaH satyamanoyogavad vAcyaH 1 / asatyA - satyAd viparItA sA cAsau vAk cA'satyavAk tayA yogo'satyavAgyogaH 2 / tathA satyA cAsAvasatyA cetyAdi pUrvavat karmadhArayo bahuvrIhirvA, sA cAsau vAk ca satyAsatyavAk, tatpratyayo yogaH satyAsatyavAgyogaH 3 na vidyate satyaM yatra so'satyaH, na vidyate mRSA yatra so'mRSaH, asatyazcAsAvamRSazcAsatyAmRSaH, sa cAsau vAgyogazca asatyAmRSavAgyogaH, zeSaM manoyogavat sarvaM vAcyam 4 / atra tRtIyacaturthe manoyogo vAgyogau ca paristhUravyavahAranayamatena draSTavyau / nizcayanayamatena tu manojJAnaM vacanaM vA sarvamaduSTavivakSApUrvakaM satyam, ajJAnAdidUSitAzayapUrvakaM tvasatyam, ubhayAnubhayarUpaM tu nAstyeva satyAsatyarAzidvaye'ntarbhAvAditi bhAvanIyam / tathA kAyayogaH saptadhA - vaikriyakAyayoga AhArakakAyayogaH " urala" tti audArikakAyayogaH "mIsa" tti mizrazabdasya pUrvadarzitazarIratrikeNa saha sambandhAd vaikriyamizra - kAyayoga AhArakamizrakAyayoga audArikamizrakAyayogaH "kammaNa" tti kArmaNakAyayoga ityakSarArthaH / bhAvArthastvayam - vividhA viziSTA vA kriyA vikriyA, tasyAM bhavaM vaikriyam / tathAhitadekaM bhUtvA'nekaM bhavati, anekaM bhUtvaikam, aNu bhUtvA mahad bhavati, mahad bhUtvA'Nu, tathA khacaraM bhUtvA bhUmicaraM bhavati, bhUmicaraM bhUtvA khacaram, adRzyaM bhUtvA dRzyaM bhavati, dRzyaM bhUtvA'dRzyamityAdi / yadvA viziSTaM kurvanti taditi vaikurvikam, pRSodarAditvAd abhISTarUpasiddhiH / tacca dvidhA - aupapAtikaM labdhipratyayaM ca / tatraupapAtikamupapAtajanmanimittam, tacca devanArakANAm, 151
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAni 152 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA labdhipratyayaM tiryaanuSyANAm / uktaM ca zrImadanuyogadvAralaghuvRttI vivihIM visiTTagA vA, kiriyoM tIe a jaM bhavaM tamiha / niyamA viudhiyaM puNa, nAragadevANa payaIe // (patra. 87) tadeva kAyayogastanmayo vA yogo vaikriyayogo vaikurvikakAyayogo vA 1 / vaikriyaM mizraM yatra kArmaNena audArikeNa vA sa vaikriyamizraH, tatra kArmaNena mizraM devanArakANAmaparyAptAvasthAyAM prathamasamayAdanantaram , bAdaraparyAptakavAyoH paJcendriyatiryamanuSyANAM ca vaikriyalabdhimatAM vaikriyArambhakAle vaikriyaparityAgakAle vA audArikeNa mizram , tato vaikriyamizrazvAsau kAyazca vaikriyamizrakAyastena yogo vaikriyamizrakAyayogaH 2 / caturdazapUrvavidA tathAvidhakAryotpattau viziSTalabdhivazAd Ahiyate nirvartyata ityAhArakam , athavA''hriyante gRhyante tIrthakarAdisamIpe sUkSmA jIvAdayaH padArthA anenetyAhArakam / "kRbahulaM" ( bahulam si0 5-1-2) iti karmaNi karaNe vA NakaH / yadavAdi kaMjammi samuppanna, suyakevaliNA visiTThaladdhIe / jaM ittha Aharijjai, bhaNati AhAragaM taM tu // (anu. hA. TI. patra 87) pANidayariddhisaMdarisaNathamatthovagahaNaheDaM vA / saMsayavuccheyatthaM, gamaNaM jiNapAyamUlammi || (anu. cU. patra 61, anu. hA. TI. patra 87) tadeva kAyastena yoga AhArakakAyayogaH 3 / AhArakaM mizraM yatra audArikeNeti gamyate sa AhArakamizraH, siddhaprayojanamya caturdazapUrvavida AhArakaM parityajata audArikamupAdadAnasya AhArakaM prArabhamANasya vA prApyate, sa eva kAyastena yoga AhArakamizrakAyayogaH 4 / tathA audArikakAyayogaH, iha prasiddhasiddhAntasandohavivaraNaprakaraNapramANagranthagrathanAvAptasudhAMzudhAmadhavalayazaHprasaradhavalitasakalavasundharAvalayaprabhuzrIharibhadrasUridarzitA vyutpattirlikhyate-- tattha tAva udAraM urAlaM uralaM orAlaM vA / titthagaragaNadharasarIrAiM paDucca udAraM vucai, na tao udArataramannamatthi tti kAuM, udAraM nAma pradhAnam / urAlaM nAma vistarAlaM vizAlamiti vA, jaM bhaNiya hoi, kahaM ! sAiregajoyaNasahassamavaTThiyappamANamorAliyaM, annamidahamittaM natthi, veDabiyaM hunja lakkhamahiyaM, avaTThiyaM paMcadhaNusayAI ahe sattamAe, itthaM puNa avaTTiyapamANaM 1 vividhA viziSTA vA kriyA tasyAM ca yad bhavaM tadiha / niyamAd vaikurvikaM punaH nArakadevAnAM prakRtyA / / 2 degyA vikiriya tIe jaM tamiha / anuyogadvAralaghuvRttau // 3 kArye samutpanne zrutakevalinA viziSTalabdhyA / yadatrAhiyate bhaNanti AhArakaM tat tu ||praannidyaaiisndrshnaarthmrthaavgrhnnheturvaa / saMzayavyucchedArtha gamanaM jinapAdamUle // 4 tatra tAvadudAramurAlamuralamorAlaM vA / tIrthakaragaNadharazarIrANi pratItyodAramucyate, na tata udArataramanyadastIti kalA // 5 orAlaM orAliyaM anuyogadvAracUrNI // 6 kAuM udaar| udA anuyogadvAracUrNI // 7 yad bhaNitaM bhavati, kathaM sAtirekayojanasahasramavasthitapramANamaudArikam , anyadetAvanmAnaM nAsti, vaikriyaM bhaved lakSAdhikam , avasthitaM pazca dhanuHzatAni adhaH saptamyAm, atra punaH avasthitapramANaM sAtirekaM yojanasahasram // 8 degsataM, imaM pudeg anuyogadvAracUrNilaghuvRttyoH //
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24] SaDazItinAmA caturthaH krmgrnthH| 153 airegaM joyaNasahassaM vanaspatyAdInAmiti / uralaM nAma khalpapradezopacitatvAd bRhattvAca miNDavat / orAlaM nAma mAMsAsthisnAyavAdyavayavabaddhatvAt / (anu. hA. TI. patra 87) zrIpUjyA apyAhuH tatthodAramuraulaM, orAlamahava mahallagatteNa / orAliyaM ti paDhamaM, paDucca titthesarasarIraM // bhaNNai ya tahorAlaM, vittharavaMtaM vaNassatiM pappa / payaIi natthi annaM, iddahamittaM visAlaM ti // uralaM thevapaesovaciyaM pi mahallagaM jahA bhiMDaM / maMsaTTiAhArubaddhaM, orAlaM samayaparibhAsA // ( anu. hA. TI. patra 87) sarvatra khArthika ikapratyayaH, udArameva urAlameva uralameva orAlameva audArikam , pRSodarAditvAd iSTarUpaniSpattiH, audArikameva cIyamAnatvAt kAyaH, tena sahakArikAraNabhUtena tadviSayo vA yoga audArikakAyayogaH 5 / tathA audArikaM mizraM yatra kArmaNeneti gamyate sa audArikamizraH, utpattideze hi pUrvabhavAdanantaramAgato jIvaH prathamasamaye kArmaNenaiva kevalenA''hArayati, tataH paramaudArikasyA'pyArabdhatvAda audArikeNa kArmaNamizreNa yAvat zarIraniSpattiH / yadAha sakAruzrutAmbhonidhipAradRzvA vizvAnugrahakAmyayA nirmitAnekazAstrasandarbhaH zrIbhadrabAhukhAmI joeNa kammaeNaM, AhAreI aNaMtaraM jIvo / teNa paraM mIseNaM, jAva sarIrassa nipphattI // kevalisamuddhAtAvasthAyAM tu dvitIyaSaSThasaptamasamayeSu kArmaNena mizramaudArikaM pratItameva, "mizraudArikayoktA saptamaSaSThadvitIyeSu // " (praza0 kA0 276) iti vacanAt , audArikamizrazcAsau kAyazca tena yoga audArikamizrakAyayogaH 6 / tathA karmaNo vikAraH kArmaNam , "vikAre" (si06-2-30) aNpratyayaH, yadvA karmaiva kArmaNam , "prajJAdibhyo'N" (si0 7-2-165) [ityA pratyayaH, karmaparamANava evAtmapradezaiH saha kSIranIravad anyonyAnugatAH santaH kArmaNaM zarIram / uktaM ca---- kammavigAro kammaNamaTThavihavicittakammanipphannaM / savvesi sarIrANaM, kAraNabhUyaM muNeyavvaM // (anu. hA. TI. patra 87) atra "savvesiM" iti sarveSAmaudArikAdInAM zarIrANAM kAraNabhUtaM-bIjabhUtaM kArmaNazarIram , 1 orAliyaM anuyogadvAracUrNau // 2 samagro'pyeSa pAThaH anuyogadvAracUrNAvapi patra 60-61 tame'sti // 3 tatrodAramurAlaM orAlamathavA mahattayA / audArikamiti prathamaM pratItya tIrthezvarazarIram // bhaNyate ca tathorAlaM vistAravad vanaspatiM prApya / prakRtyA nAstyanyad etAvanmAnaM vizAlamiti // urale tokapradezopacitamapi mahadyathA bhiNDam / mAMsAsthisnAyubaddhamorAlaM samayaparibhASA // 4 rAlaM uralaM orAla. mahava viSNeyaM / iti anuyogadvAralaghuvRttI pAThaH // 5 yogena kArmaNenAhArayatyanantaraM jIvaH / tataH para mizreNa yAvaccharIrasya niSpattiH // 6 karmavikAraH kArmaNamaSTavidhavicitrakarmaniSpannam / sarveSAM zarIrANAM kAraNabhUtaM jJAtavyam / / ka020
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 devendrasUriviraktikhopazaTIkopetaH [gAyA ma khasvAmUlamucchinne bhavaprapaJcaparohabIjabhUte kArmaNe vapuSi zeSazarIraprAdurbhAvasambhavaH / ___ idaM ca kArmaNazarIra jantogatyantarasakAntau sAdhakatamaM karaNam / tathAhi-kArmaNenaiva vapuSA parikarito janturmaraNadezamapahAyotpattidezamupasarpati / / nanu yadi kArmaNavapuHparikarito gatyantaraM saGkAmati tarhi gacchan kasmAt nopalakSyate ? [ucyate---] karmapudgalAnAmatisUkSmatayA cakSurAdIndriyAgocaratvAt / Aha ca prajJAkaragupto'pi antarA bhavadeho'pi, suukssmtvaannoplkssyte| niSkrAman pravizan vA'pi, nAbhAvo'nIkSaNAdapi // kArmaNameva kAyastena yogaH kArmaNakAyayogaH 7 / "iya joga" ti 'itiH' parisamAptau / tato'yamartha:---eta eva yogA nAnya iti / nanu taijasamapi zarIraM vidyate, yad bhuktAhArapariNamanaheturyadvazAd viziSTatapovizeSasamutthalabdhivizeSasya puruSasya tejolezyAvinirgamaH, tat kabhamucyate eta eva yogA nAnye ? iti, naiSa doSaH, sadA kArmaNena sahA'nyabhicAritayA taijasasya tadrahaNenaiva gRhItatvAditi / nirUpitAH svarUpato yogAH / sAmpratametAneva mArgaNAsthAneSu nirUpayannAha---"kammamaNahAri" ti vyavacchedaphalaM hi vAkyam, ato'vazyamavadhArayitavyam / tathAvadhAraNamihaivamkArmaNamevekamanAhArake na zeSayogAH, asambhavAditi / na punarevam-kArmaNamanAhArakeSveveti, AhArakeSvapi utpattiprathamasamaye kArmaNayogasambhavAt , "joraNa kammaema, AhAreI aNaMtaraM jiivo|" iti paramamunivacanaprAmANyAt / nApi kArmaNamanAhArakeSu bhavatyeva' ityavadhAraNamAdheyam , ayogikevalyavasthAyAmanAhArakasyApi kArmaNakAyayogAbhAvAt , "geyajogo u ajogI" iti vacanAt / evamanyatrApi yathAsambhavamavadhAraNavidhiranusaraNIya iti // 24 // naragaha paNidi tasa taNu, acakkhu nara naSu kasAya smmduge| sani chalesAhAraga, bhavya maha suohidugi sabve // 25 // 'naragatau manupyagatau paJcendriye se trasakAye tanuyoge acakSurdarzane 'nare' naravede puMveda ityarthaH "napu" ti napuMsakavede 'kaSAyeSu' krodhamAnamAyAlobheSu 'samyaktvadvike' kSAyopazamika kSAyikalakSaNe 'saMjJini' manovijJAnabhAji SaTkhapi lezyAsu AhArake bhavye 'matI' matijJAne 'zrute zrutajJAne 'avadhidvike' avadhijJAnA'vadhidarzanarUpe 'sarve' paJcadazApi yogA bhavanti, eteSu sarveSvapi mArgaNAsthAneSu yathAsambhavaM sarvayogaprApteH / yattu kApi "jogA akammagAhAragesu" iti padaM dRzyate tad na samyagavagamyate, yata Rjugatau vigrahagatau cotpattiprathamasamaye joeNa kammaeNaM, AhAreI aNaMtaraM jIvo / teNa paraM mIseNaM, jAva sarIrassa niSphattI // iti sakalazrutagharamavaraparamamunivacanaprAmANyAd AhArakasyApi sataH kArmaNakAyayogo'styeva / atha ucyeta gRhyamANaM gRhItamiti nizcayanayavazAt prathamasamaye'pyaudArikapudgalA gRhamANA 1 yogena kAmaNenAhArayatyanantaraM jIvaH // 2 gatayogasvayogI // 3 yogAH akArmaNA AhArakeSu / 4 prAgvat / /
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25-26] vaDazItinAmA caturthaH karmabandhaH / 155 gRhItA eva tato dvitIyAdisamayeSviva tadAnImapyaudArikamizrakAmayoga iti, tadetad ayukam, sambambastutastvAparijJAnAt, yato yadyapi tadAnImaudArikAdiSu putalA gRdhamANA gRhItA eva tathApi na teSAM gRhyamANAnAM svagrahaNakriyAM prati karaNarUpatA yena tanibandhano yogaH parikarUpyeta, kintu karmarUpataiva niSpannarUpasya sata uttarakAlaM karaNabhAvadarzanAt / nahi ghaTaH svaniSpAdanakriyAM prati karmarUpatAM karaNarUpatAM ca pratipadyamAno dRzyate, dvitIyAdisamaveSu punasteSAmapi prathamasamayagRhItAnAmanyapudgalopAdAnaM prati karaNabhAvo na virudhyate niSpannatvAt ; atastadAnImaudArikamizrakAyayoga upapadyata eva / ata evoktam - " teNa paraM mIseNaM" iti / tasmAd astyAhArakasyApyutpattiprathamasamaye kArmaNakAyayoga iti / ataH "jogA akammagAhAragesu" iti padaM cintyamastIti // 25 // tiri itthi ajaya sAsaNa, anANa ubasama abhavya micchetu / terAhAradugUNA, te uraladugUNa suranarae || 26 // " tiri" ti tiryaggatau 'striyAM' strIvede 'ayate' viratihIne sAkhAdanasamyaktve "anANa" ti ajJAnatrike-matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgalakSaNe 'upazame' aupazamikasamyaktve 'abhavyeSu' siddhigamanAnuciteSu 'mithyAtve' midhyAdRSTiSu trayodaza yogA bhavanti / ke ? ityAha- AhArakadvikena - AhArakAhArakamizralakSaNena UnA:- - hInA AhArakadvikonAH / ayamatrAzayaH - manoyogacatuSTayavAgyogacatuSTayaudArikaudArikamizravaikriyavaikriyamizrakArmaNalakSaNA yogA bhavanti / tatra kArmaNamapAntarAlagatau utpattiprathamasamaya eva, audArikamizramaparyAptAvasthAyAm, paryAptAvasthAyAmaudArikaM manovAgyogacatuSTayaM ca / tathA tirazcAmapi keSAJcid vaikriyalabdhiyogato vaikriyamizraM vaikriyaM ca ghaTata eva / yattu AhArakadvikam - AhArakAhArakamizralakSaNaM tad na sambhavatyeva, tirabdhAM tatra sarvaviratyasambhavAt ; sarvaviratasya hi caturdazapUrvavedina AhArakadvikaM sambhavati, "AhAraM caudasapuvviNo" ityAdivacanaprAmANyAditi / tathA iha strIvedo dravyarUpo draSTavyaH, na tu tathArUpAdhyavasAyalakSaNo bhAvarUpaH, tathAvivakSaNAt / evamupayogamArgaNAyAmapi draSTavyam / prAk ca guNasthAnakamArgaNAyAM sarvo'pi vedo bhAvasvarUpo gRhItaH, tathAvivakSaNAdeva, anyathA teSu proktaguNasthAnakasaGkhyAyogAt ; sayogikevalyAdAvapi dravyavedasya bhAvAt, dravyavedazca bAlamAkAramAtram / tataH strISu trayodaza yogA AhArakadvikonA bhavanti, na punarAhArakadvikamapi, yasa AhArakadvikaM caturdazapUrvavida eva bhavati, "AhArakadugaM jAyai caudasapubviNo" iti bacanAt / na ca strINAM caturdazapUrvAdhigamo'sti, strINAmAgame dRSTivAdAdhyayanapratiSedhAt / yadAha bhASyasudhAsudhAMzu: tucchA gAravabahulA, caliMdiyA dubbalA dhiIe ya / iya aisesajjhayaNA, bhUyAvAdo ya no zrINaM // (vizeSA0 gA0 552 ) iti / 'bhUtavAda : ' dRSTivAdaH / tathA ayate sAkhAdane ajJAnatrike ca trayodaza yogA AhArakadvi 1 pUrvavat // 2 AhArakaM caturdazapUrviNaH // 3 AhArakadvikaM jAyate caturdazapUrviSaH // 4 tucchA gauravabahulAzvalendriyA durbalA dhRtyA ca / iti atizAyInyadhyayanAni bhUtavAdazva na strINAm //
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [ mAthA konA bhavanti / AhArakadvikaM punareteSvajJAnatvAdeva dUrApAstam / tathA aupazamikasamyaktve AhArakadvikonAstrayodaza yogAH, AhArakaM tvatrApi na ghaTAmiyarti, yata aupazamikasamyaktvaM prathamasamyaktvotpAdakAle upazamazreNyArohe vA bhavati / na ca prathamasamyaktvotpAdakAle caturdazapUrvAdhigamasambhavaH, tadabhAvAca kathamAhArakadvikabhAvaH prAdurbhAvapadavImiyati ? / upazamazreNyArUDhastvAhArakaM nArabhata eva, tasyA'pramattatvAt , AhArakArambhakasya tu labdhyupajIvanena autsukyabhAvataH pramAdabahulatvAt / uktaM ca AhAragaM tu pamatto uppAei na appamatto iti / AhArakasthitazcopazamazreNiM nArabhata eva, tathAkhabhAvatvAditi / tathA abhavye mithyAtve va caturdazapUrvAdhigamAbhAvAdeva AhArakadvikavarjAstrayodaza yogAH / ta eva pUrvoktAstrayodaza yogA audArikadvikena-audArikaudArikamizralakSaNena UnAH-hInA ekAdaza yogAH 'sure' suragatau 'narake' narakagatau bhavanti / tathAhi-manovAgyogacatuSTayavaikriyavaikriyamizrakArmaNalakSaNA ekAdaza yogAH sureSu nArakeSu ca ghaTante / tatra kArmaNamapAntarAlagatAvutpattiprathamasamaya eva, vaikriyamizramaparyAptAvasthAyAm , paryAptAvasthAyAM tu vaikriyaM manovAgyogacatuSTayaM ca / yat punaraudArikadvikaM tad bhavapratyayAdeva devanArakANAM na sambhavati / AhArakadvikaM tu suranArakANAM bhavakhabhAvatayA viratyabhAvena sarvaviratipratyayacaturdazapUrvAdhigamAsambhavAdeva durApAstamiti // 26 // kammuraladurga thAvari, te saviuvviduga paMca igi pavaNe / cha asanni caramavaijuya, te viuvidugUNa cau vigale // 27 // kArmaNam 'audArikadvikam' audArikaudArikamizralakSaNamiti trayo yogAH / ka ? ityAha"thAvari" ti sthAvarakAye-pRthivyaptejovanaspatikAyarUpe, vAyukAyikasya pRthag bhaNiSyamANatvAt / ayamatra bhAvaH--sthAvaracatuSke kArmaNaudArikadvikarUpAstrayo yogA bhavanti / tatra kArmaNamapAntarAlagatAvutpattiprathamasamaye vA, audArikamizraM tu aparyAptAvasthAyAm , paryAptAvasthAyAM punaraudArikamiti / 'te' pUrvoktAstrayo yogAH 'savaikriyadvikAH' saha vaikriyadvikena-vaikriyavaikriyamizralakSaNena vartanta iti savaikriyadvikAH santaH pazca bhavanti / ka ? ityAha---"igi" tti sAmAnyata ekendriye 'pavane' vAyukAye ca / tatra kArmaNIdArikadvikalakSaNayogatrayabhAvanA prAgvat / vaikriyadvikabhAvanA tvevam-iha kila caturvidhA vAyavo vAnti / tadyathA--sUkSmA aparyAptAH 1 sUkSmAH paryAptAH 2 bAdarA aparyAptAH 3 bAdarAH paryAptAzca 4 / tatra bAdaraparyAtAnAM keSAJcid vaikriyalabdhisambhavo'sti tAnadhikRtya vaikriyamizraM vaikriyaM ca labhyate / nanu kathamucyate keSAJcid vaikriyalabdhisambhavo'sti ? yAvatA sarve'pi bAdaraparyAptavAyavaH savaikriyA eva, avaikriyANAM ceSTAyA evApravRtteH / uktaM ca___ keI bhaNaMti-save veThabiyA vAyA vAyaMti, aveudhiyANaM ciTThA ceva na pavattai / (anu0 cU0 patra 67, anu0 hA0 TI0 patra 92 ) iti / 1 AhArakaM tu pramasa utpAdayati nApramattaH // 2 kecid bhaNanti-sarve vaikurvikA vAtA vAnti, avaikiyANAM ceSTeva na pravartate // 3 degyANaM vANaM ce anuyogdvaarcuurnnilghuttiikyoH||
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27-28] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 157 tad ayuktam, samyak siddhAntAparijJAnAt, avaikriyANAmapi teSAM khabhAvata eva ceSTopapatteH / yadAha bhagavAn zrIharibhadrasUriranuyogadvAraTIkAyAm bokAiyA cauvvihA - suhumA pajjattA apajjattA, bAdarA vi ya pajjatA apajjatA / tattha tini rAsI patteyaM asaMkhejjalogappamANappaesarAsipamANamittA, je puNa bAdarA pajjattA te payarAsaMkhejjaibhAgamittA / tattha tAva tiphaM rAsINaM veubiyaladdhI ceva natthi / bAyarapajjattANaM pi asaMkhijjaibhAgamittANaM laddhI asthi / jesi pi laddhI atthi te vi pali ovamAsaMkhijjabhAgasamayamittA saMpayaM pucchAsamae veubiyavattiNo / tathA jeNa sabesu cevaM uDalogAisu calA vAyavo vinaMti tamhA aveviyA vi vAyA vAyaMti tti ghitvaM / sabhAvo tesiM vAiyavaM / ( patra 92, anu0 cU0 patra 67 ) iti / 1 / vAnAdvAyuriti kRtvA "tiNhaM rAsINaM" ti trayANAM rAzInAM paryAptAparyAptasUkSmAparyAptabAdaravAyukAyikAnAm / tathA ta eva pUrvoktAH paJca kArmaNaudArikadvikavaikriyadvikalakSaNayogAH caramAcaturthI asatyAmRSarUpA vAg vacanayogazcaramavAk tayA yuktAH SaD yogA bhavanti / ka ? ityAha'asaMjJini' saMjJivyatirikte jIve / tatra kArmaNamapAntarAlagatAvutpattiprathamasamaye ca, audArikamizramaparyAptAvasthAyAm, paryAptAvasthAyAmaudArikam / bAdaraparyAptavAyukAyikAnAM vaikriyadvikam, caramabhASA zaGkhAdidvIndriyAdInAmiti / ta eva pUrvoktAH SaD yogA vaikriyadvikena - vaikriyavaikriyamizralakSaNena UnA:- hInAzcatvAro bhavanti / ka ? ityAha- 'vikaleSu' dvIndriyatrIndriyacaturindriyeSu / ko'rthaH : tatra kArmaNaudArikadvikabhAvanA prAgvat / caramabhASA ca asatyAmRSarUpA zaGkhAdInAM bhavati, zeSAstu bhASA na bhavantyeva " vigailesu asaccAmose vA" iti vacanAditi // 27 // kammuralamIsa viNu maNa, vaha samaiya cheya cakkhu maNanANe / uraladuga kamma paDhamaMtima maNavaha kevaladugammi // 28 // kArmaNamaudArika mizraM vinA zeSAstrayodaza yogA bhavanti / kka : ityAha--manoyoge vAgyoge sAmAyikasaMyame chedopasthApanasaMyame cakSurdarzane manaH paryAyajJAne / bhAvanA sukaraiva / yau tu kArmadArikamazra tau teSu sarvathA na sambhavata eva, tayoraparyAptAvasthAyAM bhAvAt manoyogavAmyogasAmAyikacchedopasthApanacakSurdarzanamanaH paryAyajJAnAnAM ca tasyAmavasthAyAmasambhavAt / tathA "uraduga" tti audArikadvikamaudArikaudArikamizrakArmaNakAyayogau [ mizrakAyayogau ] sayogyavasthAyAmeva samudghAtagatasya veditavyau [ "kamma" ti kArmaNakAyayogaH ] 1 vAyukAyikAzcaturvidhAH -- sUkSmAH paryAptAH 1 aparyAptAH 2, bAdarA api ca paryAptAH 3 aparyAptAH 4 ga tatra yo rAzayaH pratyekaM asaGkhyeyalokapramANapradezarAzipramANamAtrAH, ye punarbAdarAH paryAptAste pratarAsaGkhyAtabhAgamAtrAH / tatra tAvat trayANAM rAzInAM vaikriyalabdhireva nAsti / bAdaraparyAptAnAmapi asaGkhyAtabhAgamAtrANAM labdhirasti / yeSAmapi labdhirasti te'pi patyopamAsaGkhyeyabhAgasamayamAtrAH sAmprataM pRcchAsamaye vaikurvikavarttinaH / tathA yena sarveSveva UrdhvalokAdiSu calA vAyavo vidyante tasmAdavaikurvikA api vAtA vAntIti prahItavyam / svabhAvasteSAM vAtavyam / 2 degva logAdeg kha0 anuyogadvAralaghuTIkAyAm / 'va logAgAsAideg anuyogadvAra cUrNo // 3 vikaleSu asatyAmRSA vA // 4 itaUrddham -- "kevaladvike' kevalajJAnakevaladarzanarUpe sapta yogAH / ke te ? ityAha--' ityevaMrUpaH pATho yadi sthAttadA saGgatimeti // 5 dArikamizrakArma ka0 kha0 0 0 Ga0 //
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitakho pajJaTIkopetaH mizraudArikayoktA, saptamaSaSThadvitIyeSu // ( praza0 kA 0 276 ) kArmaNazarIrayogI, caturthake paJcame tRtIye ca / (praza0 kA0 277) iti / prathamAntimamanoyogau tu avikalasakalavimala kevalajJAnakevaladarzanabalAbalokitanikhillokAlokasya bhagavato manaHparyAyajJAnibhiranuttarasurAdibhirvA manasA pRSTasya sato manasaiva dezanAt / hi bhagavatprayuktAni manodravyANi manaHparyAyajJAnenA'vadhijJAnena vA pazyanti, dRSTvA ca te vivakSitavastvAlocanAkArAnyathAnupapattyA lokakharUpAdikaM bAhyamarthaM pRSTamavagacchanti / prathamAntimavAgyogau tu dezanAdiSu vyASTatasya tasyaiva bhagavato draSTavyAviti // 28 // maNabaiuralA parihAri suhami nava te u mIsi saviuvvA / dese saviunvidugA, sakammuralamissa ahakhAe // 29 // parihAravizuddhi ke sUkSmasamparAye ca nava yogAH / ke te ? ityAha--manoyogazcaturdhA vAgyogazcaturSA audArikaM ceti / yattvAhArakadvikaM vaikriyadvikaM kArmaNamaudArikamizraM ca tad na sambhavatyeva / tathAhi --AhArakadvikaM caturdazapUrvavedina eva bhavati, "AhAraM caudasapuviNo" iti vacanAt ; parihAravizuddhikasaMyamapratipattiH punarutkarSato'pyadhIta kiJcinnyUnadazapUrvasyaiva, tathaiva siddhAnte'bhyanujJAnAt; tat kathaM parihAravizuddhikasyA''hArakadvikasambhava: ? / nApi tasya vaikriyadvisambhavaH, tasyAmavasthAyAM tatkaraNAnanujJAnAt, jinakalpikasyaiva tasyA'pyatyantavizuddhApramAdamUlasaMyamaghorAnuSThAnaparAyaNatvAt vaikriyArambhe ca labdhyupajIvanena autsukyabhAvAt pramAdasambhavAt / ata eva sUkSmasamparAyasaMyame'pyAhArakadvikavaikriyadvikalakSaNAnAM caturNI yogAnAmasambhavaH, sUkSmasamparAyasaMyamopetasyA'pyatyantavizuddhatayA nistaraGgamahodadhikalpatvena vaikiyAdiprArambhAsambhavAt / kArmaNamaudArikamizraM cAparyAptAdyavasthAyAmeveti saMyamadvaye'pi tasyAbhAvaH / te punaH pUrvoktA nava yogAH 'saMvaikriyAH' saha vaikriyeNa vartanta iti savaikriyA vaikiyasahitAH santo daza yogAH 'mizra' samyagmithyAdRSTau bhavanti / tatra vaikriyaM devanArakApekSayA, yattu vaikriyamizraM tad naivAvApyate, tasyA'paryAptAvasthAbhAvitvAt, mizrabhAvasya ca "naM sammamiccho kuNai kAlaM" iti vacanaprAmANyAd aparyAptAvasthAyAmasambhavAt / syAdetad --- vaikriyalabdhimatAM manuSyatirazcAM samyagmithyAdRzAM satAM vaikriyArambhasambhavena kathaM vaikriyamizraM nAvApyate ? iti ucyate-teSAM vaikriyArambhAsambhavAt, anyato vA kutazcit kAraNAt pUrvAcAryaistad nAbhyupagamyata iti na samyagavagacchAmaH, tathAvidhasampradAyAbhAvAt, ato'mAbhirapi tad neSTamiti / 'deze' dezavirate ta eva nava pUrvoktAH 'savaikriyadvikAH' vaikriyatanmizrasahitAH santa ekAdaza yogA bhavanti, dezaviratAnAmambaDAdInAM vaikriyalabdhimatAM vaikriyadvikasambhavAt / tathA ta eva nava pUrvoktAH 'sakArmaNaudArikamizrAH' saha kArmaNaudArikamizrAbhyAM vartanta iti sakArmaNaiaudArikamizrAH santa ekAdaza yogA yathAkhyAtasaMyame bhavanti / ayamartha:manoyogacatuSTayavAmyogacatuSTayakArmaNaudArikadvikalakSaNA ekAdaza yogA yathAkhyAte bhavanti / tatra manovAkcatuSkaudArikayogAH sujJAnA eva / kArmaNamaudArikamizraM tu yathAkhyAtasaMyama1 AhArakaM caturdaza pUrviNaH // 2 na samyagmithyAdRSTiH karoti kAlaM // 158 , [ gAthA
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29] paDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / zrIkulagRhasya bhagavataH kevalinaH sambhavati, tasya hi samuddhAtagatasya tRtIyacaturthapaJcamasamayeSu kArmaNam , "kArmaNazarIrayogI caturthake paJcame tRtIye ca / " (praza0 kA0277) iti vacanAt , dvitIyaSaSThasaptamasamayepvaudArikamizram, "mizraudArikayoktA saptamaSaSThadvitIyeSu / " (praza. kA0 276 ) iti vacanAd avApyata iti yathAkhyAtasaMyame dvayorapi sambhavAt / atha vineyajanAnugrahAya kevalisamuddhAtakharUpamabhidhIyate--tatra samyag-apunarbhAvena utprAbalyena karmaNo hananaM-ghAtaH pralayo yasmin prayanavizeSe sa samuddhAtaH / ayaM ca kevalisamuddhAto'STasAmayikaH, taM ca prArabhamANaH prathamamevA''yojikAkaraNamAntamauirtikamudIraNAbalikAyAM karmaprakSepalyApArarUpamabhyeti / athA''yojikAkaraNamiti kaH zabdArthaH ? ucyate"AG maryAdAyAm" A-maryAdayA kevalidRSTayA yojanaM-zubhAnAM yogAnAM vyApAraNamAyojikA, "bhAve" (si0 5-3-122) NakaH, tasyAH karaNamAyojikAkaraNam / Aha ca kahasamaie NaM bhaMte ! AojIkaraNe pannatte ? goyamA ! asaMkhejasamaie aMtomuhutie AojIkaraNe pannatte / / (prajJApanApatra 601-1) ___ ayaM kRtakRtyo'pi kevalI kimarthaM samuddhAtaM karoti ? iti ced, ucyate--vedanIyanAmagotrANAmAyuSA saha samIkaraNArtham / yadAha bhagavAn zrIbhadrabAhukhAmI 'nAUNa veyaNijaM, aibahuyaM AuyaM ca thovAgaM / gaMtUNa samugghAyaM, khavei kamma niravasesaM // (A. ni. gA. 954) prajJApanAyAmapyuktam kaimhA NaM bhaMte ! kevalI samugdhAyaM gacchai ? goyamA ! kevalissa cattAri kammaMsA akkhINA aveiyA aNijinnA bhavanti / taM jahA-veyaNije Aue nAme goe| sababahue se veyaNijje kamme havai, sabathove se Aue kamme havai, visamaM samaM karei baMdhaNehiM ThiIhi ya, visamasamIkaraNayAe baMdhaNehiM ThiIhi ya evaM khalu kevalI samugghAyaM gacchai / / (patra 601-1) "baMdhaNehiM" ti badhyanta AtmapradezaiH saha lolIbhAvena saMzliSTAH kriyante yogavazAda ye te bandhanAH, "bhujipatyAdibhyaH karmApAdAne" (si0 5-3--128) iti karmaNyana , karmaparamANavaH, sthitayaH-vedanAkAlAH, zeSaM sugamam / uktaM ca AyuSi samApyamAne, zeSANAM karmaNAM yadi smaaptiH| na syAt sthitivaiSamyAd, gacchati sa tataH samuddhAtam // sthityA ca bandhanena ca, samIkriyArtha hi karmaNAM teSAm / antarmuhUrtazeSe, tadAyuSi samujighAMsati saH // katisAmamikaM bhadanta ! AyojikAkaraNaM prajJaptam ? gautama ! asaGkhyeyasAmayikamAntauhartikam AyojikAkaraNaM prajJaptam // 2 jJAlA vedanIyaM atighahukaM AyuSkaM ca stokam / galA samuddhAtaM kSapayati karma niravazeSam // 3 kasmAd bhadanta ! kevalI samuddhAtaM gacchati ? gautama ! kevalinazcatvAraH karmAzA akSINA bhaveditA anirjIrNA bhavanti / tadyathA-vedanIyaM AyuSkaM nAma gotram / sarvabahuka tasya vedanIyaM karma bhavati. sarvastokaM tasyAyuHkarma bhavati, viSamaM samaM karoti, bandhanaiH sthitibhizca, viSamasya samakaraNAya bandhanaH sthitibhizca evaM khalu kevalI samuddhAtaM gacchati / /
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA atha sarve'pi kevalinaH samuddhAtaM gacchanti na vA ? iti ced, ucyate-yasya kevalina AyuSA saha vedanIyanAmagotrANi samasthitikAni bhavanti sa hi na kevalisamuddhAtaM karoti, zeSastu karoti / uktaM ca zrImadAryazyAmapAdaiH saviNaM bhaMte! kevalI samugdhAyaM gacchaMti ? goyamA ! no iNeTTe samaTTe / jassAuNa tulAI, baMdhaNehiM ThiIhi ya / bhavovaggAhikammAI, samugdhAyaM se na gacchai // agaMtUNaM samugghAyaM, aNaMtA kevalI jiNA / jaramaraNavippamukkA, siddhiM varagaI gayA // ( patra 0 601 - 1 ) samuddhAtaM ca kurvan kevalI prathamasamaye bAhulyataH khazarIrapramANamUrdhvamadhazca lokAntaparyantamAtmapradezAnAM saGghAtadaNDaM daNDasthAnIyaM jJAnAbhogataH karoti, dvitIyasamaye tu tameva daNDaM pUrvAparadigdvayaprasAraNAt pArzvato lokAntagAmikapATamiva kapATaM karoti, tRtIyasamaye tameva kapATaM dakSiNottaradigdvayaprasAraNAd manyasadRzaM manthAnaM karoti lokAntaprApiNameva / evaM ca lokasya prAyo bahu pUritaM manthAntarANyapUritAni bhavanti, anuzreNi gamanAt caturthe tu samaye tAnyapi manthAntarANi saha lokanipkuTaiH pUrayati, tatazca sakalo lokaH pUrito bhavatIti / tadanantarameva paJcame samaye yathoktakramAt pratilomaM manthAntarANi saMharati jIvapradezAn sakarmakAn saGkocayati, SaSThe samaye manthAnamupasaMharati ghanatarasaGkocanAt saptame samaye kapATamupasaMharati daNDAtmani saGkocanAt, aSTame samaye daNDaM samupahatya zarIrastha eva bhavati / na caitat khamakAmbhitam / yadAhurvRddhAH 1 3 uDDAhAyya logaMtagAmiNaM so sadehavikkhabhaM / paDhasamayamma daMDaM, karei biiyammi u kavADaM || taiyasamayammi maMthaM, cautthae logapUraNaM kuNai | paDilomaM saMharaNaM, kAuM to hoi dehattho || (vizeSA0 gA0 3052-3053) vAcakavaro'pyAha daNDaM prathame samaye, kapATamatha cottare tathA samaye / manthAnamatha tRtIye, lokavyApI caturthe tu // saMharati paJcame tvantarANi manthAnamatha punaH SaSThe / saptamake tu kapATaM, saMharati tato'STame daNDam // ( praza0 kA 0 274 - 275 ) tasyedAnIM samuddhAtasya yogavyApArazcintyate - yogAzca manovAkkAyAH, atraiSAM kaH kadA vyApriyate ? / tatreha manovAmyogayoravyApAra eva, prayojanAbhAvAt / 1 sarve'pi bhadanta ! kevalinaH samudvAtaM gacchanti ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH / yasyA''yuSA tulyAni bandhanaiH sthitibhizca / bhavopagrAhi karmANi samudvAtaM sa na gacchati // agalA samudvAtamanantAH kevalino jinAH / jarAmaraNavipramuktAH siddhiM varagatiM gatAH // 2 'mahe ka0 kha0 gha0 Ga0 // 3 UrdhvAdhaAyataM lokAntagAminaM sa svadehaviSkambham / prathamasamaye daNDaM karoti dvitIye tu kapATam // tRtIyasamaye manthAnaM caturthake lokapUraNaM karoti / pratilomaM saMharaNaM kRtvA tato bhavati dehasthaH //
