Book Title: Agam Sutra Satik 41A Oghniryukti MoolSutra 2a
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Shrut Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003378/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasutANi (saTIkaM) bhAga: - 26 anulla namo namo nimmala daMsaNassa saMzodhaka sampAdakazca : mAni dIparatnasAgara www.jatnelibrary.org Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - -- - . . . ... . - -- bAlabrahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala saNassa zrI AnaMda-kSamA-lalita suzIla sudharmasAgara gurUbhyo namaH Agama sattANi (saTIka) / na - - bhAga:029 41/1 | opaniyuktiH 41/2 | piNDaniyukti -: saMzodhakaH sampAdakazca : muni dIparatnasAgara || tA. 14-4-2000 ravivAra 2056 caitra suda 11 45-Agama suttANi-saTIka mUlya rU. 11000/ ' Agama zruta prakAzana // -saMparka sthala "Agama ArAdhanA kendra" zItalanAtha sosAyaTI vibhAga-1, phleTa naM.-13, 4-thI maMjhila, vhAyasenTara, khAnapura, ahamadAbAda (gujarAta) - - - Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyuktimUlasUtrasya viSayAnukramaH 237 268 358 oghaniyukteirviSayAnukramaH piNDaniyukteiviSayAnukramaH mUlAGkaH viSayaH pRSThAGkaH / mUlAGkaH viSayaH pRSThAGka: 1-20 maMgalaM, prastAvanA gAthA 31-100 piNDa -546 pratilekhanAdvAram | 14 | -435 / udgama -1706| piNDadvAram 130 -557 | utpAdana -1114) upadhipramANa dvAram | 214 -677 | eSaNA |-1139, anAyatanavarjana dvAram 230 -683/ saMyojanA |-1142 pratisevanA dvAram 233 / -696 | pramANa -1146] AlocanAdvAram 234 | -702 | aGgAra-dhumra |-1160| vizodhidvAram | 235 | -712) upasaMhAra 384 409 / 413 - - oghaniyuktiH 0 mUla gAthA 811 ) bhASya gAthA 322 prakSepa gAthA 32 piNDaniyuktiH ) mUla gAthA 671 O bhASya gAthA 37 prakSepa gAthA - - - 1165 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Arthika anudAtA -5.pU. mAlavabhuSaNa tapasvI AcAryadeva zrI navaratnasAgara sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI lAlabhAI devacaMda zAha taraphathI - nakala eka. -pa.pU. saraLa svabhAvI-zrImad bhagavatIsUtra vyAkhyAna paTu AcAryadeva zrI naradevasAgarasUrIzvarajI ma.sA. tathA pUjayazrInA ziSyaratna tapasvI gaNivaryazrI caMdrakIrtisAgarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI puruSAdAnIya pArzvanAtha zve. mUrti, jaina saMgha, devakInaMdana sosAyaTI, amadAvAda taraphathI nakala eka. -5.pU. zAsana prabhAvaka-kriyArAgI AcAryadevazrI vijaya AcakacaMdra sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI eka sagRhastha taraphathI nakala eka. pa.pU. sAhityapremI munirAja zrI sarvodaya sAgarajI ma.sA.nI preraNAthI-"acalagacchAdhipati pa.pU.A.bha.zrI guNasAgarasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna pa.pU. munirAja zrI cAritraratnasAgarajI ma. nI 19mI aTTAi nimitte-zrI cAritraratna phA.ce.TrasTa taraphathI nakala eka. -5.pU. vaiyAvRttvakArikA sAdhvI zrI malayAzrIjI ma. sA. nA ziSyA vyavahAra vicakSaNA pU. sAdhvI zrI hitajJAzrIjI ma.nI preraNAthI jaina ArAdhanA maMdira-"jJAnakhAtA" taraphathI naphala eka. 5.pU. saumyamUrti sAdhvIzrI saumyaguNAzrIjI ma.nI preraNAthI pa.pU. gurumAtA-vAtsalyamUrti sA.zrI ratnatrayAzrIjI ma.nI paMcamI punyatithi nimitte zrImatI lIlamabena prANalAla pI. dAmANI taraphathI nakala eka. -pa.pU. svanAmadhanyA sA. zrI saumyaguNAzrIjI tathA teonA ziSyA sA.zrI samajJAzrIjInI preraNAthI-2053nA yazasvI cAturmAsa nimitte zrI pArzvapadmAvatI jaina saMgha, pArUlanagara, amadAvAda taraphathI nakala be. pa.pU. ratnatrayArAdhakA sAdhvIzrI saumyaguNAzrIjI tathA teozrInA ziSyA sA. zrIM samajJAzrIjInI preraNAthI saMvata 2054nA nirmaLa ArAdhanAmaya cAturmAsanI smRtimAM-ghATaloDiyA (pAvApurI) jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda taraphathI nakala eka. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa.pU. sAdhvI zrI ratanarAyAzrIjI ma.nA parama virnayA sA.zrI. saumyaguNAzrIjInI preraNAthI teonA saMsArIbhAIzrI indravadanabhAI | dAmANInA anumodanIya puruSArthathI "Agama dIpa-saMpuTa"nA badalAmAM prApta rakamamAMthI-nakala cAra. -pa.pU, prazamarasanimA sAdhvIzrI prazamazIlAzrIjI ma.nI preraNAthIsametazikhara tithadvArikA pa.pU. sAdhvI zrI raMjanazrIjI ma.sA.nA ziSyA apratima yayAvRtyakArikA sA. zrI malayAzrIjI tat ziSyA sA. zrI narendrazrIjI-tat ziSyA sA. zrI praguNAzrIjI ma.nA, AtmazreyArthearihaMta TAvara, jaina saMgha, muMbai taraphathI nakala eka. -pa.pU. AgamoddhAraka AcAryadevazrI nA samudAyavata pa.pUjya vayAvRtyakArikA sA. zrI malayAzrIjI ma.nA ziSyA pU.sA. zrI kaivalyazrIjI ma.nA ziSyA pU.sA. zrI bhavyAnaMdazrIjI ma.sA.nA suziSyA miSTabhASI sAdhvIzrI pUrNaprajJAzrIjI ma. sA. tathA temanA vinita ziSyA sA. zrI pUrNadarzitAzrIjI tathA sA. pUrNanaMdItAzrIjInI preraNAthI-sarvodaya pArzvanAtha cerITebala TrasTa, mulunDa muMbai taraphathI nakala eka. -pa.pU. vaiyAvRtyakAriphA sAdhvIzrI malayAzrIjI ma.nA praziSyA sA. | zrI bhavyAnaMdazrIjIma.nA suvinitA sA. zrI kalpaprajJAzrIjI tathA phophIlakaMThI sA. zrI pheravaprajJAzrajI nI preraNAthI -mehala sosAyaTI, ArAdhanAbhavana, subhASanagara, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka -zrI vizAzrImALI tapagacchajJAti-jJAnakhAtuM, jaina pAThazALA, jAmanagara taraphathI nakala be. -zrI maMgaLa pArekhano khAMco-jaina che. mUrti. saMgha, amadAvAda. taraphathI 2054nA cAturmAsa nimitte nakala che. - zrI AkoTA jaina saMgha, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka. -zrImatI nayanAbena ramezacaMdra zAha, vaDodarAnI preraNAthI AgamonA seTanA badalAmAM prApta rakamamAMthI nakala pAMca. zeSa sarve rakama "amArA"Aja paryanta prakAzanonA badalAmAM prApta thayelI che. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmala daMsaNassa paMcama gaNadharazrI sudharmAsvAmine namaH // | 41/1 oghaniyuktiH (mUlasUtraM) | saTIkaM mUla niyuktiH + bhASyaM + droNAcArya viracitA vRttiH namo arihaMtANaM, namo siddhANaM, namo AyariyANaM, namo uvajjhAyANaM, namo loe savvasAhaNaM, eso paMca namukkAro. savvapAvappaNAsaNA, maMgalANaMca savvesiM, paDhamaM hvimNglN|| arhadabhyacaritrabhuvanarAjapUjitabhyaH, siddhebhyaH sitdhnkrmbndhnebhyH| AcAryazrutadharasarvasaMyatabhyaH, siddhyarthI satatamahaM nmskromi| vR. prakrAntA'yamAvazyakAnuyogaH, tatra ca sAmAyikAdhyayanamanuvartate, tasya ca catvAryanuyogadvArANi bhavanti mahApurasyeva, tadyathA-upakramaH nikSepaH anugamaH naya iti, eteSAM cAdhyayanAdau upanyAse itthaM ca kramAMpanyAsaMprayojanamabhihitam,tatropakramanikSepAvuktI, adhunA'nugamAvasaraH, sadvidhA-niryuktyanugamaH sUtrAnugamazca, tatra niyuktyanugamastredhAnikSepopodghAtasUtrasparzaniyuktyanugamabhedAt, tatra nikSepaniyuktyanugamo'nugatovakSyamANazca,upodghAtaniryuktyanugamastvAbhyAMdvAbhyAMdvAragAthAbhyAmanugantavyaH"uddese niddese ya" ityAdi / asya ca dvAragAthAdvayasya samudAyArtho'bhihitaH, adhunA'vaya-vArtho'nuvartate, tatrApi kAladvArAvayavArthaH, tatpratipAdanArthaM cedaM pratidvAragAthAsUtramupanyastam-"davve addha ahAutha - uvakkama' ityAdi, asyApi samudayArtho vyAkhyAtaH, sAmpratamavayavArthaH, tatrApyupakramakAlAbhidhAnArthamidaM gAthAsUtramAhamU. (1) dvihovakkalamakAlo sAmAyArI ahAuyaM cev| sAmAyArI tivihA ohe dasahA pyvibhaage|| navamayapaccakkhANAbhihANa puvvassa taiya vatthuo vIsaima pAhuDAo tao ihAnINiyA jiyaa|| [pra.2] sou uvakkamakAlo, tavattha nivigdha sikkhaNAtthaM c| AIya kathaM ciya, puNA mNglmaarNbhyetNc|| [pra.3] vR.tApakramaitikaHzabdArthaH?. upakramaNaM upazabdaHsAmIpye kramupAdavikSepa' upetisAmIpyenakramaNaM upakramaH- dUrasthasyasamIpApAdanamityarthaH, tatropakramodvidhA-sAmAcAryupakramakAlaHyathAyuSkopakramakAlazca, tatrasAmAcAryakramakAlastrividhaH-oghasAmAcAryupakramakAlaHdazadhAsAmA-cAryupakramakAlaHpadavibhAgasAmAcAyu pakra makAlazca tatraughasAmAcArI-AghaniyuktiH , dazadhAsAmAcArI icchAmicche'tyAdi, pdvibhaagsaamaacaariiklpvyvhaarH| tatraughasAmAcArIpadavibhAgasamAcArIcanavamapUrvAntarvatiyatatRtIyaM sAmAcArIvastvastitatrApiviMzatitamAtprAbhRtAtsAdhvanugrahArthaMbhadrabAhusvAminAniyU~DhA, dazadhAsAmAcArI punaruttarAdhyayanebhyo niyUMDhA 'icchAmicche'tyAdikA, tatraitadupakramaNaM viMzativarSaparyAyasya dRSTivAdo dIyate mU. (2) Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 oghaniyuktiH mUlasUtra nArataH, iyaM tu prathamadivasa eva dIyate, prabhUta- divasalabhyA satI svalpadivasalabhyA kRtetyarthaH, * evaM padavibhAgasAmAcArI dazadhAsAmAcAryapIti / tatraughasAmAcArI tAvadabhidhIyate, asyAzca mahArthatvAt kathaJcicchAstrAntaratvAccAdAvevAcAryo maGgalArthaM saMbandhAditrayapratipAdanArthaM ca gAthAdvayamAha mU. (4) arahaMte vaMditA caudasapubvI taheva dasapuvI / ekkArasaMga suttatthadhArae savvasAhUya // ohena u nijjuttiM vucchaM crnnkrnnaanuogaao| appakkharaM mahatthaM anuggahatthaM suvihiyANaM / / mU. (5) vR. atrAha kimarthaM zAstrArambhe maGgalaM kriyate ? iti, ucyate, vighnavinAyakopazamanArthaM, tathA coktam"zreyAMsi bahuvighnAni bhavanti" ityAdi, zreyobhUtA ceyamato maGgalaM kartavyaM tacca nAmAdi-bhedena caturdhA, tatranAmasthApanesujJAne, dravyamaGgalaM dadhyAdi, taccAnekAntikamanAtyantikaMca. bhAva- maGgalamahadAdinamaskAraH. taccaikAntikamAtyantikaMca / tadanenasaMbandhenAyAtasyAsyavyAkhyAkriyate - sAcalakSaNAnvitAnAlakSaNeti, lakSaNaM ca saMhitAdi, "saMhitA ca padaM caiva" ityAdi, tatrAskhalitapadoccAraNaM saMhitA. sA ceyam -'arahaMte vaMditA' ityAdikA / adhunA padAni pratanyante - arhato vanditvA caturdazapUrviNaH tathaiva dazapUrviNaH / ekAdazAGgasUtrArthadhArakAn sarvasAdhUMzca / etAvanti padAnyAdyagAthAsUtre, dvitIyagAthAsUtrapadAnyucyanteoghena tu niryuktiM vakSye caraNakaraNAnuyogAt alpAkSarAM mahArthAm anugrahArthaM suvihitAnAm, etAvanti padAni / adhunApadArtha:- 'arahaMte' ityAdi, azokAdyaSTamahAprAtihAryAdirUpAM pUjAmarhantItyarhantaH tAn arhataH, 'vaMdittA' iti 'vadi abhivAdanastutyoH' stutvetyarthaH, samAnakartRkayoH pUrvakAlektvApratyayo bhavatItivanditvA, kim ? - 'oghaniyuktiM vakSye' iti dvitIyagAthAkriyayA saha yogaH, kimarhata eva vanditvA ?, netyAha'caturdazapUrviNazca' caturdaza pUrvANi vidyante yeSAM te caturdazapUrviNastAMzca vanditveti sarvatra kriyA mIlanIyA, kiMtAneva ?, netyAha- 'tathaivadazapUrviNazca' 'tathe 'ti AgamoktenaprakAreNaevetikramaniyamapratipAdanArthaH anenaiva krameNa dazapUrviNa iti, daza pUrvANi vidyante yeSAM te dazapUrviNaH, na kevalaM tAneva, 'ekAdazAGgasUtrArtha dhArakAn ' ekAdaza ca tAnyaGgAni ca ekAdazAGgAni ekAdazAGgAnAM sUtrArthI ekAdazAGgasUtrArthau tau dhArayanti ye tAn ekAdazAGgasUtrArthadhArakAn / 'sarvasAdhUMca' iti sarva sAdhayantIti sarvasAdhavaH athavA sarve ca te sAdhavaca sarvasAdhavaH tAn sarvasAdhUMzca vanditvA cazabdaH samuccaye, athavA'nukta samuccaye. yacca samuccitaM tatpratipAdayiSThAmaH / padavigrahastu yAni samAsabhAni padAni teSAM pratipAditaH / adhunA cAlanAyA avasaraH sA pratipAdyate, evaM vyAkhyAte satyAha paraH - sarvamevedaM gAthAsUtraM na ghaTate. kathama ?, iha 'oghaniryuktiM vakSye' itipratijJA, sAcaprathamamevanamaskArasUtrena saMpAditA, yadutanamaskAro'pi saMkSepeNaivAbhidhAtavyaH, nacAsau saMkSepeNa pratipAditaH, api tvarhannamaskAra eva kevalaH saMkSepanamaskAro bhavati, sa eva kartavyo na caturdazapUrvadharAdinamaskAraH, atha kriyate, evaM tarhi ekaikasayA vyaktenamasakAraH kartavyaH, kiM dazapUrvyAdinamaskAreNeti, caturdazapUrvinamaskAreNaiva zeSANAM namaskAroM bhaviSyatIti, athabhedena kriyate evaM tarhi trayodazapUrvadharAdInAmekaikapUrvahAnyA tAvatkartavyo yAvatpUrvekadezadharANAmiti, atrocyate, yaditthaM codyaM kriyate tadavijJAyaiva paramArtha, katham ? yaduktaM tAvat saMkSepagrantho'yaM tadatra namaskAro'pisaMkSepeNa kartavya iti, atra tAvatpratividhIyate yenaiva saMkSepagrantho'yaM tenaivalakSaNenetthaM namaskAraH kRtaH, tathAhi sAmAnyenArhatAM namaskAro'bhihitaH na vizeSeNa ekaikasya tIrthakarasya, tathA bhagavatAmupakAritvAnnamaskAraH kriyate, ye'pyamI Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-5 caturdazapUrvadharAste'pyupakArakA eva, kathamiti cet. arthadvAreNa tIrthakarA upakArakAH, sUtratastu catu. dezapUrvadharA gaNadharAH, yata uktam- "atthaM bhAsai arahA suttaM gaMthaMti gaNaharA niunnaa|" ityAdi, ata upakArakAstaiti. athavAdvidhopakAraH-vyavahito'vyavahitazca,tatrabhagavanto'rhantaHvyavahitopakArakatvena vyavasthitA:, caturdazapUrvadharAstvayasyAnantaropakArakatvena,atazcaturdazapUrvadharanamaskAraskRtaH sarvAzcaturdazapUrvadharavyaktayaAgRhItAanenanamaskAreNeti.yaccoktam- caturdazapUrvinamaskAreNaivazeSANAMdazapUAdInAM namaskAro bhaviSyati kiM dazAdinamaskAreNeti?. atha bhedena kriyate evaM tarhi trayodazapUrvadharAdInAmeMkaikapUrvahAnyA tAvatkartavyo yAvatpUrvaikadezadharANAmiti, etadapyasAdhu. katham ?, yato dazapUrvadharA api zAsanasyo pakArakA upAGgIdInAM saMgrahaNyupavacanena hetunA, athavA'syAbhavasarpiNyAM caturdazapUrvyanantaraM dazapUrvadharA eva saMjAtAna trayodazapUrvadharA dvAdazapUrvadharA ekAdazapUrvadharA vA ityasyArthasya pratipAdanArtha caturdazapUrvadharAnantaraM dazapUrvinamaskAro'bhihitaH, athavA'nyatprayojanam-arthatastIrthakarapraNItaM sUtrato gaNadharopanibaddhaM caturdazapUrvadharopanibanddhaM dazapUrvadharopanibaddhaM pratyaH kabaddhopanibaddhaM ca pramANabhUtaM sUtraM bhavatItyasyapratipAdanArthadazapUrvinamaskAraHkRtaH, tathAcoktam-"arhatproktaM gaNadharahabdhapratyekabuddhahabdhaM c|sthvirgrthitNc tathA pramANabhUtaM tridhA suutrm||" iti, ___ athavA'nyatprayojanam-caturdazapUrviNodazapUrviNazcaniyamenaivasamyagdRSTayaitipradarzanArthatannamaskAraH, athavAyaduktaM trayodazapUrvadharAdInAmekaikahAnyA tAvannamaskArovAcyo yAvadekadezapUrvadharANA'miti, saiva hAniritthamuktA yaduta prabhUtahAnyA hAnirvAcyA, sA ca tryantare pratipAditA bhavati, ataH pUrvatratamullaGghaya dazapUrviNAM grahaNam, evaM navAdiSvapi yojyama. evaM vyAkhyAte satyAha paraH-guNAdhikasya vandanaM kartavyaM na tvadhamasya, yata uktam "guNAhie vaMdanayaM' bhadrabAhusvAminazcaturdazapUrvadharatvAt dazapUrvadharAdInAM ca nyUnatvAttatkiMteSAMnamaskAramasaukaroti? iti.atrocyate, guNAdhikAevate.avyavacchittiguNAdhikyAt, atonadoSa iti| ____ evaM vyAkhyAte satyAha paraH ekAdazAGgasUtrArthadhArakANAM kimarthaM kriyate ? iti, ucyate, iha caraNakaraNAtmikA oghaniyuktiH, ekAdazAGgasUtrArthadhAriNazca caraNakaraNavanta eva, ekAdazAnAmaGgAnAM caraNakaraNAnuyogatvAta, upayogitvenAMzena teSAM namaskAra iti / sAdhUnAM kimarthamiti cet, te tu caraNakaraNaniSpAdakAH, tadartha cAyaM sarva eva prayAsa iti| athavA'nyathAvyAkhyAyate idaM gAthAsUtrama-anena gAthAsUtreNa paJcanamaskAraH pratipAdyate, na ca paJcanamaskArAllaghuttaro'nyo'sti namaskAra ityato bhadrabAhasvAminAsaeka kRta iti.katham?, 'arahatevaMdittA' ityanenArhannamaskAraH, 'caGadasapucI tahevadasapucI ekkArasaMgasuttatthadhArA' ityanenAcAryopAdhyAyanamaskAraH, yataH sUtrapradA upAdhyAyA arthapradA AcAryA iti| evaM vyAkhyAtesatyAha-evaMtarhi arthasUtradhArakAna' ityevavaktavyam.AcAryopAdhyAyapadayorevaMkrameNa vyavasthitatvAt,tatkathametat ? iti,atrocyate, nAvazyamA-cAryopAdhyAyairbhavitavyam,apitukvacidasAveva sUtraM ziSyebhyaH prayacchatyasAveva cArthamataH 'sUtrArtha-dhArakAn' ityevamuSanyastam / sarvasAdhUMca' ityanena tu sAdhunamaskAraH pratipAditaH / sarvazabdaH pratyekamabhisaMbadhyate. tato'yamoM bhavati-sarvAnahataH, evaM cardizapUrvadharAdInAmapimIlanIya, cshbdaansiddhnmskaarH| evaM vyAkhyAtesatyAha-kimarthasiddhanamaskAraH pazcAdabhidhIyate?.apitvarhannamaskArAnantaraMvAcyaiti,atrocyate, yAnihyahaMdAdInipadAniteSAM sarveSAmeva siddhAH phalabhUtAH, ataH phalapratipAdanArtha pazcAdupanyAsa iti. athavA'rhannamaskAreNaiva siddhanamaskAro' Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghaniyuktiH mUlamUtraM pyabhihitaH, kAraNe kAryopacAramaGgIkRtya, siddhatvasya kAraNabhUtatvAdarhatAmityalaH prsnggeneti|| adhunA kRtamaGgalaH san saMbandhAbhidheyaprayojanatrayapradarzanArthaM dvitIya gAthAsUtramAha-'AheNa u' iti. oghaH saMkSepaH samAsaHsAmAnyamityeko'rthaH, tena oghena niyuktiH vakSye itiyogaH, tadanena mAthAkhaNDakena saMbandhaH pratipAditaH kriyA''nantaryalakSaNaH, tathA cacyAsakriyAyAH samAsakriyA anantarabhUtA vartate. ataH kriyA''nantaryalakSaNaHsaMbandhaH, evaM kAryakAraNalakSaNo'pidraSTavyaH-kAryama-oghanijuktyarthaparijJAnamanuSThAna ca kAraNaM tuvacanarUpApannA oghaniyuktireva. evaMcasAdhyasAdhanAdayo'pi draSTavyA iti| tuzabdo vizeSaNaM. kiM vizinaSTi? oghenavakSye, tuzabdAtkiJcidvistarato'pi, "chappurimaM" ityA niyuktiHvakSya iita-ni:Adhikye yojanaM yuktiH, sUtrArthayoyogo nityavyavasthitaevAste vAcyavAcakatayetyarthaH, adhikA yojanA niyuktimacyate.niyatAnizcitAvAyojaneti,tatazcaniyukti yuktirityevaMvakta vyaekasyayuktizabdasya lopaM kRtvA evamupanyAsaH, yathASTamukhI kanyeti / 'vocchaM' iti vakSye abhidhAsya iti yaduktaM bhavati. kuto vakSye? ityata Aha. 'caraNakaraNAnuyogAtta' caryataiitacaraNaM-vakSyamANalakSaNaMvratAdikriyataitikaraNaM-piNDavizujhyAdi. caraNaMcakAraNaMcacaraNakaraNatayoranuNegazcaraNakaraNAnuyogaH, anuyojanamanuyoga anukUlobAyogo'nuyogaH, athavA'nu-sUtraM mahAn-arthaH tato mahato'rthasyAnunA sUtreNa yogo'nuyogaH, tasmAccaraNakaraNAnuyogAta niyuktiM vakSye, caraNakaraNAtmikAmeveti gamyate, yathA mRdoghaTaM karotimRdAtmakameva, tdvdnaapiiti| athavA caraNaM ca tatkaraNaM ca 2 tasyAnuyogastasmAccaraNakaraNAnuyogAt niyuktiM vakSya iti, tadanenAvayavenA. bhidheyamuktaM, caraNakaraNaniyukti rbhidheyeti|kisvruupaaNniyuktiNvkssye? ityataAha 'alpAkSarAM' alpAnyakSarANiyasyAMsA'lpAkSarAtAmalpAkSarAma,athavA kriyAvizeSaNametat,kathaMvakSye? ityataAha-'alpAkSaraM stokAkSaraMvakSye,naprabhUtAkSaramityarthaH / kimalpAkSarameva?,netyAha- mahatthaM mahArthavakSye,athavAmahAnoM yasyAH sAmahArthA tAM mahA ivakSye, tadanenAbhidheyavizeSaNaM pratipAditaM bhvti| alpAkSarAMmahAAM' ityanena caturbhaGgikApratipAditAbhavati,ekamalpAkSaraMprabhUtArthabhavati?,tathAanyatprabhUtAkSaramalyArtha2,tathAprabhUtA. kSaraMprabhUtArthaM 3, alpAkSaramalpArtha 4 ceti| kiMnimittaM vakSye? ityata Aha-'anugrahArtha' anugraha-upakAro. 'bhidhIyate.arthazabda: prayojanavacanaH. tata upakAraprayojanaM vakSye, tadanena prayojanapratipAditaM drssttvym| keSAMvakSye? ityata Aha-'savihitAnAM zobhanaM vihitama-anuSThAnayeSAmititesuvihitAH-sAdhavasteSA suvihitAnAmanugrahArthamopaniyuktiM vakSya iti yogH| tadanena gAthAsUtreNa paropanyastA hetavo nirAkRtA bhavanti / ka ca hetavaH?, niHsaMbandhatvAdaya iti / yazcAyaM ktvApratyaya upanyastastena nityAnityaikAnta. vAdayorasAratA pratipAditA bhava katham ?-na nityavAde ktvApratyayo yujyate na vA'nityavAda, kiMtu nityAnityavAda evAyaM ghaTata iti: nityavAde tAvanna ghaTate, ekaM kRtvA hyaparakaraNaM kramaH, ktvApratyayazca viziSTapUrvArtho'bhidhIyate. 'samAnakartRkayoH pUrvakAle ktva' ti vacanAta, nityavAde cApracyutAnutpanasthiraikasvabhAvaM vastu, tacca kiM tAvat pUrvasvabhAvatyAgena dvitIyA kriyAM karoti AhAsvitpUrvasvabhAvAtyAgeneti vAcyama?.yadi pUrvasvabhAvatyAgena tato'nityatvaprasaGgaH, atAdavasthyamanityatAMbrUmaH, atha pUrvasvabhAvAtyAgena, evaM tahiM na kadAcidapi tena dvitIyA kriyA kartavyeti, evaM pratipAdite'nityatAvAdyAhaata evAsmAkaM darzana ktvApratyayo ghaTata iti. etadapyacAru, yasya kSaNika vastu tasya kathaM ktvApratyayo yujyana?, utpattyanantaraM dhvaMsAta, kathameka eva kartA kriyAdvayaM karoti ?. yena hi prAktanI kriyA niSpAditA Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-5 so'nya eva, yo'pi cottarAM kriyAM karoti so'picAnya eva, tat ekAntAnityavAde'pina ghaTate ktvApratyaya iti||ayN tAvatsamudAyArthaH, adhunA bhASyakRdekakamavayavaM vyAkhyAnayati-tatra tattvabhedaparyAyaivyAkhye ti paryAyato vyAkhyA kurvannidaM gAthAsUtramAhamU. (6) ohe piMDa samAse saMkheve ceva hoti egtttthaa| nijjuttatti ya atthA jaMbaddhA tena nijuttii| bhA. 1] vR. oghaH piNDo bhavatIti yogaH. piNDanaM piNDaH. saMghAtarUpa ityarthaH, 'samAse' iti samasanaM samAsaH, 'asukSepaNa' sam-ekIbhAvenAsanaM kSepaNamityarthaH, tathA ca samAsena sarva eva vizeSAgRhyante, oghaH samAso bhavatIti yogaH, evaM bhavatIti kriyA sarvatra mIlanIyA / saMkheve' iita saMkSepaNaM saMkSepaH sam-ekIbhAvena preraNamityarthaH, cazabda uktasamuccaye. kadAcadanuktasamuccaye, evaMzabdaH prakAravAcakaH, evameteSAmapi pinnddaadiinaaypryaayaastNmiilniiyaaiti|niyuktipdvyaakhyaanaarthmaah-nijjuttttiy' ityAdi, niH-Adhikye yojanayuktiH, AdhikyenayuktAniryuktAH aryanta ityarthAHgamyantaityarthaH tatoniyuktA iticA'rthAyada yasmAdabaddhAstena niyuktirbhidhiiyte| athavA'nyathA-nizcayena yuktAniyuktiriti cArthAH yadabaddhAstena niyukti rabhidhIyate, ityyNgaathaarthH|ekaarthikprtipaadnencekaantbhedaabhedvaadiivyudsyete.naikaantbhedpksse ekAthikAniyujyante, katham?,yasya kAntenaivasarvebhAvAHsarvathAbhinnAvartantetasyahiyathAghaTazabdAtpaTazabdobhinnaH evaM kuTazabdo'pi bhinna eva tatkathaM ghaTazabdasya-kuTazabda ekArthako yujyate?, ekArthikatvaM hi kathazcibhedebhavatIti, evamekAntAbhedavAdino'pinayujyanteekArthikAni, katham?, yasyahyabhedenasarvebhAvA vyavasthitAstasya yathA ghaTazabdasya ghaTazabdo'bhinna ekArthiko na bhavati evaM kuTAdayo'pi na yujyante abhinnatvAt, ityalaM csuuryeti| adhunA caraNapadavyAkhyAnArthamidaM gAthAsUtramAhamU. (7) vaya samaNadhamma saMjama veyAvaccaM ca bNbhguttiio| nANAitiyaM tava kohaniggahAI caraNameyaM bhA. 2] vR. bhavatIti kriyA'nuvartate. vratAdi caraNaM bhavatIti yogaH. vratAni-prANAtipAtAdinivRttirUpANi 'samaNadhammatti zramaNAH sAdhavo dhArayatIti dharmaH zramaNAnAM dharmaH-kSAntyAdikazcaraNaM bhavatIti sarvatra miilniiym| saMjame tisama-ekIbhAvena yamaH saMyamaH, uparama ityarthaH saca prekSotprekSAdirUpaH saptadazaprakAra: 'veyAvacca' itivyAvRttAsyabhAvovaiyAvRttyaM AcAryAdibhedAhazaprakAra.cazabdaHsama-cyaye kiMsamaccinoti?. vinayaca baMbhagurtAo'ttibrahmaiti-brahmacaryatasyaguptayAbrahmacaryaguptasyaH, caryazabdalopAdevamupanyAsaHkRtaH, tAzrajJaca vasatyAdikA nava brahmacaryagaptayaH, 'nANAitiya'ti jJAyate'neneti jJAnama-AbhinivAdhikAdi tadAdiryasya jJAnAditrayasya tata jJAnAdi, AdizabdAt samyagdarzanacAritraparigrahaH, jJAnAdi ca tatrikaM ca jJAnAditrikam, tava' iti tAphyAti tapA-dvAdazaprakAramanazanAdi kohaniggahAi' iti kudhakApa' krodhanaM krodhaH, nigrahaNaMnigrahaH, krodhasyanigrahaHkrodhanigrahaHsaAdiryasyamAnAdinigrahakadambakasyatatkrodhanigrahAdi, caraNametata / evaM vyAkhyAte satyAha paraH-nana vratAntargatatvAd guptayo na pRthak kartavyAH, atha parikarabhRtAcaturthavratasyabrahmacaryaguptayA'bhidhIyante.evaMtahA~kakasyavratasyaparikarabhRtAbhAvanAapivAcyA:. nacajJAnAditrayasyagrahaNaM kartavyaM apitujJAnasamyagdarzanayorevopanyAsaHkartavyaiti, cAritrasyavratagrahaNeneva grahaNAta. tathA zramaNadharmagrahaNena saMyamagrahaNaM tapo grahaNaM cAtiricyate. saMyamatapasI voddhRtya zramaNadharmasyApanyAsaH kartavyaH, tathA tapograhaNe ca sati vaiyAvRttyasyApanyAso vRthA. cazabdasamuccitasya ca Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oghaniyuktiH mUlasUtraM vinayasya, vaiyAvRttyavinayayostapo'ntargatatvAt, tathA kSAntyAdidharmagrahaNe ca sati krodhAdi-nigrahagrahaNa. manarthaka, tadiyaMsarvaivagAthApralUnavizIrNejatatatkathametat? iti,atrocyate, avijJAyaivaparamArthamevaMcodyanaM, yaduktaM -vratagrahaNebrahmaguptijJAnAditrayopanyAsonakartavyaHtattAvatparihiyate-yadetadvatacAritraMsaekAMzovartate cAritrasya, sAmAyikAdi ca cAritra' caturvidhamagRhItamAste tadgrahaNArtha jJAnAditrayamupanyastaM, vratagrahaNe brahmacaryaguptayo yadabhidhIyante tadbrahmacaryasya nirapavAdatvaM darzayati, tathA coktam- navi kiMciti paDisiddhaM nANunnAyaM ca jiNavaridehiM / muttuM mehuNabhAvaM na vinA taM raagdosehiN|" __ athavA pUrvapazcimatIrthayo danaitat mahAvrataM bhavati, asyArthasya pratipAdanArtha bhedenopanyAsaH kRta iti, yaccoktaM-zramaNadharmagrahaNe saMyamatapasornagrahaNaM kartavyama, zramaNadharmagrahaNenaiva gRhItatvAttayoH tadapyasAdhu, saMyamatapasoH pradhAnamokSAGgatvAta, kathaM pradhAnatvama ? iti cet apUrvakarmAzravasaMvarahetuH saMyamo vartate, pUrvagRhItakarmakSayahetuzcatapaH, tataHpradhAnatvamanayAH, atogRhItayorapyanayorbhedanopanyAsaHkRtaH, dRSTazcAyanyAyo yathA-brAhmaNA AyAtA vaziSTho'pyAyAtaH, atra hi brAhmaNagrahaNena vaziSThasyApi grahaNaM kRtameva. tathA'pi prAdhAnyAttasya bhedenopanyAsaH kriyata iti, tathA yaccoktaM-tapograhaNe vaiyAvRttyavinayayorna grahaNaM kartavyaM, tadapyacAru,vaiyAnyavinayayoryathAsvaparopakArakatvAtprAdhAnya vamanazanAdInAMtapobhedAnAmiti,yaccoktaMzramaNadharmagrahaNekrodhAdinigrahasyanopanyAsaHkartavyaH tadapyacAru,ihadvirUpaHkrodhaH-udayagataudIraNAvali. kAgataca, tatrodayagatanigrahaH krodhanigrahaH, evaM mAnAdiSvapi vAcyaM, yastu udIraNAvalikA-prAptastasyodaya evanakartavyaHkSAntyAdibhirhetubhiriti, athavA trividhaMvastu-grAhyaMheyamupekSaNIyaMca, tatrakSAntyAdayogrAhyAH, krodhAdayoheyAH, atonigrahItavyAsyaityevamarthamitthamupanyastAitisyAtsAdhusarvamevaitadgAthAsUtramiti / adhunA karaNAvayavapratipAdanArthamidaM gAthAsUtramAhamU. (8) piMDavisohI samiI bhAvaNa paDimA ya iNdiyniroho| paDilehaNaguttIo abhiggahAceva karaNaM tu|| (bhA.8] vR. asyA vyAkhyA-'piMDa'tti piNDanaM piNDastasya vividham-anekaiH prakAraH zuddhiH AdhAkamAradiparihAraprakAraiHpiNDavizuddhiH, sAkima?,karaNaMbhavatItiyogaH, samiti nisabhyagitiH- samyamgamanaM prANAtipAtavajananetyarthaH,jAtAvekavacanaM.tAzeryAsamityAdayaHsamitayaH, bhAvana'ttibhAvyantaitibhAvanAHanityatvAdikA: 'paDima tti pratimAH-abhigrahaprakArAmAsAdyA dvAdaza bhikSupratimAH. cazabdAdabha-drAdayazra pratimAgRhyante, iMdiyaniroho'ttiindriyANi-sparzanAdIniteSAMnirodhaH, AtmIyeSTAni-STaviSayarAgadveSAbhAva ityarthaH, 'paDilehaNa' itipratilekhanapratilekhanA likhaakSaravinyAsa' asyapratipUrvasyalyuDantasyAnAdeza TApi ca vihite pratilekhanati bhavati, etadaktaM bhavati- akSarAnusAreNa pratinirIkSaNamanuSThAnaM ca yatsA pratilakhanA, sA ca colapaTTA-derupakaraNasyeti guttIA'tti gAMpanAni guptayo-manovAkAyarUpAstisaH 'abhiggaha'tti abhigrahA dravyAdibhiranekaprakArAH- cazabdo vasatyAjadasamuccayArthaH. evakAraH kramapratipAdanArthaH 'karaNaM tatti kriyata iti kAraNaM. mokSArthibhiH sAdhubhiniSpAdyata ityarthaH, tuzabdo vizeSaNe, mUlaguNasadabhAve karaNatvamasya. nAnyathati / Aha-nanu samitigrahaNenaiva piNDavizuddhagRhIta.tvAnna piNDavizuddhigrahaNaM kartavyaM, yata eSaNAsamitA sarveSaNA gRhItA, piNDavizatirapyeSaNeva.natkiMdhedanopAnyAsaH? iti,atrocyate, piNDavyatirakaNApyeSaNAvidyatevasatyAdirUpAtasyAgrahaNaMbhaviSyati,tatrapiNDavizuddhestu bhedenopanyAsaHkAraNe grahaNaM kartavyaM nAkAraNa ityasyArthasyapratipAdanArthaH athavA''hAramantareNanazakyate Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla-8 piNDavizuddhayAdikaraNaM sarvamava kartumatA bhednopnyaasiti| atrAha-caraNakaraNayoH kaH prativizeSaH? iti, atrocyata, nityAnuSThAnaMcaraNaM. yattuprayojanaApanne kriyatetatkaraNamiti.tathAcavratAdisarvakAlamevacaryate napunavaMtazUnyaH kazcitkAla iti. piNDavizuddhayAdituprayojane Apanne kriyata iti / evaM vyAkhyAte satyAha para:-"Ahena u nijattiM vacchaM caraNakaraNAnuogassa" ityevaM vaktavyaM, tatkimarthaM SaSThayullaGghanaM kRtvA pazcamyabhidhIyate, ityasyArthasya pratipAdanArthamidaM gAthAsUtramAhama. (9) codagavayaNaM chaTThI saMbaMdhe kIsana havai vibhttii?| to paMcamI ubhaNiyA, kimasthi anna'vi anogaa|| [bhA. 4] vR..vyAkhyA-'codaga ticAdakavacanaM, kiMbhUtama?.tadAha-SaSThI saMbandhe kimiti nabhavati vibhaktiH ?, saMbandhanaMsaMbandhastasminasaMbandhaSaSThI kimitinabhavati?.etadaktaMbhavati-caraNakaraNA-nayogasaMbandhinImoghaniyuktiMvakSya iti vAcyaM tadullaGghanaM kRtvA paJcamyucyate tatra prayojanaM vAcyaM atha na kizcitprayojana tataH paJcamI bhaNitA kiM kana kAraNana?. niSprayojanaivetyarthaH, evAM codita satyAhAcAryaH-astyatra prayojana SaSThadullaGghanaM kRtvA yata paJcamyupanyastA, kim ? ityata Aha-'atthi anne'vi anuogA'santi - vidyante anye'pyanuyogAH, asyArthasya pratipAdanArthamevamupanyAsaH kRta iti| punarapyAha-yadyanye'pyanayAgAH santi paJcamyAH kimAyAtam? iti.atrocyate.asyAcAryasyeyazailI yadubhayatrakvacittatraSaSThyAHsaptamyAvAnirdezaM karoti, tathA ca "Avassagassa dasakAliyassataha uttarajjhamAyAre ityevamAdi ___ atra tuzailI tyaktvA paJcamyA nirdezaM kurvannAcArya etat jJApayati-santyanye'pyanuyogA iti, tadatrAha caraNakaraNAnuyogAdvakSye nAnyAnuyogebhya iti| tathA SaSThI dvividhA dRSTA-bhedaSaSThI abhedaSaSThI ca, tatra bhedaSaSThI yathA devadattasyagRhama.abhedaSaSThI yathA-tailasyadhArAzilAputrakasyazarIrakamiti, tadyadiSaSThayAupanyAsaH kriyate tato na jJAyata-kiM caraNakaraNAnuyogasya bhinnAmoghaniyuktiM vakSye yathA devadattasya gRhamiti, athAhozvidabhinnAM vakSye yathA tailasyadhArati, tasya sammohasya nivRttyarthaM paJcamyA upanyAsaH kRta iti / evaM vyAkhyAtesatyaparastvAha-astItyekavacanamanuyogAbahazcatatkathaMbahutvaMpratipAdayati?, ucyate,astIti tiGantapratirUpakamavyayama, avyayaM ca sadRzaM triSu liGgeSu, srvaasucvibhktissu| vacaneSa ca sarveSa. yanna vyeti tdvyym|| ttaabhutvNprtipaadytyevtydossH| athavAvyavahitaHsaMbandho'stizabdasya,kathama? idaMcAda-kavacanamapAThI saMbandha kimiti nabhavati vibhaktiH?,AcArya Aha-asti SaSThI vibhaktiH punarapyAha-yadyasti tataH paJcamI bhaNitA kima?.AcArya Aha-anya'pyanyogAzcatvAraH, ataH SaSThI vidyamAnA'pi nAktati. 'bhAvanA pUrvavata / anye'pyanuyogAH santItyuktaM. na ca jJAyanta kiyantA'pita? ityataH pratipAdayannAhamU. (10) cattAri uanurogA caraNa dhmmgnniyaanuogey| " daviyanujAga yatahA ahakkama te mhiddddiiyaa|| [bhA.5] vR. catvAra ini saMkhyavacanaHzabdaH anukUlA anurUpAvAyogA anyogAH nuzabda evakArArthaH, catvAra eva. anye tu tuzabdaM vizeSaNArthaM vyAkhyAnayanti. kiM vizeSayatAti catvAro'nuyogAH, tazabdAr3hI capRthaktvApRthaktvabhedAta.kathaM catvAro'nuyAMgAH? ityAha-caraNadhamma-gaNiyAnuoigeya' cayaMtaiti caraNaM. tadviSayo'nuyogazcaraNAnuyogastasmina caraNAnuyoge. atra conara-padalopAdinthamupanyAmaH, anyathA Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghaniyuktiH mUlasUtraM caraNakaraNAnuyogeityevaMvaktavyaM yacakAdazAGgapaH, dhamma' itidhArayatAtidharmaH durgatApatantaMsattvamiti. tasminadharma-dharmaviSayedvitIyo'nuyogobhavati, sacottarAdhyayanaprakIrNakarUpaH, gaNiyAnuogeya'itigaNita tasyAnuyogogaNitAnuyoga:tasminagaNitAnuyoge-gaNitAnuyogaviSayatRtIyobhavati.saca sUrya prajJaptyA. dirUpaH, cazabdaHpratyeka manuyogapadasamuccAyakaH 'daviyanuAga'ttidravatItidravyaMtasyAnuyogodravyAnuyogaHsadasatpa-yAlocanArUpaH. sa ca dRSTivAdaH, cazabdADhanArSaH sammatyAdirUpazca. tatheti kramapratipAdakaH. AgamoktenaprakAreNa yathAkrama' yathAparipATyeti. caraNakaraNAnuyogAMdyA mahaDiMkAH pradhAnA iti yadaktaM bhvti| evaMvyAkhyAte satyAha paraH 'caraNedhammagaNiyAnuAgayadaviyanuogeya'ttiyadyeteSAM bhedanopanyAsaH kriyatetatkimarthaM catvAraH? ityucyate. viziSTapadopanyAsAdevAyamartho'vagamyata iti, tathA caraNapadabhinnayA vibhaktyAkimarthamupanyAstaM?. dharmagaNitAnyAgAtRkayaivavibhaktyA punacavyAnuyogobhinnayAvibhaktyeti. tathA'nayogazabdazakaevApanyasanIyaH kimarthaMdravyAnayAgaitibhaMdanApanyastaiti?.atrocyate,yattAvaduktaMcatargrahaNanakartavyaM viziSTapadopanyAsAta,tadasata. yatAnaviziSTa saGgyAvagamAbhavativiziSTapadIpanyAsa'pi.kutaH?, caraNadharmagaNitadravyapadAnisanti. anyAnyapisantItisaMzayomAbhUtkasyacidityatazcaturgrahaNa kriyata iti. tathA yaccoktaM-bhinnayA vibhaktyA caraNapada kana kAraNenApanyastam?. tatratatprayojana, caraNakaraNAnuyoga evAtrAdhikRtaH: prAdhAnyakhyApanArtha bhinnayA vibhaktyA upanyAsaiti. tathA dharmagaNitAnuyogoM ekavibhaktyApanyastoM, ana tu krame pradhAnAvetAviti, tathA dravyAnuyoge bhinna-vibhaktyupanyAse prayojanaM. ayaM hi ekaikAnuyoge mIlanIyaH,napunarlokikazAstravadhuktibhirna vicAraNIya iti, tathA'nuyogazabdadvayo. panyAse prayojanamucyate-yattrayANAM padAnAmante'nuyogapadamupanyasta tadapRthaktvAnuyogapratipAdanArtha, yacca dravyAnuyoga iti tatpRthaktvAnuyogapratipAdanArthamiti / evaM vyAkhyAte satyAha para:-iha gAthAsUtraparyanta idamuktaH yathAkramaM te maharTikA' iti. evaM tarhi caraNakaraNAnuyogasya laghutvaM. tatkimarthaM tasya niyuktiH kriyate?, api tu dravyAnuyogasya yujyate kartuM, sarveSAmeva pradhAnatvAta. evaM codakanAkSepa kRte satyucyate / mU. (11) saMvisayabalavattaM puna jujjai thviamhiddddiaNcrnnN| cArittarakkhaNaTThA jeNiare tinni annuogaa| va. svazAsI viSayaca svaviSayastasmina svaviSaya balavattvaM punayujyate ghaTata, etadaktaM bhavatiAtmIyAtmIyaviSayesarvaevabalavantovartantaiti.evaM vyAkhyAtesatyaparastvAha-yadyevasarveSAmevaniyukti karaNaM prApta, AtmIyAmAyaviSaye sarveSAmava balavattvAt, tathA'pi caraNakaraNAnuyogadasya nakartavyati. evaM cAMdakenAzaGkita satyAha guru:-'tahavi amahihiaM caraNa' 'tathApi'evamapi svaviSaya-balavattve'pi sati maharTikaMcaraNameva.zeSAnuyogAnAMcaraNakaraNAnyAgArthamavApAdAnAta.pUrvotpanna-saMrakSaNArthamapUrvapratipattyartha cazeSAnuyogA asyavavRttibhUtAH, yathAhi karpUravanakhaNDarakSArthaM vRttiyAdIyate. tatrAhi karpUranavakhaNDagradhAnaM napunarvRttiH, evamatrApicAritrarakSaNArthazaMSAnuyAgA-mapanyAsAta.tathAcAha-'cArittarakravaNalAjeniyara ninni anuAMgA' cayariktIkaraNAccAritraM tasya rakSaNa tadarthaM cAritrarakSaNArthaM yena kAraNana itare' iti dharmAnuyAgAdayastrayA'nuyogA iti / evaM cyAgcyAta satyAha-kathaM cAritrarakSaNamiti cettadAhamU. (12) caraNapaDivattihaDaM dhammakahA kaaldikkhmaaiiaa| davie dayaNasuddhI daMsaNasuddhassa caraNa tu|| [bhA.7] vR.caryataiticaraNaM-vratAditasyapratipattizcaraNapratipattiHcaraNapratipatta hetuHkAraNanimittamitiparyAyAH. (bhA.6] . .. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malaM.12 kim ? tadAha-'dharmakathA' durgatI prapatantaM sattvasabhAtaM dhArayati dharmastasya kathA-kathanaM dharmakathA caraNapratipattaheturdharmakathA, tathAhi-AkSepaNyAdidharmakathA''kSiptAH santobhavyaprANinacAritramavApnuvanti. 'kAladikkhamAIya'ttikalanaMkAnaHkalAsamUhovA kAlastasmin kAle dIkSA-dayaH-dIkSaNaMdIkSA pravrajyApradAnama AdizabdAdapasthApanAdiparigrahaH tathAcazobhanatithi-nakSatramuhartayogAdIpravrajyApradAnakarttavyama, ataHkAtnAnuyogA'pyasyavaparikarabhUtaiti. davie'ttidravyadravyAnyokiMbhavati? ityataAha-darzanazuddhiH' darzanaM samyagdarzanamabhidhIyatattasyazuddhiH-nirmalatAdarzanazuddhiH etadaktaMbhavatidravyAnuyogesatidarzanazaddhi. bhavati, yuktibhiryathA'vasthitArtha-paricchaMdAta. tadatracaraNamapi yuktyanugatameva grahItavyaM, napunarAgamAdeva kevlaaditi|aah-drshnshuddhyaivkim?,tdaah- 'darzanazuddhasya darzanaMzundvaMyasyAsAdarzanazuddhastasya caraNa' cAritraM bhavatItyarthaH tuzabdAvizeSaNe, caaritrshuddhsydrshnmiti||athvaaprkaaraantrenncrnnkrnnaanuyogsyaiv prAdhAnyaMpratipAdyata AdibhUtasyApIti,tacca dRSTAntabalenAcalaM bhavatinAnyathatyatAdRSTAntadvAraNAhama. (13) jaha ranno visasaM vayaMra kaNaga arayaya loha a| cattAri AgarA khalu cauNha pattANate dinaa|| [bhA.8] vR. 'yatha'tyudAhAraNopanyAse rAjJo viSayeSu janapadeSu 'vajra' iti vajrAkaro bhavati, vajrANi-ratnAni tessaamaakrH-khaanirvjraakrH| cintAlohAgarie'ttiityataHsiMhAvalokitanyAyenAkaragrahaNaMsaMbadhyate. etena kAraNena hoti utti ityasmAdbhavati kriyA sarvatra miilniiyeti| kanakaM suvarNa tasyAkaro bhavati dvitIyaH, 'rajataM' rUpyaMtadviSayastRtIyaAkarobhavati, cazabda:samuccaye,anekabhedabhinnarUpyAkaraMsamuccinoti, lohe yattilohamajastasminlohe-lohAviSayazcaturthaAkarobhavati. cazabdomRdukaThinamadhyalohabhedasamuccAyakaH. 'catvAraH' iti saGkhyAH, Akriyanta eteSvityAkarAH, tathA ca maryAdayA'bhividhinA vA kiyante vajrArdAni taSviti, khaluzabdo vizeSaNe, kiMvizinaSTi?-saviSayAH sahastyAdayazcate putrabhyo dattAH, caturNA putrANAM' sutAnA 'te' ityAkarA dattAH' vibhaktA ityarthaH / adhunA pradAnottarakAlaM yattaSAM saMjAtaM tadacyatemU. (14) ciMtA lohAgarie paDisehaM so ukuNai lohss| vayarAIhi agahaNaM kariti lohassa tinniyre|| [bhA. .lAhAkaro'syAstIti lohAkarikastasmina lohAkarike cintA bhavati. rAjJA paribhUto'haM yena mamApradhAnaAkarodattaH evaMcintAyAMsatyAMsabadrayabhidhAnenamantriNA'bhihitaH-deva!mAcintAMkarU.bhavadIya, eva pradhAna Akaro, na zeSA AkarA iti. kuta etadavasIyate?, yadi bhavatsaMbandhI lohAkaro bhavati tadAnI zeSAkarapravRttiH, itarathAlAhopakaraNAbhAvAnnapravRttiriti,tato'nirvAha kAsyatu katicidinAniyAvadapakSaya pratipadyate teSupakaraNajAtaM. tataH sumahArdhamapi te lohaM grahISyantItyata Aha-paDisaha ityAdi, pratiSadhovAraNA taM pratiSedhaM karotyaso lAhaM prAtameva tasya lohasya. tuzabdo vizeSaNe, na kevalamanirvAha karotyapUrvotpAdanirodhaM ca, tatazcaivaM kRte zeSAkareSaSaskarAHkSayapratipannAH, tataste vajrAdibhigrahaNaM kurvanti itara vajrAkarikAdayaH, cazabdAnna kevalaM vajrAdibhirhastyAdibhizca. atra kathAnakaM spaSTatvAnnalikhitam. ayaM dRSTAntaH sAmprataMdAAntikayAMjanAkriyate-yathA'solAhAkAra AdhArabhRtaHzeSAkarANAM tatpravRttauzeSANAmapi pravRtteH evamatrApi caraNakaraNAnuyogesatizeSAnuyogasadbhAvaH. tathAhi-caraNe vyavasthitaHzeSAnuyogagrahaNe samA~ bhavati. nAnyatheti // asyArthasya pratipAdanAthagAthAsUtramAha mU. (15) evaM caraNami Thio karaigahaNaM vihIi jhyrsi| Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyaMktiH mUlasUtraM eeNa kAraNeNaM havai ucaraNaM mhddddiiaN|| bhA.10] vR. 'eva'mityupanayagranthaH 'caraNamiti caryata iti caraNaM tasmin vyavasthitaH karoti vidhinA grahaNamitareSAm. itareSAmiti dravyAnuyogAdInAM tadanena kAraNena bhavati caraNaM maharddhikama tuzabdAdanyeSAM ca guNAnAM samartho bhvtiiti| adhunA alpAkSarAM mahArthA miti yaduktaM tadvyAkhyAnAyAhamU. (16) appakkharaM mahatthaM 1 mahakkhara'ppattha 2 dosu'vi mahatthaM 3 / dosu'vi appaM ca 4 tahA bhaNiaMsatthaM cuvigppN|| [bhA. 11] vR. atra caturbhaGgikA-alpAnyakSarANi yasmin tadalpAkSaraM, stokAkSaramityarthaH, 'mahatthaM' iti mahAnoM yasminamahArthaprabhUtArthamityarthaH taMtrakaMzAstramalpAkSaraMbhavatimahArthaMcaprathamobhaGga:1,athAnyatkiMbhUtabhavati?. 'mahakkharamappatthaM mahAkSaraM. prabhRtAkSaramiti hRdayaM alpArtha svalpArthamiti hRdayaM, dvitIyo bhaGgaH 2. tathA'nyata kiMbhUtaM bhavati ? dosu'vi mahatthaM drayArapIti akSarArthayAH zrutatvA-dakSarArthobhayaMparigRhyate. etadaktaM bhavatiprabhUtAkSaraM prabhUtArthaM ca tRtIyA bhaGgaH 3. tathA'nyata kiMbhUtaM bhavati ? ityAha- dosuvi appaM ca tahA' yorapyalpamakSarArthayAH etaTaktaM bhavati-alpAkSaraM alpArtha ceti / tathetitenAgamoktaprakAraNa 'bhaNitaM' uktaM zAstraM caturvikalpa' cturvidhmityrthH|| adhunA caturNAmapi bhaGgakAnAmudAharaNadarzanArthamidaM gAthAsUtramAha mU. (17) sAmAyArI ohe nAyajjhayaNA ya diThivAo y| loiakappAsAI aNukkamA kAragA curo|| [bhA. 12] vR.oghasAmAcArIprathamabhaGgakeudAharaNaMbhavati, pUrvAparanipAtAdevamupanyAsaHkRtaH1,jJAtA-dhyayanAni SaSThAGge prathamazrutaskandhe teSu kathAnakAnyucyante tataH prabhUtAkSaratvamalpArthatvaM ceti dvitIyabhaGgake jJAtAdhyayanAnyadAharaNaM, cazabdAdanyacca yadasyAM koTau vyavasthitaM 2, dRSTivAdazca tRtIyabhaGgaka udAharaNaM, yatA'sau prabhUtAkSaraHprabhUtArthazca,cazabdAttadekadezo'pi 3.caturthabhaGgodAharaNapratipAdanArthamAha-'loiyakappAsAdI' iti laukikaMcaturthabhane udAharaNaM, kiMbhUtam ?-kAsAdi, Adi-zabdAcchivacandrAdigrahaH, anukkama'ttianukramAditi anukrameNaiva-paripAdayA, tRtIyArthe paJcamI, 'kArakANi' kurvantIti kArakANi-udAharaNAnyucyante, catvArIti ythaasNkhyenaiveti| anugrahArthaM suvihitAnAm' iti yaduktaM tadvyAkhyAnAyo-dAharaNagAthAmU. (18) bAlAINanukaMpA saMkhaDikaraNami hoagaariinnN| ome ya bIyabhattaM rannA dinnaM jnvyss|| [bhA.13] vR. eva'mityupanyAsAdyathetigamyata.tatA'yamabhivati-yathA gAriNAmanukampAbhavatibAlAdInAmuparisaMkhaDikaraNe, evNthvirHsaadhuunaamnukmpaarthmupdissttodhniyuktiritisNbndhH|adhunaa'kssrgmnikaabaalaaH zizavo'bhidhIyanta ta AdiryeSAma, AdizabdAtkarmakarAdiparigrahaH teSAM bAlAdInAmaparyanukampA dayetyarthaH, saMkhaDikaraNa saMkhaDyantaprANinAyasyAMsAsaMkhaDiH, anakasattvavyApattihaturityarthaH kRtiHkaraNaM saMkhaDyAHkaraNasaMkhaDikaraNaMtasminsaMkhaDikaraNeyathA'nukampAbhavati, kaSAma? ityAha-'agAriNAM' agAraM vidyate yeSAM te'gAriNasteSAmagAriNAM. tathAhi yadbhojanaM praharatrayodeze bhavati tasmina yadi bAlAdInAM prathamAlikAnadIyate tatA'-tibabhukSAkrAntAnAMkaSAzcinmUcchAMgamanabhavatikacitpunaHkarmAdikatanazanavantitato'nukampArthaprathamAlikAdyasau gRhapatiHprayacchati.asyavadarzanArthadRSTAntAntaramAha-'oma' ityAdi. avamaM-durbhikSa tasminnavame bIjAni-zAlyAdIni bhaktam annaM bIjAni ca bhaktaM ca bIjabhaktamekavadbhAvaH 'rAjJA' narapatinA dattaM, kasya? tadAha jnpdsy| Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-18 kasyacidrAjJo viSaye durbhikSaM prabhUtavArSikaM saMjAtaM, tatastana durbhikSaNa sarvameva dhAnyaM kSayaM nItaM, lokA viSannaH tasminnavasarerAjJAcintitamsarvamevarAjyamamajanapadAyattaM, yadijanapadobhavatitataHkoSThAgArAdInA prabhavaH, janapadAbhAvetusarvAbhAvaH tatastatsaMrakSaNArthIjanimittaMbhaktanimittaMcakoSThAgArAdidhAnyaMdadAmIti, evamanucintyadApitaM tasyajanapadasya, lokazcasvasthaHsaMjAtaH, punardviguNaM triguNaM capreSitaM raajnyiti||ayN dRSTAntaH. adhunA dAntikapratipAdanArthamAhama. (19) evaM therehiM imA apAkmANANa pyvibhaagNtu| sAhUNanukaMpaTTA uvaiTTA ohnijjuttii|| [bhA. 14] vR. 