________________
श्री कल्पसूत्रे
॥४६०॥
यत्=यस्माद् अपराधात् एवम् = इत्थं कृतम् । अधुना = सम्प्रति देवानुप्रियाणाम् अभावे को मां गौतम गौतमेति कथयित्वा सम्बोधयिष्यति । कं जनम् अहं प्रश्नं प्रक्ष्यामि ? को जनो मे मम हृदयगतं = मनोऽवस्थितं प्रश्नं समाधास्यति ? लोके मिथ्यान्धकारः = मिथ्यारूपान्धकारः, प्रसरिष्यति = विस्तीर्णो भविष्यति, तं मिथ्यान्धकारं, को जनः अपाकरिष्यति = दुरीकरिष्यति ? एवम् = इत्थम्, विलपन = विलापं कुर्वन् गौतमस्वामी मनसि = हृदि अचि - न्तयत् - सत्यं = यथार्थ, यत् - वीतरागाः, रागरहिताः = रागवर्जिता एव भवन्ति यस्य नामैव वीतरागः सः कस्मिन् रागं कुर्यात् ? अपि तु न कस्मिन्नपि । एवम् इत्थम् ज्ञात्वा अवधिम् = अवधिज्ञानं प्रयुङ्क्ते । अवधिना = अवधिज्ञानोपयोगेन भवपपातिनं= संसाररूपकूपपातनशीलं मोहकलितं = मोहयुतं वीतरागोपालम्भरूपं = श्रीमहावीरस्वामिनं प्रति उपालम्भरूपम् - उपालम्भलक्षणं निजापराधं ज्ञात्वा क्षामयित्वा पश्चात्तापम् करोति । अनुचिन्तयति च - को जनो ममास्ति ? अहं च कस्यास्मि ? अस्मिन् संसारे न कोऽपि ममास्ति, न चाहं कस्यचिदस्मीत्यर्थः ।
देवानुप्रिय के अभाव में कौन 'गोवमा, गोयमा' कह कर मुझे संबोधन करेगा ? किससे मैं प्रश्न पूछूंगा ? कौन मेरे मन प्रश्न का समाधान करेगा ? लोक में मिध्यात्व का अंधकाररूप फैल जायगा, अब कौन उसे दूर करेगा ? इस प्रकार विलाप करते हुए गौतमस्वामी ने मन में विचार किया-सत्य है; वीतराग, राग से वर्जित होते हैं। जिसका नाम ही वीतराग हो, वह किस पर राग रक्खेगा ? किसी पर भी नहीं । ऐसा जान कर गौतमस्वामी ने अवधिज्ञान का उपयोग लगाया। अवधिज्ञान के उपयोग से उन्हें मालूम हुआ कि यह भगवान् को उपालंभ देना मेरा अपराध है। यह अपराध भत्र रूपी कूप में गिराने वाला और मोहजनित है ! यह जान कर उन्हों ने अपने अपराध के लिए पश्चात्ताप किया और विचार किया कि - પણ અદૃશ્ય કર્યા? મેં એવા કયા અપરાધ કર્યાં હતા કે જેથી આપે આમ કર્યું' ? હવે આપ દેવાનુપ્રિયના અભાવમાં કાણુ 'ગેયમા, ગાયમા' કહીને મને સંબધન કરશે ? કાને હું પ્રશ્નો પૂછીશ ? કાણુ મારા મનના પ્રશ્નોનુ સમાધાન કરશે ? લેકમાં મિથ્યાત્વરૂપી અંધકાર ફેલાશે. હવે કાણુ તેને દૂર કરશે ?
આ પ્રમાણે વિલાપ કરતાં ગૌતમસ્વામીએ મનમાં વિચાર કર્યો કે સત્ય છે. વીતરાગ રાગ વિનાના હોય છે. જેનું નામ જ વીતરાગ છે તે કોના પર રાગ રાખે ? કોઈના પર પણ નહી! એમ સમજીને ગૌતમસ્વામીએ અવધિજ્ઞાનનેના ઉપયાગ કર્યા. અવિધજ્ઞાનના ઉપયોગથી તેમને લાગ્યુ કે આ પ્રમાણે ભગવાનને ઠપકો આપવા તે મારા અપરાધ છે. આ પ્રાધ ભવરૂપ કૂવામાં પાડનાર અને મેાહજનિત છે એમ જાણીને તેમણે પેાતાના અપરાધ માટે પશ્ચાત્તાપ કર્યાં અને વિચાર કર્યાં કે સૌંસારમાં મારૂ કાણુ છે ? અને હું કાના છું? એટલે કે મારૂ કોઈ નથી
For Private & Personal Use Only
Jain Education International
通海獎
कल्प
मञ्जरी
टीका
गौतमस्वामि
नोsवधिप्रयुञ्जनम् ।
॥ सू०११६ ॥
॥४६०॥
ww.jainelibrary.org.