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29] SaDazItinAmA caturthaH karmamanyaH / 161 yadAha dharmasAramUlaTIkAyAM bhagavAn zrIharibhadrasUriH manovacasI tadA na vyApArayati, prayojanAbhAvAt / kAyayogasya tu audArikakAyayogasyaudArikamizrakAyayogasya vA kArmaNakAyayogasya vA vyApAro na zeSasya, labdhyupajIvanAbhAvena zeSasya kAyayogasyA'sambhavAt / tatra prathamAghamasamayayoraudArikakAyaprAdhAnyAd audArikakAyayoga eva, dvitIyaSaSThasaptamakeSu punaH kArmaNazarIrasyApi vyApriyamANatvAd audArikamizra eva, tRtIyacaturthapaJcameSu tu kevalameva kArmaNaM zarIraM vyApArabhAgiti kArmaNakAyayogaH / yadAhuH zrImadAryazyAmapAdAH zrIprajJApanAyAM patriMzattame samudrAtapade paDhamaTTamesu samaesu orAliyasarIrakAyajogaM juMjai, biiyachaTThasattamesu samaesu orAliyamIsagasarIrakAyajogaM juMjai, taiyacautthapaMcamesu samaesu kammagasarIrakAyajogaM jhuMjai // (patra 601-2) bhASyakAro'pyAha na kira samugdhAyagao, maNavaijogappaoyaNaM kuNai / orAliyajogaM puNa, jujai paDhama'hame samae / ubhayacAvArAo, tammIsaM bIyachaTTasattamae / ticautthapaMcame kammagaM tu tmmttcitttthaao|| (vize0 gA0 3054-3055) tataH samuddhAtAt pratinivRtto manovAkkAyayogatrayamapi vyApArayati / yataH sa bhagavAn bhavadhAraNIyakarmasu nAmagotravedanIyepvacintyamAhAtmyasamuddhAtavazataH prabhUtamAyuSA saha samIkRteSvapyantarmuhUrtabhAviparamapado yadA'nuttaraupapAtikAdinA devena manasA pRcchayate tarhi vyAkaraNAya manaHpudgalAn gRhItvA manoyogaM yunakti, tamapi satyamasatyAmRSArUpaM vA; manuSyAdinA pRSTaH san apRSTo vA kAryavazAd gRhItvA bhASApudgalAn vAgyogam , tamapi satyamasatyAmRSArUpaM vA; na zeSAn vAGmanoyogAn , kSINarAgadveSatvAt ; kAyayogaM tu gamanAdiceSTAsu; tadevamantarmuhUrta kAlaM yathAyogaM yogatrayavyApArabhAk kevalI bhUtvA tadanantaram atyantAprakampaM lezyAtItaM paramanirjarAkAraNaM dhyAnaM pratipitsuravazyaM yoganirodhAya upakramate, yoge sati yathoktarUpasya dhyAnasyA'sambhavAt / yadAha bhASyasudhAmbhodhiH 'viNivattasamugdhAo, tinni vi joge jiNo pauMjijjA / saJcamasaJcAmosaM, ca so maNaM taha vaIjogaM // orAlakAyajogaM, gamaNAI pADihAriyANaM ca / 1 prathamASTamayoH samayayoraudArikazarIrakAyayoga yunakti, dvitIyaSaSThasaptameSu samayeSu audArikamivazarIrakAyayogaM yunakti, tRtIyacaturthapazcameSu samayeSu kArmaNazarIrakAyayogaM yunakti // 2 na kila samudrAtagato manovAgyogaprayojanaM karoti / audArikayogaM punaryunakti prathamASTamayoH samayayoH // ubhayavyApArAd tanmibhaM dvitIyaSaSThasaptameSu / tRtIyacaturthapaJcameSu kArmaNaM tu tanmAtraceSTAyAH // 3 vinivRttasamuddhAtastrInapi yovAn jinaH prayujIta / satyamasatyAmRSaM ca ta manastathA vAgyogam // audArikakAyayogaM gamanAdi prAtihArikANAM ca / ka021
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH paJcappaNaM karijjA, joganirohaM tao kuNaI || kiM na sajogo sijjhai, sa baMdhaheu tti jaM khalu sajogo / na samei paramasukkaM sa nijjarAkAraNaM paramaM // (vizeSA0 gA0 3056-3058) anyatrApyuktam sa tato yoganirodhaM karoti lezyAnirodhamabhikAGkSan / samayasthitiM ca bandhaM, yoganimittaM sa nirurutsuH // samaye samaye karmAdAne sati santaterna mokSaH syAt / yadyapi hi vimucyante, sthitikSayAt pUrvakarmANi // nAkarmaNo hi vIrya, yogadravyeNa bhavati jIvasya / tasyA'vasthAnena tu, siddhaH samayasthitirbandhaH || [ gAthA yoganirodhaM ca kurvANaH prathamaM manoyogaM niruNaddhi tatra paryAptamAtrasaMjJipaJcendriyasya prathamasamaye yAvanti manodravyANi yAvanmAnazca tadvyApArastasmAd asahyeyaguNahInaM manoyogaM pratisamayaM nirundhAno'saGkhyaiyaiH samayaiH sAkalyena niruNaddhi / yadAha bhagavAn zrImadAryazyAmaH 'se NaM puvAmeva sannimsa paMciMdiyassa pajjattayamsa jahannajogimsa hiTThA asaMkhejjaguNaparihINaM paDhamaM maNajogaM niruMbhai || ( prajJA0 samu0 pada 36 patra 607-2 ) bhASyakAro'pyAha pejjattamittasannimsa jattiyAI jahannajogissa / huMti maNodabAI, tabAvAro ya jammatto // tadasaMkhaguNavihINaM, samae samae niraMbhamANo so / maNaso sabanirohaM, kuNai asaMkhijjasamaehiM || ( vizeSA0 gA0 3059 - 3060 ) ta anaMtaraM caNaM veiMdiyamsa pajjattagassa jahannajogissa hiDyA asaMkhijjaguNahINaM dukhaM vaijogaM niruMbhai || ( prajJA0 samu0 par3ha 36 patra 607 -2 ) bhASyakRdapyAha paijjattamittabiMdiyajahannavaijogapajjavA je u / tadasaMkhaguNavihINaM, samae samae nirubhaMto // sabavaijogarohaM, saMkhAI ehi~ kuNai samaehiM / (vizeSA0 gA0 3061-3062) pratyarpaNaM kuryAt yoganirodhaM tataH karoti // kiM na sayogaH sidhyati sa bandhaheturiti yat khalu sayogaH / na sameti paramazuklaM sa nirjarAkAraNaM param // 1 sa pUrvameva saMjJinaH pazcendriyasya paryAptakasya jaghanyayogino'dhastAdasaGkhye yaguNaparihINaM prathamaM manoyogaM nirudvi // 2 paryAptamAtrasaMjJino yAvanti jaghanyayoginaH / bhavanti manodravyANi tadvyApArazca yanmAtraH // tadasaguNavihInaM samaye samaye nirundhan saH / manasaH sarvanirodhaM karotya saGkhyeya samayaiH // 3 tato'nantaraM ca dvIndriyasya paryAptakasya jaghanyayogino'dhastAda sakhyeyaguNahInaM dvitIyaM vacoyogaM niruNaddhi // 4 paryAptamAtradvIndriyajaghanyavacoyogaparyAyAH ye tu / tadasaGkhayaguNavihInaM samaye samagre nirundhan // sarvavacoyogarodhaM saGkhyAtItaiH karoti samayaiH //
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 163' o anaMtaraM ca NaM suhumassa paNagajIvassa apajjattagassa jahannajogissa hiTThA asaMkhejja - guNaparihINaM tacaM kAyajogaM nirubhai || ( prajJA0 samu0 pada 36 patra 607 -2 ) 1 taM ca kAyayogaM nirundhAnaH sUkSmakriyamapratipAtidhyAnamadhirohati / tatsAmarthyAcca vadanodarAdivivarapUraNena saGkucitadehatribhAgavartipradezo bhavati / yadAha bhAgyasudhAsudhAMzu:tato ya sumapaNagassa paDhamasamaovavannassa || (vizeSA0 gA0 3062 ) jo kira jahannajogo, tadasaMkhejjaguNahINamikkikke / samae niruMbhamANo, dehatibhAgaM ca muMcaMto // ruMbhai sa kAyajogaM, saMkhAIehiM ceva samaehiM / to kayajoganiroho, selesIbhAvayAmeI || (vizeSA0 gA0 3063 - 3064 ) sIlaM ca samAhANaM, nicchayao sabasaMvaro so ya / tasseso seleso, selesI hoi tadavasthA || hamsakkharAi majjheNa jeNa kAleNa paMca bhaNNaMti / acchai selesigao, tattiyamittaM tao kAlaM // taNurohAraMbhAo, jhAyai muhuma kiriyAniyahiM so / vucchinnakiriyamappaDivAI selesikAlammi || (vizeSA0gA0 3067-3069) prajJApanAyAmapyuktam joganiroha karittA ajogayaM pAuNai, ajogayaM pAuNittA IsiM hastapaMcakkharuccAraNaddhAe asaMkhejjasamaiyaM aMtamuhuttiyaM selesiM paDivajjai, pubaraiyaguNaseDhIyaM ca NaM kammaM tIse selesaddhAe asaMkhejjAhiM guNaseDhIhiM asaMkhejje kammakhaMdhe khavayaMte vedaNijjAuyanAmagoe iccae cattAri kammaMse jugavaM khavittA orAliyateyAkammagAI sabAhiM vippajahaNAhiM vippajahittA ujjuseDhIe aphusamA - NagaIe egasamaeNaM aviggaheNaM uDhuM gaMtA sAgArovautte sijjhai || (samu0 pa0 36 patra 607 - 2) bhASyakAro'pyAha tadasaMkhejjaguNAe, guNaseDhIi raiyaM purA kammaM / 1 tato'nantaraM ca sUkSmasya panakajIvasya aparyAptakasya jaghanyayogino'dhastAdasaGkhyeyaguNaparihINaM tRtIyaM kAyayogaM niruNaddhi // 2 tatazca sUkSmapanakasya prathamasamayopapannasya // yaH kila jaghanyayogaH tadasaGkhyeyaguNahInamekaikasmin / samaye nirundhan dehatribhAgaM ca muJcan // ruNaddhi sa kAyayogaM saGkhyAtItaireva samayaiH / tataH kRtayoganirodhaH zailezIbhAvatAmeti // zIlaM ca samAdhAnaM nizcayataH sarvasaMvaraH sa ca / tasyezaH zaileza: zailezI bhavati tadavasthA || hasvAkSarANi madhyena yena kAlena paJca bhaNyante / Aste zailezIgatastAvanmAtraM tataH kAlam // tanurodhArambhAd dhyAyati sUkSmakriyA'nivRtti saH / vyucchinnakriyA'pratipAtinaM zailezIkAle // 3 yoganirodhaM kRtvA'yogatAM prApnoti, ayogatAM prApya ISat pazcahakhAkSarozcAraNAddhayA asaGkhyeyasAmayikI - mAntamauhUrtikI zailezI pratipadyate, pUrvaracitaguNazreNIkaM ca karma tasyAM zailezyaddhAyAmasaGkhyA mirguNazreNibhirasaGkhyeyAn karmaskandhAn kSapayan vedanIyAyurnAmagotrANi ityetAMzcaturaH karmAzAn yugapat kSapayilaudArikataijasakArmaNAni sarvairviprahAnairviprajatya RjuzreNyA'spRzadgatyA ekasamayenAvigraheNordhva gatvA sAkAropayuktaH sidhyati // 4 tadasayaguNayA guNazreNyA racitaM purA karma / samaye samaye kSapayitvA krameNa sarvaM tatra karma //
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 devendrariviracitakhopATIkopetaH [gAthA . samae samae khaviDaM, kameNa savaM tahiM kammaM // (vizeSA0 gA0 3082) riuseDhIpaDivanno, samayapaesaMtaraM aphusamANo / egasamaeNa sijjhai, aha sAgArovautto so // (vizeSA0 gA0 3088) ayaM ca samudbhAtavidhiH sarvo'pyAvazyakAbhiprAyeNoktaH / tatreyaM gAthA daMDe kabADe maMthaMtare ya saMharaNayA sriirtthe| bhAsAjoganirohe, selesI sijjhaNA cev|| (A0ni0 gA0955) iti // 29 // abhihitA mArgaNAsthAneSu yogAH / sAmpratametepveva upayogasvarUpanirUpaNapUrvakamupayogAnabhidhitsurAha tianANa nANa paNa cau, daMsaNa vAra jiya lkgvnnudhogaa| viNu maNanANa dukevala, nava suratirinirayaajaesu // 30 // 'trINyajJAnAni' matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgarUpANi 'jJAnAni' matijJAnazrutajJAnAvadhijJAnamanaHparyavajJAnakevalajJAnalakSaNAni paJca svopajJakarmavipAkaTIkAyAM vistareNAbhihitasvarUpANi 'catvAri darzanAni' cakSurdarzanAcakSurdarzanAvadhidarzanakevaladarzanarUpANi ityevaM dvAdazopayogAH prAmirUpitazabdArthA bhavanti / kiMviziSTAH ? ityAha---"jiya lakSaNa" ti prAkRtatvAda vibhaktilopaH, 'jIvasya' AtmanaH 'lakSaNaM' lakSyate-jJAyate tadanyavyavacchedeneti lakSaNam-asAdhAraNaM kharUpam / ata evoktamanyatra-... "upayogalakSaNo jIvaH" iti / te ca dvidhA--sAkArA anAkArAzca / tatra paJca jJAnAni trINyajJAnAni ityaSTAvupayogAH sAkArAH, catvAri darzanAni anAkArA upyogaaH| yadAha pravacanArthasArthasarasasarasIruhasamUhaprakAzanasahasrabhAnurmagavAn zrImadAryazyAmaH prajJApanAyAmupayogapade'STame kativihe NaM bhaMte ! uvaoge pannatte ? goyamA ! duvihe uvaoge pannatte, taM jahAsAgArobaoge ya aNAgAroghaoge y| sAgArovaoge NaM bhaMte ! kativihe pannatte ? goyamA ! aTTavihe patnatte, taM jahA-AbhiNibohiyanANasAgArovaoge muyanANasAgArovaoge ohinANasAgArovaoge maNapajjavanANasAgArovaoge kevalanANasAgArovaoge maiannANasAgArovaoge 1 khaviyaM kamaso selesikAleNaM / iti vizeSAvazyakabhASye // 2 RjuzreNipratipannaH samayapradezAntaramaspRzan / ekasamayena sidhyati atha sAkAropayuktaH sH|| 3 daNDaH kapATaM manyA antarANi saMharaNatA zarIrasthaH / bhASAyoganirodhaH zailezI siddhizcaiva // 4 asmatpArzvavartiSu sarveSvapi pustakAdazeSu jainadharmaprasArakasabhayA mudrite cAdarza "upayogapade'STame' ityevamevopalabhyate paraM prajJApamAyA aSTamapadaM tu saMjJApadameba, upayogapadaM tu ekonatriMzattamameveti // 5 katividho bhadanta ! upayogaH prajJaptaH ? gautama ! dvividha upayogaH prajJaptaH, tadyathA-sAkAropayogazcAnAkAropayogazca / sAkAropayogo bhadanta ! katividhaH prajJaptaH ? gautama ! aSTavidhaH prajJaptaH, tayathA-AbhiniyodhikajJAnasAkAropayogaH 1 zrutajJAnasAkAropayogaH 2 avadhijJAnasAkAropayogaH 3 manaHparyavajJAnasAkAropayogaH 4 kevalajJAnasAkAropayogaH 5 masyazAnasAkAropayogaH 6 zrutAjJAnasAkAropayogaH 7 vibhaGgajJAnasAkAropayogaH 8 / anAkAropayogo bhadanta ! kalividhaH prajJaptaH ? gautama ! caturvidhaH prazataH, tadyathA-cakSurdarzanAnAkAropayogaH 1 acakSurdarzanAnAkAropayogaH 2 avadhidarzanAnAkAropayogaH 3 kevaladarzanAnAkAropayogaH 4 //
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30-32] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 165 suyaannANasAgArovaoge vimaMganANasAgArovaoge / aNAgArobaoge NaM bhaMte ! kaivihe pannate ? goyamA ! caubihe pannatte, taM jahA-cakkhudaMsaNaaNAgArovaoge acakkhudaMsaNaaNAgArovaoge ohidasaNaaNAgArovaoge kevaladaMsaNaaNAgArovaoge ya // (upayo0 pada 29 patra 525-1) bhAvArthaH prAgeva mArgaNAsthAne bhedAbhidhAnAvasare saprapaJcamabhihita iti / "viNu maNanANa" ityAdi, vinA manaHparyAyajJAnaM kevaladvikaM ca-kevalajJAnakevaladarzanalakSaNaM zeSA navopayogA bhavanti 'sure' suragatau "tiri" ti tiryaggatau 'narake' narakagatau 'ayate' viratihIne, eteSu sarveSvapi hi sarvaviratyasambhavena manaHparyAyajJAnakevaladvikAsambhavAditi // 30 // tasa joya veya sukkAhAra nara paNidi sanni bhavi svve| nayaNeyara paNa lesA, kasAi dasa kevaladuguNA // 31 // baseSu 'yogeSu' manovAkkAyarUpeSu 'vedeSu dranyavedarUpastrIpuMnapuMsakalakSaNeSu zuklalezyAyAm AhArakeSu naragatau paJcendriyeSu saMjJipu "bhavi" ti bhavyeSu ca sarve dvAdazApyupayogAH sambhavanti, eteSu sarveSvapi samyaktvadezaviratisarvaviratyAdInAM sambhavAt / "nayaNaM" ti cakSurdarzane "iyara" tti acakSurdarzane 'paJcasu lezyAsu' kRSNanIlakApotatejaHpadmalezyAsu 'kaSAyeSu' krodhamAnamAyAlobheSu daza upayogA bhavanti / ke ? ityAha---kevaladvikena UnAH-hInA jJAnacatuSTayA'jJAnatrikadarzanavikarUpAH, na tu kevaladvikam , cakSurdarzanAdisadbhAve'nutpAdAt tasya // 31 // cariMdi sani duanANadaMsa iga bitti thAvari acakkhU / tianANa daMsaNadurga, anANatiga abhava micchaduge // 32 // caturindriye asaMjJini ca catvAra upayogA bhavanti / ke te ? ityAha---'vyajJAnadarzane' dve ajJAne-matyajJAnazrutAjJAnarUpe, dve darzane-cakSurdarzanAcakSurdarzanalakSaNe ityarthaH / tathA ta eva pUrvoktAzcatvAra upayogAH "acakkhu" tti acakSuSaH-cakSurdarzanarahitAH santastrayo bhavanti / keSu ? ityAha----"iga" ti sAmAnyata ekendriyeSu dvIndriyeSu trIndriyeSu 'sthAvareSu' pRthivyambutejovAyuvanaspatiSu / ko'rthaH ? ekadvitrIndriyasthAvareSu matyajJAnazrutAjJAnAcakSurdarzanarUpAstraya upayogA bhavantItyarthaH, na zeSAH, yataH samyaktvAbhAvAd matizrutajJAnAsambhavaH, sarvaviratyabhAvAca manaHparyAyajJAnakevalajJAnakevaladarzanAbhAvaH, yat punaravadhidvikaM vibhaGgajJAnaM ca tad bhavapratyaya guNapratyayaM vA, na cA'nayoranyataro'pi pratyayaH sambhavati, cakSurdarzanopayogAbhAvastu cakSurindriyAbhAvAdeva siddhaH / tathA trayANAmajJAnAnAM samAhAraH tryajJAnam , ajJAnatrayam-matyajJAnazrutAjJAnavibhAvarUpaM 'darzanadvikaM' cakSurdarzanAcakSurdarzanalakSaNamityete paJcopayogA bhavanti / ka ? ityAha'ajJAnatrike' matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgarUpe / yattvajJAnatrike'vadhidarzanaM pUrvAcAryaiH kutazcit kAraNAd nepyate tad na samyagavagacchAmaH, tathAvidhasampradAyAbhAvAt ; atha ca siddhAnte pratipAdyate, tathA ca prajJaptistraM pUrvadarzitameva, tadabhiprAyAdasmAbhirapi noktamiti / 'abhave' abhavye 'mithyAsadvike' mithyAtve sAkhAdane ca] paJcopayogA:-ajJAnatrikadarzanadvikarUpA na zeSAH, avadAtasamyaktvaviratyamAvAditi // 32 //
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [ gAthA kevaladuge niyadurga, nava tianANa viNu khaiya ahakhAe / daMsaNanANatigaM desi mIsi annANamIsaM taM // 33 // 'kevaladvike' kevalajJAnakevaladarzanalakSaNe 'nijadvikaM' kevalajJAnakevaladarzanarUpamupayogadvikaM bhavati, na zeSA daza, jJAnadarzanavyavacchedenaiva kevalayugalasya sadbhAvAt, "naTThammi u chAumathie nANe / " ( A0 ni0 gA0 539 ) iti vacanAt / tathA kSAyike samyaktve yathAkhyAte ca saMyame navopayogA bhavanti / ke te ? ityAha- 'ajJAnatrikaM' matizrutAjJAnavibhaGgajJAnalakSaNaM vinA, yataH kSAyikayathAkhyAtayorajJAnatrikaM na bhavatyeva, tasya mithyAtvanibandhanatvAt, nirmUlato mithyAtvakSayeNopazamena ca kSAyikasamyaktvayathAkhyAtotpAdAt, ata etayornavaivopayogA bhavantIti / tathA 'deze' dezavirate SaDupayogA bhavanti / katham ? ityAha--- ' darzanajJAnatrikaM' trikazabdasya pratyekaM sambandhaH, darzanatrikaM cakSurdarzanAcakSurdarzanAvadhidarzanarUpam, jJAnatrikaMmatizrutAvadhijJAnarUpamiti, na zeSAH, midhyAtvasarvaviratyabhAvAt / mizra tadeva darzanajJAnatrikamajJAnamizraM draSTavyam, matijJAnaM matyajJAnamizraM 1 zrutajJAnaM zrutAjJAnamizraM 2 avadhijJAnaM vibhaGgajJAnamizraM 3 darzanatrikaM 3 ceti mithe'pi SaDupayogAH siddhA bhavanti / iha cAvadhidarzanamAgamAbhiprAyeNa ucyate, anyathA eteSveva mArgaNAsthAnakeSu guNasthAnakamArgaNAyAM "ajayAi nava mahasuohiduge" ( gA0 21 ) ityuktamiti // 33 // 166 maNanANacakkhuvajjA, aNahAre tinni daMsa cau nANA / canANasaMjamovasama veyage ohise ya // 34 // manaH paryAyajJAnacakSurdarzanavajaH zeSA dazopayogA anAhArake bhavanti / yattu manaH paryavajJAnaM cakSurdarzanaM taccAnAhArake na sambhavati, yato'nAhArako vigrahagatau kevalisamudghAtAvasthAyAM ca, na ca tadAnIM manaHparyAyajJAnacakSurdarzanasambhava iti / tathA ' trINi darzanAni' cakSurdarzanAcakSurdarzanAvadhidarzanarUpANi ' catvAri jJAnAni' matizrutAvadhimanaH paryAyalakSaNAnItyevaM saptopayogA bhavanti; ka ? ityAha---catuH zabdasya pratyekaM sambandhAt caturSu jJAneSu - matijJAnazrutajJAnAvadhijJAnamanaHparyAyajJAneSu, tathA caturSu saMyameSu - sAmAyikacchedopasthApanaparihAravizuddhikasUkSmasamparAyeSu, aupazamike samyaktve 'vedake' kSAyopazamikAparaparyAye, avadhidarzane 'ca' samuccaye, na zeSAH, tatsadbhAve matyajJAnAdInAmasambhavAt / ihApyavadhidarzane matyajJAnAdyupayogapratiSedho bahuzrutAcAryAbhiprAyApekSayA draSTavyaH, anyathA hi matyajJAnAdimatAmapi sUtre sAkSAd avadhidarzanaM pratipAditameva, prajJaptisUtraM ca prAgevoktamiti // 34 // uktA mArgaNAsthAneSu upayogAH / atha yogeSu jIvaguNasthAnakayogopayogAn adhikRtya matAntaramAha - do tera tera bArasa, maNe kamA aTTa du ca ca vayaNe / ca du paNa tini kAe, jiyaguNajogovaogane // 35 // anye tvAcAryAH "maNi" tti manoyoge dve jIvasthAnake, trayodaza guNasthAnakAni, trayodaza 1 degye, avadhidvike-avadhijJAnAvadhidarzanarUpe caH ka0 kha0 ga0 0 OM0 mudritapustakAdarze ca //
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33-37] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / / 167 yogAH, dvAdazopayogA itIcchanti 'kramAt' krameNa yathAsaGkhyamityarthaH / atrAyamabhiprAyaHprAga yogAntarasahito'sahito vA kharUpamAtreNaiva kAyayogAdirvivakSitastena tatra yathoktaguNasthAnakAdivaktavyatA sarvA'pyupapadyate, iha tu kAyayogAdiryogAntaravirahita eva vivakSyate / yathAmanoyogavAgyogavirahitaH kAyayogaH, manoyogavirahito vAgyogaH / tato manoyoge dve antime jIvasthAnake, ayogikevalivarjitAni trayodaza guNasthAnAni, kArmaNaudArikamizravarjitAtrayodaza yogAH, kArmaNaudArikamizrau hi kAyayogau aparyAptAvasthAyAM kevalisamuddhAtAvasthAyAM vA / na ca tadAnIM manoyogaH, aparyAptAvasthAyAM manasa evAbhAvAt , kevalisamuddhAtAvasthAyAM tu prayojanAbhAvAt / uktaM ca manovacasI tu tadA sarvathA na vyApArayati, prayojanAbhAvAt / (dharmasAramUlaTIkAyAm ) ___ tathA 'vacane' manoyogavirahite vAgyoge kramAd aSTau jIvasthAnAni-paryAptAparyAptadvIndriyatrIndriyacaturindriyAsaMjJipaJcendriyarUpANi, dve guNasthAne-mithyAtvasAsAdanalakSaNe, catvAro yogAHkArmaNaudArikamizraudArikAsatyAmRSAvAgyogarUpAH, catvAra upayogAH-matyajJAnazrutAjJAnacakSurdarzanAcakSurdarzanalakSaNAH / vAgyogo hi manoyogavirahitakhabhAvo dvIndriyAdipvevA'saMjJipaJcendriyaparyanteSu sambhavati nAnyeSu / tato yathoktAnyeva jIvasthAnakAdIni tatra sambhavanti nonAdhikAni / tathA kevalakAyayoge catvAri paryAptAparyAptasUkSmabAdaraikendriyalakSaNAni jIvasthAnakAni, dve Aye guNasthAnake-mithyAdRSTisAsAdanalakSaNe, paJca yogA:-vaikriyadvikaudArikadvikakArmaNarUpAH, traya upayogA:-matyajJAnazrutAjJAnAcakSurdarzanasvarUpAH / kevalakAyayogo hi ekendriyepvevAvApyate, tatra jIvasthAnakAdIni yathoktAnyeva ghaTanta iti // 35 // abhihitaM yogepvekIyamatam / sAmprataM mArgaNAsthAneSu lezyA abhidhitsurAha chasu lesAsu saThANaM, egidi asanni bhuudgvnnesu| paDhamA cauro tinni u, nAraya vigalaggi pavaNesu // 36 // SaDlezyAmu khasthAnaM khA khA lezyA bhavati, yathA kRSNalezyAyAM kRSNalezyA ityAdi / sAmAnyata ekendriyeSu 'asaMjJi(ni'manovijJAnarahite) 'bhUdakavaneSu' pRthivyambuvanaspatiSu prathamAHkRSNanIlakApotatejolezyAzcatasro bhavanti, bhavanapativyantarajyotiSkasaudharmezAnadevA hi khakhabhavacyutA eteSu madhye samutpadyante te ca tejolezyAvantaH, jIvazca yallezya eva mriyate agre'pi tallezya evopapadyate, "jallese marai tallese uvavajjai" iti vacanAt / tata eteSAmaparyAptAvasthAyAM kiyatkAlaM tejolezyA bhavati / nArakeSu 'vikaleSu' dvIndriyatrIndriyacaturindriyeSu amiSu' tejaskAyeSu 'pavaneSu' vAyukAyikeSu prathamAstisraH-kRSNanIlakApotalezyA bhavanti nA'nyAH, prAyo'mISAmaprazastAdhyavasAyasthAnopetatvAt // 36 // ahavAya suhama kevaladugi sukA chAvi sestthaannesu| naranirayadevatiriyA, thovA du asaMkha'NaMtaguNA // 37 // yathAkhyAtasaMyame sUkSmasamparAyasaMyame ca 'kevaladvike' kevalajJAnakevaladarzanarUpe zuklalezyaiva na zeSalezyAH, yathAkhyAtasaMyamAdau ekAntavizuddhapariNAmabhAvAt tasya ca zuklezyA'vinAbhU
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ [mAthA 168 devendrasUriviracitakhopATIkopetaH tatvAt / 'zeSasthAneSu' suragatau tiryamgatau manuSyagatau paJcendriyatrasakAyayogatryavedatrayakaSAyacatuSTayamatijJAnazrutajJAnAvadhijJAnamanaHparyAyajJAnamatyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnasAmAyikacchedopasthApanaparihAravizuddhikadezaviratAviratacakSurdarzanAcakSurdarzanAvadhidarzanabhavyAbhavyakSAyikakSAyopazamikaupazamikasAkhAdanamizramithyAtvasaMzyAhArakAnAhArakalakSaNaikacatvAriMzatsu zeSamArgaNAsthAnakeSu SaDapi lezyAH / ___uktA mArgaNAsthAneSu lezyAH / idAnIM mArgaNAsthAneSu khasthAnApekSayA'lpabahutvaM nirUpayiSu rAha--'naraniraya' ityAdi / iha yathAsaGkhyena yojanA kartavyA / sA caivam-narA nirayadevatiryagyonikebhyaH sakAzAt stokAH / yata iha dvividhA narAH----vAntapittAdijanmAnaH sammUrchajAH, strIgarbhotpannAH garbhajAzca / tatrAdyAH kadAcida na bhavantyeva, jaghanyataH samayasya utkRSTatastu caturvizatimuhUrtAnAM tadantarakAlasya pratipAditatvAt / / yadAha sandehasandohazailazRGgabhaGgadambholibhagavAn jinabhadragaNikSamAzramaNaH bArasa muhutta ganbhe, ukkosa samucchimemu cauvIsaM / ukosa virahakAlo, dosu vi ya jahannao smo|| (bR0 saM0 patra 130-1) utpannAnAM tu jaghanyata utkRSTatazcAntarmuhUrtasthitikatvena parataH sarveSAM nilepatvasambhavAd yadA tu bhavanti tadA jaghanyata eko dvau trayo vA, utkRSTatastvasaGkhyAtAH / itare tu sarvadaiva saddhyeyA bhavanti nAsaGkhyeyAH, tatra saGkhyeyakasya saGkhyAtabhedatvAnna jJAyate kiyadapi saGkhyeyakam ato vizeSata idaM prarUpyate---iha SaSThavargaH paJcamavargeNa yadA guNito bhavati tadA garbhajamanupyasaGkhyA bhavati / atha ko'yaM SaSThaH (granthAnam-1500) varga: ? kazca paJcamaH ? ityetaducyate-- vivakSitaH kazcid rAzistanaiva rAzinA yatra guNyate sa tAvad vargaH / tatraikasya varga eva na bhavati, ato vRddhirahitatvAdeSa varga eva na gaNyate / dvayostu vargazcatvAro bhavanti, eSa prathamo vargaH 4 / caturNA vargaH SoDazeti dvitIyo varga: 16 / SoDazAnAM vargo dve zate paTpaJcAzadadhika tRtIyo vargaH 256 / asya rAzervargaH paJcaSaSTiH sahasrANi paJca zatAni patriMzadadhikAni caturthoM vargaH 65536 / asya rAzervargaH sArdhagAthayA procyate cattAri ya koDisayA, auNatIsaM ca huti koddiio| auNAvannaM lakkhA, sattahi ceva ya sahamsA // do ya sayA channauyA, paMcamavaggo imo viNiddiTTo / ( anu0 cU0 patra 70) akasthApanA-4294967296 / asyApi rAzervoM gAthAtrayeNa pratipAdyate---- lakkhaM koDAkoDI, caurAsIiM bhave sahamsAI / 1 sA caikye dvandvameyayoriti 'ekacalAriMzati' iti mAvyam, bhaviSyatyapi, tathApi lekhakena paNDitaMmanyena vA kenApyetad aGkitaM lakSyate // 2 dvAdaza muhUrtA garbhajeSu sammUchimeSu caturviMzatiH / utkarSato virahakAlaH dvayorapi ca jaghanyataH samayaH // 3 calAri ca koTizatAni ekonazizca bhavanti koTayaH / ekonapazcAzad lakSAH saptaSaSTireva ca sahasrANi // dve ca zate SaNNavatiH pazcamabargo'yaM vinirdiSTaH ||4degggo samAsatto hoti 5 lakSa koTAkorI caturazItibhavanti sahasAmi /
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 ] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / cacAri ya sattaTTA, huMti sayA koDikoDINaM // coyAla lakkhAI, koDINaM satta caiva ya sahassA / tinniya sayA ya sarI, koDINaM huMti nAyabA // paMcANauI lakkhA, egAvannaM bhave sahassAiM / 169 cha ssolasuttara sayA, eso chaTTo havai vaggo || ( anu0 cU0 patra 70 >> [ aGkato'pi darzyate--] 18446744073709551616 / tadayaM SaSTho vargaH pUrvoktena paJcamavargeNa guNyate, tathA ca sati yA sakhyA bhavati tasyAM jaghanyapadino garbhajamanuSyA vartante / sA ceyam - 79228162514264337593543950336 / ayaM ca rAziH koTIkoTyAdiprakAreNa kenA'pyabhidhAtuM na zakyate'taH paryantAdArabhyAGkamAtrasaGgrahArtha gAthAdvayam - chaiga tinni tini sunnaM, paMceva ya nava ya tinni cattAri / paMcaiva tinni nava paMca, satta tinneva tinneva // cara cha ho cau ikko, paNa do chakkakkago ya aTTeva / do do nava satteva ye, aMkaDANA parAhuttA || ( anu0 cU0 patra0 70 ) tadevameteSvekonatriMzadaGkasthAneSu jaghanyapadino garbhajamanuSyA vartante / uktaM cAnuyogadvAreSu jahannapae [saMkhejjA] saMkhijjAo koDAkoDAkoDIo / ( patra 205 - 2 ) tadevaM jadhanyapadino manuSyAH, utkRSTapadinastvasaGkhyAtAH / uktaM cAnuyogadvArasUtreukkosapae asaMkhijjA asaMkhijjAhiM usappiNIosappiNIhiM avahIraMti kAlao, khittao ukkosapae rUvapakkhittehiM maNUsehiM seDhI avahIraha, asaMkhejjAhiM avasappiNIhiM ussappiNIhiM kAlao, khitao aMgulapaDhamavaggamUlaM taiyavamgamUlapaDuppannaM // ( patra 205 - 2 ) asyeyamakSaragamanikA ---- utkRSTapade manupyA asahyeyotsarpiNyavasarpiNIsamayarAzitulyAH / kSetratastvekasmin manuSyarUpe prakSipte manuSyarUpairekA nabhaH pradezazreNirapahriyate / kiyatA kAlena ? ityAha - asamayeyotsarpiNyavasarpiNIbhiH / kiyatA kSetrakhaNDApahAreNa : ityAha-- "aMgulapaDhamavamgamUlaM taiyavaggamUlapaDuppannaM" ti zreNeraGgulapramANe kSetre yaH pradezarAzistasya yat prathamaM vargamUlaM tat tRtIyavargamUlapradezarAzinA gupyate, guNite ca yaH pradezarAzirbhavati tatpramANaM kSetrakhaNDa - kaikaM rUpamapaharati / ayamarthaH - iha kilAGgulapramANakSetre namaH pradezarAziH sadbhAvato'sayeya - vAri ca saptaSaSTirbhavanti zatAni koTikoTInAm // catuzcatvAriMzad lakSAH koTInAM sapta eva ca sahasrANi / zrINi ca zatAni ca saptatiH koTInAM bhavanti jJAtavyAni // paJcanavatirlakSA ekapaJcAzad bhavanti sahasrANi / SaT SoDazottarANi zatAni eSa SaSTo bhavati vargaH // 1 sattari anuyogadvAra cUrNilaghuvRttyoH // 1 SaT trINi trINi zUnyaM pazcaiva ca nava ca trINi catvAri / pazcaiva trINi nava paJca sapta trINyeva trINyeva // catvAri Sada dve catvAri ekaH pazca dve SaT ekakaJca aSTeva / dve dve nava saptaiva ca aGkasthAnAni parAkukhAni // 1 ma ThANAI uvarihuttAI // anuyogadvAracUrNo // 3 jaghanyapade saGkhyAtAH saGgameyAH koTikoTikoNaH // ka0 22
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ [gAthA . 170 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH pradezaparimANo'pyasatkalpanayA SaTpaJcAzadadhikazatadvayaparimANaH kalpyate 256; atra prathama vargamUlaM SoDaza 16, dvitIyaM vargamUlaM catvAri 4, tRtIyaM vargamUlaM dve 2; tatra prathamavargamUlaM SoDazalakSaNaM tRtIyavargamUlena guNitaM jAtA dvAtriMzat 32, evamete nabhaHpradezAH sadbhAvato'sajoyA apyasatkalpanayA dvAtriMzatsaGkhyAH parigrAhyAH / tataH zreNemadhyAd yathoktapramANaM dvAtriMzatpadezapramANamityarthaH kSetrakhaNDa yadyekaikaM manuSyarUpaM krameNa pratisamayamapaharati tadA'saGkhyeyotsarpiNyavasarpiNIbhiH sarvA'pi zreNirapahiyate yadyeka manuSyarUpaM syAt , tacca nAsti, sarvotkRSTAnAmapi samuditagarbhajasammUrchajamanuSyANAmetAvatAmeva bhAvAt / idamuktaM bhavati --utkRSTapadavartibhirapi sarvataH saptarajjupramANasya dhanIkRtasya lokasyaikaikapradezapatirUpaM zreNimAtramapi aGgulamAtrakSetrapradezarAzisambandhitRtIyavargamUlaguNitaprathamavargamUlapradezapramANairasatkalpanayA SaTpaJcAzadadhikazatadvayapramANAGgulamAtrakSetrapradezarAzisambandhidvikalakSaNatRtIyavargamUlaguNitaSoDazakalakSaNaprathamavargamUlalabdhadvAtriMzatpradezapramANairAkAzakhaNDairmanupyarUpasthAnIyairapahiyamANamapi nApahiyate, ekarUpahInatvAt ; yadi punarekaM rUpamanyat syAt tataH sakalA'pi zreNirapahiyeta / kAlatazca pratisamayametAvatpramANairapyAkAzakhaNDairapahiyamANA zreNirasaGkhyAtAbhirutsarpiNyavasarpiNIbhiniHzeSato'pahiyate, kAlataH sakAzAt kSetrasyAtyantasUkSmatvAt / uktaM ca---- ukkosapae je maNumsA havaMti tesu ikvammi masarUve pakkhitte samANe tehiM maNumsehiM seDhI avahIrai / tIse ya seDhIe kAlakhittehiM avahAro maggijjai--kAlao tAva asaMkhijjAhiM umsappiNIosappiNIhiM, khittao aMgulapaDhamavaggamUlaM taiyavaggamUlapaDappannaM / kiM bhaNiyaM hoi !------ tIse seDhIe aMgulAyae khaMDe jo paesarAsI tamsa jaM pamavaggamUlapaesarAsimANaM taM taiyavaggamUlapaesarAsipaDappAie samANe jo paesarAsI habai evaiehiM khaMDehiM avahIramANI avahIramANI jAva niTThAi tAva maNussA vi avahIramANA avahIramANA nirdRti / Aha kahamegA seDhI padahamittehiM khaNDehiM avahIramANI avahIramANI asaMkhejjAhiM umsappiNiosappiNIhiM avahIrai ? Ayario Aha-khettamsa suhumattaNao / mutte vi jaM bhaNiyaM----- suhumo ya hoi kAlo, tatto suhumayarayaM havai khittaM / aMgulaseDhImite, osappiNIo asaMkhijjA // ( anu0 cU0 patra 72 ) iti / 1 utkRSTapade ye manuSyA bhavanti teSvekasmin manuSyarUye prakSipte sati tarmanuSyaiH zreNirapahiyate / tasyAzca zreNeH kAlakSetrAbhyAM apahAro mRgyate-kAlatastAvadanayeyAbhirutmarpiNyavasarpiNIbhiH, kSetrato'GgulaprathamavargamUla tatIyavargamalaguNitamA ki maNitaM bhavati?-tasyAH zreNaranDalAyate khaNDe yaH pradezarAziH tasya yata prathamavargamUlapradezarAzimAnaM tat tRtIyavargamUlapradezarAziguNite sati yaH pradezarAzibhavati etAvadbhiH khaNDarapahiyamANA'pahiyamANA yAvamistiSThati tAvad manuSyA api apahiyamANA apahiyamANA nistiSThanti / Aha kathamekA zreNiretAvanmAtraH khaNDarapahiyamANA apahiyamANA asalayAbhirutsarpiNyavasarpiNIbhirapahiyate? AcArya Aha-kSetrasya sUkSmatvAt / sUtre'pi yadbhaNi ----sUkSmazca bhavati kAlastataH sUkSmatarakaM bhavati kSetram / agulazreNimAtre'varpiNyo'salyeyAH // 2 jAva anuyogadvAracUrNI // 3 degduppADitaM anuyogadvAracUrNI // 4 DhamaM vaggamUlaM taM taiyavaggamUlapAegarAsiNA paDappAtijjai, paTuppADite samANe jo rAsI havA evaiehiM khaNDehi sA seDhI ava anuyogdaarcuurnnii|| 5 gAtheyamAvazyakaniyuktau saptatriMzattamI / /