'eva'mityupanayagrandhaH, yathA gRhapatinA bAlAdInAmanukampArtha bhaktaM dattaM, rAjJA ca bIjabhaktamanugrahArthameva dattaM, evaM sthavirodhaniyuktiH sAdhanAmanugrahArthaM niyaMDhe ti. sthavirAHbhadrabAhusvAminastaiH. 'Atmani guruSu ca bahuvacana miti bahuvacanena nirdezaH kRtaH, 'imA' iti iyaM vakSyamANalakSaNA pratilekhanAdirUpA / kimarthaM niryaDhA ?. nadAha-'apAvamANANaM' ityAdi. 'aprApnuvatA' anAsAdayatAM, kimaprApnavatAmityAha- padavibhAga' vartamAnakAlApekSayA kalparUpaM, cirantanakAlApekSayA tudRssttivaadvyvsthitpdvibhaagsaamaacaariimityrthH|tushbdaaddshdhaasaamaacaariicaapraapnuvtaaN, keSAmanukampArtha nirmUDhA?, tadAha-'sAdhUnAM' jJAnAdirUpAbhiH pauruSeyIbhirmokSaM sAdhayantIti sAdhavasteSAM sAdhUnAM, kima ?. 'anukampArtha' anukampA kRpA dayA ityeko'rthaH tayA arthaH-prayojanaM, 'upadiSTA' kathitA 'oghaniyuktiH' saamaanyaarthprtipaadiketyrthH||aah-athkeymoghniyuktiHyaasthviraiH pratipAditA?,tatpratipAdanAyAhamU. (20) paDilehaNa1ca piNddruvhipmaannN3anaayynvjj| paDisevaNaemAloa6jaha ya visohiisuvihiyaannN| vR. evaM saMbandhe kRte satyAha paraH nanu pUrvamabhihitam, arhato vanditvaughaniyuktiM vakSye, tatkimartha vandanAdikriyAmakRtvaivaughaniyuktiM pratipAdayati iti, atrocyate, avijJAyaiva paramArthaM bhavataitaccodyate, iha hi vandanAdikriyA pratipAditaivAsAdhAraNanAmoghaTTanAdeva, tathAhi-azokAdyaSTamahAprAtihAdirUpA pUjAmarhantItyarhantaH, tadanenaiva stavo'bhihitaH, evaM caturdazapUrvadharAdiSvapi yojanIyaM, alaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH- paDilehaNaM' iti, likhaakSaravinyAse pratilekhanapratilekhanAtAMvakSyAmaiti,eta-daktaMbhavatiAgamAnusAreNa yA nirUpaNA kSetrAdeH sA pratilekhaneti / cazabdAtpratilekhaka pratilekhanIyaM ca vkssye| athavA'nekAkArAMpratilekhanAMcavakSye, upaadhibhedaat| piMDa tipiNDanapiNDaH saGghAta-rUpastaM piNDaM, vakSya iti pratyakaM mIlanIya, bhikssaashodhimityrthH| upadhipramANa' iti upadadhAtI-tyupadhiH, upa-sAmIpyena saMyama dhArayati poSayati cetyarthaH sa ca pAtrAdirUpastasya pramANaM, tacca gaNanApramANaM pramANapramANaM ca / 'anAyayanavajja' iti nAyatanamanAyatanaM tadvaya tyAjyamityetacca vakSye, athavA'nAyatanavajyamAyatanaM, tadAyatanaM vakSye, taccAnAyatanaM strIpazupaNDakasaMsaktaM yadvartate, tadviparItamAyatanaM - 'paDisevaNaM' inipratIpA sevanApratisevanA, etaduktaM bhavati-saMyamAnuSThA-nAtpratIpamasaMyamAnuSThAnaMtadAsevanA taam| AloyaNa' iti AlAcanamAlocanA aparAdhamaryAdayA locanaM darzanamAcAdirAlocanetyabhidhIyate, kimAlocanAmeva ?, netyAha-'jaha ya' ityAdi, 'yathA' yena prakAreNa vizodhiH vizeSeNa zodhirvizodhiH, patadaktaM bhavatiziSyeNAlocite'parAdhesatitadyogyaM yatprAyazrittapradAnaMsAvizodhirabhidhIyate,tAMvizAdhiokeSAMsaMbandhinI vizodhi ?, tadAha-'suvihitAnAM' zobhanaM vihitama anuSThAnaM yeSAM te suvihitAsteSAM saMbandhinI yathA Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 odhaniyuktiH mUlasUtraM vizodhistathA vakSye, cazabdaH samuccaye, kiM samuccinoti ? kAraNapratisevana akAraNapratisevane ca yathA zodhistathA vakSya iti / atrAha-athaiSAM dvArANAmitthaM kramopanyAse kiM prayojanamiti, atrAMcyate. yatpratilakhanAdvArasyapUrvamupanyAsaHkRtastaMtratatprayojana-sarvavakriyApratilakhanApUrvikAkartavyatyasyArthasya pratipAdanArtha pUrva pratilekhanAdvAramupanyastaM. pratilekhanottarakAlaM grahaNaM bhavati ataH piNDasyopanyAsaH, azeSadoSavizuddhaH piNDogrAhya iti, tadanantaramapadhidvArasyopanyAsaH kriyata.kimarthamiticeta.sahipiNDo napAtravandhAdikamantareNagrahItuM zakyateata upadhipramANaM tadanantaramabhidhIyate.saca gRhItaH piNDaupadhizca navasatimantaraNApabhoktuMzakyate,ataH anAyatanavajyaM' ityasyadvArasyopanyAsaHkriyate.pratilekhanAMkurvataH piNDagrahaNamupadhipramANaM anAyatanavarjana cecchataH kadAcitkaMcitkazcidaticArobhavatItyato'ticAradvAra . kriyate sa cAticAro'vazyamAlocanIyobhAvazuddhayarthamata AlocanAdvAramabhidhIyate. AlocanottarakAlaM prAyazcittaM tadyogyaM yato dIyate'tA vizuddhidvArasyopanyAsaH kriyata ityalamativistareNa // adhunakakaM dvAraM vyAcaSTe. tatra paryAyataH pratilakhanAdvAravyAkhyAnAyAhamU. (21) AbhogamaggaNa gavasaNA yaIhA apoha pddilhaa| pekkhaNanirikkhaNAvi aaaloyploynegtttthaa|| vR. AbhoganamAbhAgaH, 'bhuja pAlanAbhyavahArayoH' maryAdayA'bhividhinA vA bhogana-pAlanamAbhogaH pratilekhanAbhavati,mArgaNamArgaNA mRgaanveSaNe' azeSasattvApIDayAyadanveSaNaMsAmAgaMNetyucyate, gaveSaNaM gaveSaNA gaveSamArmaNe' azeSadoSarahitavastumArgaNaMgaveSaNetyucyate,IhanamIhA'IhaceSTAyAM' zuddhavastvanveSaNarUpA ceSTehatyucyate. sAcapratilekhanAbhavati, apohanamapohaH apohaH pRthagbhAva ucyata,tathA cakSuSA nirUpya yadi tatra sattvasambhavo bhavati tata uddhAraM karoti sattvAnAM anyAlAbhe sati, sacApohaH pratilekhanA bhavati, pratilekhanapratilekhanA,pratipratyAgamAnusAreNanirUpaNamityarthaH, sAcapratilekhanA|prekSaNaMprekSaNA,prakarSaNekSaNaM darzana prekSaNetyucyate, sA ca prtilekhnaa| nirIkSaNaM nirIkSaNA, niH-Adhikye IkSa darzana' adhikaM darzana nirIkSaNetyucyate, apizabdAdanyopasagayoge cakArthikasabhavI yathA-upekSaNati, cazabdAdAbhogAdInAM ca shbdaanaaypryaayshbdaaste'piprtilekh-naadvaarsypryaayshbdaaH|aaloknmaalokH,mryaadyaa'bhividhinaa vA loknmityrthH| pralokanaM pralokanA. prkrssnnaaloknmityrthH| 'egaTTA' iti ekAthikAnyamani anantaroddiSTAni bhvnti|peNlninggtaacpraakRtlkssnnvshaadbhvtyev.ythaa-jsotvosllo.npNsklinggaa api zabdAH puMlliGgAH prayujyante evamatrApIti vyAkhyAte satyAha para:pratilekhanaM napuMsakaM, atra tu kAnicinnapuMsakAni kAnicitstrIliGgAni kAnicitpuMlliddhAni, tatra napuMsakasya napuMsakAnyeva vAcyAni tatkamiti, atrAMcyate, ekattAvatprAkRtazailImaGgIkRtyanapuMsakasyApistrIliGgapulliGga-paryAyAbhidhAnamadRSTaM. tathA'nyatprayojanaM, saMskRta'pyakasyavazabdasya trayamapi bhavati, yathA taTastaTI taTamiti, tadatra bhinnaliGgAH zabdAHkanakAraNanaparyAyazabdAnabhavantIti!! Aha-pratilekhanAgrahaNenakiMsavakevalAgRhyate? kimanyadapi?. anyadapi kiM tat ?, paDilehao ya' ityAdi, athavA kA punaratra prarUpaNA? iti tadarthaM bravItimU. (22) paDilahao ya paDilehaNA ca paDilahiyavvayaM cv| kuMbhAisujaha tiyaM pAvaNA. evmihyNpi|| vR.pratilikhItipratilekhakaH-pravacanAnusAreNasthAnAdinirIkSakaHsAdhurityarthaH cazabdaHsakAraNAdisvagatabhedAnAMsamuccAyakaH, pratilekhanapratilekhanA duvihA khallu paDilahA' ityAdinA granthena vakSyamANa Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM-22 15 lakSaNA, cazabdAbhedasUcakaH,pratilekhyataitipratinakhitavyaM ThANe upakaraNa'ityAdinAvakSmamANaM, cazabda: pUrvavata, evakAro'vadhAraNe. nAtastrikAdatirikta masti / Aha-kathaM punaH pratilekhakapratilekhitavyayAranukta yograhaNamiti ?. daNDamadhyagrahaNanyAyAta, athavA granthenavAcyate- 'kuMbhAdIsu' kumbho ghaTaH, AdizabdAtkuTapaTazakaTagrahaH yathA' yenaprakAreNa trikaM tritayaM. trINItyarthaH, prarUpaNAni prarUpaNAH evaMti tathAtenaprakAreNa, 'ihe tipratilekhanAyAM, apizabdaHsAdharmyadRSTAntapratipAdanArthaH, yathAkartA kulAnaHkaraNaM mRtpiNDadaNDAdi kArya kuTaH, parasparApakSatayA naikamekanApi vineti. tathA pratilekhanA kriyA. mA ca kartAra pratilekhakamapekSate, pratilakhitavyAbhAva cAMbhayorabhAvastasmAtrINyetAni-pratilekhakaH pratilakhanA prtilekhitvyNceti||ihc yathAddazaMnirdeza' itinyAyamaGgIkRtyapratilekhakaAdyaHkartRtvAtpradhAnazcetyatastavyAkhyAnArdhamAha-paDidAragAhA mU. (23) egA va anagA vA. davihA paDilehagA smaasnnN| te duvidyA nAyavvA nikAraNiA ya kaarnnaa|| va.sugamA,navara nikkAraNiAya' iti cazabdAdgacchastiSThanavizeSaNe caatrdrssttvye||skaarnnaakaarnn nirNayArthamAha. mU. (24) asivAI kAraNiA nikkAraNiAya ckkthuubhaaii| tatthega kAraNiaMvocchaM ThappA utinniyre|| vR.sugamA, navaraM 'tatthegaM' iti tatra' teSvekAnekasakAraNagacchatiSThanpratilekhakeSuyaekaHsakAraNo gacchantaM vkssye| tAvattiSThantu trayaH sakAraNAnekaniSkAraNakAnekabhedAH, tuzabdAtsthAna-sthittazca, itare' anya ityrthH|| kiyanti punastAnyazivAdIni? yeSvasAvekAkI bhavatItyAhamU. (25) asive Amoyarie rAyabhae khuhia uttamaTe a| phiDiagilANAisae devayA cava aayrie| vR.nazivamazivaM-devatAdijanitojvarAdyupadravaH, avamAdarikaM-durbhikSaM, rAjJobhayaMrAjabhaya,kSubhitaMkSobhaH, saMtrAsa ityarthaH, uttamArthaH-anazanaM 'phiDita' iti bhraSTro mArgAt 'glAno' mandaH, atizayaH-atizayayuktaH, devatAcAyauM pratIto, ayaM taavdkssraarthH| bhAvArthasya bhASyakAra ekakaM dvAramaGgIkRtya prtipaadkH| yathAddezaM nirdeza' itinyAyAdatrAdyadvAramAzrityayovidhiramAvabhidhIyate-ihAzivamekA-kitvasyahetutvevartate.tasmAttathA kartavyaM yathA tanna bhavatyeva |ken punaH prakAreNa tanna bhavatIti cetsa ucyate - mU. (26) saMvaccharabArasaeNa hohI asivaMti te (tai) tao niti| suttatthaM kucvaMtA aisayamAiMhiM naauunnN|| (bhA. 15] vR. sa~ghatsarANA dvAdazakaM. daza ca dvA ca dvAdaza, tena bhaviSyatyazivamiti jJAtvA ta' iti| (taitti) taMdavatata' ititasmAtkSetrAta niti nirgacchanti,sUtrapAruSImarthapIrupIca kurvantaH' niSpAdayanto'nyadezamabhaviSyadazivaM vizvastAH sNkrmnti| kathaM punAyate? - atizaya AdiryaSAM te'tizayAdayo jnyaanhetvstH|| atizayAdi pratipAdayannAha . mU. (27) aiseMsa devayA vA nimittagahaNaM sayaM va sIso vaa| parihANi jAva pattaM niggamaNi gilaannpddibNdho|| [bhA. 16] 1. atizayaH-avadhyAdistadabhAva kSapakAdiguNAkRSTA devatA kathayati. ahavA AyariNyaM suttatthesu Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ da o niyuktiH mUlasUtra NimmANa sayameva nimittaM dhettayaM, ahavA sIso mahaNadhAraNAsaMpanno nidhikArI jo so geNhAvijjai, jayA jArio vuDDo bhavai tayA avigArissa sIsassa dei, jAhe so na hojjA tAhe anno koi pucchijjai, tAhe bArasahiM niggataghaM, aha bArasaehiM na nAyaM tAhe ekkArasahiM jAva jAhe ekkeNaviNa nAyaM hojjA tAhiM chahiM mAsehiM suyaM tAhe nimgacchantu, ahavA na ceva nAthaM asivaM jAyaM tAhe nimgacchaMtu / akSaravyAkhyA atizayanamatizayaH- pratyakSaM jJAnamavadhimanaH paryAyakevalAkhyaM tena jJAtvA devatA vA kathayati, bhaviSyatyazivamiti, nimittam - anAgatArthaparijJAnaheturgranthastasyagrahaNaM svayameva karotyAcAryaH ziSyoM vAyogyo grAhyate nimittaM. 'parihANijAva pattaM tidvAdazakena yadAna jJAtaM tadA ekAMdazakenetyekekahAnyA parihAniriti yAvatprAptamiti tAvat sthitAH kathaJcidyAvatprAptam AgatamazivaM, tatra kimiti ?, nirgamana nirgamaH kAryaH sarvairiti / kathaM tarhya zivamAzrityaikAkitvamiti cetadAha- 'gihANapaDibaMdho' glAno - mandastayaivAzivakAriNyA devatayA kRtaH pUrvabhUtAM vA tena pratibandhaH na nirgamaH sarveSAM || tasyAzvAzivakAriNyAH svarUpapratipAdanAyAhamU. (28) saMjayagihitadubhaya bhaddiA ya taha tad bhayassavi a paMtA / cauvajjaNavIsa uvassae ya tiparaMparAmattaM // asive sadasaM vatthaM loha loNaM ca taha ya vigaIo / eyAiM vajjijjA cauvajjaNayaMti jaM bhaNiaM // mU. (29) [bhA. 18] vR. saMyatAH sAdhavasteSAM bhadrikAnagRhiNAmitiprathamo bhaGgaH, gRhiNAM bhadrikA na saMyatAnAmiti dvitIyaH, tathobhayabhadriketi tRtIyaH, ubhayaprAnteticaturthaH / sApunacauppayArA saMjayabhaddigAgihatthapaMtA 1 gihatthabhahimA saMjayapaMtAra ubhayapaMtA 3 ubhayabhaddiA 4 | kahaM puNa saMjayabhaddigA hojjA ?, gihatthe uddaveDa, saMjae bhaNatiniruvasamgA acchaha, tAhevi gataghaM, kohA jANati pamattA pahoejjA vA geNhejjA vA, gihibhaddigA saMjayapatA saMjaya ceva paDhamaM gehati jahA ete mahAtavassI ete ceva paDhamaM pelleyabda, etesu nijjiesu avasesA nijjiA ceva bhavaMti, etthaM jA housA hou niggaMtavvaM, jAhena niggayA keNar3a vAghAeNa, ko vAghAo ?, pulvaM gilANo vAhojjA, tAe vA uddAiAe koi saMjao mahito hojjA, paMthA vA na vahati, tAhe tattha jayaNAe acchiyavvaM, kA jayA ?, imAni cattAri parihariavvANi - vigaI dasavihAvi loNaM lohaM ca sadasaM vatthaM ca, jANi a kulANi asiveNa gahiANi tesu AhAraINi na geNDaMti, jAhe sadyANivi mahiyANi hojjA tAhe diThThe diTThIe na pADiMti omatthiA geNhaMti, dikrIr3a saMkamaDa || 'cauvajjaNaM' ti caturNAM varjanA - parihAracaturvarjanA vikRtyAdInAM caturSu vA varjanA kSetrasya saMyatabhadrikA gRhiprAntA ityAdiSu bhaGgakeSu, 'vIsu uvassae yatti glAnavidhiH, viSvag-bhedenopAzrayaH- AzrayaH kartavya ityarthaH / jo saMjatA asiveNa gahio hojjA, tassa 'dUradviyassa bhattaM tiparaMpareNa dijjai / 'tiparaMparAbhattaM ' ti, trayANAM paramparA / triparamparA, bhaktaM- AhAraH, tad eko gRhNAti dvitIyazrAnayati tRtIyo'vazayA dadAtItyarthaH / avadhUtam -avajJAtaM, jahA avadhUtA nAsati // glAnodvartanAdividhipradarzanAyAha [bhA. 17] mU. (30) uvvattaNanillevaNa bIte anabhioga'bhIrUya / ahiakUle bhattaM gahie diTTi pariharijjA // [bhA. 19] vR. udvartanaM - Urdhva vartanaMyadasAvudvattrtyate, nirlepanaMyadasau nirlepaH kriyate, upalakSaNaM caitat, tasya sakAzaM na sthAtavyaM divArAtrau vA / atha kIdRzena sAdhunA kartavyamityAha- 'bIhate anabhioga' tti bibhyatyanabhiyogaH. vibhyatIti bhayaM gacchati bhIrAvityarthaH, nAbhiyogo'nabhiyogaH, yo bhIruH sa tatra na niyoktavyaH / kastarhi Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mulaM.30 karoti?. Aha-'abhIrarU ya' abhIruca nabhIkarabhIruH, satatra svayaM karoti niyujyate vA. cazabdo vastrAntaritAdiprayatnapradarzanArthaH agrahItaSa kuleSu azivanehabhaktaMgrAhyaM tadabhAva dRSTi-dRSTisaMpAtaparihAraH|AhacaturvarjanatyuktaM tatrabhaGgakA api gRhyanta iti|jo'vitN uvvatter3avA pariyattaMDavA sA hatthassa aMtare vatthaM dAUNa tAha uvvattati vaapriyttivaa| uvvatteUNa hatthe maTTiAe dhovai. joya bIhijjA so tatthAyarieNa na bhaNiyavvo jahA ajjo tuma vsaahitti| jo dhammasadio sAha sA appaNA cava bhaNaDa-ahaM vasAmi / pratibandhasthAne sati kartavyAntarapradarzanAyAha. mU. (31) puncAbhiggahavuDDI vivega sNbhaaiesunikkhivnnN| te'viapaDibaMdhaThiA iyarasu balA sgaardgN|| [bhA. 20] vR.pUrvamiti-zivakAleya'bhigrahAH-tapaHprabhRtayasteSAMvRddhi:kAryA, caturthAbhigrahaHSaSThaMkaroti.mRtetasmina ko vidhirityAha-vivaMga' vivacanaM vivekaH, 'vicira pRthagbhAva' parityAga itiyAvata. kalyAsAviti. tadupakaraNasya. amRta tasmina gamanAvasare ca prApta kiM kartavyamityAha- saMbhAiesa nivikhavaNaM' azeSasamAnasAmAcArikaSa vimucya gamyate, te tatrAziva kathaM sthitA ityAha- te'vi a paDibaMdhaThiA' na teSAM gamanAvasaraH katazcitpratibandhAta. tadabhAva kiMkartavyamityAha 'itaresa'tti asambhogikeSvityarthaH tadabhAve devakulikeSa. anicchatsu balAtkAreNa, tadabhAve kuta ityAha-'sagAroM' maha agAraNa vartata iti sAgAro gRhastha ityarthaH tayordraya, tAveva dvaavityrthH| kau punastAviti? vratyavratI vAsamyagdRSTI, tadabhAvezayyAtaraH, ythaabhdrkmithyaadRssttiH||soy gilANo yadi atthi annA vasahI tahiM Thavijjai. asaIe atAe ceva vasahIe egapAse cilimilI kinjai, bAraMduhA kinnai, jena gilANo nikkhamativApaksiti vA tena anne sAhuNo naniggacchaMti, paDiAragavajja.tAvayatahiMacchaMtijAvasatthonalabbhaitAvajogabuDhikareMti.jonamokkAra karitaA so porisiM kareti, evaM vaTaMti, jaipauNo so sAha jo gahio tAhe vacaMti. aha kAlaM karei tAhe jaM tassa uvagaraNaM taM sA chaDDijjai, te chaDDittA tAhe vaJcati. aha so na ceva mutto tAha annesi saMbhoiANaM sakajjapaDibaMdhaTTiANaMmUle nikkhippai.jAhesaMbhAiAnahojjAtAheannasaMbhAiyANa jAhete'vinahojjA tAhepAsatthosannakusIlAINaM,tesiMbalAviovaDijjai.tesiMdevakulANibhujjati.sArUviasiddhaputtANaM, tasiM asati sAvagANaM uvaNikkhippati, pacchA sejjAyaraMsu AhAbhaddagesa vA evaM Tavigjar3a, tAhe vnycti|| yadi panaraso macyamAna Akrozani tataH kiM karttavyamityAha . mU. (32) kUyate abbhatthaNa samatthabhikkhussa niccha taddivamaM / jaiviMdaghAibheo tiduvego jAvalAuvamA / / [bhA. 21] vR. 'kRja avyakte zabda' kRjayati-avyaktazabdaM kurvANa kiM kAryamityAha abbhatthaNa samatthabhikhussa' samarthaH-zakto'bhyarthyata.tvaMtiSThayAvadvayaMnigacchAmaiti. nirgataSuvaktavyama-icchatubhavAna ahamapi gacchAmi, yadIcchati kSipraM nirgmH| athAsI dharmanirapekSatayA nacchati tataH kimityAha-'aniccha tadivasa' anicchati tasmiMstasya sAdhArgamanaM tadivasaM sthitvA chidraM labdhvA naSTavyaM. tazca tiM saMhatargantavyamAhAcidanyathatyAha-jar3a viMdaghAibheo nidAegA jAva' yadyasA vRndra-ghAtinI tato dvidhA bhedaH, tathA'pi na tiSThati tridhA. trayastrayA dvau drau ekako yAvattathA na ghaatyti| kaH punaratra dRSTAnta ityAha 'jahA alAuvamA' alAtama ulmakampamAna-dRSTAntastenopamA. yathA hi tAni saMhatAni jvalanti nAnyathA, evaM te'pi saMhatA hanyanta nAnyathati, tadarthabhedaH, evmshivaadkaakiibhvti| yadiyo kRvati tAhaeko bhannati-jo (jaha samasyA 126127 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 AghaniktiH mUlasUtra tumaM bAhe chidaM nAUNa briti adivase ejjAsi, tasya puna majjAyA- te visajjeyavvA, mAmamakajjemaraMtu, jAhe so'vi milio tAha saMgha egato vayaMti, jAha tasiM egatA vacaMtANaM koi vidyAoM hujjA. esa vidadhAI. jattha bahugA tattha paDati. diTTaMto kaTTasaMghAo palittA. so duhA kao pacchA ekkakkaM dArugaM na jalati, evaM te'vi jai gahiAtA dahA kajjati, evaM tihA, jAva tinni tinnijanA, egopaDissayavAlI saMghADao hiMDaDa, aha tahavi namuyati tAhe do do hoti. aha dovi jaNA na mubaI tAha egArgI bhavaMti tesiM uvagaraNa na uvahammati, evaM tA ekallao TiDDo asiveNa / / kena punarupAyanaikatvavizeSaNajuSTA naSTAH santa ekatra pradeze saMhiyante ? ityAhamU. (33) saMgArI rAyanie AloyaNapuvvapattapacchA vA / somamuhikAlarattaccha'Natare eka do viraae| [bhA. 22] vR. saMgAraH- saMketa pRthagbhAvakAle kartavyaH, yathA mukapradeze sarvaiH saMhantavyamityupAyaH taM ca pradeza prAptAnAM ko vidhirityAha- 'rAinie AlAyaNapUpattapacchA vA ratnAdhikasya gItArthasya pUrvaprAptasya pazrAtprAptasya vAlocanAdeyA, tadabhAve laghArapi gItArthasya dAtavyA kiyatpunaH kSetramatikra maNIyamityAha'sAmamuhI' tyAdi, azivakAriNyA vizeSaNAni sAmyaM mukhaM yasyAH sA tathA kathamupadravakAriNyAH sAmyamukhatvama ? anantaraviSayaM pratyupadravAkaraNAta. kRSNamukhI dvitIye'pi na muJcati, raknAkSI tRtIye'pi na muJcati yathasakhyamanantaraeva sthayate sAmyamukhyAm. 'eka' iti ekamantare kRtvA tRtIye sthIyate kRSNamurakhyAM. 'do' iti dvAvantare kRtvA caturthe sthIyate raktAkSyAM, tesiM' saMgAro dinellato bhavati, yathA amugattha melAiyadyaM. jAhe milINo bhavati tAhe tattha jo rAinio pudyapatto vA pacchApatto vA tassa AloyaNA dAyadyA, aha gIyattho omo tAha tassa Aloijjai, sA puna tivihA, uddAiA somamukhI kAlamukhI rattacchI ya, jA sA somamukhI tIse ekke visayaMgammar3a, kAlamuhIeego visao aMtarijjai, rattacchIedI visae aNtreuunncutthevisetthaati| asive tti dAraM saMmattaM || azivena yayaMkAkI bhavati tathA vyAkhyAtaM sAmprataM "omoyarie" iti yaduktaM tadvyAkhyAnAyAha mU. (34 / 1) emaba u Amammi bheo u alaMbhi goNididruto / vR. evameve 'ti anaMnaiva prakAreNAvamadvAramapi vyAkhyeyaM yathA'zivadvAraM vyAkhyAtaM, yo vidhira - zivadvAre so'trApItyarthaH, tuzabdo bahusAdRzyapratipAdanArthaH, avame durbhikSa, apizabdaH sAdRzyasaMbhAvane taducyate"saMvaccharabArasaeNahohiti omaMtite taoniMti" ityAdi bhedana- bhedaH - ekakatA, tuzabda evakArArthaH kasmina punarasA bhavatItyAha- alAbhe bhavati, aprAptAvAhArasyetyarthaH, yadeko labhate tadbhAvapi hau vA dRSTvA na kiJcidadAti, ekeka evaM labhata ityavamAdere kA kitA / atra dRSTAntamAha- 'goNiditA goTAntaH, yathA saMhatAnAM gavA svalpa tRNodaka na tRptiH, pRthagbhUtAnAM syAta, tathehApIti // AmAyariyAevi eseva kamI, bArasahiM saMvacchaMrahi Ara joha pAra na pAvani tAMha gaNabheyaM karai. nANattaM- gilANAM na tA pariharijjai / ettha goNidito kAyadyAM. alpaM gobrAhmaNaM nandati evaM omaNavi egAgio diTTI / sAmprata rAjabhayadvArapratipAdanAyAha - rAyabhayaM ca cauchA carimaduge hoi gaNabheo / mU. (34 / 2) [bhA. 23] vR. rAjAbhayaM rAjabhayaM cazabdaevamevetyasyAnukarSaNArtha: "saMvaccharabArasa' ityAdi kiyannaH punastasya bhedA ityAhacaturdhA, saGkhyAyAH prakAravacane dhA. catuSprakAramityarthaH ke punaste iti ?, mA tvariSThA anantaramavAcyanta. kiM caturSvapibhedeSu ?, natyAha- 'carimadue' ityAdi, 'carime' pazcima draye bhavati' jAyate ' gaNabhedaH' gacchapRthagbhAvaH, ekakaityarthaH / rAyadudrumavi tahava bArasasaMvaccharahiM hohiMti' / bhedacatuSTayamvarUpadarzanAyAha Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUle- 35 mU. (35) nivvisauttiya paDhamo bir3ao mA deha bhattapANaM tu / taDao uvagaraNaharo jIvacaritassa vA bheo / / [bhA. 24] bR. sugamA. navaraM jIya'tti jIvitabhedakArI caturthI bhedavAritrabhedakArI vA caturthI rAjA. upakaraNahArijIvitacAritrahAriNorgaNabheda: kArya iti / 'taM caravvihaM nivvisaotti ya paDhamA mA deha bhattapAnaM tu / taio uvagaraNaharo jIvacarittassa vA bheo' | Aha kathaM punaH sAdhUnAM tyaktAparAdhAnAM rAjabhayaM bhavati ?, 'yasya hastau ca pAdau ca jihyAgraM ca suyantritama / indriyANi ca guptAni tasya rAjA karoti kim ? // ' satyametat kiM tarhi ?mU. (36) ahimara anidarasaNavuggAhaNayA tahA anAyAre / avaharaNadikkhaNAe ANAloe va kRppijjA // aMtaurampaveso vAyanimittaM ca so pausejjA / 19 (bhA. 25) mU. (37/1) vR. 'abhimarAH' abhimukhamAkArya mArayanti mriyantaM vetyabhimarAH kutazritkopAdrAjakulaM pravizyAparaM vyApAdayantIti sAdhUnAM kimAyAtamiti cet, ucyate. anyathA pravezamalabhamAnaH kaizcitsAdhuveSeNa pravizya tatkRtaM, tatazca nirvivekitvAtsa rAjA sAdhubhyaH kupyet, kupyediti caita-tkriyApadaM pratipadaM yojanIyaM. abhavyatvAt. aniSTAn-aprazastAn manyamAno darzanaM necchati, prasthA-nAdau ca dRSTrA iti kupyet / 'vyudgrAhaNatA' vizabdaH kutsAyAmut- prAbalyena kenacitpratyakena vyuradrA - hitaH yathaite tavAniSTaM dhyaayntiitikupyet| lokaMpratyanAcAraMsamuddezAdIn dRSTrA kupyet. apaharaNaM kRtvAtatpratibaddho dIkSitaiti - kupyat, AjJAlopevAkAcidAjJAlopitA-nakRtAtatazrakupyet ?, antaHpure pravezaMkRtyA kenacilliGgadhAriNA vikarma kRtaM tataH pradveSaM yAyAt, vAdinA vA kenacidbhikSuNA paribhUta iti, tato nimittAt sa itirAjA pradiSyati praduSyedrA / dvAram / taM puna rAyaduGkaM kahaM hojjA ?, kenatiliMgatthenamaMte uramavaraddhaM hojjA / ahavA jahA vA vAdinA vAde "tassa paMDiyamANassa buddhillassa durappaNo / bhuddhaM pAeNa akkamma vAI vAurivAgao / " evaM rAya duI bhavijjA, nivvisa bhattapAnapaDisehe uvagaraNahare a ettha gaccheNa ceva vajraMti, jantha jIvacarittabheo tattha egAnio hojjA / kSubhitadvAraM vyAcikhyAsurAha - mU. (37/2) khubhie mAlujjenI palAyaNaM jo jao turiaM / / (bhA. 26] vR. kSobhe ekAkI bhavati. kSobhaH- AkasmikaH saMtrAsaH tava 'mAlujjeNi' tti mAlA arahaTTasya patitA. ujjayanI nagarI, ujjayinyAM bahuzo mAlavA AgatyAgatya mAnuSAdIna haranti, anyadA tatra kUpe'raghaTTamAlA patitA, tatra kenaciduktaM mAlA patitA. anyena mahasA pratipannaM mAlavAH patitAH, tataH saMkSobhaH, tatra kiM bhavati ? Aha- palAyaNaM jo jao turiya' 'palAyana' nAzanaM yaH kacidyatra vyavasthitastacchrutavAna satata eva naSTa iti / mAlujjenitti dRSTAntasUcakaM vacanama / khubhie vA egAgI hojjA, jahA ujjenIe arahaTTamAlA paDiA, logoM sadyo panAo mAlavA paDivatti erise khubhie egAgI hojjA, jo jao so tao nAsati / adhunA yaduktaM rAjabhayadvAre, 'vAyanimittaM ca se paussejja' tti tadvyAcirakhyAsurAhamU. (38) tarasa paMDiyamAnassa. buddhillasya durappaNo / mul pAeNa akkamma, vArDa vArivAgao // [bhA, 27] vR. Aha codaka:- zobhanaM sthAnaM nada vyAkhyAyAH, nanu kSubhitadvAreNAntaritatvAtko'yaM prakAra : 1 iti. atrocyate. niyuktigranthavazAdadoSaH / yato'traikagAthayA "aMtaure" ityAdikayA rAjabhayakSubhitadvAre ukte Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghaniyuktiH mUlasUtraM tatastatrAnavasaratvAdihavayuktAvyAkhyA, tasya'ti tasya rAjJobhayahatAH kathaMbhUtasya? 'paNDitamAninaH' paNDitamanyasyapaNDitamAtmAnamanyatasaevaMmanyA jJAnalavadarvidagdhatvAta. buddhilAtItibuddhilobuddhilasya 'durAtmanaH' mithyAdRSTitvAdabhadratvAcchAsanapratyanIkatvAtsa tathA tasya, kimityAha-'mUrdhAna' uttamAGgaM pAdanAkramya vAdI' vAdalabdhisaMpannaH sAdhurvAyarivAgataH-abhISTaM sthAna prApta ityakSarArthaH samudAyArthastu. sa rAjA paNDitaMmanyatayA darzanaM nindati, tadbAdI vA kazcita, tatra ca sAdhurvAdI. tena sabhAM pravizya nyAyena parAjitaH. tathA'pina sAdhukAraM dadAti prabhutvAttathA'pi nindati, punazcAsauM sAdhurvAdI vidyAdibalena sabhAmadhye tasya zirasi pAdaM kRtvA'darzanIbhUtaH, tatazcAsau paraM paribhavaM manyamAnaH prakarSaNa dveSa yAyAt. iti - shlokaarthH| uttamArthadvArapratipAdanAyAhamU. (39) nijavaggassa sagAsaM asaI egaaniovgcchijjaa| suttatthapucchagA vA gaccha ahavA'vi pddiariuN|| bhA. 28] __ vR.niryApayani-ArAdhayatiniryAmakaH-ArAdhakastasya sakAzaM'mUlamaasati-dvitIyAbhAvaekAkyapi kAlaM kartRkAmAMgacchet.sUtrArthapRcchakA vaagcchet|uttmaarthsthitsykaakypimaabhuudvyvcchedH ahavAvi paDiyariDaM' athavA'pi praticarituM' praticaraNAkaraNArthama, uttamaTTe vA' so sAhU uttamaTTapaDivajjiukAmo. AyariyasagAse ya natthi nijjamao, tAhe annattha vaccajjA, to sasaMghADao vaccara, asati tAhe ego egAniovaccejjA, ahavA uttimaTTapaDivannao sAhU suo, tassasuttatthatadubhayANi apuvvANi, imassaa saMkiANi, annassa ya natthi. tAhe tattha paDipuccha-ganimittaM vaccejjA / athavA uttimaTTapaDiaraehiM. gmmti| phiDiadvAraM vyAcikhyAsurAha mU. (40/1) phiDio vapariraeNa maMdagaI vAvi jAva na milejjaa| vR. 'phiDie' ttiete paMtheNa vaccaMti, tattha koipaMthAo uttinno, anneNa vaccejjA, ahavAthero, tassaya aMtarAguDDADAMgarAvA.jesamatthAte ujjueNavaccaMti,jo asamatthAsopariraeNaM-bhamADeNavaccai.tatojAva tANaM namilaitAva emAgI hojjaa| idAnIM gAthArthaH- 'phiDitaH' prabhraSTaH, gacchatAmava sarveSAM pthidvyprdrshnaatsNjaatmohaa'nyenvnnyaapryaatsttekaakiibhvti| pariraeNaMvA' parirayo-giryAdaH pariharaNaM tenavAekAkI kathidasahiSNarmandagatirvA kazcitsAdhaH yAvanna milati tAvadekAkI bhvti| ukta phiDitadvArama. idAnIM glAnadvAramucyatema. (40/2) soUNaM va gilANaM omahakajje asaI ego|| [bhA.21] vR. gilANanimittena egAgI hajjA. tassa AsahaM vA AniyavvaM / asai saMghADayassa tAhe egAgI vacciAjA. ahavA gilANAsuAtAhasavahiMgaMtavvaM / ahappaNo AyariArtharAtAhetasiMpAsa acchiyavvaM, saahsNghaaddyssasiegaagiivccijjaa| idAnImakSaragamanikA-zrutvA'nyatragnAnaMsacATakAbhAvaekAkI brajati. yadivA svagaccha eva mlAnaH kazcita, nadarthamauSadhAdInAmAnayanArtha vrajatyakAkI dvitIyAbhAva sti|| ukta glAnadvArama. idAnImatizayadvirammU. (41/1) aisasiAva sehaM asaI egaannisNptthaavjjaa| vR. koDa atisayasaMpanno so jANai, jahA eyamma sahassa sanijjagA AgayA, tAha so bhaNati eyaM sahaM avanaha.jaina avanaha tAha esa na karetipabvajjaM. ttaasoasisNghaaddyssegaaniovipttttvijjdd'aa| idAnImakSarArthaH- atizayaryAvAkazcidabhinavaprajitaMdvitIya satyakAkinamapipravartayatA uktamatizayidvArama. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 41 idAnIM devatAdvAram - mU. (41/2) deva kaliMgaruvaNA pAraNae khIrarUhiraM ca / / [bhA. 30) vR. iha kaliMgesu janavaesa kaMcanapuraM nagaraM, tatthAyariA bahussuA pahANAgamA bahusissaparivArA, te annayA sissANa suttatthe dAUNa sannAbhUmiM vaccati, tassaya gacchaMtasya paMthe mahati mahAlato ruksvo tassa hevAdevayAmahilArUvaM viubvittA kalluNakluNAIrovati, sAteNadiThThA, evaM bitiadivasavi tao Ayariyarasa saMkA jAyA- aho ? kIsa imA evaM rovar3a ? tti, tAhe ovvattiUNa pucchiA kiM puna dhammasIle ruyasi ?. sA bhar3a-bhagavaM ! kiM mama thavaM roiyavvaM ?, Ayario bhaNar3a- kiM kaha vA, sA bhaNar3a-ahamayassa kaMcanapurassa devayA, eyaMca airA savvaM mahAjalappavAheNa palAvijjihititena ruAmitti, ete yasAhuNo ettha sajjhAyaMti. te a annattha gamissaMtitti ao ruAmi, AyarieNa bhaNiaM kahaM puna evaM jANijjaDa ? sA bhaNati jjo tujjhaM khamao pAraNae duchaM labhissai, taM se rUhiraM bhavissaitti, jai evaM hojjA to pattiejjaha, taM ca ghettUNa savvasAdRNaM pAe theva thavaM dajjAha. jattha dase taM sahAvaM jAhiti tatthaNa jalappavAhI pabhavassaiti muNij tti. tato evaMte AyarieNa paDivannaM, nAhe bitiadivasa taheba laddhaM tahA saMjAyaM, tato AyariehiM savvaMsi mattae patte pattaMaM taM dinna tao jahAsattIe palAyaMti, jattha taM paMDuraM jAyaM tattha miliA / evaM egAgI hojjA / / uktaM devatA dvArama, adhAcAryadvAramAhamU. (42) jjiha - carimAe saMdiTTo ogAheUNa mattae gaMThI / iharA kaussaggo pariccha AmaMtiA sagaNaM // 24 [bhA. 31] vR. caramA- - caturthapauttau tasyAM 'saMdiSTaH ' uktaH yaduta tvayA'mukatra gantavyaM, sa cAbhigrahikaH sAdhuH, tatazrAsAvevamAcAryeNoktaH kiM karoti-sakalamupakaraNaM patrakapaDalAdivodvAhayati, mAtrakaM ca tena gacchatA grAhyaM, atastasmina granthiM dadAti mA bhUdbhayaH, pratyupekSaNeyaM syAt, evamasAvAbhigrahikaH saMyantrya tiSThatIti / 'ihara' tti AbhigrahikAbhAva vikAlavelAyAM gamanaprayojanamApatittattataH kRtAtsargaH ' kRtAvazyakaH kiM karotItyAha- parIkSArthamiti pazyAmaH ko'tra madvacanAnantaraM pravarttate ko vA na pravartate iti svagaNamAmantrayati, te ca pratikramaNAnantaraM tatraivAntarmuhUrtamAtrakAlamAsate, kadAcidAcAryAH khalvapUrvI cArI prarUpayeSuH apUrva cArthapadaM, tatrasthAMca tAnAmantrayantyasAM - bho bhikSavaH ! amukaM me gamanakAryamupasthitaM tatragacchejja ko nu savve'va'nuggaho kAraNANi dIviMtA / mu. (43) amuA ettha samattho anuggahI ubhayakrir3akammaM // vR. katamaH sAdhustatra ca gamanakSamaH 1. tatrAcAryavAkzravaNAnantaraM sarve'pi sAdhava evaM bruvanti - ahaM gacchAmyahaM gacchAmItyanugrahA'yamasmAkaMtatrAcAyavaiiyAvRttyakasyAMgavAhidurbalAdInikAraNAni dIpayitvA svayaM pradadaM bhaNati amu- ko'tra kArya 'samarthaH kSamaH, tatazra yAM'sAvAcAryeNoktaH ayaM kSama iti sa bhagataanugraho maMdhyaM tataH ko vidhiH?, tataH sa jigamiSuH mAdhurAcAryasya caityasAdhuvandanAM karoti yadi paryAyeNa laghustataH zeSANAmapi caityasAdhUnAM vandanAM karoti, athavA'sau gantA saMdhU ratnAdhikastataste sAdhavastasya tyasAdhuvandanAM vidadhAti etadubhayakRtikarma - vandanaM / tataH sa gantA sAdhuH kiM karnAni jigamiSuH sana ?mU. (44) porisikaraNaM ahavAvi akaraNaM docca'pucchaNe dosA / saraNa suga sAha saMtI aMtA bahi annabhAveNaM || vR. yadyama sUryodgamavAsyanitataH prAdoSikAsUtraparUSI karoti, athavA rAtrizaSyAsyatiprayojanavazAna Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AniyuktiH mUlasUtra tataH sUtrapAruSarSAmakRtvaiva svapita. etatpArurSAkaraNamakaraNaM ceti / punarapi ca tena gacchatA''cAryaH pracchanIyaH pratyUSasi-yAsyAmyahamiti, atha na pRcchatyataH 'docca'pucchaNa dosa' tti dvitIyavArAmapRcchati doSAHvakSyamANAH, ke ca te ? ityAha-'saraNa' gAhaddhaM, smaraNAmAcAryasyaiva saMjAtaM, evaMvidhamanyathA vyavasthita kAryamanyathAkathaMcitsaMdiSTaM, suya'ttizrutamAcAryaryathAtetatrAcAryAnavidyanteyannimittaMcAsopreSyate.tadvAkArya tatra nAsti, 'sAha ti athavA vikAne sAdhuH kazcittasmAtsthAnAdAgatastena kathitaM yathA sa AcAryastatra nAstIti, sannitti athavA saJjI-zrAvaka AyAtastanAkhyAtaM. 'aMtA tiabhyantarataH, kasya?.pratizrayasya. kenacidallapitaM. yathA-asmAkamapyavidhAH sAdhava Asana, te ca tato gatA mRtAvA, 'bahi' ti bAhyataH pratizrayasya zrutamanyasma kathyamAna kanacita 'annabhAvaNaMtti yo'sau gantA so'nyabhAvaH unniSkramitakAmaH, etcccaayttsngghaattknaarkhyaatN.ttdhaasaadhriytkncidvyaajen|ydipunrsogntaanprbodhyaayaatttHmuu. (45) bohaNa appaDibudra guruvaMdana ghaTTaNA apddibuddh| nicalaNisannajhAI TuM ciTTe calaM pcch|| vR.actytistitsmingntribodhnNgiitaarthHkraati||ttHsaadhurutthaayaacaaryaabhyaasmeti, gatvA cayadyAcAryo vibuddhastatA'sA guravevandanaM karoti. athAdyApisvapititataHsaMghaTTanAcAcAryapAdayAHzirasA ghaTTanA-calanaM kriyate. athAsau pratibuddha eva kintu nizcalo niSannaH-upaviSTo dhyAyatIti. tatastamevaMbhUtaM nizralaMniSannadhyAyinaMdRSTrAkiMkartavyamityAha-ciTTe' sthAtavyaM,tenagurudhyAnavyAghAtenamahAhAnisaMbhavAt. 'calaM pucchetti atha chalA'sau tataH praSTavyaH-bhagavan ! sa eSo'haM gacchAmIti / tatazcAsAvAcAryeNa saMdiSTaHidamevaM tvayA karttavyamiti vrajati, sacedAnIM gantuM pravRtta ityetadevAhamU. (46) appAhi aNunnAA sa sahAo nIi jA phaayNti| - uvaogaM Asanna Asanne karei gAmassa so ubhe|| vR. sandiSTaH prAga pazcAdanujJAtA vati tato gacchati, katham ?-sasahAyaH kiyantaM kAlaM yAvatsasahAyA vrajati ?. 'yAvatprabhAta' jAtasUryodaya ityarthaH, sasahAyazca prabhAtaM yAvadbhajati zvApadAdibhayAt, evamasA sAdhuvarjana grAmasamIpaM prAptaH san kiM karotItyAha-upayogaM karoti. kiMviSayama?-ubhayaviSayaM. mUtrapurIpaparityAga ityarthaH kasmAdavaM cet grAmasannidhAna eva sthaNDilasadabhAvAda gvaadisNsthaanaat|| atha rAtrI gacchattaH kazcidapAyaH saMbhAvyeta tanaH prabhAtaM yAvatsthAtavyaM, tathA cAhamU. (47) himatanasAvayabhayA dArA pihiyA pahaM ayaannNto| acchai jAva pabhAya vAsiyabhattaM ca seksbhaa|| vR. hima-zItaM stanA:- caurAH zvApadAni-siMhAni. etadabhayAtprabhAtaM yAvadAste, yadi purasya dvArANi pihitAni grAmasya phalahakaM pathAnaM vAjAnaMstiSThati yAvatprabhAtamiti / evaM ca prabhAta yAvasthita gantari 'vAsikabhakta doSAnna sa' tasya vasabhA' gItArthA aanynti| atha kamyastadAnIyata ?. mU. (48) ThavaNakula saMkhaDIe aNahiMData sinaha pyvjj| bhattaTThiasya gamanaM apariNA gAjyaM vhi|| vR. sthApanAkulabhyaH tathA saMkhaDIe' ti sAmayikI bhASA bhojanaprakaraNArtha tasya vA, ke punastadAnayantyata Aha-'anahiMData yabhikSAMnaparyATatavantaH, karamAtpunastebhaktamAnayanti?.ucyate.taSAmahiNDakAnAMgRhasthAgAravaNaprayacchanti kIdRzaMpunaraMtarbhakta mAnayanAyama? - sinahapayavajjatisnehana-dhRtAdinA . Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM-48 payasA-kSIraNa (varjitaM bhaktaMgRhyanti,natelaMgrAhyamamaGgalatvAta.naghRtaMparitA-pahatutvAt nadugdhaMbhaMdakatvAt kAdhikavirAdhitvAca, kAnikaprAyapAyitvAzca saMyatAnA, kiM punaste gRhyanti ? dadhisaktukAdi. tadasA muktvA vati, tathA cAha- bhattaTTiassa gamanaM mukta vatastato gamanaM bhavati. atha na tasya bhakta pariNatijatityatA'pariNata bhakte sati gavyatimAtra yAvanmArga vahati / krozadvayaM ganyUtiH / / idAnIM tasyagacchato vidhirucyatamU. (49) atthaMDilasaMkamaNe clvkkhittnuvuttmaagrie| papikkhesu ubhayaNA iyareNa vilaMbaNA loga / / vR. sthaNDilAdasthaNDilaM ca saMkrAmatA sAdhunA pAdau rajAharaNena pramArjanIyAviti vidhiH. mA bhUta sacittapRthivyA acitapRthivyA vyApattiH, sthAttathA ca pAdayoramA rajoharaNana pramArjanaM karoti, atha kazcitsAgArikApathivrajatazlobhavativyAkSipto'nupayuktazceti tatra calo-gantupathipravRttaH,vyA-kSiptAhalakalizavRkSacchedAdivyagraH anupayuktaH-yA pratyadattAvadhAna: yaMdavavidhaHsAgArikAbhavatitadArajoharaNana prmRjypaadiiyaati| paDipakkhesuu' iti visadRzAHpakSAHpratipakSAH, asadRzAityarthaH teSupratipakSaSu bhajanA' vikalpanA kartavyA. etadaktaM bhavati-keSucitpratipakSeSu pramArjanaM kriyate kecita nava. tuzabdo vizeSaNArthaH. kiM vizeSayati?. pratipakSeSveva samudAyarUpeSabhajanA kartavyA, natvekakAsmina bhaGga iti, yadA ta sAgArika: sthirA'vyAkSipta upayukta zvasAdhupratibhavati tadA itareNaM'ti itarazabdena rajoharaNaniSadyocyate tayA pATI pramArTi narajoharaNena, vilaMbaNa'ttitAMcaniSadyA hastena vilambamAnAM nayati,nataccharIrasaMsparzanaM karoti. kiyatI bhuvaM yAvadityAha-'AloyaNa'tti AlokanamAlokA yAvattadRSTiprasara ityarthaH, athavA 'itaraNaM'ti kenacidIpagrahikena kAryAsikena auNikena vA cIreNa, zeSaM prAgvata. pazcAttaM gopayati / athavA 'itareNa vilaMbaNAlAya tiprAkatAvadekAkinovidhiruktaH,yadAtuitaraNa-itarazabdenasArthIgRhyata tanatareNa sArthena sahapravrajatAsthANDilyAccAsthANDilyaM saMkrAmatAkiMkartavyaMsArthapurataH? ityAha-'vilambana tivilambanA kAryA, mandagatinA satA sthaNDilasthena tAvatpratipAlana yaM, kiyantaM kAlaM pratipAlanIya ? yAvadAlokanaMdarzana tasya sArthasya, adarzanIbhRte tupsATAntarita sArtha pAdayoH pramArjanaM kRtvA vrajatItyayaM vidhiH| ukto gAthA'kSarArthaH idAnImaSTabhaGgikAprarUpyata,sAcayama-calovakkhittAanavauttAyasAgArio, etthapamajjaNaM, tasyAnapayaktanvAdapramArjane'sAmAcArIprasaGgAta 1. calava-krivatta uvautta ettha natthi pamajjaNaM sAgAriyattaNaoN2. ca0 ava0 anu0 etthavi pamajaNaM 3, cala0 ava0 uva0 etthaviNatthi pamajjaNaM 4. aca0 va0 aNu0 ettha pamajaNaM5, aca0 bha0 u0 nanthi pamanaNaM 6, aca0 ava0 anu0 asthipamajjaNaM 7, aca0 ava0 u0 eltha natthipamajaNaM 8 ttthpddhmbhNgeniymnpmjjnnaa.sttgubhynnaa|| etadaktaM bhavanikacitpramAjana kaSu-cipramArjanA, saidAnI sAdhumArgamanAnAnaH pRcchati, tatra kA vidhirityAha . ma. (50) pucchAe tinni tiA chakka paDhama jayaNA tipaMcavihA / AummivihativihA tivihA sesaMsa kaaesu|| vR. pRcchAyAM satyAM tanni tiyatti trayastrikA bhavanti. tatra puruSaH bI napaMsakaM ca. tatrateSAmakakagniprakAra:-bAlastaruNA vRddhaaMti, evameta trayastrikAH navetyarthaH tathA nava sAdhanA gacchatA chakke paDhamajayaNA' itiSaTaMkapRthivyAdilakSaNavatanAkartavyA,tatra paDhamajayaNAtipaMcaviha'ttiprathamAya:pRvIkAyaH tasya yatanA tripaMcavidhA. natra trividhA sacittasya acittasya mizrasya ca paMcavidhA pRthi kAyayatanA Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 04 AdhaniyuktiH mUlasUtraM kRSNanIlaraktapItazuklasyati, athavAtripaJcavidheti trayaHpakApaJcakadazaprakAratyarthaH tathAhi saccittaH pradhinIkAyaHzuklAdiH paJcadhA,evamacito mizrazca tathA'pkAya davihA(jahAjayaNA)tivihAya tantra dvidhA antarikSApkAyayatanAbhImApkAyayatanAca. trividhAtusaccittA-pkAyayatanA, accittA mizrA0 trividhA tuzeSeSa kAyeSu-tejAvAyuvanaspatitrasAkhyeSu yatanA, kathaM ? saccittAdi. mahAdvAragAthAyAH smudaayaarthH| athAdyadvArAkyavArtha punastadevAhamU. (51) parisA itthinapuMsaga ekako thera majjhimo trunno| sAhammi annadhammiagihatthadugaappaNo tdd'|| vR.yaTakna anantaragAthAyAM pucchAe'ttipRcchAyAMtritayaMsaMbhavati.tadApuruSaHstrInapaMsakaMceti.yadaktaM varyAstrakAH tahazaMyanAha-ekakaH sthaviro madhyamastaruNa ityayaM navabhedaH / sa caikaiko nava vidho'pi kadAcitmArmikaHsyAtkadAcitta navavidhA'pyanyadhArmika syAdityAha-samAnadharme vartata iti sAdharmikaHzrAvakaH zrAvikA napaMsakaM zrAvakaM ca. anyadhArmikA mithyaadRssttiH|kiyntH punastena gacchatA panthAnaM praSTavyAH itytaah-gihtthdg'tti,maadhrmikgRhsthdrypRcchniiy.any-dhaarmik-gRhsthdvyNvaa| appaNAtiutti AtmanA tRtIyo yuktyA'nveSaNaM vidadhAti, eSa tAvatsAmA nyopa-nyAsaH athaprathamaMyaHpraSTavyaH sa ucyatetatra yadi sAdharmikadvayamasti tatastadevAtsargeNa pRcchyate, tasya pratyayikatvAta. atha nAsti tataHmU. (52) sAhammiapurisAsai majjhimapurisaM anunnavia pucche| sesesu hoti dosA savisesA sNjiivgge|| vR.sAdharmikapuruSadvayAbhAve'nyadhArmikamadhyamapuruSadvayaMpRcchanIyaM katham? - 'anunnavia' anujJAMkRtvA dharmalAbhapurassaraM, tataH priyapUrvakaM pRcchati, anyadhArmikamadhyamagrahaNaM tviha sAdharmikavipakSatvAdavasIyata eva. sasesutti anyadhArmikamadhyamapuruSadvayavyatirikte Su aSTama bhedeSu doSA bhavanti pRcchatasta eva doSAH savizeSAH-samadhikAH saMyatIvarga-saMyatIvarga-viSaye pRcchataH stH| ke ca te doSA ityAhamU. (53) tharA pahaM na yANai bAloM pavaMce na yANaI vaavi| paMDisthimajjhasaMkA iyare na yANaMti sNkaay|| vR.sthaviraH vRddhaHsamArganajAnAti. bhraSTasmRtitvAta, bAlastuprapazyatikelIkilatvAnanavAjAnAni, kSullakatvAda. bAlastvatra aSTavarSAdArabhyayAvatpazcaviMzatika iti.asAvapibAlaiva bAlaH apariNanatvena rAgAndhatvAta.madhyamavayaHpaNDakamadhyavayaHstrIpRcchAyAMzaGkopajAyatenunamagyatAbhyAMkazcidartho'sti. 'ithare nayANani' itarazabdena gthavignapuMsakaM bAlanapuMsakaM gthavirastrI bAlA bI vA'bhigRhyate. ete mArgAnabhijJA: zaGkA ca syAta, ke narhi vyavasthitana pRcchanIyamityAha. mU. (54) pATiA ya pucchajja vaMdamANa avaMdamANaM vaa| anuvaDaNa va pucche tuhikaM mA yapucchijjA / / vR. pArthasthitaH' samApavyavasthitaHpRccheta, kiMviziSTaMtaM pRcchat? -vandanaMkurvANamakurvANavA. athAmA samIpamatikramya yAtyava nata: anuvaiUNaM ca' anabrajanaM kRtvA katicitpadAni gatvA praSTavyaH, athAmA pRcchyamAnA'pi na kicidakti tRSNAM vrajati. tato naiva pRcchanIya iti|| mU. (55) paMthanbhAse ya ThiA govAI mA ya dari pcchijjaa| saMkAIyA dIsA virAdhanA hAi davihA ch| Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM-55 vR. tathApanyAbhyAse-samIpa sthitaH kazcidbhApAnAdiH, AdizabdAtkarSakaparigrahaH sa ca pRcchanIyaH. mA ca dUra vyavasthitaM gopAlAdi pRccheta.zaMkAdidoSasadabhAvAta.nUnamasya draviNamasti balIvadAMdi (kaMvA) zrRGgiNaM karAtItyevamAdayaH / dUre ca gacchato dvividhA virAdhanA-AtmasaMyamaviSayA. AdyA kaNTakAdi. bhiritarAnAkrAntapRthivyAdyAkramaNena|yadAtupunaranyadhArmikomadhyamavayA:puruSonAstiyaHpanthAnaM pRcchyate tadA kA praSTavya ityAhamU. (56) asaI majjhima thero daDhassuI bhahao yajo tarUNAM / emeva itthinagge napuMsavaggaya sNjogaa| vR. asani madhyamapuruSe sthaviraH panthAnaM pRcchanIyaH kiMviziSTaH ? - dRDhasmatiH atha sthaviro na bhavati tatastaruNaHpraSTavyaH kIdRzaH?