Page Text
________________
देवेनापरिविरतिस्त्रोपवाटीकोपेतः उक्वं च नम्बध्ययने
से' किं तं जणुम्गहे ? वंजणुग्गहे चउबिहे पन्नते, तं जहा-सोइंदियवंजणुम्गहे पाणिदियवंजणुग्गहे रसणिदियवंजणुग्गहे फासिदियवंजणुग्गहे ।। (नन्दी पत्र १६९-२)
मनोनयनयोर्वर्जनं किमर्थम् ! इति चेद् उच्यते-मनोनयनयोरप्राप्तकारित्वात् , अप्राप्तकारित्वं च विषयकृतानुग्रहोपघातशून्यत्वात् , प्राप्तकारित्वे पुनरनलजलशूल्यादीनां चिन्तनेडबलोकने च दहनक्लेदनपाटनादयः स्युः । अत्र च विषयदेशं गत्वा न पश्यति, प्राप्तं चार्थ नालबत इत्येतावनियम्यते, मूर्तिमता पुनः प्राप्तेन मवत एवानुग्रहोपघातौ दिनकरकिरणादिनेति ।
अन्यस्त्वाह-व्यवहितार्थानुपलब्धेरनुमानात् प्राप्तकारित्वं लोचनस्पति, एतदयुक्तम् , अनैकान्तिकत्वात् , काचाम्रपटलस्फटिकान्तरितस्याप्युपलब्धेः । स्यादेतत् , नायना रश्मयो निर्गत्य तमर्थ गृहन्तीति दर्शनरश्मीनां तैजसत्वात् तेजोदन्यैरप्रतिस्खलनाददोष इति, एतदप्ययुक्तम् , महाज्वालादौ प्रतिस्खलनोपलब्धेरित्यत्र बहु वक्तव्यम् तन्तु नोच्यते, ग्रन्थगहनताप्रसङ्गात् । ___ व्यञ्जनावग्रहस्य च कालो जघन्य आवलिकासयभागतुल्यः, उत्कृष्ट आनप्राणपृथक्त्वम् । उक्तं च
वणवग्गहकालो, आवलियअसंखभागतुल्लो उ।
थोवो उक्कोसो पुण, आणापाणप्पहुत्तं ति ॥ इति ॥४॥ उक्तचतुर्धा व्यञ्जनावग्रहः । अथार्थावग्रहादीन् व्याचिख्यासुराह
अत्थुग्गहइहावायधारणा करणमाणसहि छहा।
इय अहवीसभेयं, चउदसहा वीसहा व सुयं ॥५॥ अर्यत इत्यर्थस्तस्य शब्दरूपादिभेदानामन्यतरेणापि भेदेनानिर्धारितस्य सामान्यरूपस्यावाहणमर्थावग्रहः, किमपीदमित्यव्यक्तज्ञानमित्यर्थः । स च करणमानसैः षोढा भवति, तत्र करणानि चेन्द्रियाणि पञ्च मानसं च मनः करणमानसानि तैः करणमानसैः कृत्वा । इदमुकं भवति-श्रोत्रेन्द्रियार्थावग्रहः १ चक्षुरिन्द्रियार्थावग्रहः २ घ्राणेन्द्रियार्थावग्रहः ३ रसनेन्द्रियार्थावग्रहः ४ स्पर्शनेन्द्रियार्थावग्रहः ५ मानसार्थावग्रहः ६ इति षोदाऽर्थावग्रहः । तथाऽवगृहीतस्यैव वस्तुनः 'किमयं भवेत् स्थाणुरेव ? न तु पुरुषः' इत्यादिवस्तुधर्मान्वेषणात्मकं ज्ञानचेष्टनमीहा, ईहनमीहेति कृत्वा ।
अरण्यमेतत् सविताऽस्तमागतो, न चाधुना सम्भवतीह मानवः ।
प्रायस्तदेतेन खगादिभाजा, भाव्यं स्मरारातिसमाननाम्ना ॥ इत्याचन्वयधर्मघटनव्यतिरेकधर्मनिराकरणाभिमुखतालिजितो ज्ञान विशेष ईहेति हृदयम् । साऽपि करणमानसैः पोटैव । तथा ईहितस्यैव वस्तुनः स्थाणुरेवायमिति निश्चयात्मको बोपविशेषोऽपायः, अयमपि करणमानसैः षोढा । तथा निश्चितस्यैवाविच्युतिस्मृतिवासनारूपं धरणं
अथ कोऽसौ व्यञ्जनावग्रहः? व्यचनावप्रहश्चतुर्विधः प्रज्ञप्तः, तद्यथा-श्रोत्रेन्द्रियव्यअनावग्रहो प्राणेन्द्रिय व्यसनावग्रहो रसनेन्दियन्यजनावप्रहः खर्गेन्द्रियव्यजनावग्रहः ॥ २ व्यजनावग्रहकाल भावळिकासमभागनुस्पस्तु । स्तोक उत्कृष्टः पुनरानप्राणमुक्त्वमिति ।। ३ स्थाणुनानेत्यर्थः ॥
| SR No. | 010087 |
| Book Title | Chatvara Karmgranth |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chaturvijay |
| Publisher | Atmanand Jain Sabha |
| Publication Year | 1934 |
| Total Pages | 289 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 16 MB |