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 ] SaDazItinAmA caturthaH karmamanyaH / 171 ato nirayAdibhyaH sakAzAt stokA narAH, tebhyo nArakA asaGghayeyaguNAH / yata evamanuyogadvAreSu nArakaparimANamupadarzyate nerahayANaM bhaMte ! kevaiyA veDaviyasarIrA pannatA ? goyamA ! duvihA pannattA, taM jahA - baddhilayA mukillayA ya / tattha NaM je te baddhillayA te NaM asaMkhejA asaMkhijjAhiM ussappiNiavasappiNIhiM avahIraMti kAlao, khettao asaMkhejjAo seDhIo payarassa asaMkhejjahabhAgo / vAsi NaM DhaNaM vikkhaMbhasUI aMgulapaDhamavaggamUlaM bIyavaggamUlapaDuppannaM, ahava NaM aMguLabiiyavamAmUlaghaNapamANamittAo seDhIo // ( patra 199 - 2 ) asyeyamakSaragamanikA-- nArakANAM baddhAni vaikriyazarIrANyasaGkhyeyAni, pratinArakasekaikkavaikiyasadbhAvAd nArakANAM cAsayeyatvAt, tAni ca kAlato'saGkhyeyotsarpiNyavasarpiNIsamayarAzitulyAni / kSetratastu pratarA saGkhye ya bhAga vartyasaGkhyeyazreNInAM ye pradezAstatsaGkhyAni bhavanti / nanu pratarAsaGkhyeyabhAge'saGkhyeyayojanakoTayo'pi bhavanti tat kimetAvatyapi kSetre yA nabhaH zreNayo bhavanti tA iha gRhyate ? na, ityAha - " tAsi NaM seDhINaM vikkhaMbhasUI" ityAdi / tAsAM zreNInAM viSkambhasUcirvistarazreNirbrAhmeti zeSaH / kiyatI ? ityAha - "aMgula " ityAdi / aGgulapramANe pratarakSetre yaH zreNirAziH tatra kilAsaGkhyeyAni vargamUlAnyuttiSThanti ataH prathamavargamUlaM dvitIyavargamUlena pratyutpanna - guNitam, tathA ca yAvantyo'tra zreNayo labdhA etAvatpramANazreNInAM viSkambhamUcirbhavati, etAvatyaH zreNayo'tra gRhyanta ityarthaH / idamuktaM bhavati - aGgulapramANe pratarakSetre kilAssatkalpanayA paTpaJcAzadadhike dve zate zreNInAM bhavataH, tadyathA - 256, atra prathamaM vargamUlaM 16, dvitIyaM 4, caturbhizca SoDaza guNitA jAtA catuHSaSTiH 64, eSA catuHSaSTirapi sadbhAvatosyAH zreNayo mantavyAH, etAvatsaGkhya zreNInAM vistarasUciriha prAyA / athavA 'NaM' iti vAkyAlaGkAre, ayaM dvitIyaH prakAraH prastutArthaviSaye / tathAhi - "aGgulabiiyavaggamUlaghaNa" ityAdi / aGgulapramANapratara kSetravartizreNirAzeryad dvitIyavargamUlamanantaraM catuSTayarUpaM darzitaM tasya yo ghanazcatuHSaSTilakSaNastatpramANAH zreNayo'tra gRhyanta iti prarUpaNaiva bhidyate'rthatastu sa eva / idamatra tAtparyam - saptarajjupramANasya ghanIkRtasya lokasya yA UrdhvAdhaAyatA ekaprAdezikyaH zreNayo'GgulamAtra kSetrapadezarAzigatadvitIyavargamUlaghanapradezarAzipramANAstAsAM yAvAn pradezarAzistAvatpramANA nArakAH, ataste narebhyo'saGkhyAtaguNA eva // etebhyo'pi devA asaGkhyAtaguNAH / katham ? iti ced ucyate -- devA hi bhavanapatyAdibhedena caturdhA, bhavanapatayo'surAdibhedena dazavidhAH / tatrA'surakumArA api tAvad ghanIkRtasya lokasya yA UrdhvAdhaAyatA ekaprAdezikyaH zreNayo'GgulamAtrakSetragatapradezarAzisambandhiprathamavargamUlAsaGkhyeyabhAgagatapradezarAzipramANAstAsAM sambandhI yAvAn pradezarAzistAvatsaGkhyAkAH, evaM nAgakumArAdayo'pi draSTavyAH / tathA satyeyayojanapramANAkAzapradezasUcirUpaiH khaNDairyAvadbhirdhanI kRtasya lokasya maNDakAkAraH prataro'pahriyate tAvatpramANA vyantarAH / uktaM ca--- saMkhejjajoyaNANaM, sUipaesehi bhAiyaM payaraM / vaMtarasurehiM hIrai, evaM ekkekameeNaM || ( paJcasaM0 gA0 48 )
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA. asyA akSaragamanikA-sayeyayojanapramANA 'sUciH' ekaprAdezikI patistatpradezaiH-saGkhyeyayojanapramANaikaprAdezikapalipradezairiti yAvat bhaktaM prataraM vyantarasurairapahiyate tAvadbhAgalabdharAzipramANA vyantarasurA ityarthaH / iyamatra bhAvanA-saGkhyeyayojanapramANasucipradezAH kilA'satkalpanayA daza, pratarapradezAzca lakSam , tato dazabhirbhAge hRte labdhAH sahasrA daza etAvanta ityarthaH / 'evam' uktena prakAreNa pratinikAyaM vyantarANAM bhAvanA kAryA / na caivaM sarvasamudAyaparimANaniyamavyAghAtaprasaGgaH, sUcipramANahetuyojanasaGkhyeyatvasya vaicitryAditi // __tathA SaTpaJcAzadadhikazatadvayAnulapramANairAkAzapradezasUcirUpaiH khaNDairyAvadbhiryathoktakharUpaM prataramapahiyate tAvatpramANA jyotiSkA devAH / uktaM ca chapannadosayaMgulasUipaesehiM bhAiyaM payaraM / joisiehiM hIrai, ( paJcasaM0 gA0 49) iti / ata evoktam--"voNamaMtarehito saMkhejaguNA joisiya" ti / tathA vaimAnikadevA ghanIkRtasya lokasya yA UrdhvAdhaAyatA ekaprAdezikyaH zreNayo'GgulamAtrakSetrapradezarAzisambandhitRtIyavargamUlaghanapramANAstAsAM yAvAn pradezarAzistAvatpramANAH, ataH sakalabhavanapatyAdisamudAyApekSayA cintyamAnA devA nArakebhyo'saGkhyAtaguNA eva / tebhyo'pi ca devebhyastiryaJco'nantaguNAH, tatrAnantasaGkhyopetasya vanaspatikAyasya sadbhAvAt / uktaM ca---- ___ eeNsi NaM bhaMte ! neraiyANaM tirikkhajoNiyANaM maNumsANaM devANaM siddhANa ya kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ! goyamA ! sabathovA maNumsA, neraiyA asaMkhejjaguNA, devA asaMkhejjaguNA, siddhA aNaMtaguNA, tirikkhajoNiyA aNaMtaguNA // (prajJApa0 patra 119-2) tathA thovA narA narehi ya, asaMkhaguNiyA havaMti neraiyA / tatto murA surehi ya, siddhA'NatA tao tiriyA // (jIvasa0 gA0 271) iti // 37 // uktaM gatiSvalpabahutvam / sAmpratamindriyadvAre kAyadvAre tadabhidhitsurAha--- paNa cau ti du egiMdI, thovA tini ahiyA aNaMtaguNA / tasa thova asaMkha'ggI, bhUjalanila ahiya vaNaNaMtA // 38 // paJcendriyAzcaturindriyAdibhyaH stokAH, tebhyazcaturindriyA 'adhikAH' vizeSAdhikAH, tebhyastrIndriyA vizeSAdhikAH, tebhyo dvIndriyA vizeSAdhikAH / tatra ca yadyapi ghanIkRtasya lokasya 1 SaTpaJcAzadadhikadvizatAGgulasUcipradezebhaktaH prataraH / jyotiSkaH hiyate // 2 vyantarebhyaH saveyaguNA jyotiSkAH // 3 eteSAM bhadanta ! nairayikANAM tiryagyonikAnAM manuSyANAM devAnAM siddhAnAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokA manuSyAH, nairayikA masajhayeyaguNAH, devA asAdheyaguNAH, siddhA anantaguNAH, tiryagyonikA anntgunnaaH|| 4 stokA narA narebhyavAsAyaguNitA bhavanti nairayikAH / tataH surAH surebhyazca siddhA anntaasttstiryshcH||
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38] SaDazItinAmA caturthaH krmgrnthH| 173 UrdhvAdhaAyatA ekapAdezikyaH zreNayo'saGkhyAtayojanakoTIkoTIpramANAkAzapradezasUcigatapradezarAzipramANAstAsAM yAvAn pradezarAzistAvatpramANA dvIndriyatrIndriyacaturindriyatiryagyonipaJcendriyA avizeSeNa sUtre nirdiSTAH, tathA coktaM tatra yathoktarUpadvIndriyaparimANAbhidhAnAnantaram jaha beiMdiyANaM tahA teiMdiyANaM cauriMdiyANa vi bhANiyavaM paMciMdiyatirikkhajoNiyANa vi / ( anuyo0 patra 204-1) iti / ____tathApi sUciparimANahetuyojanagatAsaGgyAtarUpasaGkhyAyA bahubhedatvAnna yathoktavizeSAdhikatvAbhidhAnavyAghAtaH / ata eva ca hetostiryagyonipaJcendriyeSu dvIndriyAditulyatayA sUtre'bhihiteSvapi tatrApi naranirayadevaprakSepe'pi pazcendriyAzcaturindriyAdibhyaH stokA eva draSTavyAH / yadabhyadhAyi paMciMdiyA ya thovA, vivajjaeNa viyalA visesahiyA / (jIvasa0 gA0 275) dvIndriyebhyo'pi caikendriyA anantaguNAH, vanaspatikAyajIvarAzeranantAnantatvAt / yaduktamA esi NaM bhaMte ! egidiyabediyateiMdiyacauriMdiyapaMciMdiyANa ya kayare kayarehito appA vA bahuA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! sabatthovA paMciMdiyA, cauriMdiyA visesAhiyA, teMdiyA visesAhiyA, beiMdiyA visesAhiyA, egidiyA aNaMtaguNA / / (prajJApanApada 3 patra 120-2) __"lasa thova" ityAdi / 'trasAH' dvIndriyAdayaH pUrvanirdiSTasacayAstejaskAyikAdibhyaH stokAH / tebhyastrasebhyo'saGkhyAtaguNAH "aggi" tti agnikAyikAH, teSAM sUkSmabAdarabhedabhinnAnAmasaGkhyeyalokAkAzapradezarAzipramANatvAt / tebhyaH "bhU" tti pRthivIkAyikA vizeSAdhikAH / tebhyaH "jala" ti apkAyikA vizeSAdhikAH / tebhyaH "anila' tti vAyukAyikA vizeSAdhikAH / yadyapi ca eteSAmapi pRthivIkAyikAdInAmasaGkhyeyalokAkAzapradezarAzipramANatayA sUtre avizeSeNa nirdezaH kRtaH, tathA coktam-- jahA puDhavikAiyANa evaM AukAiyANaM pi / (anu0 patra 202-1) ityaadi| tathApi lokAnAmasaGkhyAtatvasyA'nekabhedabhinnatvAdihaivaM vizeSAdhikatvAbhidhAne'pi na kazcidoSaH / uktaM ca zrIprajJApanAyAma___ "aiesi NaM bhaMte ! tasakAiyANaM puDhavikAiyANaM AukAiyANaM teukAiyANaM vAukAiyANaM 1 yathA dvIndriyANAM tathA zrIndriyANAM caturindriyANAmapi bhaNitavyaM pnycendriytirygyonikaanaampi| 2 paJcendriyAzca stokA viparyayeNa vikalA vishessaadhikaaH|| 3 eteSAM bhadanta! ekendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyapazcendriyANAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA vizeSAdhikA vA? gautama! sarvastokAH pazcendriyAH, caturindriyA vizeSAdhikAH, zrIndriyA vizeSAdhikAH, dvIndriyA vizeSAdhikAH, ekendriyA anantaguNAH // 4 yathA pRthvIkAyikAnAmevamapkAyikAnAmapi // 5 eteSAM bhadanta! sakAyikAnAM pRthvIkAyikAnAmapkAyikAnAM tejaskAyikAnAM vAyukAyikAnAM vanaspatikAyikAnAmakAyikAnAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokAstrasakAyikAH, tejaskAyikA asaGkhyaguNAH, pRthvIkAyikA vizeSAdhikAH, apkAyikA vizeSAdhikAH, vAyukAyikA vizeSAdhikAH, akAyikA anantaguNAH, vanaspatikAyikA anantaguNAH //
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ Reg devendrasUriviracitavopajJadIkopela [ gAthA vaNassaikAiyANaM akAiyANa ya kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tulA vA visesAhiyA yA ? goyamA ! sabatthovA tasakAiyA, teukAiyA asaMkhijjaguNA, puDhavikAiyA visesAhiyA, AkAiyA visesAhiyA, vAukAiyA visesAhiyA, akAiyA anaMtaguNA, vaNassaikAiyA anaMtaguNA / (prajJA0 pada 3 patra 122 - 2 ) anyatrApyuktam thovA ya tasA tatto, te asaMkhA tao visesahiyA / kamaso bhUdagavAU, akAyahariyA aNaMtaguNA // ( jIvasa0 gA0 276 ) "akAya" tti siddhAH / tebhyo vAyukAyikebhyaH "vaNa'NaMta" tti vanaspatikAyikA antaguNAH, anantalokAkAzapradezapramANatvAd vanaspatikAyikAnAmiti // 38 // samprati yogeSu vedeSu alpabahutvaM pracikaTayiSurAha - maNavayaNakAyajogI, thovA assaMkhaguNa anaMtaguNA / purisA thovA itthI, saMvaguNA'NaMtaguNa kIvA // 39 // manoyoginaH stokAH, saMjJipaJcendriyANAmeva manoyogitvAt / tebhyo vAgyogino'saGkhyAtaguNAH, dvIndriyatrIndriyacaturindriyAsaMjJipaJcendriyANAM vAmyoginAM manoyogibhyo'saGkhyAtaguNAnAM tatra prakSepAt / vAmyogibhyo'pi kAyayogino'nantaguNAH, vanaspatikAyikAnAmapyanantAnAM tatra prapAditi / Aha ca aiesi NaM bhaMte! jIvANaM sajogINaM maNajogINaM vaijogINaM kAyajogINaM ajogINa ya kare karehiMto appA vA bahuyA vA tulA vA visesAhiyA vA : goyamA ! savatthovA maNajogI, vaijogI asaMkhejjaguNA, ajogI anaMtaguNA, kAyajogI anaMtaguNA, sajogI visesAhiyA / ( prajJA0 pada 3 patra 134 - 1 ) tathA khyAdibhyaH puruSAH stokAH / tebhyaH striyaH saGkhyAtaguNAH / uktaM ca--- tiguNA tirUahiyA, tiriyANaM itthiyA muNeyA / sattAvIsaguNA puNa, maNuyANaM tadahiyA caiva // battIsa guNA battIsarUvaahiyA u taha ya devANaM / devIo pannattA, jiNehiM jiyarAgar3hosehiM | ( pravaca0 gA0 883 - 884 ) strIbhyazca 'klIbA:' napuMsakA anantaguNAH, anantaguNatA ca vanaspatyapekSayA draSTavyA / uktaM ca 1] stokAzca sAstatastejaskAyikA asaGkhyaguNAstataH vizeSAdhikAH / kramazo bhUdakavAyavo'kAyavanaspatikAyikA anantaguNAH // 2 eteSAM bhadanta ! jIvAnAM saMyoginAM manoyoginAM vAgyoginAM kAyayoginAmayoginAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tutyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama! sarvasvokA manoyoginaH, vAgyogino'saGkhyeyaguNAH, ayogino'nantaguNAH, kAyayogino'nantaguNAH, sayogino vizeSAdhikAH // 3 triguNAtrirUpAdhikAstiravAM striyo jJAtavyAH / saptaviMzatiguNAH punarmanujAnAM tadadhikA eva 'saptaviMzatyadhikA evaMtyarthaH ' // dvAtriMzadguNA dvAtriMzadrUpAdhikAstu tathA ca devebhyaH / devyaH prazaptA jinairjitarAgadoSaH //
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39-40] paDazItimAmA caturthaH karmagranthaH / 175 eesi NaM bhaMte ! jIvANaM saveyagANaM itthIveyagANaM purisaveyagANaM napuMsakaveSagANaM aveyagANa ya kayare kayarehiMto appA pA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! sabatyovA jIvA purisaveyagA, itthIveyagA saMkhejjaguNA, aveyagA aNaMtaguNA, napuMsagavegA aNaMtaguNA, saveyagA visesAhiyA // (prajJA0 pada 3 patra 134-2) mANI kohI mAI, lohI ahiya maNanANiNo thovaa| ohi asaMkhA maisuya, ahiya sama asaMkha bibbhaMgA // 40 // kaSAyadvAre---sarvastokA mAninaH, mAnapariNAmakAlasya krodhAdipariNAmakAlApekSayA sarvastokatvAt / tebhyaH kodhino vizeSAdhikAH, krodhapariNAmakAlasya mAnapariNAmakAlApekSayA vizeSAdhikatvAt / tebhyo'pi mAyino vizeSAdhikAH, yad bhUyastvena jantUnAM prabhUtakAlaM ca mAyAbahulatvAt / tato'pi lobhino vizeSAdhikAH, sarveSAmapi prAyaH saMsArijIvAnAM sadA parigrahAdyAkAsAsadbhAvAt / uktaM ca---- eesiNaM bhaMte ! jIvANaM sakasAINaM kohakasAINaM mANakasAINaM mAyAkasAINaM lomakasAINaM akasAINa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! sabatthovA jIvA akasAI, mANakasAI aNaMtaguNA, kohakasAI visesAhiyA, mAyAkasAI visesAhiyA, lobhakasAI visesAhiyA, sakasAI visesaahiyaa| (prajJA0 pada 3 patra 135-1) jJAnadvAre-'manojJAninaH' manaHparyAyajJAninaH zeSajJAnyapekSayA stokAH, taddhi garbhajamanupyANAM tatrApi saMyatAnAmapramattAnAM vividhAmarvoSadhyAdilabdhiyuktAnAmupajAyate / uktaM cataM saMjayassa savvappamAyarahiyassa vivihariddhimao / (vizeSA0 gA0 812) ityaadi| te ca stokA eva, saGkhyAtatvAt / tebhyo'saGkhyeyaguNA avadhijJAninaH, samyagdRSTidevAdInAmapyavadhijJAnabhAjAM tebhyo'saGkhyAtaguNatvAt / tato'vadhijJAnibhyo matijJAnizrutajJAnino vizepAdhikAH, avadhijJAnarahitasamyamdRSTinaratiryakprakSepAt / etau ca matijJAnizrutajJAninau saMsthAne cintyamAnau dvAvapi 'samau' tulyau, matijJAnazrutajJAnayoH parasparamanAntarIyaphatvAt / yadAha bhagavAn devardhivAcakaH 1 eteSAM bhadanta ! jIvAnAM savedakAnAM strIvedakAnAM puruSavedakAnAM napuMsakavedakAnAmavedakAnAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama! sarvastokA jIvAH puruSavedakAH, strIvedakAH samayeyaguNAH, avedakA anantaguNAH, napuMsakavedakA anantaguNAH, savedakA vishessaadhikaaH|| 2 eteSAM bhadanta ! jIvAnAM sakaSAyiNAM krodhakaSAyiNAM mAnakaSAyiNAM mAyAkaSAyiNAM lobhakaSAyiNAM akavAdhiNAM ca katare katarebhyaH alpA vA bahukA thA tulyA yA vizeSAdhikA kA? gautama ! sarvastokA jIvA akavAgiNaH, mAnakaSAyiNo'nantaguNAH, krodhakaSAyiNo vizeSAdhikAH, mAyAkaSAmiNo vizeSAdhikAH, lobhakaSAmiNo vizeSAdhikAH, sakaSAyiNo vizeSAdhikAH // 3 tatsaMyatasya sarvapramAdarahitasa vividharddhimataH // 4 sara nAntarIka0 kha0 g0100||
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA.. jettha mainANaM tattha suyanANaM, jattha suyanANaM tattha mainANaM, do vi eyAI annunnamaNugayAI / (nandI patra 140-1) iti / tebhyazca matijJAnizrutajJAnibhyo vibhaGgajJAnino'satyAtaguNAH, mithyAdRSTisurAdInAM vibhAjJAnavatAM tebhyo'saGkhyAtaguNatvAditi // 40 // kevaliNo NaMtaguNA, maisuyaannANi gaMtaguNa tullA / suhamA thovA parihAra saMkha ahavAya saMkhaguNA // 41 // tebhyazca vibhaGgajJAnibhyaH kevalino'nantaguNAH, siddhAnAM tebhyo'nantaguNatvAt , teSAM ca kevalajJAnayuktatvAt / tebhyo'pi ca kevalajJAnibhyo matyajJAnizrutAjJAnino'nantaguNAH, siddhebhyo'pi vanaspatikAyikAnAmanantaguNatvAt , teSAM ca mithyAdRSTitayA matyajJAnazrutAjJAnayuktatvAt / ete cobhaye'pi matyajJAnizrutAjJAninaH khasthAne cintyamAnAstulyAH, matyajJAnazrutAjJAnayoH parasparamavinAbhAvitvAt / uktaM ca aiesi NaM bhaMte ! jIvANaM AbhiNibohiyanANINaM muyanANINaM ohinANINaM maNapajjavanANINaM kevalanANINaM maiannANINaM suyaannANINaM vibhaMganANINa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tulA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! sabatthovA jIvA maNapajjavanANI, ohinANI asaMkhejaguNA, AmiNibohiyanANI suyanANI do vi tullA visesAhiyA, vibhaMganANI asaMkhijaguNA, kevalanANI aNaMtaguNA, maiannANI suyaannANI ya do vi tullA aNaMtaguNA / (prajJA0 pada 3 patra 137-1) saMyamadvAre---sarvastokAH sUkSmasamparAyasaMyaminaH, zatapRthaktvamAtrasambhavAt / tebhyaH parihAravizuddhikAH saGkhyAtaguNAH, sahasrapRthaktvasambhavAt / tebhyo'pi yathAkhyAtacAritriNaH saGkhyAtaguNAH, koTipRthaktvena prApyamANatvAditi // 41 // cheya samaIya saMkhA, desa asaMvaguNa gaMtaguNa ajyaa| thova asaMgva du NaMtA, ohi nayaNa kevala acakkhU // 42 // tebhyo yathAkhyAtacAritribhyazchedopasthApanacAritriNaH saGkhyeyaguNAH, koTIzatapRthaktvena labhyamAnatvAt / tebhyo'pi sAmAyikasaMyaminaH saGkhyeyaguNAH, koTIsahasrapRthaktvena prApyamANatvAt / tebhyo'pi dezaviratA asaGkhyAtaguNAH, asaGkhyAtAnAM tirazcAM dezaviratisambhavAt / tebhyo'nantaguNAH 'ayatAH' saMyamahInA AdyaguNasthAnakacatuSTayavartina ityarthaH, mithyAdRzAmanantAnantatvAt / darzanadvAre yathAkramamevaM padaghaTanA-stokA avadhidarzaninaH, suranArakANAM naratirazcAM 1 yatra matijJAnaM tatra zrutajJAnam , yatra zrutajJAnaM tatra matijJAnam , dve api ete anyonyamanugate // 2 eteSAM bhadanta ! jIvAnAM AbhinibodhikajJAninAM zrutajJAninAmavadhizAnino manaHparyavajJAninAM kevalajJAninA matyajJAninAM zrutAjJAninAM vibhaGgajJAninAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA nulyA vA vizeSAdhikA vA ! gautama ! sarvasnokA jIvA manaHparyavajJAninaH, avadhijJAnino'saGkhyayaguNAH, AbhinibodhikajJAninaH zrutajJAnino dvaye'pi tulyA vizeSAdhikAH, vibhaGgazAnino'sadheyaguNAH, kevalajJAnino'nantaguNAH, matyajJAninaH zrutAjJAninazca dvaye'pi tulyA anantaguNAH / /
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11-13] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 177 ca keSAzcidavadhidarzanasambhavAt / tebhyazcakSurdarzanino'saGkhyAtaguNAH caturindriyAdInAmapi cakSudarzaninAM tatra prakSepAt / tebhyo'nantaguNAH kevaladarzaninaH, siddhAnAM tebhyo'nantaguNatvAt , teSAM ca kevaladarzanayuktatvAt / tebhyo'pyanantaguNA acakSurdarzaninaH, sarvasaMsArijIvAnAM siddhebhyo'nantaguNatvAt , teSAM ca niyamAdacakSurdarzanopetatvAt / yadAhuH paramamunayaH eesi NaM bhaMte ! jIvANaM cakkhudaMsaNINaM acakkhudaMsaNINaM ohidasaNINaM kevaladaMsaNINa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savvatthovA jIvA ohidaMsaNI, cakkhudasaNI asaMkhijaguNA, kevaladasaNI aNantaguNA, acakkhudaMsaNI aNaMtaguNA / (prajJA0 pada 3 patra 137-2) iti / // 42 // pacchANupuci lesA, thovA do saMkha NaMta do ahiyaa| . abhaviyara thova NaMtA, sAsaNa thovovasama saMkhA // 43 // leNyAdvAre pazcAnupUrvyA lezyA vAcyAH / tadyathA-zuklalezyA padmalezyA tejolezyA kApotalezyA nIlalezyA kRSNalezyA / tatra stokAH zuklalezyAvantaH, vaimAnikeSveva deveSu lAntakAdipvanuttarasuraparyavasAneSu keSucideva karmabhUmijeSu manuSyastrIpuMseSu tiryastrIpuMseSu ca kepucit saGkhyAtavarSAyuSkeSu zuklalezyAsambhavAt / tataH saGkhyAtaguNAH padmalezyAvantaH, sanatkumAramAhendrabrahmalokadeveSuktarUpeSu ca manuSyatiryakSu padmalezyAbhAvAt , sanatkumArAdidevAnAM ca lAntakAdidevebhyaH saGgyeyaguNatvAt / tebhyo'pi tejolezyAvantaH saGkhyeyaguNAH, saudharmazAnAdideveSu keSuciJca tiryaanupyeSu tejolezyAsadbhAvAt , teSAM ca sakalapadmalezyAsahitatiryagAdiprANigaNApekSayA sahayeyaguNatvAt / tataH kApotalezyAvanto'nantaguNAH, anantakAyikeSvapi kApotalezyAsadbhAvAt / tato'pi vizeSAdhikA nIlalezyAvantaH, nArakAdInAM tallezyAvatAM tatra prakSepAt / tataH kRSNalezyAvanto vizeSAdhikAH, bhUyasAM tallezyAsadbhAvAt / yadabhyadhAyi paramaguruNA eesi gaM bhaMte ! jIvANaM salessANaM kiNhalessANaM nIlalessANaM kAulessANaM teulessANaM pamhalessANaM sukkalessANaM alessANa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savatthovA jIvA sukkalessA, pamhalessA saMkhijjaguNA, teulessA saMkhijjaguNA, alessA aNaMtaguNA, kAulessA aNaMtaguNA, nIlalessA visesAhiyA, kiNhalessA visesAhiyA, salessA visesAhiyA / (prajJA0 pada 3 patra 135-1) ___ bhavyadvAre--abhanyAH khokAH, teSAM vakSyamANakharUpajaghanyayuktAnantakatulyatvAt / tebhyo 1 eteSAM bhadanta ! jIvAnAM cakSudarzaninAmacakSurdarzaninAmavadhidarzaninAM kevaladarzaninA ca katare katarebhyaH alpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA! gautama ! sarvastokA jIvA avadhidarzaninaH, cakSurdarzanino'soyaguNAH, kevaladarzanino'nantaguNAH, acakSudarzanino'nantaguNAH // 2 eteSAM bhadanta! jIvAnAM salezyAnAM kRSNalezyAnAM nIlalezyAnAM kApotalezyAnAM tejolezyAnA pAlezyAnAM zuklezyAnAM alezyAnAM ca katare katarebhyo'lpAbA bahakA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama! sarvastrokA jIvAH zakalezyAH. pAlezyAH soyaguNAH, tejolezyAH saJjayaguNAH, alezyA anantaguNAH, kApotalezyA anantaguNAH, nIlalezyA vizeSAdhikAH, kRSNalezyA vizeSAdhikAH, salezyA vizeSAdhikAH / /
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 devendrasUribiracitakhopajJaTIkopetaH [gAyA. bhavyAH-siddhigamanAhIM anantaguNAH / Aha ca bhagavAnAryazyAmaH eesi NaM bhaMte ! jIvANaM bhavasiddhiyANaM abhavasiddhiyANaM nobhavasiddhiyANaM noabhavasiddhiyANa ya kayare kayarehito appA bA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savayovA abhavasiddhiyA, nobhavasiddhiyA noabhavasiddhiyA aNaMtaguNA, bhavasiddhiyA aNaMtaguNA / (prajJA0 pada 3 patra 139-1) samyaktvadvAre-sAsvAdanasamyamdRSTayaH stokAH, aupazamikasamyaktvAt keSAzcideva pracyavamAnAnAM sAkhAdanatvAt / tebhyaH "uvasama" ti aupazamikasamyagdRSTayaH saGkhyAtaguNAH // 43 // __ mIsA saMkhA veyaga, asaMkhaguNa khaiya miccha du annNtaa| saniyara thova NaMtANahAra thoveyara asaMkhA // 44 // tebhyazcaupazamikasamyagdRSTibhyo mizrAH asaGkhyAtaguNAH / tebhyaH "veyaga" tti kSAyopazamikasamyagdRSTayo'saLyAtaguNAH / tebhyaH kSAyikasamyagdRSTayo'nantaguNAH, kSAyikasamyaktvavatAM siddhAnAmAnantyAt / tebhyo'pi mithyAdRSTayo'nantaguNAH, siddhebhyo'pi vanaspatijIvAnAmanantaguNatvAt , teSAM ca mithyAdRSTitvAditi / saMjJidvAre-saMjJino jIvAH stokAH, devanArakasamanaskapaJcendriyatiryaGnarANAmeva saMjJitvAt / tebhyaH 'itare' asaMjJino'nantaguNAH, vanaspatijIvAnAmanantatvAt / yadAgame nyagAdi eesi NaM bhaMte ! jIvANaM sannINaM asannINaM nosannINaM noasannINa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA! savatthovA jIvA sannI, nosannInoasannI aNaMtaguNA, asannI aNaMtaguNA / (prajJA0 pada 3 patra 139-1) __ tathA''hArakadvAre-anAhArakAH stokAH, vigrahagatyApannasamuddhAtakevalibhavasthAyogikevalisiddhAnAmevAnAhArakatvAt / yadAha bhASyasudhAmbhodhiH vimohagaimAvannA, kevaliNo samuhayA ajogI ya / siddhA ya aNAhArA, sesA AhAragA jIvA // tebhyaH 'ittare' AhArakA jIvA asaGkhyAtaguNAH / yadavAci vAcaMyamapravaraiH zrImadAryazyAmapAdaiH esi NaM bhaMte ! jIvANaM AhAragANaM aNAhAragANa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA 1 eteSAM bhadanta ! jIvAnAM bhavasiddhikAnAmabhavasiddhikAnAM nobhavasiddhikAnAM nobhabhavasiddhikAnAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA yA vizeSAdhikA kA? gautama ! sarvastokA amavasisikAH, nobhavasiddhikA noabhavasiddhikA anantaguNAH, bhavasiddhikA anantaguNAH // 2degyAno adeg prjnyaapnaayaam|| 3 eteSAM madanta ! jIvAnAM saMzinAmasaMjhino nosazinA noasazinAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tasyA cA vizeSAdhikA vA? gautama! sarvastIkA mIyAH saMzinaH, nausaMzimogasaMzino'mantaguNAH, asaMzino'nantaguNAH // 4 degmInoSasamINaM prakApamAyAm // 5 vigrahagasthApanAH kevalinaH samukhatA ayoginazca / siddhAzcAmAhArAH zeSA AhArakA jISAH // 6 gAyeyaM bhAvakAzati-pravacanasArovAra zrIcandrIyasahaNISu vartate para bhASyakArapranyasthA nopalabdhA // // eteSAM bhadanta ! jIvAnAM AhArakANAmanAhArakANAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA bA tulyA yA vizeSAdhikA kA? gautama | sarvastokA jIvA anAhArakAH, AhArakA manoyaguNAma
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45-46 ] pItinAmA: caturthaH karmanyaH / 179 vA tulA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savatthovA jIvA aNAhAragA, AhAragA asalajja - guNA / (prajJA0 pada 3 patra 138 - 1 ) nanu ca siddhebhyo'nantaguNAH saMsArijIvAH te ca prAya AhArakAH tat kathamasamAtaguNA anAhArakebhya AhArakAH ! iti, naiSa doSaH, yataH pratisamayamekaikasya nigodasyA'saya bhAgapramANAvigrahagatyApannA jIvA labhyante, te cAnAhArakAH, tata AhArakajIvAnAmanAhArakajIvApekSayAsAta guNatvameveti // 44 // cintitaM gatyAdimArgaNAsthAneSu svasthAnApekSayA'lpabahutvam / idAnIM guNasthAnakeSu jIvasthAnAni cintayannAha - savvajiyaThANa micche, saga sAsaNi paNa apajja sannidugaM / samme sannI duviho, sesesuM sannipajjanto // 45 // sarvANi jIvasthAnAni - caturdazApi mithyAdRSTiguNasthAnake bhavanti, mithyAtvasya sarveSu jIvasthAnakeSu sambhavAt / tathA "saga" tti sapta jIvasthAnAni sAsAdane bhavanti / tadyathA - 'paJcAparyAptAH' bAdaraikendriyo'paryAptaH 1 dvIndriyo'paryAptaH 2 trIndriyo'paryAptaH 3 caturindriyo 'paryAptaH 4 asaMjJipaJcendriyo'paryAptaH 5 'saMjJidvikam ' saMjJI aparyAptaH 6 paryAptaH 7 / aparyAptakAzceha karaNAparyAptakA draSTavyAH, na tu labdhyaparyAptakAH, teSu madhye sAsvAdanasamyaktvasahitasyotpAdAbhAvAt / "samme sannI duviho" ti aviratasamyagdRSTiguNasthAnake saMjJI 'dvividhaH' aparyAptaparyAptarUpa draSTavyaH / ihAparyAptakaH karaNApekSayA jJeyo na tu labdhyapekSayA, labdhyaparyAptamadhye'viratasamyagdRSTerabhAvAt / 'zeSeSu' mizradezaviratyAdiguNasthAnakeSu saMjJI paryApta ityekameva jIvasthAnakam, na zeSANi teSAM mizrabhAvadezaviratyAdipratipattyabhAvAt / na ca pUrvapratipannamizrabhAvo' nyeSu jIvasthAnakeSu saGkrAman labhyate, "ne sammamiccho kuNai kAlaM" iti vacanAt // 45 // tadevaM guNasthAnakeSu vyAkhyAtAni jIvasthAnakAni / samprati guNasthAnakeSveva yogAn vyAkhyA nayanAha micchaduga ajai jogAhAradugUNA apuvvapaNane u / maNabahauralaM saviubva mIsi saviubvaduga dese // 46 // mithyAdRSTidvikaM-mithyAdRSTisAsvAdanalakSaNaM tatra 'ayate' aviratasamyagdRSTau cetyevaM guNaskhAnatraye saMjJI paJcendriyo'pi labhyate, tasya ca yathoktA AhArakadvikena- AhAraka kAyayomAhArakamizrakAyayogalakSaNena UnA:-rahitAtrayodaza yogAH sambhavanti / yat punarAhArakadvikaM tat caturdazapUrviNa eva / yadabhyadhAyi AhAradugaM jAyaha caudasapuzcissa (pazcasaM0 gA0 12 ) iti / na ca mithyAdRSTisAsAdanAyatAnAM caturdazapUrvAdhigamasambhava iti / tathA 'apUrvapaJcake' apUrvakaraNAnivRttibAdarasUkSmasamparAyopazAntamohakSINamoha lakSaNe nava yogA bhavanti / tadyathAcaturvidho manoyogaH 4 caturvidho bAmyogaH 4 audArikakAyayogaH 1 iti, na zeSAH, atyantaviyuddhatayA teSAM vaikriyAhArakadvikArambhAsambhavAt, tatra sthitAnAM ca svabhAvata eva zreSyArohAbhAvAt / 1 na samyagmidhyAdRSTiH kAlaM karoti // 2 bhAddArakadvikaM jAste caturdazapUrviNaH //
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopaitaH [ gAthA : audArikamizramaparyAptAvasthAyAm, kArmaNaM tvapAntarAlagatau / yadvA ume api kevalisamuddhAtAvasthAyAm, tataste apyatra guNasthAnakapaJcake na sambhavata iti / tathA ta eva pUrvoktA nava yogAH savaikriyAH santo daza yogAH 'mizra' samyagmithyAdRSTiguNasthAnake bhavanti / tathAhi - caturvidhamanoyogacaturvidhavAgyogaudArikavaikriyalakSaNA daza yogA mizra bhavanti, na zeSAH / tadyathA - AhArakadvikasyA'sambhavaH pUrvAdhigamAsambhavAdeva, kArmaNazarIraM tvapAntarAlagatau sambhavati, asya ca maraNAsambhavenA'pAntarAlagatyasambhavastatastasyApyasambhavaH / ata evaudArikavaikriyamizre api na sambhavataH, tayoraparyAptAvasthAbhAvitvAt / 180 nanu mA bhUd devanArakasambandhi vaikriyamizram, yat punarmanuSyatirazyAM samyagmithyAdRzAM vaikilabdhimatAM vaikriyakaraNasambhavena tadArambhakAle vaikriyamizraM bhavati tat kasmAd nAbhyupagamyate ? ucyate----teSAM vaikriyakaraNAsambhavAdanyato vA yataH kutazcit kAraNAt pUrvAcAryairnAbhyupagamyate tanna samyagavagacchAmaH, tathAvidhasampradAyAbhAvAt etacca prAgevoktamiti / tathA ta eva pUrvoktA nava yogAH 'savaikriyadvikAH' vaikriyavaikriyamizrasahitAH santa ekAdaza 'deze' dezavirate bhavanti, ambasyeva vaikriyalabdhimato dezaviratasya vaikriyArambhasambhavAditi // 46 // sAhAraduga pamante, te viuvAhAramIsa viNu iyare / kammuraladugaMtAimamaNavayaNa sajogi na ajogI // 47 // pUrvoktA evaikAdaza yogAzcaturvidhamanoyogacaturvidhavAgyogaudArikavaikriyadvikalakSaNAH 'sAhArakadvikAH' AhArakAhArakamizrasahitAH santastrayodaza yogAH pramate bhavanti / audArikamizrakArmaNakA yogAbhAvastu pUrvoktayukterevAvaseya iti / ta eva pUrvoktAstrayodaza yogA vaikriyamizrAhArakamizraM vinA ekAdaza 'itarasmin' apramattaguNasthAnake bhavanti / tathAhi-- caturvidhamanoyogacaturvidhavAmyogaudArikavaikriyAhArakalakSaNA ekAdaza yogA apramatte / yattu vaikriyamizramAhAraka mizraM ca tanna sambhavati, tad vaikriyasyAhArakasya ca prArambhekAle bhavati, tadAnIM ca labdhyupajIvanAdinautsukyabhAvataH pramAdabhAvaH sambhavatIti / tathaiaudArikamizramaparyAptAvasthAyAm, kArmaNaM tvapAntarAlagatau / yadvA ubhe api kevalasamudghAtAvasthAyAm, tataste apyatra guNasthAnake na sambhavata iti / tathA kArmaNam 'audArikadvikam ' audArikaudArikamizralakSaNam antyAdimamanasI - satyAsatyAmRSarUpau manoyogau antyAdimavacane - satyAsatyAmRSalakSaNau vAgyogau ceti sapta yogAH sayogikevalino bhavanti, kArmaNaudArikamizre tu samuddhAtAvasthAyAmiti / 'na' naiva paJcadazayogamadhyAdekenApi yogena yuktaH 'ayogI' ayogikevalI bhavati, yogAbhAvanibandhanatvAdayogitvAvasthAyA iti // 47 // uktA guNasthAnakeSu yogAH / adhunaiteSvevopayogAnabhidhAtukAma Aha tianANa dudaMsAimaduge ajai desi nANadaMsatigaM / te mIsi mIsa samaNA, jayAha kevalidugaMtaduge // 48 // 'Adimadvike' mithyAdRSTisAkhAdanalakSaNaprathamadvitIyaguNasthAnakadvaya ityarthaH / "tianANa dudaMsa" tti trayANAmajJAnAnAM samAhArakhyajJAnaM-matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnarUpaM, darzanaM darzo 1 'kamizra ka0 ga0 gha0 // 2 bhAdikA ka0 ga0 gha0 30 //