-yaHsvabhAvenavabhadrakaH strIvarge'pyavamevapRcchAkarttacyA. etaduktaM bhavatiprathamaM madhyamavayAH strImArga praSTavyA tadabhAva sthavirA dRDharamatiH atha sthavirA na bhavati tatastarUNI praSTavyA, tadabhAva bhadrikA tamaNI. evaM madhyamavayA napuMsakaM, taNyAbhAva sthaviranapusakaM dRDha-smRti. tadabhAva bAlanapuMsaka bhaTakama / Aha ca 'napusaMkavarga ca saMyogAH' napaMsakavarga-napaMsakasamudAya evameva saMyogA jJAtavyAH / yathate'nantaramaktAH na kevalametAvanta eva saMyogAH kintvanya'pi bahavaH santi, Aha ca. mU. (57) etthaM puna saMjogA hoti aNegA vihaannsNgunniaa| purisinthinpuNsesumjjhimththertrunnes|| 3. atra punaH pRcchAprakrame saMyogA bhavantyaneke. kathaM ? - vihANasaMguNiya'tti vidhAnena-bhedaprakAreNa saMguNitAH, cAraNikayA anekazo bhinnA ityarthaH ka ca te bhavanti? 'purisitthinapuMsesuM' puruSastrInapuMsakeSu, kiMviziSTeSu ? -madhyamasthavirataruNabhedabhinneSu. ukto gAthA'kSarArthaH / idAnIM bhaGgakAH pradarzyante, tattha sAhammiacAraNiAe tAva-do manjhimavayA sAhammiaparisA pucchejja esa ekko u1, tadabhAve do there sAhammie cava pucchijjA. tadabhAva do taruNa mAhammiecava esa taiAtti 3, sadabhAva do mAhammiNIo manjhimiamahilAtA 4. tatto do tharIo sAhammiNIA cava paMcamo eso 5, tatto sAhammiNIo ccia do tamIo chaTTo so 6, tadabhAve do sAhammiA u majjhimanapuMsayA pucche 7, nattodo sAhammiatheraNapuMsAo aTTamaA8. do sAhammiataruNa napuMsayA ceva te upucchajjA, ahavAmajjhimapurisothero udaceva sAhammI 10. majjhimaparimo sAhammio taruNasAhammio upacchijjaDa 11. majjhimaparisI sAhammio manjhimamahilA sAhammiA 12. majjhimapuriyA sAhammiA therI ya sAhammiNI 13, majjhimapuriyo sAhammio tamaNI ya sAhammiNI 14. majjhimapuriyA sAhammio majjhimasAhammianapuMsA a 15, manjhimaparisAsAhammioyarasAhambhianamoa16.majjhimapariyosAhammiotamaNanapaMsayasAhammiA ya? 5. ahavA therapuriyo sAhammiA taruNasAhammiA a 18. theraparisasAhammiA manjhimamahilA gvAhammiA 19. therapuriyo sAhammiAtharga sAhammiNI aM20. therapurimAsAhammiotaruNI sAhammiA ya 21.theraparisA sAhammiAmanjhimanapuMsaosAhammiAya22. therapurisAsAhammiotheranapuMsAMsAhammio a23. theraparimo sAhammio taruNanagA ya24 taruNapuriyA sAhammio manjhimamahilA mAhammiI a 25. taruNapariso sAhammiotherasAhammiNI a6.taruNapariso sAhammitaruNI sAhammiNI a25. narUNapuriyA mAhammiA majjhimanapuMsayagAhammioa28.taruNapurisonyAhammiotheranapuMsayasAhammiI a25,taruNapuriyarasAhammionasaNanapaMsayasAhammiAa30.majjhimamahilA sAhammiA tharIsAhammiNI Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AniyuktiH mUlasUtraM a 31, majjhimamahilA sAhammiNI a taruNAMsAhammiI a 32. majjhimamahilA sAhammiNI majjhimanapaMsayasAhammio a 33, majjhimamahilA sAhammiNI theranapaMsaA sAhammio u 34, manjhimamahilA sAhammiNI taruNanapuMsayasAhammio a35. tharI sAhammiNI taruNI thara sAhammiNI 36. tharI sAhammiNI napaMsayasAhammio a 37. thega sAhammiNI majjhimanapuMsayasAhammio u 38. tharI sAhammiI taruNanapuMsaya sAhammiA 239. taruNisAhammiI manjhimanapaMsayamAhammio 40. taruNI yAhammiI tharanapaMsayasAhammiA u41. taruNI sAhammiNI tarUNanapuMsayasAhammiA ya 42 taruNI sAhammiAmajjhimA napuMsayasAhammiAa43.theranapuMsayasAhammiotaruNAnapuMsayasAhammioa44. ete tAva sAhammeiacAraNiAe laddhA / / ___ idAnI annadhammacAraNiAe eyaM sijjhai-annadhammiA do manjhimapariyA pucchinnati esako 1. annadhammiA dA theraparisA 2. annadhammiA nA taruNapariyA 3. annadhammiAudA manjhimamahilA 4. annadhammiA tharAu do 5. annadhammia tamaNI dI 6. annadhammia majhimanapaMsayA dA 7. annadhammi theranapuMsayAdo 8. annadhammiataruNanapuMsayAdA9, annadhammiamajjhimaparisAannadhammiatharaparisAya10. annadhammiyamajjhimapuriso annadhammiataruNapuriso ya 11. annadhammiamajjhimapurisA a annadhammiamajjhimamahilA a 12. annadhammiamajjhimapuriso a annadhammiatharI ya 13. annadhammiamajjhimaparisoannadhambhiatarUNIa14.annadhammiamajjhimapurisoannadhammiamAnjhimanapuMsaA a 15. annadhammiamanjhimapuriso annadhammiatheranapuMsago ya 16. annadhammiamajjhimapuriso annadhammiataruNanapuMsago a 17, annadhammiatherapuriso annadhammiataruNapuriso a 18. annadhammiatharapurisA annadhammiamajjhimamahilAya 19, annadhammiatherapurisA annadhammiatherI a 20, annadhammiatherapuriso annadhammiataruNI a21. annadhammiarthapariso annadhammiamajjhimanapuMsao a 22. annadhammiatherapuriyAannadhammiyatharanapuMsagAya23.annadhammiatharapurimoannadhammiataruNanapuMsago ya 24, annadhammiataruNapuriso annadhammiamajjhimamahilA ya 25. annadhammiataruNapuriso annadhammiatharI ya 26, annadhammiataruNapariso annadhammiataruNI a27. annadhammiataruNapuriso annadhammiamajjhimanapuMsago a 28. annadhammiataruNapurisA annadhammiatheranapuMsagA a 29, annadhammiyatamaNaparisoannadhammiatarUNanapaMsagoa30. annadhammiamajjhimamahilA annadhammiatherIa 31. annadhammiamanjhimamahilA annadhammiataruNI a 32, annadhammiamajjhimamahilA majjhimanapuMsagA a 33. annadhammiamajhimahilA annadhammiatharanapuMsagA ya 34, annadhammiamajjhimamahilA annadhammitaruNanapuMsago a 35, annadhammiatharga annadhammiatarUNI ya 36. annadhammiathega annadhammiartharanapuMsagA ya 37. annadhammiatharA annadhammiamajjhimanapugnagA ya 38. annammiyatharI annadhammiyataruNanapuMsago a 3.. annadhammitaruNI annadhammiyamajjhimanasagA a40. annadhammiatalI annadhammiatheranapuMsagA a 44, annadhammiataruNI annadhammiataruNanasagA ya 42 annadhammiataruNI annadhammiamajjhimanapaM mago a 43. annadhammiamajjhimanapaMsaA annadhammiatharInapaMsago a44 annadhammiamajhimanaeMsagI annadhammiataruNanapaMsaA a45. annadhammiatharanapuMsao annadhammitaruNanapuMsagA a46. eta annadhammiacAraNiyAe nandrA tasavya ya nuuii| Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla-57 idAna sAhammia annadhammia ubhayacAraNiA kijjai sAhammiabhajjhimaparisA annadhammiyamajjhimapuriso ya pucchijjai 1. sAhammiamajjhimapuriso annadhammiyatheraparisA ya 2. sAhammiamanjhimapurisA annadhammiataruNoa 3.sAhammiamajjhimapuriso annadhammiamajjhimamahilA a4.sAhammiamajjhimaparisoannadhammiatharI a5.sAhammiamajjhimaparisoannadhammiataruNIa6. sAhammiamajjhimapariso annadhammiamajjhimanapaMsagA ya 7. sAhammiamajjhimaparisA annadhammi artharanapasagA a8. sAhammiamajjhimapurisA annadhammitaruNanapaMsago ya9. ena nava sAhammiyamanjhi. mapurisamamaMcamANehiM landA // sAhammiatherapuriso annadhammiamanjhimapuriso a1, sAhammiatherapuriso annadhammiatherapuriso ceva 2. sAhammiatherapurisA annadhammiataruNo a 3. sAhammiatherapurisA annadhammiamajjhimamahilAa4.sAhammiatharaparisA annadhammiamahilatharI a5. sAhammiartharaparimA annadhammiataruNI a6. sAhammiartharapurimA annadhammiamajjhimanapuMsago a7. sAhammiatherapurisA annadhammiyanasagarthaga a 8. mAhammiatheraparimo annadhammi atarUNanae sagA a5. etaM nava sAhammiatharapurisamamaMcamANehi ladA / / sAhammiataruNaparisA annadhammi-amajjhimaparisA ya. sAhammiataruNapurisA annadhammiyatheraparisA a2.sAhammiyataruNaparisA annadhammiataruNapurisI a3. sAhammiyataruNaparisoannadhammiamajjhimamahilA a4.sAhammiataruNapurisoannadhammiatheramahilAya 5.sAhammiataruNapuriso annadhammiyataruNIa6.sAhammiyataruNaparisoannadhammiamajjhimanapaMsago a 7. sAhammiataruNapuriso annadhammiataruNanapuMsagoa8, sAhammiataruNapurisoannadhambhiatheranapuMsagA a9, etevi nava sAhammiataruNamamucamANehi lddhaa| sAhammiyamanjhimamahilA annadhammiamajjhimapariso a1.sAhammiamajjhimamahilAannadhammiatherapuriso a 2. sAhammiyamajjhimamahilA annadhammiataruNapuriso a 3. sAhammiamajjhimamahilA annadhammiamajjhimamahilA a 4. sAhammiamanjhimamahilA annadhammiartharamahinA a5, sAhammiamajjhimamahelA annadhammiataruNamahilA a6. sAhammiamajjhimamahilA annadhammiamajjhimanapuMsagA a 7,sAhammiamajjhimamahilA annadhammiatheranapuMsagoa8.sAhammiamajjhimamahilAannadhammiataruNanapuMsago a9. ete nava sAhammiamajjhimamahilAe laddhA / sAhammiAtharI annadhammiamajjhimapariso a 1.mAhammiatherI annadhammiatheraparisAa2.sAhammiartharI annadhammiataruNaparisoya3.sAhammiyatherI annadhammiamajjhimamahilAa4.sAhammiatharI annadhammiatharIa5,sAhammiatharIannadhammiatarUNI a6, sAhammiatharI annadhammiamajhimanapuMsagI a 5. sAhammiyatharI annadhammiartharanapuMsago a 8, sAhammiatharIannadhammiataraNanapaMsagA apatasAhammiyarIe amaMcamANIeladAsAhammiatarUNI annadhammiamajhimapurimA ya ?. sAhammiatarUNAM annadhammiartharapurisA a 2. sAhammiatamI annadhammiyataruNapurisA ya 3. sAhammiyatamaNI annadhammiamajjhimamahilA ya 4. sAhammiatarUNI annadhammiatherI ya 5 sAhammiataruNI annadhammiataruNI a6 sAhammiataruNI anna. dhammiamajjhimanapaMsagAa7.sAhammiatarUNI annadhammiatheranapuMsagA a8 sAhammitaruNI annadhammianarUNanapaMsagA a5.ete nava sAhammiataruNIe amacamANaNa lhaa| sAhammiamajjhimanapuMsago annadhammiamanjhimapuriso a ?. sAhammiamajjhimanapuMsagA annadhammiatharapuriso a2. sAhammiamanjhimanapugagI annadhammiataruNapurisA a3. sAhammi. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghaniyuktiH mUlasUtra amanjhimanapuMsaA annadhammiyamajjhimamahilA ya 4. sAhammiamajhimanapuMsao annadhammiatharI a5. sAhammiamajjhimanapuMsaA annadhammiyaruNI aha.sAhammiyamujjhamanapaMsao.annadhammiyamajjhimanapuMsao a 7. sAhammiamAjjhimanapuMsao annadhammiyartharanapuMsaA a 8. sAhammiamajjhimanapuMsao annadhammiataruNanapaMsao a 9. ete nava sAhammiamajjhimanapuMsageNa amaMcamANeNa lndraa|| sAhammiartharanapaMsaAannadhammiamajhimaparisA a1.sAhammiatheranapuMsagA annadhammiatherapurisoa2, sAhammiatheranapuMsagA annadhammiataruNaparisoa3.sAhammiartharanapuMsagoannadhammiabhAjjhimamahilAa 4. sAhammiatheranapusaMgA annadhammiatharI a5. sAhammiatheranapuMsao annadhammi ataruNI a6, sAhammiatharanapuMsago annadhammiamajjhimanapaMsagoa7. sAhammiatharanapaMsagI annadhammiatheranapuMsagoa 8. mAhammiatheranapuMsagA annadhammiataruNanapuMsagAa9. etenavasAhammiyatheranapuMsaMgaNa amaMcamANeNaladdhA / / sAhammiataruNanapaM sagA annadhammiamandimapurimA a1. sAhammi ataraNanapaMsago a 2. sAhammiataruNanaeMsagA annadhammiataruNapurisA a 3. sAhammiataruNanagI annadhammiamajjhimamahilA a4. sAhammiataruNanapuMsago annadhammiatherIa5, sAhammiataruNanapusaMgo annadhammiataruNI a6. sAhammiataruNanapuMsago annadhammiamajjhimanapuMsago a 7. sAhammianaruNanapuMsago annadhammiatharanapuMsago a 8, sAhammiataruNanapuMsago annadhammiataruNapaMsago a1, ete nava sAhammiataruNanapuMsageNa amucamANeNa lanDA / / ete nava navagA sAhammiaannadhammiacAraNiAe hoti| egattha miliA ekkaasiiti|| uktaM pRcchaadvaarm| (atha) "chakke paDhamajayaNA' (yaduktaM)tAM vivRNvannAhamU. (58) tiviho puDhavikkAoM saccitA mIsao sa accito| ekkako paMcaviho accitteNaM tu gaMtavvaM / / vR.trividhaHpRthivIkAyaH-saccittomizro'cittazceti,idAnIMsatrividho'pyakaikaHpaJcaprakAraH, tatrayo'sau macittaH sa kRSNanIlaraktapAtazuklabhedana paJcadhA. evaM mizrAcittAvapi, tatra katareNa gantavyamityAha'accitteNaM tu gaMtavvaM ti. tatra yo'sAvacetanastena gantavyamityutsargavidhiH tatra sa eva pRthivIkAyaH zuSka ArdrasyAt, Aha ca. ma. (59) sukkolna ullagamaNe virAdhanA duviha siggrvppt| sakkovi adhUlIe te dosAbhaTrie gamanaM // vR.zuSkaH-cikagvanna Adati, tatra dvayAH zuSkAyAH zuSkena gantavyaM kiM kAraNaM?. yata Ardragamana virAdhanAdvidhAbhavatiAtmasaMyamayoH ttraatmnaaviraadhnaaknnttkaadivedhaat.itraattryaadipaaddnaat| idAnI virAdhanA'dhikadovapradarzanAyAha- siggakhappata siggatti zramobhavati. khuppatettikadamaevanimajjati. titatrazuSkanapathAgamanamamyanujJAtamAsIta.tanApinagantavyaMyadyasAdhUlIbahalobhavatimArgaH kiMkAraNa? yatAdhUlIbahalenApipathAgacchatastAvadoSAH kecate? saMyamavirAdhanAAtmavirAdhanAca.natrAtmavirAdhanA akSNodhUliH pravizati, nimajjana zrAntazca bhavani, upakaraNaM malinIbhavati. tatra yApakaraNakSAlanaM kagatyasamAcArga. atha nakSAlayati pravacana-hAlanA syAta. ata ucyata bhaTTiA gamaNa ti. bhrASTayA gantavyaM. rajorahitayA ta gantavyamiti / idAnIM bhASyakAra Ardrasya pRthirvAkAyasya bhedAna darzayannAha. mU. (60) tiviho u hoi ulanA mahamitthA piMGaAya cikhllaa| lattapahalina iMDaa khupijjar3a jatya cikvilanA / bhA. 33] Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . .. mUlaM-60 vR. yastAvadAH sa trividhaH- 'madhusittho piMDaA ya cikkhallA' etaSAM yathAsaGgyena svarUpamAha'lattapahalittaraMdaga khupijjati jattha cikkhallo' 'latta'tti alattA'laktakaH pathaH yana pradazenAlaktaH kAminyAH pAtyatatAvanmAyolimpatikardamaHsamadhusitthako'bhidhIyate.uMDakAH-piNDakAstadrUpAyobhavati. pAdayoryaH piNDarUpatayA lagati sa piNDaka ityarthaH yatratu nimajjanasyAtsa cikkhalla iti|shusskmaargshc bhASyakRtAnavyAkhyAtaH prasiddhatvAdabhedarahitatyAccati athasamArgaHzuSkacikkhalanararUpA'pisapratyapAyo niSpratyapAyazceti, te cAmI pratyapAyAHmU. (61) paccavAyA vAlAisAvayA tenakaMTagA mecchaa| anaMtamanakkate sapaccavAeyare cv|| vR. iha hi pratyapAyA nAma doSA. ke te?.vyAlAdizvApadAHstenAH kaNTakA mlecchA iti / tattha paDhama sukkaNabhaTTIegammai.sodavihA-arkatA anakkato. akkaMtaNagammai.jo'vi aktAsAvidviho-sapaccavAA nipaccavAA ya. paccavAyA yatenAdaAbhaNiA. nippaccavAeNaM gmmi| ahavA anakaMtA bhaTTI sapaccavAyA yahojAtAhedhUApaMtheNaM akkatenagammar3a.ahavanahAjAdhUlIpathAsapaccavAAyahojAtAhe uttaneNaMgammai. so ativiho madhusittho piMDao cikkhallo ya tatthaMkako duhA-akato anakkato ya. akaMteNaM gammai. prAsukatvAta, so duviho sapaccavAo apaccavAo ya. nighaccavAeNaM gammar3a, tassa asai anamaMtaNaM AtmAdirakSAhetutvAta / evaM sarvatra niSpratyapAyena gantavyam / 'akkaMto apaccavAo' 'akkaMtamanakkato sapaccavAetaraM ceva ti kahiyaM // atra bhrASTayAH khalvabhAve dhUlIpathena yAyAta, Aha camU. (62) tassAsai dhUlIe akkaMta nipaccaeNa gaMtavvaM / mIsagasaccittesu'vi esa gamo sukkullaaii|| vR. 'tasyAH' bhrASTayAH asati' abhAva sati dhUlIpathenagantavyaM, kIdRzena?-AkrAntena niSpratyapAyana ceti / eva tAvadacittapRthivIkAyamArgagamane vidhiruktaH, tadabhAva mizreNa pRthivIkAryana gantavyaM, tatrApyeSa evAdhastyovidhidRzyaH tadabhAvasacitenagantavyaM tathAcAha 'mIsagasaccittaMsuviesagamo' mizrasacetanaSvapi pRthivIkAyeSueSagamaHzuSkArdAdiH, etaduktaMbhavati-prathamaM mizrazuSkenagamyate.tadabhAve mizrA Na, tadabhAva sacittazuSkena, tadabhAva sccittaa-nn|athvaa hama gamo ti 'aktAnakkatasapaccavAyabhaiyabhinno joeyavvo savvatthasapaccavAopariharaNIotti" eSa vidhiH| maDadAnIMsAdhaH sthaNDilAdasthaNDilaM saMkrAmana kasmina kasmina kAle kena pramArjanaM karotItyata Aha. ma. (63) uDubaddha gyaharaNaM vaagaavaasaampaaylehnniaa| vaDauMbara pilaMgvR tssalNbhNmiciNcinniaa| vR. 'Rtubadra' zItoSNakAlaM 'rayaharaNaM'ti rajAharaNana pramArjanaM kRtvA prayati / tathA 'vAsAvAsAsu pAyalahaNiA' vAsuyAvadvAMva kAlavarSatisatipAdalekhanikayApramArjanakartavyaM sAcakimayAbhavatyata ucyate 'vaDe' tyAdi, vaTamayI udumbaramA plakSamayA, 'tasyAlAbha' plakSasyAprAptA pizcaNikAmayI ambilikAmayIti / sA ca kiyatpramANA bhavatItyAhamU. (64) bAramaaMguladIhA aMgunnamegaM tu hor3a vicchinnaa| ghanamariNanivvaNAvi a parise ya ptteaN|| vR.dvAdazAGgulAni dIrghA bhavati yena madhya hastagrahAbhavati. vistArastavekamaGgalaM syAta / yAca ghanA' Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 AghaniyuktiH mUlasUtra I niviDA kAryA, masRNA nirvraNA ca bhavati / sA ca kimakava bhavati ? ne lyAha-puruSa ca pratyekam ekaikasya pRthagasA bhavati / mU. (65/1) ubhao nahasaMThANA saccittAcittakAraNA masiNA / vR. 'ubhayo:' pArzvayoH 'nakhasaMsthAnA' nakhavattIkSNA. kimarthamasau ubhayapArzvayostIkSNA kriyate ?. sacittAcittakAraNAta, tasyAeMkanapArzvenasacittapRthivIkAyaH saillikhyate. anyenapArzvanA - cittapRthivIkAya iti / kiMviziSTA rasa ? 'masiNatti, masRNA kriyate nAtitIkSNA yato likhata AtmavirAdhanA na bhavati / pRthivIkAyayatanAdvAraM gatam / apkAyadvAramAha mU. (65/2) ArakkAoM duvihA bhAmo taha aMtalikkhA ya // vR. apkAyo dvividhaH - bhaumo'ntarikSaca / idAnIM pratyAsattinyAyAdantarikSastAvaducyatemU. (66) mahiAvAsa taha aMtariktiaM bahuta na niggacchaM / AsannAoM niyatta daragao gharaM ca rukvaM vA // vR. so'ntarikSajAM dvividhaH, mahikA - dhUmikArUpo'pkAyaH 'vAsa' ti varSArUpacApkAyaH tamacaM prakAramubhyamapi dRSTvA'ntarikSajaM na nirgacchet, athakathaJcinnirgatasya sato jAtaM mahikAvarSaM tata AsannAdi-bhUbhAge nivarttate, atha dUramadhvAnaM gataH tataH kiM karoti ? - 'gRha' zUnyaM gRhaM vRkSaM vA bahalamAzritya tiSThati / atha sabhayapradeze gatastataH kiM karttavyamityAhamU. (67) sabhae vAsattANaM adae sukkharukkhacaDaNaM vA / naikopparavaraNeNaM bhome paDipucchiAgamanaM // vR. 'sabhaye' gRhAdau stenakAdibhayopete 'varSAntrANaM' varSAkalpaM prAvRttya vrajati atha atyudakaM' udakAna varSaH tataH kiM karoti ? - zuSkavRkSAropaNaM karttavyam / athAsau sApAyo nAsti tatastaraNDaM gRhItvA tarituM jalaM vrajati ityuktaM ntarikSajaH, itaramAha- 'nadI' tyAdi, yadAtu tasya sAdhorgacchato'pAntarAle nadIsyAdrakrarUpA tatastasyA nadyAH kUrparaMNavrajati, nadIM parihRtyetyarthaH / athavA 'varaNena' setubandhenavrajati / evaM bhAme pratipRcchya pUrvameva kaJcitpuruSaM gamanaM karttavyam / idAnIM yaduktaM varaNena gantavya' miti, sasaMkramo nirUpyate, kiMviziSTena tena gantavyaM ? kIdRzana vA (na) gantavyamityata Ahama. (68) negaMgiparaMparapArisADisAlaMvajjie sabhae / paDivakraveNa u gamanaM tajjAiyare va saMDevA // vR. nagagiparaMparapArisADisAlaMbavajjie sabhae paDivakrakheNa u gamanaM'ti na ekAGgI anekAGgI - anekeSTakAdinirmitaH saMkramaH, paraMpara' iti paramparapratiSThaH- na nivrvyavadhAnapratiSThaH, 'parisADI' ti gacchatI - yatra dhUlyAdi nipatati 'sAlaMbavajjie' tti sAlambavarjitaH sAvaSTambhalagra rahita ityarthaH, sabhyo yatravyAlAdayaH zuSiMraSu santi, yadyabhirguNairyuktaH saMkramAM bhavati tadAnayAtavyaM kathaM tarhiyAtavyaM ?- 'pratipakSeNa' uktasya viparyayeNa / tatrAnekAGginaH pratipakSa ekAGgI paramparasyAparamparakaH, parizATino'parizATI, sAlambavarjitasya sAlambaH, abhayasya nirbhayaH pratipakSaH, eteSu pratipakSeSu gamanaM / bhaGgakAzrAtra padapaJcakaniSvannatvAdvatriMzat, tadyathA- "anegaMgiAparaMparA parisADI sAlaMbavajjito sabhauttipaDhamo " evaM svabuddhayA racanIyam / - pAThAntaraM vA nagagicala' thira'tti. zeSaM prAvata, tatrAnekAGgI pUrvavata. 'calathira' tti etatpadadayaM, tathAhi Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-68 ekazcalaH saMkramo bhavati, aparastvasthiraH tatrAruDha gantari sati vaMzavadyaH andolate sa calaH, asthira stubhUmAvapratiSThitaH zeSaM prAgvata, pratipakSA api prAgvadeva. kevalaM calasyAcalaH pratipakSaH, anandAlanazIlatvAta, asthirasya tu sthiraH, bhuvi pratiSThitatvAta, pataSugamanaM. etAni ca SaTapadAni. tadyathA-gaMgi calo athire pArisADi sAlaMbavajjiesabhae" eSa prathamaH evaM causaThThIbhaMgA kAyavvA / anye tvavaM paThanti"egaMgicalathirapArisADisAlaMbavanjie sabhAe" ekAGgana nirvRtta ekAGgI. cAlaH-payanazIlaH, asthiraH. adhastAdapratiSThitaH parizArTI sAlambavarjitaH sabhayaH, ebhiH SaDbhiH padevataHSaSTirbhaGgAH asyAM yo madhye dvAtriMzattamobhaGga:sAzvaparigRhyate tadrahaNAcca tulAmadhyagrahaNavadbhayAntavartinaHsaMgRhItAH, paDipakravaNa gamanaM ti. asya madhyamasya bhaGgasyopanyastasya yaH pratipakSa ekAntana zuddhazcatuHSaSTitamastana gantavyaM. ayamatsargavidhiH etadabhAva ye nirbhayAH saMkIrNabhaGgAsnapi gntvymevetypvaadH| atha saMkramo nAsti tataH ko vidhiH?. ata Aha-nanjAiyara va saMDara ni. saNDavakaH pASANAdiyo'nyasmina pASANAdA pAnikSapaH sasaMDavakaH sa ca dvividhA tajjAta utaraca. tatra najjAtaH-nasyAmava bhuvi yA jAtaH. itarastvanyata AnIya tatra nihitaH.saekakaritravidhaH / tadeva traividhyaM darzayannAhamU. (69) calamANamanakaMte sabhae pariharia gaccha iyrennN| dgsNghttttnnlevopmnpaaearNmi|| vR.tatrayo'sAtajjAtaHsatrividhaH-calamAnaHanAkrAntaHsabhayazca yo'pyasAvatannAtaHasAva-pyevameva trividhH| tatazcaivaMvidhasaNDevakekiMkartavyamityAha gaccha'vana itareNaM'tiyo'calaHAkrAntaH asabhayazceti, anenapadatrayeNASTaubhaGgAH sUcitAH,teSAMcaiSAcalaH anaasktH|athsNkrmaanaastittudkmdhyenevgntvyN, tatrako vidhirityAha-'daga'ityAdi. 'daga-saMghaTTaNa miti.udakaMjamIpramANe leve'tiudakamevanAbhipramANaM. tatrakathamavataraNIyamityAha-pamajja pAe adUraMmi' pAdau pramRjya. pAdau pramRjya, kiyatibhRmibhAge vyavasthita udakasyetyata Aha, adUra-Asanne tIra ityrthH| tatazcaturdA jalamama. (70) pAhANe mahusitthe vAluataha kaddame ya sNjogaa| akkaMtamanakkaMte sapaccavAeyare cev|| vR.pASANajalaMmadhumitthujanavAlukA jalaMkardamajalaMceti,tatrapASANanalaM yatpASANAnAmuparivahati. madhumitthakajalaMyar3ha annakta kamArgAvagAhikardamasyopari vahani vAlakAjalaMtayandrAlakAyA aparivahati. kardamajalaMta yar3ha ghanakaTamasyopari vahati atra capASANajalAdarAkAntAnAkrAnta-sapratyapAyaniSpratyapAyaiH yaha saMyAMgA bhavanti-bhaGgakA ityarthaH / tattha pAhANAjalaM akaMna anakkataMca. jaMtattha akkala tanaM gammati jataM aktasapaccavAyaMapaccadAyaMca,apaccavAraNaMgammati,mapaccAvAyaMpAhANajalahAnnAtAhamadhasitthajaleNa gammai. tatthaH bi esava bhedA. tassAsaivAlaAjaneNagammai. tassaviNA ceva A. kadamajala'vi evameva anaMtamanakaMtarApaccavAeyarA, savvantha nippa-ccavAe gammai tathAhi-ekakasmizcaturvidhajale caturbhaGgI. sAceyama-tatthatAvapAhANajalaM akaMtaM apaccavAryapaDhamobhaMgo. evamAdi4,evaMmahamitthaMpi4vAnuyAjalaMpi 4 kahamajalaMpi 4 atha saTTAdilalakSaNapraNinISayA bhASyakadAha. mU. (71) jaMghadrA saMghaTTo nAbhI lavo pareNa levuvari / ego jala thalego nippagale tiirmsmggo|| [bhA. 34] vR. javALUmAnapramANaM jana sahaTTa ucyata, nAbhipramANaM jalaM lapa ucyate. pareNa nAbhajalaM yatallapopari Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyuktiH mUlasUtraM yucyate. idAnIM javApramANaM janamuttaratA yo vidhiHsa ucyata-ekaH pAdA jale kartavyo'nyaHsthale AkAza. athatIraprAptasya vidhimAha-nippagala'tti ekaH pAdA jale dvitIyazcaAkAze niSpragalannAsta tata AzyAnaH sthala kriyate punarddhitIyamapi pAdaM niSpragalaM kRtvA tatastIra kAyotsarga kroti| athatajjalanAbhipramANAdibhavatinirbhayaMcatataHkAsAmAcArItyAhamU. (72) nibhae gAritthINa tu bhaggao connpttttmssaar| sabhae atyagcha vA oinnesaM ghanaM pddheN|| vR.nirbhayajala satyaharaNAlatvAtvyAlAdirahitatvAcca agArANAMstrINAMcamArgataH-pRSThatogacchati, gacchanAca kiMkartavya ?, colapaTTaka uparyutsAraNIyaH / sabhaya tu tasmin atthagye vA 'uttinnesu' avattIrNeSa kiyatvapigRhiSumadhyasthitaHprayANi dhanaMpaTTa'nti cAlapaTTakaMca dhana' nibiDaMkarotiyathAtoyananApahiyata iti| mU. (73) dagatIratA ciTTa nippagalA jAva cAlapaTTA u| sabhAe patnaMntramANaM gacchar3a kAeNa aphusNto|| da. uttIrNadhAdakatIra tAvattiSThati yAnniSpagalA jAtatholapaTTakaH, athAso pradezaH sabhayastataH sabhaya prlmbmaanNcolpttttkNgRhiitvaavrjti|kthm?- kAyana' zarIreNAspRzana,zarIrakRtApkAyavirAdhanAbhayAta. yadA tu nadyAmavatarato gRhI sahAyo nAsti tataH kiM karttavyamityAhamU. (74) asai gihi nAliyAe AnakkheuM puNo'vi pddiyrnnN| __egAbhoga paDiggaha keI sandavANina ya puro|| vR. gRhasthAbhAve nAlikayA tannadIjalaM 'ANakkheuM' parIkSya gantavyaM, nAlikA hyAtmapramANA caturaGgalAdhikAyaSTikAtayAparIkSya puNo'vipaDiyaraNa'ntipunaHpratinivRttyapraticaraNA-AgamanaM karoti. Agatya ca 'egAbhAga'tti ekatrAbhAgaH, AbhAgaH-upakaraNaM ekatti ekatra karoti. ekatra bandhAtItyarthaH, 'paDiggaha'tti patadgrahaM ca pRthagadhomukhaM dhanapAtrakabandhana bandhAti. taM ca hastena gRhNAti taraNArthama / kecittvevamA:-patadagraha upalakSaNaMpAtrakANAM,tatazcasaNyavapAtrakANi adhomukhAnighanenacIreNa badhyanne trnnaarthmiti| esatAca sAmannana nadIe atthagyAe gacchaMtassa vihIbhaNio, yadta-'egAbhogapaDiggaha keI savvANi ti. nAvAevi AruhaMtassa esava vihI. kiMta nAvAe caDato na ya purautti nAvAe paDhamaM nAsahaiaggimAnacaDai. pravartanAdhikaraNadoSAta.bhagapaMtadAsAtIya, jar3abhaddaotaosauNaMtimannamANAM Aruhai. ahapatotaAavasauNatimannamAnA kovNgnnhti| tathA casaddaAmaggaovinArAhai-nippacchimA nArUhai. mA sA andrAruhatasyeva vaccihiti nAvA, atA thevam Aradasu gihisa aarhaa| mU. (75) sAgAraM saMvaraNaM ThANatiaMpariharitu'nAbAha / lAi namokkAraparo tIra jayaNA jhmA hoi|| vR. AruhantA asA sAhU sAgAraM saMvaraNaM-paccakravANaM karati. AruDhI ya saMtA ThANatiapariharilaM anAbAha ThAi.tatthapuraAnaThAiyavvaM tatthakilanAvAMdavayAhivAsA.nayamaggao.avallagavAhaNabhayao. namanjhao, mA nAvAA udaka ulliNcaavijihinti| kattha puNa ThAiyacaM ?. pAse. tattha ya uvaDatto ciTTai namAkkAraparA / evaM kuzalena tIrapattassa ko vihI ? bhannai-tIra jayaNA imA hoti' vakkhamANAmU. (76) navi purA navi maggao majjhe ussagga pnnviisaau| Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 76 '' udayaM tubesa a esa vihI hoi saMtaraNa | vR. dAni tIrapattAe nAvAe uttaraMtI na loaaggimA uttarati, pavattaNAdhikaraNAdava, nAvi maggao loyassa uttarati. jhaDatti paDio gacchejjatti. (cala) svabhAvatvAta. ahavA sAM pacchA ekkI uttaraMto kayAr3a dharejjAnAvieNaMtarapaNaTTA, tamhA thAMvesu uttinnasugihisu uttarati / tIrattheNa kiMkAyavvaMti ? bhannai - 'ussaggo' kAryAtsargaH karttavyaH, tatra ca kiyanta ucchvAsAH ityata Aha- pannavasAGa tti pacaviMzatirucchvAsAzrintanIyAH / 'daiutti datiGa cakkhallAuDuo jena tarijnar3a tuMbaM alAuaM. eehiM nAvAe abhAva saMtarijjai. jaditaraNajIggaM paanniyNti| esavihi' ttidRttikA - dibhiruttIrNasya eSa eva vidhiH 'saMtaraNa' plavane, yaduktaM - 'tIraMprAptenotsargaH kArya' iti,atracApkAyemizrAcittayatanAnasAkSAduktA, chadmasthena tayostattvato jJAtumazakyatvAta, yazrajJAsyatisakariSya-tyeveti, saccittasyatkte va / uktta mapkAyahArama, athatejaskAyastatrAhA mU. (77) bolINa anuloma paDiloma'ddasu ThAr3a taNarahie / asaI ya gattinaMtagaullaNa taligADa DavaNayA || vR. yadA hi tasya sAdhogaMcchato vanadavo'nukUlo bhavati yadabhimukhaM sAdhurvrajati tadabhimukhamariSyatItyarthaH, tatastasmina vanadave vyatikrAnte sati gantavyaM yadA tu pratilobhaH - abhimukhamAyAti tataH 'aMhasu' tti ArdraSu pradazeSutiSThatiyenAsau nAbhibhavati, tRNarahitevA, 'asati' abhAva tasya kattaNitagaullaNa''tti, kRttiH carma tenAtmAnamAvRtya tiSThati, tadabhAve naMtagaullaNaM' anaMtagaMkambalAdivastraM tadArdrIkRtya pAnakena tenAtmAnamAvRNoti, tatastiSThati atha gacchato bahuguNaM tataH 'taDigAdiDevaNaya'tti upAnaho paridhAya DevanaMlaGghanamagneH kRtvA vrajati / tatra yadA vidhyAte tejaskAye yAti tadA'cittatejaskAyayatanA. yadA tUpAnahI paridhAya vrajati tadA sacito mizro vA tejaskAyaH, eSA tri-prakArA ytnaa| uktaM tejaskAyadvAram, atha vAyuddhAraMmU. (78) jaha aMtarikkhamudae navari niaMbe a vaNaniguMje ya / ThANaM sabhae pAuNa ghanakappamalaMbamANaM tu // vR. yathA antarikSAdake yatanoktA 'AsannA niyattati ' ityAdilakSaNA saMvehApi dRzyA. 'navara 'nti 'kevalamayaM vizeSaH, 'nitambe' parvataikadeze vananikuJje vA sthAtavyam, yadyasau pradezaH sabhayastataH 'pAuNa ghaNakappaM ' dhanaM-nizchidraMkalpaM-kambalyAdirUpaMprAvRttyagacchati alambamANaMtu ttiyathAkAMNona pralambata, pralambamAnarvA'ya'virAdhanAta / tatra mahAvAya gacchataH kalpaprAvRtazarIrasya sacittayatanA bhavati. apralambaM kalpaM kurvataH acetnytnaa| mizrayatanA kalpaprAvRtasyaiva bhavati, yataH kiMci ThakkiaM kiMcicca na iyaM trividhA yatanA / / uktaM vAyuddhAram, atha vanaspatidvAramucyatemU. (79) tivihI vaNassaI skhalu paritta'nato thirAthirakkeko / saMjAMgA jaha haDDA akaMtAI tahava ihiM / / vR. trividhA vanaspatiH - acitto mizraH sacittazca yo'sAvacitaH saH parito anaMtoya, paritto thirA athirA a. anaMtAvi thiro athirA a. idAni mIso so duvihA- paritI anaMto a, paritto duhA thiro adhiro a. anato'vi duvihothiro athige a. idAniMsacittA, sA duhA- parito aNato a. parittA duhA thiro arthiga a. anaMto duhA- thiga athirI a. ekvekko abheo cauhA akkato nipaccavAoM a 1. akkato sapaccavAo a2. anakkato apacyavAoya 3. anakkaMtI sapaccavAoM a 4 / tatthakA jayagA ? acitteNaMgammaDa, tatthavi pariNa tanaviviraNa, tatthavi anaMta- nipaccavAraNaM tadabhAva anakaMtaNaMnipaccavANaM tadabhAva acittaparitaNaM arthigNa 2613 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AniyaMktiH mUlansUtraM gammaDa mo'viyadi akkatAnipaccavAA atadabhAvaanakaMtaNanipacyavAeNaya, tadabhAva acittAnaMtaNathiraNa gammati, tatthavirtanaakkatarNAnapaccavAeNaya, nadabhAvaanakaMtanipaccavAeNaM tadabhAva acittANataNaMadhiraNa sA a akvaMtanipaccavAA ya yadi hAti. tadabhAva aNakvaMtanippaccavAeNaM. tadabhAve mIsaNaM, evameva bhaMgA jANiyavvA jahA acitte. tadabhAva sacittaNaM gammai. tatthavieseva gammai / atha gAthA'kSaraghaTanA-trividhI vanaspatiH sacittaH acittaH mizrazceti. tatrakai ko dvidhA-parIto'nantazca. tatra parItaH pRthaka zarIrANAmekadvitriasaGkhyayAnAM jIvAnAmAzrayaH, anantastu anantAnAmekakaM zarIraM sa eka kaH sthirA'sthiratha, sthirAMdRDhasaMhananaH itrstvsthirH|atrcsNyogaaHkrttvyaaH,tecaadhstaady-thaaktaasnthv dRshyaaH,tecaakraantnissprtypaayaakraantsprtypaayanaakraantnissprtypaayanaakraants-prtypaayruupaaH|nn cakasmAdacittavanaspatiyatanAcyata?.tathAhi sacetanaviSayAyatananinyAyaH, ucyate. tatrApyastikAraNaM. yadyapi acittastathApikadAcitkaMSAzrivanaspatAnAmavinaSTAyAniArayAdagudImadabhArdAnA.tathAhi-gur3A zuSkA'pi saH jalasa kAttAdAtmyaM bhajantI dRzyate. evaM kakada ka madabhAdirapi. ataH yonirkssnnaarthmcetnytnaa'pinyaayvtyvti| athavA'cittavanaspatiyatanayA dayAlutAmAha, acetanasyata bhedA na bhavanti, kintu sacittamizrayAreva yojniiyaaH| uktaM banaspati-dvArama. adhunA sahAramAhamU. (80) tivihA baiMdiyA khalu thirasaMghayaNeyarA puNo duvihaa| akaMtAI ya gamo jAva u paMciMdiA neaa|| vR. 'trividhAH' triprakArA dvIndriyAH sacittAdibhedAta, sacittAH sakalajIvapradezavantaH, acittAstu viparyayAt, mizrAstvetaevakarambIbhUtAH, punarekaiko dvividhaH, tathAhi-sacittothirasaMghayaNoathira-saMghayaNo a, evaM acitto missovi, joso sthirasaMghayaNAM tattha caDabhaMgI-akto'nakato sapaccavAA iyaro ya, evaM anne'vi 'akkaM tAdIya'tti AkrAntAdirgamako bhaGga iti. anena caturbhaGgikA sUci-tA / evamayaM kramAndriyacaturindriyapaJcandriyANAM sacittAcittamizrAdiyojanIya iti // evaM tAvatsajAtIyayatanAktA, idAnI vijAtIyena sahAhamU. (81) puDhavidaeya puDhavie udae puDhavitasa vAlakaMTA y| puDhavivaNassaikAe te ceva u puDhavie kamaNaM / m. (82) paDhavitase tasarahie niraMtaratasaMsapaDhavie cev| AuvaNasmaikAe vanena niyamA vanaM udae / mU. (83) teUvAuvihaNA evaM sesAvi svvsNjogaa| naccA virAdhanadurgavanaMto jayasu uvuno|| vR. pRthivyuTakrayAH yugapadabhamanatayA prAptayAH satAH kataraNa yAtavyamityAha-pRthivyA. udake trasAdi. sadabhAvAta, cazabdAvanaspatizra, pRthivIM tyktvv|athpRthiviivnsptikaayyoHstoH kiMkartavyamityAha. pRthivyavagantavyaM vnsptaatdosssNbhvaat|pRthiviitrsyaa kanagantavyaM? trasarahita-mAgeNa tadaktaM bhavativiralatrasaMSu tanmadhyena. nirantaraSu tu pRthivyA, apkAyavanaspatikAyayAH satAH kena yAtavyamityAha-vanana vanaspatikAyena.udakaniyamAdanaspatisadbhAvAtAtajaskAyavAyakAyAbhyArahitAevazeSAapimarvasayogAH anya'pi ye noktAste'nugantavyAH bhaGgakAH, sarvathA virAdhanAdvayaM jJAtvA-AtmavirAdhanA saMyamavirAdhanA ca. etadadvayamapivarjayana upayuktA -ytsv-ytnaaNkuviti| idAnIM yaduktaM - evaM saMsAvisavvasaMjAgA' iti Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malaM-83 tabhaGgakA daya'nta, te cAmI-tattha puDhavikAA Au-kAoM vaNamsakAA namakAA caMti canvAri padAni kAuMtatodgacAraNiyAetigacAraNaAe caukkacAraNiyAe cArayavvA,sAyaimA cAraNiA-puDhavikAA AUyapaDhamA 1. puDhavI vaNassatIbIo ya2, puDhavI tasA ya taiAya 3. evaM puDhavIe tinni landrA, AU dA lahai. vaNassaI ekati 6. puDhavI AU vaNassaI 1. puDhI AU tasA 2, puDhavA vaNassai tasA 3, AUvaNassaitasA 4. pA nigacAraNiyAe lagA. caukkacAraNiyAe ueko caba. savvavipakkArama acittehi paehi laddhA. evaM mIsaMsuvi 11 sacittasu'vi 11. savve'vitAsaM 33 / uknaassttkaayytnaa| Aha-yadA punarvyAghradastInyAyanAnyataravirAdhanAmantaraNa pravRttirava na ghaTAM prAJcati tadA kiMkartavyamityAhamU. 184) savvattha saMjamaM saMjamAu appANameva rkkhinjaa| muccar3a ar3avAyA A puNA visAhI na yaavirii|| vR. sarvatra' sarveSu vastuSa.kima-saMyamarakSAkAryA. tadabhAva'bhipretArthasidadhyasiddhaH kimeSanyAyaH?. natyAha-saMyamATapyAnmAnamavarakSata.AtmAbhAvanatatpravRttyamindreH AtmAnamavarakSana. jIva-nityarthaH. 'mucyate' bhrazyatetasmAdatipAtAta-hiMsAdi-doSAna.kiMkAraNama? ucyata. atipAtanAtyataHpunarvizuddhisnapaAdinA bhaviSyati.athamanyase-pRthivyAdyatipAtAttarakAlaM vizuddhirbhavatinAma,kintuhiMsAyAMvartamAnaHsaHaviratA labhyata iti 'ekavatabhaGge sarvatratabhaGga' iti vacanAt tadeta-nAsti, yata Aha 'nayAviraI', kiM kAraNaM?.. tasyAzayazuddhatayA, vizuddhapariNAmasyacamokSa hetutvaat|ydraasrvtrsNymrkssnntipaataanmucyte-atipaato na bhavati, kimayameva nyAyaH 1. netyAha-saMyamAdAtmAnameva rakSan. yena punarapi vizuddhirbhavati, na cAtipAte'pyaviratiriti pUrvavat / kiM kAraNaM saMyamAdapyAtmA rakSitavyaH?, ucyate, yataHmU. (85) saMjamaheuM deho thArijjai so kao u tdbhaave?| saMjamaphAinimittaM dehaparipAlaNA iTTA // va. iha hi 'saMyamahatuH' saMyamanimittaM daho dhAryata, sa ca saMyamaH kutaH tadabhAve' dehAbhAva ? | yasmAdatadevaMtasmAt saMyamasphAtinimittaM saMyamavRddhayarthadehaparipAlanamiSTaM-dharmakAyasaMrakSaNamabhyupagamyate / Aha-lokenAviziSTametata. yathAhimU. (86) cikkhallavAlasAvayasareNukaMTayataNa bahujala / logo'vi necchaDa pahe ko na viseso bhayaMtasma? / / vR.cikravannavyAnasvApadasaMreNukaNTakatRNAnabahujanAMthamopadravAnamArgAna-pathaHlAko'pinacchanyava. ataH ko nu vizeSA? lokAtsakAzAdbhadantasya yanavamucyata iti ?, ucyate* mU. (87) jayaNamajayaNaM ca gihI sacittamIse paritta'nana / navi jAti na yAsiM avahapainnA aha vissaa|| . vR. yatanAmayatanAM ca gRhiNA na jAnanti. ka ? yacittAdA. na ca eteSAM' gRhiNAM avadhapratijJA' vadhanivRttiH, ata eva vishessH| mU. (88) avia janA magNabhayA parimsamabhaAvate vivjdd| te puna dayApariNayA mAkvathamisI prihrNti|| vR. kaNThyA / / "api ca" ini ananAbhyuccayamAha, navaraM 'te'tti sApAyAna pathaH / itazca sAdhAH prANAtipAtApattAvapi gRhiNA saha vaidhayumityAha Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' mU. (89) avisiddhamivi jAgaMmi bAhire hoDa viharayA iharA / suddhassa u saMpattI aphalA jaM dasiA samae || vR. iha aviziSTe'pi tulye'pi yoge' prANAtipAnAdivyApAra 'bAhya' bahirvarttini bhavati 'vidhuratA' vadha visadRhatA. itthaM caitadabhyupagantavyama. itarathA zuddhasya sAdhoH saMprAptiH' prANAtipAtApattiH 'aphalA' niSphalAyataHpradarzitA'samaya' siddhAntetadbhirudhyate, tasmAdetadevamavAbhyupagantavyaM. bAhyaprANAtipAtavyApAraH zuddhasya sAdhorna bandhAya bhavatIti // mU. (90) ekkamivi pANivahamidasiaM sumahadaMtara samae / emeva nijjaraphalA pariNAmavasA bahuvihIA // * vR. ekasminnapi tulyaM'pi prANivadhaM darzitaM pratipAditasumahadantaraM. kka? - 'samaye' siddhAnta tathAhiyathA hI puruSAM prANibadhapravRttI, tayozca na tulyo bandho yastatrAtIvasaMkliSTapariNataH sa saptamyAM pRthivyAmutpadyataM, aparastu nAtisaMkliSTapariNatiH sa dvitIyanarakAdAviti / iyaM tAvahi sahazatA bandhamaGgIkRtya idAnIM nirjarAmaGgIkRtya visadRzatAM darzayannAhaevameva 'nirjarA' phalavizeSA api pariNAmavazAda 'bahuvidhA' bahuprakArA viziSTaviziSTataraviziSTatamAH / ekAM prANijAtimaGgIkRtyAntaramuktama. adhunA sakalavyaktyAzrayamantaraM pratipipAdayiSurAhamU. (91) oniktiH mUlasUtra je jattiA a heU bhavassa te ceva nattiA mukkhe| gaNaNAIyA logA duNhavi punnA bhave tullA // vR. ye hetavo yAvanto yAvanmAtrA 'bhavasya' saMsArasya nimittaM / ta eva nAnye tAvanmAtrA eva mo-kSasya to - nimittAni / kiyanmAtrAste ata Aha- gaNanAyA atItAH sakhyAyA atikrAntAH, ke ? lokAH 'dvayorapi' bhavamokSayoH saMbandhinAM hetUnAmasakhyeyA lokAH 'pUrNA' bhRtAH, te tu pUrNA ekahetunyUnA api bhavantyata Aha-tulyAH,kathaMbhUtAH ? - kriyAvizeSaNaM 'tulyAH' sadRzA ityarthaH / nanutulyagrahaNameva kasmAtkevalaM na kRtaM ? yena punaH pUrNagrahaNaM kriyate, bhannatipaDivayaNaM- tullaggahaNeNa saMvaliANaM saMsAramokkhahaUNa lokA tullati kassati buddhI hojjA tena punnaggahaNaMpi kIraDa, doNhavi punnatti jayA jayA bhariatti neyavvA, iyamatra bhAvanA- sarva eva ye trailokyoTaravivaravarttino bhAvA rAgadveSamohAtmanAM puMsAM saMsArahetavAM bhavanti ta eva rAgAdirahitAnAM zraddhAmatAmajJAnaparihAreNa mokSahetavobhavantItievaMtAvatpramANamidamukta ma. idAnIM yeSAmama trailokyApatrAH padArthA bandhahetavo bhavanti na bhavanti ca yeSAM tadAha mU. (92) hariAvahamAIA je ceva havaMti kampabaMdhAya / ajayANaM te caiva u jayANa nivvANagamaNAya / / bR. 'Ira gatipreraNayo:' IraNamIyAM pathi IrSyA IyapathaM gamanAgamanamityarthaH, IyAMpathamAdA yeSAM te IyAMpathAdyAH, AdizabdAdadRSTivAgAdivyApArA gRhyante, IrSyApathAdyA vyApArA ya eva bhavanti 'kamma- baMdhAya' kamaMbandhanimittaM karmabandhahetavaH, kaSAm ? 'ayatAnAma' ayatnaparANAM puruSANAM. taevaIryApathAdyA vyApArA 'yatAnA' yatnavatAM 'nirvANagamanAya' mokSagamanAya bhavanti / evaM tAvatsAdhArgRhasthena saha tulye'pi vyApAra visadRzatoktA, idAnIM sajAtIyameva sAdhumAzritya visadRzanAmAdarzayannAha - mU. (93) etena nisahA jogesa na desio vihI vAvi / daliaM pappa nihI hojja vihI vA jahA rAMge // Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM.53 vR. ekAntena niSedhaH yogeSu' gamanAdivyApAraghu nadezitaH nApadiSTaH vidhirvA' anujJA vA kvacinsvAdhyAyAdAnadarzitA, kintu daliaM' dravyaM vastuvA prApya vijJAyanipadhobhavata.tasyava vA vidhi-bhavata anuSThAnaM bhavaditi / ayamatra bhAvaH kacitmAdhArAcAryAdiprayojanAdinA sacitta'pi pathi vrajato gamanamanujJAyate.kAraNikatvAta.nAkAraNikasya dRSTAntamAha-jahAroga'ttiyathAroge'jvarAdIparipAcanabhAjanAdaH pratiSathaH kriyt.jiirnnjvrtutsyaivvidhiritytHsaadhcytvstvntrmaashrityvidhiHprtissedhovaavidhiiyte| athavA'nyathA vyAgcyAyata-ihoktaM - akhilAHpadArthA AtmanaHsaMsAra-hetavA mokSahetavazcatatazcanakavalaM taevayAnyapisamyagdarzana-jJAnacAritrANitAnyapisaMsAramokSayoHkAraNAnIti, tathAcAha- egatananisahA.' ekAntana niSedhaH samyagdarzanAdidAneSu tatprakhyApaka-zAstropadezeSu na darzito vidhirvA nadarzita iti saMTaGkaH kintu dalikaM prApya pAtravizeSa prApya kadA ciyana kadAcinna. etaduktaM bhavati -prazamAdiguNAnvitAya dIyamAnAnimAkSAya viparyaya bhavAya.tanAzAtanAta.yathA jvarAdI taruNa satyapathyaM pazcAttu pathyamapi tdr|| athakamava vastvAyavyamAnaM vandhAya mAkSAya ca kathaM bhavati ?. tadAhamU. (94) mi nisavinjata aArA hojja kassai kyaai| tenava ya tassa punA kayAi sohI hvenjaahi|| 7. yasmina vastunikrodhAdAniSavyamANa aticAraH' skhalanAbhavati kasyacit sAdhoH kadAcita' kasyAzcidavasthAyAM tanava' krodhAdinA tasyaiva punaH kadAcicchuddhirapi bhavet. caNDarudrasAdhoriva, tena hi ruSAsvaziSyo daNDakena tADitaH, taMcarudhirAdraM dRSTvApazcAttApavAnasaMvRttaHcintayatica-dhigmAMyasyaivaMvidhaH krodhaH iti vizuddhapariNAmasyApUrva karaNaM kSapakazreNiH kevalodayaH saMvRtta iti / bAhya vyApAramaGgIkRtya visadRzatAktA, atha vAhyo'pi vyApAro yathA bandhaheturnasyAttathA''hamU. (95) anumittA'vina kassaI baMdhA paravatthupaccao bhnnio| tahavi ajayaMti jar3aNA prinnaamvisohimicchNtaa|| vR. 