________________
कल्प
श्रीकल्प
सूत्रे ॥१८७॥
मञ्जरी
टीका
रात्मन एकस्मादेवांशादुद्भवति, परं तस्याः शक्त्या उपयोग शुभेऽशुभे वा कुर्यात्-इत्येतावदवशिष्यते। मनुब्याणामेतादृशो विचारो भ्रमभृतो दृश्यते-यत् तीवाऽनिष्टप्रवृत्तिकरी शक्तिर्भूयो भूयो धिक्कृत्य बहिष्करणीयेति । परं तेन सह एतद् विस्मरन्ति-पद् मनुष्यस्य या शक्तिः यावत्कम् अनिष्टं कर्तुं शक्नोति, सैव शक्तिरिष्टमपितावदेव कर्तुं शक्नोति, यथा-यश्चक्रवर्ती यया शत्तया सप्तमनरकपृथिवीयोग्यानि यावत्कानि हिंसादिकूरकमाणि अर्जयितुं शक्नोति स एव चक्रवर्ती यदि तां शक्तिमिष्टकार्य संयोजयति, तदा तावन्त्येव अहिंसादिशुभकर्माणि अर्जयित्वा मोक्षमपि प्राप्तुं शक्नोति । ये जीवा शुभमशुभं वा किमपि कर्तुं न शक्नुवन्ति, ये च तेजोहीना गलिबलीवर्दा 'इव भवन्ति, ये च जडा इव जगत्सत्तयाऽऽहन्यन्ते, येषां पामरताया भोगलालसाया उत्पन्न होती है। इसी प्रकार शुभ और अशुभ कर्तव्य में प्रयुक्त होने वाली शक्ति आत्मा के एक ही अंश से उत्पन्न होती है। यह बात दूसरी है कि उस शक्ति का उपयोग शुभ में किया जाय या अशुभ में। - "तीत्र अनिष्ट प्रवृत्ति को उत्पन्न करने वाली शक्ति का बार-चार धिक्कार कर बहिष्कार करना चाहिए," मनुष्यों का यह विचार भ्रमपूर्ण है। ऐसा विचार करने वाले लोग भूल जाते हैं कि मनुष्य की जो शक्ति जितना अधिक अनिष्ट कर सकती है, वही शक्ति उतना ही अधिक इष्टसाधन भी कर सकती है। जो चक्रवर्ती जिस शक्ति से सातवें नरक में जाने योग्य जितने हिंसादि क्रूर कर्मों का अर्जन कर सकता है, वही चक्रवर्ती अगर उस शक्ति को इष्ट कार्य में प्रयुक्त करे-लगावे, तो उतने ही (अहिंसा आदि प्रशस्त
न कार्य करके) मोक्ष भी पा सकता है। जो जीव सामर्थ्यहीन हैं-शुभ या अशुभ कुछ भी नहीं कर सकते,
मसते. ચિત્તને અગ્નિ સાથે સરખાવવામાં આવ્યું છે. જેમ અગ્નિ કાચા અને પકવે છે અને તે જ અગ્નિ સમસ્ત પદાર્થોને બાળી પણ શકે છે. આવી બે ધારી શક્તિઓ જેમ અગ્નિમાં છે, તેમ ચિત્તમાં પણ રહેલી છે. ચિત્ત જે સવળે માગે વળે તેં આત્માને ઘડીએક ભરમાં મેક્ષગતિએ લઈ જાય છે અને શક્તિ અવળે માગે કામ કરે તે સાતમી નરકે પહોંચાડી દે છે.
અનિષ્ટ ઉત્પન્ન કરવાવાળી ચિત્તશક્તિને વારંવાર ધિક્કાર આપી તેને બહિષ્કાર કરવું જોઈએ એમ છે મનુષ્ય માનતે હેય તે તેની એક જમણા છે. જે ચિત્તશક્તિ અધિકમાં અધિક અનિષ્ટતાને આદરી શકે છે તેજ શક્તિ ઈષ્ટતાને પણ તેજ પ્રમાણે આદરી શકે છે. જે શક્તિ દ્વારા ચકવર્તી નરકમાં જવા યોગ્ય હિંસા આદિના પ્રશસ્ત કાર્યો કરી મોક્ષની સાધના પણ કરી શકે છે. જે જીવ સામર્થહીન છે. શુભ-અશુભ કાંઈ કરી શકવાની
भगवतः श्वेताम्बि
नगरों प्रति मा विहारः।
मू०८५॥
॥१८७||
Jain Education
to ational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