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47-19] paDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 181 dvayordarzayoH samAhAro dvidarza-cakSurdarzanAcakSurdarzanarUpamityete paJcopayogA mithyAdRSTisAsAdanayorbhavanti, na zeSAH, samyaktvaviratyabhAvAt / tathA 'ayate' aviratasamyagdRSTI 'deze dezavirate SaDDupayogA bhavanti / tathAhi-"nANadaMsatigaM" ti trikazabdasya pratyekamamisambandhAd jJAnatrika-matijJAnazrutajJAnAvadhijJAnarUpaM darzatrikaM-cakSurdarzanAcakSurdarzanAvadhidarzanalakSaNamiti, na zeSAH, sarvaviratyabhAvAt / 'te' pUrvoktA jJAnatrikadarzanavikarUpAH SaDDupayogAH 'mizre' samyammithyAdRSTiguNasthAnake 'mizrAH' ajJAnasahitA draSTavyAH, tasyobhayadRSTipAtitvAt ; kevalaM kadAcit samyaktvabAhulyato jJAnabAhulyam , kadAcica mithyAtvabAhulyato'jJAnabAhulyam , samakakSatAyAM tUbhayAMzasamateti / asmiMzca guNasthAnake yad avadhidarzanamuktaM tat saiddhAntikamatApekSayA draSTavyamityuktaM prAk / "samaNA jayAI" ti "yauparame" yamanaM yataM-sarvasAvadhavirataM tad vidyate yasya sa yataH-"anAdibhyaH" (si0 7-2-46) ityapratyayaH pramattaguNasthAnakavartI sAdhuH, yata AdiryeSAM guNasthAnakAnAM tAni yatAdIni-pramattApramattApUrvakaraNAnivRttibAdarasUkSmasamparAyopazAntamohakSINamohalakSaNAni sapta guNasthAnakAni teSu pUrvoktA jJAnatrikadarzanatrikAkhyAH SaDDupayogAH "samaNa" tti manaHparyAyajJAnasahitAH sapta bhavantIti, na zeSAH, mithyAtvaghAtikarmakSayAbhAvAt / 'kevaladvikaM' kevalajJAnakevaladarzanalakSaNopayogadvayarUpam 'antadvike' sayogikevalyayogikevalilakSaNacaramaguNasthAnakadvaye bhavati, na zeSA daza jJAnadarzanalakSaNAH, taducchedenaiva kevalajJAnakevaladarzanotpatteH, "neTummi u chAumathie nANe" (A0ni0 gA0 539) iti vacanAt // 18 // tadevamabhihitA guNasthAnakeSUpayogAH / sAmprataM yadiha prakaraNe sUtrAbhimatamapi kArmagranthikAbhiprAyAnusaraNato nAdhikRtaM tadarzayannAha sAsaNabhAve nANaM, viuvvagAhArage urlmissN| negidisu sAsANo, nehAhigayaM suyamayaM pi // 49 // 'sAsAdanabhAve' sAkhAdanasamyagdRSTitve sati jJAnaM bhavati nAjJAnamiti 'zrutamatamapi siddhAntasammatamapi, tathAhi beiMdiyA NaM bhaMte! kiM nANI annANI ? goyamA ! nANI vi annANI vi| je nANI te niyamA dunANI, AbhiNibohiyanANI suyanANI / je annANI te vi niyamA duannANI, taM jahA-mahaannANI suyaannANI / (bha0 za08 u02 patra 343-2) ityAdisUtre dvIndriyAdInAM jJAnitvamabhihitaM tacca sAkhAdanApekSayaiva, na zeSasamyaktvApekSayA, asambhavAt / uktaM ca prajJApanATIkAyAm "beiMdiyassa do nANA kahaM labbhaMti ? bhaNNai-sAsAyaNaM paDaca tassApajattavassa do nANA labhati ( ) iti / - 1deg kasyAcit samyadeg ka0 g0p0|| 2 naSTe tu chApasthike zAne // 3 dvIndriyA bhadanta ! kiM zAnino'zAninaH ? gautama ! jJAnino'pyajJAnino'pi / ye jJAninaste niyamAdijJAninaH, AminiboSikakSAninaH zrutazAninaH / ye'zAninaste'pi niyamAd yazAninaH, tadyathA-matyajJAninaH shrutaajnyaaninH|| 4 dvIndriyasya dve jJAne kathaM labhyete ? bhanyate-sAkhAdanaM pratItya tasyAparyAptakasya dve jAne lbhyete||
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ yAbA tataH sAsAdanabhAve'pi jJAnaM sUtrasammatameva / tacetthaM sUtrasammatamapi neha prakaraNe'dhikRtam, kinavajJAnameva, karmagranthAbhiprAyasyAnusaraNAt / tadabhiprAyazvAyam-sAkhAdanasya mithyAtvAbhimukhatayA tatsamyaktvasya malImasatvena tannibandhanasya jJAnasyApi malImasatvAdajJAnarUpateti / tathA sUtre vaikiye AhArake cArabhyamANe tena prArabhyamANena sahaudArikasyApi mizrIbhavanAdU audArikamizramuktamiti / tathA cAha prajJApanATIkAkAraH yadA punaraudArikazarIrI vaikriyalabdhisampanno manuSyaH paJcendriyatiryagyoniko vA paryAptavAdaravAyukAyiko vA vaikriyaM karoti tadaudArikazarIrayoga eva vartamAnaH pradezAn vikSipya vaikriyazarIsyomyAn pudgalAnAdAya yAvad vaikriyazarIraparyAptyA paryAptiM na gacchati tAvad vaikriyeNa mizratA, vyapadezazca audArikasya pradhAnatvAt ( pada 16 patra 319 - 1 ) / / evamAhArakeNApi saha mizratA draSTavyA, AhArayati caitenaiveti tasyaiva vyapadeza iti / parityAgakAle vaikriyasyAhArakasya ca yathAkramaM vaikriyamizramAhArakamizraM ca / uktaM ca zrIprajJApanATIkAyAm [yadA] AhArakazarIrI bhUtvA kRtakAryaH punarapyaudArikaM gRhNAti tadA''hArakasya pradhAnatvAdadArikapadezaM prati vyApArAbhAvAnna parityajati yAvat sarvathaivAhArakaM tAvadaudArikeNa mizrati AhArakamizrazarIrakAyaprayoga iti / taccaivaM vaikriyAhArakArambhakAle audArikamizraM sUtre'bhihitamapi neha prakaraNe'dhikRtaM kArmagranthikaiH, guNavizeSapratyayasamutthalabdhivizeSakAraNatayA prArambhakAle parityAgakAle ca vaikriyasyAhArakasya ca prAdhAnyavivakSaNena vaikriyamizrasyA''hArakamizrasya caivAbhidhAnAt tadabhiprAyasya cehAnusaraNAt / tathA naikendriyeSu "sAsANo" ti bhAvapradhAno'yaM nirdezaH, sAsAdanabhAvaH sUtre mataH, anyathA dvIndriyAdInAmivai kendriyANAmapi jJAnitvamucyeta, na cocyate, kiM tu vizeSataH pratiSidhyate / tathAhi " aigidiyA NaM bhaMte! kiM nANI annANI ? goyamA ! no nANI niyamA annANI ( bha0 za0 8 u0 2 patra 345-2 ) iti / sa cetthaM sAsAdanabhAvapratiSedhaH sUtre mato'pi kenacit kAraNena kArmagrandhikairnAbhyupagamyata itIhApi prakaraNe nAdhikriyate, tadabhiprAyasyaiveha prAyo'nusaraNAditi / "nehAhigayaM suyamayaM pi" ityetad vibhaktipariNAmena pratipadaM sambandhanIyam, tathaiva sambandhitamiti // 49 // adhunA guNasthAnakeSveva lezyA abhidhitsurAha - chasu savvA teutigaM, igi chasu sukA ajogi allesA / baMdhassa micchaviraikasAyajoga ti bau heU // 50 // 'SaTsu' mithyAdRSTisAsAdanamizrAviratadezaviratapramattalakSaNeSu guNasthAnakeSu 'sarvA:' SaDapi kRSNanIlakApotatejaHpadmazukkalezyA bhavanti / "teutigaM igi" ti 'ekasmin ' apramattaguNasthAnake 'tejastrikaM ' tejaH padmazukkalezyAtrayaM bhavati na punarAdyaM lezyAtrayamityarthAlabdham / 'SaTsu' 1 ekendriyA bhadanta ! kiM jJAnino'jJAninaH 1 gautama ! jo jJAnino niyamAdajJAninaH // "
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10-52] SaDazItinAmA caturthaH karmagranyaH / 185 apUrvakaraNAnivRttivAvarasUkSmasamparAyopazAntamohakSINamohasayogikevalilakSaNeSu guNasthAnakeSu zuklalezyA bhavati na zeSAH paJca / 'ayoginaH' ayogikevalinaH 'alezyAH' apgtleshyaaH| iha lezyAnAM pratyekamasoyAni lokAkAzapradezapramANAni adhyavasAyasthAnAni, tato mandAdhyavasAyakhAnApekSayA zuklalezyAdInAmapi mithyAhamAdau, kRSNalezyAdInAmapi pramataguNasthAnake'pi sammabo na virudhyata iti // tadevamuktA guNasthAnakeSu lezyAH / samprati bandhahetavo vaktumavasaraprAptAH, te ca mUlamedatazcasvAra uttaramedatazca saptapaJcAzat , tAnubhayathA'pi pracikaTayiSurAha-"baMdhassa miccha" ityAdi, 'bandhasya jJAnAvaraNAdikarmabandhasya mUlahetavazcatvAraH 'iti' amunA prakAreNa bhavanti / kena prakAreNa ? ityAha-'mithyAtvAviratikaSAyayogAH' tatra mithyAtvaM-viparItAvabodhakhabhAvam , aviratiH-sAvadyayogebhyo nivRttyabhAvaH, kaSAyayogAH-AmirUpitazabdArthAH / nanvanyatra pramAdo'pi bandhaheturabhidhIyate, yadavAdi mithyAtvAviratipramAdakapAyayogA bandhahetavaH / (tattvA0 a0 8 sU01) iti sa kathamiha noktaH ? ucyate-madyaviSayarUpasya tasyAviratAvevAntarbhAvo vivakSitaH / kaSAyAzca pRthagevoktAH, vaikriyArambhAdisambhavI tu yogagrahaNenaiva gRhIta ityadoSa iti // 50 // uktAzcatvAro mUlahetavaH / idAnImuttaramedAn pracikaTayiSuH prathamaM mithyAtvasyAviratezcotarabhedAnAha-~ abhigahiyamaNabhigahiyA'bhinivesiya saMsaiyamaNAbhogaM / paNa miccha bAra avirai, maNakaraNAniyama chajiyavaho // 51 // abhipraheNa-idameva darzanaM zobhanaM nAnyad ityevaMrUpeNa kudarzanaviSayeNa nivRttamAbhigrahikam , yadvazAd boTikAdikudarzanAnAmanyatamaM gRhNAti / tadviparItamanAbhigrahikam , yadazAt sarvANyapi darzanAni zobhanAnItyevamISanmAdhyasthyamupajAyate / 'AbhinivezikaM' yad abhinivezena nivRttam , yathA goSThamAhilAdInAm / 'sAMzayika' yat saMzayena nitam , yadvazAd bhagavadarhadupadiSTeSvapi jIvAjIcAditattveSu saMzaya upajAyate, yathA-na jAne kimidaM bhagavaduktaM dharmAstikAyAdi satyam / utAnyathA? iti / 'anAbhoga' yada anAbhogena nivRttam, tacaikendriyAdInAmiti / "paNa miccha" ti pazcaprakAraM mithyAtvaM bhavatIti / dvAdazamakArA'viratiH, katham ? ilyAha-manaHsAntaM, karaNAni indriyANi paJca teSAM khakhaviSaye pravartamAnAnAmaniyamaH-aniyatraNam , tathA paNNA-pRSivyatejovAyuvanaspatitrasarUpANAM jIvAnAM vadhaH-hiMseti // 51 // . amihitA mithyaavaavirtyuttrbndhhetvH| samprati kamAyayogotarabandhahetUnAha bhava sola kasAyA panara joga iya uttarA u sagavanA / igacaupaNatiSaNesuM, cautiduigapacao paMdho // 5 // .. sIvedapuruSavedanapuMsakodahAsyaratyaratizokamayajugupsAlpA nava nokaSAyAH, te ca kaSAyasahacaritatvAd upacAreNeha kaSAyA ityuktAH / SoDaza kamAyAH anantAnubandhikrodhAdayaH / nokavAakAlarUpaM va savistara khopakarmavipAkaTIkA nilamitamiti nata evAvadhAraNIyam /
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 devendrasUriviracitasyopajJaTIkopetaH [ gAthA. 'paJcadaza yogA' atraiva vyAkhyAtakharUpAH / 'iti' amunA pradarzitaprakAreNa paJcadvAdazapaJcaviMzatipaJcadazalakSaNena saptapaJcAzat punaruttaramedA bandhasya bhavantIti // 1 pradarzitA bandhasya mUlahetavazcatvAra uttare saptapaJcAzatsaGkhyAH / adhunA bandhasya mUlahetUna guNasthAnakeSu cintayannAha "igacaupaNatiguNesuM" ityAdi / ihaivaM padaghaTanA 'ekasmina' mithyAdRSTilakSaNe guNasthAnake catvAraH - mithyAtvAviratikaSAyayogalakSaNAH pratyayAH - hetavo yasya sa catuHpratyayo bandho bhavati / ayamarthaH -- mithyAtvAdibhizcaturbhiH pratyayairmithyAdRSTiguNasthAnakavartI janturjJAnAvaraNAdikarma badhnAti / tathA 'caturSu' guNasthAnakeSu sAkhAdanamizrAviratadeza viratalakSaNeSu trayaH - mithyAtvavivarjitA aviratikaSAyayogalakSaNAH pratyayA yasya sa tripratyayo bandho bhavatIti / ayamarthaH--sAkhAdanAdayazcatvAro mithyAtvodayAbhAvAt tadvajaistribhiH pratyayaiH karma bananti / dezavirataguNasthAnake yadyapi dezataH sthUlaprANAtipAtaviSayA viratirasti tathApi sA'lpatvAd neha vivakSitA, viratizabdena iha sarvaviratereva vivakSitatvAditi / tathA 'paJcasu' guNasthAnakeSu pramattApramattApUrvakaraNAnivRttibAdarasUkSmasamparAyalakSaNeSu dvau pratyayau - kaSAyayogA yasya sa dvipratyayo bandho bhavati / idamuktaM bhavati - mithyAtvA viratipratyayadvayasya etevabhAvAt zeSeNa kaSAyayogapratyayadvayenA'mI pramattAdayaH karma baghnantIti / tathA 'triSu' upazAntamohakSINamohasayogikevalilakSaNeSu guNasthAnakeSu eka eva mithyAtvAviratikaSAyAbhAvAd yogalakSaNaH pratyayo yasya sa ekapratyayo bhavati / ayogikevalI bhagavAn sarvathA'pyabandhaka iti // 52 // bhAvitA mUlabandhahetavo guNasthAnakeSu / sampratyetAneva mUlabandhahetUn vineyavargAnugrahArthamuttaraprakRtIrAzritya cintayannAha - 1 Gratcong umicchamicchaaviraipaJcaiyA sAyasolapaNatIsA / joga viNu tipaJcayA''hAragajiNavajja sesAo // 53 // pratyayazabdasya pratyekaM sambandhAt catuH pratyayikA sAtalakSaNA prakRtiH / midhyAtvapratyayikAH SoDaza prakRtayaH / mithyAtvAviratipratyayikAH paJcatriMzat prakRtayaH / yogaM vinA 'tripratyayikA : ' mithyAtvAviratikaSAyapratyayikA AhArakadvikajinavarjA: zeSAH prakRtaya iti gAthAkSarArthaH / bhAvArthaH punarayam ---sAtalakSaNA prakRtizcatvAraH pratyayA mithyAtvAviratikaSAyayogA yasyAH sA catuHpratyayikA, "ato'nekakharAd" (si0 7-2-6 ) itIkapratyayaH, mithyAtvAdibhizcaturbhirapi pratyayaiH sAtaM badhyata ityarthaH / tathAhi --sAtaM mithyAdRSTau badhyata iti mithyAtvapratyayam, zeSA apyaviratyAdayastrayaH pratyayAH santi, kevalaM mithyAtvasya eveha prAdhAnyena vivakSitatvAt te tadantargatatvenaiva vivakSitAH, evamuttaratrApi / tadeva mithyAtvAbhAve'pyaviratimatsu sAkhA - danAdiSu badhyata ityaviratipratyayam / tadeva kaSAyayogavatsu pramattAdiSu sUkSmasamparAyAvasAneSu badhyata iti kaSAyapratyayam, yogapratyayastu pUrvavat tadantargato vivakSyate / tadevopazAntAdiSu kevalayogavatsu mithyAtvAviratikaSAyAbhAve'pi badhyata iti yogapratyayamiti / evaM sAtalakSaNA prakRtizcatuH pratyayikA / tathA mithyAtvapratyayikAH SoDaza prakRtayaH / iha yAsAM karmastave"narayatiga 3 jAi 4 thAvaraca 4 huMDA 1''yana 1 chibaTTa 1 napu 1 micchaM 1 / ooto"
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13-55 ] eszIrtinAmA caturthaH karmagranthaH / 185 ( gA0 4 ) iti gAthAvayavena nArakatrikAdiSoDazaprakRtInAM mithyAdRSTAvanta utaratA mithyAtva - pratyayAH bhavantItyarthaH / tadbhAve badhyante tadabhAve tUtaratra sAkhAdanAdiSu na badhyanta ityanvayavyatirekAbhyAM mithyAtvamevAsAM pradhAnaM kAraNam, zeSapratyayatrayaM tu gauNamiti / tathA mithyAtvAviratipratyayikAH pazcatriMzat prakRtayaH, tathAhi - "sAsaNi tiri 3 thINa 3 duhaga 3 tigaM // aNa 4 majjhAgi 4 saMghayaNacau 4 ni 1 ujjoya 1 kukhagai 1 tthi 1 tti / " ( karmasta0 gA0 4 - 5 ) iti sUtrAvayavena tiryatrikaprabhRtipaJcaviMzatiprakRtInAM sAkhAdane bandhavyavaccheda uktaH, tathA - " bahara 1 naratiya 3 biyakasAyA 4 / uraladugaMto 2" (karmasta0 gA0 6 ) iti sUtrAvayavena vajrarSabhanArAcAdInAM dazAnAM prakRtInAM dezavirate bandhavyavaccheda uktaH, evaM ca paJcaviMzaterdazAnAM ca mIlane paJcatriMzat prakRtayo mithyAtvAviratipratyayikA etAH, zeSapratyayadvayaM tu gauNam, tadbhAve'pyuttaratra tadbandhAbhAvAditi bhAvaH / bhaNitazeSA AhArakadvikatIrtha karanAmavajaH sarvA api prakRtayo yogavarjatripratyayikA bhavanti, mithyAdRSTyavirateSu sakAyeSu ca sarveSu sUkSmasamparAyAvasAneSu yathAsambhavaM badhyanta iti mithyAtvAviratikaSAyalakSaNapratyayatrayanibandhanA bhavantItyarthaH / upazAntamohAdiSu kevalayogavatsu yogasadbhAve'pyetAsAM bandho nAstIti yogapratyayavajanam, anvayavyatirekasamadhigamyatvAt kAryakAraNabhAvasyeti hRdayam / AhArakazarIrAhArakAGgopAGgalakSaNAhArakadvikatIrthakaranAmnostu pratyayaH "sammattaguNanimittaM, titthayaraM saMjameNa AhAraM / " ( bRhacchata0 gA0 45 ) iti vacanAt saMyamaH samyaktvaM cAbhihita itIha tadvarjanamiti // 53 // ukta prAsaGgikam / idAnImuttarabandhabhedAn guNasthAnakeSu cintayannAha paNapanna panna tiyachahiya catta guNavatta chacaudugavIsA / solasa dasa nava nava satta heuNo na u ajogini // 54 // mithyAdRSTau paJcapaJcAzad bandhahetavaH 1 / sAsAdane paJcAzad bandhahetavaH 2 / cattazabdasya pratyekaM sambandhAt tryadhikacatvAriMzadityarthaH, bandhahetavo mizraguNasthAnake 3 / SaDadhikacatvAriMzad bandhahetavo'viratiguNasthAnake 4 / ekonacatvAriMzad bandhahetavo dezavirataguNasthAnake 5 / viMzatizabdasya pratyekaM sambandhAt SaDviMzatirbandhahetavaH pramattaguNasthAne 6 / caturviMzatirbandhahetavospramattaguNasthAnake 7 / dvAviMzatirbandhahetavo'pUrvakaraNe 8 / SoDaza bandhahetavo'nivRttibAdare 9 / daza bandhahetavaH sUkSmasamparAye 10 / nava bandhahetava upazAntamohe 11 / nava bandhahetavaH kSINamohe 12 / sapta bandhahetavaH sayogikevaliguNasthAne 13 / 'na tu' naivAyoginye ko'pi bandhaheturasti, bandhAbhAvAdeveti // 54 // athAmUneva bandhahetun bhAvayannAha paNapanna micchi hAragavugUNa sAsANi panna miccha viNA / missagakammaaNa viNu ticatta mIse aha chacantA // 55 // mithyAdRSTau AhArakAhArakamizralakSaNadvikonAH paJcapaJcAzad bandhahetavo bhavanti, AhArakadvikavarjanaM tu "saMyamavatAM tadudayo nAnyasya" iti vacanAt / sAkhAdane mithyAtvapaJcakena binA paJcAzad bandhahetavo bhavanti, pUrvoktAyAH paJcapaJcAzato mithyAtvapaJcake'panIte paJcAzad bandhahe 1 samyaksvaguNanimittaM tIrthakara saMyamenAhArakam // ka0 24
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 devendrasUriviracitakhopajhaTIkopetaH [gAyo tavaH sAsAdane draSTavyAH / mizre tricatvAriMzad bandhahetavo bhavanti, katham ! ityAha-'mizradvikam' audArikamizravaikriyamizralakSaNaM "kamma" ti kArmaNazarIraM "aNa" ti anantAnubadhinastairvinA / iyamatra bhAvanA--"na sammamiccho kuNai kAlaM" iti vacanAt samyagmithyAdRSTeH paralokagamanAbhAvAd audArikamizravaikriyamizradvikaM kArmaNaM ca na sambhavati, anantAnubandhyudayasya cAsya niSiddhatvAd anantAnubandhicatuSTayaM ca nAsti, ata eteSu saptamu pUrvoktAyAH paJcAzato'panIteSu zeSAstricatvAriMzad bandhahetavo mizre bhavanti / 'atha' anantaraM SaTcatvAriMzad bandhahetavo bhavanti // 55 // sadumissakamma ajae, avirahakammuralamIsavikasAe / muttu guNacatta dese, chavIsa sAhAradu pamattaM // 56 // ka? ityAha ...--'ayate' avirate, katham ? ityAha-"sadumissakamma" ti dvayormizrayoH samAhAro dvimizram , dvimizraM ca kArmaNaM ca dvimizrakArmaNam , saha dvimizrakArmaNena vartate yA tricatvAriMzat / iyamatra bhAvanA-aviratasamyagdRSTeH paralokagamanasambhavAt pUrvApanItamaudArikamizravaikriyamizralakSaNaM dvikaM kArmaNaM ca pUrvoktAyAM tricatvAriMzati punaH prakSipyate tato'virate SaTcatvAriMzad bandhahetavo bhavanti / tathA 'deze' dezavirate ekonacatvAriMzad bandhahetavo bhavanti, katham ? ityAha-aviratiH-trasAsaMyamarUpA kArmaNam audArikamizraM dvitIyakaSAyAn-apratyAkhyAnAvaraNAn muktvA zeSA ekonacatvAriMzaditi / atrAyamAzayaH --vigrahagatAvaparyAptakAvasthAyAM ca dezaviraterabhAvAt kArmaNaudArikamizradvayaM na sambhavati, sAsaMyamAd viratatvAt trasAviratirna jAghaTIti / / nanu sAsaMyamAt saGkalpajAd evAsI virato na vArambhajAdapi tat kathamasI trasAviratiH sarvA'pyapanIyate ?, satyam , kintu gRhiNAmazakyaparihAratvena satyapyArambhajA sAviratirna vivakSitetyadoSaH / etacca bRhacchatakahacUrNimanusRtya likhitamiti na svamanISikA pribhaavniiyaa| tathA'pratyAkhyAnAvaraNodayasyA'sya niSiddhatvAd ityapratyAkhyAnAvaraNacatuSTayaM na ghaTAM prAJcati / tata ete sapta pUrvoktAyAH SaTcatvAriMzato'panIyante tata ekonacatvAriMzad bandhahetavaH zeSA dezavirate bhavanti / tathA ghar3izatirbandhahetavaH pramatte bhavanti / "sAhAradu" ti saha AhAradvikenaAhArakAhArakamizralakSaNena vartata iti sAhArakadvikA // 56 // avirai igAra tikasAyavana apamatti miisdugrhiyaa| cauvIsa apugve puNa, duvIsa aviuviyAhArA // 57 // trasAviraterdezavirate'panayanAt zeSA ekAdazAvirataya iha gRhyante, tRtIyAH kaSAyAstrikaSAyAH-pratyAkhyAnAvaraNAstadvarjAH-tadvirahitA sAhArakadvikA ca saiva ekonacatvAriMzat SaDriMzatirbhavati / idamatra hRdayam-~-pramattaguNasthAna ekAdazadhA aviratiH pratyAkhyAnAvaraNacatuSTayaM ca na sambhavati, AhArakadvikaM ca sambhavati, tataH pUrvoktAyA ekonacatvAriMzataH paJcadazake'panIte dvike ca tatra prakSipte SaDviMzatirbandhahetavaH pramate bhavantIti / tathA apramattasya labdhyanupajIvanenA''hArakamizravaikriyamizralakSaNamizradvikarahitA saiva SaDiMzatizcaturviMzatidhahetaboamave
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56-59] SaDazItinAmA caturthaH karmapranthaH / 185 bhavanti / 'apUrve' apUrvakaraNe punaH saiva caturviMzatikriyAhArakarahitA dvAviMzatibandhahetavo bhavantIti // 57 // achahAsa sola vAyari, suhume dasa veyasaMjalaNati viNA / vINuvasaMti alomA, sajogi puvutta saga jogA // 58 // ete ca pUrvoktA dvAviMzatirbandhahetavaH 'achahAsAH' hAsyaratyaratizokabhayajugupsAlakSaNahAsyaSaTkarahitAH SoDaza bandhahetavaH "bAyari" tti anivRttibAdarasamparAyaguNasthAnake bhavanti, hAsyAdiSaTkasyApUrvakaraNaguNasthAnaka eva vyavacchinnatvAditi bhAvaH / tathA ta eva SoDaza trikazabdasya pratyeka sambandhAd vedatrika-strIpuMnapuMsakalakSaNaM savalanatrika-saJjavalanakrodhamAnamAyArUpaM tena vinA daza bandhahetavaH sUkSmasamparAye bhavanti, vedatrayasya sajvalanakrodhamAnamAyAtrikasya cAnivRttivAdarasamparAyaguNasthAnaka eva vyavacchinnatvAt / ta eva daza 'alobhAH' lobharahitAH santo nava bandhahetavaH kSINamohe upazAntamohe ca bhavanti, manoyogacatuSkavAgyogacatuSkaudArikakAyayogalakSaNA nava bandhahetava upazAntamohe kSINamohe ca prApyante, na tu lobhaH, tasya sUkSmasamparAya eva vyavacchinnatvAt / sayogikevalini pUrvoktAH sapta yogAH, tathAhi-audArikamaudArikamizraM kArmaNaM prathamAntimau manoyogI prathamAntimau vAgyogau ceti / tatraudArikaM sayogyavasthAyAm audArikamizrakArmaNakAyayogI samuddhAtAvasthAyAmeva veditvyau|| mizraudArikayoktA, saptamaSaSThadvitIyeSu // (prazama0 kA0 276) kArmaNazarIrayogI, caturthaka paJcame tRtIye ca / (prazama0 kA0 277) iti / prathamAntimamanoyogI bhagavato'nuttaramurAdibhirmanasA pRSTasya manasaiva dezanAt , prathamAntimavA. gyogI tu dezanAdikAle / ayogikevalini na kazcid bandhahetuH, yogasyApi vyavacchinnatvAt // 58 // uktA guNasthAnakeSu bandhahetavaH / samprati guNasthAnakeSveva bandhaM nirUpayamAha apamattaMtA sattaTTa mIsaappuvadhAyarA stt| baMdhai cha ssuhumo pagamuvarimA'baMdhagA'jogI // 59 // mithyAdRSTiprabhRtayo'pramattAntAH saptASTau vA karmANi badhnanti, AyurbandhakAle'STau zeSakAlaM tu sapta / "mIsaappubabAyarA" iti mizrApUrvakaraNAnivRttibAdarAH saptaiva bannanti, teSAmAyurvandhAbhAvAt / tatra mizrasya tathAkhAbhAnyAd itarayoH punarativizuddhatvAd Ayurvandhasya ca gholanApariNAmanibandhanatvAt / "cha smuhumu" ti sUkSmasamparAyo mohanIyAyurvarjAni SaT karmANi badhnAti, mohanIyabandhasya bAdarakaSAyodayanimittatvAt , tasya ca tadabhAvAt , AyurvandhAbhAvastvativizuddhasvAdavaseyaH / "egamuvarima" ti 'eka' sAtadevanIyaM karma 'uparitanAH' sUkSmasamparAyAd upariSTAdvartina upazAntamohakSINamohasayogikevalino bannanti, na zeSakarmANi, tahandhahetutvAmAvAt / 'avandhakaH' sarvakarmaprapaJcabandharahitaH 'ayogI' caramaguNasthAnakavartI, sarvabandhahetutvAbhAvAditi // 59 // uktA guNasthAnakeSu bandhasthAnayojanA / sAmprataM guNasthAnakeNvevodayasattAkhAnayojanAM niruupysaah1syogyvsthaak0s0p0p010||
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 [gAthA devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH AsuhumaM saMtudae, ahavi moha viNu satta sviinnmmi| cau carimaduge aha u, saMte uvasaMti sacadae // 60 // sUkSmasamparAyaguNasthAnakamabhivyApya sattAyAmudaye cASTAvapi karmaprakRtayo bhavanti / ayamarthaH----mithyAdRSTiguNasthAnakamArabhya sUkSmasamparAyaM yAvat sattAyAmudaye cASTAvapi karmANi prApyante / mohaM vinA' mohanIyaM varjayitvA sapta karmaprakRtayo bhavanti 'kSINe' kSINamohaguNasthAnake, sattAyAmudaye ca mohanIyasya kSINatvAt / "cau carimaduge" ti 'caramadvike' sayogyayogikevaliguNasthAnadvaye sattAyAmudaye ca catasro'ghAtikarmaprakRtayo bhavanti, tatra dhAtikarmacatuSTayasya kSINatvAt / "aTTha u saMte uvasaMti sattudae" ti tuzabdasya vyavahitasambandhAd upazAntamohaguNasthAnake punaraSTAvapi karmaprakRtayaH sattAyAM prApyante, saptodaye mohanIyodayAbhAvAditi bhAvaH // 60 // uktA sattodayasthAnayojanA / sAmpratamudIraNAsthAnAni guNasthAnakeSu nirUpayiSurAha uiraMti pamattaMtA, sagaha mIsaha veyaAu vinnaa| chaga apamattAi tao, cha paMca suhumo paNuvasaMto // 61 // mizyAdRSTiprabhRtayaH pramattAntA yAvad adyApyanubhUyamAnabhavAyurAvalikAzeSaM na bhavati tAvat sarve'pyamI nirantaramaSTAvapi karmANyudIrayanti / AvalikAvazeSe punaranubhUyamAne bhavAyuSi saptava, AvalikAvazeSasya karmaNa udIraNAyA abhAvAta , tathAsvAbhAnyAt / "mIsa?" ti samyagmithyAdRSTiH punaraSTAveva karmANyudIrayati, na tu kadAcanApi sapta, samyagmithyAdRSTiguNasthAnake vartamAnasya sata AyuSa AvalikAvazeSatvAbhAvAt / sa hyantarmuhUrtAvazeSAyuSka eva tadbhAvaM parityajya samyaktvaM mithyAtvaM vA niyamAt pratipadyata iti / 'apramattAdayastrayaH' apramattApUrvakaraNAnivRttibAdaralakSaNA 'vedyAyurvinA' vedanIyAyupI antareNa SaT karmANi udIrayanti, teSAmativizuddhatayA vedanIyAyuSorudIraNAyogyAdhyavasAyasthAnAbhAvAt / "cha paMca suhumo" tti [ 'sUkSmaH' sUkSmasamparAyaH SaT paJca vA karmANyudIrayati / tatra SaD anantaroktAni, tAni ca tAvada udIrayati yAvad mohanIyamAvalikAvazeSaM na bhavati / AvalikAvazeSe ca mohanIye tasyApyudIraNAyA abhAvAt zeSANi pazca karmANyudIrayati / "paNuvasaMtu" ti upazAntamohaH pazca karmANyudIrayati na vedanIyAyurmohanIyakarmANi, tatra vedanIyAyuSoH kAraNaM prAgevoktam , mohanIyaM tUdayAbhAvAda nodIryate, "vedyamAnamevodIryate" iti vacanAditi // 61 // paNa do gvINa du jogI NudIragu ajogi theva uvsNtaa| ___ saMkhaguNa khINa suhumA, niyahiappuvva sama ahiyA // 12 // . kSINamoho'nantaroktAni paJca karmANyudIrayati / tAni ca tAvad udIrayati yAvad jJAnAvaraNadarzanAvaraNAntarAyANyAvalikApaviSTAni na bhavanti, AvalikApaviSTeSu tu teSu teSAmapyudIraNAyA abhAvAt / dve eva nAmagotralakSaNe karmaNI udIrayati / "du jogi' ti 'de' karmaNI nAmagotrAkhye yogA nAma-manovAkkAyarUpA vidyante yasya sa yogI-sayogikevalI udIrayati, na zeSANi / ghAtikarmacatuSTayaM tu mUlata eva kSINamiti na tasyodIraNAsambhavaH, vedanIyAyupo
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60-64] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 189 stUdIraNA pUrvoktakAraNAdeva na bhavati / "NudIragu ajogi" tti ayogikevalI na kasyApi karmaNa udIrakaH, yogasavyapekSatvAd udIraNAyAH, tasya ca yogAbhAvAditi // uktA guNasthAnakeSUdIraNAsthAnayojanA / samprati guNasthAnakeSveva vartamAnAnAM jantUnAmalpasvabahutvamAha - " theva uvasaMta" tti stokAH 'upazAntAH' upazAntamohaguNasthAnavartino jIvAH, yataste pratipadyamAnakA utkarSato'pi catuHpaJcAzatpramANA eva prApyanta iti / tebhyaH sakAzAt kSINamohAH samayeyaguNAH, yataste pratipadyamAnakA ekasmin samaye'STottarazatapramANA api labhyante / etacotkRSTapadApekSayoktam anyathA kadAcid viparyayo'pi draSTavyaH -- stokAH kSINamohAH, bahavastu tebhya upazAntamohAH / tathA tebhyaH kSINamohebhyaH sakAzAt sUkSmasamparAyAnivRttibAdarApUrvakaraNA vizeSAdhikAH / svasthAne punarete cintyamAnAstrayo'pi 'samAH ' tulyA iti // 62 // jogi apamatta iyare, saMkhaguNA desasAsaNAmIsA / aviraya ajogimicchA, asaMkha cauro duve NaMtA // 63 // tebhyaH sUkSmAdibhyaH sayogikevalinaH saGkhyAtaguNAH, teSAM koTIpRthaktvena labhyamAnatvAt / tebhyo'pramattAH saGkhyaguNAH, koTIsahasrapRthaktvena prApyamANatvAt / tebhyaH "iyare" ti apramatta pratiyoginaH pramattAH sahadheyaguNAH / pramAdabhAvo hi bahUnAM bahukAlaM ca labhyate viparyayeNa svapramAda iti na yathoktasayAvyAghAtaH / " desa" ityAdi dezaviratasAkhAdanamizrAviratalakSaNAzcatvAro yathottaramasaGkhyeyaguNAH / ayogimiyyAdRSTilakSaNau ca dvau yathottaramanantaguNaiau / tatra pramattebhyo dezaviratA asaGkhyeyaguNAH, tirazcAmapyasaGkhyAtAnAM dezaviratibhAvAt / sAkhAdanAstu kadAcit sarvathaiva na bhavanti, yadA bhavanti tadA jaghanyenaiko dvau vA, utkarSatastu dezaviratebhyo'pyayaguNAH / tebhyo'pi mizrA asazyeyaguNAH, sAkhAdanAddhAyA utkarSato'pi SaDAvalikAmAtratayA stokatvAt, mizrAddhAyAH punarantarmuhUrtapramANatayA prabhUtatvAt / tebhyo'pyasaGkhyeguNA aviratasamyagdRSTayaH, teSAM gaticatuSTaye'pi prabhRtatayA sarvakAlasambhavAt / tebhyo'pyayogikevalino bhavasthAbhavasthabhedabhinnA anantaguNAH, siddhAnAmanantatvAt / tebhyo'pyanantaguNA mithyAdRSTayaH, sAdhAraNavanaspatInAM siddhebhyo'pyanantaguNatvAt teSAM ca mithyAdRSTitvAditi // 63 // tadevamabhihitaM guNasthAnavartinAM jIvAnAmalpabahutvam / idAnIM "namiya jiNaM jiyamaggaNa" ( gA0 1 ) ityAdi dvAragAthAsUcitaM bhAvadvAraM vyAcikhyAsurAhauvasamagvayamIsodayapariNAmA du nava ThAra igavIsA / tiyabheya sannivAhaya sammaM caraNaM paDhama bhAve // 64 // iha kila SaD bhAvA bhavanti / viziSTahetubhiH khato vA jIvAnAM tattadrUpatayA bhavanAni bhavantyebhirupazamAdibhiH paryAyairiti vA bhAvAH / kiMnAmAnaH punaste : ityAha-- " uvasamakhayamIsodaya" ityAdi / atra sUcakatvAt sUtrasyaivaM prayogaH, " uvasama" tti aupazamiko bhAvaH, "kha" ci kSAyiko bhAvaH, "mIsa" tti kSAyopazamiko bhAvaH, "udaya" tti audayiko bhAvaH, "pariNAma" ti pAriNAmiko bhAvaH / tatropazamanamupazamaH - vipAkapradezarUpatayA dviviyasya viSkambhaNaM sa eva tena vA nirvRtta aupazamikaH / kSayaH - karmaNo'tyantocchedaH
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 devendrasUriviracitastropajJaTIkopetaH [ gAya sa eva tena vA nirvRtaH kSAyikaH / kSayazca samudIrNasyAbhAvaH upazamazdha-anudIrNasya viSkambha todayatvaM tAbhyAM nirvRttaH kSAyopazamikaH / udayaH - zubhAzubhaprakRtInAM vipAkato'nubhavanaM sa eva tena vA nirvRtta audayikaH / pari-samantAd namanaM - jIvAnAmajIvAnAM ca jIvatvAdisvarUpAnubhavanaM prati prIbhavanaM pariNAmaH sa eva tena vA nirvRttaH pAriNAmikaH / eteSAmeva yathAsaGghayaM bhedAnAha - "du nava ThAra igavIsA tiya bheya" tti dvau bhedAvopazamikasya 1 nava bhedAH kSAyikasya 2 aSTAdaza bhedAH kSAyopazamikasya 3 ekaviMzatirbhedA audayikasya 4 trayo bhedAH pAriNAmikasya 5 / "saMnivAiya" ti sam - iti saMhatarUpatayA ni-iti niyataM patanaM-gamanamekatra vartanaM sannipAtaH ko'rthaH ? eSAmeva vyAdisaMyogaprakArastena nirvRtaH sAnnipAtikaH, ayaM ca SaSTho bhAvaH 6 / atha "yathoddezaM nirdezaH " iti nyAyAt aupazamikAdibhAvAnAM vyAdIn bhedAn pracikaTayiSurAha - " sammaM caraNaM paDhama bhAve" ti iha yathAsaGghayaM darzanamohanIyacAritramohanIyakarmopazamabhUtaM samyaktvaM caraNaM ca 'prathame' Adye 'bhAve' aupazamikalakSaNe bhavatIti zeSaH / iti nirUpitau dvau bhedAvaupazamikabhAvasya // 64 // bIe kevalajuyalaM, sammaM dANAiladdhi paNa caraNaM / taie sesuvaogA, paNa ladvI samma viraidugaM // 65 // 'dvitIye' kSAyike bhAve nava bhedA bhavanti / tathAhi - 'kevalayugalaM' kevalajJAnaM kevaladarzanam / tatra kevalajJAnAvaraNakSayabhUtatvena kSAyikaM kevalajJAnaM 9 kevaladarzanAvaraNakSayasambhUtaM kSAyikaM kevaladarzanaM 2 darzanamohanIyakSayasamutthaM kSAyikaM samyaktvaM 3 'dAnAdilabdhayaH paJca' dAnalAbhabhogopabhogavIryalakSaNA dAnAdirUpapaJcaprakArAntarAyakSayodbhUtAH kSAyikyaH 8 cAritramohanIyakSayasambhUtaM ca kSAyikaM caraNaM yathAkhyAtasaMjJitamityarthaH 9 / tathA 'tRtIye' kSAyopazamikabhAve'STAdaza bhedA bhavanti / tadyathA--' ---'zeSopayogAH' kevalajJAnakevaladarzanavyatiriktA matijJAnazrutajJAnAvadhijJAnamanaH paryavajJAnarUpajJAna catuSTayamatyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnarUpAjJAnatri kacakSurdarzanAcakSurdarzanAvadhidarzanalakSaNadarzanatrikasvarUpA dazopayogAH 10 " paNa laddhi" ti padaikadeze padasamudAyopacArAd dAnalAbhabhogopabhogavIryalakSaNA labdhayaH paJca 5 " samma" tti samyaktvaM 1 'viratidvikaM' dezaviratisarvaviratilakSaNam 2 ityete'STAdaza medAH kSAyopazamike bhavanti / tatra catvAri jJAnAni trINyajJAnAni jJAnAvaraNIyakarmakSayopazamasambhUtatvena trINi darzanAni darzanAvaraNakSayopazamodbhUtatvena, dAnAdipaJcabdhayaH paJcavidhAntarAyakarmakSayopazamajanyatvena kSAyopazamikabhAvAntarvartinya iti / nanu dAnAdilabdhayaH pUrvaM kSAyikabhAvavartinya uktAH, iha tu kSAyopazamikya iti kathaM na virodha: ? naitadevam, abhiprAyAparijJAnAt / iha dAnAdibdhayo dvividhA bhavanti - antarAya - karmaNaH kSayasambhavinyaH kSayopazamasambhavinyazca / tatra ca yAH kSAyikyaH pUrvamuktAstAH kSayasambhUtatvena kevalina eva, yAH punariha kSAyopazamikAntargatA ucyante tAH kSayopazamasambhUtAchaasthAnAmeva / samyaktvasarvaviratI api kSAyopazamike atra grAjhe, te ca yathAsAnaM darzanamohanIya cAritramohanIyakSayopazamodbhavatvena prastutabhAva eva vartate iti bhAvaH / dezaviratirapyama