'aNumAtrA'pi' svalpo'pi bandhA na kasyacit paravastupratyayAda' bAhyavastunimittAtsakAzAda 'bhaNitaH' uktaH kinvAtmapariNAmAdevetyabhiprAyaH | Aha-yadyeva na tarhi pRthivyAdiyatanA kAryA, ucyate, yadyapi bAhyavastunimitto bandhA na bhavati tathA'pi yatnaM vidadhati pRthivyAdI munayaH pariNAmavizuddhiM 'icchantaH' abhilaSantaH, etadaktaM bhavati-yadi pathicyAdikAyayatanA na vidhIyate tato naiveyaM syAta. yasta hiMsAyAMvataMtatasyapariNAma evanazuddhaH, ityAhamU. (96) jo puna hiMgyAyayaNasu vaTTaI tasya nanu priinnaamaa| dRTThA na ya ne liMga hoDa disundrasya jogmm|| vR. yastu punaH himAyatanaSu vyApattidhAmasu vartata tasya nana pariNAmA duSTa eva bhavati na ca tanddhiyAsthAnavatitvaM liGgaM citraM bhavati vizundrayAgasya' mnovaakkaayruupsy|| mU. (97) tamhA gayA visuddhaM pariNAmacchayA suvihieNaM / hiMsAyayaNA sacca parihariyavvA papaneNa / / vR. tasmAta sadA ajastraM vizundaM pariNAmamicchanA gavihinana kiMkartavyaM ? hiMyAyatanAni sarvANi varjana yAni prytntH|| tathA ca mU. (98) vajamitti pariNA saMpattI vimacyaI veraa| Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvaniyUktiH mUlasUtraM avihito'vi namuccar3a kiliTThabhAvAni vA tsy|| vR. varjayAmyahaM prANivadhAdInyavaMpariNataH sana saMprAptAvapi. kasya ? atipAtasya-prANiprANavinAzasyatyupariSTAtsaMbandhaH, nathA'pi vimucyata 'vairAta karmasaMbandhAna / yastu punaH kliSTapariNAmaH so'vyApAdayannapinamacyatevairAtAtidevaMgacchatastasyaSaTakAyayatanAdiko vidhiruktaH saidAnIMgacchanagrAmAdA pravizati. tatra kA sAmAcArI?.nadarzanArthamapakramate. mU. (99) paDhamabiDyA gilANa taDae pannA cauttha saahmmaa| paMcamiyami avasahI chaMdra ThANaTiA hoi / / vR. prathamadvAre dvitIyadvAre ca gilANe'tti glAnaviSayA yatanA vakta vyA. nRtIye dvAre saMjI-zrAvakA vakta vyaH. caturthe dvAre sAdharmikaH-sAdhurvakta vyaH. pazcama dvAra kyatirvakta vyA. SaSThe dvAre varSAkAlaprati. ghaataatsthaansthitaabhvti| Aha-tRtIyadvAre SaDAdhikArA bhaviSyanti tadyathA-"vaiaggAma saMkhaDiyannI dANe a bhaTTai atti. tatazca kimiti saMjJina eva kebalasya grahaNamakAri?. ucyate. saMjJino-tiriktA vidhivakSyamANAbhaviSyatiasyArthasyajJApanArthasaMjigrahaNamevAkarAMta. athavAtulATaNDa madhyagrahaNanyAyana madhyagrahaNa zeSAyapi gRhItAnyeva draSTavyAni. Aha-madhyamavatanna bhavati. yataH ghaDamani dvArANi. ucyante, nNtdv.ytHsptmNcshbdaakssiptmhaaninaadetidvaarNbhvi-vyti.mNji-grhnnenmdhymvgRhiitmitiiydvaargaathaa| nanvasyAtitvaritAcAryakAryaprasUtatvAtko'-basaro grAmAdi-pravazanena ?. ucyate. tatpraveze'dhikataraguNadarzanAta, tathA cAhamU. (100) ehiapArattaguNA dunni ya pucchA duve ya saahmmii| tatthekkekA duvihA cauhA jayaNA duhekvekkA // vR. tasya tatra grAme pravizata 'aihikAH' ihalokaguNA bhakta pAnAdayA bhavanti, paratraguNAca glAnAdi. pratijAgaraNAdikAH pravizatazcatasyadvidhApRcchAbhavati.sAcavidhyavidhilakSaNAvakSyamANA|sAdharmikAzca dvidhA-sAmbhAgikA anyasAmbhogikAzca tatrakako dvividhaH yo'sAsAmbhogikaHsacadvividhaH kadAcidakaH kadAcidanakaH evamanyasAMbhogike'pi vAcyaM, 'cauhA jayaNa'tti canurvidhA yatanA. sAmbhAgikasaMyatayananA sAmbhAgikasaMyatIyatanA ca. annasaMbhoiyasaMjaya-jayaNA annasaMbhAiyasaMyatIjayaNA caMti / tatthekakA davihaMtitakaikobhedodvividhaH-sAmbhogika-saMyatAH-kAraNikA niSkAraNikAca nvrNsNbhoddysNjddovi| evaM asaMbhAiagaMjayAvi maMjaiAvi / athavA'nyathA-'dava ya sAhammiti saMbhAiA asaMbhoDaA ceni / 'tatthaMkakAdaviha nijata saMbhAiAtesaMjayAsaMjayaiAa.evamasaMbhAiyAvi. cauhAjayaNa ticaubihA jayaNA kAyavvA davyAdi 4. duhakkAttisAekaikA dravyAdiyatanAvadhA-tattha davvaopaDhamaphAgapaNa kIrai. nadabhAva aphAyaeNavi.khattatA akayAkAriAsaMkappiAegihaThAjhyavvaM tadabhAva udghATanaMgRhasyakapATAdarapi kriyata kAlanaH prathamapAsadhyA prAsukaMdIyata. atha tasyAMna labhyata nataH kRtvA'pidIyate bhAvataHprAsukadravyaM zarIrasya samAdhAnamAdhIyate, tadabhAve tvpraasukrpi| iyaM dvAragAthA mahatI natrahikaguNadvArapratipAdanAyAha-paDidAragAhAmU. (101) ihaloiA pavittIpAsaNayA tasi saMkhaDI saho / ... paraloiA gihANa caMjhya vAI ya paDiNIe / / vR. ihalAiativAparAmarzaH praviSTasyatasyAyaMgaNAbhavati-yAnabhigyandhAyapravRttastadIyAMkadAcinatra Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRta-101 vAnAM labhateyathA tatA nirgatyaMta'dhunAmukatra tiSThati, etadaktaM bhavati-mAsakalpaparisamAptA te kadAcittatravAyAtAH syuH tatazcataSAMsAdhUnAM pazyattA-saMdarzanaM bhavatAtitaMtrava kAryaparisamAptiH syAta. tathA kadAcittatrasaMkhaDIbhavati.tatazabhaktaM gRhItvA bajataHkAnakSapA(na)bhavati.zIghraMcA-bhISTaMgrAmaM prAnpAti, tatravApraviSTasyazrAddhaH-zrAvakaHkazcidbhavati.tagRhAtparyuSitabhakta maadaayvrjti| etepraviSTasyahikAguNA:. athetara paralAiA' iti dvAraparAmarzaH. 'gihANa'ti kadAcittatra praviSTa idaM zraNayAta tadatAtra gnAna AstaM. tatazca paripAlanaM kArya paripAlane ca kathaM napAralaukikA guNA iti. jo gilANaM paDiyaraDasa maMpaDiarati. jAmaMpaDiaraisA gilANaMpaDiyarati tivacanaprAmANyAta.kadAcidvAtatracanyAyatanaMbhavatatadvandanapuNyAvAptiH syAta. vAdI vA tatparAjayazca, pratyanIko vA sAdhvAdastatra syAta tadarzanAccAsAvupazamaM yAyAt. evaMlabdhisaMpannatvAta / ukta mahikapAralaukikaraNadvArama. atha pRcchAdvAraM tatra vidhipRcchA avidhipRcchA ca. avidhipRcchAdvAramAhamU. (102) avihIM pucchA asthitva saMjayAnatthi tattha smaaaa| samIsuatA natthI saMkAya kisaarvddvaae| vR.avidhipRcchayaM yadutAstyatrasaMyatAH? tato'sopRcchayaetAMvizeSaviSayAMpacchAMzrutvA''hanAstyatra saMyattAH tatra ca zramaNyo vidyante tena ca tA na kathitAH. vizeSapraznAkaraNAta, samAsa yatti atha zramaNIH pRcchati tato'sAvAha-na santyatra tAH, tatra ca zramaNAH santIti prAgvat / zaGkA ca zramaNIpRcchAyAM syAt, 'kishorvddvaanyaayaat|| mU. (103) saDDhesu cariakAmo saMkA cArI ya hoi sddddiisuN| cejhyagharaM va nathiha tAmhAuvihIi pcchejjaa|| vR. atha zrAvakAn pRcchati tataH paro vikalpayati-caritukAmo'yaM bhakSayitukAmaH. atha 'saDDIsutti zrAvikAviSayAyAM pRcchAyAM zaGkA syAta. nUnamayaM tadathIM critkaamdh| atha caityagRhamaMva kavala pacchati, tatastadabhAve vargacatuSTayabhAve ca tatprabhavaguNahAniH syAta. tasmAdvidhinA pRccht| tatprati-pAdanAyAhamU.(104) gAmaduvArabbhAse agaDamamIva mahANamajhe vaa| pucchajja saya pakkhA viAlaNe tssprikhnnaa|| va.grAmadvAre-grAmasya niSkAzapraveza sthitvA paccheta. athavA abbhAyetti grAmAbhyaNe kapasamIpa vA mahAjanasya samudAya vA. kaM? gvakaM pakSa. kimannAsmatpakSo'stineti? yadiparo'jAnana pRcchati-kA bhavatAM svapakSaH ? ityavicAraNe tatastamyAgre sAdhAH parikathanA syAta. pathavidhA'mmatpakSaH caitygRhaadi| uktaM pRcchAdvArama / tataH pRcchAyamanantaraM yadi catyagRhamagni tatastasminnava gannavyaM natra ca kathaM gantavyama. uccata. mU. (105) nissaMkiathabhAirmu kAraMgacchanna caghrNtu| pacchA sAhusamAvaM te'vi asaMbhAjhyA tss| 6. puvvaLa kNtth| atha sAhammiadvAramAha- pacchA sAhamamIvaM'ni caityagRhAnnigatya pazcAtyAdhusamIpaM yAti. ta'pi sAdhavaHsAmbhAgikAH tasya'mAdhoH cazabdAdanyasAmbhAgikAvA tatrayadisAmbhogikAratanaH kA sAmAcArI ? ityAha mU. (106) nikigvaviuM kir3akambhaM dIvaNa'nAbAha pacchaNa yhaao| Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 AniyuktiH mUlasUtraM galana visajjaNayA avisajjuvaesa dAvaNayA || vR. 'nikSipya' vimucya sAdhuhasta. kima ? upakaraNaM pAtrakAdi tataH 'kRtikarma' vandanaM karoti tatazra 'dIvaNaM'tiAgamanakAryAvibhAMvanaM karota anAvAhi tti. anAbAdhA yyama ?, evaMpRSTe satite'pyAhuH - anAbAdhA vayamiti / pucchaNa' ttitataHsAdhuvamAha-'bhavarddharzanArthamahaM praviSTAM grAmamidAnIMvrajAmItyevaMpRcchati, tataste'pi sAdhavo yadyasti sahAyastaM dattvA prapayanti, atha tatra kazcida glAnastata evaM bravIti ahamanaM glAmaM paricarAmati, tataste'pyAhuH - vidyanta eva paricArakAH. evamabhidhAya visajjaNa 'nti taM sAdhu 'visarjayanti' preSayanti praSayanti vayameva bhaliSyAma iti / athana visarja-yanti, etacca bruvate sarvamatra glAnaprAyogyamASadhAdi labhyaMta, kintu tatsaMyojanAM na jAnImaH, tataH sa upadezaM dadAti idamauSadhamanena saMyojya deyamiti, atha ta evaM bravate - auSadhAnyavAtravayaM na labhAmaha tataH sasAdhurdApayatyauSadhAni yAcayati vA pAThAntaraM evamasAvISadhAni dApayitvAvrajati. 1. atha taevamAhuH - auSadhasaMyojanAM na jAnImAna calabhAmahaM tata eSa sAdhurASadhAniyAcitvA saMyojya glAnAya dattvA manAk prazAntaM vyAdhI sati vrajati / atha ta evamAhurgacchantaM sAdhuma mU. (107) punaravi ayaM khubhijjA ayANagA mAM sa vA bhaNijja sNcikkhe| ubhao'vi ayANaMtA vejjaM pucchaMti jayaNAe / vR. punarapyayaM vyAdhiH kSobhaM yAyAta prakuSyeta. vayaM canajAnIma upazamayituM sacaglAna evaM brUyAta tvayA tiSThatA ahamacirAtpraguNIbhavAmi, tataH 'saMcikkhe' tti saMtiSThati / athobhAvapi tAvAgantukavAstavyoM na jAnItaH kriyAM karttuM tata ubhAvapi ajAnantau vaidyaM pRcchataH, kathaM ? - 'yatanayA' anantaragAthAvakSyamANayeti / sA caivam mU. (108) gamane pamANa uvagaraNa sauNa vAvAra ThANa uvaeso / Anana gaMdhudagAI udyamanu a je dosA / / vR. yadi glAno gantuM pArayati tata utsargeNa sa eva nIyate, atha na pArayati tato'nye sAdhavI vaidyasakAza gamanaM kurvanti, pamANe' ttikiyatpramANairgantavyaM ?, taMtrakenanagantavyaM yamadaNDaparikalpanAt, nadrau yamapuruSaparikalpanAt na catvAro vAhIkaparikalpanAta atastripaJcasaptabhirgantavyaM uktaM pramANaM, 'uvagaraNaM ti zuklavAsAbhiyAMtavyaM na kRSNamalinAdibhiryAtavyaM. ukta mupakaraNaM. 'sauNa' tti zakunaSu satsu gantavyaM taM cAmI 'nandIta'mityAdayaH, apazakuneSu na gantavyaM, ye caitemaDalakucalADhyaH uktaM zakunadvAraM, 'vAvAra'tti yadyasAMvaidyo bhuGkte ekallazATako vA chindana kiJcidAstaM bhindanvA tatIna praSTavyaH atha glAnasyApi chattavyaM tato'sminnava praSTavyaH, uktAM vyApAraH, 'ThANa' tti yadyutkuruTikAdA tuSarAzyAdI sthitastatI na praSTavyaH. kiM tarhi ? zucipradeza sthita iti uktaM sthAnaM, 'uvaesa' ti evamasI yatanayA pRSTo yamupadezaM dadAti dravyataH kSetrataH kAlatI bhAvatatha so'vadhAraNIyaH, tatra dravyataH zAlyAdanaM pArihaTTaM ca khIraM kSetratA nivAMtA vasatiH kAlataHpauruSyaDhiyaMbhAvatI nAsya pratikUlavyavahAribhirbhAvyaM ukta upadezaH, athasaMvaidya evaM brUyAta pazyAmi tAvanamiti tataH saMvaidyastatsamIpamAnIyate, na ca glAnastatra nayaH, kiM kAraNaM ? vaidyasamIpa nIyamAna utkSima lokaH kadAcidevaM brUyAta - yathA nUnamayaM mRta ityapazakunaH mUrcchA vA bhavadvipattirvA vaidyagRha syAditi. Agacchati cavaidyakiMkarttavyaM ? gandhodakAdibhirgandhavAsAH sannihitAH kriyante, tahAnArthamudakamRttikayAvilepanAdi kriyate / vaidye cAgacchati sUriNA kiM karttavyamityAha-- udyamaNuTTe a je dosa tti yadyasAvAcAryA vaidyasyAgatasyAtiSThati tato lAghavadoSaH, athanAbhyudbhatimAdattaM tataH stabdha iti kRtvA kopaM gRhItvA pratikRttaH syAta. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 mRla-178 tammAdatadoSaparinihIMSayA'nAgatamevotthAya praanggnnpriy-kmaannstisstthniiti| uktamutthitAnutthitadvAra kiyantaM punaH kAlaM tena sAdhunA tamyagnAnasyaparicaraNaM kartavyamityAhamU. (109) paDhamAviyArajAgaMnAuMgaccha biijjae dinna / emava annasaMbhAiyANa annADa bshiie|| vR. paDhama'ttiyAvataprathamAlikAMkarotitAMcAtmanaHsvayamavAnayituM samarthaHsaMvRttaH viyAra jAgga ti bahirbhUmigamanayAgyA jAta iti. evaM jJAtvA gaccheta. kathaM ? dvitIya sahAya dane sati. atha nAstisahAyastata eka eva vrajati / eSa tAvatsAmbhogikAna prApya vidhisaktaH, idAnImasAmbhogikavidhimatidizannAhaevamevAnyasAmbhogikagnAnasyavidhiH, kintu 'annAevasahIe'tti anyasyAM vasattAvyavasthitenaglAnapari. caraNAvidhiHkAryaH, ayamaparAvizeSa:- asAmbhogikasakAzaMpravizatAtadanAkrAntabhUpradeza nikSipyApakaraNa tataH kRtikamAMdiyAmbhAgikaSviva sarva kartavyamiti. badanAkrAntabhUbhAga copakaraNa sthApayati. mA macchikSakANAM tatsAmAcArgadarzana'nyathAbhAvaH syaaditi| evaM tAvatmAmbhAgikabahamadhyagatasya gnAnagyavidhiH anyayAmbhAgikabahumadhyagatasyApyadhaeva vidhidRshyH| idAnImakakasyasAmbhAgikasyatarasya cavidhimAhamU. (110) egAgi ginANami usiTTe ki kIraI ? na kIraI vaavi| chagamuttakahaNapAnagadhuvaNatthara tasma niyagaM vA / / vR. evamasau gacchan grAmAbhyAsa kasmAdapi puruSAdidaM zrRNuyAta-kiM bhavatA glAnapratijAgaraNaM kriyate uta na?.tatazcaivamekAkini glAne zipTe' kathita sati kriyate na kriyate? ityukta paraNa sati sAdhurapyAhasuSTa kriyate, para Aha-yadyavaM chagamuttakahaNa'tti chagaM-purISaM mUtraM-pratItaM. tAbhyAMvilipta Aste. evaM kathite sati sasAdharbahibhUmereva pAnaga'ttipAnakaM gRhItvA pravizati. praviSTazca dhuvaNa tti tasya' glAnasya dhAvanaM karAti-prakSAlanaM vidadhAti, upadhizca attharaNa'tti AstaraNaM karAni tassa'tti tadIyareva cIvaraH. atha tasyAnyAni na santi tataH 'niyagaMvatti nirava cIvararAstaraNa kraataati| nathA cAhamU. (111) sAravaNaM sAhallaya pAgaDadhuvaNa suI smaayaaraa| aibibhale samAhI sahagsa AsAsapaDiaraNa || vR. sAravaNaM-niSkriya tasmina niSkriya manAne kRta sati. athavA 'sAravaNatti saMmArjita pratizraye glAnasaMbandhinimatipara:pRcchati-navAyaMkanasaMbandhenasaMbaddhati.sAdharAha. katthaDakahicijAtA.evamAdi. nataH para Aha- sAhalaya'tti. saphalatA dharmasya. yadadRSTa'pi paramabandhAviva kriyA kriyata. pAyaidhuvaNa tti prakaTaMglAnasyApA kSAlanakartavyaM prakaTakSAlana calAkaebamAha.cisamAcAgaeta zramaNAiti, athAsA snAnA'tivihalaH syAda-atIva daHkhana karAlita:gyAttanaH samAhiti yathA prArthitaMbhAjanAdidAtavyaM yana svacittA bhavati.svAbhRtazcAbhidhIyate yathAkAlaM kamAvati / athAmA sahaH-samarthastatadhAvArayatana bhatavyaM ahaM tvAM prtijaagraamrmaati| tatazcamU. (112) sayamava diTTapADhI karaMDa pucchar3a ayANA knj| dAvana davAimi avApasA nAvalabhA // vR.yadyasA sAdhuH dRSTapAThI' dRSTaH- upalabdhazcarakasuzrutAdiyenamadRSTapATA athavA dittivadyava-dRSTakriya: kriyAkazala:. pAThIti sakalaM bAhadAdipaThati sa evaMvidhaH svayamava kriyA karAti / athAsau dRSTayATI na bhavati tanaH pRcchati ajJaH sana vadyaM, 'dAvana'tti vadyazAlAM gataH prakAzati. yadatAha kAgaNanakakaH saMjAtaH, anI ___ Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghaniyuktiH mUlasUtra nimittaMnagrAhyaM, `davvAdimiya'tidravyAdicatuSTayApadeze sati natra dravyataH prAsukamaprAsukaM vA kSetrataH krItakaDA akrItakaDAbA basahI, kAlataH prathamapAruSyAmupadiSTaM tasyAM ca yadAprAsukaMna labhyate tadA'prAsukamapikriyata. bhAvataH samAdhiH karttavyA prAsukAprAsuMkariti / mU. (113) by kAraNia har3apese gamananulAmaNa teNa saha gacche / nikkAraNia kharaMTaNa biijja saMvAie gamanaM // vR. evamasI glAnI yadi kAraNiko bhavati tataH 'haTTa' tti dRDhIbhUtaH pesa tti praSaNIyaH atha glAnasyApyanukUlamavagantavyaM bhavati tataH gamananulomaNa' hetunAtana glAnanamahagacchat uktaH sAmbhogikaH glAna ekaH kAraNikaH, asAmbhogikaH glAne kAraNika eko'pyavameva draSTavya iti / atha niSkAraNika eko glAnaititanaH nikkAraNiakharaMTaNa 'tiniSkAraNikasya glAnasyasvaraSTayA pravacanApadezapUrvakaM paruSabhAnamiti, kharaNTitazra dvitIya AtmanaH kriyata iti / tatazrayaM saGghATaka sati gamaNa' tti gamanaM katrtavyamiti / sAmbhAgikA sAmbhAgikasaMyata ekAMnakakAraNikaniSkAraNikayatanAMkta idAnIM sAmbhAgikAsAmbhogikasaMyatanAmakAnekakAraNikIniSkAraNikAyAdInAM yatanA pratipAdyate atha vidhipRcchayA pRSTe sati tatra saMyatyaH syuH tataH kI vidhi: ? ityAha mU. (114) samaNapavesi nisIhia duvAravajjaNa adiparikahaNaM / therItarUNivibhAsA nimaMta'NAbAhapucchA // vR. zramaNIpratizrayapraveze sati bahiHsthitenaiva niSedhikI karttavyA vAstrayaM dvAre madhye praveze ca praviSTazva tathA 'duvAravajjaNa' tti dvAraM pratihatya ekasmin pradeze tiSThati, atha niSadhikAyAM kRtAyAmapi svAdhyAyavyApRtAbhinaM dRSTastataH parikathanaM karttavyaM sAdhurAgata iti, tataH parikathite sati sAdhvIbhirnirgantavyaM, tatra ko vidhiH?, 'therItarUNavibhAsa' tti yA'sau pravartinI sA kadAcitsthavirA bhavati kadAcicca taruNI, tato 'vibhASA' vikalpanA, tatra yadi sthavirI nirgacchati tata AtmadvitIyA''tmatRtIyA vA, atha taruNI tataH sthavirIbhistisRbhicatasRbhizra nirgacchati, tatastAstamAsanena nimantrayanti, upavezayati so'pyupavizya pRcchati na kAcidabhavatInAmAbAdheti // mU. (115) sisi saha paDinIyanirahaM ahaba annahiM pe se / uvaeso dAvaNyA gelane vejjapucchA a // vR. tatastAH kathayanti astyAbAdhAiti evaM ziSTaM kathitaMsatiyadyasAM sahaH samarthastataH pratyanIkanigraha karoti. atha nigrahasamayoM ne bhavati tato'nyatra preSayati atha tatra kAcida glAnA tata upadeza dadAti evametadASadhAdi dAtavyamasyAH / atha tAstanna labhante tataH 'dAvaNa'tti asAveca dApayati, glAnatvaM satyayaM vidhiH / athAsI svayaM na jAnAti ASadhAdi dAtuM tato vaidyaM pRcchati // mU. (196) taha caiva dIvaNa cakkaraNa annatthavasahi jA paDhamA | taha caMvagANIe AgADhe cilimilI navaraM / / vR. kathaM vayaM pRcchati ? tavaH prAgvata 'dIvarNa' tti prakATanaM kAgaNiko'hamakAkI nApazakuna -buddhayA grAhyaH, 'caukkaeNaM ti vaMdyena dravyAdicatuSkaM kathita sati yatanA pUrvavatkartavyA. 'annattha- vasahi' tti anyavasativyavasthitena pratijAgaraNaM karttavyaM kiyantaM kAlaM yAvadata Aha. 'jApaDhamA' yAvatprathamAmilAnayanakSamA saMvRttati tato gacchati / evaM nAvahUnAM madhye ekasyA unnAnavidhiruktaH, idAnImakAkinyA glAnavidhirmAta Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRnaM-116 dizannAha taha caMgAe tathaiva prAgvaMdakAkinyA glAnAyAH prativaraNavidhiH etAvAMstu vizeSaHyadatAgADha -atIvApadatAyAmakasminnAzraya 'cilamili tti yavanikAvyavadhAnaM kRtvA navaraMkavalaM praticaraNamasauM kroti|| mU. (117) nikkAraNibhaM camaDhaNa kAraNioM nei ahava appAhe / gamaninthi mIsasaMbaMdhivajjae asai emaagii|| va. yadi niSkAraNakAsA bhavati tataH 'camaDhaNa'tti pravacanokta vacanaiH viMsanaM karoti, athAso kAraNikA tatastA svayameva nayati. 'ahava appAhatti athavA tadabharostatpravarttinyA vA evaM saMdizatiyathatAtmasakAzekuruta, svayaMcanayataH kovidhirata Aha- 'gamanitthimIsasaMbaMdhivajjae asaiegAgI' gamanaM kAyavaMDAhiM saha.vAAvinai saMbaMdhinIA hoti.tadabhAvamIsahi-iApari hiMsaMbaMdhIhiMsahagantavvaM. tadabhAva agaMbaMdhiAhiM iAhiM tadabhAva parisithirmAsaNa(a)saMbaMdhaNaM tadabhAva saMbaMdhiparisaMhiM tadabhAva asaMbaMdhipariyahiM. tadabhAva asaMbaMdha varjina asati annasya uvAyarasa pagAgini nti|| idAnIM catumipyukta yatanAmupasaMjihIrgharAhamU.(198) egabahasamanunnANa vasahIe jo aegaamaNannI / amaNuna saMjaINa ya annahi ekaM cilimilIe / / vR. etadaktaM bhavati-egosamaNunno je abahasamaNunnA jo aego asamaNuno eyANaMegAe cevavamahIe paDiyaraNaM kAyavvaM 'amaNunnaM ttije avaha amaNunnA saMjayA tesiMnaekAe vasahIe ThitehiM paDiyaraNaM kAyavvaM 'saMjaINaya'ttiyaMjaINayasaMbhoiyANaM annasaMbhoiyANayabahaNaMannAe vshiietthiopddiyri| 'eka'tiekA punaglAnAmAzritya cilimilIe' yavanikAvyavadhAnaM kRtvA ekasyAmeva vasatI pratijAgaraNaM karoti / drvyaadiytnaacsrvtraanugtaadrssttvyaa| ehiapArattaguNAdAni apucchAduve asAhI'tyAdipratidvAragAthA vyAkhyAtA. tadavyAkhyAnAcca vyAkhyAtaM paDhamagilANaM vAraM / atha dvitIyaglAnapratipAdanAyAha. mU. (119) vihipucchAe~ pavaso sannikule cei pucchsaahmmii| annattha asthi iha te gilANakagja ahivddti|| vR. evaM tasyavrajataH pUrvavadvidhipRcchAyAM satyAparaNAkhyAtaM.-yadtAsti zrAvakamtataH pavamotipravazaM karoti.ka? -samjhikale ceiya niyaditasminasaJjikala caityaanittstdvndnaaNkroti|ttH pacchatti pRcchani kimiha sAdharmikAH santi uta na?. tatrAha zrAvakaH- annatya atyi' anyatra AsannagrAme vidyante. te caha 'malAnakAyeM' glAnanimitta ahivaDaMti' Agacchanti prAyogyabhaktAdigrahaNA-mini / natazca ma mAdhastaramAdAnati. vrajannaMvA sAdhaMbhAjanAdinA mantrati zrAvakaH-bhagavana ! prathamAmikAmAdAya brj| . evaM cAbhihitaH sa kiM karAtAtyAha. mU. (120) savvapi na pattavyaM nimaMtaNa jaM tahiM gilaannsy| kAraNi tarasa ya tujhaya viDalaM DhavvaM tu pAuggaM / / vR. savaM' azeSaprAyAgyamaprAyogyavAna grAhyaM zrAvakanimantraNa sani, naMtahiMgihANasya niyasmAttatra gnAnasyagRhyate atonagAhyama.tataHthAvakaH punarapyAha- kAraNitamyayatanjhayaviullaM datrtaghAiggaM ti. 'tasya' glAnasya 'kAraNe glAnanimittaM tava ca kAraNe tava nimittaM vipulaM' prabhRtaM dravyaM zAlyodanAdi prAyogyamastyato gRhyatAmiti / tatazcAmA zrAvakarayAparAdhana gRhItvA vrajani ! Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 mU. (121) jAe disAe gilANAM tAe disAe u hAi paDiyaraNA / puvvabhaNiaM gilANA paMcahavi hoi jayaNAe // vR. yayA dizA glAnastiSThati tayA dizA 'paDiaraNa' tti pratipAlanAM karoti sAdhUnAM athavA 'paDiaraNa' tti nikhvaNaM AlocanaM tasya zrAvakadAnasya karoti, tacca parIkSaNaM glAnapraticArakasAdhudarzana sati bhavati ata uktaM yayA dizA glAnastayA dizA 'paMDiaraNaM' ti puvvabhaNiaM gilANe 'ti pUrvabhaNitA stAnaviSayAM vidhirdraSTavyaH sAmbhogikAsAmbhogikasya glAnasya kimasyaiva praticaraNaM karttavyaM ?. netyAha`paMcaNhavihoti jayaNAe' paJcAnAmapi-pAsatyAsannakusIlasaMsattaNitiAnayatanayA prAsukAnnapAnena karttavyaM pratijAgaraNamiti, apizabdAnnihnavakA devakulapratipAlakAca gRhyante / iyaM niyukti gAthA. etAM ca bhASyakRdavyAkhyAnayannAha mU. (122) tasi paDicchaNa suDukayaM atthi natthi vA labhA / svaggUDa bila olaNadAnamanicchaM nahiM nayanaM // [bhA, 35 ] vR. ' tasi paDicchaNa' tti 'teSAM glAnapratijAgarakasAdhUnAM pratipAlanAM karoti yayA dizA te sAdhava Agacchanti, 'pucchaNa' ttitatastAna sAdhUna dRSTvA pRcchati - etanmamAmukena zrAvakaNa dattaM yadi glAna- prAyogyaM tato gRhyatAmiti, evamukte te'pyAhuH suchukayaM atthi' ttisuSThukRtaM zrAvakeNa asti glAnaprAyogyaM tatrAnyadapi tvamevedaM gRhANa, 'natthi vatti athavA evaM bhaNanti nAsti tatredaM dravyaM kintvanyanna lAbho bhaviSyati, tvameva gRhaannedm| atha te 'khaggRDi' ttinirdharmaprAyAstata evamAhuH viDa-olA 'ttidhADirava nipatitA tatastaddravyaM sAdhuH sakalaM dadAti - samarpayati, te'picaruSAnecchantigrahItuM tatazrAsI' nayanaM' tiglAnasamIpetasyadravyasya nayanaM karoti // idAnIM yadyasau samarthastatazca gacchatyeva, athAsamarthastataH mU. (123) * AdhaniyuktiH mUlasUtra - paMtaM asahU karitA nivedanaM gahaNa ahava samaNunnA / khaggUDa dehi taM cia kamaDhaga tassappaNA pAe / [ bhA. 36 ] vR. 'prAntaM' nIrasaprAyaM asahU'asamarthaH-kSutpIDitaH 'karettA' abhyavahRtya vrajati / tatazca tatra prAptaH sana nivedanaMkarItyAcAryAya, so'pyAcAryognAnArthaM 'grahaNa' ttigrahaNaM karoti, kasya? dravyasya, athavA samaNunna'tti tasyavasAdhAranujJAM karoti yadata - bhakSayedaM glAnasyAnyadapi bhaviSyati / athA-sAvAcAryaH 'khamgUDI' zaThaprAyAM bhavattata idaM vakti dehi taM cia' tvameva snAnAya prayaccha kiM mamAnana ? evaM cokta stenAcAryeNa gatvA glAnasamIpaM 'kamaDhaga tassa' tti tadIyake kamaDhake dadAti. atha tasya tannAsti tataH appaNI pAe' AtmIya pAtra evaM dadAti tatazca punarapyAcAryasamIpaM vrajati gatvA idaM bravIti mU. (124 ) kiM kIraDa ? jaM jANasi ataraMti saMDhatti vacca taM bhata! | nimmA na kareMtI karaNamanAlAiyasahAo // [bhA. 30 / vR. he AcArya ! glAnasya kimanyatkriyata ? AcAryA'pyAha- 'jaM jANasitti yajjAnAsi taMdava kuru. punazrAmI glAnasamIpaM gacchati, ataraMto 'tti snAnA'pi vakti - bhagavan ! zadAste ya evaM tvAM valIkurvanti. braja bhddhnn| asti ma paricArakAH evaM coktaM vrajati / niddhammA na kareMtI' athAyAM snAna evamAha-yadunate nirddhamAM mama na paricaSTAM kurvanti tanathAsAM sAdhuH karaNaM 'ti vaiyAvRttyaM karoti. punazrAsI sAdhustaM glAnasamIpamavaM bravIti anAlADayatti amISAM nirddharmANAM madhye'nAlocitA-pratikrAntaM kathacideva tvaM naSTa iti ata evamabhidhAya namAtmasahAyaM kRtvA prayAti // yadA tu punaH Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mala-125 mU. (125) ubhA ninddhammasuMphAsupaDoAra iyrpddisho| parimiadAna visajjaNa sacchaMdoddhaMsaNAgamanaM // bhA. 38] vR. 'ubhaA nikammara' iti yadA glAnaH zeSasAdhavatha nimmastidA kathaM paricaraNAM karAtA tyAha'phAsupaDIAra'prAsukanAnapAnenaparipAlanaMkaroti itara' iti aprAsukaMtasyaniSedhaH tenanakriyAM karotI. tyrthH| parimiadAnattiparimitaM-svalpaM dadAti yenAsau nirvinnaHpreSayati. tataH virajaNa ttinirvinaH sana visarjayati. gacchaMzca sa sAdhaH 'sacchaMToddhasaNa'tti sacchandastvamityevaM undhra-sanA' udbhalanAma-Akroza karoti, tato gmnN'tigcchti|priyrnnaa vakkhANiA, 'pulvabhaNiaMgilANe'tti etdpivyaakhyaatm| atha paMcaNhavi hoti jayaNAetti. etatpadaM vyAcikhyAsurAha. ma. (126) esagabho paMcAhavi hoi niyAiNa gilaannpddiyrnne| __ phAmuakaraNanikAyaNa kahaNa pddikkaamnnaagmnN|| [bhA. 39] vR. 'eSa gamaH' epa paricaraNavidhiH 'paMcaNDavi pathAnAmapi. kaSAmata Aha.niyAINaM AdizabdAta pAsanyAsannakumIlasaMyattAma. gilANapaDiaraNe'tti glAnapraticaraNe eSa vidhi:-'phAsuakaraNa'tti yaduta prAsukena bhaktAdinA praticaraNa kArya, 'nikAyaNa'ni nikAcanaM karoti, yaduta dRDhIbhRtena tvayA yadahaM brAmi tatkarttavyam, kahaNaMttidharmakathAyA.yaddhA kahaNa'ttilokasyakathayati kimasyapravraji-tasyazakyate'zundrena krtum?| paDikAmaNa niyadyasauglAnaHpratikrAmatitasmAtsthAnAnnivartataitiyAvatatataHsthAnAta gamanapatti taM glAnaM gRhItvA gamanaM karoti / atha yaduktaM 'paMcaNhavi hoti jayaNAe'tti atrApizabda Asta tadarthamAdarzayannAhamU. (127) saMbhAvane'visaddo deuliakharaMTayajayaNa uveso| avisesa niNhagANavinaesa amhaMtao gmnN|| [bhA. 40] vR.saMbhAvana'pizabdaH, kiMsaMbhAvayati? daDaliattidevakulaparipAlakAveSamAtradhAriNaste'piglAnAH santaH paricaraNAyAH. 'kharaMTaNa'tti teSAM devakulikAnAM khiMsanAM karoti, yadutadharme udyamaM kuruta, jayaNa'tti yatanayA kartavyaM yathA saMyamalAJchanA nsyaat| 'uvaesotti upadezaca kriyAviSayaM ddaati| 'avisesa'ti, nayasmina viSaye sAdhaniyAvakavizaSAjJAyatetasmina niNhagANaMpi'niNhA-vakAnAmapiyatanayAparicaraNaM kroti| atha nilavakaglAna evaM ayAna naesa amhaM'niyo'yaM prA-cUrNaka AyAto naSo'smajjAtIya iti nato gamanaM karAti sa sAdhuriti / athAsA niNhAvakA-diravamabhidadhyAnamU. (128) tArahi jayaNakaraNe amagaM Anaha'kappa jnpuro| navi eripayA mamaNA jagaNAe~ tao avakkamaNaM // [bhA.41] vR. bhagavastAraya mAmagmAnmAnyAta tataH 'jayaNakaraNa ti yatanayA praticaraNaM karoti / athAmA niNhavakaglAna evaM brUyAta-'amukaM Anahi'tti 'amukaM' bIjapUrAdi Anaya, tata evaM vaktavyaM 'akAya janapuraAttiakalpanIyametadityevaMjanapurataHpratyAkhyApayati, etacca sasAdhurvakti -navipariyagAsamaNA. evaM janana-lokana nayAbhada jJAte yati tato'sAvapakrAmatigacchati tsmaatsthaanaat| evaM pratipAdita vidhau codaka Aha. mU. (129) coagavayaNaM ANA AyariANaM tu pheDiA nnN| sAhammiakajjabahattayA ya saciraNavi na gacche / / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyuktiH mUlasUtra vR. codakasya vacanaM cAMdakavacanaM, kiM tadityAha AjJA AcAryANAM saMbandhinI apanItA vinAzitA tato yataH sAdharmika kAryaprabhUtatayA suciraNAvi na gacchet na yAyAdvivakSitaM sthAnamiti / ata AcArya AhamU. (130 ) titthagarANA cAMga! diTTaMtI bhAieNa naravaiNA | jattumgaya bhoiadaMDie a gharadAra puvvakae // [bhA. 43] vR. tIrthakarANAmiyamAjJAhacodaka! - yadutaglAnapratijAgaraNakatrtavyaM, "jogilANa' mityAdi-vacanAta, adRSTAnto grAma bhAgikanarapatisaMbandhI / jahA koDarAyA jattAe ujjao, tanaya AnataM, amukagAme payANayaM sAmitti tatthAvAse karehitti, tAha gato gohA, jassavi bhoiassa so gAmA tenavi kahiaM. mamavi karaha gharaMti. tAha gAmellayA ciMtaMtirAyA egadivasa ehiti. tA kirano sacitrakarmAjjvala-sundaragRheNa ? evaM strI kAyamANaM kayaM. bhAiassa urammaM cAurasAlaM nimmaviaM / rAyA Aga to pecchati kayavaMdaNamAlAdizobhi bhAMDayahiM cAurasAla, tanAhitA pahAvito. tatA nahi bhaNiaM bhagavaMta ! esa tumhamAvAsI. imo tujjhati vA kassa esI ? bhAiyassa. tatI rannA ruguNa bhAMDayassa gAmAM haDI gAmAMvi daMDio / etthavi jahA bhor3ao tahA AyariA, jahA naravaI tahA titthayaro, jahA kuTuMbI tahA sAhU / amumevArthamAha- dRSTAnto grAmbhogikanarapatinA yAtrAdbhahadAruNA (zrAddhate bhAjikadaNDikaca tRNanadAraNAca) pUrvakRtena - pUrvacintitana yatkRtaM gRhamiti / mU. (131) 46 ranno taNagharakaraNaM sacittakammaM tu gAmasAmissa / dopahaMpi daMDakaraNaM vivarIya'nenuvaNao u // [bhA. 44] vR. rAjastRNagRhaM kRtaM sacitrakarma ca grAmasvAminaH, 'dvayorapi' grAmeyagrAmasvAminordaNDakaraNaM daNDaH kRtaH / evaM tIrthakarAjJAtikramadvayorapyAcAryasAdhvoH saMsAradaNDaiti / vivarIya'ntreNuvaNao' tiuktAdyo'nyaH saviparItanAnyenAkhyAnakanopanayaH karttavyaH / annehiMgAmellaehiM ciMtiaM - eaMbhoDayamsa suMdarataraM kayallaya gharaM. eyaM caiva naravaissahAi, gae naravaImibhAiyassa caiva hAhitti, bhoiyassavi taNakuDI kayA rAyA pattI di - kaha bhI egadivaseNa bhavaNaM kayaM ?, te bha Mti- amhehiM evaM kayaM, eyaM daliyaM bhoiyassa AnIyaM tena tujjha gharaM kayaM bhAiyassavi taNakuDI kayA, nAharanA tuTTe so gAmo akarAokao, bhoio'vi saMpUio, anno ase gAmI dinno / evaM titthayarANamANaM karateNa kayA ceva AyariANaM / atha prathamApanayopadarzanAyahama. (132) jaha naravaDaNo ANaM aDakatA pamAyadoseNaM / pAvaMti baMdhavaharohachijjamaraNAvasANAI / / taha jinavarANa ANaM aikkamaMtA pamAyadosaNaM / pArvati duggar3apaha vinivAyasahassakoDIo / / [ bhA. 45 ] mU. (133) [bhA. 46 ] vR. yathA narapaterAjJAmatikrAmantaH pramAdadoSeNa - ajJAnadoSaNa prAnpuvanti bandhA nigaDAdibhiH vadhaHkazAvitAnaM rAdhAgamanasya vyAghAtaH chedI hastAdaH maraNAvasAnAni duHkhAni prAnpuvanti yathA tathA jinavarANAmAjJAmatikrAmantaH pramAdaH - ajJAnaM sa eva doSastena prAnpuvanti vinipAtAnAM duHkhAnAM sahasrakoTIH / idAnI dvitIyopanayApadarzanAyAha mU. (134) titthagaravayaNakaraNe AyariANaM kayaM pae hodd'| kujjA gilANagassa u paDhamAlia jAva bahigamanaM / / [ bhA. 47 ] vR. tIrthakarasaMbandhivacanakaraNe-vacanAnuSThAna AcAryANAM 'kRtaM pae 'tti 'prAgeva' pUrvameva kRtaM bhavati / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-934 yasmAdatadevaM tasmAtkAMda glAnasya pratijAgaraNaM sAdhuH kiyantaM kAlamata Aha- paDhamAnia jAva bahiMgamanaM ti yAvatprathamAlikAmAnatuM samA jAtaH yAvacca bahirgamanakSamA jAta iti // tathA - mU. (135) jar3a tA pAsatyAsannakasIla niNhavagANapi desiaM krnnN| caraNakaraNAlasANaM sambhAvaparaMmuhANaM ca / / [bhA. 48] vR.yadi tAvatpArzvasthAvasanakItnAsteSAM.tathA sadabhAvaH tattvaM samyagdarzanaMtataH parAGmukhAH kete? nihAvakArateSAma, athavA 'caraNakaraNAlasANaM' ata eva sadabhAvaparAimukhAnAM. keSAM ?-sarveSAmeva pArzvasthAvasannakusIlanilavakAnAM yadi tAvatkarttavyaM pratipAditaM tata itaraSAM nitraamev| etadevAha. mU. (136) kiM puna jayaNAkaraNujjayANa daMtidiANa guttaannN?| saMviggavihArINaM savvapayattaNa kAyavvaM / / [bhA. 4.] vR. kiM punaH-kimata yatanAkaraNa udyatAH-udyaktAstaSAM dAnnendriyANAM guptAnAM manovAkAyagRptibhiH saMvinavihAriNaH- udyatavihAriNAbhAkSAbhinAghiNaityarthaH.taSAMsarvaprayatnanakAryam? kiMpunaHkAraNamatAvanti vizeSaNAnikriyanta? ekasyavayujyamAnatvAttatra.tathAhi-yadyatAvadacyata-yatanA-karaNAMDatAnAmiti.tataH kadAcinnihavakA apiyatanAkaraNAdyatAHsyuH? ataAha-dAntendriyANAMguptAnAMceni, te'picadAntendriyA guptAH kadAcillAbhAdinimittaM bhaveyurata uktaM -saMvinavihAriNA ya. teSAmavazyaM krttvymiti| uktaM glAnadvAram.athasaJidvArasaMbandhayannAhamU. (137) evaM galannaTThA vAghAo aha inAni bhikkhttttaa| vaiyaggAme saMkhaDi sannI dAna abhaMda a|| vR.evaMglAnArtha vyAghAtI' gamanapratibandhastasyasyAta. arthatyAnantarya idAnIMbhikSArthaMgamana-vighAto na kArya ityadhyAhAraH, athavA'nyathA-evaM tAvada glAnArthaM gamanavyAghAta uktaH idAnI bhikSArtha yathA'sau syAttathApIta- 'vaiyaggAmasaMkhaDisannIdAneyabhaddetti.vrajaiti-gAMkulaMtasminpraviSTasyagamanavighAtaH syAta. grAmaH prasiddhaH saMkhaDIprakaraNaM sajJI-zrAvakaH 'dAna'tti dAna-zrAddhakaH bhadde atti bhadrakaH sAdhUnAM. cshbdaanmhaaninaadkulaani| eteSu prativadhyamAnasya yathA gamanavighAtastathA''ha. mU. (138) uvvattaNamappattaM ca paDicche khIragahaNa phgmne| bosiraNe chakkAyA dharaNe maraNaM dvviroho|| vR.sahianukUlaMpanthAnamutsRjya udvarttana-yatovrajasnatAyAti vrajecaprAptaHsan aprAptAvanAM pratIkSate' pratipAlayati, tatazca khAragahaNa titatra kSIragrahaNa karoti.kSIrAbhyavahAramityarthaH pahagamana ttipAta kSIra pathi gamanaM kroti| punazca tenAsya bhedaH kRtaH. tatatha vAsiraNati muhurmuhaH puruSotsarga vidadhAti, tatra ca SaTakAyavirAdhanA. tadgadharaNe ca maraNaM, 'davavirAhAM tti dravaNa-kAnikana saha virodhI bhavati. sAdhAH prAyastatsaMvyavahArAta. yA davavirAho'tti dravamaudakaM tena nilepanaM karoti sAgArikapurataH, atha na karotyuvAhaH-pravacanahIMnAbhavati, athavAvavirAdhA vinaashaa.ytstRssitHsNstdevpibti| evaM vraja gacchata AtmavirAdhanA pravacanApaghAtaca syAta. gamanavighAtaca nitarAM syaat| uknaM vrajadvArama. atha grAmadrAgmama. (139) candrAdAni agAma saMvaDi Ainna khaddha gelnne| sannI dAne bhadde appttmhaaninaads|| vR. khadAdAnikagrAmaH-samRndragrAmastasminnudvartanaM karati, aprAptAM valAM ca pratipAlayati, dhIra-grahaNa Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyuktiH mUlasUtraM karAni, natra cataeva doSAH bAsiraNachakkAyAdharaNamaraNaM davavirAho' / uktaM grAmadArama. athasaMgvaDidvAraM. tatrAha-saMvaDiAinnagalanaM'tisaMvaDIprakaraNaMtadarthamudvarttataM.aprAptAMcaMvalAMpratipAlayati.tatraca Ainnati AkIrNa-saMbAdhanaM strAspAdidoSAH, tathA khaddharagelaNa'tti kharcA-prabhUtamucyate. tatazca bhUribhakSaNa mAnya syAta.taeva cadoSAH bAsiraNa chkkaayaadhrnnmrnnNdv-viroho"| uktaM saMkhaDidvArama.athasajJidvArama'sannitti sajina zrutvA udattanaM karAti. aprAptAM ca velAM pratipAlayati, tatra nata eva dossaavaasirnnaadyH| ukta sajJidvAram. idAnIM dAnazrAvakadvAraM tatrApi uvvattaNamappattaM ca paDicche"ni pUrvavata. tatazcAsA dAnazrAvakaHprabhUtaMghRtadadAti tatrApitaevadoSAvosiraNAdayaH / uktaM dAnadvArama.athabhadrakadAra bhaddaga'tti kazcitsvabhAvata eva sAdhubhadrakaH syAta tatsamIpagamanArthamudratana karoti, aprAptAM ca valA pratipAlayati, tatazcAsI laDukAdipradAnaM karAMti. na eva doSAH / atha mahAninAdadvAramAha-'appattamahAninAesutti mahAninAdeSu-zabditaSa kalA-prakhyAteSa kulaSu udttanaMkRtvA appatta'ti aprAptAMvalAMpratipAlayati.taSu ca snigdhamannaM labhyate. evaM ca tatrApi ta eva doSAH "vosiraNa chakkAyA 'ityaadyH| uktaM cazabdAkSipta mahAninAdakaladvAraM. tathA'nakalAtsvamArgAda(nAnukuleSu vyavasthiteSu vrajAdiSu agrAma ivanAM bhaktArtha pratipAlayato gamanavighAtadoSa ukta :: idAnImanukUlamArgavyavasthiteSu vrajAdiSu bhaktArtha praviSTasya yathA gamanavighAto bhavati tathA pratipAdayannAhama.(140) paDucchirakhIra sataraM dhayAitakassa giNhaNe diihN| gehi vigiMcaNiabhayA nisaTu suvaNe sprihaanii|| va.paDacchikSIraM-pArihiTTikSIraMtadanviSana zeSakSIraMcAgaNhanadIrghA bhikSAcaryA karoti.tathA sataraMti sataraMdadhianvedIghAMtAMkaroti, tkrsyvaagrhnnediirghaataaNkroti|idaaniiNttkssiiraadiprcurNlbdhNst gohitti gRdraH sana pracara bhakSayati. yadvA vigicaNiabhayA nisaTuMti vigizcana parityAgastadbhayAnisaTTa-pracura bhakSayati.natathapracurabhakSaNa suyaNeaparihANI pradASaevasvAdhyAyamakRtvavasvapiti.suptasyaca parihANI' sUtrArthavismaraNamityarthaH, cazabdAt 'aha jaggati gelanna"ityetadrakSyati tRtIyagAthAyAm / evaM tAvadanukUlamArgavyavasthitevrajebhaktArthapravizatogamanapratighAta uktaH idAnImanukRlamArgavyavasthitegrAma bhaktArthaM praviSTasya yathA gamanavighAto bhavati tathAhama. (141) gAma paritaliagamAimamgaNe saMkhaDI chaNe viruuvaa| sannI dAne bhadde jemaNavigaI gahaNa dIhaM / / vR.'grAma' itidvAraparAmarzaH grAmapraviSTaHsanaparitalitAdimAgaMNaMkarAti.paritalitaM-sukumAlikAdi ucyata tadanviSana dIrghA bhikSAcaryA kgti| ukta manakRtlagrAmadvArama, idAnImanukUlamaMkhaDIdvAramucyatesaMkhaDA chaNa viruva'tti saMkhaDIprakaraNaM. yAca kSaNa' utsave vividhalpA bhavati. etadaktaM bhavati-gRha gRhe ghRtapUrAdi labhyate tadartha cadIrghA bhikSAcA kraani| ukta manukatlasaMgbaDIdAraM, idAnImanukatnavyavasthita sajJidvAramucyate- 'sannitti sacinaH-zrAvakA ucyante. teSu mRSTAnnArthI dI bhikSAcayAM karAti / ukta manukUlasajjJidvArama. idAnImanukUladAnazrAddhakAramucyata- 'dAna'tti dAnazrAddhakA ucyante. taScanukUlapathavyavasthitaSu praviSTo mRSTabhojanAthIM dIrghA bhikSAcaryAM karoti / uktaM dAnazrAddhakatArama. idAnIM bhadrakadvAramucyata- bhada'tti anukUlapathavyavasthiteSu bhadrakeSa jamaNa-viMgaIgahaNa dIha'ni mRSTabhojanavikRtigrahaNArtha, dIghAM bhikSAcaryA karAtAni sarvatra yojyamiti / tatra prAgidamuktaM pracurabhakSaNAtmvapataH Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-141 sUtrArthaparihAnirbhavati, atha na svapiti tataH ko doSa ? ityata Aha. mU. (142) aha jaggaigelannaM assNjykrnnniivvaaghaao| ___icchamanicche maraNaM guruANA chaDDaNe kaayaa|| da. atha snigdha AhAre bhakSite jAgaraNaM karoti, sUtrArthapauruSI karotItyarthaH, tatazca ko doSa ? ityata Aha-'gelannaM glAnatvaM bhavati. glAnatvesati tasyasAdhoryadyasaMyataHpratijAgaraNaMkarotiicchaticatataHko doSastadetyata Aha asaMyatakaraNe jIvavyAghAto bhavati icchataH, atha necchati asaMyatena kriyA kriyamANAM tataH 'anicchemaraNaM' anicchatomaraNaMbhavati, nakevalamayameva doSaH, 'guruANAchaDDaNekAyA'gurorAjJAlopaH kRto bhavati, mRtasya ca chaDDuNe-parityAge gRhasthAH SaTkAya-vyApAdanaM kurvanti / yadA tu punasteSu vrajAdiSu takraudanAdigrahaNaM karoti tadA pUrvoktA doSAH parihatA bhavanti / etadeva pratipAdayannAha. mU. (143) takkoyaNANa gahaNe gilANa ANAjhyA jaDhA hoti| appattaM ca paDicche socyA ahavA sayaM naauN|| vR.takraudanAnAM grahaNesatiglAnatvadoSaAjJAbhaGgadoSazca.AdizabdAtpathipalimanthadoSadha, ete jaDhA iti-tyaktA bhavanti / idAnIM pratiSiddhasyApi kAraNAntareNAnujJAM darzayannAha- 'aprAptAM' ca paDicche' aprAptAmapivelAMpratipAlayati, kimartha?, vakSyamANAndoSAn zrutvApathikAdeHsakAzAta, 'ahavAsayaMnAuM' svayameva jJAtvA, kAn ?-dUravyuvasthitagrAmAdidoSAn, aprAptAmapi velAMpratIkSata iti| idAnI tAneva doSAn pratipAdayannAha. mU. (144) dUruTThiakhuDDalae lavabhaDa aganI apaMta pddiniie| - appattapaDicchaNapuccha bAhiM aMto pavisiavvaM / / vR. kadAcidasau grAmo dUre bhavati tato'prAptAmapi velAM pratipAlayati, 'uhiutti kadAcidasau grAma utthitaH-uddhasito bhavati, kadAcicca 'khuDalayatti svalpakuTIrakaH, kadAcit 'nava' iti abhinavavAsito bhavati,tatrapRthivIkAyaHsacittobhavati, kadAciccabhaTAkrAnto'saubhavati,kadAcit 'aganIya'ttiagrinA dagdho bhavati, kadAcicca prAntaH-daridraprAyo bhavati, kadAcicca pratyanIkAkrAnto bhavati, ata ebhiH kAraNaiH 'appattapaDicchaNa'tti aprAptAmapi velA pratipAlayati, tena ca sAdhunA sajJikulaM pravizatA vidhipRcchA pUrvavatkarttavyA. etadevAha-'pucchatti, vidhipRcchA puurvvt| vAhiM ticodakaevamAha-bahirevasasAdhustiSThati yAvatsajJikale velA bhavatIti, AcAryastvAha-'aMtI pavi-siyavvaM' imaM ca gAthA'vayavaM bhASyakAro vyAkhyAnayiSyatIti!idAnIMtatrasajJikuleSupraviSTaHsAdhuHkAraNamAzrityadIrghAmapibhikSAcayA~' yathAkaroti tathA pratipAdayannAhama. (145) kakkhaDakhettacuo vA dubbala uddhANapavisamANo vaa| ___ khIrAigahaNa dIhaM bahuM ca uvamA ayakaDille / / dR. kakkhaDaM' rUkSAdiguNasamanvitaM yatkSetraM tasmAccyutaH-AyAtaH san, tathA durbalo yadi bhavativAdhyAdirogAkrAntaH, tathA purastAhImadhvAnaM pravekSyati yadi, tata ebhiHkAraNaiH kSIrAdigrahaNanimittaM dIrghA bhikSAcaryAM karoti, bahu ca kSIrAdi gRhNAti yenAsya kAryasya samartho bhavati / AhabahubhakSaNAtkathaM visUcikAdidoSo na bhavati ? ucyate, 'uvamA ayakaDille upamA-upamAnaM ayo-lohaM tanmayaM tatkaDillaM tenaupamA, etaduktaM bhavati yathAtaptalohakaDille toyAdikSayamupayAtievamasminasAdhaukhkSasvabhAvevahvapi 12614 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 AdhaniyuktiH mUlasUtraM ghRtaadikssyNyaatiiti|idaaniiNyev prAgvyAvarNitAdoSAstAneva kAraNAntaramuddizyaguNavattayAsthApayannAhama. (146) je ceva paDicchaNadIhakhaddhasuvaNesu baniA dosaa| - teceva sapaDivakkhA hoti iha kaarnnjjaae| vR. yAvadoSA paDicchaNe tipratipAlane dIhatidIrghAyAMbhikSAcaryAyAM khaddha'ttipracurabhakSaNe suvaNa'tti svApe, eteSu sthAnAntareSu varNitAH' kathitA ye doSAstaeva sapratipakSAH saviparyayAH guNA ityarthaH bhavanti. 'iha'asmin kaarnnjaatekaarnnmaashrity|idaaniiyduktN niyukti kRtA-"pRcchabAhiM atopavisiabba"ti, etadvyAkhyAnayanabhASyakAraAhamU. (147) vihipucchAe sannI souMpavise na bAhi sNcikkhe| uggamadAsabhaeNaM coyagavayaNaM bahiM tthaau|| ___ [bhA. 50] vR. vidhipRcchayA' pUrvAbhihitayA saJjhinaM zrAvakaM zrutvA tataH pravizeta. kva?-zrAvakagRhe, na ca bahi: saMtiSTheta. kiMkAraNama?-udagamadoSabhayAt.mAbhUttaM sAdhumuddizya kazcidAhAraM kuryAda asA sjnyii| evamukte satyAha codakaH, kiM tad ?, ityAha- 'bahiM ThAu' bahirevAsau sAdhurbhikSAvelA pratipAlayatu, bhAbhUta prAghUrNaka itikRtvA zAvaka AhArapAkaM krissytiiti| evamukte satyAcArya AhamU. (148) soccA daNaM vA bAhiThiaM aggamegayara kunaa| appattapaviThTho puNa coyaga ! daTuM nivaarejaa| [bhA.51] vR.zrutvAtaMsAdhuMbahirvarttinamanyasmAtpuruSAdeHsvayaMvA dRSTvA udgamAdInAMdoSANAkemakataraM-anyatamaM kuryAt / 'appatta'-tti apayAptAyAM velAyAmetacchAvakaH kuryAta, eSa bahistiSTato doSaH, paviTTo puna coyaga! daTuMnivArejnA' praviSTaH punarasau sAdhuHsajJikulaMhe coyaga! dadR'tidRSTA udgamAdidoSa nivaaryet|kic. mU. (149) uggamadosAINaM kahaNA uppAyaNesaNANaM c| tattha u natthI sunne bAhiM sAgAra kAladuve // vR. udgamadoSAdInAM kathanaM karoti utpAdanAdoSANAM eSaNAdoSANAM ca kathanaM karoti,tatazca yadizuddha bhaktaM tatastatraiva sajigRhebhoktavyam, athttrnaastitto'nytrgntvym|etdevaah 'tatthauttitatraiva. zrAvakagRhebhuGkte, natthi'ttiathatatranAstibhojanasthAnaMtataH 'sunna'tti zUnyagRhezUnyagRheyAti. 'bAhiti atha zUnyagRhe sAgArikai ktuM na zakyate tato bAhyato vrajati. atha tatrApi 'sAgAra'ti sAgArikAH tataH 'kAlave 'ttikAladvitayaM jJAtavyaM, kiM?,svalpo divasa AsteAho-zvitmahAn ?.yadi mahAMstato dUramapi sthaNDile gatvA samaddizati, atha svalpo divasastato'sthaNDila eva yatanayA samuddizatIti / iyaM tAvaniyukti gAthA. etAmeva bhASyakAraH pratipadaM vyAkhyAnayati. tatra codakAkSepaparihAradvAreNa pravaMzavidhiruktaH idAnIM bahistiSThato'dhikataradoSapratipAdanAyAhamU. (150) pheDejja va sai kAlaM saMkhaDi ghettUpa vA para gcche| sunnagharAipaloaNa cea aaloynnaa'baahN|| vR.sa hi tatra bahirvyavasthitaH kiM kuryAdata Aha. phar3eja vasai kAlaM' apanayeta 'satitti vidya-mAnaM bhikSAkAlama, etadaktaM bhavani-grAme praharamAtra eva bhikSAvelA bhavati, tatra ca vyavasthitaH sAdhustAM bhikSAvelAmapanayati. 