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 65-66) paDazatinAmA caturthaH krmbndhH| 191 tyAlyAnAvaraNakSayopazamajasvena kSAyopazamikamAye vartata eveti // 65 // . anaannmsiddhttaasNjmlesaaksaaygiveyaa| .. . micchaM turie bhavyAmavvattajiyattapariNAme // 66 // ajJAnam 1 asiddhatvam 2 asaMyamaH 3 lezyAH-kRSNanIlakApotatejaHpaprazuklalezyAbhedAta SaT 9 kaSAyAH-krodhamAnamAyAlomAkhyAzcatvAraH 13 gatiH-narakatiryabyanuSyasuragatibhedAcaturdhA 17 bedAH-strIpuMnapuMsakAlyAstrayaH 20 mithyAtvam 21 ityete ekaviMzatibhedAH 'turye caturthe audayike mAve bhavantItyakSarArthaH / bhAvArthaH punarayam-ihAsadadhyavasAyAtmakaM sajjJAnamapyajJAnaM tazca mithyAtvodayajameva / yadabhyadhAyi jaha duvayaNamavayaNaM, kucchiya sIlaM asiilmsiie|| bhannai taha nANaM pi hu, micchaddiTTissa annANaM // (vizeSA0 gA0 520) asiddhatvamapi siddhatvAbhAvarUpamaSTaprakArakarmodayajameva / asaMyamaH-aviratatvaM tadapyapratyAlyAnAvaraNodayAd jAyate / lezyAstu yeSAM mate kaSAyaniSyando lezyAH tanmatena kaSAyamohanIyodayajatvAd audayikyaH, yanmatena tu yogapariNAmo lezyAH tadabhiprAyeNa yogatrayajanakakarmodayaprabhavAH, yeSAM tvaSTakarmapariNAmo lezyAstanmatena saMsAritvAsiddhatvavad aSTaprakArakarmodayajA iti / kaSAyAH-krodhamAnamAyAlobharUpA mohanIyakarmodayAdeva bhavanti / iha gatayaHgatinAmakarmodayAdeva nArakatvatiryaktvamanujatvadevatvalakSaNaparyAyA jAyanta iti / vedAH-strIpuMnapuMsakAkhyA nokaSAyamohanIyodayAdeva jAyamAnAH spaSTamaudayikA eveti / mithyAtvamapi atatvazraddhAnarUpaM mithyAtvamohanIyodayajameva ityaudayikaM pratItamiti / / nanu nidrApaJcakasAtAdivedanIyahAsyaratyaratiprabhRtayaH prabhUtatarabhAvA anye'pi karmodayajanyAH santi tat kimityetAvanta evaite nirdiSTAH ?, satyam , upalakSaNatvAdanye'pi draSTavyAH, kevalaM pUrvazAstreSu prAya etAvanta eva nirdiSTA dRzyanta ityatrApyetAvanta evAsmAbhiH pradarzitAH / tathA bhanyatvam 1 abhavyatvaM 2 jIvatvam 3 ityete trayo bhedAH pAriNAmike bhAve bhavanti / tadevaM dvimeda aupazamiko bhAvaH 2 navabhedaH kSAyikaH 9 aSTAdazabhedaH kSAyopazamikaH 18 ekaviMzatimeda audayikaH 21 tribhedaH pAriNAmikaH 3 / sarve'pi bhAvapaJcakamedAstripaJcAzaditi // 66 // prarUpitaM sapramedaM bhAvapaJcakam / adhunA sAnnipAtikAtyaSaSThabhAvamedaprarUpaNAyopakramyatetatra ca yadyapyaupazamikAdibhAvAnAM paJcAnAmapi dvikAdisaMyogabhaGgAH SaDizatirmavanti, tadyathA aupazamika 1 kSAyika 2 kSAyopazamika 3 audayika 4 pAriNAmika 5 iti bhAvapaJcaka paTTakAdAvAlikhyate tato daza dvikasaMyogA akSasaMcAraNayA labhyante, dazaiva trikasaMyogAH, paJca catuSkasaMyogAH, ekaH paJcakasaMyoga iti / tathApi SaDeva saMyogA jIveSvaviruddhAH sambhavanti / zeSAstu viMzatiH saMyogabhagAH prarUpaNAmAtrabhAvitvenA'sambhavina eva, ataH sambhaviSaDbhedadvAreNa gatyAyAmitA yAvantaH sAnnipAtikamAvabhedAH sambhavanti yAvantazca na sambhavanti tadetat prakaTayamAha 1 yathA durvacanamavacanaM kutsitaM zIlamazIlamasatyAH / bhaNyate tathA jJAnamapi khalu mithyAdRSTerazAnam //
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH caugaI mIsagapariNAmudaehi~ cau sakhaiehiM / uvasamajuehi~ vA cau, kevali pariNAmudayakhaie // 67 // catvAro bhaGgAzcatasRSu gatiSu cintyamAnAsu bhavanti / kaiH kRtvA ? ityAha- mizrakapAriNAmikaudayikairbhAvairvyAvarNitasvabhAvaiH / iyamatra bhAvanA - gaticatuSTayadvAreNa cintyamAnaH kSAyopazamikapAriNAmikaudayikalakSaNa eko'pyayaM trikasaMyogarUpaH sAnnipAtiko bhAvazcaturghA bhavati / tathAhi -- kSAyopazamikAnIndriyANi, pAriNAmikaM jIvatvAdi, audayikI narakagatiH ityeko narakagatyAzritastrikasaMyogaH / evaM tiryamanuSyadevagatyabhilApena trayo bhaGgakA anye'pi vAcyA iti / evaM caturvidhAM gatiM pratItya trikasaMyogena catvAro bhedA nirUpitAH / samprati catuHsaMyogena caturo bhedAnAha - " cau sakhaiehiM" ti catvAro bhedA bhavanti / kaiH ? ityAha-saha kSAyikeNa vartante ye kSAyopazamikapAriNAmikaudayikalakSaNA bhAvAste sakSAyikAstaiH sakSAyikaiH / ayamarthaH -- gaticatuSTayadvAreNa cintyamAnaH kSAyopazamikapAriNAmikaudayikakSAyikalakSaNa ekospyayaM catuSkasaMyogarUpaH sAnnipAtiko bhAvazcaturdhA bhavati / tadyathA - kSAyopazamikAnIndriyANi, pAriNAmikaM jIvatvAdi, audayikI narakagatiH, kSAyikaM samyaktvamityeko narakagatyAzritazcatukasaMyogaH / evaM tiryamanupyadevagatyabhilApena trayo bhaGgakA anye'pi vAcyA iti / evaM catuvidhAM gatiM pratItyaikaprakAreNa catuSkasaMyogena catvAro bhedA nirUpitAH / adhunA prakArAntareNa catuSkasaMyoga eva caturo bhedAnAha - " uvasamajuehiM vA cau" ti vAzabdo'thavAzabdArthaH, athavA kSAyikabhAvAbhAve aupazamikena pradarzitasvarUpeNa bhAvena yutaiH kalitaiH pUrvoktaiH kSAyopazamikapAriNAmikaudayiMkaireva nippannasya sAnnipAtikabhAvasya gaticatuSkaM pratItya ' catvAraH ' catuH sA bhedA bhavantIti zeSaH / tadyathA- - kSAyopazamikAnIndriyANi, pAriNAmikaM jIvatvam, auafrat narakagatiH, aupazamikaM samyaktvamityeko narakagatyAzritazcatuSkasaMyogaH / evaM tiryamanupyadevagatyabhilApena trayo bhaGgA anye'pi vAcyAH / tadevamabhihitA gaticatuSTayamAzrityaikena trisaMyogena dvAbhyAM catuSkasaMyogAbhyAM dvAdaza vikalpAH / samprati zuddhasaMyogatrayasvarUpaM zeSabhedatrayaM nirUpayiSurAha - "kevali pariNAmudayakhaie" tti 'kevalI' kevalajJAnI pAriNAmikaudayika kSAyike sAnnipAtikabhede trikasaMyogarUpe vartate, yatastasya pAriNAmikaM jIvatvAdi audayikI manujagatiH kSAyikANi jJAnadarzanacAritrAdIni / tadevamekastrikasaMyogaH kevala sambhavatIti // 67 // 192 [gAyA svayapariNAme siddhA, narANa paNajoguvasamaseTIe / iya panara sannivAiyayA vIsaM asaMbhaviNo // 68 // 'siddhAH' nirdagdhasakalakarmendhanAH kSAyikapAriNAmike sAnnipAtikamede dviksaMyogarUpe vartante / tathAhi-- siddhAnAM kSAyikaM jJAnadarzanAdi, pAriNAmikaM jIvatvamiti dviksaMyogo bhavati / 'narANAM' manuSyANAM paJcakasaMyogaH sAnnipAtikameda upazamazreNyAmeva prApyate, yato yA kSAyikasamyagdRSTirmanuSya upazamazreNa pratipadyate tasyopazamikaM cAritraM kSAyikaM sambhavatvaM kSAyopazamikAnIndriyANi yadayikI manujagatiH pAriNAmikaM jIvatvaM bhavyatvaM ceti / 'iti'
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27-69] SaDazItinAmA caturthaH karmamanthaH / 193 yamunA pUrvadarzitaprakAreNa gatyAdiSu saMyogabaTuka cintanalakSaNena parasparavirodhAbhAvena sammavinaH paJcadaza sAnnipAtikamedAH SaSThabhAvavikalpAH prarUpitA iti zeSaH / "vIsa asaMgaviNo" ti viMzatisamAH saMyogA asambhavinaH, prarUpaNAmAtrabhAvitvena na jIveSu teSAM sambhavo'stIti / nanu SaDizatimedAH prAk pradarzitAH, iha tu paJcadazAnAM viMzatezva mIlane paJcatriMzatyA medAH prApnuvantIti kathaM na virodhaH ?, atrocyate nanu vismaraNazIlo devAnAMpriyaH, yato'nantaramevoditaM gatyAdidvAreNaiva te cintyamAnAH paJcadaza bhavanti, maulA vyAdisaMyogAstu SaDeva / tathAhi --eko dviksaMyogaH, dvau dvau trikacatuSkasaMyogo, ekaH paJcakasaMyoga iti SaNNAM viMzatyA mIlane SaDviMzatisaGkhyaivopajAyata iti nAtra kazcana virodha iti // 68 // abhihitAH saprabhedA jIvAnAmaupazamikAdayo bhAvAH / sAmpratametAneva karmaviSaye cintayannAha - moheva samo mIso, vaughAhasa aTThakammasu ya sesA / dhammA pAriNAmiyabhAve khaMdhA udaie vi // 69 // 'mohe eva' SaSThIsaptamyorarthaM pratyabhedAd, yathA vRkSe zAkhA vRkSasya zAkhA, mohanIyasyaiva karmaNaH 'zamaH' upazamo'nudayAvasthA bhasmacchannAbheriva na tu samastAnAM karmaNAm / "mIso caudhAisu" ti 'mizraH kSayopazamaH, tatra kSayaH - udayAvasthasyAtyantAbhAvastena sahopazamaH - anudayAvasthA daravidhyAtavahnivat kSayopazamaH, 'caturSu' catuH samayeSu 'ghAtiSu' jJAnAdiguNaghAtakeSu karmakhityuttaroktamatrApi sambandhanIyam, tato jJAnAvaraNadarzanAvaraNamohanIyAntarAyalakSaNAnAM SAtikarmaNAmeva kSayopazamo bhavati na tvaghAtikarmaNAmiti / 'aSTakarmasu ' jJAnAvaraNAdyantarAyAvasAneSu 'caH' punararthe aSTakarmasu punaH 'zeSA:' audayikakSAyikapAriNAmikabhAvA bhavanti / tatrodayaH - vipAkAnubhavanam, kSaya:- atyantAbhAvaH, pariNAmaH - tena tena rUpeNa pariNamanamityakSarArthaH / bhAvArthastvayam mohanIya karmaNaH paJcApi bhAvAH prApyante / mohanIyavarjitajJAnAvaraNadarzanAvaraNAntarAyalakSaNAnAM trayANAMghAtikarmaNAmudayakSayakSayopazamapariNAmasvabhAvAzcatvAra eva bhAvA bhavanti na punarupazamaH / zeSANAM vedanIyAyurnAmagotrasvarUpANAM caturNAmapyaghAtikarmaNAmudayakSayapariNAmalakSaNAstraya eva bhAvA bhavanti, na tu kSayopazamopazamAviti / pratipAditA jIveSu tadAzritakarmasu ca paJcApi bhAvAH / adhunA tAn ajIveSu bibhaNiSurAha - "dhammAi" ityAdi / iha padaikadeze padasamudAyopacArAd dharmAstikAyaH 1 adharmAstikAyaH 2 AkAzAstikAyaH 3 pudgalAstikAyaH 4 kAladravyaM 5 ceti parigrahaH / tatra dhArayati - gatipariNatajIvapudgalAn tatsvabhAvatAyAmavasthApayatIti dharmaH, astayazceha pradezAsteSAM cIyata iti kAya:- saGghAto'stikAyaH, tato dharmazcAsAvastikAyazca dharmAstikAyaH / tathA na dhArayatigatipariNatAnapi jIvapudgalAn tatsvabhAvatAyAM nAvasthApayati sthityupaSTambhakatvAt tasyetyadharmaH zeSaM prAgvat / A-samantAt kAzate - avagAhadAnatayA pratibhAsata ityAkAzaH, zeSaM prAgvat / pUraNagalanagharmANa: pudgalAH, pRSodarAditvAd iSTarUpasiddhiH, zeSaM pUrvavat / tathA "kalaNa samAne " kalanaM kAlaH, kalyate vA - paricchidyate vastvaneneti kAla:, kalAnAM vA samayAdirUpANAM samUhaH kAlaH / Aha sAmUhike pratvaye napuMsakaliGgena bhavitavyam, yathA kApotaM mAyUraM ceti, [tana, ] ka0 25
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 191 devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAvA yAhu: zrIhemacandrasUripAdAH ucyate rUDhivazAd liGgasya na niyamaH / yadAha pANini:liGgamaziSyam, lokAzrayatvAt tasyeti / tataH kAla eva tattadrUpadravaNAd dravyaM kAladravyam, tatra ca kAlasya vastutaH samayarUpasya nirvibhAgatvAd na dezapradezasambhavaH, ata evAtrAstikAyatvAbhAvo veditavyaH / nanvatItAnAgatavartamAnamedena kAlasyApi traividhyamastIti kimiti noktam ?, satyam, atItAnAgatayorvinaSTAnutpannatvenA'vidyamAnatvAd vArtamAnika eva samayarUpaH sadrUpaH / yadyevaM tarhi pUrvasamayanirodhenaivottarasamayasadbhAve'saGkhyAtAnAM samayAnAM samudayasamityAdyasambhavAdAvalikAdayaH zAstrAntarapratipAditAH kAlavizeSAH kathaM saGgacchante ?, satyam, tattvato na saGgacchanta eva, kevalaM vyavahArArthameva kalpitA iti / ar asat AvalikAdayaH kAlavizeSAH ? iti vineyajanapRcchAyAM tadanugrahAya samayAvArabhya erofezeSAH pratipAdyante / tatra samayakharUpamevamanuyogadvAre pratipAdyate, tadyathA---- 'se kiM taM samae ? samayasta NaM parUvaNaM karissAmi-se jahAnAmae nAgavArae siyA saruNe balavaM jugavaM juvANe appAyaMke thiramgahatthe daDhapANipAyapAsapidvaMtarorupariNae talajamalajugalaparighanibhabAhU cammiTThagatuhaNamuTThiyasamAyaniciyagAyakApa leSaNapavaNanavaNa vAyAmasamatthe ussa lasa manAe chee dabakhe paTTe kusale mehAvI niuNe niuNasippovamae egaM mahaI paDasADiya vA paTTasADiyaM vA gahAya samarAhaM hatthamittaM osArijjA, tattha coyae panaai evaM kyAsI-jenaM kAle teNaM tunAgadAraeNaM tIse paDasADiyAe vA paTTasADiyAe vA sayarAhe hatyamite 1 atha ko'sau samayaH 1 samayasya prarUpaNAM kariSyAmi - aso madhAnAmakaH suhAgadArakaH svAt taruNaH balavAn yugavAn yuvA alpAtaGkaH sthirahastAyo dRDhapANipAdapArzvaSSThA prorupariNataH salaya malyugala parivanimabAhuH carmeSTakAgaNamuSTikasamAhatanizcitagAtrakA yo laGghanaplavanajavanavyA bAmasamartha uraskamalasamanvAgataH chaiko dakSaH prAptArthaH kuzalo medhAvI nipuNo nipuNazilpopagata ekAM mahatIM paTazATika vA paTTATikAM vA gRhItvA zIghra hastamAtramapasArayet, tatra codakaH prajJApakamevamavAdItyena kAlena tena tujJAgadArakeNa tasyAH pATikAyA yA zATikAyA vA zIghraM hastamAtraM apasAritaM sa samayo bhavati ? nAyamarthaH samarthaH, kasmAt ? yasmAt saGkhyAnAM tantUnAM samudaya samitisamAgamena paDhazATikA niSpadyate, uparitane tantAmacchi Avastyastanturna cchidyate, anyasmin kAle uparitanastantuH chidyate anyasmin kAle AdhastyaH tanturichayate, tasmAdasI samayo na bhavati / evaM vadantaM prajJApaka codaka evamavAdItyena kAlena tena tunAgadArakeNa tasyAH paTATikAyA vA pahazATikAyA vA uparitanastanturicamaH sa samayaH 1 na bhavati, kasmAt ? yasmAt soyAnAM pakmaNAM samudayasamitisamAgamenaikatanturniSpadyate, uparitane pakSmaNya Ava pakSma na cchidyate, anyasmin kAle uparitanaM pakSma cchidyate'nyasmin kAle AvastyaM pakSma chidyate, tasmAt sa samayo na bhavati / evaM vadantaM prajJApakaM codaka evamavAdItyena kAlena tena tuhAgadArakeNa tasya tantoruparitanaM pakSma cicchasa samaya: ? na bhavati, kasmAt ? yasmAdanantAnAM saGgAtAnAM samudayasamitisamAgamena eka pakSma niSpadyate, uparitane sAte'visaGgatite yadhastvaH saGghAto na bisAtyate, anyasmin kAla uparitanaH sato vAtyaye'nyasmin kAle AvasyaH saGghAtI bisAtyate tasmAt sa samayo na bhavati / ato'pi sUkSmatara: samayaH haH zramaNAyuSman ! | ameyAnAM samayAnAM samudasamitisamAvamena kAlita procya
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15] paDasAtikamA baturvaH karmamA 15 mosArie se samae mavaha / no iNa samaDe, khaa| jahA saMlijANe saMpUrNa samudavasamitisamAgameNaM' paDasADiyA niSphajaha, ubarilayammi saMtummi acchile hihile taMtU na kijjA, bhanammi kAle uvarille taMtU chijjada amammi kAle hiDille taMtU chijai, tamhA se samae na bhavai / evaM kyaMta pannavagaM coyae evaM bayAsI-jeNaM kAleNaM teNaM tujhAgadAraeNaM tIse paDa. sADiyAe vA pahasADiyAe vA ubarille saMtU chine se samae~ ? na bhavaha, kamhA ! jamhA saMli. jANaM pamhANaM samudayasamiisamAgameNaM ege saMtU niSphajA, uvarille pamhammi acchinne hihile pamhe na chijA, acammi kAle uvarille pamhe chijjai anmammi kAle hiDille pamhe chijjaha, tamhA se samae na bhavai / evaM vayaMta pannavagaM coyae evaM payAsI-jeNaM kAleNaM teNaM tumnAgadAraeNaM tassa taMtussa uvarille pamhe chinne se samae~ ? na bhavai, kamhA ? jamhA aNaMtANaM saMghAyANaM samudayasamiisamAgameNaM ege pamhe niSphajai, uvarille saMghAe avisaMghAie hiDille saMghAe na visaMghAijjai, annammi kAle uvarille saMghAe visaMghAijjai annammi kAle hiDille saMghAe visaMghAijjai, tamhA se samae na bhavai / itto vi NaM suhumatarAe samae pannate samaNAuso! 1 (patra 175-2) // asaMkhijjANaM samayANaM samudayasamiisamAgameNaM sA egA Avaliya ti payuSai 2 (patra 178-2) // soyA AvalikA AnaH, eka ucchAsa ityarthaH 3 / tA eva soyA niHzvAsaH / dvayorapi kAlaH prANuH 5 / saptabhiH prANubhiH stokaH 6 / saptabhiH stokailavaH 7 / saptasaptatyA savAnAM muhUrtaH 8 / triMzatA mahatairahorAtraH 9 / taiH paJcadazabhiH pakSaH 10 / tAbhyAM dvAbhyAM mAsaH 11 / mAsadvayena RtuH 12 / RtunayamAnamayanam 13 / ayanadvayena saMvatsaraH 14 / pacabhistairyugam 15 / viMzatyA yugairvarSazatam 16 / tairdazabhirvarSasahasram 17 / teSAM zatena varSalakSam 18 / caturakSItyA ca varSakakSaiH pUrvAnaM bhavati 19 / pUrvAGga caturazItivarSalakSairguNitaM pUrva bhavati 20, tara saptatiH koTilakSANi SaTpaJcAzaca koTisahasrANi varSANAm / uktaM ca--- dhassa ya parimANaM, samari khala hoti koddilkkhaao| chappannaM ca sahassA, bodhavA vAsakoDINaM // (jIvasa0 gA0 111) : sthApanA-70560000000000 / idamapi caturazItyA lakSairguNitaM zruTitAGgaM bhavati . 21 / etadapi caturazItyA lakSairguNitaM truTitam 22 / etadapi caturazItilaurguNitamaTaTAGgam 23 / etadapi caturazItyA lauguNitamaTaTam 24 / evaM sarvatra pUrvaH pUrvo rAzizcaturazItikAvarUpeNa guNakAreNa guNita uttarotararAzirUpatA pratipayata iti pratipattavyam / tatazca avacAkaM 25 ava 26 huikA 27 huikaM 28 utpalA 29 utpalaM 30 pamAUM 31 patraM 32 . nalinAjhaM 33 nalinaM 34 arthanipUrAjhaM 35 arthanipUraM 36 ayutAra 37 ayutaM 38 napusAjha 39 nayutaM 40 prayutA 11 prayutaM 12 cUlikAjhaM 43 cUlikA 44 zIrSaprahelikA 15, evamete rAzayazcaturazItilakSAkharUpeNa guNakAreNa yathottaraM vRddhA draSTavyAvAvad yAvadidameva . 1 egA padeg anuyogadvAre // 2-3 dege bhavai ? na bhadeg anuyogadvAre // 4 pUrvasya ca parimANe satatiH khalu bhavati koTilakSANAm / SaTpaJcAzana sahalA jJAtavyA varSakoTInAm / / .
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ rakta devendrasUriviracitavopajJaTIkopetaH [ gAya zIrSaprahelikA caturazItilakSairguNitaM zIrSaprahelikA bhavati 46 / asyAH svarUpamaGkato'pi darzyate - 758263253073010241957973569975696406218966848080183296 agre catvAriMzaM zUnyazatam / tadevaM zIrSaprahelikAyAM sarvANyamUni caturnavatyadhikazatasaGgamAnyaGkasthAnAni bhavanti / etasmAcca parato'pi sapeyaH kAlo'sti, sa svanatizayinAmasaMvyavahAryatvAt sarSapopamayA'traiva vakSyate / palyopamasAgaropamapudgalaparAvartAdikAlakharUpaM punaH svopajJazatakaTIkAyAM savistaramabhihitaM tata evAvadhAraNIyam / tato dharmAstikAya 1 adharmAstikAya 2 AkAzAstikAya 3 pudgalAstikAya 4 kAla 5dravyANi 'pAriNAmike' tena tena rUpeNa pariNamanasvabhAve paryAyavizeSe vartanta iti zeSaH / tathAhi -- dharmAdharmAkAzAstikAyAnAmanAdikAlAdArabhya jIvAnAM pudgalAnAM ca gatisthityupaSTambhAaaradA pariNAmena pariNatatvAdanAdipAriNAmikabhAvavartitvam / kAlarUpasamayasyApyaparAparasa-mayotpattitayA''valikAdipariNAmapariNatatvAdanAdipAriNAmikabhAvavartitvameva / dvyaNukAdiskandhAnAM sAdikAlAt tena tena svabhAvena pariNAmAt sAdipAriNAmikatvaM mervAdiskandhAnAM tvanAdikAlAt tena tena rUpeNa pariNAmAdanAdipAriNAmikabhAvavartitvaM ceti / Aha kiM sarve'pyajIvAH pAriNAmika eva bhAve vartante ? Ahozcit kecidanyasminnapi ? ityAha - "khaMdhA udae 'vi" tti 'skandhAH' anantaparamANvAtmakA na tu kevalANavaH, teSAM jIvenA'grahaNAt, 'audayike'pi' audayikabhAve'pi na kevalaM pAriNAmika ityapizabdArthaH / tathAhi-- zarIrAdinAmodayajanita audArikAdizarIratayA audArikAdInAM skandhAnAmevodaya iti bhAvaH / udaya - evaudayika iti vyutpattipakSe tu karmaskandhalakSaNeSvajIveSvaudayikabhAvo bhavatIti bhAvaH / tathAhi -- krodhAdaye jIvasya karmaskandhAnAmudayasteSAmevaudayikatvamiti / vevaM karmaskandhAzritA aupazamikAdayo'pi bhAvA ajIvAnAM sambhavantyatasteSAmapi bhaNanaM prApnoti, satyam, teSAmavivakSitatvAt, ata eva kaizcidajIvAnAM pAriNAmika eva bhAvo'bhyupagamyata iti // 69 // vyAkhyAtA ajIvAzritA api bhAvAH / samprati jIvaguNabhUteSu guNasthAnakeSu bhAvAn nirurUpayiSurAha- sammAica tiga cau, bhAvA cau paNuvasAmaguvasaMte / ca vINApuvvi tinni, sesaguNadvANagegajie // 70 // " sammAi" tti samyagdRSTyAdiSu aviratasamyagdRSTiprabhRtiSu caturSu catuH sazaSeSvaviratasamyaNDaSTidezaviratapramattApramattalakSaNeSu guNasthAnakeSviti vakSyamANapadasyAtrApi sambandhaH kAryaH, "tiga ca bhAva" ci trayazcatvAro vA bhAvAH prApyanta iti bhAvaH / tatra kSAyopazamikasamyagdRSTe turSvapi guNasthAnakevi trayo'pi bhAvA labhyante / tadyathA-- yathAsambhavamaudayikI gatiH, kSAyopazamikamindriyasamyaktvAdi, pAriNAmikaM jIvatvamiti / kSAyikasamyagdRSTeropazamikasamyamhaTezva catvAro bhAvA labhyante, trayastAvat pUrvoktA eva; caturthastu kSAyikasamyagdRSTeH kSAyikasamyaktvalakSaNaH, aupazamikasamyagdRSTeH punaraupazamikasamyaktvasvabhAva iti / "cau paNubasAmaguvasaMte" ci catvAraH pazca vA bhAvA dvayorapyupazamakopazAntayorbhavanti / kimuktaM bhavati ! - anikucinAdara
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... 70] paDazItinAmA caturthaH krmannH| sUkSmasamparAyalakSaNaguNakhAnakaddhayavartI janturupazamaka ucyate, tasya catvAraH paJca vA bhAvA bhavanti / katham / iti ced , ucyate--ayastAvat pUrvavadeva, caturthastu kSINadarzanatrikasa zreNimArohataH zAyikasamyaktvalakSaNo'nyasya punaraupazamikakhabhAva iti / amISAmeva caturNA madhye'nivRttivAdarasUkSmasamparAyaguNakhAnakadvayavartino'pyaupazamikacAritrasva zAstrAntareSu pratipAdanAd aupakSamikacAritraprakSepe paJcama iti / 'upazAntaH' upazAntamohaguNasthAnakavartI tasyApi catvAraH paJca vA bhAvAH prApyante, te cAnantaropazamakapadapradarzitA eva / "cau khINApuSi" ti catvAro bhAvAH 'kSINApUrvayoH' kSINamohaguNasthAnake'pUrvakaraNaguNasthAnake cetyarthaH / tatra kSINamohe yaH pUrvavat , caturthaH kSAyikasamyaktvacAritralakSaNaH, apUrvakaraNe tu trayaH pUrvavat , caturthaH punaH kSAyikasamyaktvakhabhAva aupazamikasamyaktvakhabhAvo veti / "tini sesaguNaTThANaga" ti 'trayaH' trisacyA bhAvA bhavanti, keSu ? ityAha-vibhaktilopAt 'zeSaguNasthAnakeSu' mithyAdRSTisAkhAdanasamyagmidhyAdRSTisayogikevalyayogikevalilakSaNeSu / tatra mithyAdRSTyAdInAM trayANAmaudayikI gatiH, kSAyopazamikAnIndriyANi, pAriNAmika jIvatvam ityete trayo bhAvAH pratItA eva / sayogikevalyayogikevalinoH punaraudayikI manujagatiH, kSAyika kevalajJAnAdi, pAriNAmikaM jIvatvam ityevaMrUpAstraya iti / Aha kimamI triprabhRtayo bhAvA guNasthAnakeSu cintyamAnAH sarvajIvAdhAratayA cintyante ? AhozcidekajIvAdhAratayA ? ityAha-"egajie" tti ekajIvAdhAratayetthaM bhAvavibhAgo mantavyaH, nAnAjIvApekSayA tu sambhavinaH sarve'pi bhAvA bhavantIti / / ___ adhunaiteSu guNasAnakeSu pratyekaM yasya bhAvastha sambandhino yAvanta uttarabhedA yasmin guNasAnake prApyanta ityetat sopayogitvAdasmAbhirabhidhIyate / tadyathA-kSAyopazamikabhAvabhedA mithyAdRSTisAkhAdanayorantarAyakarmakSayopazamajadAnAdilabdhipaJcaka 5 ajJAnatraya 3 cakSurdarzanAcakSurdarzana2 lakSaNA daza bhavanti, samyagmithyAdRSTau dAnAdilabdhipaJcaka 5 jJAnatraya 3 darzanatraya 3 mizrarUpasamyaktva 1 lakSaNA dvAdaza medA bhavanti, aviratasamyamdRSTau mizratyAgena samyaktvaprakSepe ta eva dvAdaza, viratau ca dvAdazasu madhye dezaviratiprakSepe trayodaza, pramavApramattayozca dezavirativirahiteSu pUrvapradarziteSu dvAdazakheva sarvaviratimanaHparyAyajJAnaprakSepe caturdaza, apUrvakaraNAnivRcibAdarasUkSmasamparAyeSu caturdazabhyaH samyaktvApasAraNe pratyekaM trayodaza, upazAntamohakSINamohayostrayodazabhyadhAritrApasAraNe dvAdaza kSAyopazamikabhAvabhedAH prApyante / / adhunaudayikabhAvabhedA bhAjyante-mithyAdRSTAvajJAnAsiddhatvAdaya ekaviMzatirapi bhedA bhavanti, sAkhAdana ekaviMzatermithyAtvApasAraNe viMzatiH, mizrAviratayoviMzaterajJAnApagame ekonaviMzatiH, dezavirate ca devanArakagatyabhAve saptadaza, pramatte ca tiryagatyasaMyamAbhAve paJcadaza, apramate ca paJcadazamya AdhalezyAtrikAmAve dvAdaza, apUrvakaraNe'nivRttibAdare ca dvAdazabhyastejaHpAlezyayorabhAve daza, sUkSmasamparAye sajvalanalobhamanujagatizuklalezyA'siddhatvalakSaNAzcatvAra audamikA bhAvAH, upazAntakSINamohasayogikevaliSu caturmyaH saJjavalanalobhAbhAve trayaH, ayogikevalinastu manujagatyasiddhatvarUpamaudayikabhAvabhedadvayaM prApyate / aupacamikamAvamevA ucyante--aviratAdArabhyopazAntaM yAvadIpaJcamikasamyaktvarUpa aupa
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 devebAdiviravilopAvaDIkaritA [ gAthA zamikabhAvamehaH prAdhyate, aupazamikacAritramaNastvanivRterArabhyopazAntaM yAvat pApyate / kSAvikabhAvamedazca kSAyikAsamyaktvarUpo'viratAdArabhyopazAntaM yAvat prApyate, kSINamohe ca kSAyikaM samyaktvaM cAritraM ca prApyate, sayogikevalyayogikevalinostu navApi kSAyikabhAvAH praapynte| pAriNAmikabhAvabhedA mithyAdRSTau trayo'pi, sAkhAdanAdArabhya ca kSINamohaM yAvadabhavyatvava/ dvau bhavataH, sayogikevalyayogikevalinostu jIvatvameveti, bhavyatvasya ca pratyAsamasiddhAvasthAyAmabhAvAdadhunA'pi tadapagataprAyalvAdinA kenacit kAraNena zAstrAntareSu noktamiti naamaabhirpytrocyte| yasya bhAvasya bhedA yasmin guNasthAnake yAvanta uktAsteSAM sambhavibhAvabhedAnAmekatra mIlane sati tAknedaniSpanaH SaSThaH sAnnipAtikamAvabhedastasmin guNasthAnake bhavati / yathA-mithyAdRSTAvaudAyikabhAvabhedA ekaviMzatiH, kSAyopazamikabhAvamedA daza, pAriNAmikamAvabhedAstrayaH, sarve bhedAzcatustriMzat / evaM sAsvAdanAdipyapi sambhavibhAvabhedamIlane tAvadbhedaniSpannaH SaSThaH sAnipAtikamAvabhedo vAcyaH / etadarthasaGghAhiNyazcaitA gAthA yathA--- "paNa aMtarAya anmANa tinni aJcakkhucakkhu dasa ee / micche sANe ya havaMti mIsae aMtarAya paNa // nANatiga dasaNatigaM, mIsagasammaM ca bArasa havaMti / evaM ca avirayammi vi, navari tahiM daMsaNaM suddhaM / / dese ya desaviraI, terasamA taha pamataapamace / maNapajjavapakkhevA, caudasa appuSakaraNe u // dheyagasammeNa viNA, terasa jA suhamasaMparAu ti| te ciya ubasamakhINe, caritaviraheNa bArasa u!! khAovasamigabhAvANa kittaNA guNapae paDDucca kayA / udaiyabhAve iNhi, te ceva paDava daMsemi // caugahayAI igadhIsa micchi sANe va huMti bIsaM ca / miccheNa viNA mIse, iguNIsamamANaviraheNa || emeva avirayammI, suranArayagaipiogayo dese| sattarasa huMti te ciya, tirigaiassaMjamAbhAvA // paJcAntarAyAH ajJAgAni trINi avakSubakSuH daza ete / midhyAle sAsAdhane va bhavanti miSa mantarAyAH pamahAnatrikaM darzanatrika mizrasamyaktvaM ca dvAdaza bhavanti / evaM cAvirate'pi vara tatra darzana zuddham // deze ca dezaviratistrayodazI tathA pramattApramattayoH / manaHparyavaprakSepAt baturdaza apUrvakarane tu vedakasamyakjena vinA trayodaza yAvat sUkSmasamparAya iti| ta eva upazAntakSINayoH cAritraviraheNa dvAdaza tu|| kSAyopaza mikabhAvAnAM kIrtanA guNapadAni pratItya kRtA / audAyikabhAve idAnI tAnyeva pratItya darzayAmi // caturgatyAdikA ekaviMzatimidhyAle sAsAdane ca bhavanti vizatiSa / mithyAkhena vinA mizre ekonaviMzatirakSA naviraheNa evamevAghirate puranArakapativiyogato deshe| saptadaza bhavanti ta eva nirvgnnsysbmaamaavaan|| - -
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDazItinAmA caturthaH krmmyH| pannarasa pamatammI, apamate Ailesatigavirahe / te ciya bArasa sukegalesao dasa apuvammi // . evaM aniyaTTimmi vi, muhume saMjalaNalobhamaNuyagaI / atimalesaasiddhattabhAvamao jANa cau bhAvA / / saMjANalomavirahA, uksatakkhINakevalINa tigN| lesAbhAvA ANasu, ajogiNo bhAvadugameva / / avismasammA uvasatu jAva uksamagakhAigA smmaa| aniyaTTIo uvasaMtu jAba uvasAmivaM caraNaM / / khINammi khaiyasammaM, caraNaM ca dugaM pi jANa samakAlaM / nava naba khAiyabhAvA, jANa sajoge ajoge y|| nIvattamamavata, bhavattaM pi hu muNesu micchammi / sANAI khINate, donni abhavattavajjA u // sajjogi ajogimmi ya, jIvattaM ceva micchamAINaM / sasabhAvamIlaNAo, mAvaM muNa sannivAyaM tu // vyAkhyAtaprAyA evaitAH, navaramekAdazyAM gAthAyAm "uvasamagakhAigA samma" ti anenaupazamikakSAyikasamyaktvarUpamaupazamikakSAyikabhAvabhedadvayaM yugapallAghavArtha nirUpitam / tatazcAviratAdArabhyopazAntamohaM yAvat kasyacidaupazamikasamyaktvarUpa aupazamikabhAvamedaH prApyate kasyacit punaH kSAyikasamyaktvarUpaH kSAyikabhAvabhedazceti // 70 // vyAkhyAtaM mUladvAragAthAyAM bhAvadvAram / samprati sapeyakAdidvAraM pracikaTayiSurAha saMkhijegamasaMkhaM, parittajuttaniyapayajuyaM tivihN| evamaNataM pi tihA, jahannamajhukasA sadhe / / 71 // patAvanta pata iti sahAnaM soyam , "ya ekAtaH" (si05-1-28) iti yapratyayaH, taba 'ekam' ekameva bhavati, mApare asahayeyAderiva parIttAdayo mUlabhedasvarUpA bhedA aspa vidyamta iti bhAvaH / na salAmahatIlasanam , "deNDAdibhyo yaH" (si0 6-4-168) iti yapratyayaH, asakoyakaM tat punaH parIcaM ca yukaM ca nijapadaM-khakIyapadamasAyakalakSaNaM taca parIcayuktanija 1 paJcadaza pramatte'pramatta AdilezyAtrikavirahe / ta eva dvAdaza zuklaikalezyAto daza apUrve // evamamiti'pi sUrame sajvalanalobhamanujamasyoH / antimalezyAsiddhakhayorbhAvAd jAnIhi cakhAroM bhASAH // samayalanalovirAdhAntakSaNakAlimA trikam / lezyAbhAvAjAnIhi bhayogino bhAvadvikameva / aviratasambaksAipazAntaM yAyapakSamakakSAbike sambakle / bhanivRttitaH upazAntaM yAvadokzanika caraNam sINe kSAmikasamyak caraNaM ca dvikamapi jAnIhi samakAlam / nava nava bhAyikamAvAn jAnIhi sayoge yoge ca // jIpalamamavyavaM bhavyakhamapi khalu jAnIhi mithyAle / sAsAdanAdiSu kSINAnteSu dvAvabhanyalavarjI tu|| sayauginyayogani ca jIvakhameva mithyAvAdInAm / khakhabhAvamIlanAd bhAvaM AnIhi sAmipAtika tu|| 1tibanavAnuvAsane daNyAaivaH" iti pANinIyasUbetu daNDAdibhyo yat" isa sUtram //