'saMkhaDi'tti kadAcittavAnyasmin divase saGghaDirAsIta, taddharita ca paryuSitabhaktaM pratyUparayeva bhakSitaM gRhasthairato'sau sAdhurbahirvyavasthitastasya bhraSTa iti, 'ghettRNa vA pae gacche'tti gRhI-tvA [bhA.52 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mulaM- 150 51 vAyattatrarAddhaMpavvaM vAtatprAgeva zrAvako gRhItvAgrAmAntaraM gataH, tatazrAsausAdhustasya bhraSTaiti, ata etaddoSabhayAtpraveSTavyam / pravizatazca ko vidhirityata Aha- 'sutradharAdipaloyaNa' pravizazcAsau sAdhuH zUnyagRhAdipralokanaM karoti, kadAcittatra bhujikriyAM karoti. praviSTazca zrAvakagRhe 'ceiya'tti caityavandanaM karoti 'AloyaNa' tti AlocanAM pRcchti| tatra ca praviSTo bhikSAdoSAn kathayannAha - mU. (151) umgama esaNakahaNaM na kiMci karaNijjaM amha vihidAnaM / kassA AraMbhI tujjheso ? pAhuNA DiMbhA // [bhA. 53 ] vR. udgamadoSANAm-AdhAkarmAdidoSANAM kathanaM eSaNAdoSANAM ca kathanaM, tatazra ArambhaM dRSTvA etacca bravIti nAsmadarthe kiJcatkarttavya AhAravidhiH, kintvasmAkaM vidhidAnaM kriyate, tathA coktaM - "vihigahiaM vihidinnaM doNhapi bahupphalaM jahA hoti / atha kadAcicchrAvako na kathayati tadA DimbharUpANi pRcchati, tAni hyajJatvAdyathAvyavasthitaM kathayanti / kiM pRcchati ? 'kassaDDA AraMbho' kasya nimittamayamArambhaH ? ityevaM sAdhunA pRSTe sati DimbharUpANyapi kathayanti 'tujjheso 'tti tvadartha bhayamArambhaH yataH 'pAhuNa' tti prAghUrNakA yUyamiti, athavA 'pAhuNa' ttiprAghUrNakAnAmarthe'yamArambho natava, evaM 'DiMbha' tti arbhakarUpANi kathayanti / atha tatrArmakarUpANi na santi yAni pRcchyante tataH svayameva kenaJidvyAjena rasavatI yato yAti etadevAhamU. (152) rasavapavisaNa pAsaNa miamamiamuvakkhaDe tahA gahaNaM / pajjatte tattheva u ubhaegayare ya oyavie / [bhA. 54 ] vR. rasavatI - sUpakArazAlA tasyAM pravezanaM karoti, praviSTazca pazyattAM darzanaM karoti, tatraca 'mita-mamitaM uvakkhaDe' tti kadAcinmitamupaskriyate svalpaM, kadAcidamitaM upaskriyate bahu, 'tahA gahaNaM' ti tatra yadi mitaM rAbddhaM tataH svalpa gRhNAti, atha pracuraM rAddhaM tatastadanurUpameva gRhNAti / tatra niyukti kAragAthAyAM saMbandhi pUrvArddhaM vyAkhyAtaM, katamat ? "uggamadosAINaM kahaNaM uppAyaNesaNANaM ca" iti idAnIM mUlaniryukti kAragAthAyAM tasyAmeva yadupanyastaM "tattha u"tti tadvyAkhyAnayannAha, 'pajjatte tattheva u' yadi paryAptaM bhaktaM labdhaM tatastasminneva gRhebhuGkta iti / 'ubhaegayareca oya- vie'ttiubhayaM zrAvakaH zrAvikAca 'oyaviaM' khedajaM ubhayaM yadi bhavati 'egataraM ca oyaviaM' alpa- sAgArikaH - zrAvaka ityarthaH, zrAvikA vA oyaviAalpasAgAriketyarthaH, tato bhuGkta iti / 'tattha u' tti ayamavayavo vyAkhyAtaH idAnIM 'natthi 'tti avayavo vyAkhyAyatemU. (153) asa apajjate vA sunagharAINa bAhi saMsadde / laTTI dAraghaTTaNa pavisaNa ussagga Asatthe // [bhA. 55 ] vR. asati tasminnubhayaM yadA zrAvako'lpasAgAriko nAsti, nApi zrAvikA'lpasAgArikA, zrAcikazrAvikayoranyataro vA yadA'lpasAgAriko nAsti tadA abhAve ati 'apajjatte va 'tti yadA paryAptaM tasmin zrAvakagRhebhaktaM nabhavatilabdhaMtadA'nyatrApibhikSATanaM kRtvA 'sunnagharAI' ti zUnyagRhAdiSugamyatebhojanArtham, AdizabdAdevakulAdiSu vA, teSAM ca zUnyagRhAdInAM bahireva vyavasthitaH saMzabda - kAzitAdirUpaM karoti, kadAcittatrakacitsAgAriko dudharitrI bhavet sa ca tena zabdena nirgacchati, athaivamapi zabde kRte na nirgacchati tato yaSTyA dvAre ghaTTanaM AhananaM kriyate, tataH pravizati praviSTazca yadi kaJcinna pazyati tataH 'ussaggaM' ti IyapathanimittaM paJcaviMzatyucchvAsapramANaM kAyotsargaM karoti, tathA ca 'Asatthe 'tti manAgAzvAsitaH san / tatazva Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 oghaniyuktiH mUlasUtra ma. (154) AloaNamAlovo adiTuMmivi taheva aalaavo| kiM ullAvaM nadesI? adiTTa nissNkiaNbhuje|| [bhA.56] va.'Alokana' nirUpaNaMtata karoti, athanirUpite (kazcidRSTaH) 'AlAvo'tti, yadi kazcidRSTastata AlapanaM karoti,kimihabhavAnAgataH? iti| 'adivamivitahevaAlAbo'ttiadRSTe'pisAgArikettathaivAlapanaM karoti, kimiha bhavAnAyAtaH iti / athaivamapyukto na kazcittatrottaraM dadAti tata idamucyate-'kimullAvaM na desIti ?,' tasmAdullApaM prativacanaM prayaccheti / athaivamapi na kazcitta-tropalabdhastataH 'adiTTe'tti sarvathA sAgArike'nupalabdhesatiniHzaGkitaMbhumata iti|athebhirpyu-paayairnprkttiibhuutHsaagaarik pazcAttuprakaTIbhUto bhunataH satastataH, mU. (155) diTTa asaMbhama piMDo tujjhavi ya imotti sAha veuvvii| sovi agAro doccA nIr3a pisAutti kAUNaM // (bhA.57] vR. dRSTe sAgArike sati asaMbhama tti asambhramo-nabhayaM karttavyama, asambhrAntenacatena sAdhunA piNDo tumjhavi aimo'tti svAhA' bhikSApiNDaM gRhItvA evaM karoti-ayaM yamAya piNDaH, ayaM varuNAya piNDaH, ayaM dhanadAya piNDaH, ayamindrAya piNDaH, tujjhavi aimotti svAhA tavApyayaM piNDaH svAhA veubbittivikRtaM zarIraM karoti pizAcagRhIta iva, evaMvidhaM sAdhaM dRSTvA so'pyagArI 'doccA' iti bhayena 'nIti' nirgacchati, 'muni (pisA) U tti kAruNaM' pishaaco'ymitikRtvaa| evaM tAvadabhyantara-sthasAgArikadarzana bhuJAnasya vidhiraktaH, yadA tu punarbahirvyavasthita eva ebhiH sthAnAntaraM pazyati tadA ko vidhiH? ityata Ahama. (156) tibveNa va mAlena va vAupaveseNa asava sddhyaae| gamanaMcakahaNaAgama darabhAse vihI innmo|| [bhA. 58] vR.yadAtusAgArikobahirvyavasthitaevasAdhutIvraNa chidreNakuTikApavaDDakenakaTakenapazyati, mAleNa vatti mAle-uparitalavyavasthito yadA kadAcicchaThatayA pazyati, 'vAupavesaNa'tti, athavA vAyupravezena' gavAkSeNa zaThatayA pazyati, athaveti vikalpArthaH, etenAnyena vA pradezena zaThatayA' dhUrtatayA pazyati, dRSTvAca gamanaM ca karoti sa sAgArikaH, 'kahaNaM'- ti gatvA cAnyebhyaH kathayati-yadatAgacchata pazyata patrake bhuJjAnaH sAdhurdRSTa iti, tatra 'Agama'tti te'pyAgacchanti, pazyAmaH kimetatsatyaM na veti, 'dUrabhAse vihI iNamo' dUrAdAgacchatA abhyAsAdvA''gacchatA vihI iNamo' vidhiH 'ayaM vakSyamANalakSaNo bhvti| . kazcAsau vidhirityata AhamU. (157) . thova bhujai bahuaMvigiMcaI pumpttprigunnnnN| - pattesu kahiM bhikkhaM diTThamadiTTe vibhAsA u|| [bhA. 59] vR. yaditAvaddUrasAgArikAstataHsasAdhuH thovaMbhujati stokaMbhuGkte , bahubhaktaM vigicati' tyajati gadiau-alpasAgArikaM karoti dhUlinA vA AcchAdayati, athAbhyAsa eva sAgArikAstataH 'thovaM bhuMja'tyanyathA vyAkhyAyate-stokaM bhuGkte yAvanmAnaM mukhasyAntastiSThati tAvanmAtrameva bhuGkte , zeSa parityajatItiprAgvat, 'paumapatta'tti padmapatrasadRzaM nilepanaM pAtre karoti 'pariguNaNa'tti svAdhyAyaM kurvastiSThatIti / evaM ca vyavasthitasya sAdhoste sAgArikAH prAptAH, te ca prAptAH santa idaM pRcchanti 'kahiM bhikkhaM tiktvayA bhikssaakRteti| tatra diTTamadiTevibhAsAu' dRSTe'dRSTe ca vibhASA' vika-lpanA kAryA, yadi dRSTo bhikSAmaTana tata idaM vakti -tatraiva zrAvakAdigRhe bhakSayitvA ihAgata iti| atha na dRSTo bhikSAmaTastataH Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla-158 mU. (158) addiSTe kiM velA tesi nibaMdhami dAyaNe khiNsaa| ohAmio u baDuo vanno apahAvio thiaN|| bhA.60] vR.adRSTe satIdaM vaktavyaM-kiMvelA vartata bhikSATanasya?, athaivamapyuktAnAM patrakadarzana nirbandhaH tato 'dAna'tti darzayati patrakaM, dRSTe ca patrake sati 'khisati' te sAgArikAstaM baTukaM jugupsante-dhika tvaamsmiikssitbhaassinnmiti|ttHkiNjaatm? 'ohAmioubar3ao' apabhrAjitokTrakastiraskRta ityarthI varNazca-yazaH prakhyApitaM tatreti-tasmin bhojanavidhau / 'sunna' ityayamavayavo vyAkhyAtaH, idAnIM vahiMsAgAra'ttiamumavayavavyAkhyAnayannAha, (bhU. 159) sunnadharAsai bAhiM devakulAIsu hoi jayaNA / tegicchidhAukhobho maraNaM anukaMpapaDiaraNaM / / * [bhA. 61] vR. zUnyagRhasyAsati abhAve bAhiM devakulAIsu hoti jayaNA u' tato bahirdevakunAdau vrajati, tatrApi devakulAdAvanagahvarAdI iyamevayatanAkartavyA vAhiM saMsadda laTTIedAradAraghaTTaNa' ityevamAdisarvaMkartavyama / atha kathaM bahiH sAgArikasambhavaH ?, ata Aha, 'tegicchitti cikitsakaH' vaidyaH sa kadAcittasya sAdhobhikSAmaTataH dhAtukhobhe'ttidhAtuvaiSabhyaM dRSTrAidaMcintayati yadyasyAmavasthAyAmayaMsAdhurbhakSaNaMkaroti tataH 'maraNaM ti avazyameva siyate, sa vaidyaH 'anukaMpatti anukampayA 'paDiyaraNa ti sAdhoranumArgeNa gatvA nirUpaNaM karoti, yadyayamidAnImeva bhakSayiSyati tato nivArayiSyAmi vaidyaka zAstraparIkSaNaM vA kRtaM bhavati, evamasau vaidyastasya sAdhoranumArgeNa gatvA lInastiSThati sAdhurapi,mU. (160) iriyAi paDikato pariguNaNaM saMdhiA bhi kA guNiA? . amhaM esuvaeso dhammakahA duvihpddivttii|| bhA. 62] vR. IryApathikApratikrAntaH san 'pariguNaNa'tti kiyanmAtrakamapi svAdhyAyaM karoti, asmiMzca prastAve sAdhuHsamadhAturevasaMjAtaH, tatazcavaidyo'pitaMsAdhuMsamadhAtuMdRSTrAidaMvakti 'saMhitAbhekAguNiyA saMhitAcarakasuzrutarUpAkAguNitA?-adhItA,tenabhavatA''gamanamAtreNevanabhuGktaM |saadhurpyaah 'amhaesuvaeso' asmAkamayaM sarvajJopadezaH, yaduta-svAdhyAyaM kRtvA bhujyata iti / 'dhammakahA duvihapaDivattI' tatazcAsau sAdhudharmakathAM karoti, pazcAttasya vaidyasya 'duvihapaDivatti'tti kadAcitsaMyato bhavet kadAcicchAvaka iti / idAnIM bahirdevakalAdau bhAnasya vidhiruktaH, yadA ta panardevakalAdyapi sAgArikaivyAptaM bhavati tadA'nukUlamArgavyavasthitaM sthaNDilaM prati prayAtimU. (161) thaMDillAsai cIraM nivAyasaMrakkhaNAi pNcev| . sesaMjA thaMDillaM asaIe anngaamNmi|| / [bhA. 63] vR. 'thaMDilla'tti sthaNDile gatvA bhuGkte, 'asati'tti atha sthaNDilaM nAsti kSudhA ca pIDyate tatA'sthaNDilaeva cIra'nti cIramAstIryapAdayoradhastatazcabhujhate , kimarthapunastaccIramAstIyate? ata Aha-nipAtasaMrakSaNAya' parizATinipAtasaMrakSaNArtha, tayA hi parizAThyA nipatantyA pRthivIkAyAdi vidhvasyate iti| paMceva'tti tatra cIropari asthaNDilasthaH kiyadbhakSayati?,trIna paJca vA kvlaan| sesaM jAthaMDillaM'zeSa-aparaMbhaktaM taavnnytiyaavtsthnnddilNpraaptm| asaIe'ttiapAntarAlesthaNDilasyAsati 'annagAmaMmitti anyabhAmaM prayAti, tatra casthaNDile bhujhata iti| idAnIM yaduktaM 'kAladuve'tti niyukti kRtA tadbhAdhyakRda vyAkhyAnayannAha. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 AghaniyuktiH mUlasUtraM mU. (162) apahuppaMta kAletaM ceva dugAuyaM nikkaame| gomuttiadaDDAisubhuMjaiahavA pesesuN|| bhA.64] vR. atha tasya bhikSorgacchato yo'sAvabhipreto grAmaH sakrozatraye saMjAtaH, tatra ca yadi kAlaH paryApyate tatastadbhaktaM pUrvagRhItaMparityajyAnyadbhahNAti, athAstamayakAlaAsannastataH taM ceva'ttitadevapUrvagRhItaM bhaktaM kSetrAtikrAntamapi bhukte, 'dugAuaMnaikkAme ti yadA tu kAlaH paryApyate tadA tatpUrvagRhItaM bhaktaM dvigavyatAtparato nAtikAmayati-na nayati, gavyUtadvaya eva tatparityajya yAti. tatra ca gataH kAle paryApyamANe'nyad grahISyatIti, yadA punastasya sAdhojataH kozadvayavyavasthitagrAmasyArata Adityo'stamupayAtinacAntarAlesthaNDilamastitadA'gomuttigadaDDAdisubhuse gomUtradagdheSu dezeSabhuJjIta, AdizabdAtsUkarotkIrNabhUpradezAdA bhuGkta iti, 'ahavA paesesutti yadi gomUtradagdhAdisthAnaM na bhavati tato dharmAdharmAkAzAstikAyakalpanA tasmina sthAne kRtvA bhuGkte, etadaktaM bhavatidharmAdharmAkAzAstikAryastirohitAyAM bhuvi UvavyavasthitaH, tatazcAnayA yatanayA sazUkatA darzitA bhavati / uktaM sajidvArama, idAnIM sAdharmikadvArapratipAdanAyAhamU. (163) - diTTamadiTThA duvihA nAyaguNA ceva hu~ti annaayaa| addiTTAvi avihA suamsuapstthmpstthaa|| vR.sAdharmikA dvividyAH dRSTAadRSTAzca, nAyaguNAtahayacevaannAyA' yetedRSTAHsAdha-mikAstedvividyAHkadAcijjJAtaguNAbhavantikadAcidajJAtaguNAH, adivAviaduvihA' ye'pyadRSTAHsAdharmikAste'pidvividyAH'suya asuya'tti zrutaguNA ashrutgunnaashc| pasatthApasatya'ttiyetejJAta-guNAste dvividyAH-prazastajJAtaguNA aprazastajJAtaguNAzca,ye'pite'jJAtaguNAste'pidvividhAH-prazastAjJAtaguNAaprazastAjJAtaguNAzceti.ye'pi te zrutaguNAste'pi dvividhAH-prazastazrutaguNA aprazastazrutaguNAca, ye'pi te'zrutaguNAste'pi dvividyA:prazastAzrutaguNA aprshstaashrutgunnaath| Aha-ye dRSTAste kathamajJAtaguNA bhavantItyata AhamU. (164) diTThA va samosaraNe nayanAyaguNA hvejjtesmnnaa| suaguNa pasattha iyare samapunniare ya svvevi|| vR.'dRSTAH' upalabdhAHsAmAnyatojhaTitikka? -'samavasaraNe' sAtrAdI, nacajJAtaguNAstabhaveyuHzramaNAH, suyaguNapasatthaDayare'ttiDatare itiadRSTAnAMparAmarzaH te adRSTAHsuyaguNeti-zrutagaNAapisantaHpasatthattiprazastazrutaguNA gRhyante, tadanena suyaguna pasatyatti bhAvita, iyaretti-itare ityadRSTAnAM parAmarzaH te adRSTAH zrutaguNAityayamanantaragAthApanyastabhaGgakaH ekaHsUcitaiti samaNunniyareyasavve'vi' sarve'picata zrutAdiguNabhedabhinnAH sAdhavaH samanAjJAH iyara ca asamanojJA iti ca, sAmbho-gikA asAmbhogikAzretyarthaH / idAnImaSAM zramaNAnAM sarveSAM madhye yezuddhAstaSveva saMvasanaM karoti netareSviti, amumevArthapratipAdayannAhama. (165) jai suddhA saMvAso hoi asuddhANa viha pddilehaa|| abhiMtarabAhiriA vihA davve abhAve a|| vR.yadizuddhAH-saMvAsazuddhA keabhidhIyante?.prazastazrutagaNAstathAprazastajJAtaguNAca te-zvavaMvidhaSa saMvAsaM saMvasanaM kroti| hoi asuddhANa duviha paDilehA' bhavatyazuddhAnAM dvividhA pratyu-pakSaNA. tatrAzuddhA aprazastazrutaguNAstathA'prazastajJAtaguNAazuddhA abhidhIyanta, tadviyaM dvividhapratyupekSaNaMbhavati. katham?. 'abhitaravAhiriA' ekAabhyantarapratyupekSapA'bhyantaretyarthaH, aparAbAhyapratyupekSaNA, davihA davyabhAve Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 165 '55 ya'kaikA ca pratyupekSaNA dvividhA. 'davve ya bhAve ya' yANasau abhyantarA pratyupekSaNA sA dravyato bhAvatazca bhavati, yA'pivAhyApratyupekSaNAsA'pi dravyatobhAva-tazcetidvividhaiva / idAnIM bAhyAMpratyupekSaNAM dravyataH pratipAdayannAhamU. (166) ghaTTAitaliadaMDaga pAuya saMlaggirI anuvaogo / disi pavaNagAmasarija vitahaM uccholaNA devve // vR. 'ghaTTAdi' tighRSTAjaGgAsudattaphenakA, AdizabdAttumA tuppodvAdayogRhyante, 'taliMga' ttisopAnatkAHupAnadgRDhapAdAH 'daMDaga' tticitralatAdaNDakairgRhItaH 'pAuya' miti prAvRttaM yathA saMyatyaH prAvRNvanti kalpaM tathA taiH prAvRtaM 'saMlaggiri' tti parasparaM hastAvalagikayA vrajanti, athavA saMlaggirIti yugalitA vrajanti, 'anuvagoo'tti anupayuktA vrajanti, 'IryAyAmanupayuktAH, evaM vahirbhuvaM gacchantaH pratyupekSitAH, idAnI saJjJAbhUmIprAptAn saMyatAna pa3tyupekSate- disi' ttiAgamokta digviparyAsenopavizanti, 'pavaNa' ttipavanasya pratikUlamupaveTaSavyaM te tu AnukUlyena pavanasyopavizanti, 'gAma' tti grAmasyAbhimukhenopaveSTavyaM, te tu pRSTha dattvopavizanti sUriyatti sUryasyAbhimukhenopa-veSTavyaM te tu pRSThaM dattvApavizanti / evamukte na prakAreNa vitathaM kurvanti, 'uccholaNa' ti purISamutsRjya prabhUtena payasA kSAlanaM kurvanti, 'dabve 'tti dvAraparAmarzaH, iyaM tAvadbAhyA dravyataH prtyupekssnnaa| Aha- anantaragAthAyAM abhyantarayAH pratyupekSaNAyAH prathamamupanyAsaH kRtaH, tatastAmeva vyAkhyAtuM yuktaM na bAhyAmiti, ucyate, prathamaM tAdbAhyaiva pratyupekSaNA bhavati pazcAdAbhyantarA. atoM bAhyaiva vyAkhyAyate, Aha- kimitItthameva nopanyAsaH kRtaH ? ucyate, abhyantarapratyupekSaNAyAH 'prAdhAnyakhyApanArthamAdAvu-panyAsaH kRtaH / evaMtAvadvAhyApratyupekSaNAdravyato'mihitA, idAnIM bAhyAM pratyupekSaNAM bhAvataH pratipAdayannAha mU. (167) vikahA hariuggAiya bhinnakahAcakravAlachaliakahA / mAnusatiriAvAe dAyaNaAvaraNayA bhAve / / vR. vikathA' virUpA kathA - athavA 'vikathA' strIbhakta caurajanapadakathA tAM kurvanto vrajanti, tathA hasanta udgAyantazca vrajanti, 'bhinnakaha' tti maithuna saMbaddhA rAmasikA kathA tAM kurvanto vrajanti, 'cakkavAla 'tti maNDalabandhenasthitAvrajanti, 'chaliakaha ttiSaTapaprajJakagAthAH paThantogacchanti, tathA 'mAnusatiriAvAe' ni mAnupApAtaMtiryagApAtesaJjJAMvyutsRjanti, 'dAyaNa'tti (darzanatA) parasparasyAGgulyAkimapidarzayanti iyameva AcaraNatA darzanatAta''caraNatA. 'bhAve 'ti dvAraparAmarzaH. iyaM bAhyamAvamaGgIkRtya pratyupekSaNA. evaM bAhyapratyupekSaNA'zuddhAnapi sAdhUna dRSTavA pravizati, kadAcitte guroranAdezenaiva vaM kurvanti / etadeva pratipAdAyannAha mU. (168) sa asuddhA hAvi gaMtRNa gurUparikkhA u / ahava visuddhA tahavi u aMtoduvihA u paDilaMhA / / vR. bAhyapratyupekSaNAmAGgIkRtya yadyapyazuddhAstathA'pi pravizya guro: parIkSA karttavyA, athavA bAhyapratyupekSaNA vizuddhA eva bhavaMti tathA'pi tvantaH - abhyantarataH abhyantarAM pratyupekSaNAmAzritya dvividhaiva pratyupekSaNAbhavati karttavyA dravyatAbhAvata ca / idAnImasI abhyantarapratyupekSaNAmaGgIkRtyadravyataH parIkSAM karoti sAdharmikAsanneSu kuleSu bhikSAcaryAyAM praviSTaH san mU. (169) pavisaMtinimittamanesaNaM va sAhai na erisA samaNA / amhaMpi te kahaMtI kukkukhariyADaTANaM ca // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 oghaniyuktiH mUlasUtraM vR.pravizanbhikSArthanimittaMpRcchayategRhasthaistatazcanakathayati, anesaNaM teaneSaNAMgRhasthenakriyamANAM nivArayati, naerisAsamaNA' nAsmadIyAevaMvidhAH zramaNAH, asmAkaMhitenimittakathayantianeSaNIyamapi gRhyantievamabhidhIyate gRhasthena, kukkudd'ttikukkuddpraayo'ymiti|evNtaavdbhikssaamtttaaprtyupekssnnaakRtaa, idAnIM dUrastha evopAzrayapratyupekSaNAM karoti khariAdivANaM ti khariyA-dvayakSarikA tatsamIpe sthAnaM. upAzrayaH AdizabdAccarikAdisamIpe vaa| iyaM tAvadvasativAhyA pratyupekSaNA kRtA, idAnImupAzrayAbhyantare dravyapratyupekSaNAM kurvannAhamU. (170) davami ThANaphalae sejjaasNthaarkaayuccaare| kaMdappagIyavikahA vaggahikiDDA ybhaavNmi|| vR. dravyamitti dvAraparAmarzaH, 'ThANaphae'tti sthAnaM avasthitiH. phalakAnAmavasthitiM pazyati, tAni hi varSAkAla eva gRhyante na ropakAle. sa tu praviSTaH ropakAle'pi phalakAni gRhItAni pasyati, 'sejjA iti zerate'syAmiti zayyA-AstaraNaM tadAstRtamevAste. saMstArakAH-tRNamayAH, prakIryante'dhastRNAni svapadbhistaM saMssArakaM pazyati, 'kAya'tti kAyikAbhUmi gRhasthasaMvadvAM pazyati. 'uccAra'tti gRhasthaiH saha purISavyutsarga kurvanti, athavA uccAraM tti zleSmaNaH pariSThApanamaGgaNe kurvanti, evaM sa sAdhuH prvishti| iymbhyntraa| dravyapratyupekSaNA, idAnImabhyantarAM bhAvapratyupekSaNAM pratipAdayannAha-kandarpagIta-vikathAH kurvanti, tathA cumgaha'ttivigrahaHkalahastaMkurvanti, kiDDa'ttipAzakakapardakai krIDanti, 'bhAvami,'bhAvaviSayA prtyupekssnnaa| uktA abhyantarAbhAvapratyupekSaNA, idAnImetaddoSavarjiteSu saMyateSu pravizati, etadevAhamU. (171) saMviggesupaveso saMvigaM'maNuna bAhi kiikmm| ThavaNaphulApucchaNayA ettocciagaccha gvisnnyaa| vR. saMvinAH mokSamilASiNasteSu pravezaH kartavyaH samanojJeSu / atha samanojJA na santi tataH 'saMvigga'muNunnatti saMvizeSu amanojJeSu pravezaH, tatra ca 'bAhitti vahireva pravizannupakaraNamekasminapradezemaJcati, tataH kitikammati tadattarakAlaM vaMdanaM karoti, tataH 'ThavaNakulApucchaNayA' sthApanAkulAni pRcchati bhikSArtha, tataste kthynti-amuktraamukaani| ettozciagacchatti asyA eva bhikSATanabhUmergamidhyAmi, ityevaM bravIti / 'gavesaNaya'tti taM tasmAdbhAmAdernirgataM na nirgatamiti vA vaM gaveSaNaM kurvnti|| uktaM sAdharmikadvArama. idAnIM vasatidvAramabhidhIyate. sa ca sAdhurgacchana astamanasamaye vasati nirUpayati, sA ca eSu sthAneSu nirUpaNIyA. mU. (172) saMviggasaMnibhaddaga sunne niiyAha maattu'haacchNde| vaccaMtassetesuMvasahIe maggaNA haai|| 3. saMviggesu vasatimaggamA hoi' saMvigreSu vasatimArgaNA karttavyA, saJjI-zrAddhaH bhadrakaHsaMvignamAvitastasminvAvasatimArgaNAkarttavyA, tadabhAvazUnyagRhAdauvasatimArgaNAkartavyA, nitiyAditti nityavAsAdiSu,AdizabdAtyAvasthAdayastrayogRhyante,teSuvasatimArgaNaMkartavyaM, "mottu'hAcchaMde'ttimuktvA yathAcchandAnasvacchandAnityarthaH, tatravasarti mRgyate. vrajataHsAdhAra-teSvanantaroditaSuvasatamArgaNA-anvepaNaM karttavyam / iyaM dvAragAthA vartate / idAnImaMtAmeva gAthAM pratipadaM vyAkhyAnayannAha. mU. (173) vasahI samaNunnesuMniiyAdamaNunna nivee| saMnigihi itthirahie sahie vIsu gharakuDIe / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-173 vR. vasatiranveSaNIyA, kva ?, ata Aha- samaNunnesu' saMvignasamanojJeSu AdI vasantiranveSaNIyA, 'nitiyAdaNunna annAhi nivee' atha tu tatra nityavAsyAdayaH amanojJA anyasAmAcArIpratividdhAvA bhavanti, AdizabdAtpArzvasthAdayogRhyante, tatazca teSu vidyamAneSunaiteSAM madhye nivasitavyaM, kintu, 'annahi' anyatra vasatiMkRtyA nivede nivedayitvAeSAmeva-yathA'muSmina ahaMvasiSyAmipratijAgaraNIyobhavadibhariti, kAsau nivasati? kiMviziSTevAgRhenivasati?-saJjI-zrAvakaH sacayadimahilayArahitastatastadahavasati, athAsA nAstitataH gihi'ttigahIbhadrako'trasUcitaH,sacastriyArahitastatsamIpevasati,athabhadrako'pistrIrahito nAstikintusahitaH striyA,tataHsahite-strIyukte sati vIsutipRthagnivasati, kva ? 'gharakuTIe'tasyaiva gRhasthasyabahiravasthitaMdhanakAdi, athavA tatphalahikAntargatukuThyAMvA nivsti|athbhdrkaadigRhN nAsti tataH zUnyagRhe nivasati / kiMviziSTe ?, ata Aha. mU. (974) ahanuvvAsia sakavADa nibbila niccale vasai snno| anivaieyaresiMgelanne naesa ahti|| vR. 'ahunubvAsiya'ttiadhunA yadudvasitaMtadapisakapATayadibhavati tadapi nirbila bhavati nirbi-lamapi yadi nizcalaM bhavatinapatanamayaM yatra vasitavyaM caite gAthopanyastAnAM caturNA padAnAM SoDazabhaGgakA niSpadyante. sa caivavidha gRhe vasatiM kathayitvA nityavAsyAdInAM yathA'hamatroSito bhavadbhirbhalanIyo, yadA punaH 'aniveditetaresi'tiyadAtunityavAsyAdInAmanivedyavasati,tatracaDaSitaHsandaivayogAdglAnaHsaMjAtastato glAnatve sati nityavAsyAdInAM sa gRhasthaM Agatya kathayati- yaduta pravrajita'paTTaH saMjAtaH, te nityavAsyAdayo'smAkaMna katitamitikRtvA evaM bruvate-naesa amhaM' tina eSo'smAkaM nAyamasmabhocare yadA, tu punaH pUrvoktAnAM sarvepAvevAbhAvaH saMjAtaH, kintu tasmin kSetre nityavAsyAdayaH santi tatasteSveva vasitavyam, etadevAha. mU. (175) nIyAiaparibhutte sahieyara pakkhie va snjhaae| kAlo sesamakAlo vAso puna kaalcaariisu|| vR.nityavAsyAdau vasati, AdizabdAdamanojJeSu vasati, kathamityAha- aparibhutte'tti tairnityavAsyA. dibhirya pradezastasyAvasate paribhuktaH anAkrAntastamiramanapradezeaparibhukte casativasati, sahitetatara' ttiteca nityavAsyAdayaH sahitetare saMhitAH saMyatIbhiryuktAH kecananityAvAsyAdayobhavanti.itareDatyapare saMyatIrahitA bhavanti: te, ca nivasati / ye te saMyatIbhiryuktArate dvividhAH eke kAlacAriNIbhiH saMyatIbhiyuktAH, tatranivasatyeva.pare akAlacAriNIbhiHsaMyatIbhiryuktAH kazcakAlaH? pakkhievasAe'tti tA: saMyatyaH pAkSikakSAmaNArthamAgacchanti svAdhyAyArtha, vA ayaM kAlaH, zaMSastu akAlaH, tatra vAso puna kaalcaariisu'vaasstutsysaadhaaHkaalcaarishrmnniiyuktssubhvrtiiti|athkaalcaarisNytiiyuktaaH sAdhavo nasanti tataHmU. (176) tena paraMpAsatthAiesunaya bsi'kaalcaarsu| gahiAvAsagakaraNaM ThANaM gahieNa'gahieNaM / / vR. tataH pArthasthAdiSu vasati, na ca vasatyakAlacArisaMyatIyukteSu, teSu ca pArzvasthAdiSu ko vidhirityetadAha- 'gahiAvAsagakaraNaM tikena?-upadhinA, anikSinetyarthaH AvazyakaM pratikramaNaMkaroti, tatazca pratikrAnte sati tatraiva 'ThANa'ti kAyotsarga karoti / 'gahieNa gahieNa'ti yadi zaknoti tato Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghaniyuktiH mUlamUtra gRhItenopakaraNenakAyotsargakaroti. athanazaknotitataH 'agahieNaM tiagRhItanopa karaNenakAyotsarga kroti| atha kAyotsarga kattunazaknoti zrAntaHsana tata:mU. (177) nisia tuyaTTaNa jaggaNa virAdhanabhaeNa pAsi nikirvvi| pAsatthAINevaM niiva navaraM apribhutte|| vR. vRtato niSannaH- upaviSTaH gRhItenApakaraNenAstaM tuadRNaM ti tvagvatanaM-nimajjanaM karoti. gRhItenopakaraNena karoti yadi zaknoti. 'jaggaNa'tti yadivA gRhItenavopakaraNena jAgradAste. na svapiti. atha jAgaraNamapi kartuM na zaknoti tataH virAdhanabhaeNaM ti virAdhanAbhayena-pAtrakabhaGgabhayenopakaraNaM pArthe nikSipati, tataH svapiti nikSiptopakaraNaH sana. pAsatthAdIneva'pArzvasthAdInAM saMbandhinyAM vasatau evaMvidho vidhiH ukta lakSaNo dRssttvyH| niie navaraM aparimatte' niyatavAsinA vasato ayaM vidhijJeyaH, yadata. "gahiAvAsayakaraNa mityAdi. yadi gharaM aparibhakte pradeza pAtrAthupakaraNaM sthApayitvA svapitIti / yathA pArzvasthAdiSu vasato vidhisaktaH, evaM ahAcchede'pi vidhiriti, ata AhamU. (178) emeva ahAcchade paDihananA jhANaajjhayaNa knnaa| ThANaTTio nisAme suvaNAharaNA ya gahieNaM / / vR. yaH pArthAsthAdau vasatA vidhiH pratipAditaH evameva ahAcchande'pi vidhidraSTavyaH kevalamayaM vizeSa:'paDihaNaNa'tti tasya ahAcchandasya dharmakathA kurvato'sanmArgaprarUpikAM tena sAdhunA 'pratihanana' vyAghAtaH kartavyaH, yathaitadevaM na bhavati, 'jJANitti atha tadabharmakathAvAH pratighAtaM kartuMnazaknoti tatodhyAnaM karoti. dhyAyannAste dharmadhyAnaM, atha tatA'pi dharmakathAM karoti tataH 'ajjhayaNa'tti dharmakathA vyAghAtArthamadhyayana karoti, atha tathA'pina tiSThati tataH karNo sthagayati dhrmkthaavyaaghaatrthmiti|athvaa 'suvaNAharaNAya'tti suptaH san AharaNA-dhorayati ghoraNaM karoti mahattA zabdena so'pi nirvinnaH sana upsNhrtidhrmkthaamiti| uktaM vasatidvAra, SaSThedvAre sthAnasthitIbhavati idamukta,sacaebhiHkAraNa:mU. 1979) asive omoyarie rAyaTTa bhae ndutttthaanne| phiDiaginAne kAlagavAse ThANaTTio hoi|| vR. 'asiva' devatAjanitopadrave satitasminyatrAbhipretaM gamanaMkadAcidapAntarAla vAbhavati tata-zAnena kAraNenasthAnasthito bhavati. 'omoyarie'tti durbhikSaM vivakSite dazejAtamapAntarAle vAtatazcasthAnasthito bhavati, rAyaTTe'tti rAjadriSTaMkadAcittatrabhavatyAbhipretadezeantarAle vAtenaiva kAraNenasthAnasthitAbhavati. 'bhae timlachAdibhayaM vivakSita daza apAntarAle vA tena kAraNana sthAnasthitA bhavati, nai'tti kadAcinnadI vivakSita dazo'pAntarAla vA bhavati tena pratibandhana sthAnasthito bhavati ( uhie'tti kadAcittatrApAntarAla vA usitaM jAtaM tena kAraNena sthAnasthitA bhavati) 'phiDiyaMtti kAdAcidasAvAcAryaH tasmAta kSetrAta cyutaH apagato bhavati tatazca tAvadAste yAvadvArtA bhavati. anena kAraNena sthaansthinobhvti| gilAne'ttiglAnaH kadAcinmanAga bhavati svayaM kadAcidanyaH kazcida glAnA bhavati tena pratibandhena sthAnasthito bhavati / 'kAlagaya'tti kadAcidasAvAcAryaH kAlagatA-mRto vA bhavati. yAvattannizrayo bhavati tAvatsthAna bajataH saadhaartessvnntroditessuvstmaargnnaa-anvessnnkrttvym|iyNdvaargaathaavrtte|idaaniimNtaamevgaathaaNprtipdN vyAkhyAnayannAha- sthito bhvti| vAsaMtivarSAkAlaHsaMjAtastatastatpratibandhAtsthAnasthitobhavati-tatraiva graamaadaavaaste| iyaM dvAra-gAthA, idAnIM niyukti kAra eva kAnicidvArANi vyAkhyAnayannAha Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 180 mU. (180 ) tatyeva tarA vA asivAdI soDa parisyassa'saI / saMcikkhe jAva sivaM ahavAvI te tao phiDiA / / vR. 'tatre'ti yo'sau vivakSitoH dezaH 'antarA' antarAle vA asivAdayoM jAtA iti 'zrutvA' AkarNya, AdigrahaNAdavamodarikArAjadviSTamayAni parigRhyante 'parirayassa'saGa' tti bhamADayassa 'asati' abhAve tiSThati etaduktaM bhavati yadi gantuM zaknoti bhramiNA tato'pAntarAlaM parihatyA- milaSitaM sthAnaM gacchati / atha na zakyate gantuM tataH 'saMcikkhe'tti saMtiSThet, kiyantaM kAlaM yAvadata Aha- 'jAva siva' 'yAvacchivaM' nirupadravaM jAtamiti / 'ahvAvI te tato phiDiA' athavA 'te' AcAryAdayaH 'tasmAt' kSetrAta 'apagatAH ' bhraSTA iti, tatazca vArttopalambhaM yAvattiSThati / idAnIM bhASyakRcchepadvArANi vyAkhyAnayannAha - mU. (181) punnA va naI caumAsavAhiNI navi a koi uttAre / tatyaMtarA va deso va uDio na ya lambhar3a pavatI // [bhA. 65 ] vR. "pUrNA" bhRtA kA? nadI, kiMviziSTA ?- caturmAsavAhinI, na kathiduttAsyati, tato'pAntarAla eva tiSThati / 'tatra' antarAle vA deza: 'utthitaH uhasitaH na ca pravRttiH' vArtA labhyate atastizruti tAvat mU. (182) phiDiesa jA pavittI sayaM gilANAM paraM va paDiyara / kAlagayA va pavatI saMsakie jAva nissaMkaM / 59 [ bhA. 66 ] vR. tasmAtkSetrAdapagateSu satsu 'jA pavattI' yAvadvAttAM bhavati tAvattiSThati, tathA 'sayaM gilANo' svayameva glAno AtastatastiSThati, paraM va paDiyaraha' anyaM vA glAnaM santaM praticarati / dvAram / 'kAlagayA va pavattI' athavA kAlagatAsta AcArya itvevaMbhUtAH pravRttiH zrutA - ataH 'sasaMkite jAva nIsaMka' sarAGkAyAM vArttAyAmanizvitAyAM tAvadAste yAvatriHzaGka saMjAtamiti / mU. (183) vAsAsu ubbhinnA bIyAI tena aMtarA ciTTe / tegicchibhoisArakkhaNahaThTheThANamicchati // vR. varSAsu udbhinnA bIjAdayaH, AdizabdAdanantakAyaH, tena kAraNenApAntarAla eva tiSThati, tatra ca varSAkAlapratibandhAddhAmAdau tiSThan kiM karoti ? - 'tegicchi' cikitsakaH vaidyastamApRcchati yathA tvayA mamaha tiSThatomandayabhalanIyam 'bhoDa' tti' bhogikaM ' grAmasvAminaMpRcchati kimarthaM punarvedya-bhogikayoH pracchanaM karotyata Aha- 'sArakakhaNaDe vaidyaM pRcchati mandatAyAM satyAM ddaDhIkaraNArtha. bhogika pRcchati saMrakSaNArthe paribhavAdeH, tataH sthAnaM vasanamicchanti, keSvityata Aha mU. (184) saMviggasaMnibhadaga ahappahANesu bhAiyadhare vA / davaNA AyariyassA sAmayArI pauMjaNayA / / vR. vaidyabhAgikayoH kathayitvA saMvigreSu mokSAmilASiSu tiSThati sanni tti saJjJI - zrAvakastadrahe bhadrakaH, sAdhUnAM tadgRhe vA nivAsaM karoti / 'ahappahANaMsu' tti yathApradhAneSviti yo yatra grAmAdI pradhAnaH teSu yathApradhAneSveva pradhAnataH tiSThati / eteSAmabhAve 'bhAivaghareva tti "bhogikagRhe vA' grAmasvAmino gRhavA tiSThati tatra ca tiena kiM karotItyata Aha- 'TavaNA AyariyassA' daNDakAdikamAcAryaM kalpayati nirAbAdhe pradeza, ayaMmamAcAryaiti, tasyacAgrataH sakalAM cakravAlasAmAcArIMprayuGkte nivedyakarotItyarthaH / eSaekaH kAraNikaH. etacca kAraNikadvAraM, Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oghaniyuktiH mUlasUtraM mU. (185) evaM tA kAraNio Tuijjai jutta appmaarnnN| nikkAraNiaM etto caio AhiMDio cev| vR.evaMtAvatkAraNiko dUijjai viharati,kathaMviharati? -juttoapyamAeNaM prapramAdenayukta prayatnapara ityarthaH niSkAraNikaH itaH atamucyate, sa dvividhaH-caio-tyAjitaHsAraNAvAraNAdi-bhitsyAjitaH, AhiNDakaH-agItArthaHstUpAdi drshnprvRttH| tatra tAvatyAjita ucyate. mU. (186) jaha sAgaraMmi mINA saMkhohaM sAgararassa ashtaa| niti tao suhakAmI niggayamittA nivssNti|| vR. yathA sAgara' samudre 'mInA': mastyAH saMkSomaM sAgarasya asahamAnA nirgacchanti tataH samudrAt 'sukhakAminaH' sukhAbhilASiNo, nirgamAtrAzca nivshynti|| mU. (187) evaM gacchasamuhe sAraNavIIhiM coiya sNtaa| niti tao suhakAmI mINA va jahA vinssNti|| vR. evaM gacchasamudre sAraNAvAraNAevavIcayastAbhistyAjitAH santo nirgacchantitatogacchasamudrAsukhAbhilASiNo mInA iva-mInA yathA tathA vinshynti| uktaM tyAjitadvAram, idAnImAhiNDaka ucyatemU. (188) uvaesaM anuvaesA duvihA AhiMDaA smaasennN| uvaesa devadaMsaNAanuvaesA ime hoti|| vR. upadezahiNDakA anupadezahiNDakAca, evaM dvividyA hiNDakAH 'samAsataH saGkSapeNa / 'uvaesati upadezahiNDako yo dezadarzanArtha sUtrArthomayaniSpanno hiNDate vihrti| vaaNuvadesa'tti anupadezAhiNDakA ime bhavanti vakSyamANakAHmU. (189) cakke thUme paDimA jammaNa nikkhamaNa nANa vivvaanne| saMkhaDi vihAra AhAra uvahi taha dsnnttttaae| vR. 'cakra'dharmacakra stUpo' mathurAyAM pratimA' jIvantasvAmisaMvandhinIpurikAyAMpazyati, jammaNa'tti jnm-ytraarhtaaNsaarikaapuraadauvrjti|nisskrmnnbhuvN ujjayannAdiMdraSTuMprayAtijJAnaMyatraivotpannatatpradazadarzanArtha prayAti nirvANabhUmi drshnaarthpryaati|sNkhddiprkrnnN tadarthavrajati, vihAre ti vihArArtha vrajati, sthAnAjIrNa mamAtreti.'AhAra'ttiyasminaviSayesvabhAvenaivacAhAraHzobhanastatraprayAti uvahittiabhakatraviSayeupadhiH zobhano labhyata ityataH prayAti taha daMsaNaTTAe' tathA ramyadezadarzanArtha vrjti| mU. (190) pate akAraNA saMjayassa asamatta tadabhayassa bhve| te ceva kAraNA puna gIyatthavihAriNo bhnniaa|| . vR. etAnyakAraNAnisaMyatasya, kiMviziSTasya? 'asamattatadbhayasya' asamAptasUtrArthobhayasya saMyatasya bhavanti akaarnnaaniiti| taceva'tti nAnyevadharmacakrAdIni kAraNAni bhavanti. kasya? - gIyatthavihAriNo' gItArthavihAriNaH sUtrArthobhayaniSpannasya darzanAdisthirIkaraNArthe viharata iti| tathA cAhama. (191) gIyattho ca vihAro viio gIyattharmAsio bhnnio| eto tar3aavihAro nANannAo jinvrehiN|| vR. 'gIyatyo gItArthAnAM vihAraH' vihrnnmuktm| 'biito gIyattharmAsio' dvitIyo vihAraH dvitIyaM viharaNaMgItArthamizra-gItArthena saha, itastRtIyo vihAro nAnujJAto nokto jinavaraH kimarthamityata Aha Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-192 ma. (192) saMjamaAya virAdhana nANe taha daMsaNe carite a| ANAlova jinAnaM kuvvai dIhaM tuM sNsaarN| vR. jAtastatastiSThati, paraMvapaDiyarai' anyaM vA glAnaM santaM prticrti| 'kAlagayA va pavattI' athavA kAlagatAstaAcAryAityevaMbhUtAHpravRttizrutAH-ataH sasaMkitejAvanIsaMkaM sarAGkAyAMvAtayAmanizcitAyAM tAvadAsta yAvanniHzaGka sNjaatmiti| saMyamavirAdhanA AtmavirAdhanA tathA jJAnadarzanacAritrANAM virAdhanA AjJAlopazcajinAnAM kRto bhavati, tathA agItArtha ekAkI hiNDan karoti dIrgha ca saMsAramiti / idAnImenAmevagAthAbhASyakAro vyAkhyAnapannAhamU. (193) saMjamao chakkAyA AyAkaMTa'TThi'jIragelanne / nANe nANAyAro daMsaNa crgaaiduggaahe|| [bhA,67] vR. 'saMjamatochakkAyA' sNymviraadhnaamngkiikRtyssttkaayviraadhnaasNbhvti| Aya'ttiAtmavirAdhanA saMbhavati,kathaM?, kaMTa'TTiAragelanne kaNTakebhyaH asthishklebhyHhaarsyaanrnnentthaaglaantven| 'nANe' jJAnavirAdhanA bhavati, kathaM? sahiNDana jJAnAcAraM na karoti. 'dasaNacaragAi-umgAhe darzanavirAdhanA, kathaM saMbhavati?,sahyagItArthazcarakAdibhiyudbhAhyate. tatazcApatidarzanam, kiMpunaHkAraNaMcAritraMnavyAkhyAtam ?, ucyate, jJAnadarzanabhAve cAritrasyApyabhAva eva drssttvyH| evaM tAvadekaH kAraNiko 'nikkAraNio ya sovi ThANaTTio dUtijnaMtao yabhaNio' idAnImanekAn pratyapekSakAn pratipAdayannAhamU. (194) negAvi hoti duvihA kAraNanikkAraNe duvihbheo| jaM etthaM nANattaM tamahaM vocchNsmaasenn|| vR. anake'pi dvividhA bhavanti, katamena dvaividhyena?, ata Aha-'kAraNanikkAraNitti kAraNamakIkRtya akAraNaM cAGkIkRtya dvividhAH, 'duviha bheda'tti punardvividho bhedaH, ye te kAraNikAste sthAnasthitA dUijjamAnAtha, ye'pi te niSkAraNikAste'pi sthAnasthitA duuijjmaanaashc| tattha je kAraNiA dUtijjatagA ThANahiA a te taheva asivAdIkAraNohiM jahApurva egasta gamanavihiM vakkhANateNa bhaNiaM, jevi vikkAraNiA dUijjatA ThANaTThiA ya te'vi taha ceva thUmAihiM, 'jaM ettha nANataM' yadatra nAnAtvaM-yo vizeSastamahaM vakSye smaastH| mU. (195). jayamANA khalu / eve tivihA u samAsaA smkkhaayaa| viharatA druvihA gacchagayA niggayA cava / / [pra.5} jayamANA viharaMtA ohANAhiMDagA cauddhA u| jayamANAtatva tihA nANaTThA dNsnncritte| . vR. 'yatI prayatne' 'yatamAnAH' prayatnaparAH 'virahantaH' viharamANA mAsakalpena paryaTantaH 'ohANaH -tti avadhAvamAnAH, pravrajyAto'vasarpanta ityarthaH, tathA AhiNDakAH' bhramaNazIlAH, evamete caturvidyAH, idAnIM "yathoddezaM nirdezaH" iti nyAyAdhatamAnA ucyante-"jayamANA tattha tihA yatamAnAstriprakArAH, kathaM ?, 'nANadasaNacarite' tatthaNANATTAkathaMjayanti?,jadiAyariANajaMsuatthovA paggahia annAyasesattI atthi dhettuM dhAreuvA tAhe visajjAvettA attANaM annao vaccaMti, evaM ceva daMsaNapabhAvagANaM satthANaM aTTAe baccaMti, tattvArthAdInAM, tathA carittaTTAe desaMtaraM gayANaM keNai kAraNeNaM. tattha jadi puDhavikAiyAipauraM tato na varita su jhai tAhe niggacchanti, esA carittajayaNA khalu, evaM tivihA samAsatA samakkhyA / idAnIM Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dura oghaniyuktiH mUlasUtra viharamANakA ucyante, ata Aha- "viharaMtAvi aduvihA' viharamANakA chiprakArA, gacchagatA niggayA ceva. etadeva vyAkhyAnayannAha mU. (197) pattayebuddha jinakappiyA ya paDimAsu ceva viharaMtA / AyariatheravasamA bhikkhU khuDDA ya gacchAmi // vR. pratyekabuddhA jinakalpikAzca pratimApratipannAzca `mAsAI saMttatA' ityevamAdi ete gacchaniyaMtA viharamANakAH / idAnIM gacchapraviSTA ucyante- 'Ayaria' AcArya:- prasiddhaH sthaviro- yaH sIdantaM jJAnAdI sthirIkaroti, vRSabhau - vaiyAvRttyakaraNasamarthaH bhikSavaH- etadvyatiriktAH, kSullakAH prasiddhAH, 'ete gacchAgatA-gacchanirgatAzra' itthamupanyAsaH prAk kRtaH, taskamAjinnakalpikAdayo gacchanirgatA AdI vyAkhyAtAH ? ucyate, jinakalpikAdInAM prAdhAnyakhyApanArtham, Aha- prathamameva kasmAditthaM nopanyAsaH kRtaH ? ucyate, te'pi jinakalpikAdayo gacchagatapUrvA evAsyArthasya jJApanArtham, Aha- pratyekabuddhA na gacchanirgatAH, na, teSAmapi janmAntare tannirgatvasabhAvAta. yatasteSAM nava pUrvANi pUrvA-dhItAni vidyante / idAnImavadhAvataH pratipAdayannAha - mU. ( 198) ohAvaMtA duvihA liMgavihAre ya hoMti nAyavvA / liMgena'gAravAsaM niyayA ohAvaNa vihAre || vR. "avadhAvantaH pravrajyAderapasarpantaH 'dvividhAH' dviprakArAH 'liMgavihAre ya'tti liGgAdavadhAvanteavasarpantigRhasthatAMpratipadyanta ityarthaH, 'bihAreya' ttiudyatavihArAdye'vadhAvanti- apasarpantipArzvasthAdayo bhavanti, evamete vijJeyA bhavantya vadhAvamAnAH / etadeva vyAkhyAnayannAha - "liMgena'gAravAsa' liGgenAvadhAvan gRhavAsaM pratipadyate, 'nitiyA AhAvaNa vihAre' vihArAdavadhAvannityAdiSu vAsaM karoti / idAnIMmAhiNDakAn pratipAdayannAha - mU. (199) uvaesa anuvaesA duvihA AhiMDaA muNeyavvA / uvaesadesadaMsaNa thrubhAI huti nuvaesA // vR. tatra eke upadezAhiNDakAH apare'nupadezAhiNDakAH evamete dvividhA AhiNDakA muNitavyAH / tatra 'uvaesa' tti dvAraparAmarza: 'desadaMsaNi' tti dezadarzanArtha dvAdaza varSANi ye paryaTanti sUtrArtho gRhItvA ete upadezAhiNDakAH / anupadeze tvamI bhavanti 'dhUmAdI hoMti'nuvaesA' stUpAdigamanazI anupadezAhiNDakAH / uktA AhiNDakAH dvAram / adhunA ye te gacchatA viharamANakrAstepAmeva vidhiM pratipAdayannAhapunnami mAsakappe vAsAvAsAsu jayaNasaMkamaNA / AmaMtaNA ya bhAve suttattha na hAyaI jantha // mU. (200) vR. "mAsakalpe' mAsAvasthAne pUrNe sati tathA 'vAsAvAsAsu' tti varSAyAM vAso varSAvAsaH tasmin vA yo vAsakalpastasmin pUrNe sati / punazca yatanayA- saMkrAmaNayA kSetrasaMkrAntiH kartavyA / kiM kRtvA ? 'AmaMtaNA ya'tti AmantraNaM AcAryaH ziSyAnAmantrayati - pRcchati kSetrapratyupekSakapreSaNakAle, cazabdAdAgateSu kSetrapratyupekSakeSu kSetra gamane vA 'bhAve' tti AgateSu kSetrapratyupekSakeSu bhAvaM pratIkSate, kasya kiM kSetra rocate ?, tatra sarveSAmataM gRhItvA yaMtrasUtrArthahAnirna bhavati tatragamanaM kariSyatyAcAryaH // idAnImenA- mevagAthAMvyAkhyAnayati, atra yadupanyastaM 'jayaNasaMkamaNa''tti tad vyAkhyAnayannAha Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-201 ma. (201) appaDilehiadosarA vasahI bhikkhaM ca dallaha honaa| bAlAigilANANa va pAuggaM ahava sjjhaao|| vR. apratyupekSaNe doSAbhavanti ne cAmI- 'vasahi'ttikadAcirasatidurlabhA bhavet. tathA bhikSA vA durlabhA bhavet tathA bAlAdiglAnAnAM prAyogyaM durlabhaM bhvet| athavA svAdhyAyo durlabhaH, mAMsAdyAkIrNatvAta tasmAta kima?. mU. (202) tamhA punvaM paDilehibhaNa pacchA vihIe sNkmnnN| . peseijai anApucchiuMgaNaM tatthime dosaa| vR.tasmAtpUrvameva pratyupekSya nirUpyapazcAd vidhinA' yatanayAsaMkramaNakarttavyamAidAnIM yadapanyastaM 'AmaMtaNAye' ttvavayavanataMvyAkhyAnayannAha- 'pesetijai aNApucchiuMgaNaM preSayatikSetrapratyupekSakAn yadi gaNamanApacchaya taMtra meM doSAH' vakSyamANalakSaNAH. ma. (203) aregovihipaDitahaNAe katthavi gayatti to pucche| khette paDilehau~ amugattha gayatti taM dii|| va. yadA kSetrapratyupekSakAH zeSapravajitAnanApRcchaya gatAstadA kathaM jJAyante ? ata Aha. atiriktopadhipratyupekSaNAvAM satyAM te pRcchanti-kutra gatAsta ityevaM pRcchanti / AcAryo'pyAha-kSetraM . pratyupekSitumamukatra kSetragatA iti, te'pyAhU:- 'taMdaTThati, 'tat' kSetraM na zobhanaM, yatastatra gacchatA,ma. (204) tenA sAvaya masagA oma'sive seha itthipddiniie| thaMDillaagani uTThANa evamAI bhave dosaa|| va.stenAHarddhapathesvApadAni-vyAghrAdInimazakAvA'tidaSTAHoma-darbhikSa asiva' devatAkataupadravo yadivA seha' tti abhinavapavrajitasya svajanA vidyante, te cotpravrAjayanti, isthiti striyo vA mohapracurAH, 'paDinIe'tti prayatnApadravazra, 'thaMDilla'tti sthaNDilAni vA na tatra vidyante. 