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 devendrasUriviracitakhopATIkopetaH [ gAthA padAni tairyuktaM-samanvitaM sat , kim ? ityAha-'trividhaM triprakAraM bhavati / yathA-parIttAsaSeyakaM 1 yuktAsApeyakam 2 asaGkhyAtAsaGkhyeyakam 3 iti uktaM tridhA'saGkhyeyakam / adhunA trividhamanantakamAha--"evamaNataM pi tiha" ti 'evam' anenAnantarapradarzitaprakAreNa parIttayuktanijapadayuktalakSaNena 'anantamapi' anantakamapi na kevalamasAyakamityapizabdArthaH 'tridhA' triprakAraM veditavyam , tadyathA--parIttAnantakaM 1 yuktAnantakam 2 anantAnantakam 3 iti / evametAni samuditAni saptApi padAni punarekaikazastrirUpANi bhavantIti darzayitumAha-"jahannamajjhukkasA save" ti prAkRtatvAlliGgavyatyayAd 'jaghanyamadhyamotkRSTAni' jaghanya. madhyamotkRSTabhedabhinnAni 'sarvANi' samastAni ekaikazaH saptApi padAni veditavyAnItyarthaH / tathAhi-jaghanyasaGkhyeyakaM madhyamasaGkhyeyakam utkRSTa saGkhyeyakam / tathA jaghanyaparIttAsaGkhyeyakaM madhyamaparIttAsaGkhyeyakam utkRSTaparIvAsayeyakam / jaghanyayuktAsaGkhyeyakaM madhyamayuktAsaGkhyeyakam utkRSTayuktAsaGkhadheyakam / jaghanyAsaGkhyAtAsaGkhyeyakaM madhyamAsaGkhyAtAsaGkhadheyakam utkRSTAsaGkhyAtAsaadheyakam / tathA jaghanyaparIttAnantakaM madhyamaparIttAnantakam utkRSTaparIttAnantakam / jaghanyayuktAnantakaM madhyamayuktAnantakam utkRSTayuktAnantakam / jaghanyAnantAnantakaM madhyamAnantAnantakam utkRSTAnantAnantakam / tadevaM saGkhyAtakaM tridhA asaJjayAtamanantakaM ca navadhA bhavatIti / / 71 / / tadevaM saGkhyeyakAdimedaprarUpaNAmAtraM kRtvA vistaratastatvarUpaM nirUpayiSuH saGkhyAtakaM tridheti yadudiSTaM tad vivRNvannAha lahu saMkhilaM du ciya, ao paraM majjhimaM tu jA guruyaM / jaMbUhIvapamANayacaupallaparUvaNAha imaM // 72 // ihaikako gaNanasaGkhyAM na labhate, yata ekasmin ghaTAdau dRSTe ghaTAdi vastvidaM tiSThatItyevameva prAyaH pratItirutpadyate, naikasajhyAviSayatvena / athavA AdAnasamarpaNAdivyavahArakAle eka vastu prAyo na kazcid gaNayati, ato'saMvyavahAryatvAdalpatvAdvA naiko gaNanasaGkhyAM labhate, tasmAd dviprabhRtireva gaNanasaGkhyA / ata evAha-'satyeyaM' saGkhyAtakaM 'laghu' jaghanyaM-havaM, ciyazabdasyA'vadhAraNArthatvAt , yadAhuH zrIhemacandrasUripAdAH prAkRtalakSaNe-"Nai cea ciya ca avadhAraNe" (si08-2-184) dvAveva, naikaH, pUrvoditayuktaH / ataH param' etasmAd dvikabhUtajaghanyasaGkhyAtakAdUrdhvaM madhyamaM tu saGkhyAtakaM punastricaturAdikamanekaprakAraM bhavati / kiyaharaM yAvad madhyamaM bhavati / ityAha--"jA guruyaM" ti 'yAvad' ityavadhau 'gurukam' utkRSTaM-sarvoparivarti saGkhyAtakaM prAmotIti zeSaH / athedameva gurukaM sAyAtakaM kathaM vijJeyam ? ityAha-'idam' adhunaiva vakSyamANasvarUpaM gurukaM sAyAtakaM jJeyamiti zeSaH / kayA ? 'jambUdvIpapramANacatuSpalyaprarUpaNayA' jambUnAnA vRkSaNopalakSito dvIpo jambUdvIpastena jambUdvIpena pramANam-iyatvAvadhAraNaM yeSAM te jambUdvIpapramANakAste ca te catvAraH-catuHsaGkhyAH palyAzca-dhAnyapalyA iva jambUdvIpapramANakacatuHpalyAsteSAM prakRSTarUpA prarUpaNA-jyAvarNanA tayA / etaduktaM bhavati-yathA jambUdvIpo lakSayojanapramANa evamete'pyAyAmaviSkambhAbhyAM pratyekaM lakSayojanapramANA vRttAkAratvAca paridhinA,
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72-73 ] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / perihI tilakkha solasa, sahassa do ya saya sattAvIsahiyA / kosatiya aTTavIsaM, dhaNusaya teraMguladdhahiyaM // ( bRha0 kSe0 gA0 6 ) 201 itigAthAbhihitapramANopetAH / uktaM ca zrImadanuyogadvArasUtre jahannayaM saMkhijjayaM kittiliya hoi ? do ruvAI | teNa paraM ajahannamaNukosayAiM ThANAI jAva ukkosayasaMkhijjayaM na pAvai / ukkosayaM saMkhijjayaM kittiyaM hoi ? ukkosayassa saMkhijjayassa parUvaNaM karimsAmi - se jahAnAmae palle siyA egaM joyaNasayasahamsaM AyAmavikkhaMbheNaM tinni joyasa sahamsAI solasa sahamsAiM donni ya sattAvIse joyaNasae tinni ya kose aTThAvIsaM caNusa terasa aMgulAI arddhagulaM ca kiMci visesAhiyaM parikkheveNaM || ( patra 235 - 1 ) tato jambUdvIpapramANacatuH palyaprarUpaNayedamutkRSTaM saGkhyAtakaM prarUpayipyata iti bhAvaH // 72 // athaite catvAro'pi palyAH kiMnAmAna: : ityetadAha- pallAsNavaTTiyasalAgapaDisalAgamahAsalAgakkhA / joyaNasaha sogADhA, saveiyaMtA sasiha bhariyA // 73 // dhAnyapalya iva palyAH kalpyante, te ca jambUdvIpapramANAH / kiMnAmAna: : ityAha-- " aNavadviya" ityAdi / yathottaraM vardhamAnasvabhAvatayA'vasthitarUpAbhAvAd anavasthita evocyate / tatheha zalAkA:- ekaikasarpapaprakSepalakSaNAstAbhiH zalAkAbhirbhiyamANatvAt palyo'pi zalAkA / tathA pratizalAkAbhirniSpannatvAt pratizalAkA / mahAzalAkAbhirnivRttatvAt mahAzalAkA / tata eSAM dvandve'navasthitazalAkApratizalAkAmahAzalAkAstA itthambhUtA AkhyA :- saMjJA yeSAM te'navasthitazalAkA pratizalAkAmahAzalAkAkhyAH / ta eva viziSyante - yojanasahasraM tu avagADhA: / idamuktaM bhavati - ratnaprabhAyAH pRthivyAH prathamaM yojanasahasrapramANaM ratnakANDaM bhittvA dvitIye vajrakANDe pratiSThitA iti / punasta eva viziSyante - "saveiyaMta" tti vajramayyA aSTayojanocacchrAyAyAzcatvAryaSTau dvAdaza yojanAnyuparimadhyAdhovistRtAyA jambUdvIpanagaraprAkArakalpAyA jagatyA dvigavyUtocchritena paJcadhanuH zatavistRtena nAnAralamayena jAlakaTakena parikSiptA yA upari vediketi padmavarvediketyarthaH, dvigavyUtocchritA paJcadhanuH zatavistIrNA gavAkSa hemakiGkiNIjAlaghaNTAyuktA devAnAmAsanazayanamohanavividhakrIDAsthAnamubhayato vanakhaNDavatI tasyA antaH- pa :- paryavasAnamaprabhAga iti yAvad vedikAntaH, tatazca saha vedikAntena vartanta iti savedikAntAH / te ca kathaM sarpapairbhRtAH : ityAha-- "sasihabhariya" ti saha zikhayA - ucchrayalakSaNayA vartanta iti sazikhAH, tataH sazikhaM yathA bhavati tathA sarSapairbhRtAH - pUritAH sazikhabhRtAH kartavyA iti zeSaH / ayamatrA 1 1 paridhitrayo lakSAH SoDaza sahasrANi dve ca zate saptaviMzatyadhike / krozatrikaM aSTAviMzaM dhanuH zataM trayodazAGgulAnyarddhAdhikAni // 2 jaghanyaM saGkhyAtakaM kiyad bhavati ? dve rUpe / tataH paramajaghanyotkRSTAni sthAnAni yAvad utkRSTasaGkhyAtakaM na prApnoti / utkRSTaM sakhyAtakaM kiyad bhavati ? utkRSTasya saGkhyAtakasya prarUpaNAM kariSye - asau yathAnAmakaH palyaH syAt ekaM yojanazatasahasram AyAmaviSkambhAbhyAm, trINi yojanazatasahasrANi SoDaza sahasrANi dve ca saptaviMze yojanazate trayazca krozA aSTAviMzaM ca dhanuHzataM trayodazAGgulAni ardhAGgulaM ca kiJcid vizeSAdhikaM parikSepeNa // 3-4 kevaiyaM anuyogadvArasUtre // ka0 26
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 devendrasUriviracitasopajadIkopetaH [gAthA zayaH-eteSAM vyAvarNitakharUpANAM caturNAmapi palyAnAM madhyAd yo yathAvasara sarSapaiH pUryate taM yojanasahasrAvagAhAdUrddha samadhikASTayojanocchritavedikAntaM pUrayitvA tadupari tAvat zikhA vardhanIyA yAvad eko'pi sarSapo nAvatiSThata iti / atra sarve savedikAntAH sazikhabhRtAzca kartavyA iti sAmAnyoktAvapi prathamamanavasthitapalya eva bhRtaH karaNIyaH / zeSAstu yathAvasarameveti mantavyamiti / / 73 // adhunA tasyAnavasthitapalyasya jambUdvIpapramANasya sarSapairbhUtasya yad vidheyaM tadAha to dIvudahisu ikika sarisavaM khiviya nihie paDhame / paDhamaM va tadaMtaM ciya, puNa bharie tammi taha vINe // 74 // 'tataH' sarSapabharaNAdanantaramasatkalpanayA kenacid devena dAnavena vA vAmakaratale dhRtvA 'dvIpodadhiSu' dvIpasamudrepu ekaikaM 'sarSapaM' siddhArthe kSiptvA 'niSThite' antarbhUtaNyarthatvAt niSThApiteriktIkRte 'prathama' anavasthitapalye, ko'rthaH ? ekaM marSayaM dvIpe prakSipati, ekamudadhau, punarapyekaM dvIpe, ekamudadhau, evaM pratidvIpaM pratyudadhiM caikaikaM sarSapaM pratikSipannasau devo vA dAnavo vA tAvad gato yAvadanavasthitapalyo niSThito bhavati / tataH kiM vidheyam ? ityAha ---"paDhamaM va" ityaadi| dvIpe samudre vA yatrAsAvanavasthitapalyo niSThito bhavati "tadaMtaM ciya"tti sa evAnavasthitapalyasya niSThAkArI dvIpaH samudro vA'ntaH paryavasAnaM pramANatayA yasya dvitIyAnavasthitapalyamya sa tadantastam , dvitIyAnavasthitapalyapramANAbhidhAyakaM vizeSaNamidam , tatastadantameva ciyazabdamyAvadhAraNArthatvAd vistIrNatayA tAvatpramANamevetyarthaH / 'prathamamiva' AdyapalyamivetyupamAnena dvitIyamanavasthitapalyamapi sahasrayojanAvagADhamaSTayojanocchritajagatyuparivedikopazobhitaM sazikha sarpapaibhRtaM kuryAditi sUcayati / nataH prathamAnavasthitapalyamiva tadantameva 'punaH' bhUyaH 'bhRte' sarpapai: pUrite 'tasmin' dvitIyAnavasthitapalye 'tathA tena prakAreNa nikSiptacaramasarSapadvIpAderagrata ekaH sarSapo dvIpe, ekaH samudre ityAdinA kSINe' niSThite sati dvitIyAnavasthitapalye // 74 // tataH kiM vidheyam ? ityAha --- vippai salAgapallegu sarisavo iya salAgava(gvi)vaNeNaM / punno bIo ya tao, puvaM piva tammi uddharie // 72 // 'kSipyate' nidhIyate zalAkApalye dvitIye zalAkAsaMjJaka ekasayya eva sarSapaH, sa ca nAnavasthitapalyasatkaH kintvanya evetyavasIyate, "puNa bharie tammi taha khINe" (gA0 74) iti sUtrAvayavamya sAmamtyariktIkaraNapratipAdanaparatvAt / anye vanavasthitapalyasatka eva kSipyate ityAcakSate, tattvaM tu kevalino vidantIti / Aha kimiti dvitIyapalya eva niSThite satyekasya sarSapasya zalAkApalye prakSepaNamabhihitaM yAvatA prathamapalye'pi niSThite tatraikasya sarSapasya prakSepo yujyate ? iti, tadayuktam , abhiprAyAparijJAnAt , yato'navasthitapalyazalAkAmirevAsI pUraNIyaH, prathamazca lakSayojanavistRtatvenAvasthitaparimANatayA'navasthita eva na bhavatItyato dvitIyAdyanavasthitapalyazalAkA eva tatra prakSepamahantIti / na caitat khamanISikAvijRmbhitam , yaduktamanuyogadvAreSu
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74-76 ] paDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 203 se NaM pale siddhatthANaM bharie, tao NaM tehiM siddhatthae hiM dIvasamuddANaM uddhAre ghippara, ege ve ge samudde ege dIve ege samudde evaM khippamANehiM khippamANehiM jAvaiyA NaM dIvasamuddA tehiM siddhatthaehiM aphunnA esa NaM evaie khitte palle AiDe / se NaM palle siddhatthayANaM bharie, tao NaM tehiM siddhatthahiM dIvasamuddANaM uddhAre ghippai, ege dIve ege samudde ege dIve ege samude evaM khippamANehiM khippamANehiM jAvaiyA NaM dIvasamuddA tehiM siddhatthaehiM apphunnA esa NaM evaie khise palle paDhamA salAgA ( patra 235 - 2 ) iti / 1 yazca "pallANavaDiya" ( gA0 73 ) ityAdigAthAyAM prathamasthAnavasthitavyapadezo'sau yogyatAmAtreNa rAjyArhakumArasya rAjavyapadezavad draSTavyaH / " iya salAgakhavaNeNa punno bIo ya" ti 'iti' amunA pUrvapradarzitazalAkAkSepaNaprakAreNa 'dvitIyazca' zalAkApalyaH pUrNo bhRto bhavati sazikha iti yAvat / iyamatra bhAvanA - tato yasmin dvIpe samudre vA sa eSa dvitIyapalyo niSThAM gatastadantA mUlataH sarve'pi ye dvIpasamudrAstAvatpramANaH punaranyaH palyaH parikalpyate pUrvavat sarpaH pUryate, tatastaM tAvatpramANaM palyamutpATya tato niSThitasthAnAt parato dvIpasamudreSvekaikaM sarSapaM prakSipet yAvadasau niSThito bhavati, tato dvitIyA zalAkA sarSaparUpA zalAkApalye prakSipyate / tato'pi yasmin dvIpe samudre vA sa eSa tRtIyo'navasthitapalyo niSThitastadantA mUlataH sarve'pi ye dvIpasamudrAstAvatpramANaH punaranyaH palyaH parikalpyate pUrvavat sarSapairApUryate, tatastaM tAvatpramANaM palyamutpATya tato niSThitasthAnAt parato dvIpasamudreSvekaikaM sarSapaM prakSiped yAvadasau niSThito bhavati, tatastRtIyA sarpaparUpA zalAkA zalAkApalye prakSipyate / evamanena krameNa punaH punaraaatraversed bharaNa riktIkaraNalabdhaikaikasarSaparUpAbhiH zalAkAbhiH zalAkApalyo yathoktapramANaH sazikhAkastAvat pUrayitavyo yAvat tatraiko 'pyanyaH sarSapo na mAtIti / "bIo ya" tti ityatra cazabdAt pUrvaparipATyAgato'navasthitapalyaH sarSapairApUraNIyaH, tataH kiM vidheyam ? ityAha"o putraM piva tammi uddharie" tti ' tataH zalAkApalyapUrvaparipATyAgatAnavasthitapalyApUraNAnantaraM pUrvavat 'tasmin' zalAkApalye uddhRte sati // 75 // vINe salAga taie, evaM paDhamehiM cIyayaM bharasu / tehi ya taiyaM tehi ya, turiyaM jA kira phuDA cauro // 76 // 'kSINe ca' nirlepe sati sarSaparUpA zalAkA 'tRtIye' pratizalAkApalye prakSipyate itIyamakSaragamanikA / bhAvArthastvayam -- tataH zalAkApalyApUraNAnantaraM taM zalAkApalyaM vAmakaratale kRtvA pUrvAnavasthitapalyacaramasarSapAkrAntAd dvIpAt samudrAdvA parataH pratidvIpaM pratisamudraM caikaikaM sarSapaM prakSiped yAvadasau niSThito bhavati, tataH pratizalAkApalye sarpaparUpA prathamA pratizalAkA prakSipyate / tato'nantarokto'navasthitapalya utpAkSyate, tataH zalAkApalyasarpapAkrAntAd dvIpAt 1 1 sa palyaH siddhArthakairbhUtaH, tatastaiH siddhArthakadvIpasamudrANAM uddhAro gRhyate, eko dvIpe ekaH samudre eko dvIpe ekaH samudre evaM kSipyamANaiH kSipyamANaiH yAvanto dvIpasamudrAstaiH siddhArthakaiH spRSTA eSa etAvAn kSetra patya AdiSTaH / sa palyaH siddhArthakairbhUtaH, tatastaiH siddhArthakaidvIpasamudrANAmuddhAro gRhyate, eko dvIpe ekaH samudre eko dvIpe ekaH samudre evaM kSipyamANaiH kSipyamANaiH yAvanto dvIpasamudrAstaiH siddhArthakaiH spRSTA eSA etAvati kSetre patye prathamA zalAkA //
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH (gAthA samudrAdvA parataH pUrvakrameNa dvIpasamudreSvekaikaM sarSapaM prakSiped yAvadasau niHzeSato ritto bhavati / tataH zalAkApalye punarapi sarSaparUpA ekA zalAkA prakSipyate / tato'nantaroktAnavasthitapalyacaramasarSapAkrAnto dvIpaH samudro vA yastadantamanavasthitapalyaM sarSapairbhUtvA tataH parataH punarapyekai sarSapaM pratidvIpaM pratisamudraM ca prakSipe yAvadasau niSThito bhavati, tato dvitIyA zalAkA zalAkApalye prakSipyate / evamaparAparAnavasthitapalyApUraNariktIkaraNalabdhaikaikasarSapairyadA zalAkApalya ApUrito bhavati pUrvaparipATyA cAnavasthitapalyastadA zalAkApalyamutpATya prAktanAnavasthitapalyacaramasarSapAkAntAd dvIpAt samudrAdvA parataH pratidvIpaM pratisamudraM caikaikaM sarSapaM prakSiped yAvadasau nilepo bhavati, tataH pratizalAkApalye dvitIyA zalAkA prakSipyate / tato'navasthitapalyamutpATyAnantarariktIkRtazalAkApalyacaramasarSapAkrAntAd dvIpAt samudrAdvA parataH pUrvakrameNa dvIpasamudrevekaikaM sarSapaM prakSiped yAvadasau niSThito bhavati, tataH punarapi zalAkApalye sarSaparUpA zalAkA prakSipyate / yatra cAso dvIpe samudre vA niSThitastAvatpramANavistarAtmakamanavasthitapalyaM sarSapairApUrya tataH parataH pUrvakrameNa dvIpasamudrapvakaikaM sarSapaM prakSiped yAvadasau niSThito bhavati, tataH zalAkApalye dvitIyA zalAkA sarpaparUpA prakSipyate / evamanena kameNa tAbad vaktavyaM yAvan trayo'pi pratizalAkApalyazalAkApalyAnavasthitapalyAH paripUrNamApUritA bhavanti / tataH pratizalAkApalyamutpATya niSThitasthAnAt parataH pratidvIpaM pratisamudramekaikaM sarpapaM prakSiped yAvadasau niSThito bhavati, tato mahAzalAkApalye ekA sarSaparUpA zalAkA prakSipyate / tataH zalAkApalyamutpATya pratizalAkApalyagatacaramasarSapAkrAntAd dvIpAn samudrAdvA parataH pratidvIpaM pratisamudramekaikaM sarSapaM prakSipeda yAvadasauM niSThito bhavati, tataH pratizalAkApalye pratigalAkA prakSipyate / tato'navasthitapalyamutpATayeta, utpAThya ca zalAkApalyagatacaramasarpapAkAntAda dIpAta parato dvIpasamudreSvekaikaM sarSapaM prakSipastAvad gacched yAvadasau niHzeSato rikto bhavati, tataH zalAkApalye prathamA zalAkA prakSipyate, tato'nantaroktAnavasthitapalyagatacaramasarSapAkrAnto dvIpaH samudro vA yastatparyantavistarAtmako'navasthitapalyaH kalpayitvA sarpapairApUryate, tatastamutpATya tato niSThitasthAnAt parato dvIpasamudrepvakaikaM sarSapaM prakSiped yAvadasau nirlepo bhavati, tato dvitIyA zalAkA zalAkApalye prakSipyate. evaM zalAkApalya ApUraNIyaH, pavamApUraNotpATanaprakSepaparamparayA tAvaddvaktavyaM yAvanmahAzalAkApalyapratizalAkApalyazalAkApalyAnavasthitapalyAH sarve'pi pariparNazikhAyuktAH samApUritA bhavanti / etadeva nigamayannAha---"evaM paDhamehiM" ityAdi, evam' anena pradarzitakrameNa 'prathamaiH' anavasthitapalyairdvitIyameva dvitIyakaM-zalAkApalyaM 'bharakha' pUraya, 'taizca' dvitIyasthAnavartibhiH zalAkApalyaiH 'tRtIya' pratizalAkApalyaM bharasva, 'taizca' pratizalAkApalyaiH 'turya' caturtha mahAzalAkApalyaM tAvad bharakha yAvat 'kila' ityAptAgamavAdasaMsUcakaH 'sphuTAH' vyAptAH sazikhA bhRtA iti yAvat 'catvAraH' catuHsaGkhyA anavasthitazalAkApratizalAkAmahAzalAkAralyAH palyA bhavantIti // 76 // tatazcaturNA palyAnAM pUrNatve yat sampadyate tadAha paDhamatipalluddhariyA, dIvudahI pallacausarisavA ya / savvo vi esa rAsI, rUvUNo paramasaMkhilaM // 77 //
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 205 prathamam-AdyaM yat tripalya-palyatrayamanavasthitazalAkApratizalAkAtyaM tenoddhRtAH-ekaikasapaprakSepeNa vyAptAH prathamatripalyoddhRtAH, ka ete ? ityAha-dvIpodadhayo na kevalaM dvIpodadhayaH palyacatuSkasarSapAzca, kiM bhavati ? ityAha --- 'sarvo'pi' samasto'pi 'eSaH' anantaroktaH sarSapavyAtadvIpasamudrapalyacatuSkagatasarpapalakSaNaH 'rAziH' saGghAtaH 'rUponaH' ekena sarSaparUpeNa rahitaH san 'paramasaGkhyeyam' utkRSTa saGkhyAtakaM bhavatIti / tadevaM tAvadidamutkRSTaM saGkhyeyakam / jaghanyaM tu dvau, jaghanyotkRSTayozcAntarAle yAni saGkhyAsthAnAni tAni sarvANi madhyamaM saGkhyeyakamiti sAmarthyAduktaM bhavati / siddhAnte ca yatra kacit saGkhyAtagrahaNaM karoti tatra sarvatrApi madhyama saGkhyeyakaM draSTavyam / yaduktamanuyogadvAracUrNI siddhate ya jattha jattha saMkhijagagahaNaM kataM tattha tattha sarva ajahannamaNukosayaM dadvavaM (patra 81) iti / ___ idaM cotkRSTaM saGkhyeyakamitthameva prarUpayituM zakyate, dvikAdidazazatasahasralakSakoThyAdizIrSaprahelikAntarAzibhyo'tibahunA samatikAntatvena prakArAntareNArakhyAtumazakyatvAt / yadAhuH prasiddhasiddhAntasandoha vivaraNaprakaraNakaraNapramANa(antha grathanAvAptasudhAMzudhAmadhavalayazaHprasaradhavalitasakalavamundharAvalayAH zrIharibhadramUripAdA anuyogadvAraTIkAyAm - jaMbuddIvappamANamettA cattAri pallA-paDhamo aNavaTTiyapallo, biio salAgApallo, taIo paDisalAgApallo, cautthao mhaaslaagaapllo| ee. cauro vi rayaNappahapuDhavIe paDhamaM rayaNakaMDaM joyaNasahassAvagAhaM bhitRNa biie vayarakaMDe pittttiyaa| imA ThavaNA-JUUUe.TaviyA / ego gaNaNaM na uvei, duppabhiI saMkha tti kAuM / tattha paDhame aNavaTThiyapalle do sarisavA pakkhittA eyaM jahannagaM saMkhijagaM / tato eguttaravuDDIe tinni cauro paMca jAca so punno annaM sarisavaM na paDicchai tti tAhe asabbhAvaTThavaNaM paDucca vuccati-taM ko vi devo dANavo vA ukvittuM vAmakarayale kAuM te sarisave jaMbUddIvAie egaM dIve egaM samudde pakkhivijA jAba nidriyA, tAhe salAgApalle ego sarisavo chUDho / jattha nihio teNa saha ArillaehiM dIvasamuddehiM puNo anno pallo Aijjai, so vi sarisavANaM bhario, tao parao ekekaM dIvasamuddesu pakkhivaMteNaM nihAvio, tao salAgApalle biiyA salAgA pakkhittA / evaM eeNaM aNavaTThiyapallakaraNakameNa salAyaggahaNaM 1 siddhAnte ca yatra yatra saGkhyAtakamahaNaM kRtaM tatra tatra sarvamajaghanyamanunkRSTaM draSTavyam // 2 jambUdvIpapramANamAtrAzcavAraH palyAH-prathamo'navasthitapalyaH, dvitIyaH zalAkApalyaH, tRtIyaH pratizalAkApalyaH, caturthako mahAzalAkApalyaH / ete catvAro'pi ratnaprabhApRthvyAH prathamaM ratnakANDaM yojanasahasrAvagAhaM bhitvA dvitIyasmin vajrakANDe pratiSTitAH / eSA sthApanA Anan / ete sthApitAH / eko gaNanAM nopati, dviprabhRti sati kRtvA / tatra prathame'navasthitapalyai dvau sarSapo prakSiptI etajaghanyakaM saGkhyAtakam / tata ekottaravRddhyA trayazcatvAraH paJca yAvat sa pUrNo'nyaM sarSapaM na pratIcchati iti tadA asadbhAvasthApanAM pratItyocyate--taM ko'pi devo dAnavo vokSipya yAmakaratale kRtvA tAn sarSapAna jambUdvIpAdike eka dvIpe eka samudra prakSiped yAvadhiSThitAH, tadA zalAkApalya ekaH sarSapo kSiptaH / yatra niSThitastena saha ArAtIrthIpasamudraH punaranyaH patyaH AdIyate, so'pi sarSapaitaH, tataH parata ekaikaM dvIpasamudreSu prakSipatA niSTApitaH, tataH zalAkApalye dvitIyA zalAkA prakSiptA / evametenAnavasthitapalyakaraNakrameNa zalAkAmahaNaM kurvatA zalAkApalyaH zalAkAbhi
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [ gAthA kareMteNa salAgApallo salAgANaM bhario, kamAgato aNavaTTiyao vi / tao salAgApallo salAgaM na paDicchai tti kAuM so ceva ukkhitto niTTiyaTTANAo parao pubakkameNa pakkhitto nihio ya, tao paDisalAgApalle paDhamA salAgA chUTA / tao aNavaDio ukkhitto niTThiyahANAo parao pudhakkameNa parizvatto niTio ya, tao salAgApalle salAgA parivattA / evaM ANNeNaM aNNeNaM aNavaTTieNa ArikkanikkirateNaM jAhe puNo salAgApallo bhario aNavaDhio ya, tAhe puNo salAgApallo ukkhitto pakkhitto niTio ya pubakkameNa, tAhe paDisalAgApalle biiyA paDisalAgA chUTA / evaM AiraNanikkiraNeNa jAhe tinni vi paDisalAgasalAgaaNavaTThiyapallA ya bharitA tAhe paDisalAgApallo ukkhitto pakkhippamANo niTio ya tAhe mahAsalAgApalle paDhamA mahAsalAgA chUDhA, tAhe salAgApallo ukvitto pakkhippamANo niTio ya tAhe paDisalAgApale salAgA parivattA / tAhe aNavaDio ukvitto pakvitto ya tAhe salAgApalle salAgA patrikhattA / evaM AdaraNanikiraNakameNa tAva kAya jAva paraMpareNaM mahAsalAga paDisalAga salAga aNavaTThiyapalo ya cauro vi bhariyA, tAhe ukkosamaicchiyaM / ittha jAvaiyA aNavaTTiyapallasalAgApallapaDisalAgApallega ya dIvasamuddA uddhariyA, je ya caupallaTriyA sarisavA esa sabo vi etappamANo rAsI egarUvUNo ukkosayaM saMkhijayaM havai / jahaNNukkosaTTANamajhe je ThANA te sabai pattayaM ajahaNNamaNukkosayA saMkhijjayA bhaNiyabA / siddhaMte ya jattha jattha saMkhijjayagahaNaM kayaM tattha tattha savaM ajahannamaNukosayaM dabaM / evaM saMkhejage paruvie sImo pucchai-bhagavaM! kimeeNaM aNavaTTiyapallasalAgapaDisalAgAIhi ya dIvasamududdhAragahaNeNa ya ukkosasaMvijaparUvaNA kijjai ? gurU bhaNai natthi anno saMkhijagamsa phuDayaro pAvaNovAo tti (patra 111 ) // 77 // -------- bhRtaH, kramAgato'navasthito'pi / tataH zalAkApalyaH zalAkAM na pratIcchati iti kRtvA sa evotkSipto niSThitasthAnAt parataH pUrvakrameNa prakSipto niSThitazca, tataH pratizalAkApalye prathamA zalAkA kSimA tato'navasthita utkSipto niStisthAnAta parataH pUrvakrameNa prakSipto niSThitazca, tataH zalAkApalya zalAkA prakSiptA / evamanyenAnyana anavasthitena AkiraNanikiraNena yadA punaH zalAkApalyaH bhRto'navasthitazca, tadA punaH zalAkApalya utkSiptaH prakSipto niSTitazca pUrvakrameNa, tadA pratizalAkApalye dvitIyA pratizalAkA kSiptA / evaM AkiraNaniskiraNena yadA trayo'pi pratizalAkAzalAkAnavasthitapalyAzca mRtAH tadA pratizalAkApalya utikSaptaH prakSipyamANo niSThitazca tadA mahAzalAkApatye prathamA mahAzalAkA kSiptA, tadA zalAkApatya ukSiptaH prakSipyamANo niSTitazca tadA pratizalAkApasye zalAkA prakSiptA / tadA'navasthina utkSiptaH prakSiptazca tadA zalAkApalye zalAkA prakSiptA / evaM AkiraNaniSkiraNakrameNa tAvat kattavyaM yAvat paramparayA mahAzalAkA pratizalAkA zalAkA'navasthitapalyatha catvAro'pi mRtAH tadokRSTaM atikrAntam / atra yAvanto'navasthitapalyazalAkApalyapratizalAkA. palyaizca dvIpasamudrA uddhRtAH, ye ca catuSpalyasthitAH sarpapA eSa sarvo'pi etatpramANo rAzirekarUpona utkRSTakaM salyAnakaM bhavati / jaghanyokRSTasthAnamadhye yAni sthAnAni tAni sarvANi pratyeka ajaghanyAnutkRSTAni sakhyAtakAni maNitavyAni / siddhAnte ca yatra yatra sadhayagrahaNaM kRtaM tatra tatra sarva ajaghanyamanutkRSTa draSTavyam / evaM saGkhyAtake prarUpite ziSyaH pRcchati-bhagavan ! kimetenAnavasthitapalyazalAkApratizalAkAdibhizca dvIpasamudroddhAragrahaNena cotkRSTasa vayAtakaprarUpaNA kriyate ? gururbhaNati-nAstyanyaH saGkhyeyakasya sphuTataraH prarUpaNopAya iti // 1 eSa samapro'pi pAThaH anuyogadvAracUrNau 79 tame patre'pyasti / /
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77-79] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 207 ityuktaM trividhamapi satyakam / idAnIM navavidhamasatyeyakaM navavidhameva cAnantakaM nirukhapayiSurgAthAyugamAha rUvajuyaM tu parittAsaMkhaM lahu assa rAsi abhAse / juttAsaMkhijaM lahU, AvaliyAsamayaparimANaM // 78 // pUrvoktamevotkRSTaM yeyakaM 'rUpayutaM tu' rUpeNa ekena sarSapeNa punaryuktaM sat 'laghu' jaghanyaM 'parI'tAsa' parIttAseyakaM bhavati / idamatra hRdayam - iha yenaikena sarpaparUpeNa rahito'nantaroddiSTo rAzirutkRSTasaGkhyAtamuktaM tatra rAzau tasyaiva rUpasya nikSepo yadA kriyate tadA tadevotkRSTaM sakhyAtakaM jaghanyaM parIttAsayAtakaM bhavatIti / iha ca jaghanyaparIttAsaGkhyeyake'bhihite yadyapi tasyaiva madhyamotkRSTabhedaprarUpaNAvasarastathApi parIttayuktanijapada bhedatastribhedAnAmapyasaGkhye yakAnAM madhyamo - kRSTabheda pazcAdalpavaktavyatvAt prarUpayiSyete, ato'dhunA jaghanyayuktAsakhyAnakaM tAvadAha-"amsa rAsi avabhAse" ityAdi asya rAzeH - jadhanyaparIttAsahyeyakagatarAzeH 'abhyAse parasparagune sati 'laghu' jaghanyaM yuktAsayeyakaM bhavati / tacca 'AvalikAsamayaparimANam' AvalikA"asaMkhijANaM samayANaM samudayasamiisamAgameNaM" ( anuyo0 patra 178-2 ) ityAdisiddhAntaprasiddhA tamyAH samayA:- nirvibhAgAH kAlavibhAgAstatparimANamAvalikAsamayaparimANam, jaghanyayuktAsatyeyakatulya samaya rAzipramANA AvalikA ityarthaH / etaduktaM bhavati - jaghanyaparItA saGkhyeyakasambandhI yAvanti sarvapalakSaNAni rUpANi tAnyekaikazaH pRthak pRthak saMsthApya tata ekaikasmin rUpe jaghanyaparIttAsalyAtakapramANo rAzirvyavasthApyate, teSAM ca rAzInAM parasparamabhyAso vidhIyate / ihaivaM bhAvanA---asatkalpanayA kila jaghanyaparIttAsaGkhyeyakarAzisthAne paJca rUpANi kalpyante, tAni vitriyante- - jAtAH paJcaikakAH 11111, ekakAnAmadhaH pratyekaM pazcaiva vArAH paJca paJca vyavasthApyante / tadyathA-33333 | atra paJcabhiH paJca guNitA jAtA paJcaviMzatiH, sA'pi paJcabhirAhatA jAtaM paJcaviMzaM zatam ityAdikrameNAmISAM rAzInAM parasparAbhyAse jAtAni paJcaviMzatyadhikAnyekatriMzacchatAni 3135 / eSa kalpanayA tAvadetAvanmAtro rAzirbhavati, sadbhAvatasvasaGkhyerUpo jaghanyayuktAsaGkhyAtakatayA mantavya iti // 78 // nirUpitaM jaghanyayuktAsatyeyakam / samprati zeSajaghanyAsaGkhyAtA saGkhyAtakabhedasya jaghanyaparIttAnantakAdisvarUpANAM trayANAM jaghanyAnantakabhedAnAM ca svarUpamatidezataH pratipipAdayiSurAhaviticaupaMcamaguNaNe, kamA sagAsaMkha paDhamacausatta / tA te rUvajuyA, majjhA rUvUNa guru pacchA // 79 // iha '"saMkhijjegamasaMkhaM" ( gA0 71 ) ityAdigA thopanyastotkRSTasaGkhyAtakAdimaula saptapadApekSayA saGkhyAtakAdyabhedavikalAni yAni parIttAsaGkhyAtakAdIni paT padAni tAni parIttAsaGkhyAtakAnantAnantaka bhedadvayavikalAni dvitricatuH paJcasaGkhyAtvena proktAni / tataH 'dvitricatuHpaJcama 1 asaGkhyeyAnAM samayAnAM samudayasamitisamAgamena // 2 maulasaptapadAni tvetAni -- utkRSTa saGkhyAtakam 1 parIttA sakhyAtakam 2 yuktAsaGkhyAtakam 3 asaGkhyAtA saGkhyAtakam 4 parIttAnantakam 5 yuktAnantakam 6 anantAnantakam 7 //
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA guNane dvitIyatRtIyacaturthapaJcamapadavAcyarAzeranyo'nyAbhyAse sati 'kramAt' krameNa "sagAsaMkha" tti prAkRtatvAt 'saptamAsaGkhyAtam' sthApanApekSayA jaghanyasaMkhyAtakam 1 / madhyamasaMkhyAtakam 2 | utkRSTasaMkhyAtakam 3 parIsAsaM0 jagha.1 parIttAsaM0 madhya. 2 parIttAsaM0 utkR03 yuktAsaM0 jaghanyam 4 / yuktAsa. madhya05 yuktAsaM0 utkR06 asaM. asaM0 jagha071 asaMasaM0 madhya0 8 asaM. asaM0 utkR. 9 parIttAnantaM jagha01 parIttAnantaM madhya. 2 parIttAnantaM utkR. 3 yuktAnantaM. jagha. 4 yuktAnantaM madhya. 5 yuktAnantaM utkR06 anantAnantaM japa0 / anantAnantaM madhya. 8 anantAnantaM utkR. 9 ! jaghanyAsaGkhyAtAsaGkhyAtakam / "paDhamacausatta NaMta" ti prAkRtatvAt prathamacaturthasaptamAnyanantakAni / tatra prathamAnantakaM-jaghanyaparIttAnantakam caturthAnantakam-jaghanyayuktAnantakam saptamAnantakaM-jaghanyAnantAnantakaM bhavatIti / iha jaghanyamadhyamotkRSTabhedato'saddhyeyakAnantakayoH pratyekaM navavidhatvAt pradArzatabhedAnAM saptamaprathamAdisaGkhyAnaM saGgacchata eva / idamatraidamparyamdvitIye yuktAsaGkhyAtakapadavAcye jaghanyayuktAsaGkhyAtakalakSaNe rAzau vivRte sati yAvanti rUpANi tAvatsu pratyeka jaghanyayuktAsaGkhyAtakamAnA rAzayo'bhyasanIyAH, tatamtaSAM rAzInAM paramparatAine yo rAzirbhavati tat saptamAsaGghayeyakaM mantavyam / tRtIye tyasaiyeyakAsaGkhyeyakapadavAcye jaghanyAsaGkhyeyakAsaGkhyeyakarUpe rAzI yAvanti rUpANi tAvatAmeva jaghanyAsayeyakAsaGkhyayakarAzInAmanyo'nyaguNane sati yo rAziH sampadyate tat prathamAnantakaM jaghanyaparIttAnantakamavaseyam / caturthe tu parIttAnantakapadavAcye jaghanyaparIttAnantakarUpe rAzau yAvanti rUpANi tAvatsaGkhyAnAM jaghanyaparIttAnantakarAzInAM parasparamabhyAse yAvAn rAzirbhavati tat caturthamanantakaM jaghanyayuktAnantakaM bhavati / paJcame tu yuktAnantakapadavAcye jaghanyayuktAnantakarUpe rAzau yAvanti rUpANi tatpramANAnAmeva jaghanyayuktAnantakarAzInAM parasparaguNane yAvAn rAziH sampadyate tat saptamAnantakaM jaghanyAnantAnantakaM bhavati / Aha parIttAsaGkhyAtakayuktAsaGkhyAtakAsaGkhyAtAsaGkhyAtakaparIttAnantakayuktAnantakAnantAnantakalakSaNAH SaDapi rAzayo jaghanyAstAvannirdiSTAH, madhyamA utkRSTAzcaite kathaM mantavyAH? ityAha ---"te rUvajuyA" ityAdi / 'te' anantaroddiSTA jaghanyAH SaDapi rAzayo rUpeNa-ekakalakSaNena yutAH-samanvitA rUpayutAH santaH kiM bhavanti ? ityAha--'madhyAH' madhyamA ajaghanyotkRSTA iti yAvat / tatra yaH prAgnirdiSTo jaghanyaparIttAsaGkhyAtakarAziH sa ekasmin rUpe prakSipte madhyamo bhavati, upalakSaNaM caitat , naikarUpaprakSepa eva madhyamabhaNanaM kintvekaikarUpanikSepe'yaM tAvad madhyamo mantavyo yAvad utkRSTaparIcAsaGkhyeyakarAzina bhavatIti / evamanayA dizA jaghanyayuktAsacayAtakAdayo'pi rAzaya ekaikasmin rUpe nikSipte madhyamAH sampadyante, tadanu caikaikarUpavRddhyA tAvad madhyamA avaseyA yAvat khaM khamutkRSTapadaM nAsAdayantIti / tate SaDapi kiMkharUpAH santa utkRSTA bhavanti ? ityAha---"rUvUNa guru paccha" tti rUpeNa-ekakalakSaNena UnAH-nyUnA rUponAH santasta eva prAgabhihitA jaghanyA rAzayaH, tezabda AvRttyehApi sambandhanIyaH, kiM bhavanti ?