'agani'tti agninA vA dagdha sa dezaH, uTThANe'tti utthitaH uddhasittaHpradezovA'pAntarAleityevamAdayodoSAbhavanti, tatrApiprAptasyaitedoSAHmU. (205) paccaMti tAvasIo sAvayadabhikta khtennpuraaii| niyamapaduTTANe pheDaNahariyAi (harihariya) nnptniie|| vR. sa hi pratanyantadezaH mlecchAdyapadravopetaH 'tApasyaH' tApasapravrAjikAH tAzca pracuramohAH saMyamAdabhraMzayantizvApadabhayadurbhikSabhayastenapracurANivAkSetrANi niyagatiabhinavapravrajitasyanijaH svajanAdiH sacotpravrAjayati paduTTattipradviSTovAtatrakazcita uThANe tiutthitaH- uddhasitaHsakadAciddezobhavet pheDaNatti prAktatravasatirAsIt idAnI tukdaacidpniitaabhvt|(hri) harita-pannIya'ttiharitaMtatrazAkAdibAhulyena bhadhyate.tacca sAdhUnAMnakalpate darbhikSaprAyaMvA haritaparNI titatradazekaSacihaSa rAjJo daNDaMdattvA devatAya balyarthaM puruSo mAryata, saca prajitAdirbhikSArtha praviSTaH san, tatra gRhasyopari ArdrA vRkSazAkhA cihnaM kriyate. tacca gRhItasaGkato dUrana eva pariharati, agRhItasaGketazca vinazyati. tasmAdbhaNaM pRSTA gantavyamiti / athavA'nyakartRkIyaM gAthA, tatazra na punarukta doSaH / idAnIM sa AcAryaH kSetrapratyupekSakAn preSayana sarva gaNamAlocayati. atha tu vizeSyaM kazcidekamAlocayati ziSyAdikaM tatazreta doSA bhavantima. (206) sIse jai AmaMtai paDicchagA tenabAhiraM bhAvaM! jai iyarA to sIsA tevi samattaMmi gcchti|| Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oghaniyuktiH mUlasUtra vR.zidhyAnaviziSTakevalAnyadyAmantrayatitatazvakodoSaH?, paDicchagatisUtrArthagrahaNAIye AyAtAH sAdhavaste pratIcchakAH tenatti tena anAlocanena 'bAhiraM bhAva'ti bahirbhAvaM cintayanti, bAhyA vymtr| athetarAn-pratIcchakAnAlocayatitataHziSyAbahirbhAvamanyaste,pratIcchakAzcasUtrA-rthagrahaNasamAptaugacchanti tatazcAcArya ekAkI saMjAyata ityevaM doSastAvat / atha vRddhAn pRcchati tataHmU. (207) taruNA bAhirabhAvaM na ya paDilehovahIna kidd'kmm| malayapattasarisayA paribhUyA baccimo theraa|| vR.vRddhAnAlocayatitaruNAbahirbhAvamanyante, tatazcatetaruNAH kiM kurvantyata Aha 'nayapaDilehovahI' updheHprtyupekssnnaankurvnti,nckRtikrm-paadprkssaalnaadikurvnti|athtrunnaanevpRcchtittHko doSa ?, vRddhA evaM cintayaMti- 'mUlayapattasarisayA' mUlaM Adya yatparNa nissAraMparipa-kvaprAyaM tattulyA vayamatta eva ca paribhUtAstatazcadranAma ityevaMsthavirAzcintayanti yadivA mUlayapattasarisayA' mUlakapatratulyAHzAkapatraprAyA vayama, atha mataM sthavirA na praSTacyA eva. tattu na. yata AhamU. (208) junnamaehiM vihaNaM jaM jUhaM hoi suTThavi mahalnaM ! taM taruNarahasapoiyamayagummaiaMsuhaM haMtuM // vR.jIrNamRgaivihInayadyUthaMbhavatisuSTvapi mahattadhUthataruNarabhase-rogepotitaM-nimagraMmadena gulmayitaMmUDhaM sukhaM hantuM' vinAzayituM-sukhena tadavyApAdyate / yasmAdetadevaM tasmAtsarva eva militAH santaH praSTavyAH, katham?. mU. (209) thujhmaMgalamAmaMtaNa nAgacchaijo ya pucchiona khe| tassuvari te dosA tamhA miliesupucchejnaa|| vR.stutimaGgalaM kRtvA-pratikramaNasyAnte stutitryaM paThitvAtatadhAmantrayati,AkAritecadasthoyadi nAgacchati kazcidyo vA pRSTaH sanna kathayati tatastasyoparite doSAH, tasmAnmiliteSu prcchniiymektriibhuutessu| mU. (210) keI bhaNaMti puvvaM paDilehia evameva gNtvvN| taMcana jujjai vasahI pheDaNa AgaMtu pddiniie|| vR. kecanAcAryA evaM bruvate-prAkpratyupekSiteyasmin kSetre prAgapi sthitAAsantasmin punarapratyupekSya gamyate. taccana yujyate. yasmAttatra kadAcit 'vasahI pheDaNattisAprAktanI vasatirapanItA, Agantuko vA . pratyanIkaH saMjAtaH, ata eva doSabhayAtpUrvadRSTA'pi vasatiH prtyupekssnniiyaa| idaM ca te praSTavyA:. (211) kayarI disA pasatthA? amuI sabvesi anubhaI gmnN| caudisi tid egaM vA sattaga panagaM tiga jhnn| vR. katarA dik 'prazastA' zobhanA ?. sukSemapathetyarthaH te'pyAhuH 'amuI' amukA dik sukSemeti / evaM sarveSAM yadA'anumatAabhirucitAbhavati, pathe (panthAi)tyarthaH tadA gamanaM karttavyamAtatra catasRSvapidikSu' pUrvadakSiNapazcimottarAsupratyupekSakA prayAnti,athavAcatasRNAM dizAmupadravAdisambhavetisRSuyAnti, tadabhAve dvayordizoryAnti,tadabhAve'pyekasyAM diziAtAsucadikSuvrajantaHkiyantovrajantyata Aha-'sattagayanagaMtiga jahanna' ekaikasyAM dizi utkRSTataH sapta sapta prayAnti, saptAnAmabhAve paJcapaJcavrajanti, paJcAnAmabhAve jaghanyena tyastrayaH prayAntIti / atra ca ye AbhigrahikAste AhetavyAH teSAM tvabhAve mU. (212) anabhiggahie vAvAraNA utattha u ime na vaavaare| Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mulaM- 212 bAmagI jogiM vasahaM tahA khamagaM // vR. 'anabhigyahie 'tti yarabhigrahAM na gRhItastAna vyApArayed-gamanAya cATyadityarthaH / tatra tu bAlaM vRddhaM agItArthaM yoginaM 'vRSabhaM' vaiyAvRttyakaraM tathA kSapakaM' mAsakSapakAdikama. etAnna vyApArayedbhamanAya / idAnImetAmavagAthA bhASyakRda vyAkhyAnayannAha mU. (213) holajja va khalegja va kajnAkajjaM na yANaI bAlI / so vA'nukaMpaNajI na diti vA kiMci bAlasya / / [ mA. 68 ] vR. bAle praSyamANe'yaM doSI - hiyate mlecchAdinA krIData vA bAlasvabhAvatvAta kAryAkArya ca karttavyAkartavyaMvAnajAnAtibAlaH sacabolaH kSetrapratyupekSaNArthaM prahitaH sana anukampayA sarva nabhate, Agatya cAcAryAya kathayatiyadbhutasarvatlabhyate,gatavdhatatra gacchIyAvannakiJcillabhate. cellaka- svAnukampayAsalAbha AsIta athavA na dadAti vA kizridyAlAya paribhavanAtastaM na vyApAraryaMta / vRddho'pi na preSaNIyo. tatastatrata doSAHmR. (294) buDhanukaMpaNino cirana na ya maggaDale paha / avAvi bAlavRDDA asamatthA goyarati assa || [bhA. 65 ] vR. vRddhA'nukampanIyastatazrAsAvevannabhate, nAnyaH, tathA ciMraNa ti ciraNa' prabhRtanakAlanagamanaM AgamanaM ca karoti, na ca 'mArga' panthAnaM pratyupekSituM samarthaH nApi sthaNDilAni pratyupakSituM samarthaH, idAnIM tu iyArapi bAlavRddhayostulyadoSAdadbhAvanArthamAha- athavA bAlA vRddhAtha 'asamarthAH' azaktA: gocaratrikasya' trikAlabhikSATanasyetyarthaH / dAraM / agItArthe'pi preSyamANe ete doSAH mU. (215) pathaM ca mAsavAsa uvasmayaM eccireNa kAleNaM / ehAmotti na yANai cauvvihamaNunna ThANaM ca / / - [ bhA. 10] vR. ' panthAnaM' mArga najAnAti vakSyamANaM 'mAsa' timAsakalpaM na jAnAti vAsa' ti varSAkalpaM na jAnAti, tathA upAzrayaM' vasatiM parIkSituMnajAnAti, tathAzayyAtaMraNapRSTaH kadA AgamiSyatha ?, tatazrabravIti evaMraNa ehAmI 'tti iyatA kAlena arddhamAsAdinA eSyAma ityevaM vadato yo doSaH avidhibhASaNajanitastaM na jAnAti, yataH kadAcidanyA dika zobhanatarA zuddhA bhavati tatra gamyate, ato naivaM vakta vyam - etAvatA kAleneSyAmaH / tathA 'caDavviha maNuna ti tatrApAzraye zayyAtarazcaturvidhamanujJApyaMta dravyataH kSetrataH kAlatI bhAvatazceti tatra dravyatastaNaDagalAdi anujJApyate kSetrataH pAtrakaprakSAlanabhUmiranujJApyate. kAlato divA rAtrau vAnissaraNamanujJApyate.bhAvatAglAnasyakasya cidabhAvapraNidhAnArthakAyikAsaJjAdinirUpyaMtaM. etAM caturvidhAmanujJAmanujApayituM na jAnAti / ThANaMca' tikyatiH kIdRze prazasta sthAna bhavatItyaMta na jAnAti / yoginamapinaprapayaMta. kasmAta ? mU. (216) turaMtI ana paMha paMtha pAdaTTio na cira hiMda vigaI paDiseMes tamhA jogina pasajjA // 26:5 65 [ bhA. 71] vR. tvaramANaH sanna pratyupekSate panthAnaM, tathA pAThArthI sanna ciraM bhikSAM hiNData, tathA labhyamAnA vikRtI:dadhyAdikAH pratiSedhayati, tasmAdyoginaM na preSayet / vRSabhAjapa na preSaNIyo yata ete doSA bhavantiThavaNakulANi na sAhe siddhANi na deti jA virAdhanayA | mU. (217) paritAvaNa anukaMpaNa tiha samatthA bhava svamago || [bhA. 72 ] vR. vRSabhA hi preSyamANaH kadAciDuSA sthApanAkulAni nasAha ' tinakathayati, athavA siTTANinaMdeti tti Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyuktiH mRlasUtra kathiyAnyapi nAni sthApanAkunAni na dadani anyasya.tasyeva tAni paricitAni, 'jA virAdhanayatti nanazca sthApanAkuleSa alabhyamAnaSa yA virAdhanA gnAnAdInAM sA sA AcAryasya doSaNa kRtA bhavati / atha kSapakA'pinapreSyate.yataHparitApanA-duHgyAsikA AtapAdinAbhavatikSapakamya. anukaMpaNa'tti anukampayA cAlAkaHkSapakasyaivadadAti nAnyasya tathA tiNha'samattho trayovArAdibhakSATanaMtasya vAratrayATanasyAsamarthaH ksspkH| yadA tu punaH praSaNAhAM na bhavantimU. (218) pAcava habajjA paDilAmaNa tupasae bihinaa| avihI pasijata tava tarhi tu paDilAbhaM / / vR. eta eva bAlAdayo bhaveyustadA kiM kartavyamityAha paDilAmaNa tu pesae vihiNA' anulomaHutsargastadviparItaHpratilAbhaH apavAdastaMpratilAma-apavAdamajhIkRtyaetAnevabAlAdAnapraSayata,kathama?. vidhinAyatanavA-vakSyamANayA |ydaa panasta va bAlAdayo'vidhinA praSyanta tadA'vidhinA praSyamANeSata eva dApAH.ka?. nahiM tu nagmina kSetra praSyamANAnA.kathama?-pahilAmati pratinAma apvaadmaakty| athavA vidhinApreSyamANaSu ta eva doSAH tatra paDilAma ti avidhipratilAmA vidhistana-pratilomavidhinA prssyt| idAnIM bAlAdAnA praSaNAhasva prApta yatanA pratipAdyate-tatra ca gaNAvacchedakaH pradhyate. tadabhAve'nyA gItArthaH tadabhAva'gItArthA'pi preSyate. tasya ko vidhiH?. mU. (219) sAmAyArimagIe jogamanAgADha khvgpaaraave| vayAvacca dAyaNajuyalasamatthaM va sahiaMvA / / vR.agItArthasya sAmAcArI kathyaMta. tataH preSyate, nadabhAve yAgI peSyate, kiMviziSTaH 1 . anAgADha'tti anAgADhayogI-bAhyayogI yoganikSipya pArayitvA bhojayitvApreSyata, tatastadabhAvakSapaka praSyata kathaM? pArAva nibhojayitvA tadabhAva vayAvRttyakaraH etaMDhavAha-vayAvacca tivayA-vRttyakara: preSyata. 'dAyaNa'tti sarvayAvRttyakara:kutlAnidarzayati,tadabhAva nuala'ttiyugalapradhyana-vRddhastaruNasahitaHbAlastaruNasahitA vA, samatthaM va sahi vatti samartha vRSabha praSyamANa taruNana saha vRddhana vA saha. dvitIyA vakAra; pAdapUrataH / Aha-prathamaMbAlAdayaupanyastA tatkasmAttaSAmevapreSaNa-vidhi pratipAditaHprathamaM?.ucyate,ayamevapraSaNakramaH yaduta prathamamagAtArthaH praSyata pazcAdyogiprabhRtaya iti. Aha-itthamavApanyAsaH kasmAnna kRtaH?. ucyata. apraSaNArhatva sarveSAM talyaM vartata. natazca yA'sta mo'sta prathamamiti na kshciddossH| idAnIM teSAM gamanavidhiM pratipAdayannAha. mU. (220) pathuccAra udae ThANa bhikkhanarAya vmhaaaa| tenA sAvayavAlA paccAbAyA ya nAnavihIM / / vR. 'paMtha'tti panthAnaM mAgaM caturvidhayA pratyupakSaNayA nirUpayantA gacchanti. uccAra'tti uccAraNa prazravaNabhUmi niranpayantA vananti. 'udae ni pAnakasthAnAni nispanti yana bAlAdInAM pAnIya mAnAya dIyana. ThANa ti vizvAmasthAnaM gacchasya nirUpayantA vrajanti bhikgyaM ti bhikSAM nirUpayanti yaSu pradoSa labhyata yaSu vA nalabhyata ini. "aMnaga ya vayahAuni antagAla vasatAca nimpayantA gacchanti yatra gaccha: gumbana vasita yAti nanAzca yatra na sanni, yatra cyAlA tathA svApadAna santi-zvApadabhujagAdayA na santi. 'paccAvAya ni ekagmina pathi gacchatA divA pratyapAyaH. anyatra gatrAM pratyapAya: tatA nirUpya gntvym| 'jAnavihitti ayaM gamanavidhiH / idAnIM bhASyakAra enAmava niyaMkti gAthA pratipaTa vyAkhyAnayannAha Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mala- 3 mU. (221) yAcaM niggamana vihIM ujAvanio upgmm| . ___davya svatta kAlabhAva paMthaM tu pddileh|| (bhA. 73 vR.saeva vidhiyaMekasyanigamanauktaH 'visajjaNApaAse' ityavamAdikA vidhiruktaH idAnIMpathi vrajatA vidhirucyanasa cAya-'Dhavya vatta kAle bhAva paMthaM tupaDileha ttidravyataH kSetrataHkAlatA bhAvatazca mArga prtyupksst| idAnImatAnava dravyAdIna vyAkhyAnayannAha. ma. (222) kaMTagataNAvAlA paDinIyA sAvayA ya dvmi| samavisamAudayathaMDila mikkhAyari aMtarA khette|| [bhA. 74 vR.tatrakaNTakA stenAvyAnAH pratyanIkAHzvApadA:eteSAMpathiyatpratyupekSaNaMsA davyaviSayApratyupekSaNA bhvaani|tthaasmvissm uddhakasthaNDinabhikSAcardAinAMyA anna pathi prtypkssnnaasaakssetrtHprtyupkssnnaa| hArama / idAnI kAlapratyupakSaNAM pratipAdayannAha. ma. (223) diyagatapaccayApa ya jANaI sugamadanagama kaal| bhAva sapakavAparapakravapelnaNA niNhagAIyA // bhA. vR.divApratyapAyA rAtrIvApratyapAyAnavApratyapAyaityatajjAnAti. tathAdivA'yaMpanthAHsugamA dargamA vArAnA vAsugamA dargamAvA evaM yatparijJAnaM sAkAlataH pratyupakSaNA|bhAvataHpratyupakSaNA iyaM. yadtasaviSayaH svapakSaNa parapakSaNa vA''krAntA-vyAptaH, kathAsau svapakSaH parapakSadhAta Aha-'nihagAIyA' nivakAdi: svapakSaH, AdigrahaNAccarakaparivrAjakAdiH parapakSaH ebhiranavarataM prAya'mAnoloko nakizcita dAtumicchati ityavaM yA nirUpaNA sA bhaavprtyupkssnnaa| kathaM punasta vrajantItyAhamU. (224) suttatthaM akaritA bhikkhaM kAraM aiMti avrhe| biiyadiNe sajjhAA porisiaddhAi sNghaaddo|| vR.sUtrapAmarSI arthapAsapIMcAkurvantIvrajantitAvadyAvadabhimatakSetraprAptAbhavanti.punazcatakiMkurvantItyana Aha-bhikkhaMkAra aiMti avaraNaha' bhikSAMkRtvA-tadAsanagrAmetadahibhikSayitvApunathAparAhna pravizanti. tatovasatimanvaSayanti, labdhAyAMcavasatAkAlaMgahItvAdvitIyadivasekizcinnyUnapAsImAnaMkAsvAdhyAya kurvanti / punazca pArisiaAi saMghADA' pAmamiandrAe pauruSIkAle saGghATakaM kRtvA bhikSArtha pravizanti. athavA svAdhyAyaM kiyantamapikAlaM kanvA masi- andAe' apAruSyAmityarthaH sallATakaM katvA praviza taati| idAnIM ta savATakana praviSTAstakSetraM tridhA vibhajayanti etaMdavAha. mU. (225) vattaM tihA karatA dArmANa naNiaMmi avayaMni / annA landrA bahuA thAvaM de mA ya kNgnaa|| vR. kSetraM tridhA kRtvA vibhibhAMgavibhajyaeko vibhAgaHpratyupazyahiNDyana. aparAmadhyA hiNDyaMta. aparA'pagalaM. evaM te bhikSAmaTanti / 'dAmINa nIniyami u. vadati' dArmANa paSita AhAra niyArita sati vadanti- anno ladA bahaA anya AhAga labdhaH pracuraH tatazca yAvaMdani stAkaM dadarava' svalpa prayaccha. mA ya myanjani mA vA gapa grahISyayanAdarajanitama. etaccAmA pagamArtha kageni. kimayaM lAkA dAnazIlo ? nvti| mU. (226) ahava Na dAsINaM cia jAyAmo dehi dahi ghayaM vAraM / bAra ghayagalapanA thAvaM thAvaM ca savvattha / / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyuktiH mUlasUtraM vR. athavA etadayA mAdhurbravIti-na vayaM dArmANa cia yAcayAmaH, kintu dadhi yAcayAmaH, tathA kSIra jAcayAmaH tathA kSIrelabdha sati guDaghataMpayAM dadasva sarvatra' sarveSa kalaSustAka ra gRhNantita sAdhavaH evaM tAvatpratyuSasi bhikSATanaM kurvnti| adhunA madhyAhATanavidhirucyatemU. (227) majjhaNhi paurabhikkhaM pritaaviapijjjspykddhiaN| AbhaTThamanAbhaTTalabbhai ja jattha paanggg|| vR. madhyAhna pracuga bhikSA labhyate paritAviya'tti paritalitaM sukumArikAdi, tathA peyA labhyate. juSaH pATalAdaH, tathA payaH kathitaM AhaTThamaNAbhadraM labbhati' prArthitamaprArthitaM vA labhyate 'jaMjattha' 'yada' yadrastu 'yatra kSetre prAyogya' iSTaM taditthaMbhRtaM kSetra prdhaanmiti| idAnImaparA bhikSAvelA pratipAdayannAhamU. (228) carima paritAviyapajjajUsa ANya atrnnttttaae| ekavagataM bhnttuNekkmkksy|| vR. carima caramayAruNyAmaTanti.tabacaparitalinAniphyAvRSazcayadilabhyatetataH AesatiprArNakaH 'anaraNa tiglAnastaMdaSAmAyabhavati ttshcttprdhaanm|evNt'ttityaa bhattaTuMti udarapUraNamakasyAnayanti. kathama? - ekkakkagasaMjuttaM eka sAdhurakenasaMyuktoyasminnAnayanatakaka-saMyuktamAnayanti, ekkamakkasma'tti parasparasya Anayanti. eduktaM bhavati hI sAdha aTanaH eka Aste pratyuSasi punardvitIyavelAyAM tayordvayormadhyAdekaAste apara prayAtiprathamavyavasthitaMgRhItvA.tRtIyavelAyAMcayodvitIyavelAyAMrakSapAla: sthitaHsaprathamasthitarakSapAlanasahavrajati, itarastuyenavArAvyamaTitaMsatiSThati.evamevaeSAMtrayANAmekaikasya saGghATakakalpanayA paryaTanaM dvayoryojanIyam / evama. ma. (229) osaha sajjANi akAlaMcakule ydaanmaaiinni| samgAmapahitA pehati ntoprggaame|| vR. evaM auSadhaM-haritakyAdi,bheSajaM peyAdi, etaccaprArthanAdhAraNapratyupekSate, kAlaMca'ttikAlaMpratyupekSate. 'kuleyadANamAINi' kulAnicadAnathAlnakArdAni, dANa ahigamasaddhe" evamAdi, etAnikunAnipratyupekSate / etAnicasvagrAme pehettA prtyupkssyntHprgraameprtyupekssnte|| mU. (230) cAyagavayaNa dAhaM panIyagahaNe yananubhave daasaa| . jajjaDa taM gurUpAhaNagilANagaTTAna dppttraaN|| vR. cAdakavacanaM, kiminyataAha-dIhaM dIrghabhikSATanaM kurvantita erNAyagahaNa ttisnahabadravya-grahaNa cananu bhavanti doSAH / AcAryastvAha- jujanita yujyata tatsarvaM dIrgha bhikSATanaM yata praNItagrahaNaM ca. yataH 'gurupAhuNagilANagaTThA' guruprAdhUrNakagnAnArthamA pratyupakSate na dArtha, na cAtmArtha prnniitaadrgrhnnmiti| mU. (231) jaI puna vaddhapanIe akAraNa ekasipi ginnhjjaa| . tahiaMdAsAnana u akAraNa khnidii| vR.yadipunaHkhaddhaM pracurapraNInaM snigdhaMetAni akAraNasakRdapigRhNIyAt nahiaMdogA' natastasmina grahaNASAbhaveyuH kiMkAraNama? yataH tanatana sAdhanA akAraNavadbhanindrAI akAraNa kAraNamantaMgNava khaddhAiM-bhakSitAni snigdhAni-nehavanti dravyANi athavA akAraNa 'khaddhanilAI pracarasnigdhAni tenaasevitaaniiti| bhU. (232) evaM-saie thaMDila vasahI dddniasunnghmaaiinni| Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla- 232 pA AgamaNunavaNA vidyAttaNaM tasya parikahaNA / / vR. ' evaM ' uktaM naprakAraNa rucie 'ti' rucita' abhISTakSetra sati 'thaMDila' ttittataHsthaNDilAnipratyupekSantaM. yeSu mRtaH pariSThakApyataM mahAsthaNDilaM 'vasahi' tti vasatiM nirUpayanti kiM prazaste pradarza AhAzvidaprazastaMsiMgakhADAdiyukta iti, pattanamadhye zAlAdi, tadabhAve 'deuliA ' devakulaM zUnyaM pratyupakSyate ' sunnagehamAdINi' zUnyagRhAdAni Adizabdana sabhAgRhyaMta. tAMcavasatiM labdhvA kiMkarttavyaM ? - pAuggamaNuttravaNA' prAyogyAnAM - tRNaDagalakAdInAM zayyAtaro'nujJApanAM kAryata yathA utsa- kannaya etAni vastuni / athAsI prAyogyAni na jAnAti vidyAlaNaM' ttivicArayati, prAyAgyaM kimabhidhIyate ? iti evaMvidha vicAra tasya zayyAtarasya kathyate 'parikahaNA' yathA'smAkaM tRNa-rakSAraDagalAdiutsaMkalayet / etAM niyukti gAthAM bhASyakAro vyAkhyAnayati. natra rucita kSetra sthaNDila parIkSyata tacca brahvakta vyatvAdapariSTAdrakSyati, vasatistu kIdRze sthAne karttavyA kIdRze ca na karttavyeti vyAkhyAnayannAha mU. (233) mU. (238) [bhA. 76 ] mU. (234) [bhA. 77] vR. tatravAmapArzvopaviSTapUrvAbhimukhavRSabharUpaM kSetraMbuddhyA kalpayitvA tataidamucyate- 'zRGgaskhoDa' zrRGgapradeze yadi vasatiM karoti tataH kalaho bhavatIti kriyA vakSyati, 'sthAnaM' avasthitirnAsti 'caraNeSu' pAdapradezeSu, 'adhiSThAne ' apanapradeze vasatau kriyamANAyAmudararogoM bhavatIti kriyA sarvatra yojanIyA / 'pucche' pucchapradeze 'pheDaNaM' apanayanaMbhavativasatyAH / mukhamUlaM cArIbhavati, zirasi zrRGgayA-madhyekakudecapUjAsatkAro bhavati, skandhe pRSThe ca bhAro bhavati, sAdhubhirAgacchadvibharAkunA bhavati, udarapradeze tu nityaM tRpta eva bhavati kSetravRSabhaH, / vasatirvyAkhyAtA, tadvyAkhyAnAcca devakula- zUnyagRhAdyapi vyAkhyAtameva draSTavyam / iyaM ca vRSabhaparikalpanA yAvanmAtraM vasatinA''krAntaM tasmin nopariSTAt, upariSTAttu tadanusAreNa karttavyA vasatiH / adhunA 'pAuggaaNunnavaNa'tyamumevAvayavaM vyAkhyAnayannAha tatra prAyogyAnAmanujJApanA kartavyAdravyataH kSetrataH kAlatI bhAvataca, tatra dravyataHma. (235) mU. (236) mU. (237) mU. (239) mU. (240 ) siMgakkhAMDe kannahI ThANaM puna neva hor3a calaNasaM / ahiThANi pATTarAMgAM pucchami aphaDaNaM jANa // muhamUlaMmi a cArI siMra ya kauMha ya pRyasakkAro / svadhe paTTIe bharo poTTami ya dhAyao basahI // 65 uddesanupurvvIe rudyatthaM pahamANiNAM dosA / je guNA paDhamAe ne vAghAyaMmi saMsAsu // paDaranna pAna paDhamAe bIyAga bhapAna na larhati / tajhyA ubagaraNaharI natthi cautthIe sanjhAo / / paMcamiAe saMkhaDi chaDIe gaNassa bhayANaM jANa / sattami AgalannaM maraNaM puna aTTamI biMti // buddhie pucvamuhaM vasahamio gaMtu uttara pAse / evaM punarao vasahiM giNhijja nihAsaM // ruie mahathaM ullaM pahijjA coyago bhaNaDa evaM / ThAyaMtacci ca tujjha ya amaMgalaM kuvvahA bhaMta // AhAyario lIe nagara nivasaMmi paDhama catyuMmi / [pra. 5 ] [pra.6 ] [pra.7 ] [pra. 8 ] [pra. 9 ] Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AniyuktiH mAnasUtra mIyANa pahijahana yadiTuM ne amaMgalayaM // [pra.01 mU. (241) dimA avadikSaNA dkssinnaaavraaydkvinnptvaa| avasuttarAyapuvA uttarapubutarA cv||| (pra. 11] mU. (242) radinu kameNAsiM pddhmNpilhiNduunnbaadhaae| bIya paDilahinA evaM uddamajhA'hAnI / / (pra.12 m. (243) dave taNAGagalAI acchaNabhANAidhAvaNA khet| kAle uccArAI bhAvana gilaannkuuruvmaa|| [bhA, 78] vR. 'dravyataH dravyamaGgIkRtyatRNAnAM saMstArakA) DagalAnAM ca-adhiSThAnaprAJchanArtha leSTranAmanujJApanA kriyata / kSatre' kSatraviSayA'nujJApanA acchaNa ti AsthA yatrAsyate yathAsukhana svAdhyAyapUvaraka 'bhANAdidhAvaNA bhaajnaadidhaavn-kssaalnNpaatrkaadeyNtrkriytsaaksstraanjaa| kAlaviSayA'nujJA divA rAtrI vA uccArAdivyatsarjanamAbhAvaviSayAunakApanA glAnAda gAmyakaragArtha nivAtapradezAdyanujJApanA kriyte| idAnI viyAnaNatasyaparikahaNa tiamamakyavaMvyAkhyAnayanAha. kuruvamA yadAzayyAtara evaM brUta-Dayati pradaze mayA'vasthAnamanujJAnaM bhavatAM nopariSyAta. tadA tasya parikathanA kriyate karadRSTAntana. yohi bhojanaM kasyaciddadAti saniyamanavabhAjanAdakAsecanAdyapidadAtyanuknamapisAmAMkSiptama. evaMvasatiprayacchatA uccAraprazravaNabhUmyAdi mAmarthyAkSiptaM sarvameva dattaM bhavati, athavA idamasau zayyatArA vicArayati-kiyanta kalamatra sthAsyantibhavantaH?, asmin vicAre tassaparikahaNAmU. (244) jAva gurUNa yatujjhaya kevaDyA ttthsaagrenuvmaa| kavaikAlenehiha?mAgAra ThavaMti annvi|| vR. yAvada gurUNAM te-tava ca pratibhAti tAkdavasthAnaM kariSyAmaH, athaivamasA vicArayati-viyA-laNA. yadta kevaiA' kiyanta ihAvasthAsyanta 1. nasya parikahaNA kriyata, sadAgaraNApamA, yathA hi sAgaraH kvacitkAle pracurasalilobhavaticinpunamaryAdAvasthaNvabhavati.evaMgac'pikAdAcidvahuprajitAbhavati kdaacitsvlpprvrjititi| athAsAMpunarapi viAlaNaM nivicArayati-yathA kevaikAlaNehiha'ttikiyatA kAlanAgamiSyatha?, evamuktAsantaHsAdhavaHtaba sAgAraTarviti savikalpakurvantItyarthaH kathaMkurvanti? 'annavi' anya'pi sAdhavaH kSetrapratyapekSaNArthaM gatA eva.nanazatadAlocanenAgamiSyAma iti|| mU. (245) pubahiTaicchar3a ahvnnijaahvtunnviyaa| natthana kappar3avAso asaI khettaanntnnnaao| vR. yadA tvagI pUnaradRSTAnavacchati yaH prAgamAyakalpaH kRta AsIta, svabhAvanAlaH sa dRpratyayA. nicchati. nAnyAna. natrana kalpata vaamH| athavA bhaNadasA-etAvanatamvAtratiSThantu. tatra na kalpata vAsaH' nayujyata'vagthAnaM.yataHsAdhavaH kadAcistAkAH kdaacidhbobhvnti| athAnyAnikSatrANina santi tadA 'asati kSetrANAmanyAmamAve aNunnAti tasyAmava dasatAvanujJAtA vAsaH / zavakSetrAbhAva rAti tatra ca niyataparimitAyAM vasatI yadi prArNakA Agacchanti nataH ko vidhiH? mU.(246) sakAro sammANo bhivambamgahaNaM cahAha paahnne| jai jANavasai nhiNsaahmmiavcchlaaddnnaaii|| vR. satkAra: vandanAbhyutthAnAdikaH sanmAnaH pAdaprakSAlanAdikaH bhivAgrahaNa bhikSAnayanaM ca. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malaM.246 enanprAghUrNaka Agata yati kriyt| punadhanagya prAghUrNakamya vasanimbarUpaM kathyaMta grathA-parimitaviSAlabdhA, nAnyasyAvakAzaH tatazcatvayA'nyatra vrmaatvym| yadi jAgauvasainahiti evamasAvaktAjo'pi sana-yadi jAnannapi tatra vasati tataH kA doSAhate Aha yAhammiavacchannA''NAI' sAdharmika-vAtsalyaM na kRtaM bhavati. yato'sA zayyAtaga ruSTastAnapi nidATayati. AjJAbhaGgazca kRtaH AjAlopazcaivaM kRtA bhavati satrasya. aadishbdaattdrvyaanydrvynycchdH| idAnI nakSatrapranyapakSakA AcAryagApamAgacchantaH kiMvAnyana Aha. mU. (247) jai tinni savvagamana pasa na esani dAsuvi a daasaa| annapahaNa'guNatA niyayAvAsA'hamA gurunnaa|| vR. yadi te kSetrapratyupakSakAtraya eva tataH sarva eva gamanaM kurvanti. atha sapta pathavA tataH saGghA-TakamakaM muktvA brajanti / esa na esani zayyAtaMraNa pRSTAH santata navaM vadanti evyAmIna vA eSyAma iti. yata evaM bhaNana doSaH kiM kAraNa? yavaM bhaNanti yadata AgamiSyAmaH, tatazca zobhanataMra kSetra labdha mati nAgacchanni natazcAntadoSaH athabhaNanti- nAgamiSyAmaH tatazcakadAcidanyantranaparizadrayatinanacapanagnatrAgacchanA daapo'nnjnitH| annapahaNaM ti te hi kSetrapratyapekSakA gurusamIpamAgacchantAjanyana mAgaNAgacchanti, kadAcitsa zobhanatarAM bhaveta. agaNaMta tti patrapauruSarSAmakurvantaH prayAnti. mA bhUnnityavAsI gurAriti. kiM kAraNa?, yatasteSAM vizrabdhamAgacchatA mAsakalpo'dhiko bhavati. tatazca nityavAso guroriti / / mU. (248) gaMtRNa garayAva AlApattA kahati khttgunnaa| naya saMsakahaNa mA hojja saMkhaDaM ratti saaheti|| vR.gtvaagurusmiipNaalaacyitvaaiiyopthikaaticaarNkthyntyaacaaryaaykssetrgunnaan| 'nayamasakahaNIti naca zeSasAdhubhyaH kSetraguNAna kthynti| kiM kAraNama?-'mA hojja saMkhaDa' mA bhaveta svakSetrapakSapAtananitA rATiriti, tasmAta gati sAhati'ni rAtrI militAnAM sarveSAM sAdhanAM kSetraguNAna kathayanti / te gha gatvA etatkathayantimU. (249) paDhamAe natthi paDhamA tattha ughyviirkrdhilNbho| biDyApa bii tajhyAha dovilemiM ca dhvnbho|| mU. (250) AhAgviadhuvalaMbho pAuggANaM cautthie niymaa| duharAvi jahicchA! tikAlajogaM ca pnycsiN|| vR. 'prathamAyAM pUrvayAM dizi nAsti prathamA-nAsti sUtrapAradhItyarthaH, kinna natra ghRtArakara. dadhinAbhA'sti. anyanvanyasyAMzikathayanti hinAyAyAMdizinAnidinIyAnAstyarthapAjhapA. yanaratatra dvitIyAyAM pAsaSyAmava bhAnanaM, tAmbistu labhyana Nva. taniAe dAvi 'tti tRtIyAyAM dizi da api yatrAthapAmaSyA vidyata tasiM ca dhruva labhAti tapA ghanAdInAM nizcitaM lAbhaH / / AbhAgi avalaMbhA ti prArthitanyadhruvAlAbhaH kapA? -prAyogyAnAMvRtArdAnAma'cAga catuthyAdizi niyamAta avazyaM havi ni aprArthite'pi yadRcchayA trikAlayogyaM prAtamadhyAhnamAyAle trikAlamapi savvasiti sarvaSA' yAnAdInA yogyaM prApyata iti evaM naH sarvaiH kSetrapratyapakSakagarajyAna manyAcAryaH kiM karAtAtyAha. mU. (251) mabagahaNa AryArA kantha vayAmA ni ? tattha aariaa| khabhiA bhaNati paDhamana cija anogtttinnaa|| vR. matagrahaNa abhipAyagrahaNaM AcAryaHmiSyANAM kani. yar3hatabhA AyuSmantaH tattavanAmaH ? kayA Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApaniyuktiH mRtnasUtraM dizAgacchAmaH tatrabamAmantritaziSyagaNa AcAryaNatantra AdarikA udarabharaNakacittAH kSubhitAH AkullA bhaNanti-yadta paDhamatiprathamAMdizaMvrajAmaH, yatraprathamapAsaSyAMbhajyate, taMciyattitAmavadizaM anuAgatattijanA vyAkhyAnArthina icchanti. yataste sUtragrahaNanirapakSAH kevalamarthagrahaNArthinaH te cArthagrahaNaprapaJcI dvitIyAyAM pAruSyAM bhvtiitytstaamvcchntiiti|| mU. (252) biDayaM suttaggAhI ubhayaggAhI ataDyayaM gvtN| AyariA acautthaM sA upamANa habai ttth|| vR.dvitIyAMcadizaMsUtragrAhiNa icchanti.yataHprathamapAruSyAmavamvAdhyAyAM bhavati.sacateSA-masti. 'ubhayagrAhiNazca' sUtrArthagrAhiNastRtIyaM kSetramicchanti. AcAyaMgna caturthaM kSetramicchanti. yatastatra catuthyAMmapipAsaNyAMprArNakAMdaHprAyogyalabhyataini. 'maevapramANaM AcAvaNvasarvaSAMpramANaMbhavati natthati natra ziSyagaNamadhye kiM punaH kAraNa AcAyazciturthameva kSetramicchanni? ana AhamU. (253) mAhanbhavA ubalie dabbAnaMdahA na sAhA jaae| tAmajhavalA sAha TTha'rasanatha didvatA // vR.prathamadvitIyayA kSetrayoHpracurabhakta pAnakabhyaH sakAzAdralavAnabhavati.balinazcamAhodbhavobhavatikAmAdabhavo bhavatItyarthaH / Aha-evaM tarhi yatra bhikSAnalabhyata tatraprayAntu.ucyate, 'darbaladehaH' kazazarIrAna sAdhayati-nArAdhayati yogAna vyApArAna yatastanI madhyamabalAH sAdhava idhyante / dRSTAzvena cAtra dRSTAntaH, duSTAzvo gardabha ucyate. sa yathA pracurabhakSaNAddarpiSTaH sana kumbhakArAropitabhANDakAni bhanakti dapotsekA. daplutya. punastenaiva kumbhakAraNa nirudAhAraH sannatidarbalatvAtpraskhalitaH sana bhanakti .sa eva ca gardabhA madhyamAhArakriyayA samyaga bhANDAni vahati. evaM sAdhavA'pi saMyamakriyAMmadhyamabalA vhnti| mU. (254) paNapannagassa hAnI AraNaM jana tena vA dhri| jai taruNAnIgaMgAvaccaMti cautthagatAha / / vR. atha tammina gacche pacapazcAzadvarSadazIyAHtriMzadvarSAH catvAriMzadvarSA vAbhavanti, tato gambata caturtha kSanaM yatastayanakanacidriyanta-yApayanti pynt)|tthaayudctrunnaaniirogaaH zaktAbhavantinatazcaturthameva kSetraM vrjnti| m, (255) aha paNa jannA therA rogavimukkA ya asahaNo tmnnaa| ta anukUlaM khattaM pasaMti na yAvi khgguudd|| vR. atha panajaNAM(jIvAH) sthavirA bhavanti rAMgaNa ca cadinA mukta mAtrAstaruNAH, nAdyApi yeSAM mAmyaM bhavatizarIrasya tatasnAnanukUlaM kssetrpressyntyaacaaryaaH| nayAvigbaggaDa tti khagagRDA alamAnidramaprAyAntAnnapraSayanti kiyatApunaHkAlanavRddhAdaya ApyAvyanta ? ucyate.pazramAtrardivasaH yata ukta vaidyakamU. (256) egapaNaalamAsaM saTTI yunnmnuygaannhaann| rAiMTieNa ubalaM panagaM to eka To tinni / / vR. ekana ganindivana zanA balaM bhavati, pathabhinirmanujagya balaM bhavati. andamAgana banIvardasya. paTibhirdinahastinAbalabhavati. vmndythaasnggyaaNjaaym| paNagaMto ekkadA tinni evamamA tamminakSetra paJcakamakaM dhAryata,atha tathApi bananagamAtiApatrakAdhAryata.trInavApaJcakAnadhAryata.punarAnIyata iti / evaM na AnAcinaziSyagaNA AcAryAH zayAtagmApacchaca kSetrAntaraM saMkrAnti / atha napRcchanti tano doSa Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 256 upajAyate / etadevAha mU. (257) ma. (260 ) sAgara apucchagamana bAhirA miccha cheya kayanAsI / gihi sAhU abhidhAraNa te nagasaMkAr3a jaM caDanaM // vR. ' sAgarika' zayyAtaraM anApRcchtra yadi gamanaM kriyate tato bAhira'tti bAhayA lokadharmasyate bhikSavaH ityevaMbakti zayyAtaraH . yeca dharmalokadharmana jAnanti dRSTaMta kathamadRSTaM jAnanti ? ityataH miccha' timithyAtvaM pratipadyate, 'cheTa' ti apacchedo vasatidAnasya, punaste'nye vA vasatiM na labhante, 'katanAmi ti akRtajJA hote pravrajitA ityavaM manyate, gihisAdhU abhidhAraNa' tti gRhI kazcicchrAvakastamAcAryamabhidhArya-saMcintyAyAtaH pravrajyArtha, nenApyAgatya zayyAtaraH pRSTaH- kkAcAryaH ?. so'pi ruSTaH sannAha-yaH kathayitvA vrajati sa jAyate taM tu kI jAnAti ?. tamAkarNya sa zrAvakaH kadAciddarzanamapyujjhati lokajAnamapyeSAM nAsti kutaH paralokajJAnamita? kadAcitsAdhuH kazcittamAcArya abhidhArya manasi kRtvA upasaMpadAdAnArthamAyAti so'pi zayyAttaraM pRcchati zayyAtaro'pyAha- najAnekka gata iti tataH sasAdhuH anAcAravAnAcArya iti vicintyAnyatra gataH so'pi nirjarAyA AcAryo'nAbhAgI jAta ir3ata / 'tanaga' tti kadAcittadgRhaM kanacittasminnava divasa muSTaM bhavattata evaMvidhA buddhirbhavatyadbhutastenAstaM ityevaM zaGkAM karoti. AdizabdAdyASita kena kecitsaha gatA tatA gRhAta te'pyAnAkhyAya gatAH tatazra zaGkApapajAyate. 'jaM ca'nnaM 'ti yaccAnyata zaGkAdi jAtaM pattanagataM tatsarvamupajAyata iti gacchadbhizca zayyAtara ApRcchanIyaH // sa ca vidhinA. yato'vidhinA pRcchata ete doSAHmU. (258) avihIpucchA uggAhieNa sijjAtarI u roejjA / sAgAriyasa saMkA kalahe ya saejjiA khise / / vR. avidhipucchAiyaMvarttata, yaduta- 'umgAhitana' utkSiptena upakaraNanapRcchati, tatra sejjAtarI uroejjA' tenAkasmikana gamanena zayyAtaya rodanaM kuryuH tatazra 'sAgArikasya' zayyAtarasya zRGgopajAyata. kalahe ca sati saijji Ae sahasasvikriyayA priMsa tiyathA na zobhanA tvaM yena tvayA tatrakAle bhikSorgacchatA ruditaM. kiMca-taMsarpitAbhavati?yanarodiSati / athAnAgatamevakathayanti amukadivasaMgamiSyAmaH tatrApyete doSAHmU. (259) basahIe voccheo abhisaMdhAritayANa sAhaNaM / punarAvartI hojja va pavajjA ujjaamaIgaM // [pra. 13 | hari accheyaNa chappaya ghaccaNaM kiccaNaM ca pottANaM / channayaraM ca parAvaM icchamamicche ya ThosA u // 53 vR. taddhi zayyAnarakuTumvaM sAdhavI yAsyantIti vimukta zeSavyApAraM sata gRha evaM tiSThati kRSyAdipratijAgaraNaM na karoti tatazca kSaNikaM sata svagRhajAnaharitacchaMDhaM karoti / tathA nirvyApAratvAdeva ca tA khaNDa: paTapadInAM parasparanirUpaNaM nopamadaM kurvanti / kiccaNaM ca pattANaM 'ti tatra divasa aNikA vimukta kRSilavanavyApArA vastrANi zodhayanti / 'channeyaraM ca parAyaM' prAkRtaM bhojanaM channaM kurvanti agragaTamityarthaH, itaraMva niprakaTameva bhojanaM saMyatArtha kurvanti tatracacchatAmanicchatAM ca doSAbhavanti kathaM?. yadi bhojanaM gRhNAti tatastadakalpanIyama. athana gRhNannitatA gayabhAva kaDA cipratipadyate / ete doSA anAgatakathanaM tatazca kaH pRcchAvidhirityAha mU. (261) jahaA ceva utaM gayA u paDilehagA lao pAe / sAgArisa bhAvaM tanumana guru imehiM tu // Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 AniyaMktiH mUlamaMtra vR.yaMdavakSatraMgatAHpratyupakSakAH natAmA ninanaHprabhRti yAgArikaraya zayyAnaggya bhAva nahapratibandha tanakurvanti ke ?- guravaH ebhiH' vadhyamANagAMthAjhyApanyastavacanaritimU. (262) ucchavAniti badaM tu A jaayputtbhNddaay| vasabhA jAyatthAmA gAmA pabvAyacikhallA || mU. (263) appAMdagA yamaggA vamahAvi a pakkamaTTiA jaayaa| annakaMtA pathA rasAhANaM vihriukaalo|| vR. etadgAthAzyaM zrRNvataH zayyAtarasya paThanti, tataH so'pi zrutvA bhaNati-kiM yUyaM gamanAtsukAH?. AcAryo'pyAhamU. (264) samaNANaM gaNANa bhamarakulANaM ca gAulANaM c| anivAA vasahI A mAgjhyANaM ca mahANa // vR. sugamA | nanazcatA gAthA paThitvA iThamAcarannimU. (265) AvarasagakayaniyamA kallaM gacchAma tA u aayriaa| ___ paparijanaM sAgAria vAhiriuMditi anusiTiM vR. 'AvazyakakRtaniyamAH kRtapratikramaNA ityarthaH vikAlavelAyAMkRtAvazyakAidaMbhaNanti yadata kAnla gacchAmaH punazcatataAcArya:saparijana sAgArika' zayyAtaraAya anushaastiddti'dhrmkthaaNkurvnniityrthH| mU. (266) pavvaja sAvao vA dasaNa bhaddA jahannayaM vasahi / jogaMbhi vaTTamANe amugavalaM gmismaamo|| vR.sA'pisAgArikAdharmakathAMzrutvAevaMvidhAbhavati-pravrajyAMpratipadyate zrAvako vAbhavati darzana-dharo vA bhavati bhadrakA vA bhavati. sarvathA jaghanyatA vasatimAtramavazyaM ddaati| punazca dharmakathAM kRtvA''cAryA evaM abuta-yadta yAga vartamAna yA'sau yogA gamanAya mA prarayati tasmina vartamAna-bhavati sati amukabanAyA gamiSyAma iti / idAnI ta vikAlavelAyAM kathayitvA panyusivrajanti, kiM kRtvetyata Aha. ___ mU. (267) tadubhaya sutaM paDilahaNA ya umgayamanuggae vaadi| paDichAhigaraNatana naTTa khaggRDa sNgaarii|| va. tabhaya satrapAmAmarthapAmAMcakancAvananti sananistrapAruSavAkatvAbrajanti athaTaranara kSetrabhavaninanaH pAdAnapraharAvadhAnapratinagvanAmakRtvAvrajanti. uggani uddhagatamAtragvavAsUryagacchanti. 'anuggayatti anudagatavAsUryaganAMdavagacchanti, paDicchatitasAdhavasta smAdinirganAH paramparaMpratIkSanta. 'adhikaraNa ni arthate mAdhavAna pratIkSantatAmAgaMmajAnAnAH parasparataHpatkurvanti tanaca patkRtanalAkA vibudhyata. tatathAdhikaraNaM bhavati. tanati stanakA vA vibaddhAH santA mASaNArtha pazcAdavajanni natti kaDhAcitkacinnazyati. natazca pratApa eva yahAra: kriyana, amakatra vizramaNaM bhikSAmamukatra vasatimiti, tatazca rAtrI gacchadibhaH saGkanaH kriyate / vaggUDa'tti kazcita khagRDaprAyA bhavati, saidaM brUta-yaduta sAdhUnAMgatAna yayana va ganta. punaH sa Agne. tatazca saMgAge ti saMita khaggAya prayacchanti. yadata nvayA' makatra deza Agantavyamiti / idAna masyA eva gAthAyA bhASyakRta kAzridayavayavAna vyAkhyA nayati. tatra prathamAvayavaM vyAkhyAnayannAha mU. (268) paDilahataccioMbaMTiyAukANa pArisi kariti / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 268 carimA raggAheDaM socA majjhaNDi bacceti // (bhA. 59 ] vR. te hi sAdhavaH prabhAtamAtra evapratilesvayitvA upadhikA punartha veNTalikAM kurvanti-saMvarttayantI tyarthaH, tatazrAnikSiptopadhaya eva pArisiM kareMti' sUtrapAruSI kurvanti carimA uggAheu' tti carima-velAyAM pAdAnapIruSyAM pAtrakANi udgrAhya saMyantrayitvA punazrAnikSimairava pAvakaH 'sAMcca 'ti zrutvA arthapAruSI kRtvetyarthaH tato madhyAhne vrajantIti / te ca zobhana evAhni vrajantIti / ata evAhatihikaraNami pasatyaM nakkhattaM ahivaissa anukUlaM / mU. (269) gheNa niMti vasabhA akkha sauNaM parivakhatA // [ bhA. 80 ] vR. 'tithA' prazastAyAM ' karaNe' cabavAdikeprazaste nakSatavA 'adhipateH' AcAryasya anukUla satigRhItvA asAnaprAga vRSabhA nirgacchanti, kiMkurvANA ata Aha- sauge parivavatA 'zakunAna' prazastAna parIkSamANAH santA vRSabhA nirgacchantIti pathAdAcAryAH / kiM punaH kAraNa pazrAdAcAryA nirgacchanti ? tatra kAraNamAhamU. (270) vAyarasa ya Agamana avasaNaM paDiA nivarttati / bhAvaNA pavayaNa AyariA maggao tamhA || (bhA. 81] vR. varSaNaM varSastasyAgamanaM kadAcidbhavati, apazakuna vA dRSTaM prasthitA api nivarttantaM vRSabhAH yadi punarAcAryA eva prAg nirgacchanti tato'pazakunadarzana vRSTI ca nivarttamAnasya sataH kiM bhavati ?. ata Aha'ohAvaNA pavayaNe' pravacane hIlanA bhavati yaduta yadapi jyotiSikANAM vijJAnaM tadapyeteSAM nAstIti 'AyariyA maggao' tti ata AcAryA 'mArgataH pRSThato nirgacchantIti / gacchadibha zakunA apazakunA vA nirUpaNIyAH, tatrApazakunaM pratipAdayannAha mU. (271) maDala kucele abbhaMgiellae sANa khujjavaDabhe yaa| ee u appasatthA havaMti khittAu niMtANaM / / nArI pIvaragabbhA vahukumArI ya kaTTabhArI a / kAsAyavattha kuccaMdharA ya kajjaM na sAhati // mU. (272) [ bhA. 83 ] vR. malinaH zarIrakarpaTeH kucelo - jIrNakarpaTaH abbhaMgiellaya'tti snehAbhyakta zarIraH zvA yadi vAmapArzvadakSiNapArzvaM prayAti kubjo - vakraH caDabhAM - vAmanaH ete'prazastAH- pIvaragandhA' AsannaprasavakAlA | zeSa sugamama mU. (273) mU. (274) cakkayaraMbhi bhamADA mukkhAmArI ya paMDuraMgami / taccanvi rUhirapaDaNaM boDiyamasipa dhuvaM maraNaM / / jaba acArAmaUra bhArahAe taheva nau a / daMsaNameva pasatyaM payAhiMgaM savvasaMpattI // naMdI turaM punnassa daMsaNaM saMkhapaihasahoya / bhiMgArachattacAmara dhyappa DAgA pasanthAI // mU. (275) vR. sugamama. navaraM pUrNakalazadarzanaM, dhvaja evaM patAkA dhvajapatAkA / pU. (276) samaNaM saMjaya dataM sumana mAyagA dahiM / bhINaM ghaMTa pahAgaM ca siddhamatthaM viAgare / 75 [bhA. 82 | [bhA. 86 ] vR. zramaNaH liGgamAtradhArI saMyataH samyaka saMyamAnuSThAnaM yataH yatnaparaH 'dvAntaH' indriyanAMindriyaH [pra. 14 ] [bhA. 84 } (bhA. 85 | Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AniyuktiH mUlasUtra 'sumanasaH puSpANi zaSaM sugamama / gacchaMthAmA___ mU. (277) saMjjAtara'nubhAsaDa Ayario sesgaacilimiliie| aMtA giNhantuvahiM sAraviapaDissayA pubbiM / [bhA. 87] vR. vrajanasamaya zayyAtarAnanubhASata-vrajAma ityevamAdi aacaaryH| saMsagA cilimilIe aMto' zeSAH sAdhavaH limiliNyAH javanikAyA 'antaH abhyantara kima?-apadhiM gRhNanti' saMyantrayantItyarthaH / 'mAraviapahissayA vyitikiMviziSTAHsantasta sAdhava upadhiMgRhNanti?-saMmArjitaH-upaliptaHpratizrayo yasta samArjitapratizrayAH puci prAgeva. prathamamevetyarthaH / idAnI kA kiyadapakaraNaM grahmAtIlyAhamU. (278) bAlAI uvagaraNaM jAvaiyaM tarati tttiaNginnhe| jahannaNa jahAjAyaM sasaMtaruNA viriNciNti|| bhA. 88 vR. bAlAdayaH AdizabdAndrAgRhyanta tApakaraNaMyAvanmAtraM taranni zukravannitAvanmAtraMgRhNanti. tazca bAlAdibhiH 'jadhanyana jaghanyataH 'jahAjAyaMti joharaNaM cAlapaTTakaca. etadazakabhirapi grAhya. zaMSa upagaraNaM tamaNAH AbhigrahikAH viriccanti' vibhajanti bAlAdisatkama / yadA tu panarAbhigrahikA na santi taTAmU. (279) AyariAvahi bAlAiyANagiNhaMti sNghynnjuttaa| do sotti unnisaMthArae ya ghnnekkpaasennN|| [bhA. 89} vR. AcAryopadhi bAlAiyANaM tibAlAdInAMcasaMbandhinamupadhiMgRhNanti ke? - 'saMghayaNajuttA' ye'nye zaMSAanAbhigrahikAHsaMhananApatAstegRhNanti,kathaMpunargantite upadhiM?'dAsuttiratidvAsotrikAkalpA eka ArNikA kalpaHsaMstArakazcazabdAdattarapaTTakaca.eSAM grahaNa ekkapAseNaM tigrahaNaMekasminapAce ekatra skandhe grahaNaM karoti, dvitIye tu 'pArthe' skandhe pAtrakANigRhNanti. AtmIyAM tRpadhiM viNTalikAM kRtvA yatra skandha upadhiH kRtastayava dizA kakSAyAM kroti| idAnIM adhikaraNataNa tti amumavayavaM vyAkhyAnayannAhamU. (280) AunAvaNa vaNie aganikuDubI kukamma kmmrie| tene mAlAgAra ubhAmagapaMthie jNte|| bhA.10] va.tehiyadisazabdavanantitatathaloko vibudhyata vibuddhazasana AujjAvaNa'ttiapkAya-yantrANi yotrijyanta vahanAya sajjIkriyanta / athavA Autti apkAyAya yoSito vibandA vrajanti jovaNaM'ti dhAnyaprakara: tadarthaM loko yAti. prakaro mardanaM dhAnyasya lATaviSaya jovaNaM dhannapaDaNaM bhannai'. vaNiya"tti vaNinA vaalkaavibhaatmitikRtvaavrjnti| ani tilAhakArazAlAdiSu agniHpravAnyata kuiMbitti kumbinaH svakarmaNi laganti kammani kRtsitaM karma yeSAM te kukarmANaH mAtsyikAdayaH kRtsitA mArA: kumArA:- sArikA. praSAM bAMdhA bhavati rAtrI patkArayatA. 'taNa nistanakAnAM ca. 'mAlAkAra timAlikA vibudhyanta ubhAmagati pAgdArikA vibudhyanta paMthie lipathikA vibudhyanta jaMtati yAntrikAH vibuddhAH santo yantrANi vAhayanti caakikaadyH| tatra yaduktaM prAka navaggRDasiMgArA tatredamukta niyukti kRtA mArakaraNamAtrama iha punaHsaNvaniyukti kAra:samakArakayAyatanayAkartavyaH kasyAMcavalAyAMkatrtavyaH? ityetadAhamU. (281) saMgAra bAya basahIM naDAe sannI cauttha saahmmii| paMcamami avasahI chaTTa TATTiA haati|| Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM.281 vR. 'saMgAra'tti yatA'bhidhIyate. tadidhirvaktavyaH 'vitibha vahini dvitIya dvAra vatiH karnavyA, pUrvapratyupakSitA tasyA vyAghAta vA vasatargrahaNavidhirvaktavyaH, 'tatie sanniti tRtIya dvAra sI zrAvakA vakta vyaH. caDhattha mAhammiti caturtha dvAra sAdharmikA vakta vyAH, 'paMcamagaMmi a vasahi'tti paJcamaM dvAra vasatirvaktavyA-'vicchinnA khuiliA' ityevamAdi. chaThe ThANadio hoti' SaSThe dvAre sthAnasthito bhavati / idAnI niyukti kRtopanyasnaM saGgAradvayaM bhASyakRda vyAkhyAnayannAha. mU. (282) AAsa saMgArI amuI velAe~ niggae tthaannN| amugatya vasahibhikkhaM bIA khgguuddsNgaaraa|| [bhA.91] vR. 'Aoseti pradoSa saMgAro'tti saGketaH AcAryeNa karttavyaH, kathama? 'amuI velAe'tti amukayA vanayAyAsyAmaH punatha niggAThANaM amagatya nirgatAnAMsatAma amukatrasthAna-vizrAmayaMsthAnaM kariSyAmaH. 'vasahitti amukatravasatibhaviSyati vAsako bhaviSyatItyarthaH bhikkha tiamakatra grAma bhikSATanaM kartavyama. ekastAvadayaM saGgAra: snggtH| bitiAkhaggaDasaMgArA tidinAyaHsaMtaH gvggaasyaayt| sa cavamA. mU. (283) rattiM na caiva kappainIyadvAra virAdhanA dvihaa| pannavaNa bahutaraguNa aniccha bIucca uvahI naa|| vR. rattinacevakappati tirAtrI sAdhUnAMgamananakalpayati.dvividhavirAdhanAsaMbhavAta.yatauktaM divApi tAvat - 'nIyadvAre virAdhanA duviha'tti, divA'pi tAvadayaM doSaH, "nIyaduvAraM tamasaM, koTTagaM parivajae" itivacanAta. nIcadvAra dvividhA virAdhanAsatamaskatvAdaAstAMtAvadrAtrI, eSa cadharmazradbhayAna nirgcchti| 'pannavaNabahutaraguNa ttipunazcatasyaprajJApanA-prarUpaNAkiyate.tatrarAtrigamanevahavoguNAdRzyante, bAlavRddhAdayaH sukhena gacchanti rAtrau.na tRSA bAdhyanta iti, 'anicchatti atha tathA'pi necchatigamanama bitio va ti dvitIyastasya dIyatetadartha mucyata iti / 'avahIM vatti upadhistasya dIyata jINA, tIyazca zobhano gRhyata iti, mA bhUttatpAIM sthitamupadhiM stanakA Acchatsyanti / idAnImasAvakAkI yadi svapititatA doSaH pramAdajanitastatazvopadhirupahanyate. upahatazcAkalpyo bhavati, etadevAhamU. (284) suvaNa vIsuvadhAto paDibajjhatA a jo una milejaa| jaggaNa appaDibanjhaNa jaivi ciraNaM na uvahamme bhA.13] va. svApa vAsa' ekAkino nidrAvaze sati, ko doSaH 1 -uvaghAu'tti tasyakAkinaH samasya upadhipahanyate. sa yekAkI svapana pramAdavAna bhavati yAdyabhiyogasaMbhavAta. tatazca nidrAvaNaM prAptasya upadhirupahanyata. akalpanIyAM bhavatipariThApanIyavAsA gacchetusvapatA'pinopahanyata. kiMkAraNama?, yatastatra kacitsanapAmapAkurvanti, anya dvitIya praharathAnacintanaM kurvanti tatIyatAhare AcArya uttiSThani dhyAnAdyartha, caturtha tu prahara sarvaeva bhikSavauttiSThanti.tatadharAnako'piprahara:zUnyaHtatA nApahanyata adhiH, ekAkinantu jAgaraNa nAstyata upghaanH| paDibajhane va no una milana-ti pratibadhyamAnA vA pranAdiSu riyAcanacchayA pratibadhyamAnA yA na milata nasyApyupahanyaMta updhiH| kiM kAraNama?. ekAkinaH paryaTanaM nAkta ma? ekAkI caparyaTanapramAdabhAgabhavati atAvrajAdipratibandhapyupadhimapahanyata / yastupana gati tasmina divasa muktonabanAdiSupratibadhyatamamvavidhastammina divase milannapinApadhimupahantijaDavi cireNaM tikiMbahunA? nAgranizigokulAdiSavA'pratibadhyamAnAyadyapicireNamilati bahubhirdivasaistathA:pyupadhiratasya nApahanyata. apramAdaparatvAttasyati / idAnIM gacchapya gamanavidhi pratipAdayannAha. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AniyuktiH mUlasUtra mU. (285) pura A majhataha maggA ya ThAyani jinpddilhaa| dAiMtuccArAi bhaavaasnnaaisvkhttttaa|| vR.kSetrapratyupakSakA eSuvibhAgaSu bhavanti-kaMcana purataH' agranA gacchasya kecanamadhye gacchasya nahi mArgAnabhijJAH 'mArgatadha' pRSThatazca tiSThanti kssetrprtyupeksskaaH| kimarthaM purata eva tiSThanti?. 'dAiMtuccArAI' uccAraprazravaNasthAnAnidarzayantigacchasya,gacchasya bhAvAsannAdirakkhaThaMtibhAvAsannA-anahiyAsaA. tadrakSaNArthama. etadaknaM bhavati uccArAdinA bAdhyamAnamya te mArgajJAH sthaNDilAni drshynti| mU. (286) Dahare bhikzvaggAma aMtaragAmami ThAvae trunne| avagaraNagahaNa asaha va ThAvae jaanngNcgN|| va. Dahara bhikkhaggAmati yatragrAme vAsakA'bhiprataH bhikSAca aTitamabhipratAtasmina Dahara' allaka grAmasatikiMkartavyamata Aha. aMtaragAmi apAntarAlavayAgrAmastammina bhikSArthataruNAnasthApayata. 'uvagaraNagahaNaM titIyamapakaraNamanyabhikSAgRhNanni, asahavaThAvara tiarthataMtasthApitatarabhikSasatka mupakaraNaMgrahItanazaknuvantinato'sahiSNavaNvatatrAntaragrAmabhikSArthasthApyanta jANagaMga'nizaMkamArgaza cakaM teSAM madhya sthApayat yana mukhenavAgacchanti mU. (287) maTTia khuTTAlae nava bhaDa agaNI yapaMta pddiniie| saMghADego dhakkammio va sunne nvririkkhaa|| vR.athavA'sAvAsakamikSArthamabhipreto grAmAdare sthitaHsyAda utthitovA-udbhasittaHkSullako vAprAka saMpUrNA dRSTAH idAnImarjarddhamudrasitamataH kSullakaH, navaH' prAga yasmin sthAne dRSTastataH sthAnA-danyatra pradeze jAtaH bhaDattibhaTAkrAntojAtaH agani'ttiagninAvADadAnIMdagdhaH prAntaH'prAkazobhanodRSTaidAnIMprAntIbhRtA virUpojAtaH paDinAe tipratyanIkAkrAntaidAnIjAtaH, prAkaprati-lekhanAkAlepratyanAkastatranAsItaidAnI tu AyAtaH pUrvapratilakhita grAma evaMvidha jAta sati darotthitAdidoSAbhibhUta sati kiM karttavyaM? saMghADatti tatra saGghATakaH sthApyata, pAzrAtyapravajitamIlanArthama egovini savATakAbhAva ekaH sthApyate sAdhuH 'dhuvakammioti dhruva-karmiko-lAhakAradistasya kathyate-yathA vayamanyatra grAma yAsyAmaH. tvayA pAzcAtyasAdhubhyaH kathanIyaM-yathA'nana mArgaNAgantavyamiti. evaM tAvata vasati grAma esa vihiiN| sunne navari rikva niyadAtvAzanyA grAmastadAkiMkartavya? - 'navaririkva'ttivartmani-anabhipratatirInarekhAdvayaM pAtyatayanatavamanA gatAstatra dIrdhArakhAM kurvnti| yadAnapunarabhirUkta doSayuktAMnabhavati sagrAmastadA tNtrvyaavstistsyaaNprvishti|ttshcybhikssaarthmntraalgraamsthitaaaasntessaaNmdhyydivtimaagNjnyaa bhavati tatastagyAmava vasatA Agacchanti na kshcitprtipaalyti| etaMDhavAha... mU. (288) nANaMtaThie nA eu bagahae natthi koi pddiyri| ___ annAe jANateya vAvi saMghADa dhuvkmaa|| vR. 'jANataTTiA' mAgAMbhija sthita talyA vayatAvAgacchanti natthi koi paDiyaraiti na kazcitAna pratipAlayani bahiH sthitaH, annAe ni yadA namyAH pUrvapratyapakSitAyA vasaMtavyAghAta: saMjAtaH kintvanyA. tasyAmanyasyAM vasatA jAnAyAM anANanasu bAvi. athavA yete bhikSAnimittaM sthitAH pazrAdAmiSyanti teSu ajAnatya saMghADadhavakammi tti vasatiparijJAnArtha sahATakA bahiH sthApyata. dhruvakarmakA-lAhakArasnasya kathyata. yadata-sAdhava AgamiSyantitaSAmiyaM vasatidarzanIyA kthniiyaavti| idAnIyatabhikSArthapazcAdagrAma Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla- 288 sthApitAstaH kiM kartavyamata AhamU. (289 ) 75 jai abhAsa gamanaM hare gaMtu dugAuyaM pasaM / tavi asaMtharamANA iMtI ahavA visajjati // vR. yadi 'abhyAsa' Asanne gacchastataste 'gamaNaM 'ti gacchasamIpameva gacchanti dUre tti atha dUre gacchastato gantuM dvigavvRtaM gatvA krAMzadvayaM kiM ?- pese tti evaM zramaNaM gacchasamIpa praSayanti tabi atharamANA iMti' 'te'pi gacchagatAH sAdhavaH 'asaMstaramANAH' atRptAH santaH kiM kurvanti ? - pati Agacchanti, kka? - yatrate sAdhavo bhikSayA gRhItayA tiSThanti atha ca tRptAstatastaM sAdhuM visarjayanti yadutaparyAptamasmAkaM yUyaM bhakSayitvA''gacchata / saMgAMrati dAraM vyAkhyAtaM tatprasaGgAyAtaM ca vyAkhyAtam. sarai vasatihAramucyate, tatpratipAdanAyedamAhamU. (290 ) padamaviyA gamana gahaNa paDihA pavasI / kAle saMghADegAMva saMtharatANa taha caiva // vR. 'padama ti tasyAM ca vasatI gamanaM' prAptiH kadAcitprathamapAsaNyAM bhavati kadAcicca biti-yAetti dvitIyapArubhyAM gamanaM' prAptirityarthaH / 'gahaNaM' tidaMDaLayaNadAsyacilimilINaM kRtvAgrahaNaMvRSabhAH pravizanti punazca `paDilehaNA' tAM vasati pramArjayanti, 'praveso 'tti tato gacchaH pravizati 'kAle 'ttikadAcidibhakSAkAla eva prAptAstatazca ko vidhi: ?, ata Aha- saGghATaka eko vasatiM pramArjayati, anya bhikSArtha vrajanti / egovatti yadA samrATako na paryApyate tadA eko gItArtho vasatipratyupekSaNArthaM preSyaMta. yadA tu punareko'pi na paryApyate tadA kima ?- asaMtharaMtANaM' anughaTTaMtANaM atRpyantaH sarva evATanti, yA tu vasatiH pUrvalabdhA tAM kathamanviSanti ?'tahacavattiyathAbhikSAmanviSanti evaM vasatimapisarvapUrvapratyupakSitAmanviSanti, anviSyacataMtra vprvishnti| yadA tu pUrvapratyupekSitAyA vasatervyAghAto jAtastadA'pi tahaceca' titathA hi bhikSA mArgayantitathA vasatimapi labdhAyAM ca tatraiva tarasparaM hiNDantaH kathayanti, 'basahIe niaTTiabvaM'ti / idAnI "paDhamabiiyAe "tti idaM dvAraM bhASyakRta vyAkhyAnayannAhamU. (291) paDhamabitiyAe gamana bAhi ThANaM na cilimiNI dAre / vittRNa iti vasahA vasahi paDilahiuM pubviM // [bhA. 14) vR. prathamapAruSyAM gamanaM' prAptirbhavati tatra kSetre. kadAciddhatIyAyAM prAptistataH vidhirityata Aha- 'bAhiM ThANaM ca ' bahireva tAvadavasthAnaM kurvanti, sthitAzrAttarakAlaM tatazrilimiNI- javanikAM davarikAM gRhItvA pravizanti vasatA vRSabhAH grahaNadvAraM vyAkhyAtam / kiM kartuM ? - vasatiM pratyupakSituM vasatipratyupekSaNArtha prAga vRSabhA gRhItacilimalinchupakaraNA Agacchanti paDilehaNa' tti dvAraM bhaNitaM / evaM tAvatpUrva pratyupakSitAyAM basata vidhiH yadA tu punaH pUrvapratyupekSitAyA vyAghAtastadA mU. (292) vAghAe annaM maggiUNa cilimiNipamajaNA vasahe / pattA mikskhavela saMghAr3egA pariNao vA // vR. pUrvapratyupekSitAyAvasanervyAghAta sani anyAM vasatiM mArgayitvA tataH kizrita cilimiNi- pamannaNA saMhati tato vRSabhAthilimilinyAdIni gRhItvA pramArjayanti / pattANa bhikkhavelaM' yadA tu punarbhikSAvelAyAmeva prAptAstadA kiM kartavya ? - kAleti bhaNitaM. 'saMghADe ti saGgATako vasatipayatyupekSaNArthaM praSyata saMghAiti bhaNiaM ego va' tti saGghAdakabhAve ekI vA preSyata. kiMviziSTaH 1- pariNataH ' gItArthaH, Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyuktiH mUlasUtra egAtti bhaNibhaM. yadA tu punarakA nAsti tadA kima?. mU. (293) savva vA hiMDatA vasahi maggatijaha va smyaannN| landra saMkalianivaaNaM tu tatthava u niytttte|| vR. sarva vAhiNDantA evavasati mArgayanti' anviSanti kathaM? jahavasamudAna' yathA samudAna bhikSAM 'prArthayanti nirUpayantievaM vasatimapi anviSanti, tahaceva niavayavAbhaNinaH 'lasaMka-nianivaaNaM tu bhikSAmaTadibhanabdhAyAM vasatI saMkalikayA nivedanaM yA yathA yaM pazyati ma tathA taM vakti -yaduta iha vasatilabdhA iha nivattIyaM, tasmAttasyAmeva ca vasatA nivrtt| tatra ca praveza kA vidhiH?. mU. (294) ekko dharai bhANaM ekko doNhavipavesae uvhiN| savvA ubar3a gaccho sabAlavuhAulA taah|| vR. ekA dhArayati sabaTTayati bhAnanaM pAtrakama ekaH' anyastasya dvitIyaH vahirvyavasthitaH gacchAta sakAzAda bhikSAmaTadabhyAmaktAmupadhidvayArapIti AtmanaHsaMbandhiI nayyacapAtrakasaMghaTTayituHsaMbandhinAmupadhiM pravezayati. nata uttarakAlaM gaccha upati' pravizati sabAlavRddhatvAdAkulaH taTA' tasmina kaale| mU. (295) cAyagapucchA dosA maMDanibaMdhami hAi aagmnN| saMjamaAyavirAhaNa viyAlagahaNe yaje dosA / / va.cAdakasyapRcchAcodakapRcchA-codakaevamAha-yadatabAhyataevabhaktvApravezaHkriyate, kiMkAraNama?. upadhimAnayataHkSudhArtasyatRSitasyacaIpithamazodhayataHsaMyamavirAdhanAupadhibhArA-krAntasyakaNTakArdA. nanirUpayataAtmavirAdhamA.tatazcabahivamuktvAvikAlepayavizantu,AcArya-tvAha-bahirbhukSatAMdoSAH, kathaM?. maNDalibandha sati AgamanaM bhavati sAgArikANAM, tatra ca saMyamAtmavirAdhanA bhavati viyAlagahaNa'tti vikAlavanAvAM ca dasatigrahaNa ye doSA bhavanti te vkssynt| dvAragAtheyaM / coTakapRccheti vyAkhyAnayannAha. mU. (296) aibhAraNa uriana sAhae kaMTagAr3a aayaae| bhattaTTiayosiriA aiMtu evjdaadaasaa|| vR.cAdakaevamAhayaDhatagacchasamApAdapadhiM pravezayantadatibhAreNababhakSayAcapIDitaHsannIryA-pathikA nazAdhayati yatA'taHsaMyamavirAdhanAbhavati.tathA kaNTakArdAnicanapazyati bubhukSitatvAdava yato'ta AtmavigadhanA bhavati.tagmAda bhattaTriya'tibahiravabhaktAHsantaH tathA vAsiriya'tti uccAraprazravaNakatvA tataH 'aiMtatipravizannu.kka ?-vamatA evaM jaDhA dAsa ti evaM kriyamANa doSAH-AtmavirAdhanADhayaH parityaktA bhvnti| evamukta satyAhAcArya:mU. (297) AyariavayaNa dAsA vihA niyamA usNjmaayaae| baccaha na tunjha sAmA asaMkhaDaM maMDalIe vaa|| vR. AcAryasya vacanaM AcAryavacanaM, kiM tadityAha-dAmA' bAhyatA bhuJjanA doSA bhavantidvividhAH 'niyamAda avazyatayA. saMjamiti saMyamavirAdhanAdASaH 'AyAe'tti AtmavirAdhanAdASaH / tatra saMyamavigadhanAdASa pavaM bhavati tatraca bhojanasthAna yAgArikA yadi bahavastiSThanti tataste sAdhavA bhikSAmaTitvA gatAHsantAyadyavaMbhaNanni-yadatavaccaha-hemAgArikAgacchanAsmAtsthAnAta.tatavamucyamAnesaMyamavirAdhanA bhvti| AtmavigadhanA cavaM bhavati yadA ta sAgArikA ucyamAnAnagacchanti, kintyevaM bhaNanti- natujjha yAmA nAsyapradezasyabhavantaHsvAminaH tataca asaMbaIbhavatiHsvAminaH ttthasNgvddNbhvti| maMDalAe . Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-297 va'tti atha maNDalyA jAtAyAM satyAmmU. (298) koUhala AgamanaM saMvAbhaNaM akNtthgmnaaii| tecava saMkhaDAiM vasahiM vanadaMnija vddnnN|| vR. maNDalikAyAM jAtAyAM kautukenasAgArikA AgamanaM kurvanti.tatazca saMkhobheNaM ti saMkSobheNa teSAM pravrajitAnAM akaNThagamaNAdi-kaNThena bhakta kavalo nopakrAmati. ne ceva saMkhaDAItita eva vA saMkhaDAdayo doSA bhavanti vasahiM vaNadeti evaM casAgArikA maSTAH santo vasatiM na prayacchanti. tatra grAme java'nnati grahaNAkarSaNAdi kurvnti| idAnIM tasmAdabhAmAdanyatra grAme bhojanaM gRhItvA gantavyaM,tatra caite doSAHma. (299) bhAreNa veyaNAe na pehae thaannukNttaayaae| iriyAi saMjamaMmi aparigalamAnena chkkaayaa|| va. upadhibhikSAbhAraNa yA vedanA kSudraMdanA vA tayA na pahaitti na pazyati sthANukaNTakAdIna, tatazcAtmavirAdhanA bhavati. 'iriyAi'tti saMyamaviSayA virAdhanA IyAMdi. tathA parigalamAne ca pAnAdA ghaTakAyavirAdhanA bhavati / tathA caite cAnyatra grAma gacchatA doSA bhavantimU. (300) sAvayateNA duvihA virAdhanA jA ya uvahiNA u binaa| taNaaggigahaNasevaNa viyAlagamane ime dosaa| 1. zvApadabhayaM bhavati, tathA tenA duvihA bhavanti-zarIrApahAriNa upadhyapahAriNazra, 'virAdhanA jA ya uvahiNA uvinA yA ca upadhinA' saMstArakAdinA vinA virAdhanA bhavati, kA cAso ?-'taNaaggigahaNasevaNA' ythaasngkhyNtnnaanaaNgrhnnesNymviraadhnaaageshsevnesNymviraadhneti|evNtaabdbaahytobhmaanaanaabhnygraamecgcchtaaNkssessaavyaakhyaataaH, idAnIMtuyadukta mAsIcyodakenayadutavikAlepraveSTuMyujyatetannirasyanAha- viyAlagama(ha) Ne ime dosA' vikAlagamane vasatau ete' vakSyamANalakSaNA doSA bhavanti, te cAmImU. (301) pavisaNamaggaNaThANa vesitthiduguMchie ya boddhvve| sajjhAe saMthAre uccAre cava pAsavaNe // vR. pavisaNa'ttitatragrAmavikAlepravizatAMyedoSAstAnvakSyAmaH, maggaNa'ttivasatimArgaNA, anveSaNe cvikaalvelaayaaydossaastaanvkssyaamH| 'ThANevesitthidguchiea' ityetadvakSyatItivikAlavelAyAM boddhavyaM ym| 'sanjhAe'tti apratyapekSitAyAM vasatau saMstArakabhavaM gRhNataH saMyamAtmavirAdhanA dossH| 'uccAre tti apratyupekSitAyAMvasatIsthaNDileSvanirUpiteSuvyutsRjatAMdoSo. dharaNa'piDhoSaH, pAsavaNe tiapratyupekSiteSu sthaNDilaSuvyutsRjato doSaH dhArayatA'pi doSa eva / iyaM dvAragAthA idAnIM pratipadaM vyAkhyAyatamU. (302) sAvayatanA duvihA virAdhanA jA ya uvahiNA da vinnaa| gammiagahaNA''hananA goNAIcamaDhaNA cNv| . vR. vikAla pravizatAM grAma zvApadabhayaM bhavati / stanA dviprakArAH-zarIrastenA upadhistenAzca tadbhayaM bhavativikAlapravizatAma, virAdhanAyAca upadhinAvinAbhavati agnitaNayAgrahaNaseknAdikA sAcavikAle praveza dossH| gummiya'tti gulma sthAnaMtadrakSapAlA gulmikAsnagrahaNamAhananaM ca bhavati vikAlapravizatAmayaM gNssH| 'goNAdicamaDhaNA' balIva dipAdaprahArAThizca. evamayaM vikAlapraveze dossH| 'pvisnn"ttigyN| idAnIM maggaNe ti vyAkhyAyate mU. (303) phiDie annAnnAraNa tena ya rAo diyA yapaMthami / 126161 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AniyuktiH mRlasUtra sANAi vesakutthia tavovaNaM mRmiA jaM ca // va, phiDie'ttivikAlavalAyAMvasatimArgaNa-anvaSaNa phiDitaH bhraSTobhavatatatra anyAunyaM parasparataH 'AraNaM saMzabdanaM tacchutvA stanakA rAtrI muSitamabhilaSanti, diyA ya paMthaMmitti divA vA prabhAte pathi gacchatastAna zramaNAna muSNanti sANAditi rAtrI vasateranveSaNe zvAdirdazati / 'maggaNe' -tti bhaNiaM. vasatthidagachipatti vyAkhyAyate'vayavaH, tatrAha-vasakutthina tAvaNaM mUsigA cava' rAtrI vasatilAbha na jAnanti kimatatsthAnaM vezyApATakAsannamanAsannaM vA? te cAjAnAnAstasyAM vasatA nivasanti. tatra cAya doSaH vazyAsamIpa vasatAM loko bhaNati-ahA tpovnmiti| kutsitachiekAdisthAnAsanne lokA bravItisvasthAna bhUSikA gatAH ete'pyevajAtIyA ev| vesitthiktsite'ttigt| mU. (304) appaDilahiarkaTAvilaMbhi saMthAragaMmi aayaae| chakAyasaMjamaMmi aciliNa seha'nahAbhAvA / / vR.apratyapakSitAyAMvasatAkaNTakAbhavantivinavA.tatrasaMstArakakriyamANa AyAe'tiAtmavirAdhanA bhavati chakAyattiSaTkAyasyApi apratyupakSitavasatAsvapataH sNjmNmittisNym-vissyaaviraadhnaabhvti| 'ciliNa'tti tathA cilI naM-azucikaM, bhavati, tasmiMzca saMhasya jugukavA azrutArthasyAnyathAbhAvaH unnisskrmaadirbhvti| saMthArutti gavaM, idAnIM 'uccArapAsavaNe"ni vyAkhyAyatemU. (305) kaMTagathANugavAlAvilaMmi jai bosiranna aayaae| saMjamao chakkAyA gamane patte aIte y|| vR.apratyupekSitAyAMvasato kaNTakasthANuvyalAvile-samAkulepradezavyutsRjataAtmavirAdhanAbhavati, 'saMjamao'tti saMyamato virAdhanA SaTkAyopamarde sati rAtrI mvati, 'gamanetti kAyikAvyutsRjanArtha gamane doSAH 'patta'tti kAyikAbhuvaM prAptasya vyutsRjataH 'ayaMte ya'tti punaH kavikA vyutsRjya vasatiM pravizatI SaTkAyApamadoM bhavatIti / atha tu punarnirAdhaM karoti, tatazceta doSA bhavantimU. (306) muttanirohe cakkhU baccanirAhaNa jIviyaM cyi| ___ uDanirAhe koTTa ganannaM vA bhave tisuvi|| vR.sugmaa|| 'uccArapAsavaNi tigayaM / idAnImapavAda ucyatema. (307) jaDa puna viyAnapattA pae vapattA uvasmayaM na lbh| sunnagharaMdaula vavA ujjAne vA apribhaage|| vR. yadi punarvikAla eva prAptAH, tatazca taSa vikAlavelAyAM vasatA pravizatA pramAdakRtA doSA nabhavati. 'pae vapattatti mAgava pratyUSasyaba prAptAH kintu upAzrayaM na labhante tataH kva samudizantu ?-zUnyagRha dabakula vA udyAna vA aparibhAga' lokaparibhAgarahita samuddizantIti kriyA syti| mU, (308) AyariacilimiAe ranna vA nibhA samRdiyaNaM / sabhae pacchannA'sai kamaDhaya kuruyA ya sNtriaa|| vR. athazUnyagRhAdA mAgArikANAmApAto bhavati tata ApAta ticilimiNA yavanikA dIyate. ranna vani atha zUnyagRhAdi sAgArikAkrAntaM tataH araNyaM nirbhaya samudizanaM kriyate, sabhaye'raNye pracchannasya vA 'asati abhAvaMtatIvasimasamIpaNvakamaDhakaSazuklanalapenabAhyAbhyantaraliptaSubhujyate. kuruAya'tti kurukucA-pAdaprakSAlanAdikA kriyana saMtarita ti sAntarA: sAvakAzA bRhadantarAlA upavizanti / idAnI Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 308 bhuktvAvahiH punarvikAlavamatimanviSanti, sAcakoTakAdikA bhavati, tatraca ubdhAyAMksanAko vidhirityata Aha mU. (309) kAMga sabhA va puvviM kAla viyArAbhUmipaDilA ! pacchA aiti rattiM pattA vA te bhave rattiM // vR. koTaka:- AvAsavizeSaH sabhA pratItA kokasabhA vasatau labdhAyAM prAvega 'kAle ti kAlabhUmi pratyupekSantaM yatra kAlo gRhyate tathA 'vicArabhUmipaDilehA' decArabhUmiH saJjJAkAyikA - bhUmistasyAdha pratyupekSaNA kriyate / tata evaM pratyupekSitAyAM vikAle basatA 'pacchA atiti ratiM ti pazcAccheSAH sAdhavAM rAtrI pravizanti / pattA vA me bhave rattiM ti yadA punasta Agacchanta eva kathamapi rAtrAveva praptAstadA rAtrAvapi pravizanti // tatra ca pravizatAM mU. (310) gummi asaNa samaNA niSbhaya bahiThANa vasahi paDilehA / sunnagharapuvvabhaNiaM kaM cuga dArU daMDaNaM // vR. gulmikA :- sthAnakarakSapAlAH "bheSaNaM 'ti vadi te kathaJcitrAsayanti tatazredaM vakta vyaM yaduta zramaNA vayaM na caurA:, 'nibbhaya'tti atha tu sa sannivezo nirbhaya eva navettadA 'bahiThANaM ti bahireva gacchastAvattiSThati, vRSabhAstu vasatipratyupekSaNArthaM vrajanti / kiMviziSTA'sau vasatiranviSyate ?- 'zUnyagRhAdi' pUrvoktaM, 'kaMcuga taha dArudaMDeNaM'ti daNDakapuJchanaM taddhi kaJcukaMparidhAya sarpapatanabhayAddaNDanapuJchanakena vasatimupariSTAtprasphoTayanti, gacchaca pravizati, tataH ko vidhiH svApe ? - mU. (311) 83 saMthAragabhUmitigaM AyariyANaM tu sesgaanegaa| ruMdAe pupphainnA maMDaliA AvalI iyare // vR. saMstArakabhUmitrayamAcAryANAM nirUpyate, ekA nivAtA saMstArakabhUmiranyA pravAtA anyA nivAtapravAtA, 'saMsagAMnaMga' tti zeSANAM sAdhUnAmekakA saMstArakabhUmidIyate, 'ruMdAe' ti yadyasAM vasatirvistIrNAbhavati tataH puSpAvakIrNAHsvapantipuSpaprakaravayathAyathaMsvapantiyenasAgArikAvakAzona bhavati, 'maMDaliya 'ti athAsau vasatiH kSullikA bhavati tatAM madhye pAtrakANi kRtvA maNDalyA pArzve svapanti / 'Avaliya'tti pramANayuktAyAM vasatI 'AvalyA' paktyA svapanti 'iyare' tti kSullikA pramANayuktayorvasatyosyaM vidhiH mU. (312) saMthAraragahaNAeM veMTiaukravavaNaM tu kAyavvaM / saMthArI dhattavvA mAyAmayavippamukkeNaM // vR. `saMthArakagrahaNAya' saMstArakabhUmigrahaNakAle, etaduktaM bhavati yadA sthavirAdiH saMstArakabhUmivibhajanaM karoti tadA sAdhubhiH kiM kartavyamata Aha- 'veMTiaDakavaNaM tu kAyavvaM 've' TiA upadhiveNTalikAstAsAM sarvava sAdhubhirAtmIyAnmIyAnAmutkSepaNaM karttavyaM yena sukhenaiva dRSTAyAM bhuvi vibhajituM saMstArakAH shkynte| sacasaMstArakoyoyasmadIyate sAdhava sakathaMtana grAhya ityAha ? - 'mAyAmadavipramukte na' tena na mAyA karttavyA. yaDutAhaM vAtArthI saMmeha prayaccha. nApi madaH - ahaGkAraH kAryo. yadunAhamasyApi pUjyAM yena mama zobhanA saMstArakabhUrdateti // ja rattiM AgayA tAhe kAlaM na gaNhaMti nijjutIo saMgaNIo ya saNiaM guNeti mA benitthiduguchiAdaudI sAhorhiti kAyikAM mattamsularhati accaarNpijynnaae| jaDapuna kAlabhUma paDilahiyA Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 AdhaniyuktiH mUlasUtraM tAhakAlaM giNhani, yadigulAkaratisanjhAya, ahanamuddhA napaDilehizAvAvamahItAheninuttIoguNeti, paDhamaporisiM kAUNaM bahupaDiputrAe pArisAe murusagAsaM ganUNa bhaNaMti-icchAmi khamAsamaNo vaMdiDaM jAvaNijjAe nisIhiAe matthaeNa vaMdAmi. khamAsamaNA! bahupaDipunnA pArisI, aNujANaha rAIsaMthArayaM. tAhepaDhamaMkAiAbhUmivaccaMti,tAhejatthasaMthAragabhUmItatyavaccaMti,tAheuvahimiuvaogaMkareMtApamanaMtA uvahIe dorayaM uccho.ti. tAha saMthAragapaTTaaMuttarapaTTayaM capaDilehittA doviegattha lAettA UraMbhiTaveti. tAhe saMthAragabhUmi paDilehaMti, tAhe saMthArayaM acchati sadattarapaTTaM tattha yalamgA muhapottiAe uvarillaM kAyaM pamanaMti, haMDillaM syaharaNaNaM, kappe ya vAmapAse Thaveti. puNo saMthArae caDato bhaNai jeTTalAINaM purato ciTThatANaM-anujANejalA. puNo sAmAiaMtinni vAre kahiUNaMsobai, esa tAva kmmo| ma.(313) pArimiApucchaNayA sAmAjhya ubhykaaypddilh| yAhiNi adavepaTTapamaJjabhUmi jopaae| vR. pAsaNyAM niyuktIguNayitvA ApucchaNa'tti AcAryasamIpa mukhavastrikA pratilakhayitvA bhaNati bahupaDipunnA pArisI saMdizata saMstArake tiSThAmIti, sAmAjhya'ti sAmAyika vArAtrayamAkRSya svapiti. 'ubhayaMtiyajJAkAyikopayogaMkRtvA kAyapaDilahattisakalaMkAyaMpramRjya sAhaNiaduvepaTTe'ttisAhaNiyaekatra lAettA duve paTTa-uttarapaTTo saMthArapaTTo a, tata UrvoH sthApayati, pamana bhUmi pAo jao' tti pAdau yatastenabhUmipramRjyatataHsottarapaTTasaMstArakamuzcati, asyAzcasAmAcAryanukrameNagAthAyAMsaMbandhonakRtaH, kintu svavuddhayA yathAkrameNa vyaakhyeyaa| evamasau saMstArakamAroha kiMbhaNatItyAhamU. (314) anujANaha saMthAraM bAhuvahANeNa vaampaasennN| kukkuDipAyapasAraNa ataraMta pamajjae bhuumi|| vR.anujAnIdhvaMsaMstArakaM,punazcabAhUpadhAnenavAmapArthenasvapiti, kukkuDipAyapasAraNattiyathAkakkuTI pAdAvAkAze prathama prasArayati evaM sAdhunA'pyAkAze pAdau prathamamazakruvatA prasAraNIyau, ataraMto'tti yadA AkAzavyavasthitAbhyAM pAdAbhyAM na zaknoti sthAtuM tadA pamajjae bhUmintibhuvaMpramRjya pAdA sthaapyti| mU. (315) saMkoe saMDAsaM uvvattaMte ya kaaypddinehaa| dvvaaiiuvogNnissaasnisNbhnnaaloyN| vR. yadA tupanaHsaGkocayatipAdautadA saMDAsaM'tisaMdasaM UrusandhipramRjyasocayati uvvattaMteya'tti uttiyaMcAsau sAdhaH kAyaMpramArjayati. evamasyasvapano vidhimktH| yadA punaHkAyi-kArthamuttiSThatisatadA kiM karotItyAha-davvAIuvaAgaM' dravyataH kSetrataH kAlatA bhAvatadhopayogaM dadAti. tatra dravyataH ko'haM pravajito'pravrajitA vA?, kSetrataH kimaparitale'nyatra vA ?, kAlataH kimiyaM rAtridivasA vA ?, bhAvataH kAyikAdinA pIDito'haM na vati, evamupayAge datta'pi yadA nidrayA'bhimayata tadA nismAsaniraMbhaNa'tti 'niHzvAsaMniruNaddhi'nAsikAMdRDhaMgRhNAtiniHzvAsanirodhArtha,tatA'paga-tAyAM nidrAyA AlAya'ti Aloka pazyati dvAram / yataHmU. (316) dAraMjA paDileheM tenabhae donnisAvA tinni| jai ya ciraMto dAre annaM ThAvettu pddiardd|| vR. tadAumA dvAraM yAkta pratyupekSayana pramArjayana brajati. evamaso nirgacchati. tatra ca yadi stenabhayaM bhavanitataH dAnni'-ttidrAsAnirgacchataHtayogakAdvAratiSThati anyaH kAyikAMvyutsRjati mAvaetinnitti Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-316 zvApadabhaye mati trayaH mAcaca uttiSThanti tatrakA dvAra tiprati anyaH kathikA vyutsRjatti anyastatsamIpe rksspaalstiyti| jati va cirati yadi caciraMtasyavyutsRjatA jAtaM tato yo'sA dvAre vyavasthitaH sAdhuH so'nya dvAra sthApayitvA sAdhupunazrAsau vyutsRjantaM paDiarati tipratijApatimU. (317) AgammapaDichato apehe jAva cohsvissubbe| parihAnijA nigAva nidAmAobaDhI evN|| vR.so'pisAdhuHkAyikAMvyutmRnya AmanyakmanI paDikalo tiIpitrikA pratikrAntaHsana anupehe' anuguNanaM karoti, kiyaDUraM yAvadata Aha-'jAvacAisaviSave' yAvaccaturdaza pUrvANi samAptAni yazca sAdhuH sUkSmAnaprANalabdhisaMpannaH athaivaM na zakroli tataH parihAmi jAtimAhA' parihAlyA guNayati stokaM stokataraminiyAvabhAvAtryaMjaghanyanayanatadvAparimubhayati so'pi|svNckRtvidhaa nindrApramAdo jaDho' prityktobhvti| mU. (318) ataranA va nivajje asaMgharaMnA apAutha eka / gaddabhadidrutema do tinni baha jalasamAhI vR.athAsau gAthAtrayamapi muNayituM na zakrotitataH 'jivaje titata svapityavettiA asaMtharaMto atti utsargarastAvatprAvaraNarahitaHsvapiti, atha na zakroni yApayinamAtmAnaM nA'saMstaramAyaH prAvaNoti ekaM kalpaM drau trIna vA, tathA'pi yadi zItena bAdhyate tadA bAhyato'prAvRtaH kAyotsarga karoti, tatazca zItavyApto'bhyantaraM pravizati.tatra ca praviSTA nivAtamiti manyate, tatrAdhisthAtumazaknuvana kalpaM gRhNAti, evaM dvau triistaavdyaavtsmaadhaanjaatm|atrc mardamadRSTAntaH jahA micchamadayo anurUvabhAreNa ArUvieNa sovahiu~necchaDa,tAhejo'viannassabhArAsovicaDAbijjai,appamAviArohati jAhenAtidUraMgayAtAhe appaNAuttarati,tAhesojANati-uttarItomamabhArottitusthitarapahAvio.pacchAanno se avanIo,tAhe so sigghayaraMpahAvioAevaM sAhadinivAyataraMmannatosuhaNa acchati, jAharatti, smavihI. avavAeNajahA vA samAhI hoti tahA kAyabvaM / "saMmArabitiavasahi"ti vyAkhyAtA, idAnIM saJjidvAraM vyAkhyAyate / mU. (319) duviho yavihariyAviharioubhavaNA uviharie hodd'| saMdiTTojo viharito avihariavihI imA TeDa vR. evaM te vrajantaH kazcidrAmaM prAmA: sa ca grAmo dvividha:-vihato'vitazca vihataH mAdhubhiryaH kSunna: Asevita ityarthaH iviharito yaHsAdhubhinaM zunnA-nAsavina ityrthH| tuzabdo vishessnnaarthH| kiM vizinaSTi?. yaa'saavihritHssjnyiyuktHscirhitaavaa| bhayagAivihA~gAhoti tiyA'sAvitaHsajJiyuktastatra "bhajanA vikalpanA, yadyamI saMnI savigrabhAvitastataH pravizanti, ayatupArthasthAdibhAvitastato na pravizanti / maMdiTTI jo viharitAtti saMvinavihRta sajigRhe maMdiSTaH uktaH yathA''cAryaprAyogyaM tvayA sajJikulAdAnayanIyamityataH pravizanti / athavA'nyathA vyAkhyAyata-dvividhaH kalaraH?.sajidvArasya prakAntatvAda saJjayoM vA, katamana dvaividhyamata Aha-vihatA'vistatha,sAdhubhiH kSutroanazca tatra bhajanA vihata zrAvake mati, yadyamI maMvinavihataH pravezaH kriyate, atha pArzvasyAdivitastanona praveSTavyaM. saMdiSTo viharito'ja sasaMvi: sAmbhogikathayarvihatastanojanAcAryamaMdiSTaH pravizati AcAryaprAyogyagrahaNArtha, 'avihari avihI imo hoti'tti avihataM grAma maMjini vA ayaM vidhiH-vakSyamANalakSaNaH saptamagAthAyAma. "avihariamasaMdiTThA cetia pAhaDia" asyAM gaathaayaamiti| Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Aniyukti matrapatra idAnI bhASyakAra mnAmeva mAzaM vyAkhyAnayatrAhama. (320) avihAravihariyo vA ai saDyanasthi nathi uniogo|| nAe jai osannA pavisatilao va pcrs|| vR. avihRto vito vAsAmaH tatravite yadizaddhako nAstitato nAsti niyoga-naniyujyatesAdhuH AcAryaprAyAMgyAnayanAthamA / nAma ti atha tu jApte villAte evaM yadutAsti zrAvaka tatra ca yadi osantrA pavisaMti' yadyavasA-pravizvantittathA'pinAstiniza, acalapravizanti mAoupacArasatipazcaTazAdamamanadASA bhavanti, tekAmI Ajaka muddansija pUIkammeba mIsajAe / ThavaNA pAhuDiyA pAtharakIya pAmicce / / papariyaTisa abhihaDa ubbhinne mAnlohaDa ia| acchate aNimaTTa anjhAyarae asAlasamma / / nanucAmI SoDaza uccanta "anjhAyaratA yamIsamayaM ca dohiMvieko cavabheda / athavayamapi gAthA sajinamevAjhakRtyavyAkhyAne vividha zrAvakA-vihatto'cihnatovA. yadi savayanatthinasthiuniAgo" taovihRtAdiyADonAstiyantonAstiAniyoga sAdhAH 'nAe ti athajJAte satizrAddhakeyadutAstitatazca tatrajJAtesati yadiosannApaksiMti yazavasanna prvishntitthaa'pinaastiniyogH|athaivNvidhe'piprvishnti tatazca paJcadaza doSA udayamAdayo niyamAdbhavanti / yadyapi tanAvamayA nagRhNantimU. (321) saMvimamAzunAe aiMti AsvA kule virNcNti| annAuMchaM va sahaemevaya sNjiivmge|| [bhA. 96] vR.athatusasamjhe saMvidhavihataH-amanonavarAbhirbhAvita-tataH aNunnAeaiMti'tti tairevA-nujJAte mtishraavkgRheprvishnti| athavA zrApakakulAni viraMcanti vibhajanti ete cAnya sAmbhogikAHsaMvignAH 'annAuMchaM va sahU' annAuMcha jattha sAkmA natthi tahiM hiMDaMti vatthavvA / jai saha samatthA iyare apAhuNagA jappasarIrA sAvagakulAni hiMDati, aha vatthavvA jampasarIramA pAhuNagA ya sahU tatA annAyauMcha hiNddNti| 'emavaya saMjaIvamme' evameva saMyatIvarge vidhiH, yadutatAbhiranujJAta zrAvakakuleSu prvessttvym| bahuSu cakuleSu satsa tA evaM virazcanti. "annAuMchaM va maha" iti. ayaM ca vidhidrssttvyH| mU. (322) evaM tu annasaMbhAjhyANa saMbhoiyANa te cv| jANittA nibaMdha vatthabvaNaM sa u pamANaM / / [bhA.97] va.evamanyasAmbhAgikAnAM saMbhave ukta lakSaNA vidhidraSTavyaH / saMbhAiyANa ne cava ni atha sAmbhAgikAstatranAmabhavantitataHtaca titaevavAstavyAHsAdhavAbhakSamAnayanti. athatatrasAmbhAgikasamIpa prAptamAtrANAM kazcicchAvaka AyAtaH,sacaprAghUrNakavatsala evaM bhavati yadta madIya gRha bhikSArtha sAdhuH prahatavyaH,tavAcyata vAstavyAevagamiSyanti, athavamukta'pi nibbandha nibandhaMkarAti AgrahaMkarotyasA zrAvakastataH vatthavvaNa vAstavyana mahakana gantavya, yanaH sa eva vAstavyaH prAghUrNakAnAM pramANamalpAdhi kvstgrhnn| athAsAsAmbhAgikavasaniHsaMkalA bhavati tataHmU. (323) asai vamahIe vIsuM rAinie vasahi bhaaynnaagmm| asaha apariNayA vA tAhe vIsuMsaha viyr|| |bhA.58] Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 323 vR. 'asati' abhAve vistIrNAyA vasateH 'vIsuM' ti pRthaga anyatra vasatI avasthAnaM kurvanti, tatra ca teSAM kI bhojanavidhirityata Aha- 'rAinievasahi bhAyaNAgamma' ratnAdhikasya vasatAM bhojanamA - gamya karttavyaM, sa ca ratnAdhikaH kadAcidvAstavyo bhavati kadAcidAgantuka iti / 'asahU'tti athAnyatarI ratnAdhikaH 'asahU' bhikSAvelA pratipAlayitumazaktaH tathA'pariNatA vA sAdhavaH sehaprAyA mA bhUd rATiM kariSyanti tataH 'vIsuM' pRthaga vasatirbhavati / tathA yadi ca vAstavyAH sAdhavaH sahU' samarthAstatA viyara' ti bhikSAmaTatvA prAghUrNakebhyaH prayacchanti // mU. (324) 85 tinhaM ekkeNa samaM bhattaTTo appaNo avaGkaM tu / pacchA iyareNa samaM Agamanaviregu so ceva // [bhA. 99 ] vR. atha tatra traya AcAryA bhavanti drAvAgantukI eko vAstavyaH tadA ekkeNa samaM ti ekenAgantukAcAryavrajitenasahavAstavyaH paryaTati tAvadyAvad bhattaTTI' tti ekasya prAvRNaMkAcAryasyabhaktArtho bhavatiudarapUraNamAtramityarthaH ataH 'appaNo avaddhaM tu' ti AtmAcAryArtha vA'sau vAstavyaH 'avalaM tu' arddhadhruvamAtraM zrAvakakulebhyAM gRhNAti / pacchA iyareNa samati pazcAditareNa dvitIyAgantukAcAryapravrajitena samaM paryaTati tatrApibhaktArtho yAvadbhavati prAghUrNa kasya tAvatparyaTati, AtmanazrArddhadhruvamAtraM gRhNAti evaM pUrNo dhruvo bhavati vAstavyAcAryasya, 'AgamaNaM' ti evaM te paryaTitvA''tmIyAvAM vasatI AgamanaM kurvanti / 'viregu so veva' tisa eva 'virego' vibhajanaM zrAvakakuleSu, yo'sau bhikSAmaTabhiH kRtaH, na tu punarvasatikAyAM AgatAnAM bhavatIti / 'asati vasahIha vIsuM rAiNie vasahi bhoyaNAgamma | asahU apariNayA vA tAhe vIsuM sahU viyare // 1 // ' ti yo vidhiruktaH, ayaMcadvitIyAdyAcAryeSvapyAgateSu draSTavya iti / evaMtAvadviharitakSetre yatra sAdhuSutiSThatsu yo vidhiH sa uktaH, idAnImaviharite kSetre sAdhurahite ca yo vidhistatpratipAdayannAhaasavaMdanimaMtraNa gurUhiM saMdidru jo va saMdiTTho / nibbaMdha jogagahaNaM niveya nayanaM gurusagAse // mU. (325) [bhA. 100 ] vR. evaM viharantaH kvacidgrAmAdau prAptAH, tata ca yadi sajI vidyate tatazrutyavandanArthamAcAryo brajati, tatazca zrAvako gRhAgatamAcArya nimantrayati yathA- prAyogyaM gRhANa. tatazca yo gurusaMdiSTaH sa gRhNAti / 'jAM saMdiTTo 'ttiyovA 'asaMdiSTaH anuktaH savAgRhNAti zrAvakanirbandhesati. ekaduktaM bhavati yo'sAvAcAryeNa saMdiSTaH sa yAvannAgacchatyeva tAvattana zrAvakeNAnyaH saGghATako dRSTaH, sa ca nibaMndhagrahaNe kRte sati yogyagrahaNaMprAyogyopAdAnaM karoti / tatazca niveyaNaM' ti anyebhyaH saGghATakabhyAM nivedayati, yathA yaduta mayA zrAvakagRha prAyogyaM gRhItaM na tatra bhavadbhiH praveSTavyam / tatazca nayaNaM gurusaNArI titatprAyogyaM gRhItvA gurusamIpaM nayati tatkSaNAdeva yenAsAvupabhuGkta iti / idAnIM yaduktaM prAk "avihari avihI imAM hAMti tti, tadvyAkhyAnayannAhamU. (326) avihari amasaMdiTTo ceiya pAhuDiametta geNhati / pAuDaralabha na'mhe kiM vA na bhujaMti ? // [ bhA. 101 | vR. aviharite grAmAdau asaMdiSTA eva sarva bhikSArthaM praviSTAH tatra ca bhikSAmaTantaH zrAvakagRhe praviSTAH tatra ca ceie' tti caityAnicavadante tatraca pAhuDiamaMttaMgiNhanti' prAbhRtikAmAtryaditatralabhyate tato gRhNantyeva. aAcArya prAyogya labhyate pracuraM vA labhyate tattaH pAuggapa uralabha' sati idamucyate 'mhe' tina vayamAcArya Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ opaniyuktiH mUlasUtraM prAyogyagrahaNe niyuktAH kintvanya, evamukta zrAvako pyAha-kiMvAna jati'tti kiM bhavabhinIta nabhuJjane AcAryAH 1. evaM nirbandhe sati ta eva gRhnnnti| kiyatpunargRhNantItyata AhamU. (327) gacchassa parImANaM nAuM ghettuM tao niveyNti| gurusaMghADaga iyare laddhaM neyaM gurusabhIvaM / / [bhA. 102] vR.gacchasyaparimANaMjJAtvA gRhNanti.gRhItvAcatatonivedayanti.kasmai?.ataAha-gurusaMdhATakAya. yadutAcAryagrAyogyamanyeSAM ca guDaghRtAdilabdhaM pracuram. iyare vatti itarasaGghATakebhyo vA-zeSasaGgATakebhyo nivedayati, 'mA vaccaha'ti mA vrajata gRhIta guruyogyaM tatazca labdhamAnameva tad gurusamIpaM netnym| tathA cAham. (328) mAvacyaha giNha gurujoga evamaM vA niymhymNt| aniveie aguruNAM hiMDatANaM he daasaa|| [pra. 15) mU. (329) darahiMDiya vRddhAI AgaMtu yamuhirati kiNci| davaviruddhaM ca kayaM guruhiM kiMcivAbhRtaM / / mU. (330) egAgisamuddisagAbhuttA upaheNaeNa didruto| hiMDaNadavvavinAso niddhaM mahuraM ca puvvaM tu|| [bhA. 103] vR. egAgisamuddisagA ye na maNDalyupajIvinaH pRthagabhuJjante vyAdhyAdyAkrAntAzca teSAM bhuktAnAM satAM pazcAdAnItaM nopayujyate, atra ca 'paheNaeNa diluto' 'kAle dinnassa paheNayassaagyo na tIrae kaauN| tasseva athakkapaNAmiyassa geNhatayA ntthi|| tathA'nAnayane'yamaparo doSaH yena dravyeNa ghRtAdinA gRhItena hiNDatAM dravyavinAzo bhavati. kacitpramAdAtpAtrakavinAze sati kSIrAdi ca vinazyatyeva, tathA nindramahurAiM pucviM' yaduktamAgame tacca kRtaM na bhvti| "sannitti dAraM gayaM / idAnIM sAdharmikadvAraM pratipAdayannAhama. (331) bhattaTTima Avasmaga soheDaM to aiti avrhe| abbhuTThANaM daMDAiyANa ghnnekvvynnennN|| vR. idAnIM te sAdharmikasamIpe pravizanta bhattaTTiatti bhuktvA tathA Avamsaga sohe'ti Avazyaka ca-kAyikoccArAdi zodhayitvA' kutvatyarthaH, ato'parAhnasamaye Agacchanti, yena vAstavyAnAM bhikSATanAdyAkulatvaM na bhavati, vAstavyA api kurvanti, kimityata Aha- 'abbhuTTANaM'ni teSAM pravizatAmabhyutthAnAdi kurvanti daMDAditANa gahaNaM'ti daNkAdInAM grahaNaM kurvanti. kathaM 1 . 'egavayaNeNaM'ti ekanava vacanana uktAH santaH pAtrakAdardAna samarpayanti, vAstavyanAkna muzrasveti tatazca manti, atha na mutratyekavacanana natA na gRhyante, mAbhUta pramAda iti|| ma.(332) khuDalavigaDhatanA uNhaM avaraNhi tana upaevi / pavikhataM monUNaM nikkhivamuvittamAhaNa / / vR. yadAtupunastaHsAdhubhirabhipratogrAmaH sakSullakonatatra bhikSA bhavatitatazrapratyUSa-syavAgacchanti. 'vigiTTatti vikRSTamadhvAnaM yatra mAdharmikAstiSThanti tataH pratyUSasyevAgacchanti tana'tti atha tataH aparAhna AgacchatA stanabhayaM bhavattatazca pratyUSasyavAgacchantAti / uSNaM vA aparAA~ AgacchatAM bhavati yato'taH Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 332 pratyUSasya vAgacchanti / evaM te pratyUSasi tasmAd grAmAtpravRttAH sAdhubhojana-kAle prAptAH sAdharmikrasamIpaM niSedhikAM kRtvA pravizanti / tatazca teSAM pravizatAM vAstavyasAdhubhiH kiM karttavyamityata Aha- 'pakkhitaM mAtRNaM' ti prakSipta - AsyagataM mukhe prakSiptaM kavalaM muktvA 'nikkhivamukkhittaM 'ti yadUtkSiptaM bhAjanagataM tat 'nikSipanti' muJcanti naiSedhikI zravaNAnantarameva, tataste prAghUrNakAH 'ogheNaM' ti saGkSepeNa AlocanA prayacchanti / tato bhuJjate maNDalyA. sA ceyama mU. (333) appA mUlaguNesuM virAdhanA appa uttaraguNesuM / appApAsatthAisa dAnaggahasaMpaogohA // vR. alpA mUlaguNeSu etaduktaM bhavati mUlaguNaviSayA na kAcidrirAdhanA, alpA uttaraguNaviSayA virAdhanA, alpApArzvasthAdiSu dAnagrahaNasevAvirAdhanA saMpaogA' ttitarava pArzvasthAdibhiH saMprayoge - saMparka. etaduktaMbhavati-napArzvasthAdibhiH saha saMprayoga AsIt / 'ogha' ttigayaM AghataH saGgapata AlocanAdIyata. dattvA AlocanAM yadi tu abhuktAstato bhuta / atha bhuktAsta sAdhavastata iTaM bhaNantibhuja bhuttA amhe jo vA icche abhukta saha bhojanaM / mU. (334) savvaM ca tesi dAnaM annaM gaNhati vatthavvA // vR. bhuJjIta yUyaM bhuktA vayaM, 'yo vA icche' tti yo vA sAdhurbhoktu micchati tataH 'abhutta saha bhoja' ti tenAbhukte nasahabhojyaM kurvnti| evaMyaditeSAmAtmanazcapUrvAnItaMbhaktaM paryApyatetataH sAdhveva athanaparyApyate tataH sarva tebhyaH prAghUrNakabhyo dattvA bhakta manyadgRhNanti paryaTanti vAstavyabhikSavaH / evamAnIya kati dinAni bhaktaM prAghUrNakebhyo dIyate ityata Aha mU. (335) tinni dine pAhunaM savvesiM asai bAlavuDDANaM / je taruNA saggAme vatthavvA bAhi hiMDati // vR. trINi dinAni prAghUrNakaM sarveSAmasati bAlavRddhAnAM karttavyaM, tatatha ye prAghUrNakAstaruNAstaM svagrAma eva bhikSAmaTanti, vAstavyAstu bahigrAma hiNDanti / atha te prAghUrNakAH kevalA hiNDituM na jAnanti tataH kiM karttavyamityata AhamU. (336) saMghADagasaMjogo AgaMtuMgabhaddaNyare bAhiM / AgaMgA va bAhiM vatpavvagabhahae hiMDe | 86. vR. saGgrATakasaMyogaH kriyate, etaduktaM bhavati - ekA vAstavya ekaca prAghUrNakaH, tatacaivaM sanATaka- yoga kRtvA bhikSAmaTanti / AgaMtugabhaddaeyare' tti athAsau grAma AgantukAnAmeva bhadrakastataH 'iyaMrati vAstavyA 'bAhita bahigrAma hiNDanti, AganyukA vA bahigrAma hiNDanti vAstavyabhadrake sati graam| uktaM sAdharmikadvArama. idAnIM vasatiddhAraM pratipAdayannAha mU. (337) vitthinnA khuDDuliA pamANajuttA ya tiviha basahIo / paDhamabiyA ThANaM tattha ya dosA hameM hoti // vR. vistIrNA kSullikA pramANayuktA vA trividhA vasatiH padamavitiyAsu ThANe 'tti yadA prathamAyAM vasatI sthAnaM bhavati vistIrNAyAmityarthaH, dvitIyA kSullikA tasyA vasatau vA yadA bhavati tadA tatra tayorvasatyoH 'ete' vakSyamANakA doSA bhavanti mU. (338) kharakampiavANiyagA kampaDiasarakravagA ya vaDhAya / Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghaniyuktiH mUlasUtra maMmIsAvAsaNaM dAgA ya havaMti ngvihaa|| vR. natra vistArNAyAM vasatA 'kharakammiatti daNDapAsagA rAtri bhrAntvA svapanti. vANijyakAca vAluakaprAyA Agatya svapanti, tathA kArpaTikAH vapanti. sarajaskAzva-bhAtAH svapanti. vaNThAzca svapantyAgatya akayavivAhA bhItijIviNAya ghNttiti| ebhiH saha yadA saMmizra AvAso bhavati tadA tena saMmizravAsana doSA vakSyamANakA anekavidyA bhvnti| mU. (339) AvAsagaahikaraNa tadbhaya uccaarkaaiyniraah| saMjayaAyavirAdhana saMkA tena npuNsitthii|| vR.Avazyaka pratikramaNe kriyamANesAgarikANAmagratastaeva udadhaTTakAnakarvanti.tatazcakecidasahanA rATiM kurvanti, tatazcAdhikaraNadoH / tadabhae tti sUtrapArupIkaraNe arthapArupIkaraNe ca dApa udghaTTakAna - kurvanti / nirAdhazca uccArasya kAyikAyAzca nirAdhe dossH| atha karoti tathA'pi doSaH saMyamAtma-virAdhanAkRto'pratyupakSitamthaNDilA kAtane tistanakarAGkAdApana-cArArAGgodApazcacArAzaGkA napuMsakakRtadopaH saMbhavati tatazca strIdoSazca bhavAti dvAragArthayama idAnI pratipadaM vyAkhyAnayannAha. mU. (340) AvAsayaM karita pavaMce jhaannjogvaaghaao| _asahaNa apariNayA vAbhAyaNabheo ya chakkAyA| vR. 'Avazyaka' pratikramaNaM kurvattAm / 'pavaMcae'tti sAgarikA udghaTTakAn kurvanti, tathA dhyAna yogvyaaghaatshcbhvticlnmaapdytecetaaytH|daa ahigaraNabhannai- 'asahaNe tikazcid asahanaH' kopano bhavati'apariNatovA' sehaprAyaHeterATiMsAgarika sahakurvanti tatazcabhAjanAnipAtrakANitabhedovinAzI bhavati. ghaTa kAyAzca viraadhynte| dAraM / tadubhaya'tivyAkhyAyatemU. (341) suttattha'karaNa nAso karaNe uhuMcagAi ahiNgrnnN| pAsavaNiaranirohe galanna didvi uDDAho / / vR. 'suttatthaakaraNa'tti sUtrArthapAvyaSyakaraNa nAzaH-tayoreva vismrnnm|ath sUtrArthapauruSyau kriyate tanaca uhuMcakAdi' udghaTTakAdi kurvanti / tatazthAmaddanA rATiM kurvanti, tato'pidhikaraNadoSa iti / "uccArakAinanirohI"tti vyAkhyAyate pAsavaNi tti prazravaNasya' kAyikAyAH 'iyara'-tti purISasya ca niroha galanna' glaantvNbhvti|athvytsRjntitto diThe udAho'ttisAgArikaiddeSTesati uddAhaH upaghAtaH . pravacanamya bhavati / "saMjamaAyavirAdhana"tti vyAkhyAyatemU. (342) mA dicchihiti tA appaDilihie dUra gaMtu vaasirti| saMjamaAyavirAdhanagahaNaM ArakSita hiN|| vR.athasAgArikAmAMmAdrAkSuritikRtvA'sthaNDilAvadaragatvAvyutsRjatitataHsaMyamAtmanAvirAdhanA bhavati, grahaNaM cArakSikAH kurvanti / tena titenakA vA grahaNaM kurvnti| "saMkAtaNa"ttivyAkhyAyate. mU. (343) oNayamapajjamANaM kRtenetti AhaNa koii| sAgAriasaMghaTTaNa apameyI gaNha sAhai vaa|| va.sa hi rAtrI kAyikAdyarthamutthitaH sannavanataH pramArjayannigacchati tatastamavanatakAya daSTA stena iti matvA AhanyAtkazcita / ThAraM napuMsitthiti vyAkhyAyata 'sAgAriasaMghaTTaNa'tti sAgArikasaMsparza sati, sa hi rAtrA hastana paramAmRgana. gacchati, yatastataH sparzana sati kazcitsAgAriko vibuddha evaM cintayati Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malaM-243 yadutAya apumati napuMsakanena kAraNena mAMspRzani. tataH yAgArikastaM sAdhunapuMsakavujhyA gRhyaati| atha kadAcisrI spRSTAtataHzakate. yadutAya mama samIpa Agacchati. tataH sAhati' kathayati nijabhartRH sAMbhAgyaM khyApayatA prmaarthnvaa|| ma.