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 209 79-80] ghaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / ityAha-'guravaH' utkRSTAH 'pAzcAtyAH' pazcimarAzaya ityarthaH / iyamatra mAvanA--jaghanyayuktAsaGkhyAtakarAzirekena rUpeNa nyUnaH sa eva pAzcAtya utkRSTaparIttAsaGkhyeyakakharUpo bhavati, jaghanyAsaGkhyAtAsaJcayAtakarAzisttrekena rUpeNa nyUnaH san pAzcAtya utkRSTayuktAsaGkhyAtakakharUpo bhavati, jaghanyaparIttAnantakarAziH punarekena rUpeNa nyUnaH pAzcAtya utkRSTAsaGkhyAtAsaGkhyAtakasvarUpo bhavati, jaghanyayuktAnantakarAzistvekarUponaH pAzcAtya utkRSTaparItAnantakasvarUpo bhavati, jaghanyAnantAnantakarAzirekarU parahitaH pAzcAtya utkRSTayuktAnantakakharUpo bhavatIti / idaM cAsaGkhyeyakAnantakabhedAnAmitthaM prarUpaNamAgamAbhiprAyata uktaM, kaizcidanyathA'pi cocyate // 79 // atra evAha iya muttuttaM anna, vaggiyamikasi cautthayamasaMgvaM / hoha asaMvAsaMkha, lahu rUvajuyaM tu taM majjhaM // 8 // 'iti' pUrvoktaprakAreNa yada asalayAtakAnantakasvarUpaM pratipAditaM tat sUtre-anuyogadvAralakSaNe siddhAnte ukta-nigaditam / tathA coktaM zrIanuyogadvAreSu ukomA saMgvijae sAyaM pakvittaM jahannayaM parittAmaMkhijayaM hoi / teNa paraM ajahannamaNukkomayAI TANAI nAva ukkosa parittAsaMkhijayaM na pAyei / ukkosayaM parittAsaMvijayaM kittiyaM hoi ? jahannayaM paritArikha jayaM jahannayaparittAsaMkhijayamittANaM rAsINaM annamannanmAso rUbUNo ukosayaM parittAsaMkhijayaM havai. ahavA jahannayaM juttAsaMkhijaya rUbUNaM ukkosayaM parittAsaMkhijayaM hoi / jahannayaM juttAsaMgvijayaM kittiyaM hoi ? jahannayaparitAsaMgvijayamittANaM rAsINaM annamannanmAso paDipunnI jahannayaM juttAsaMkhijayaM hoi. ahavA ukkosae parittAsaMkhijjae svaM pakvittaM jahannayaM junAsaMkhijaya hoi, AvaliyA vi tittillayA ceva / teNa paraM ajahannamaNukosayAI TANAiM jAva ukosayaM juttAsaMkhijayaM na pAvai / ukkosayaM juttAsaMkhijayaM kittillayaM hoi ?, jahannANaM juttAsakhi jANaM AvaliyA guNiyA annamannabbhAso rUvUNo ukkosayaM juttAsaMkhijaya hoi, ahayA jahannayaM asaMkhijjAsaMkhijayaM rUNaM ukkomayaM juttAsaMkhijjayaM hoi / jahannayaM asaMsvijAsaMgvijayaM kittiyaM hoi ? jahannaeNaM juttAsaMkhijjaeNaM AvaliyA guNiyA annamannamAso paDipunno jahannayaM asaMgvijjAsaMgvijayaM hoi. ahavA ukkosae juttAsaMkhijjae rUvaM parivattaM jahannayaM asaMkhijjAsaMgvijaya hoi / teNa paraM ajahannamaNukkosayAiM ThANAiM jAva 1 utkRSTake navayake kA prakSipta jaghanyaH parItAsaGkhayegaka bhavati / tataH paramajaghanyotkRSTakAni sthAnAni yAvadutkRSTa parIttAma avayakaM na mAnoti / utkRSTayaH parIttAsahaye dAna kiyad bhavati? jaghanyakaM parIttAsayayaka jaghanyaparIttAsaGyeyakamAtrANAM rAzInAmanyonyAbhyAyo rUpona utkRSTakaM parIttAsacaMcayakaM bhavati, athavA jathanyakaM yuktAsaGkhyayana rUponaM utkRSTakaM parItAsayeyavaM bhvti| jadhanyakaM yuktAsayeyakaM kiyad bhavati ? jaghanyakaparIttAsayeyakamAtrANAM rAzInAmanyonyAbhyAsaH pratipUrNA jaghanya yuktAsayeyakaM bhavati, athavotkRSTa ke parItAsaGkhyeyake rUpaM prakSipta jaghanyakaM yuktArAyayakaM bhavati, AvalikA'pi tAvatyeva / tataH paramajaghanyoskRSTakAni sthAnAni yAvadutkRSTakaM yuktAsayayaka na prApnoti / utkRSTakaM yuktAsahayeyakaM kiyad bhavati ? jaghanyakena yuktAsakhayeyakenAvalikA guNitA anyonyAbhyAso rUpona utkRSTakaM yuktAsayayakaM bhavati, athavA jaghanyakramasahayeyAsaGkhyeyakaM rUponaM utkRSTakaM yuktAsa yeyakaM bhavati / jaghanyakamasalayeyAsayeyakaM kiyad bhavati ? jaghanyakena yukAsaddhayeyakenAvalikA guNitA anyonyAbhyAsaH pratipUrNo jaghanyakamasakhyayAsa yeyakaM bhavati, athavotkRSTake yukkAsadhyayake rUpaM prakSiptaM jaghanyakamasalayeyAsayeyakaM bhavati / tataH paramajaghanyotkRSTakAni sthAnAni yAvadutkRSTaka ka. 27
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [ gAthA ukkosayaM asaMkhijjAsaMkhijjayaM na pAvei / ukkosayaM asaMkhijjAsaMkhijjayaM kittiyaM hoi ? jahannayaM asaMkhijjAsaMkhijjayaM jahannaya asaMkhijjAsaMkhijjayamittANaM rAsINaM annamannabhAso rUvUNo ukkosayaM asaMkhijjAsaMkhijjayaM hoi, ahavA jahannayaM parittANaMtayaM vUNaM ukkosayaM asaMkhijjAsaMkhijjayaM hoi / jahannayaM parittANaMtayaM kittiyaM hoi ? jahannayaM asaMkhijjAsaMkhijjayaM jahannayaasaMkhijjAsaMkhijjayamittANaM rAsINaM annamannabhAso paDipunno jahannayaM parittANaMtayaM hoi. ahavA ukkosa asaMkhijjAsaMkhijjae rUvaM pakkhittaM jahannayaM parittANaMtayaM hoi / teNa paraM ajahannamaNukosayAI ThANAI jAva ukkosa parittANaMtayaM na pAvai / ukkosayaM parittANaMtayaM kittiyaM hoi ? jahannayaM parittANaMtayaM jahannayaparittANaMtayamittANaM rAsINaM annamannabhAso ruvRNo ukkosayaM parittANaMtayaM hoi, ahavA jahannayaM juttANaMtayaM svaNaM ukkosayaM parittANaMtayaM hoi / jahannayaM juttANaMtayaM kittiyaM hoi ? jahannayaM parittANaMtayaM jahannayaparittANaMtayamittANaM rAsINaM annamannabhAso paDipunno jannayaM juttANaMtayaM hoi, ahavA ukkomae parittANaMtara ruvaM pakvittaM jahannayaM juttANaMtayaM hoi, abhavasiddhiyA vitattiyA ceva / teNa paraM ajahannamaNukosayAI ThANAI jAba ekkosayaM juttANaMtayaM na pAvai / ukkosayaM juttANaMtayaM kittiyaM hoi : jahannaNaM juttANaMtapurNa abhavasi - ddhiyA guNiyA annamannabhAso ruvaNo ukkosa juttANaMtayaM hoi. ahavA jahannayaM anaMtANaMtayaM rUvUrNa ukkosayaM juttANaMtayaM hoi / jahannayaM anaMtANaMtayaM kittiyaM hoi ! jahannapuNaM juttANaMtaevaM abhavasiddhiyA guNiyA annamannabhAso Dipunno jahannayaM aNanANaMtayaM hoi, ahavA uko juttANaMta vaM pakvittaM jahannayaM aNaMtANaMtayaM hoi / teNa paraM ajahannamaNukosayAI ThANAI | 4 evaM ukkomayaM aNaMtANaMtayaM natthi :- ( 238 - 1 ) iti / sAyakaM na prApnoti / utkRSTakama yeyAyakaM kiyad bhavati / jaghanyakama saGkhyAsakaM jaghanyakAsaGkhyayAsaGkhyeyakamAtrANAM rAzInAmanyonyAbhyAsI rUpona utkRSTamAyakaM bhavati, athavA jananyakaM parIttAnantakaM rUpanaM utkRSTakama saGkhyAsajyakaM bhavati / jaghanyakaM parIttAnantakaM kiyad bhavati / jaghanyakamasaGkhyeyAsaGkhyeyaM jaghanyakAsayAsakamAtrANAM rAzInAmanyonyAbhyAmaH pratipUrNo jaghanyakaM parItAnantakaM bhavati, athavotkRSTa kessAyake rUpa prakSiptaM jaghanyakaM parItAnantakaM bhavati / tataH paramajaghanyotkRSTakAni sthAnAni yAvadue ke parIttAnantakaM na prApnoti / utkRSTakaM parIttAnantarka kiyad bhavati ? jaghanyakaM parItAnantakaM jaghanyakaparIttAnantakamAtrANAM rAzInAmanyonyAbhyAsI rUpona utkRSTakaM parItAnantakaM bhavati, athavA jaghanyakaM yuktAnantakaM rUponamutkRSTakaM parIttAnantakaM bhavati / jaghanyakaM yutAnantakaM kriyad bhavati ? jaghanyakaM parItAnantakaM jaghanyakaparItAnantakamAtrANAM rAzInAmanyonyAbhyAsaH pratipUrNo jaghanyakaM yuktAnantakaM bhavati, athavotkRSTa ke parItAnantake rUpaM prakSiptaM jaghanyakaM yuktAnantakaM bhavati, abhavasiddhikA api tAvanta eva / tataH paramajaghanyotkRSTakAni sthAnAni yAvadutkRSTakaM yutAnantakaM na prApnoti / utkRSTakaM yuktAnantakaM kiyad bhavati ? jaghanyakena yuktAnantakenAbhavasiddhikA guNitA anyonyAbhyAsoM rUponaH utkRSTakaM yuktAnantakaM bhavati, athavA jaghanyakamanantAnantakaM rUponamutkRSTakaM yuktAnantakaM bhavati / jaghanyakamanantAnantarka kiyad bhavati ? jadhanyakena yuktAnanta kenAbhavasiddhikA guNitA anyonyAbhyAsaH pratipUrNo jaghanyakamanantAnantakaM bhavati, athavotkRSTa yuktAnantake rUpaM prakSiptaM jaghanyakamanantAnantakaM bhavati / tataH paramajaghanyotkRSTakAni sthAnAni / evamutkRSTakamanantAnantakaM nAsti // etacAntargatapATho mudritAnuyogadvAreSu nAsti //
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80-82 ] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 211 uktaH sUtrAbhiprAyaH / sAmprataM matAntaragatamasaGkhyAtAnantakatrarUpamAha - "anne vaggiya" ityAdi / anye AcAryAH - eke sUraya evamAhuH, yathA --- ' - 'caturthakamasaGkhyaM' jaghanyayuktAsaGkhyAtakarUpaM 'vargitaM' tAvataiva rAzinA guNitaM sat " ekasi" ti ekavAraM 'bhavati' jAyate - sampadyate asaGkhyAsahayaM 'laghu' jaghanyam jaghanyAsaGkhyAtAsalyAtakaM bhavatItyarthaH / atrApi mate asaGkhyAtakamuddizya madhyamotkRSTabhedaprarUpaNA pUrvoktaveti darzayannAha - "ruvajuyaM tu taM majjhaM" ti rUpeNasarSapalakSaNena yutaM rUpayutaM 'tuH' avadhAraNe vyavahitasambandhazca 'tad' iti tadevAnantarAbhihitaM jaghanyAsayAsatyeyAdikam kiM bhavati ? ityAha-- 'madhyaM' madhyamAsamayeyAsatyeyAdikaM bhavati // 80 // vRNamAimaM guru, ti vaggiuM taM imaM dasa krakheve / logarirever, ghamsAghammegajiyadesA // 81 // tadeva jaghanyAsatyeyAsaGkhyeyAdikaM 'rUponama' ekena rUpeNa rahitaM sad 'AdimaM' tadapekSayA Adyasya rAzeH samvandhi 'guru' utkRSTaM bhavatIti / ayamatrAzayaH- - jaghanyAsatyeyAsatyeyakaM rUpanaM sa yuktAyAtakamutkRSTakaM bhavati, jaghanyaparIttAnantaM rUponamasaGkhyeyAsaGkhyeyakamutkRSTaM bhavati, jaghanyayuktAnantaM tu rUponamutkRSTaM parattAnantaM bhavati, jaghanyAnantAnantakaM tu rUponamukRSTaM yuktAnta bhavatIti / adhunA jaghanyaparItAnantakaM matAntareNa prarUpayannAha - "ti aftga taM" ityAdi / 'nad' iti prAgabhihitaM jaghanyAsatyAsatyeyakaM 'trirvargayitvA' sadRzadvirAzI parasparaM trInvArAnabhyasyetyarthaH / ayamatrAzayaH -- jaghanyAsatye yAsatyeyakarAzeH sadRzadvirAziguNa lakSaNa vargoM vidhIyate tasyApi vargarAzeH punarvargaH kriyate tasyApi vargarAzeH punarapi vargo niSpAdyata iti / tataH kim ityAha imAn' vakSyamANasvarUpAn 'daza' iti dazasayAn kSipyata iti karmaNi ghaJi kSepAH prakSepaNIyarAzayastAn 'kSipatra' nidhehItyuttaragAthAyAM sambandhaH / tathAhi - lokAkAzasya pradezAH 1 dharmazca adharma ekajIvazca dharmAdharmaikajIvAsteSAM dezAH - pradezAH / ayamatrArthaH dharmAstikAyamadezAH 2 adharmAstikAyapradezAH 3 ekajIvapradezAH 4 // 81 // tathA ThibaMdhajhavasAyA, aNubhAgA jogacheyapalibhAgA / duh ya samANa samayA, patteyanigoyae vivasu // 82 // sthitibandhasya kAraNabhUtAnyadhyavasAyasthAnAni kapAyodayarUpANyadhyavasAyazabdenocyante, tAnyasaGkhyeyAnyeva / tathAhi--- jJAnAvaraNasya jaghanyo'ntarmuhUrtapramANaH sthitibandhaH, utkRSTatastu triMzatsAgaropamakoTAkoTIpramANaH, madhyamapade tvekadvitricaturAdisamayAdhikAntarmuhUrtAdiko'sa medaH, eSAM ca sthitibandhAnAM nirvartakAnyadhyavasAyasthAnAni pratyekamasaGkhyeyalokAkAzapradezapramANAni bhinnAnyeva, evaM ca satyekasminnapi jJAnAvaraNe'saGghayeyAni sthitibandhAdhyavasAyasthAnAni labhyante, evaM darzanAvaraNAdiSvapi vAcyam / " aNubhAga" tti 'anubhAgAH' jJAnAvaraNAdikarmaNAM jaghanyamadhyamAdibhedabhinnA rasavizeSAH, eteSAM cAnubhAgavizeSANAM nirvartakAnyasaGghayeyalokAkAzapradezapramANAnyadhyavasAyasthAnAni bhavantyato'nubhAgavizeSA apyetAvanta eva draSTavyAH, kAraNabhedAzritatvAt kAryabhedAnAm / "jogacheyapalibhAga" tti yoga: manovAkkAya
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA viSayaM vIrya tasya kevaliprajJAcchedena prativiziSTA nirvibhAgA bhAgA yogacchedapratibhAgAH, te ca nigodAdInAM saMjJipaJcendriyaparyantAnAM jIvAnAmAzritA jaghanyAdibhedabhinnA asoyA mantavyAH / "duNha ya samANa samaya" tti 'dvayozca samayoH' utsarpiNyavasarpiNIkAlakharUpayoH samayA asaGkhyeyasvarUpAH / "patteyanigoyae" ti anantakAyikAn varjayitvA zeSAH pRthivyaptejovAyuknaspatitrasAH pratyekazarIriNaH sarve'pi jIvA ityarthaH, te cAsaGkhyayA bhavanti / nigodAH sUkSmANAM bAdarANAM cAnantakAyikavanaspatijIvAnAM zarIrANItyarthaH, te cAsaGgyAtAH / evamete pratyekamasalayeyasvarUpA daza kSepAstAn kSipasva // 82 / / atha rAzidazakaprakSepAnantaraM tasyaiva rAzeyasmin vihite yad bhavati tadAha--- puNa tammi ti vaggiyae, parittaNaMta lahu tassa rAsINa / abbhAse laha juttANaM avbhavajiyamANaM // 8 // punarapi "tammi" ti tasmin' anantarodite prakSiptakSepadazake vivAgate zrIna vArAn vAMgate sati parIttAnantaM 'laghu' jaghanyaM bhavati / idamuktaM bhavati--jaghanyAsAcyayAsayayakasvarUpe vAratrayaM vargite rAzau dazaite kSepAH kSipyante. tata itthaM piNDito yo gAMga: sampadyate sa punarapi vAratrayaM vaya'te tato jaghanyaM parIttAnantakaM bhavatIti / idAnI jaghanyayuktAnantakaninchapaNAyAha.----- "tassa rAsINa" ityAdi, 'tamya' jaghanyaparIttAnantakasya sambandhinAM gazInAmanyonyamabhyAse sati 'laghu' jaghanyaM yuktAnantakamabhanyajIvamAnaM bhavati / iyamantra bhAvanA .udhanyaparIttAnantaka ye rAzayaH sarSaparUpAmte pRthak pRthaga vyavasthApyante. teSAM tathA vyavasthApikAnAM jaghanyaparIttAnantakamAnAnAM rAzInAmanyonyAbhyAse mati yuktAnantaM jayanyaM bhavati, tathA dhanyayuktAnantake yAvanti rUpANi vartanta abhavasiddhikA api jIvA kevalina tAvanta eva dRSTA iti // 83 // jaghanyAnantAnantakaprarUpaNAyAha-- tavvagge puNa jAyaDa, NatANaMta laha taM ca tikrvRtto| vaggasu taha vina taM hor3a gaMtavave gvivamu cha ime // 84 // tasya-jaghanyayuktAnantakarAzevarga-sakRdabhyAse tadvarga kRte sati 'punaH' bhUyo'pi 'jAyate' sampadyate anantAnantaM 'laghu' jaghanyam , jaghanyAnantAnantakaM bhavatItyarthaH / utkRSTAnantAnantakArUpaNAyAha---"taM ca tikvutto" ityAdi / tacca tat punarjaghanyamanantAnantaM trikRtvaH' trIn vArAn 'vargayastra' tAvataiva rAzinA guNaya / ayamatrArthaH---jaghanyAnannAnantakarAzestAvataiva rAzinA guNanamvarUpo vargaH kriyate, tatastasya vargitarAzeH punavargaH, tasyApi vargitarAzerbhUyo'pi varga iti / tathApi' evamapi vAratrayaM varge kRte'pi tad' utkRSTamanantAnantakaM 'na bhavati' na jAyate / tataH kiM kAryam ! ityAha----anantakSepAn 'imAn' vakSyamANasvarUpAn 'paT' SaTsakyAn 'kSipasva' nighehIti / / 84 // tAneva SaDanantakSepAnAha-~ siddhA nigoyajIvA, vaNassaI kAla puggalA ceva / sadhyamaloganahaM puNa, ti vaggiuM kevaladugammi // 85 //
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 83-86] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 213 sarva eva 'siddhAH' niSThitaniHzeSakarmANaH 1 'nigodajIvAH' samastA api sUkSmabAdarabhedabhinnA anantakAyikasattvAH 2 vinampatayaH pratyekAnantAH sarve'pi vanampatijIvAH 3 'kAlaH' iti sarvo'pyatItAnAgatavartamAnakAlayamayagaziH 4 pudgalAH' samastapudgalagazeH paramANavaH 5 'sarva' samastam 'alokanabhaH' alokAkAzamiti upalakSaNatvAt sarvo'pi lokAlokapradezarAziH 6 ityetadrAzipaTakaprakSepAnantaraM yasmin kRte yad bhavati tadAha-'punaH' punarapi 'trivargayitvA' trIn vArAMstAvataiva rAzinA guNayitvA 'kevaladvike' kevalajJAnakevaladarzanayugale kSipte sati // 85 / / kim ? ityAha gvitte NaMnANaM, havei jiTuM tu vavaharai majjhaM / __ iya suhamanyaviyAro, lihio deviMdasUrIhiM / / 86 / / kSipta' nyanne satyanantAnantakaM bhavati' jAyane 'jyeSTham' utkRSTam 'tuH' punararthe vyavahitasambandhazca / 'vyavahAti' vyavasAre masyaM tu' madhyamaM punaH / iyamatra bhAvanA---iha kevalajJAnakevaladarzanAdana tatpabAgA ucyante. tataH kevalajJAnakevaladarzanayoH paryAyepvananteSu kSipteSu salviti draSTavyam , navaraM jJeyaparyAyANAmAnantyAda jJAnapayAyANAmapyAnantyaM veditavyam , evamanantAnantaM jyeSThaM bhavati, bhavanyaya yantujAtamyAtra saMgRhItatvAt , ataH paraM vastusattvasyaiva samjhyAviSayasyAbhAvAdityabhiprAyaH / mUtrAbhiprAyatastvitthamapyanantAnantakamutkRSTaM na prApyate, anantakamyASTavidhamyaiva tatra pratipAditalAta / tathA coktamanuyogadvAreSu ... / evamukkomayaM jagatAgatayaM nathi >> / tadatra tattvaM kelino vidanti / sUtre tu yatra kacidanantAnantakaM gRhyate tatra sarvatrAjaghanyotkRSTazabdavAcyamanantAnantakaM draSTavyam / tadevaM vyAkhyAtaM saprapaJcaM saGkhyAtakAsaGkhyAtakAnantakAdisvarUpam , tannirUpaNe ca vyAkhyAtA namiya jiNaM jiyamaggaNa': ( gA0 1 ) ityAdi mauladvAragAthA / samprati paDazItimayagAthApramANatvena yathArthaM paDazItikazAstraM samarthayannAha-~~ "iya suhumatthaviyAro" ityAdi / iti' pUrvoktaprakAreNa sUkSmaH-mandamatyagamyo yo'rthaHzabdAbhidheyaM tamya vicAra: vicAraNaM ligvitaH' akSaravinyAsIkRtaH paJcasaGgrahAdizAstrebhya iti zeSaH / kaiH ? ityAha. ---- 'devendra ribhiH' karAlakalikAlapAtAlatalAvamajadvizuddhadharmadhuroddharaNadhurINazrImAgacandramarikramakamalacaJcarIkariti / / 86 // // iti zrIdevendramRriviracitA svopajJaSaDazItikaTIkA samAptA // 1 evamutkRSTamanantAnantakaM nAsti / etacihAntargatapATho de palabdhaH //
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha grnthkaarprshstiH| viSNoriva yasya vibhoH, padatrayI vyAnaze jagannikhilam / sUkSmArthasArthadezI, sa zrIvAMge jino jayatu // 1 // kundojvalakIrtibharaiH, surabhIkRtasakalaviSTapAbhogaH / zatamakhazatavinatapadaH, zrIgautamagaNadharaH pAtu // 2 // tadanu sudharmasvAmI, jambaprabhavAdayo munivariSThAH / zrutajalanidhipArINA, bhUyAMsaH zreyase santu // 3 // tataH prAptatapAcAryetyabhikhyA bhikSunAyakAH / samabhUvan kule cAndre, zrIjagacandrasUrayaH // 4 // jagajanitabodhAnAM, teSAM zuddhacaritriNAm / vineyAH samajAyanta, zrImaddevendrasUrayaH // 5 // khAnyayorupakArAya, shriimddevendrsurinnaa| SaDazItikaTIkeyaM, sukhabodhA vinirmame // 6 // vibudhavaradharmakIrtizrIvidyAnandasarimugkhyabudhaiH / khaparasamayaikakuzalaimtadeva saMzodhitA ceyam // 7 // yadgaditamalpamatinA. siddhAntaviruddhamida kimapi zAstre / vidvadbhistattvajJaiH, prasAdamAvAya tacchodhyam // 8 // paDazItikazAstramidaM, vizvatA yanmayA'rjitaM sukRtam / tenAstu bhavyalokaH, sUkSmArthavicAraNAcaturaH // 9 // granthAnam 2800 / sarvagranthAnam 5938 a. 28 // wamannamoram- - 1 iti karmagranthacatuSTapAtmakaH prathamo vibhAgaH / franarayacacas canas
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaM prathamam / karmagranthIkAntaH pramANatayoddhRtAnAM zAstrIyAvataraNAnAmakArAdikrameNAnukramaNikA / akAmataNhA e akitau ca akkharalaMbheNa samA agaMtUrNa samugdhArya adhU aMga uvAsagadasA aGgopAGgacyAvanA ni ajI vyaktibhramaNa ahArasapahasA esar apugvAmi aNatirinAratharahiyaM aNabaMdhodayamA uga aNamajjhasiMghaNa aNamicchamIsasammaM aNahigayA jA tIsu vi aNAiyaM taM pavANa aNugAmi u aNugaccha aNuva aNucAi sehA ato'nekasvarAt aniyahi bhAgapaNage antarA bhavadeho'pi an kevalamuttama a AbhiNibohiya amuttaM ciya ane bhane bhaNati aviraya apabahuttAloyaNa abhavasiddhiyassa surya abhavyasyApi kasyacit abhinavakammANaM 63 129 ka 65 1 76-160 : 128 appuvaM avaM (paJca0 0 0 patra 32 ) apputraM nAhijar3a 17 63 35 15 102 // 92 143. 102 92 120 3 anAdibhyaH 39-56-70-71-117- 128-181 aglo'bhidIptikRt amiSTaphalaM deva araNyametatsavitA'stamAgato arahaMtA bhagavaMtA arthaparisamAptiH padaM raji parigrahArambhau avirasammA uvasaMtu aviraya sAsaNamicchA avise siyaM suyaM suya avyabhicAriNA sAhaazokavRkSaH surapuSpa asaMkhijANaM samayANaM asamIkSitakAritvaM asUyA pApazIlatvaM 20 57 96 44 130 arratpapattizva AgAro u viseso acelakudesiya AGa maryAdAyAm ANavaNi viyAraNiyA 134 159 32 17-184 to sasarart: 66 102 | AtmatvenAviziSTasya ( zAstra 0 sta0 1 0 90 ) 2 45-154 AdyatrayamajJAnamapi 10-129 A 50 AryasaMga midamuhA 8 Ayu lokaM pA3 AyuSi samApyamAne 140 AvilolAlavanta136 | AvaraNadesavigame 118 | asi khaovasamo siM 133 | AhArakadugaM jAyai 17 AhAragaM tu patto 69-939 AhAradugaM jAyai 102 | AhArasarIridiya 51 43 12 66 19 62 199 119 17 44 1 207 61 61 25 35 159 63 7 140 155 156 179 117
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ AhArasaMjJA AhArAbhibhAhAraM caudasapundhiNo 123 / uvasamaaddhAe Thio (paJca0 la00pa032)118 155-158 uvasamasammattAo ucasamasammammi do sabhI 143 114 uvasamaseDigayassa u uvasAmagaseDhigayarasa uvasAmagaseDhIya 140 m2 eu 96 utsaradesa dahilayaM 70-140 ikaM tA haraha dhaNaM ita ekanavA kalpe ittariya dherakappe ittariyANuvasaggA ittha ya pabhAyakhaliyA iMDiya kasAya azvaya iMdiyamaNonimitta indriyam iha dIhakAligI ihaparaloyAdANamaiha samyagdRSTinA satA ihAdholokikAn grAmAn 173 176 174 Irika gatikampanayoH IyAvipAdagAca 123 paNami Na bhaMte ! pani paesigamaMne jIvANaM Abhi. rAmiNa bhane jIvANaM AhAzAmina jIvANaM nakkha. mijIvANaM bhava. nirjIvANaM saka. eesa bana jIvANaM matosimalebIvAyaM mannIdAgine' jIvANaM male si jaM bhane ! jIvANaM save zAmilane narakA201 : pAgi bhane narada emu jamalayAmA 104 ekadiggAminI kIniH ekapakor3I * ekajI hinI na gaciva nividA 6. erAvayAi lAmo 85 girira muhamiyara rAmiMdiyA mate : kiM nA ukkosae asaMkhijA aukosA je maNussA ukosae saMvijae uggaha ekaM samaya ucyate rUDhivajJAna ujuseDhIpaDivo uhAhAyayalogaM uttaradehe ca devajaI utprAsanaM sakandIudae jamsa mugasuraudayAvaliyAbahirilluunmArgadezanA mArgaupayogalakSaNoM jItraH upasargAdAtaH uppattiyA veNajhyA uppAe payakoDI ubhayavvAvArAo ubhayAbhAvo puDhacAuralaM vaparayo uvAsaM puNa taM deMti ugArakArago vi hu uvasaMtaSINamAho ANDU MA 535 133 198 165 : pata pavAvyadhArUpAsna15-117 eyasmi goyagaI eyamma ema neo 17 emeva avisyamI 161 paveso aTTArama 115 gavaM aniyaTTimmi vi 153, gavaM aparivariyA 66 / evaM ukomayaM arNatA. 58 evaM ca kRpala joge 83 evaM chammAsatavaM 199 74
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 111 113 20 152 113 evaM tirimaNudeve esa asaMjayadhammo esi parao ghaDapaNa orAlakAyajogaM bhosarva devA sAyaM ve. osappiNIe dosuM ohidasaNabhaNAgArovauttA audArikakAyayogaaudArikaprayoktA audArikavaikriyAhAraka 53 kiha dasaNAighAo 70 kiha puNa te? bitego kutsitAlpAhAte 161 kRhulam kRSNAdidravyasAcicyAt 132 kei bhaNaMti samve beu ko nAma sArahINaM ke nazAdibhiH kSAyopazamikAnIndriyANi 150 kSmAbhRkayormanISi 96 151 la Mr 152 199 45-153 khete bharaheravaNasu khaMdhA desapaesA kaisamaie NaM bhaMte ! Ao. 159 khAovasabhigabhAvANakajammi samuppo khitte duheha maggaNa 132 kaTavivarAgayakiraNA khippamacireNa taM ciya kaTugalAmayaM zopha 13 khINammi khaiyasamma kativihe NaM bhaMte ! uva 164 "khINammi dasaNatie 130 kappahio vi evaM 131 khINammi mohaNije (pa.la.305032) 119 kappasamattIha tayaM khINe daMsaNamohe 33-109 kammavigAro kammaNa 132 kamhA gaM bhaMte ! kevalI karaNaM pariNAmo'tra 69-135 gaha iMdie ya kAe 19-98 karaNAparyAseSu catu 146 gaMThi si sudujmemo 69-139 karmaNo'Na 7-30-129 gaNao timeva gaNA 135 kalaN satyAne 193 gatyarthAkarmakapibabhujeH kalANanAmadhije gamyayapaH karmAdhAre 3-11 kaSa ziSa jasa asa73-127 gayajogo u ajogI 154 kapAyanokaSAyANA gucche cautthao puNa kaSAyasahavartitvAt guNasahi appamatte kaSAyodayatastItraH gauNAdayaH kahiNaM maMte ! samu 144 kAiya mahigaraNIyA 32 ghaNadaMta laTTatA kAraNamAlambaNamo 136 kArmaNazarIrayogI 122-146-154-159-187 caugaiyAI igavIsa 198 kAlao ujjumaI u 25 bau cha ho caDa iko kAlao gaM ujumaI 25 caujAI uvadhAyaM kAlavivajayasAmi 10caudasaguNaThANesuM kAlo mANusaloe caudasajiyaThANesuM 116 kina samogo sijamA / 62 vaudasamaggaNaThANesu kiNhA nIkA kAU 144 ghaudasaNuSajasanANa 102 kiriSAvisAlapuNe 18 ghara paNa chatiya tiyacaDa 102
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. 135 la causaddipiDhikaraMda 25 jANai bajhe'NumANAo caturthatRtIyapatrame jAtimaraNaM svAminibodhicaturvarNasya samasya jAvaNaM esa jIve eyaha 115 cattAriya koDisayA jiNa ajiNa tistha'tisthA citidehAvAsopasamA. jIvasamabhabvataM 199 caityapratizrayArAma 64 jIvAipayarathesu (patra. la. vR05032) coyAla lakkhAI jIvAjIvA puna corA gAmavahatthaM 113 je puNa saMciMtelaM je veei te baMdhana jo akSarovalaMbho chaga timi timi sura 143 chappanadosayaMgula jo uvasamasammaTTiI chavIsaM payakoDI joeNa kammaeNaM 153-154 jo kira jahanna jogo joganirohaM karittA jaMghAbalammi khINe jo duve vAre uvasama 74 jaM caudasapugvadharA jaM bahubahuvihasvippA jJAnadarzanayotadvat jaMbuddIvappamANamesA jJAnasya phalaM viratiH jaM sAmanaggahaNaM jaM sAmikAlakAraNa jhANammi vi dhammeNaM jattie jIvo avagADho Ta jastha mainANaM tattha su 8-176 DibaMdhu dalarasa ThiI jaya jIva nanda kSatriya Thiya ahio ya kappo jallese maraha tallese u 144-167 diyakappammi viniyamA jassAuNNa mulAI jaha iha ya kaMcaNovala. jaha guDadahINi visamA (pazcala vR05032) 198 jaha jambupAyavego 113 Nai ma ciya va avajaha dubdhayaNamavayaNaM 191 jaha nimmalA vicakkha 26 taM saMjayassa sandajahabapae saMkhejA saM 169 taM saJcAvaMjaNalavijahanayaM saMkhijayaM kitti. 201 taM samAsao caugvihaM pamajaha beiMdiyANaM tahA 173/ taM samAsao chavi pasA. jaha rano parihAro 27 taiyakasAyANudae 36-87 jaha rAyA taha jIvo taiyasamayammi maMyaM jaha suddhajalANugayaM 130 tahabAe porisIe jaha suhumaM mAviMdiya 123 tao aNaMtaraM ca gaM behajahA nAlikeradIvavAsi 33-141 tabho aNaMtaraM ca NaM suhu. jahA puDhavikAiyANaM 173 taNurohAraMmAo jA gaThItA paDhamaM 69-139 tatto ya assakanA jANai pAsaha teja 25 / tato va suhumapaNagassa A . -
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ are jo ginhe tattha tAva udAraM urAlaM arrtdAramurAlaM tadasaMkhaguNavihINaM tadasaMkhejjaguNAe ares pradIpasya tammi mao jAi divaM tammi ya taiya caurathe tasadasa cavanAI tasmAjagAda bhagavAn taha mahasuyanANAvaraNa niguNA tiruva ahiyA titIsayara catyaM tithaM bhaMte! tinthaM fareersamIvAse freyareNa bihINa titthi tti niyamao ciya tirinarasurATa uc tiriyaM jAva aMto maNu 131 | daNDaM prathame samaye 152darzane dhArmikANAM ca 153 | davAIya abhiggaha 76 - 162 | dAnapuNyakRtA kIrtiH 77 - 163 | dihaMtassovaNao 30 | dIrgha svau mitho vRttI 138 | duHkhazokavadhAstApa139 | devapUjAgurUpAsti31) devAyaM ca ika 130 | dezAdidarzanautsukyaM 26 | dese ya desavira 174 do ya sayA chanauyA grat saMvarasIlo daMsaNasIle jIbe daMDakavADe samartha ruarat maH 119 do vAre vijayAisu 54 | dvivacanasya bahuvacanaM 132 12 | dhammammi ho buDhI 133 dhammAdhammAgAsA 31 dhammAdhammAgAsA 22 | dharmazo dharmakartA ca dha nivihe vihu samma (pa0 la0 kR0 pa0 32) 118 nIe vithomitte 69-139 155 tucchA gAravabahulA tudAdibhyo'nuko 7-129 mullA jahamaThANA 132 te jJAnadarzanAvAra Xi narayatiga jAi thAvara te NaM bhaMte! asanni *k narayAuyassa udae 52 te lugvA tevaTTi pamatte soga narayANupucciyAe 402 te va asaMkhA hogA na sammamIso kuNai kAlaM 133 na sammamiccho kuNa tesi NaM bhaMte! pupphapha kAlaM na hu kiMci labhija suhuma 24 9. tesu biya maipugvayaM surya nAUNa veyaNijaM nAkarmaNo hi vIrya tha dhUlA lohakhaMDANa (10 la0 vR0 pa0 32) 118 | nAgAsaM uvaghAyaM dhovA narA narehi ya 172 | nANatiya daMsaNatigaM dhobA ya tasA tatto 174 nANaMtarAya paNa paNa na nANaM paMcavihaM pakSa 114 | nANammi daMsaNasmi ya 27 nANAsa samUhaM 164 | nANudiyaM nijarae 1199 | nAmanAmnaikArthyaM samAso 160 64 135 57 113 28-94-115 60 60 81 61 198 168 8 58 114 31 r 33 na kirasamugdhAyagao navaMta saMki liTTAsu namma u chAumanthie nANe 7-17-129-149 161 134 166-186 102 53 64 85 158-179-186 104 159 162 3 158 31 6 122 13 141 11
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAno gamaH khaTTI ca nApamapyutsaheSa nikhamuddapi jahA nityaM satvamasattvaM vAsnidrAdayaH samadhigatAyAH fruisemmasarIro nirvizeSaM vizeSANAnivvaliyamaNakuddavanIcairgozrAzravadipaneraiyANaM bhaMte! kevanoiMdipaJcavaM ti pakkhacaumAsavacchara pANabhihANe paMcANauI lakkhA paMcidio va baulo pacendriyaprANivadho paMciMdiyA va thovA pajattamittabiMdiya pajatamittasanissa parivajamANa bhaiyA parivattIe aviraya paDhamakasAe samayaM paDhamaTThamesu samasu paDhamiyANa uda paNa aMtarA amANa paNa thAvara sumiya paNayAlaM aDatIsaM paNavIsasattAvIsoda paNNavaNijA bhAvA pacarasa pamattammI yamaksvaraM pi i paradravyApaharaNaM parazokAviSkaraNaM parasya nindAvazopa parimasuta pugvApariNAmAlaMbaNagahaNa parihAriyANa u to parihI tilakkha soLasa parISahopasargopa pa 35 34 141 2 pAtre dAnaM tapaH zraddhA 29 pAraNage AyAsaM 136 | pitaM vAtaM kaphaM hanti 130 puDhavIAuvaNassai 138 | punnAni 64 | punAni dhaH 171 7 35 18 169 123 62 173 pabbAei na eso pAeNa saMpayaM citha pANidayariddhisaMdari 77-162 76-162 puruvaM suyaparikammiya puvvarasa ya parimANaM pugvAhIyaM tu tayaM pUrvAlA priyAlApo pRSodarAdayaH prakRtiH samudAyaH syAt prajJAdibhyo'N pratyAkhyAnakaSAyatvaM pravacanIyAdayaH pharusavaNeNa diNatavaM 135 139 | bImaguNA battIsa138 | baDhAU paDivano 161 baMdhaM aviraiheuM 36-86 bahubahuvidhakSiprAnizri 198 bahulam 31 bArasavihaM tavo nijarA 93 bArasa muhuta gambhe 143 | bAlatapobhitoyAdi paribaddhA 15 159 68 62 | bIyAha iddaNaM 61 | khudhiM mani jJAne 64 | beiMdiyA NaM bhaMte! kiM 17 beiMdiyassa do nANA kaha 75brahmAdayasta bAla bIo mANUsa purise bIyasAyAda pha 131 201 | bhaNiyaM ca sue jIvo 35 | bhaNNa ma tahorAkSaM va bha 136 15 152 63 131 51 124-144 113-127 113 11 195 133 62 5 4 153 62 " 2.5 174 138 70 13 45 32 168 63 63 114 36-86 113 6-129 181 181 127 141 153
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavyayajamyaramyApA bhAmA satyabhAmA bhAvaNacaraNaparIsaha bhAvasuyaM bhAsAsobhASAkartrIH bhAve bhidAdayaH bhujipatyAdibhyaH karmopA maivaM suyamuttaM maNakaraNaM kevaliNo vi ma manovacasI tadA na vyApA manosI tu sadA sarvathA manovAkkAyavakaravaM malaviddhumaNervyatiH mahubhAsAyaNasarimo mAyADaMbhe kusalo mAlaviNI naDi nAgari micchantaM jamudda micchAdaMsaNavatta micche sasANe vA mithyAtvAdhikasya mithyAtvAviratipramAdamizrIdAriyo freerat after muditAnyapi mitrANi mUDho AraMbhapio mUlaguNANaM labha mUlaM sAha pasAhA mohopazama ekasmin hraryAkrozI saubhAgyo 127 | yadA punaraudArikazarI115 | yadyapi cAsaMjJiparyAptAparyAsI ya 32 | yamUM uparame 123 66 yAvattAvajjIvitAva yathA jAtyasya rakSasya yathA yathA pUrvakRtasya karmaNaH yathoddezaM nirdeza: yadA AhArakazarIrI 159 27 | raktadoSa kaphaM pittaM 76- 159 | ramyAdibhyaH 114 14 yasmAdanantaM saMsAra 9 120 rija seDhIpADava 163 167 ruMbhai sa kAyajogaM 63 raudrayAnaM mithyAtvA 1. 29 33-108-138 153-158 - 159-187 32 106 148 183 ramyAdibhyaH kartari ka dAne riusAmanaM tammatta ari atsratat lakkhaNabheyA heuphalabdhyaparyAptakA api liGgamatantram liGgamaziSyaM lokAzra liGgaM vyabhicAryapi aisA tini pamataM sAsu visuddhA 114 | vaMjijAi jeNattho 36 148 vaduG stutyabhivAdanayoH 3 vaMjaNavaggahakAlo areerpur asfohA 114 vikAre 74 vigalesu asazcamosA 64 43 | vinayAdibhyaH 8 12 vivihA visiTTA vA 6-34-116-190 | vItarAge zrute saGke 182 | veddayavaNasaMDajuyA T la viratAviratAnAM cA va 182 646 148-181 34 35 51 29-141 4 66 21 164 77-163 dUra 168 60 117 46 194 18-89-147 fare asaccAmose vA 157 vigahA kasAyanir3A- (paca0 la0vR0 pa0 32) 118 5- 199 | vigahagaimAvanA ya eccAtaH 146-178 yaH kartA karmabhedAnAM (zAstra 0 0 1 0 90) 2 viNivarhati visuddhiM (paJca0 0 0 pa0 32) 118 tatpurAkRtaM karma 2|vidhAo 161 yat sarvathApi tatra 111 134 1-96 12 99 157 153 122 44 61 152 61 24
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ aapoorvarat veha saMtakammaM vedo pavittikAle vedyamAnamevadIryate arremmeNa viNA yereNa niraNukaMpo vezyAdInAmalakkAravyatyayospyAsAm zIlavate sAticAro zUra vIraNi vikrAntAzleSmANamA pittaM saMlobhavirahA saMjalaNAINa samo saMjoyaNAiyANaM saMharati paJcame tvantasai bhujaiti bhogo saMkhejjajoyaNANaM saccA hiyA satAmiha sajogi ajogimmi ya sahANe paDivattI sa tato yoganirodhaM kaMpo yatha sattAvIsa janA sadasadavisesaNAo sadasadguNazaMsA ca saMtapayaparUvaNayA za saMte aDayAlasayaM ninyupAdyamaH samae do vaogA samacaura nimiNa jiNa samaye samaye karmA sammataguNanimittaM samma surya savvA sammadaMsaNasahio sa samma saMyamavatAM tadudaya 185 saMsakaraNaM jaM piya (paJca0 la0 vR0 pa0 32) 118 160 58 173 120 56 | sammAmicchIi 140 AU 33 134 | samme sagasayari jiNA 188 samyaktvaguNena tato 198 || samyaktva dezavirati114 | sarauggayasasinimmala64 | sarAgasaMyamo deza 4 sarireNoyAhAro sarvajJasiddhadevApa sarva sAvadyaviratiH 62 50 V 199 199 sarvAderin sarve gatyarthA jJAnArthAH savajagajjIvahiyaM savvajIvANaM pi ya NaM samvattha niraarebo savvajogaroha sAo lIo savve mAha si savve viNaM bhane ! kevalI 79-185 150 71 15 sAiyaM sapajavasiyaM sAdhUnAM garhaNA dharmo sAmAiya saMjae NaM bhaMte ! sAmAyikaM guNAnAmAdhAraH 140 141 133 sijAyarapiMDammi 162 | siddhaM ya jantha jantha 114 sisire u jahannAI 135 | sIlaM ca samAhANaM 16 sAsANamissarahiesa vA 64 yA sa suvi mehasamuda 19 - 32 | suprAtasuzvasudivazAri 93 127 122 | suranarayatiriyaAuM 102 suvarNAdipraticchandaH162 | sumo ya hoi kAlo subhaguda bihu koI surata aizvaryadIyoH sUcanAt sUtram se kiM taM aNANugAmiyaM ohi se kiM taM uggahe ? se kiM taM paDivAI ? 80 101 102 43 150 26 60-63 128 61 34 75 66 05 68 136 77-162 5. 114 75-160 56 61 550 130 51 13.4 205 131 163 124 68 49 57 38-128 93 63 170 67 20 11 20
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 sthityA ca bandhanena ca 12 sthezabhAsapisakaso varaH 194 sthAdAvasayeyaH svadAramAtrasantoSo'svayaM mayaparINAmaH oro 0 0 kiM taM mainANe? se ki taM vaMjaNuggahe ? se kiM taM samae? samase kiM taM supanissiyaM maha. se gaM palle siddhatyayANa se gaM puvAmeva sannissa se ya sammatte pasasthasaselesI pahivanA sohaMdiobaladdhI so dheva naNUvasamo so tassa bisuddhayaro sIpuMsAnaGgasevonAH sthAstrAyudhivyAdhihanisthitipAkavizeSastasya haMsalivI bhUyalivI hatthA pAyA havaha pasAhA kAU hassakkharAI majheNa 6. hiMsAnRtasteyAbrahma___ 5 himagiriniggayapuNyA156 hIyamANaM pumvAvatthAo 77-163 dvitIyaM pariziSTam / karmagranthaTIkAntaruddhRtAnAM granthanAmnAM suucii| S anuyogadvAra . W anuyogadvAracUrNi anuyogadvAraTIkA anuyogadvAralaghuvRtti anuyogadvArasUtra anekAntajayapatAkA bhAgama AcArAkaTIkA ArSa AvazyakacUrNi AvazyakaTIkA karmaprakRti karmaprakRticarNi karmavipAka karmastava 146 169-171-194- jItakalpabhASya 202-209-213 dinakRtyaTIkA 205 dharmasAramUlaTIkA 161 157-205 nandicarNi 20 152 nandivRtti 169-201nandyadhyayana 7-12-19 59 nanyadhyayanacUrNi 74-115-117-142 paJcamAGga 13 paJcasaGgraha 173 paJcasaGgrahamUlaTIkA prajJaptisUtra 165-166 69-139 prajJApanA 144-159-161-163-164-173 prajJApanATIkA 181-182 prAkRtalakSaNa 4-18-46-58-89-147 bRhacchatakabRhazcarNi 33-141-186 101-102-103-104/ bRhatkarmaprakRti 105-106-107-108- bRhakarmavipAka 26-53 109-110-111-184 bRhatkarmastavabhASya 85-92 vRhatkarmastavasUtra 92 74 / bRhadvandhasvAmitva 94-15 karmatavaTIkA kalpabhASya
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 50 123 79 bhagavatI bhiSakzAla mUlAvazyakaTIkA zataka zatakavRhapUrNi SaDazItika samatikAcUrNi sataticUrNi 146-150 saptatikATIkA sammati svopajJakarmavipAka khopajJakarmavipAkaTIkA 146 111 khopajJakarmastavaTIkA 74-120 svopajJazatakaTIkA 143 ) svopajJaSaDazItiTIkA 79-164-183 112 73-74 tRtIyaM pariziSTam / karmagranthaTIkAntargatAnAM grandhakRnnAmnAM suucii| 29 ArAdhyapAda 36-150 bhadrabAhusvAmi 36-85-122-127-153-159 AryazyAma 75-144-160-161 bhASyakAra 20-63-161.-162-163 162-164-178 bhASyakRta umAsvAtivAcaka 16-121 bhASyapIyUSapayodhi kArmagranthika 74-182 1-182, bhASyasudhAmbhonidhi gandhahastI 161-178 jinabhadgaNikSamAzramaNa 9-76-123-140 bhASyasudhAMzu 144-168 malayagiri devardhikSamAzramaNa vAcakamukhya 130 devardhivAcaka 10-14-575 vAcakavara pANini 4-18-89-147-194 160 pUjya 8-15-87-153 zivazarmasUri 79-137 pUjyapAda 36-140 zIlA 121 paurANika sudharmasvAmi 148 prajJAkaragupta 45-154 haribhadrasUri 22-96-123-152-157prajJApanATIkAkAra 182 161-205 3 / hemacandrasari 56-58-60-195 bauddha
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha pariziSTam / karmagranthaTIkAntargatAnAM pAribhASikazabdAnAM sthAnadarzakaH koshH| / 16 gate 199 zabda patra. zabda patra. zabda patra. akSarabhuta 14-18 anAhAraka 99-142/ avagraha akSarasamAsazruta 18 anivRttikaraNa 69 avadhijJAna akSima 13 anivRttiyAdarasamparAyaguNa- avadhidarzana 28-137 agamikazruta / sthAna, 72 avadhidvika 142-148 agurulaghucatuSka __52-82 anizrita avava 195 agurulaghunAma 40-54 anugAmi avavAGga aGga 46 / anuyogadvArazruta 19 aviratasamyagdRSTiguNasthAna 70 aGgapraviSTazruta 17 anuyogadvArasamAsazruta 19 azuddha aGgabAhyazruta 16 antarakaraNa 69 azubhanAma 41-58 azopAGga antarAya 5-58-78 azubhavihAyogati aGgopAGganAma 39-46-78 aparyavasita azrutanizrita acakSurdarzana 28-137 aparyAptanAma 41-57-117 asaMyama 99-137 99-125 aparyAptaSaka asaGkhyAta ajJAnatrika 147 apAya asaGkhacAtAsaGkhyAtaka 207 aTaTa 195 apUrvakaraNa 69 asaGkhyAtAsaGkhyAtakautkRSTa 208 aTaTAGga 195 apUrvakaraNaguNasthAna 71 asaGkhyAtAsaGkhyAtakajaghanya 204 athAkhyAta 137 apratipAti 21 asaGkhyAtAsaGkhyAtakamadhyama 208 addhAkSaya 73 apratyAkhyAnAvaraNa 34-36 asaMjJi 99-157 13 apramattasaMyataguNasthAna 71 asaMjJizruta anakSarazruta asatyamanoyoga 151 ananugAmi 19 abahuvidha 13 asatyavAgyoga ananta 200 abhavya / asatyAmRSamanoyoga anantAnantakauskRSTa | amlarasa asatyAmuSavAgyoga anantAnantakajaghanya 208 ayana 195 asandigdha ananThAnantakamadhyama 208 ayazaHkIrtinAma 41-58 asAtavedanIya bhanantAnubandhi 34-36 ayuta 81 anantAnubandhicaturvizati 101 ayutAGga asthiranAma anantAnubandhicatuSka 8. ayogikevaliguNasthAna 75 asthiraSaddha 41-95 anantAnuvamyekatriMzat 101 arati ahorAtra 195 anavasthitapalya 201 artha nipUra 195 mAtapadvika anAkAropayoga 130-137- arthanipUrAGga 195 AtapanAma 40-53 arthAvagraha 12 AdeyanAma 40-57 anAdizruta 16 ardhanArAca 49 thAna 195 anAdeya dvika 86 arddha vizuddha 70 AnupUrvInAma 40-52-78 anAdeyanAma 41-58 alpabahukha 115-169 Abhinibodhika ka. 29 151 195 asthiradvika
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 patra. 159 74 zabda patra. zabda patra. | zabda AyuH 5-38-70/ upAGga kArmaNakArmaNavamdhananAma AyojikAkaraNa | upAGgatrika kArmaNazarIrabandhananAma AvalikA 195 uSNasparza kArmaNasavAtananAma AhAraka 45 anumati 21 kIlikA 49 AhAraka 99-128-142 Rtu 195 kubja AhArakakAyayoga 152 RSabhanArAca 49 kRSNavarNa AhArakakArmaNabandhananAma 18/ekendriyajAtinAma 44-116 kevalajJAna AhArakataijasakArmaNabandhananAma ekendriyatrika 103 kevaladarzana 28-137 48 autpattikI 11 kevaladvika 145-157 AhArakataijasabandhananAma 48 audayikabhAva 190-191 kevalisamuddhAta AhArakadvika 52-81-15 audArika 44 krodha 36-129 AhArakamizrakAyayoga 152 audArikakAyayoga 152 kSapakazreNi AhArakazarIrabandhananAma 46 audArikakArmaNabandhananAma 4Ayika 30--138 AhArakaSaka 105 audArikataijasakArmaNabandhananAma bhAvikabhAva AhArakasavAtananAma 48 kSAyopazamika AhArakAhArakabandhananAma 48 audArikataijasabandhananAma 48 AyopazAmikA AhAraparyApti 55-197 audArikadvika 52-80-156 kSipra indriya 98-127 -128 audArikaudArikabandhananAma 48 kSINakapAyavItarAgacchannasthaindriyaparyApti 55-117 audArikamizrakAyayoga 153 guNasthAna 12 audArikArIrabandhananAma 46 kharamparza uccargotra 58 AdArikasaGghAtananAma 47 gati ucchAsa 595 aupapAtika 15. gatimrasa 147 ucchAsanAma 40-53 aupazAmika 30-69-139 gatinAma 39-43-78 ucchAsaparyApti 56 aupazamikabhAva 189 gandhadvika 94 uskRSTayaGkhyAta 200 kaTurasa 40-50 uttaraprakRti 4 kapATa 160 gamikazruta utpala 195 karaNa guNasthAna 67-112-118 utpalAGga 595 karaNaparyApta 56-517 gurusparza 67-84-115 karaNAparyApta 57-117 gotra 5-58-78 udIraNA 67-84-115 karma granthi 69 udyotacatuSka 103 karmajA 11 granthimeda udyotanAma 40-54 kaSAya 34-78-99-127- cakSurdarzana 28-137 upakaraNendriya caturindriyajAtimAma 44-116 upaghAtanAma 40-54 kapAyapaJcaviMzati 34-78. -128 upabhogAntarAya 58 kaSAyarasa 50 caturthakoSa upayoga 112-122-164 kaSAyaSoDazaka 34-78/caturthamada upazamazreNi 73 kAya 98-127-128 caturthamAna upazAntakaSAyavItarAgacchana- kAyayoga 120-128-151 caturthamAyA sthaguNasthAna 73 kArmaNa 45 caturthalobha upazAntAddhA 70 kArmaNakAyayoga 153 caraNamoha / 50 gandhanAma 11
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabda cUlikA cUlikAGga chedopasthApanIya jaghanyasaGkhyAta jAticatuSka jAtinAma jAtismaraNa jIvasthAna jinapaJcaka jinaikAdaza jugupsA jJAna jJAnatrika jJAnAvaraNa tanunAma tiktarasa tiryavitraka tiryagAnupUrvI tiryagAyuH tiryaggatinAma free tIrthakaranAma turyodha turyamada turyamAna turyamAyA sUryalobha tRtIyakaSAyAH taijasa taijasAta nAma sacatuSka satrika zrasadazaka vasanavaka vasanAma 38 | dAnAntarAya 91-127-129 dIrghakAlikI 166 | durabhigandha 4-60708 durbhagatrika 39-44-78 | durbhaganAma jasakArmaNabandhananAma tejasataijasabandhananAma taijasazarIrabandhananAma patra. zabda 195 | truTitAGga 195 daNDa 130 | darzana 200 darzana 79. darzanacatuSka 39-44-78 | darzanatrika 13 | darzanatrika 112 - 116 | darzanahika 105 | darzanamoha 105 | darzanAvaraNa zrIndriyajAtinAma truTita 43-128 93-52 devagatinAma 40-56 | devatrika 94 devaki 80 nirayatrika 46-58 nirayadvika 41-58 | nirayAnupUrvI 50 dussvaranAma 80-52 dRSTivAdopadezikI 15 | nirmANanAma 86-93 | nirvizamAnaka 52 dvitIyakaSAyAH 39 | dvIndriyajAtinAma 44-116- nirviSTakAyika 86-93 | dhAraNA 94 devAnupUrvI 94 devAyuH 94 | dezaviratiguNasthAna 88 dezasaMyama 45 dhruva 48 | napuMsakacatuSka 48 napuMsaka veda 46 nayuta 13 47 | nayutAGga 41 narakagatinAma patra. zabda 195 naratrika 160 naradvika 4- 27 narAnupUrvI 99-127-137 | nalina 79-95 | narakatrika 41-78 narakadvika 82 narakaSoDaza 40-55 narakAnupUrvI 44- 116 | narakAyuH 195 narakagatinAma 27-88 | nalinAGga 30-78 navanokapAya 166 nAmakarma 165 nArAca 30 nidrA 4-27-78 | nidrAdvika 58 nidrAnidrA 15. nidrApaJcaka 50 nirayagatinAma 128 nizrita 23 | niHzvAsa 52 | nIce 94-52 | nIlavarNa 52 nokaSAya 38 / nokapAyanavaka 70 nyagrodhaparimaNDala 99-137 pakSa 38-129 padazruta 195 padasamAsazruta 195 padma patra. 52 52-99 52 195 195 37-78 5-38-78 43-128 padmAGga 52-79 parAghAtanAma 52-93 | parihAravizuddhika 509 | parIttAnantaka utkRSTa 52 | parItAnantakajaghanya 39 | parItAnantakamadhyama 43 | parIttAsaGkhyAtaka 49 28 82 28 27 43 50 195 34-78 12 paJcaviMzatikaSAya 13 paJcendriyajAtinAma 44-336 100 52-79 52-93 52 40-54 131 131 13 195 58 50 24 37-78 128 18 18 195 195 40-53 131 208 208 208 207
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ mRdusparza 69 208 palya pUrva zabda patra. zabda patra. zabda patra. parIttAsaGkhyAtaka utkRSTa 208 bAdaranAma 40-55-116 parItAsAyAtakajaghanya 207 bhaya 38 mohanIya 5-29-78 parIttAsaGghayAtakamadhyama 208 bhavakSaya 73 yathApravRttakaraNa paryAptanAma 40-56-117 bhavya 99-127 yazaHkIrtinAma paryAyazruta 18 bhAva 115-189 yuktAntakautkRSTa paryAyasamAsazruta 18 bhApAparyApti 56 yuktAnantakajaghanya 208 bhogAntarAya 58 yuktAnantakamadhyama 208 pAriNAmikabhAva 190-195 matijJAna 6-129 yuktAsaGkhyAtaka pAriNAmikI 11 matyajJAna 129 yuktAsaGkhyAtakautkRSTa 208 piNDaprakRti 40-78/madhurarasa 50 yuktAsaGkhyAtakajaghanya 207 puruSaveda 38-128 madhyamasaGkhyAtaka 200 yuktAsayAtamadhyama 200 195 madhyasaMsthAna 99 yuga pUrvazruta 19 madhyasaMsthAnacatuSka 8. yoga pUrvasamAsazruta 19 madhyasaMhanana 99 yoga 98-13-120pUrvAGga 195 madhyasaMhananacatuSka 127--128 prakRti 3-4 madhyAkRti 99 rUkSasparza pracalA 28 manaHparyavajJAna 7-129 rati pracalAprathalA 28 manaHparyApti 3-4 pratipattizruta 19 manaHparyAyajJAna 7-129 rasanAma pratipattisamAsazruta 19 manuSyagatinAma 43-128 laghusparza pratipAti 21 manuSyatrika 52-25 labdhiparyApta 56-517 pratizalAkApalya 201 manuSyadvika 52 labdhipratyaya pratyAkhyAnAvaraNa 34-36 manuSyAnupUrvI lamdhyakSara pratyekanAma 40-56 manuSyAyuH 39 labdhyaparyApta pratyekaprakRti 40-78 manoyoga 120-128-150 lava pradeza 3-4 manthAna 160 lAbhAntarAya pramattasaMyataguNasthAna ____75 mahAzalAkApalya 201:lezyA 99-113-127 prayuta 195 mAna 36-125 lobha prayutAna 195 mAyA 36-125 lohitavarNa prANu 195 mArgaNAsthAna 112 vaka (gati) prAbhUtadhuta 19 mAsa 125 vajrarSabhanArAca prAmRtaprAbhRtazruta 15 mithyAtva 99 varNacatuSka prAbhRtaprAbhRtasamAsazruta 141-33 varNanAma prAbhUtasamAsazruta 19 mithyAdRSTiguNasthAna vardhamAnaka bandha 67-77-98-115 mithyAtvadvika 165 vasnuthuta bandhananAma 40-46-47-78 mithyAzruta 16 vastusamAsazruta bandhasvAmitva 98 mizra 59 vAgyoga 120-128-151 bandhahenu 115 mina 33-143 vAmana 13 muhUrta 195 vikala 119 bahuvidha 13 mUlaprakRti 4 vikalatrika 195 MESS 0 0 0 0 50 bahu pura
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ patra. 40 18 41 55 vakriyakArmaNabandhananAma 48 mazvalana zabda patra. zabda patra. zabda vikalatrika 99 saMvatsara vipAka 195 sAmAyikasaMyama saMsthAnanAma 40-49-78 sAsAdana vipulamati 21 saMsthAnaSaTka vibhAjJAna 95 sAsAdanasamyakrava 141 129 saMhanananAma 40-49-78 sAsAdanasamyagdRSTiguNasthAna 68 vihAyogativika 89-94 saMhananaSada 95 sAsvAdanasamyaktva 30-141 vihAyogatinAma saGkhyAta 199 sAsvAdanaguNasthAna vIryAntarAya savAtananAma 40-47-78 sitavarNa veda 34-99-127-128 saGghAtazruta 19 subhagatrika bedakasamyaktva 30-138saddhAtasamAsazruta vedatrika 19 subhaganAma 40-56 38-78-87 saMjJAkSara vedanIya 14 suragatinAma 43-128 5-28-78 saMjJi vaikriya 19-117-127 suratrika 52 vaikriyakAyayoga saMjJidvika 124 suradvika 52 saMjJizruta 15 suramigandha vaikriyataijasakArmaNabandhananAma 48 35-36 susvaranAma 40-57 vaikriyatajasabandhananAma sajvalanacanuSka 83 sUkSmatrayodazaka 48 104 savalanatrika vaikriyadvika 52-55-156 88 sUkSmatrika 41-84 sattA vaikriyamizrakAyayoga 67-115 sUkSmanAma vaikriyavekriyabandhananAma satyamanoyoga 150 sUkSmasamparAya 137 vaikriyazarIrabandhananAma satyavAgyoga sUkSmasamparAyaguNasthAna 46 satyAsatyamanoyoga 151 sevAta satyAsatyavAgyoga 151 stoka vaikriyasaGghAtananAma 47 sandigdha 13 styAnaddhi 52-86 saparyavasita 16 styAnarddhitrika 80 vainayikI samacaturastra 49 strIveda 38-129 11 samaya 194 sthAvaracatuSka vyaanAkSara samudrAta 159 sthAvaradazaka 41-78 vyaanAvagraha 11 samparAya 137 sthAvaradvika 93 zarIraparyApti samyaktva 30 sthAvaranAma zalAkApalya 206 samyaktva 99-127 sthAvaraSadka 41 zItasparza 51 samyaktvatrika 142 sthiti zIrSaprahelikA 196 samyaktvatrika 155 sthiranAma 40-56 zIrSaprahelikAGga 195 samyakzruta snigdhasparza 70 samyagmithyAtva 141 sparzanAma 40-50-78 zubhanAma 40-56 samyagmidhyAdRSTiguNasthAna 70 hAridravarNa zubhavihAyogati 53 sayogikevaliguNasthAna 75 hAsya zrutajJAna 7-129 sAkAropayoga 30-164 hAsyapaGka 37-78-87 zrutalizrita 10 sAtavedanIya 9 hIyamAnaka zrutAzAna 129 sAdizruta 38 sAdisaMsthAna 195 SoDazakaSAya 34-78 sAdhAraNanAma 195 saMyama 99-127-130 sAmipAtikabhAva 190-192 hetuvAdopadezikI vaikriyaSada 195 vaikriyASTaka 28 zoka 50
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaM pariziSTam / karmagranthAntarvartinAM piNDaprakRtisUcakAnAM zabdAnAM koshH| MSM zabda patra. zabda agurulaghucatuSka 52-82 turyakrodha ajJAnantrika 147 turyamada anantAnubandhicaturviMzati 101 nuryamAna anantAnubandhicatuSka 80 nuryamAyA anantAnubandhyekatriMzat 101 nuryalobha anAdeyahika 86 tRtIyakaSAyAH aparyAptaSaTka 125 trasacatuSka avadhidvika 142--148 bamatrika masthiradvika 81 sadazaka asthiraSada 41-95 trasanavaka Atapadvika 93 darzanacatuSka AhArakadvika 52-85-155 darzanatrika AhArakaSaTka 105 darzanatrika udyotacatuSka 103 darzanadvika upAGgatrika 95 durbhagatrika ekendriyatrika 103 dvitIyakapAyAH audArikahika 52-80-156 davatrika kapAyapaJcaviMzati 34-78 devadvika kaSAyaSoDazaka 34-78 napuMsakacatuSka kevaladvika 145--157. narakatrika gandhadvika 94 narakadvika caturthakrodha 94 narakapoDaza caturthamada 94 naranika caturthamAna 54 naradvika caturthamAyA 54 navanokaSAya caturthalobha 88 nidrAdvika jAticatuSka 79 nidrApaJcaka jinapaJcaka 105 nirayatrika jinakAdazaka 101 nisyadvika jJAnatrika 166 nokapAyanavaka tiryaktrika 80-52 paJcaviMzatikaSAya tiryagdvika 93-52 madhyasaMsthAnacatuSka patra. zabda patra. 94 madhyasaMhananacatuSka 80 94 manuSyatrika 52-15 94 manupyadvika 54 mithyAtvadvika 88 varNacatuSka 86-93 vikalatrika 41 vikalanika 71-95 vihAyogatidvika 89-94 41-78 vedanika 38-78-87 82 vaiphiyadvika 52-29-156 27-88 vaikriyapaddha vaikriyASTaka poDazakapAya maMsthAnapada saMhananapada 86-13 saMjidrika sajvalanacanuSka 94-52 100 maJcalananika samyaktvatrika 52-23 samyaktvanika 155 subhagatrika suratrika 52-59 muradvika 37-78 sUkSmaprayodazaka 104 82 sUkSmatrika 41-84 27 /styAnaIitrika 52-79 sthAvaracatuSka 52-53 sthAvaradazaka 37-78 sthAvaradvika 93 34-78 sthAvaraSada 80/hAsyaSada 37-78-87 142 0 0 win
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ naMbara granthanuM nAma. karmaprakRti cUrNa 1 2 11 15 paJcasaGgraha 59 svovRtti bRhata 35 dIpakaxx 3 prAcIna cha karmagrantha 13 35 SaSThaM pariziSTam / zvetAmbarIyakarmatattvaviSayakazAstrANAM sUcI / (1) karmavipAka vRtti vyAkhyAca 13 35 vRti vRtti 93 Tippanax (2) karmastava cUrNaTippanax municandrasUri 15 19 bhASya * bhASyacha vRtti karttA. zivazarmasUri 19 vRtti (4) paDazItika bhASya lo0 1920 malayagiri lo0 8000 yazovijayopA. lo0 13000 35 lokapramANa. dhyAya candramittara gA0 963 malayagiri vAmadeva rA0 475 zlo0 7000 udayaprabhasUri lo0 9000 lo0 18850 cho0 2500 gA0 551 gargapiM gA0 168 paramAnandasUri | zlo0 922 lo0 1000 govindAcArya 19 Tippanax udayaprabhasUri lo0 292 (3) bandhasvAmitva gA0 54 lo0 420 0 57 gA0 24 gA0 32 lo0 1090 haribhadrasUri zro0 560 jinavallabhagaNI | gA0 86 gA0 23 racanAkAla vagaire. vikramanI 5 mI sadIno saMbhava che. anthakAre potAnuM nAma ApyuM nathI paNa vikramanI 12 mI sadIthI pahelAno hovo joie. vikramanI 12 mI sadI. vikramanI 12-13 sadI. vikramanI 18 mI sadI. potAno samaya granthakAre Apyo nathI tema bIje ThekANe paNa joyo nathI. "" vikramanI 12-13 mI sadI. vikramanI 12 mI sadIno saMbhava le. A granthanI 547 ane 567 gAthAo paNa jovAmAM Ave che. vikramanI 10 mI sadIno saMbhava che. vikramanI 12-13 mI sadIvikra0 12-13 mI sadIno saMbhava che. kartAe potAnuM nAma ApyuM nathI. vikramanI 13 mI sadIno saMbhava che. racanAkAla ane potAnuM nAma granthakAre ApyuM nathI. 13 vRttikAre potAno samaya Ayo nathI paNa 4288 pahelAno hovo joie. vikramanI 13 mI sadIno saMbhava che. racanAno kAla ane povAnuM nAma granthakAre ApyuM nathI. vikramasaMvat 1972 vikramanI 12 mI sadI. bhASyakAre potAno samaya ane nAma Ayu nathI. * AvA cihnavAlA prantho mudrita thai gayA che. X AvA cihnavAlA grantho haju sudhI amArA jovAmAM AbyA nathI. paNa vRhaTTippanikA ane granthAvalInA AdhAre ahIM noMdha lodhI hai.
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthana nAma. ____kartA. lokapramANa. racanAkAla vagere. " bhASya ,, vRtti " vRtti " vRtti ,, prA0vRttira vivaraNax , uddhArax ,, avacUri (5)zataka , bhASya gA038 bhASyakAre potAno kAla bhane nAma Apyu nathI. haribhadrasuri zlo0 850 vikramanI 12 mI sadI. malayagiri zlo0 2140 vikramanI 12-13 mI sadI. yazobhadrasUri zlo0 1630 vikramanI 12 mI sadI. rAmadeva zlo. 750 vikamanI 12 mI sadI. meruvAcaka patra.32 vivaraNakArano samaya vivaraNa joyA sivAya thaI zake nahIM. zloka0 1600 - racanAkAla ane karttAnuM nAma grantha jovAthI kadAca maLI zake. zlo0 700 zivazarmasuri gA0 111 / vikramanI 5 mI sAno saMbhava de. gA024 ' bhApyakAre potArnu nAma ane samaya * granthamA Apyo nathI. gA0 24 cakrezvarasUri zlo0 1413 / vikramasaMvat 1179 zlo0 2322 racanAkAla ane potAnuM nAma cUrNIkAre Apyu nathI. maladhArihemaca 40: vikramanI 12 mI sadI. ndrasUri udayaprabhasUri zlo0 974 / / vikramanI 13 mI sadIno saMbhava che. guNaratrasUri patra0 25 . vikramI 15 mI sadI. candrarSimahattara : gA0 75 / / potAno samaya granthakAre Apyo nathI. abhayadevasUri gA0 191 vikramanI 15-12 mI sadI. patra. 132 / racanAkAla ane kartArnu nAma kadAca grantha jovAthI maLI zake. candrarpimahattara zo0 2300 granthamAthI racanAkAla maLI zakyo bhAgya , vRhadbhAvya ,, cUrNI vRtti vRti ,, Tippanax ,, avacUri (6) saptatikA ,, bhASya " cUrNI prA0vRtti nathI. vRtti malayagiri zlo0 3780 vikramanI 12-13 mI sadI. bhASyavRtti merutujhasUri zlo0 4150 / vikrama saMvat 1449. Tippanax rAmadeva zlo0 574 vikramanI 12 mI sadI. ,, bhavacUri guNaratnasUri vikramanI 15 mI sadI. loka pramANa navIna karmagranthanI avacUri sAthe gaNAyeluM che. sArddhazataka jinavallabhagaNI gA0 155 vikramanI 12 mI sadI. " bhASya gA0 110 bhASyakAre potAnuM nAma ane racanA kAla bhASyamAM bhApyo nathI. ,, cUrNI municandrasUri zlo0 2200 vikramasaMvat 1170 __, vRtti dhanezvarasari / zlo03700 vikramasaMvat 1171
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ naMbara andhanuM nAma. kA . zlokapramANa. racanAkAla vagere. lo0 120 , prA0 vRtiH cakrezvarasUri tADa0pa0 151 racanAkAla pustaka joyA sivAya kahI zakAya nahIM. , vRttiTippanax lo0 1400 racanAkAla bhane kartAnu nAma pustaka jovAthI nizcaya karI zakAya. 5 madhya pAMca karmagrantha devendrasUri / gA0 304 vikramanI 13-14 mI sadI. , myopazaTIkA (bandhasvAmitva vinA) lo0 10.31 .,, bhavacUri munizekharasUri zlo0 2950 racanAkAlano nirNaya pustaka jovAthI kadAca thAya. ,, avacUri guNaratrasUri zlo. 54.7 vikramanI 15 bhI sadI. (2) bamdhasvAmitvaa zlo0 426 a0 bhavacUrikAkAre potArnu nAma tathA - vacUrisa samaya Apyo nathI. (3) karmalaba bika- kamalasaMyamopA- mo0 150 vikramasaMvat 1559 raNax dhyAya (7) karmagranthavA- jayasoma zlo. vikramanI 17 mI sahI. 1 lAvabodhasa (5) ,, ,, x maticandra racanAkAlano nirNaya pustaka joyA sivAya thaI zake nahIM. (6) , jIvavijaya lo. 10000 bikramasaMvat 1803 manaHsthirIkaraNapra- mahendrasUri / gA0167 vikramasaMvat 1284 karaNa zlo0 2300 saMskRta dhAra karmagrantha jayatilakasUri zlo0 569 vikramanI 15 mI sadIno prArambha. karmaprakRtidvAtriMzikA, gA032 granthakAre racanAkAla bhane potAnuM nAma Apyu nathI. 9 bhAvaprakaraNa vimala vijayagaNI gA030 vikramasaMvat 1623 svopajJavRtti zlo0 325 vikramasaMvat 1623 1. bandhahetUdayatribhaGgI harSakulagaNI gA0 65 vikramanI 16 mI sadI. , vRttivAnarSigaNI no01150 vikramasaMvat 1602 "bagdhodayasattApraka-vijayavimalagaNI gA0 24 vikramanI 17 mI sadIno prArambha. raNa svopazAcacUrisa , zlo. 3.. 12 karmasaMvedhabhagamaka- devacandra racanAkAla prandha jovAthI kadAca maLI Ave. 3 bhUyaskArAdivicAra- lakSmIvijaya gA060 vikramanI 17 mI sadI. prakaraNa. , vRtti /
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ naMbara. karttA. lokapramANa. 1 mahAkarmaprakRtiprAbhRta puSpadanta tathA zlo0 36000 anumAne vikramanI 4-5 mI sadI. (SaTkhaNDazAstra) bhUtabalI 2 "" 5 6 granthanAma. " 95 23 93 " 22 35 37 "" gA0 236 kaSAyaprAbhRta. guNadhara dhR0 vRtti yativRSabhAcArya lo0 6000 uccA0vRtti | uccAraNAcArya zlo0 12000 | zAmakuNDAcArya | zlo0 6000 TIkA 20 cU0 vyAkhyA | tumbularAcArya lo0 84000 prA0TIkA | bappa devaguru ja0TIkA vIrasena tathA jinasena nemicandrasiddhA gA0 1705 ntacakravarti 33 33 55 3 gommaTasAra 33 digambarIyakarmatattvaviSayakazAstrANAM sUcI / 29 13 19 prA0TIkA TIkA karNA0 TIkA tumbulUrAcArya saM0TIkA samantabhadrAcArya vyA0TIkA bappa devaguru dhava0TIkA | vIrasena 12 4 labdhisAra kundakundAcArya | zlo0 12000 zAma kuNDAcArya zlo0 6000 zlo0 54000 lo0 48000 karNA0 TIkA cAmuNDarAya taararNI saM0TIkA saM0TIkA hiM0 TIkA zlo0 14000 zlo0 72000 saM0TIkA kezavarNI hiM0TIkA ToDaramalajI zrImadbhayacandra ToDaramalajI nemicandrasiddhA | gA0 650 ntacakravarti saM0 kSapaNAsAra saM0 mAdhavacandra saM0 pazcasaGgraha amitagati zlo0 60000 / zlo0 60000 ajJAta che. 33 93 31 " lagabhaga vikrama saMvat 205 anumAna vikramanI 5 mI sadI. anumA0 vikramanI 6 hI sardI. ajJAta che. 33 racanAkAla. 33 vikramanI 9-10 mI sadI. vikramanI 11 mI sadI. vikramanI 11 mI sadI. vikramanI 13 mI sadI. vikramanI 10-11 mI sadI. vikramasaMvat 1073 1. A pariziSTa paM. sukhalAlajI kRta karmavipAkanA hindI anuvAdamAMthI lIdhuM che. 2. AsaGkhyA karmaprAbhRtanI saGkhyA sAthe meLavIne lakhelI hai.
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ iti samAptAni pariziSTAni /
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ iti saTIka : karmagranthacatuSTayarUpaH prathamo vibhAgaH samAptaH
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ // arham // zrIAtmAnandajaina grantharatnamAlAyAmayAvadhimudritAnAM granthAnAM sUcI / x 1 samavasaraNastavaH -- tapA AcArya zrIdharmaghoSasUripraNItaH sAvacUrikaH - x 2 kSullakabhavAvaliprakaraNam -- zrIdharmazekharagaNigumphitaM sAvacUrikam x 3 lokanAlidvAtriMzikAprakaraNam - tapAAcAryazrIdharmaghoSasUri sUtritaM sAvacUrikam x 4 yonistavaH -- tapAzrIdharmaghoSasUriviracitaH sAvacUrika: X 5 kAlasaptatikAprakaraNam -- tapAzrImaddharmaghoSAcAryanirmitaM saTIkam x 6 dehasthitistavaH - tapAzrIdharmaghoSasUrivihitaM sAvacUrikam laghvalpabahutvaprakaraNam - saTIkaM ca X 7 siddhadaNDikAprakaraNam -- tapAAcArya zrImaddevendrasUri saMdRbdhaM sAvacUrikam X 8 kAyasthitistotram -- tapAzrI kulamaNDanasUri saMsUtritaM sAvacUrikam X 9 bhAvaprakaraNam - zrImadvijayavimalagaNivinirmitaM khopajJAvacUrNyA samalaGkRtam x10 navatattvaprakaraNam -- upakeza gacchIyA cArya zrI devaguptasUrivihitaM navAGgIvRttikAra zrImadabhayadevAcAryapraNItena bhASyeNa zrImadyazodevopAdhyAyasUtritena vivaraNena ca vibhUSitam navatattvaprakaraNam mUlamAtraM ca x11 vicArapazcAzikAprakaraNam - zrImadvijayavimalagaNigumphitaM khopajJAvacUryA sametam x12 paramANukhaNDapatriMzikA pulapatriMzikA nigodaSaTtriMzikA cazrIratnasiMha sUrivihitayA'vacUryA sahitAH x13 bandhaSaTtriMzikA - zrIvijayavimalA paranAmnA vAnararSigaNinA praNItayA'vacUryA sametA x14 zrAvakatratabhaGgaprakaraNam - sAvacUrikam X15 devavandana - guruvandana - pratyAkhyAnabhASyam -- tapAzrImaddevendrasUrivihitaM tapAzrIsomasundarasUrivinirmitayA'vacUryopetam x16 siddhapaJcAzikAprakaraNam -- tapAAcArya zrImaddevendrasUrisUtritaM sAvacUrikam x17 annAyaucchakulakam -- zrI Ananda vijayagaNikRtayA'vacUryA sahitam x18 vicArasaptatikAprakaraNam -- zrImanmahendrasUri saGkalitaM zrIvinayakuzalapraNItayA vRttyA sametam x19 alpabahutvavicAragarbho mahAvIrastavaH - zrI samaya sundaragaNigumphitayA svopajJavRttyopetaH mahAdaNDakastotraM ca - sAvacUrikam X20 paJcasUtram -- yAkinImahttarAsRnu - AcAryazrIharibhadravinirmitayA TIkayA sametam x21 jambUsvAmicaritam -- aJcalagacchIya zrIjayazekharasUripraNItaM saMskRtapadyabandhanam x22 ratnapAlanRpakathAnakam - vAcanAcArya somamaNDanavinirmitaM saMskRtapadyabandhanam 23 sUktaratnAvalI - bRhattapAgacchIya zrImadvijaya senasUripraNItA 24 meghadUtasamasyAlekha :- zrImanmeghavijayopAdhyAya vinirmitaH meghavRta mahAkAvya caturthaSaraNasamasyApUrtirUpaH
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 cetodatam-meghadUtamahAkAvyacaturthacaraNasamasyApUrtirUpam 426 paryuSaNASTAhikAdyadinatrayavyAkhyAnam-zrImadvijayalakSmIsUripraNItam x27 campakamAlAkathA-zrImadbhAvavijayagaNigumphitA saMskRtapadyamayI x28 samyaktvakaumudI-zrImajjinaharSagaNigrathitA saMskRtagadyAtmakA 429 zrAddhaguNavivaraNam-zrIjinamaNDanagaNipraNItam x30 dharmaratnaprakaraNam -pippalagacchIyazrIzAntyAcAryapraNItaM khopajJaTIkopetam 431 kalpasUtram-dazAzrutaskandhasyASTamamadhyayanaM zrImadvinayavijayopAdhyAyaviracitayA subo dhikAkhyayA TIkayA sametam 432 uttarAdhyayanasUtram----zrIbhAvavijayagaNisaGkalitayA vRttyopetam 433 upadezasaptatikA-bRhattapAgacchIyazrIsomadharmagaNipraNItA 434 kumArapAlaprabandhaH---zrImajinamaNDanagaNipraNIto gadyapadyamayaH 435 AcAropadezaH-zrImaccAritrasundaragaNivinirmitaH 436 rohiNyazokacandrakathA437 guruguNaSaTtriMzatpaTtriMzikAkulakam-zrIratnazekharamRripraNItaM svopajJadIpikAvyayA vyAkhyayA yutam 438 jJAnasArASTakAni-nyAyavizArada-nyAyAcAryazrImadyazovijayopAdhyAyavihitAni zrIma devacandrajidvinirmitayA jJAnamaJjarivyayA vyAkhyayopetAni / 439 samayamAraprakaraNam-zrImaddevAnandAcAryapraNItaM vopajJaTIkAsamalaGkatam navatattvasvarUpa varNanAtmakam samayasAraprakaraNamUlaM ca x40 sukRtasAgaramahAkAvyaM-zrIratnamaNDanavinirmitaM saMkRtapadyamayaM pethaDajhAjjhaNacaritAtmakaM 441 dhammillakathAx42 pratimAzatakam-~-nyAyavizArada-nyAyAcArya-zrImadyazovijayopAdhyAyavihitaM zrIbhAva prabhasUriviracitayA laghuTIkayA sahitam x43 dhanyakathAnakam-zrIdayAvardhanapraNItaM saMskRtapadyAtmakam 444 caturviMzatijinastutisaGgrahaH-zrIzIlaratnasRrivinirmitaH x45 rauhiNeyakathAnakamx46 laghukSetrasamAsaprakaraNam-zrIratnazekharasUripraNItaM khopajJaTIkopetam x47 bRhatsavAhaNI-zrImajjinabhadragaNikSamAzramaNapraNItA AcAryazrImalayagiripUjyavihitayA TIkayA sametA bRhatsavahaNImUlaM ca 448 zrAddhavidhiH-bRhattapAgacchIyazrIratnazekharasUrisUtritaH svopajJavRttiyutaH x49 SaDdarzanasamuccayaH---AcAryazrIharibhadrasUripraNItaH zrIguNaratnasUrinirmitayA TIkayopetaH 450 paJcasaMgrahaH-zrIcandrarSimahattarasUtritaH zrImanmalayagiripAdapraNItayA TIkayA sahitaH 451 sukRtasaGkIrtanakAvyam ---paNDitazrIarisiMhaviracitaM pratisarga zrIamaracandrakavi vini mitazlokacatuSkayutaM mahAmAtyazrIvastupAlatejaHpAlacaritAtmakam
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ x52 catvAraH prAcInAH karmagranthAH1 karmavipAka:-garSimaharSipraNItaH pUrvAcAryapraNItayA vyAkhyayA zrIparamAnandasUri sUtritayA TIkayA copetaH 2 karmastavaH-zrIgovindAcAryaviracitayA TIkayopetaH 3 bandhasvAmitvam-bRhadgacchIyAcAryaharibhadrakRtayA TIkayA sametam 4 AgamikavastuvicArasAraprakaraNam-paDazItirityaparaM nAma zrImajjinavallabhagaNipraNItam AcAryazrIpramalagiripAda vihitayA vRhadgacchIyAcAryaharibhadrakRtayA ca TIkayA sahitam catvAraH karmagranthA mUlamAtrAH karmastavabhASyadvayaM SaDazItibhASyaM ca 453 sambodhasaptatikA-nAgapurIyatapAgacchIyazrIratrazekharasUrisaGkalitA zrIguNavinayavA cakapraNItayA vyAkhyayA samalatA x54 kuvalayamAlAkathA-zrIratnaprabhasUripraNItA AcAryadAkSiNyAGkasUtritaprAkRtakathAnusA riNI saMskRtabhASAtmakA gadyapadyamayI 455 sAmAcArIprakaraNam ArAdhakavirAdhakacaturbhaGgIprakaraNaM ca-etahayamapi nyAya vizAradanyAyAcAryamahopAdhyAyazrImadyazovijayopAdhyAyavinirmitaM khopajJaTIkopetam 456 karuNAvajrAyudhaM nATakam-- zrIbAlacandrasUripraNItam 457 kumArapAlacaritramahAkAvyam-zrImaccAritrasundaragaNipraNItaM saMskRtapadyamayam 458 mahAvIracariyaM-zrInemicandramarivinirmita prAkRtaM padyabandhaM ca / 459 kaumudImitrANandarUpakam --prabandhazatakartRzrIrAmacandrasUripraNItam 460 prabuddharohiNeyaM nATakam-zrIrAmabhadrasUrimRtritaM prakaraNam 461 dhamAbhyudayaM chAyAnATakaM mUktAvalI ca---etadvitayamapi zrImanmeghaprabhAcAryavinirmitam 462 paJcanigranthIprakaraNaM prajJApanopAGgatRtIyapadasaGgrahaNI ca-etadvitayamapi navAGgI. vRttikArazrImadabhayadevAcAryasaMsUtritaM sAvacUrikam 463 rayaNaseharIkahA-zrIjinaharpagaNigraNItA prAkRtabhASAmayI gadyapadyAtmakA 64 siddhaprAbhRtam-pUrvAcAryapraNItaTIkayA samalaGkRtam x65 dAnapradIpaH-mahopAdhyAyazrIcAritraratnagaNigumphitaH saMskRtapadyAtmakaH 466 bandhahetUdayatribhanayAdIni prakaraNAni saTIkAni 1 bandhahetUdayatribhaGgIprakaraNam -- zrIharpakulagaNipraNItaM zrIvijayavimalagaNivira citavivaraNopetam 2 jaghanyotkRSTapade ekakAle guNasthAnakeSu bandhahetuprakaraNaM saTIkam 3 caturdazajIvasthAneSu jaghanyotkRSTapade yugapagandhahetukAraNaM saTIkam 4 bandhodayasattAprakaraNam---zrImadvijayavimalagaNivihitaM sAvacUrikam 67 dharmaparIkSA---zrIjinamaNDanagaNipraNItA 468 saptatizatasthAnakaprakaraNam -bRhattapAgacchIyazrIsomatilakasUrinirmitaM rAjasUrigacchI yazrIdevavijayaviracitayA vRttyA sametam
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 69 ceiyavaMdaNamahAbhAsaM-zrIzAntyAcAryapraNItaM saMskRtachAyayAvibhUSitam 70 praznapaddhatiH-navAjhavRttikArazrImadabhayadevAcAryaziSyazrIharicandragaNiviracitA x71 kalpasUtram--dazAzrutaskandhasyASTamamadhyayanaM zrIdharmasAgaropAdhyAyasUtritayA kiraNAvalyA khyayA TIkayA sahitam 72 yogadarzanam maharSipataJjalipraNItaM nyAyAcAryazrImadyazovijayopAdhyAyakRtayAvRttyopetaM yogaviMzikA ca-AcAryaharibhadravinirmitA nyAyavizAradopAdhyAyazrImadyazovijaya gaNigumphitayA TIkayA yutA 73 maNDalaprakaraNam-vinayakuzalapaNItaM svopajJavRttisahitam 74 devendraprakaraNaM narakendrakaprakaraNaM ca-etatprakaraNayugmaM pUrvAcAryapraNItaM municandra murisUtritayA vRttyA ca sametam 75 candravIrazubhA-dhanadharma-siddhadattakapila-sumukhanRpAdimitracatuSketi kathAcatuSTa yam-tapAgacchAlaGkArazrImunisundarasUripraNItaM saMskRtapadyAtmakam 76 janameghadUtakAvyam---- 77 zrAvakadharmavidhiprakaraNam-AcAryaharibhadrapraNItaM zrImAnadevamUriviracitayA vRttyAsahitaM 78 gurutattvavinizcayaH-nyAyavizArada-nyAyAcArya-zrImadyazovijayopAdhyAyavinirmitaH khopajJaTIkopetaH 79 aindrastuticaturvizatikA nyAyAcAryazrIyazovijayopAdhyAyaviracitA khopajavivaraNayutA paramajyotiHpaJcaviMzatikA paramAtmapaJcaviMzatikA zrIvijayaprabhasvAdhyAya RpabhadevastavanaM ca 80 vasudevahiNDiprathamakhaNDam - zrIsaGghadAsagaNivAcakaviracitaH prAkRtasAhityasyApUrvaH prAcInataro'yaM granthaH vasudevaparibhramaNetivRttagarbhitaH prathamo'zaH 81 vasudevahiNDiprathamakhaNDam-zrIsaGghadAsagaNivAcakaviracitaH dvitIyo'zaH 82 bRhatkalpasUtram --zrutakevalisthavirAryabhadrabAhukhAmipraNItaM khopajJaniyuktyupetaM zrIsaGgha dAsagaNivinirmitena bhASyeNa yutaM AcAryazrImalayagiripAdavihitayA'rdhapIThikAvRttyA tapAzrIkSemakItisUrisUtritayA zepasamagravRttyA sametam tasyAyaM pIThikArUpaH prathamo'zaH 83 bRhatkalpasUtram --saniyuktibhApyavRttikam tasyAyaM prathamoddezakagatapralambaprakRta-mAsa kalpaprakRtAtmako dvitIyo'zaH 84 bRhatkalpasUtram---saniyuktibhApyavRttikam tasyAyaM prathamoddezakAntastRtIyo'zaH 85 navyakarmagranthacatuSTayam --zrImaddevendraripraNItaM khopajJIkopetam -
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ vora sevA mandira pustakAlaya kAla naM. - lekhaka jAvanI sArA zIrSaka catvarA karma sanmA khaNDa ----krama saMkhyA 2 ....