(344) ArAlasarIvA itthinapuMsA batnAvi gennhNti| sAvAhAe ThANa nita aavddnnpddnnaaii| vR. AdArikazarAgvAtaMyAdhudaSTrA divA tatArAtrAstrInapaMsakaMbalAbhahyAti aadaarik-cnggikm| etvistrnnvstidossaavyaakhyaatH|idaaniiNkssullikaavstidopaanprtipaadynnaah-'saavaahaae nisaMkaTAyAvasatA sthAna-avasthAnesati NitaAvaDapaDaNAdItinirgacchannApatitazcanigacchannApatanapatanAdayAdoSAH, tathAmU. (345) tanotti mannamANA imovi tanotti AvaDai jul| saMjamaAyavirAdhanabhAraNabhaiyAiNo dAsA // vR.enasAdhAmapariparaskhalita sAdhIyamyoparipraskhalitaHmatastanakaminimanyamAnaHayaMcasuptotthitaH amupraraskhalitastanakamanyamAna:sana Aphnatiyuddha yuddhaMbhavati.tatazrasaMyamAtmanovirAdhanAbhAjanabhadAdayazca doSA: bhaajnNpaatrkNbhnnyte| uktAzullikAvasatiH, yasmAtkSullikAyAmeta doSAstasmAtyamANayuktA vasatiyA etaMdavAha. mU. (346) tamhA pamANajuttA ekekssutihtthsNthaaro| bhAyaNasaMthAraMtara jaha vIsaM aMgulA huNti|| vR.tasmAtpramANayuktAvasatigrAhyA,tatracaMkekasyasAdhohilyatasvihastapramANaHsaMstArakAHkarttavyaH, tuzabdo vizeSaNArthaH,kiMvizinaSTi? saMssArako'trabhUmirUpaiti,tatrateSutriSuhasteSuUrjAmaya saMstArako hastaM cattAri a aMgulAI ruMbhar3a bhAyaNAI itthaM ruMdhati / idAnI saMstAra kabhAjanayoryadantarAnaM tatpramANaM pratipAdayannAha- 'bhAyaNasaMsthAraMtara' bhAjanasaMstArAntara-antarAla ythaa| viMzatiruGgalAni bhavanti tatha kartavyam / evaM trihastapramANA'pi saMstArakaH pUritaH kiM punaH kAraNamiha dUra bhAjanAni na sthaapynte| mU. (347) majjAramRsagAi ya vAre navi ajaanughttttnnyaa| dA hatthA ya abAhA niyamA sAhussa saahuuo|| vR.mAjAramapakAdIna pAtrakeSa lagato vaaryet| atha kasmAdAsannatarANina kriyante? ucyate-'naviya jAnughaTTaNaya'ttitAvati prdshtisstthtipaatrkessujaanukRtaaghttttnaa-jaankRtNclnNnbhvti|idaaniiN pravajitamya. cAntarAlaM pratipAdayannAha drA haranI abAdhA antarAlaM niyamAtmAdhAH sAdhAzca bhavati, sAdhuzAtra trihastasaMstArakapramANAgrAhyaH sthApanAcayama-unnAmaosaMthArao aThThAvI-saMgulappamANA.saMthArabhAyaNANaM aMtaravAsaMgulA bhAyaNANiaitthappamANapAuMchaThavinaMti.evaM tihiMgharaehiMsavvavitinihatthA.sAhassa ya aMtaraM do hatthA evamatadabhAthAdvayaM vyAkhyAtam / atra ca dvihastapramANAyAmabAdhAyAM mahadantarAnaM sAdhAH sAdhoca bhavati, tanazcatadantarAlaM zUnyaM mahaddaSTrAsAgAriko balAtsvApiti.tasmAdanyathA vyAkhyAyatenamhApamANajuttA ekkakkarama utihatthasaMthArA / atrahastaMnyAdhUNandri.bhAjanAni saMstArakAtriMzatyaGgalAni bhavanti / etadevAha-bhAyaNasaMthAraMtara jaha vIsaM aMgulAI ho ti' | pAtraka maSTAGgulAni sandri. pAtrakAddhiMzatyaGgalAni bhukatvA parato'nyaH sAdhuH svapiti / etaca kuto nizcIyata ? yadata-pAtrakAtparato viMzatyaGgulAnyatItya sAdhuH svapiti. yata uktama- dA hatthaM va avAhA niyamA sAhurasa mAhao' / sthApanA Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyuktiH mUlasUtra ceyam-sAha mareNa hatthaM maMdhai. sAhumma sarIrappamANaM. saMthArayasya pattayANaM ca aMtaraM vImaMgulA ahi aMgulahiM pattayAThaiMti / pattassa bitiyasAhussa ya aMtaraM vIsaMgulAI . evaM ete savve'vi tintri hatyA, eso bitio sAhU evaMsavvatthA atra cArNAmayaH saMstArakaH aSTAviMzatyaGgulapramANaevabAhulyenadraSTavyaH kintu sAdhunA zarIreNa caturvizatyaGgulAnirUddhAni. anyAni UrjAmayasaMstArakasaMbandhIniyAni catvAryaGgulAni taiHsahayAniviMzatyaGgalAni,tatparataHpAtrakANibhavanti atrahastavyamabAdhAsAdhuzarIrAdyAvadanyasAdhazarIraM taavdrssttvym| "majjAya ityevyaakhyaatmev| mU(348) . bhuttAbhuttasamutthA bhaMDaNadAsAya vajjiA evN| sIsataNa va kuTuMtu itthaM mottRRNa tthaayti|| vR.dvihastAntarAlenamucyamAnena bhuttAbhutnasamunthA' itiyobhuktabhogaH 'amukta itiya kumAraeva pravajitaH, tatra bhukta bhAgagya Asannasya svapatA'nyasAdhusaMspazAdanyatyUrvakrIDitAnusmaraNaM bhavati. yadtAsmadyApita'pyevaMvidhaHsparzaiti. abhuktabhogagyApyanyasAdhusaMsparzana sukumAreNa kautukaM striyaMprati bhavati, ayamabhiprAyaH tasyAH sukumAratara: sparza iti, tatazca dvihastAbAdhAyAM svapatAmeta doSAH parihyatA bhavantiA tathAbhaMDaNaM-kalahaHparasparahastasparzajanita Asannazayane.tecadASAevaMvarjitAbhavanti, sIsateNa va kuhUM tu hatthaM mottRRNa ThAyati'tti ziro yatI yatra kuDyaM tatra hastamAtra muktvA 'ThAyati'tti svapanti. paadnte'nugmnmaargvimucyhstmaa-svpnti| athavA'nyathApAThaH-'sIsaMteNavakuiMtihatthaMmottUNaThAyaMti' tatrapradIrghAyAMvasatIsvApavidhiruktaH, yadipunazcaturasrAbhavatisadA sIsaMteNavakutiziroyatoyatkuDyaM tasmAtkuDyAt hastatrayaM muktvAsvapanti tatra kuDyaM hastamAtreNapronjhaya tato bhAjanAnisthApyante,tAni cahastamAtre pAdapucchane kriyante tato hastamAnaM vyApnuvanti,bhAjanasAdhvovAntarAlahastamAtramevamucyate, tataH sAdhuH svpiti| evamanayA bhajhyA svapatA tiryaka sAdho sAdhozcAntarAlaM hastadvayaM drssttvym| mU. (349) . pubuddiTTA u vihI ihavi vasaMtANa hoi so cev| sana tinni vAra nisanna AuMTae sesA // va. annasvApakAle pUrvoddiSTa eva vidhidraSTavyaH kazcAsau?. porisiASucchaNayA saamaai-yubhykaaypddilehaa| sAhaNiyadave paTTe pamajja pAe jao bhUmi // aNujANahasaMthAraM' ityevamAdikaH ihApivasatAMsvapatAMbhavasisaevavidhiH, kiMtvayaMvizeSaH - 'Asajna ninnivArenisannA niAsajtrayA vArAHkaroti nisannA'tti taMtrava saMstAraka upaviSTaHsana,zaSAcasAdhavaH kiM kurvantItyAha-'AuMTae sesA' zeSAH sAdhavaH pAdAna aakushcynti| punazcAsau kAyikAthai vrajana kiM karotItyata Ahama. (350) AvassiamAsajja nIi pamajjaMtu jAva ucchnnN| sAgAriya tenubbhAmae yasakA tuprnnN|| vR.AvazyakI AsajjaMcapunaHpunaHkurvanapramAjayannigacchati.kiyaharayAvadinyata Aha-'jAva ucchannaM yAvacchannaM yAvadvasaterabhyantaramityarthaH, bAhyatanavaM pramArjanAnida karttavyaM yataH sAgAriyatanubbhAmaNe ya saMkA nada paraNaM' sAgArikAnAM stenazakopajAyate, yadta kimayaM caura: ? 'umbhAmao pAradArikastatastazaGkopajAyata. atastatpareNa-saMchannAdAyato nada-pramArjanAnida karttavyamiti / evaM pramANayuktAyAM vasatI Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mulaM- 350 vidhiruktaH / yadA tu punaHyU. (351) natthi u pamANajuttA khuDDaliyA caiva vasati jayaNAe / purahattha paccha pAe pabhajja jayaNAe nimgamanaM // vR. yadA pramANayukta vasatirnAsti tadA kSullikAyAmeva vasatI vasanti yatanayA. kA cAsau yatanA? 'puhattha pacchapAe''purataH' agrato hastena parAmRzati pazcAtpAdau pramRjya nyasyati tatazrava yatanayA bAhyato nirgacchanti / evaM tAvatkAyikAdyarthaM gamanAgamane vidhiruktaH, idAnIM svapanavidhiM pratipAdayatrAhaussIsabhAyaNAI bhajjhe visame ahAkaDA uvAreM / mU. (352) ovam hio doro teNa ya vehAsilaMbaNayA || vR. upazIrSakANAM madhye bhAjanAni pAtrakANi kriyante / 'visame' tti viSamA bhUH gattorpatA bhavati, tatazra tasyAM gattAMyAM pAtrakANipuJjIkriyante / 'ahAgaDA uvariM tiprAzukAni - alparapikarmANi cayAnitAnyeteSAM pAtrakANAmughari pujjIkriyante. mAGgalikatvAtteSAma, athAti-saGkaTatvAdvasatabhRmA nAsti sthAnaM pAtrakANAM tatazra 'svaggahitI doro' oNpagrahiko yo davarako yavanikArya gRhIta- upaggahito- gacchasAhAraNo tena 'vihAyasa' AkAze 'laMbaNaya' tti tena davarakena lambyaMte-kIlikAdI kriyante / mU. (353) khuDDaliyAe asaI vicchinnAe u mAlaNA bhUmI / biladhammocArabhaDA sAharaNegaMtakaDaSottI // 13 vR. zrullikAyA vasaterabhAve 'vicchilAera 'tti vistIrNAyAM vasatau sthAtavyaM, tatra ca ko vidhi-rityata aha- 'mAlaNA bhUmINa vistIrNavasaterbhUmirmAlyate-vyApyate puSpaprakarasadRzaiH svapadbhiH, 'bila-dhammo cArabhaDe' ttiavalagakAdaya Agatya idaMbhaNanti yadutabiladharmoyasminbileyAvatAmavasthAnaMbhavantitAvantaeva pravizanti, tataH sAdhavaH kiMkurvanti ?, 'sAharaNe' tisaMhatya upakaraNajAtaM viralatvaM ca egaMta tti ekAntetiSThati | 'kaDapotI' tti yadi kaDAM'sti tatastamantarAle dadati, atha sa nAsti tataH 'pAMtti' ciliminIM dadati / mU. (354) asaI ya cilimilIe bhae va pacchanna bhUie lakkhe | AhArA nIhAro nimgamanapavesa vajneha || vR. 'asati' abhAve cilimilinyA: 'bhae va'tti ciliminIharaNabhaye vA na dadati / kiM vA kurvantyata Aha- 'pacchanne' tti tataH pracchannatara pradeze tiSThanti / 'bhRie lakkhe' tti sa ca pradezo bhRtyA 'lakSyate' cinayate aboTo'yaM pradeza iti kathyate / idaM ca te'midhIyante - AhArAnIhAro bhavatyavazyamato nirgamanapravezI varjanIyAviti / idaM ca karttavyaM sAdhubhiH / mU. (355) piMDaNa suttakaraNaM Asajja nisIhiyaM ca na kariti / kAsaga na pamajjaNyA na ya hatthAM jayaNa varattiM // vR. 'piNDena' samudAyana 'sUtrakaraNaM' sUtrapAruSIkaraNaM karttavyaM mA bhUt kazcitpadaM vAkyaM vA kannAhiDissAtitti / tathA Asajja nisIhiaM ca tatra na kurvanti / kiM vA karttavyamityata Aha- 'kAsaNaM' ti kAzana - khATakaraNaM karoti naca pramArjanaM karoti nayaittho' tti na ca hastena purastAtparAmRzya nirgacchati, yatanayA ca varattiaM kurvanti / verattio kAlo dheppar3a doNDaM paharAmaM uvariM tato sajjhAo kIrati yadivA tAe velA sajjhAo / uktaM vasatidvArama. idAnIM sthAnasthitadvAramucyate, tatrAhapattANa vetta jayaNA kAUNAvassyaM tato davaNA / mU. (356) Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 paDanIyapattamAgamaga bhaddagasaddhe ya aciyate / / vR. evaM teSAM viharatAM prAptAnAmabhimatakSetre 'jayaNa' tiyathAyatanAkarttavyAtathA cavakSyati, kAuM Avazyaka' kRtvA cAvazyakaM - pratikramaNaM tatA ThavaNa' citanaH sthApanAkriyataM keSAzritkulAnAM kAnicatAnItyata Aha'pratyanIkaH' zAsanAdeH prAntaH' adAnazIlaH mAmagAMyaevaM vakti -mAmamasamaNAgharamar3aMtu, bhadrakazrAddhI prasiddhI 'aciatti 'ti yaH sAdhubhirAgacchadibharduH khenAste. zAbhanaM bhavati yadyate nAyAnti gRhe / eteSAM kulAnAM yo vibhAgaH kriyate pratiSedhApratiSedharUpaH sNsthaapnetyucyt| idAnIbhASyakAraNanAMgAthApratipadaMvyAkhyAnayannAhamU. (357) bAhiragAme kucchA UnAne ThANavasahipaDilehA / harA u gahiabhaMDA basahI vAghAya uDDAho / [bhA. 104 ] vR. evaM te brAhyagrAme AsannagrAmaM paryuSitAH santo'bhimataM kSetraM prApya tAvadavatiSThante / 'ujjANe ThANaM' ti udyAne tAvatsthAne AsthAM kurvanti / 'vasahipaDileha' tti punarvasati pratyupakSakAH preSyante / 'uharA utti yadi pratyupakSakA vasatena prapyante tataH gRhInabhANDAH' gRhItAMpakaraNA vasativyAdhAte sati nivarttante tata ur3AhI bhavati upaghAta ityarthaH / tatra ca pravizatAM zakunApazakunanirUpaNAyAha mU. (358) mU. (359) mU. (360 ) mU. (361 ) mU. (362) mU. (363) vR. etA nigadasiddhA / mU. (364) AghaniyuktiH mUlasUtra mar3ala kucale abbhaMgiellae sANa khujna vaDabhe yA / ee u appasatthA havaMti khittAu niMtANaM // nArI pIvaraganbhA baDukumArI ya kaTTabhAro ya / kAsAyavattha kuccagharA ya kajjaM na sAheti // cakkaparaMbhi bhamADo bhukkhA mAro ya paMDuraMgaMmi / taccanniruhirapaDaNaM boDiyamasie dhuvaM maraNaM // aMbUa cAsa maure bhAraddAe taheva naule a / daMsaNameva pasatyaM payAhiNe savvasaMpattI / naMdItaraM putrassa daMsaNaM saMkha paDaha saddo ya / bhiMgArachatta cAmara ghayappaDAgA pasatthAI // samarNa saMjaya dataM sumana mAyagA dahiM / mI ghaMTa paDAgaM ca siddhamatthaM viAgare / [bhA. 105] [bhA. 106 ] [bhA. 107] [bhA. 108 ] [bhA. 109 ] [bhA. 110 ] tamhA paDilahia dAviyaMmi pubvagapa asai sAravie / phaDDayaphaDDupavesAM kahaNAna ya uTTa iyaresiM // [ bhA. ???} vR. yasmAtpUrvamapratyupekSitAyAM vasatI uDDAho bhavati tasmAtpratyupekSya pravaSTama | 'dIviyamiti dIpitekathite zayyAtarAya, yadutAcAryA AgatAH pubvarAya'tti pUrvagatakSetrapratyupekSakaH pramArjitaH tataH sAdhvevaH, 'asati' ti pUrvagatakSetrapratyupekSakAbhAva, tataH kSetrapratyupakSakaH pravizya 'sAraviMta' pramArjitAyAM vasatA, kathaM praveSTavyamityata Aha-phaDukaphaDukaH pravezaH karttavyaH / 'kahaNaM tti yA dharmakathAlabdhisaMpannaH sa pUrvameva gatvA zayyAtarAya vasatarbahidharmakathAM karoti / 'naya uTTa' ttina cAso dharmakathAM kurvana ' uttiSThati' abhyutthAnaM karoti 'iyaMramiti jyaSTAryANAma, Aha- kimAcAryAgamane dharmakathI abhyutthAnaM karoti uta neti ?. AcArya AhaavazyamevAbhyutthAnamAcAryAya karoti yanA'karaNaM ete doSA: Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM.365 mU. (365) AyariyaanuTTANe AhAvaNabAhirA ya'dikkhannA / sAhaNayavaMdaNijnA anAlavaMta'vi AlAvA|| [bhA. 112] vR.AcAryAgamanasatyanutthAna ohAvaNa'ttimananAbhavati. bAhiri'ttilokAcArasyabAhyAetaiti, paJcAnAmapyaGagulI nAmekA mahattarA bhavati. 'adakkhiNa'tti dAkSiNyamapyaSAmAcAryANAM nAstItyavaM shyyaatrcintyti| pAhaNaya titanadharmakathinA''cAryAyakathana yydutaaymsmdrstidaataa| vaMdaNijnatti zayyAtarA'pidharmakathinadaMvaktavyo vanda yAAcAryAH eva-mukte yadiasauvandanaM karotitataHsAdhvava. athanakarotitataH anAlavaMta'vi'tasminazayyAtaraunAlapatyapiAcAryeNAlApaka kartavyaH yadutakIrazA yUyama? athAcAryaAlaphnaM karotitataetedoSA:mU. (366) vuDDA nirAvayArA aggahaNaM logajatta voccho| tamhA skhala AlavaNaM sayamava utattha dhmmkhaa|| [bhA. 193] 8. tathAhi-eta AcAryAstathA nirUpakArA-upakAramapi na baha manyanta. 'amgahaNaM ti anAdarA'syAcAryasyamAMprati. alogajata'ttilokayAtrAbAhyAH, vocchaonattivyavacchedA vasateranyadravyasyavA, tasmAtkhalvAlapanA kartavyA, svayameva ca tatra dharmakathA krttvyaa''caaryennti|| mU. (367) vasahiphalaM dhammakahA kahaNaaladdhI isIsa vaavaare| pacchA aiMti vasarhi tattha yamujjo imA jynnaa|| bhA. 114] vR.dharmakathAMkurvanvasateH phalaMkathayati, kahaNaalanDIu yadAtupunarAcAryasyadharmakathAlandhirnabhavati tadA sIssa vAvAritti ziSyaM 'vyApArayani' niyuGkte dharmakathAkathane, ziSyaM ca dharmakathAvAM vyApArya pazcAdAcAryAH pravizanti vasatiM, tatra ca vasatI bhUyaH' punaH 'iyaM yatanA vakSyamANalakSaNA krttvyaa| mU. (368) paDilehaNa saMthAraga Ayarie tinnisesa ukmenn| viMTiaukkhavaNayA pavisai tAha ya dhmmkhii| [bhA. 115] vR.tatracavasatApraviSTAHsantaHpAtrakAdaH pranyupakSaNAMkurvanti, saMstArakagrahaNaM cakriyate,tataAcAryasya trayaH saMstArakA nirUpyante. zeSANAM, krameNa yathAratnAdhikatayA, te ca sAdhava AtmIyAtmIyopadhiveNTalikAnAmunkSepaNaM kurvanti yana bhRmi bhAgA jJAyata. asminnavasara bAhyanA dharmakA saMstArakagrahaNArtha - pravizati // mU. (369) uccAra pAsavaNa lAuya nillavaNa ya acchnne| puvaTTiya tasi kahakahie AcaraNa vaacchaa|| [bhA. 116) vR.ta hi kSetrapratyupakSakA uccArAya bhuvaM darzayanti gnAnAdyartha, 'pAyavarNa tti kAyikAbhRmi darzayanti. 'lAue tti tumbakatrapaNabhuvaM darzayanti, nilepanasthAnaM ca darzayanti. 'acchaNae'tti yatra svAdhyAya kurvadibhagasyate pUrvasthitAH' 'kSetrapratyupakSakAH. evaM teSAM AgantukAnAM kthynti| akahie ti yadi na kathayanti tataH AyaraNa vocchao'tti asthAne kAyikAderAcaraNa sati vyavacchedastadavyAnyadravyayAH, vasaMtarniATayatIti / / mU. (370) bhattaTTiA va khavagA amaMgalaM cAyAe jinaahrnnN| jar3a khamagA baMdatA dAyaMtiyare vihiM vaacchN| [bhA. 117] vR. te hi zramaNA: kSatraM pravizantaH kadAcidbhaktArthinaH kadAcinkSapakA upavAmikA ityarthaH. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyuktiH mUlasUtraM natropavAsikAnAMpravizatA. amaMgalaMcoyae'tticodakaidaMvakti yadunakSetrapravizanAMamaGgalamidaMyadapavAsaH kriyate.tatra jinAharaNa mitijinodAharaNaM.yathAhijinAniSkramaNakAle upavAsaMkurvantinacateSAMtadamaGgalaM, kintu pratyuta maGgalaM tatteSAmevamidamapIti / idAnIM yadi kSapakAstasmina divase sAdhava upavAsikAstatra ca sanniveze yadi zrAvakAH santi tatastadbhaheSu caityAni vandanto darzayanti, kAni?-sthApanAdIni kulAni AgantukebhyaH 'iyarenatti bhaktArthiSu yo vidhistaM vkssye| kathAsA vidhirityata AhamU. (371) sace daTuM uggAhieNa oyaria bhayaM samuppaje / tamhAtiduegovA uggAhia ceie vNd| bhA. 198 va.te hi bhaktArthinaH zrAvakakuleSu caityavandanArthaM vrajantaH yadi sarva eva pAtrakANyudagrAhya pravizanti nata- ko doSa ityata Aha-daTTamuggAhiehiM odaria'ttidRSTvA tAn sAdhana pAtrakairugrAhitaiH audarikA eta iti-bhaTTaputrA iti. evaM shraavkshrintyti| bhayaM samuppajenibhayaM ca zrAvakasyAtpadyata. yaduta kasyAhamatra dvadAmi? kasyavAnadadArmAti?.kathaMvAetAvatAMdAsyAmAMti.yasmAdevaMtasmAta 'tiduegovA' trayaudagrAhitana pravizanti AcAryeNa saha dvau vA eko vA udgrAhitena pravizanita caityavandanArthamiti / ataHmU. (372) saddhAbhaMgo'numgAhiyamiThavaNAjhyA ya dosA u| gharaceia Ayarie kaivayagamanaM ca gahaNaM ca // [bhA.119) vR. athAnudgrAhitapAtrakA evaM pravizanti, dAtavye ca matirjAtA zrAddhasya, tatazca pAtrakAbhAve'grahaNamagrahaNAJcazraddhAbhako bhavati / athaivaM bhaNanti-pAtrakaM gRhItvA''gacchAmi tatazca sthApanAdikA doSA bhavanti, AdizabdAtkadAcitsaMskAramapi kurvanti, tasmAdbhahacaityavandanArthe AcAryeNa katipayaiH sAdhubhiH saha gamanaM kArya, grahaNaM dhRtAdeH kartavyamiti / pattANakhettajayaNa'tti vyAkhyAyate__mU. (373) khettaMmi apuvvaMmI tiTTANaTTA kahiti daanaaii| asaI aceiyANaM hiMDitA caiva daayNti|| [bhA. 120] vR. yadi tatkSetramapUrve na tatra mAsakalpaH kRta AsIt tataH 'tiTTANasthiti triSu sthAneSu zrAvakagRhacaityavandanavelAyAM bhikSAmanTataHpratikramaNAvasAnevA kathayantidAnAdIni kulaani| asaI aceiyANaM' yadApunastatrazrAvakakuleSucatyAninasantitano'sati caityaanaaNbhikssaamevhinnddntHkthynti|kaanipunstaani kathayantItyata AhamU. (374) dAna abhigamasare saMmatte khalu taheva micchte| mAmAe aciyatna kulAI dAyaMti giiytthaa|| [bhA. 121] vR. dAnazrAddhakAn abhigamazrAddhaH(dAna) abhinavasamyaktvasAdhuH (zrAddhAna) tathA mizyAdRSTikulAni kathayanti / zaSaM susagam / idAnIM yadi tatra caityAni na santi upavAyanaM bhikSA paryaTitA nata AvazyakAnta kSatrapratyupekSakAH kathayantyAcAryAya, etadevAha. mU. (375) kayaussaggAmaMtaNa pucchaNayA akhiegyrdaamaa| ThavaNakulANa ya ThavaNA pavisai gaaytthsNghaaddaa|| bhA. 122 vR. AvazyakakAyotsargasyAnte AmaMtaNa'tti AcArya Amantrya tAna pratyupekSakAna pucchaNaya ni pRcchatti, yadutakAnyatra sthApanAkulAni? kAnicetarANi? punazcatepuSTAHkathayanti. akahiegataradosa'ti kSetrapratyupakSakarakathitaSu kulaSu satyu ekataraH anyatamA doSaH-saMyamAtmavirAdhanAjanitaH kathita ta mati Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mulaM- 375 sthApanAdikulAnAM sthApanA kriyate / punazca sthApanAkuleSu gItArthasaGghATakaH pravizati // gacchaMmi esa kappI vAsAvAse taheva uDubaddha / gAmAgaranigamesuM aisesI ThAva saDDI // mU. ( 376) (bhA. 123] vR. gacche eSa kalpaH' eSa vidhirityartha. yataH sthApanAkulAnAM sthApanA kriyate. kadA ? 'vAsAvAse ta'heva uDubandhe' varSAkAle zItoSNakAlayozca / keSu punarayaM niyamaH kRtaH ? ityata Aha-' -'gAmAgaranigamesuM' grAmaH prasiddhaH Akara :- suvarNAdi rutpattisthAnaM nigamo vANijakaprAyaH sannivezaH, eSu sthApanAkulAni sthApayeta / kiMviziSTAnItyata Aha- atiseti' tisphItAnItyarthaH 'saDDi' tti zraddhAvanti kulAnisthApayediti / kiM kAraNaM camaDhaNA davvakhao uggamo'vi a na sujjhe / gacchaMmi niyayakajje AyariyagilANapAhuNae / mU. (377) vR. kiMkAraNaMtAni kulAnisthApyante ?, yataH camaDhaNa' ni anyaranyaizrasAdhubhiH pravizadibha-zramaDhyantaka'daya'nna' ityarthaH, tataHkodo ityata Aha- 'davvakhao' AcAryAdiyogyAnAM dravyANAM kSobhavati / ugamo'vi anasujhe' udagamastatra gRhe na zuddhayati / 'gacche' tti niyataM kArya yogyena, keSAmityata Aha 'AyariagilANapAhuNae' AcAryaglAnaprAdhUrNakAnAmarthAya nityameva kArya bhavati iti niyukti gAthayam idAnIM bhASyakAro vyAkhyAnayati, tatra 'camaDhaNa' tti vyAkhyAnayannAha mU. (378) 197 puvvipi vIrasuNiA chikkA chikkA pahAvae turiaM / sA caDhaNAe sinnA saMtapi na icchA dhettuM // [ bhA. 124 ] vR. jahA kAcit vIrasuNiA keNai AhiMDailleNaM tittiramayUrAINaM gahaNe chikkAriA tittirAINi giheDa, evaM puNo tittirAIhiM vinAvi so chichikkArei, sA ya pahAviA jayA na kiMci pecchai tayA viAriA saMtI kajjevi na dhAvati, evaM sar3ayakulAI annamanehiM camaDhijjatAI paoyaNe karaNe nevi saMtaMpi na deti / kiM kAraNaM ?, jatI akAraNA eva niccoiyANi tena kAraNaM samuppanevi na deditti / idAnIM gAthA'kSarArtha ucyate- punarapi vIrazunI chItkRtA chItkRtA pradhAvati tvaritaM, punazrAsau alIkacamaDhaNatayA sinnA- vizrAntA sadapi mayUrAdi necchati grahItuma || bhU. (379) evaM sahakulAi camaDhijjatAI tAI annohiM / nicchati kiMci dAu saMtaMpi tayaM gilANassa // vR.. sugamA || " camaDhaNa "tti gayaM, "Tavvakrakhaya "tti vyAkhyAyatemU. (380) vvakkhapaNa paMtA itthaM dhAejna kIsa te dina ? | bhaddI paTTI karejja annaMpi samaNaTTA || [ bhA. 126 ] vR. bahUnAM sAdhUnAM dhRtAdidravye dIyamAnaM tadadravyakSayaH saMjAtastatastena dravyakSayaNa yadi prAnto gRhapatistataH striyaM ghAtayet etacca bhaNati kimiti tebhyaH prabrajitebhyo dattama ? " davvakkhae "tti gayaM, "uggamAvi a na sujjhe tti vyAkhyAyate tatrAha 'bhaddI haTTapaTTo karena annaMpi sAhUNaM 'bhadro yadi gRhapatistato dattamapi modakAdi punarapi kArayet / "uggamo'viya na sujjhe "tti gayaM / "gacchami niyaya-kajjaM Ayarie "tti vyAkhyAnayannAhamU. (381) 2617 AyarianukaMpA, gaccho anukaMpio mahAbhAgo / gacchAnukaMpayAe avvocchitI kayA titthe // [bhA. 125] [bhA. 127] Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghaniyuktiH mUlasUtra vR. sugamA / idAnIM "gilANa"tti vyAkhyAyata. mU. (382) parihInaM taM davvaM camaDhijjataM tu annamannehiM / parihAnaM mi ya dave natthi gilANassa Na joggaM / / [bhA. 128] vR. sugamA / tathA cAtra dRSTAnto draSTavyaHmU. (383) cattA hoti gilANA AyariyA bAlavuDDasehA ya / khamagA pAhuNagAviya majjAyamaikkamaMteNaM / [bhA. 129 mU. (384) sArikakhayA gilANA AyariyA bAlavuDDasehA y| khamagA pAhuNagAviya majjAyaM ThAvayateNaM // (bhA. 130] mU. (385) jaDDe mahise cArI se goNe a tesi jaavsiaa| paesiM paDivakkhe cattAri u saMjayA haMti / / 1. jahA ekkaM mahAbIyaM parisUaM. tattha ya cArIo nAnAvihAo atthi, taMjahA jaDassa-hatthissa jA hoi sA hou sA tattha atthi, mahisassa sukumArA joggA sAvi tattha atthi, Asassa mahurA joggA sAvi nattha asthi, goNassa. suyaMdhA joggA sAvi tattha atthi, taM ca rAyapurisehiM rakkhijjai tANaM ceva jaDDAINaM. jar3a paraM kAraNe ghasiA AnaMti, aha puna taM- mokkalayaM muccai tAhe paTTaNagoNehiM gAmagoNehiM camaDhijnai, camaDhie a tassiM mahAparisUe tANaM rAyakerANaM jaDDAINaM amukhvA cArI na lambhaI, vidhvaMsitatvAt godhanastasya, evaM saDDayakulANivi jai na rakkhijnati tato annamannehiM camaDhinati, tesu camaDhiesu jaM jaDDAisabbhAvapAhuNayANaM pAuggaM taM na deMti // idAnImakSarArtha ucyate-jaDDo. hastI mahiSaH prasiddhastayoranurUpA cArI yAvasikA-vAsavAhikA dadati, tathA azvasya, goNo-balIvardastasya ca cArImAnayanti yAvasikAH / eteSAM' jaDDAdInAM pratirUpaH- anurUpaH pakSaH pratipakSaH tulyapakSa ityarthaH tasmin catvAraH saMyatAH prAdhUrNakA bhavanti / idAnImeteSAmeva jaDDAdInAM yathAsaGkhyeyana bhojana pratipAdayannAhamU. (386) jaDDA jaM vA taM vA sukumAraM mahisio mahuramAso! goNo sugaMdhadavvaM icchai emeva sAhUvi // bhA. 131] vR. sugamA / / navaraM sAdharapvevameva draSTavyaH tattha paDhamo pAhaNasAha bhaNai-jaM mama dosINaM aNhagaM vA kajiaM vA labbhai ta cava Anehi, tena evaM bhaNite ki ? dosINaM ceva AniavvaM, na viseseNaM tassa sohaNaM tassa ANeyavvaM / bitio pAhaNasAha bhaNai-varaM me neharahiyAvi pUyaliA sukumAlA hou / tatio bhaNati-maharaM navari me hou| cautthA bhaNati nippaDigaMdhaM aMbapANaM vA hou / evaM tANaM bhaNaMtANaM jaM joggaM taM savayakulehitIvi saMsayaM Anijjai / evamukta satyAha para:- yasmAdevaM tasmAdavaM nasmAnna kadAcitkenacitpraveSTavyaM prAdhUrNakAgamanamantareNa zrAvaka kuleSu, yadaiva prAghUrNakA AgamiSyanti tadaiva teSu pravezo yuktaH, evamukte styaahaacaaryH| mU. (387) evaM ca puNo Thavie appavisaMte bhave ime dosaa| vAsaraNa saMjayANaM visukkhagoNI a ArAmo // bhA. 132 vR. evaM ca punaH 'Thavite' sthApite sthApanAkule yadi sarvathA na pravezaH kriyate taMdana doSAH / apravizatsu ete doSAH- 'vIsaraNasaMjayANaM vismaraNaM teSAM zrAvakANAM bhavati, tatra ca vizuSkagANyA Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla-387 gavA ArAmeNa ca dRSTAntaH, jahA egasya mAhaNassa gANI sA kuMDadohaNI tAhe so citita-esA gAvI bahuaM khIra dei majjha ya mAsana paragaNa hohiti to acchA tAhe ceva ekavAriAe dannihiti. evaM so na duhati, tAhe sA tena kAlana visukkA taddivasaM biMdapi na dei / evaM saMjayA tesiM sahANaM analliaMtA tesiM saDDANaM pamhaTThA na ceva AnaMti kiM saMjayA atthi na vA ? tevi saMjayA jaMmi divase kajja jAyaM taddivase gayA jAva natthi tAni dabvANi. tamhA dANha vA tiNha vA divasANaM avassa gaMtavvaM / / athavA ArAmadiTThato, ego mAlio citei-acchaMta eyANi pupphANi ahaM komuIe ekavAriAe uvvehAmi jena bahUNi huMti, tAhe so ArAmo uphulno kAmuIe na ekaMpi phullaM jAyaM / evaM sAvagakulesu ee ceva dosA ekavAriAe pavisaNe tamhA pavisiavvaM kahiMci divasetti // idAnIM yo'sau AcAryAdInAM vayyAvRttyakara- zrAlakuleSa pravizati samabhiSivirahito niyoktavya:mU. (388) alaga basiraM suviraM khamagaM kohamANamAnalohillaM / kohalapaDibaddhaM kyAvaccaM na kaarinaa|| [bhA. 133] ma. (389) tA acchai jA phiDio saikAlo alasa sovire dos| gurumArI tena vinA virAhaNurasakRka // mU. (390) appaMte avilaMbho hAnI osakkUNAi aimde| anahiMDito aciraM nalahai jaMkiMci vA nei|| mU. (391) giNhAmi appaNo tA pajjataM to gurUNa pcchaau| ghitNa nesipacchA sIala oskkmaaiiaa|| mU. (392) pariAvajjai khavago aha giNhai appaNo iyrhaanii| . avidinne umapANAI thandvo na ugacchaI ja c|| [pra. 20] mU. (393) ohAsaI khIrAI vijataM vAnavArAi luddho| je avagavesaNadosA egassa yateuluddhassa // [pra. 21] eyaddosavimukkaM kaDajogI nAyasIla maayaarN| gurubhattimaM viniyaM veyAvacca tukaarejjaa|| [pra. 22] vR.alasoAlasitosoveyAvaccaM nakAreyavvo. jadikArave asamAcArI.soAlassenatAvaacchaDa jAva phiDio desakAlo, tAhe pacchA saDDhayANi jaM kiMci deti teNa AyariAINaM virAdhanA, ahavA so aippae vaccai kammaM nivvAhiaM houtti, tAhe tattha akAle vaccaMtassa tassa te ceva dosA, athavA tAni dhammasaDDiyaAosakkaNadose assakaNadosevA karajjA ThaviyagadosAvA, ahavA Aya-riyANaM nimittaM papa vA ussUra uvakkhaDejA, eta evamAjhyA alase dosA | ghasiro babhakkhago, sovinapaTTaveyanvo. so paDhama ceva appaNo aTTAe hiMDai pajjataM. jAva so appaNI pajjataM hiMDai tAva phiDiA velA, ahavA tattheva paDhama vaccai pacchA tatthayaNa ceva velA hoi. te cevAssakkANAdiA dosA, ahavA tattha saDhakule pabhUyaM geNhaitAhe umgamadosA na sujhaMti / suviro tAva suvai jAva phiDiA bhikkhAvelA, ahavA paDhamaM tattha gaMtuM avelAe pacchA suyai te ceva dosA / khamao jar3a appaNo hiMDai tAhe AyariA paritAvaNAdi pAvaMti, aha khamao AyariANaM geNhar3a tato appaNo paritAvaNAdi pAvai / kohillo puvvalAbhAo phiDito sakohio saMto bhAi-amha annato labhAmaH, taMpi tujhapaccaraNa na geNhAmo. ahavA thevaM labbhai tattha bhaMDai, ahavA UNaM mU. (394) Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyuktiH mUlasUtra pAnanavAtemanena vA ttthvilsti|maaniojin abbhuTTinati topunAnaNi, ko viyeso sAvagANaMti ? mAillo bhaddagaMbhagaM appasAgariaMbhoccApaMtaM aanti|laabhillo jattiaMlabhatitaMsavvaM geNhati. esaNaM vAlAbhaNaMpellaMjjAkAUhallilojatthanaDAdipacchaitatthavecchaMto acchar3ApaDibaddhojosuttatthaMsuallio to so tAva acchai jAva kAlavelA jAyA ee dosA tamhA erisaM sAhaM veyAvaccaM na kArejjA / kIdRzaM punaH kArayayAvRttyam ? ityata AhamU. (395) etaddosavimukkaM kaDajogiM naaysiilmaayaarN| gurubhattisaMvinIyaM vevAyacvaM tu kArajjA / / [bhA. 134] va.ebhiruktadoSaivibhaktaM kiMviziSTama? ityAha-'kaDanogi'ttikRtIyogo-ghaTanAjJAnadarzana-cAritraiH sahayana sa kRtavogI-gItArthaHtaM, punarasAdeva viziSyate-jAto zIlamAcArazca tasya taM vaiyAvRttyaM kaaryet| gurI bhaktiH bhAvapratibandhaH saMvinIto-bAhyopacAreNa / / mU. (396) sAiMti apiadhammA esaNadAse abhigghvisNse| evaM tu vihiggahaNe davvaM vaTuMti gIyatthA / / [bhA. 135 vR. taM caiva vaiyAvRttyakarAH zrAddhakuleSu praviSTAH santaH kathayanti eSaNAdoSAn' zaGkitAdIn abhigrahavizeSAMzca sAdhusaMvandhinaH, kIdRzAstevaiyAvRttyakarAH? -priyaH iSTodharmoyeSAM tepriyadharmANaH 'evaM' uktena prakAreNavidhigrahaNaM dRSTavyaM, ghRtAdivRddhiM nayanti avyavacchittilAbhena, ke ?-giitaarthaaH| taizca gItArthabhikSA gRhNabhiH zrAddhakule idaM jJAtavyam mU. (397) davvappamANagaNaNA svAriaphoDia taheva addhaay| saMvigga egaThANe anegasAhasu pnnrs|| [bhA. 136} vR. dravyaM godhUmAdi tadvijJeyaM kiyatsUpakArazAlAyAM pravizati dine dine tatazca tadanurUpaM gRhNAti, 'gaNaNA'ttietAvansAtrANitaguDAdInipravizantyasmina ityetAvanmAtraMgrAhyamA khAria'ttisalavaNAni kAni?-vyaJjanAni-salavaNakarIrAdIni kiyanti santi? iti, tatazca jJAtvA yathA'narUpANi gRhnnaati| 'phoDiativAiMgaNANimatthAphoDiANikattiANi ghresinjhijjtinaauunnjhaaruuvaannigheppNti| tathA 'addhAya'ttikAla ucyate.kimatraprahare velA Ahozvitpraharadvaye iti vijJeya. 'saMviggaegaThANe tisaMvinomokSAbhilASI egaThANe'ttiekaHsaGghATaka:pravizati. aNegasAhasutti anekeSa sAdhaSapravizastu pannarasatti paJcadaza doSA niyamAdbhavanti "AhAkammuddasia" ityevmaadyH| anjhoyarao mIsajAyaM ca ekko bheo, yasmAdanekeSu sAdhuSu doSAstasmAt mU. (398) saMghADego ThavaNAkulesu sesesu baalvuddddaaii| ... taruNA bAhiragAma pacchA dittuNt'gaariie|| [bhA. 137] vR. saGghATakaH ekaH sthApanAkuleSu pravizati. zeSeSu kuleSu bAlA vRddhAzca pravizanti, AdizabdAtkSapakAzca / taruNAH-zaktimanto bahimi hiNDanti / atra codakaH pRcchati-pUrvameva kSetra pratyupekSitaM yatra sabAlavRddhasya gaccharamyAnnapAnaM paryAptyA bhavati tatraiva sthIyate tataH kasmAttamaNA bahimi hiNDanti?. AcArya Aha-'didrutagArIe' ekarayA agAryA dRSTAnto dAtavyaH, taM ca tRtIyagAthAyAM bhASyakAro vakSyati / tathA iyamaMparA dvAragAthAma. (399) pucchA gihiNo ciMtA didruto tattha khjbaariie| Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApucchiUNa gamanaM dosA ya ime anApucche / / vR. 'pucchatti codakaH pRcchati, nanu ca tasyA agAryA ghRtAdisaGgrahaH kattuM yukto bhartRpadattatavaNimadhyAtyenaprAghUrNakAdeH sukhenaivopacAraH kriyate, sAdhUnAMpunaHsthApanAkulasaMrakSaNanakiJcitprayojanaMyatastatra yAvanmAtrasyAhArasya pAkaH kriyate tatsarvaM pratidivasamupayujyate. na tu tAni kulAni saMcayitvA mAdhuprAdhUrNakAgamanesarvamekamukhenaivaprayacchaMti. evaM cAdakanokta AcArya Aha-'gihiNociMtA' gRhiNazcintA bhavati.yaduta etesAdhavaHprAghUrNakAdyAgamaneAgacchantitatazcaetebhyoyananadeyamiti. evaMvidhAmAdarapUrvikA cintA kroti| yaccoktaM taruNA bahiAme kimiti hiNDanti ?. 'didrutA tattha khujjaborIe' sa ca dRSTAnto vkssymaannH| 'ApucchiUNa gamanaM ti tatra ca bahinAmAdau AcAryamApRcchaya gantavyaM, yataH dosA ya ime anApucchatti doSA anApRcchAyAmate ca vakSyamANalakSaNA doSAH / idAnIM bhASyakAraH pratipadametAnidvArANi vyAkhyAnayati. tatra ca yaduktaM dRSTAntA'gAyAH. sa ucyata-egA vANio parimiaMbhatta appaNoM mahilAe dai. mA ya tatA diNaM diNa thAvaM thAvaM avanai. kiM nimittaM? jadA eyarasa avelAe mitto vA sahI vA eissada tadA kiM sakkA AvanAu AneuM ?, evaM savvatA saMgahaM karoti. annayA tassa avelAe pAhaNago Agato. tAha sA bhaNaDa-kiM kIrara ? rayaNI vaTTaiMNIsaMcArAoM ratthAo, tAhe tAe bhaNiaM-mA Aturo hohi, tAhe tassa pAhuNagassa uvakkhaDiaM, gato tagguNasahassehiM vahRto bhattAro'vi se parituSTo / evaM AyariAvi vaNakulAiMThaveMtijenaavelAgayassapAhaNayassahiMtoAneuMdijjai,tenataruNAsatesuvikulesubAhiragAme hiMDaM titti| idAni esiMceva vivarIo bhannai, anno annAegArIeparimiaMdei, sA ya tao majjhAo thovaM thovaM na geNhai. nao pAhaNae Agae visUreti, amumevArthaM gAthAdvayenopasaMhannAhamU. (400) parimiabhattagadAne nehAdavaharai thovaM thovaM tu| pAhuNa viyAla Agama visanna aasaasnnaadaanaaN|| [bhA. 138] vR. parimitabhakta pradAne sati sA'gArI snehAdi-ghRtAdi stokaM stokmphrti| punazca prAghUrNakasya vikAlAgamane viSannaH striyA AzvAsitaH dAnaM ti tayA striyA bhakta dAnaM dattaM praaghuurnnkaayeti|| mU. (401) evaM pIivivuDDI vivarIyanneNa hor3a didruto| louttara viseso asaMcayA jena samaNA u|| bhA. 131] vR. evaM tayordampatyoH prItivRddhiHsaMjAtA, vipriitshcaanyenprkaarennbhvtidRssttaantH| evaMnAvadyadi gRhasthA apimacayaparAbhavanti-anAgatamevacintayanti.sAdhunApunaHkukSizambalena sutarAmanAgatamevacintanAyaM. yadi paraM lokonara'yaM vizeSaH, yaduta niHsaJcayAH sutasaM cintAmAcAryA vahantIti / "pucchA diTuMtagArga tti bhaNi idAnI "pucchA gihiNo ciMta"tti gAthAyAH prathamAvayavaM vyAkhyAnayannAhama. (402) janalAvA paragAma hiMDitA''nati vasai iha gAma / dinaha bAlAINaM kAraNajAe ya sulabhaM tu|| bhA. 140] vR. yaccAdakana pRSTamAsIttatraMdamuttaraM janAnAmAlApo janAlApA-loka evaM bravIti. yaduta paragrAma hiNDayitvA''nayanti-atra bhuta / vasahi iha gAme ni vasatiH kevalamatra eteSAM sAdhanA, tatatha 'dejjai' bAlAdInAMdadadhvama aadishbdaatpraarnnkaadyogpnne.evNvidhaaNcintaaNgRhsthHkroni|ttshc kAraNAjAte ya sulabhaM tu'tti evaMvidhAyAM cintAyAM prAghUrNakAdikAraNe utpanne ghRNAdi sulabhaM bhvtiini| Aha-kiM punaH kAraNaM prAghUrNakAnAM dIyate ?. tathA cAyamaparI guNaH. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 mU. (403) pAhuNavisaMsadAne nijjara kittI a Dahara vivarIyaM / puvvaM camaDhaNasiggA na deti saMtapi kajjesu || [ bhA. 141 ] vR. prAghUrNakAya vizeSadAne sati nirjarA karmakSayo bhavati, ihaloke ca kIrttizra bhavati / 'ihara vivarIya'tti yadi prAdhUNakavizeSadAnaM na kriyate tatazca nirjarAkIrttI na bhavataH, evaM prAcUrNakavizeSadAnaM na bhavati yasmAtpUrva camaDhaNasimmA tatazca na deti saMtaMpi kajjesa gihiNAM / ciMtatti vakkhANiaM / mU. (404) gAmanAme bayarI nIsaMdakaDupphalA ya khujjA ya / pakkAmAlasaDiMbhA ghAyati ghare ghayA dUraM // [bhA. 142 ] vR. ego gAmo tattha khujjaborI sA ya nAma nijjAsena kaDuyA tattha caMDasvANi bhaNati vrajAmo borANi khAmo tantha khujjaborIvilamgAI tAI DibhasvANi tUvarAINivi svAyaMta. na ya pajjatIe hoi, annANi bhaNati, kiM eehiM tAhe aDaviMgatayA tattha borANi dharaNIe gvAruNa bahUni poTTalagA baMdhiUNa AgayA sigdhataraM jAva ime jhADatA caiva acchaMti na tatIyA jAyA nAhe te tesi annasiM ca deti / evaM ca maM svettaM camaDhiaM, ettha aMbilakUro dhettUNaM ceva Agacchati divasa ca hiDeyabvaM evaM kileso appamaM ca bhattaM hoti. jahA te anAlasaceDA ( tahA je taruNA) AyaparahiAvahA te bAhiragAmabhisvAriaM jaMti tAhe te acamadiagAmAo vIraM dahimAiyADaM ghettUNa lahuM AgayA uggamadImAI ya jaDhA hoMti, bAlavuDDhA ya anukaMpayA hoMti, vIriyAyAro ya anucino hor3a, tamhA gaMtavvaM bAhiragAme hiMDaehiM taruNaehiM / idAnImamumevArthaM gAthAbhirupasaMharannAhagAmabbhAse bayarI nIsaMdakaDupphalA ya khujnA ya / pakkAmAlasaDiMbhA khAyaMtiyare gayA dUraM || sigghayaraM AgamanaM tesinnesiM ca deMti sayameva / svAyaMtI emeva u AyaparihiAvahA taruNA || khIradahimAiyANaM labho sigghataragaM ca AgamanaM / parikka umgamAi vijaDhA anukaMpiA iyare || mU. (405) mU. (406 ) [bhA. 143] [bhA. 144 ] mU. (407 ) [bhA. 145] : vR. gAmabbhAse badarIsA canissvandakaTukaphalA kubjA ca sA ca phalAni phakkAma' ttitAni ca phalAni : pakvAni AmAni ca pakvAmAni-arddhapakvAnItyarthaH . ye alasA DimbhAste bhabhayanti / 'iyara'tti analasAHutsAhavanto DimbhakhyAste dUraM gatAH / teSAM ca zIghrataramAgamanaM saMjAtaM tatazra bAhyata Agatya 'tesiM annesiM ca diti' teSAmalasazizUnA manyeSA ca dadati svayameva ca bhakSayanti evameva taruNA api AtmaparayorhitamAvahantIti AtmaparahitAvahAstaruNAH evaMtarUNAnAM kSIradadhyAdInAM lambhaH zIghrataraM cAgamanaM 'parikke 'ti pracurataraM labhante, udbhamAdayazca doSAH parityaktA bhavanti tAthA'nukampitAzcetara- bAladAyA bhavantIti / uktaH kubjabadarIdRSTAntaH, AyucchiUNa gamanaM' 'ti vyAkhyAnayannAha mU. (408) Apucchia umgAhia annaM gAmaM vayaM tu vaccAbho / annaM ca apajjane hota apucche hameM dogA || [ bhA. 146 ) vR. ApRcchya gurumudagrAhitapAtrakAM evaM bhaNanti, yaduta anya grAmaM vayaM vrajAmaH. 'annaM ca apajjanaM ti yadi tasmin grAme payasyA na bhaviSyati tatastasmAdapi grAmAdanyaM grAmaM gamiSyAmaH / "ApucchiUNa gamana "nti bhaNiyaM idAni "dosA ya imaM anApucchi "ti vyAkhyAnayannAha. doSA etenApRcchaya gatAnAM AghanirvAcitaH mUlasUtra Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 408 bhavanti ke ca te dASA ? (tAn) vyAkhyAnayannAha - mU. (409) 103 nAgalANa sAvaya itthI napuMsamucchA ya / AyariabAlavuDDA sehA khamagA ya paricasA / / [bhA. 147 ] vR. kadAcidanyagrAmAntarAle va 3 jatAM stenAbhavanti tatazca tadgrahaNe (tatra gamane) upadhizarIrA-paharaNaM bhavanti, AcAryo'pyakathito na jAnAti kayA dizA gatA ? iti tatazca duHkhenAnveSaNaM karoti / athavA AesaH prAcUrNaka AyAtaH te cAnApRcchya gatAH, te ya AyariyA evaM bhaNaMtA jahA pAhuNayassa vaTTAvaha. ahavA gilANasa pAogaM gaNhaha, ahavA aMtarAle sAvayANi atthi tehiM bhakkhiyANi hoti, ahavA tattha gAmeitthidosA vA ahavA muccho paDejnA tAhe na najjai, apucchie kayarAe disAe gayatti na najjati / tatazrAnApRcchya gacchatAM bAlavRddhasehapakSakAH parityaktA, bhavanti yata AcAryAdInAM prAyogyamAtraM nAyanti anuktatvAta na ca pracchanaM kRtaM yenocyante yata ete doSAH parityAgajanitA stasmAdatadoSabhayAt / mU. (410) Ayarie ApRcchA tassaMdiTTe va taMmi uvasaMta / iyagilANakajjAiesa guruNo a niggamanaM // vR. tasmAdAcAryamApRchya gantavyaM / adhAcAryaH kathacinna bhavati tassaMdine va'tti tenAcAryeNa yaH saMdiSTaH yathA'mupApRcchya gantavyaM tatastamApRcchya vrajanti / tasminnasati- AcArye avidyamAne kvacinnirgate, kena punaH kAraNenAcAryo nirgacchati / ata Aha. 'ceiya' cetyavandanArthaM glaanaadikaaye| gurornigamanaM bhavati / athAcAryeNa gacchatA na kazcinniyukta stataH ? mU. (411) rors puvvaniutte ApucchittA vayaMti te samaNA / anabhoge Asanne kAiyauccArabhomAI // vR. abhaNitaM parvaniryuktAn - kasmiMzridibhakSAvelAyAM yaH prAgeva niryuktaH Aste tamApRcchya vrajanti zramaNA bhikSArthaM / 'anAbhoga tti anAbhogena' atyantasmRtibhazana gatAH tataH 'Asanne 'ti Asa bhUmipradaze yadi smRtaM tata Agatya punaH kathayitvA yAnti, 'kAiya' kAyikArthaM yo nirgataH sAstasmai kathayanti yaduta vayamamutra gatAH / 'uccArabhomAdi'tti saJjAbhUmiM yo gatastasmai kathayanti. yaduta kathanIyamamamutra gata iti AdigrahaNAtprathamAlikArthaM vA yo gatastasya vA haste saMdizanti / ma. (412) davamAinigmayaM vA sejjAyara pAhuNaM ca appAhe / asaI dUraagovi niyatta iharA u te dAsA / vR. drava - pAnakaM tadartha nirgatA yaH sAdhustaH dRSTvA kathayanti 'sajjAyara pAhuNaM ca appAhe 'ti zayyAtaraM vA dRndA saMdizanti prAthaNakaM vA sAdhvAdi dRSTvA saMdizanti yata- kathanIyaM mama vismRtamimi / yadA tvatAn gacchanna pazyati tadA dUrataH viniyatti'tti dUragataH sannivarttata, 'iharA u'tti yadi na nivartate tataH 'te dosa' ti ti pUrvoktaH stenAdayo doSAH bhavantIti / mU. (413) annaM gAmaM ca vae imAI kajnAI tattha nAUNaM / tatthavi appANayA niyattaI vA saI kAle vR. athAsau sAdhustasmAd grAmAdanyaM grAmaM vrajeta etAni kAryANi vakSyamANalakSaNAni kAni ?"dUraTTiakhuDalae" ityevamAdIni tatreti tasmin grAme yo'sAvabhipreto 'jJAtvA' vijJAya tatazra kiM karttavyamityata Aha- 'tatrApi' anyasmin grAmaM vrajatA 'appAhaNyA' saMdezakastathaiva dAtavyaH, atha Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 AdhaniyuktiH mUlasUtraM kathinAsti yasya haste saMdizyate tatto nivarttanaM vA kriyate, kadA?. ata Aha- 'sati kAle' vidyamAne pahuppati kAle tattadanuSThIyate yaduktaM etAni kAryANi tatra jJAtvA'nyatra grAmaM vrajanti, tAni darzayannAha - mU. (414) dUraDiaDDalae nava bhaDa aganI ya paMta paDinIe / pAoggakAlaikkama ekkagalaMbho apajjattaM // vR. prathamaM gAthA sugamaM etAni dUrasthitAdIni kAraNAni arddhapatha eva jAtAni kadAcidgataH san tatra pAugga' tti tatra grAma prAyogyamAcAryAdInAM naM labdhaM tato'nyatra vrajati, 'kAlAtikkama' bhikSAkAlasya vA'tikramo jAva ekasya vA sAdhostatra bhojanalAbhAM jAtastato'nyagrAme vrajanti / 'apajjata'ti na bA paryAptyA taMtra bhakta jAtaM labdhaM pAnakaM vA na labdhaM, ebhiranantaroktaiH kAraNairanyagrAmaM vrajantIti // mU. (415) mAu gAINamasaI saMviggaM sannimAr3a appAhe / jar3a ya ciraM to iyare vitta sAhAraNaM bhuje / / vR. evamasI prAyogyAdInAM asati anyagrAmaM brajati vrajaMzca sAdhuM yadi pazyati tatastashasne saMdizati saJjI zrAvakastasya haste saMdizatyanyasya vA AdigrahaNAt pUrvavaccheSam / evaM tAvadibhakSAmaTatAM vidhiruktaH. ye punarvasatA tiSThanti sAdhavastaH kiM karttavyamityata Aha- 'i ya ciraM' yadi ca ciraM teSAM grAmaM gatAnAM tata itare vasatinivAsinaH sAdhavaH 'Dhavettu sAhAraNaM' yadgacchasAhAraNaM viziSTaM kiJcittasthApayitvA zeSamaparaM prAntaprAyaM bhuJjate / atha tathA'pi cirayati mU. (416) jAe disAe u gayA bhattaM dhettuM tao paDiyaraMti / anapucchaniggayANaM cauddisaM hor3a paDilehA // vR. ' jAe disAe u gayA' yayA dizA bhikSATanArthaM gatAstayA dizA gRhItabhakta pAnakAH sAdhavaH 'paDiyaraM ti'tti pratijAgarANAM nirUpaNAM kurvanti, atha tu te bhikSATakA a na bhogenakathayitvaiva gatAstataH kiM karttavyamityata Ahaha- anApRcchya nirgatAnAM bhikSAhiNDakAnAM catasRSvapi dikSu 'pratijAgaraNaM' nirUpaNaM karttavyaM sAdhubhiH / pratijAgaraNamanagamanavidhiH kaH ?, mU. (417) pathenegI do uppaNa saddaM kareMti vaccaMtA / akkharapahisADaNayA paDiyaraniaresi maggeNaM // vR. 'pathA' mArgeNa prasiddhena ekaH sAdhuH prayAti ho sAdhU 'utpathena' unmArgeNa vrajataH varttanyA eka ekayA dizA'nyazcAnyayA, te ca trayo'pi brajantaH zabdaM kurvanti, te ca vrajantaH stenAdinA nIyamAnAH sAdhavaH kiM kurvantItyata Aha- 'akkhara' tti varttinyAmakSarANi likhantaH pAdAdinA brajanti, 'parisADaNaya'tti parizAtana vastrAMda - kurvanto vrajanti yena kazcittana mArgeNAnveSayati / 'paDiaraniyaresiM' ti itareSAmanveSaNArtha nirgatAnAM sAdhanAM mArgeNaM tatkRte cihnana pratijAgaraNaM kartavyaM / mU. (418) gAme gaMtu pucchre gharaparivADIe jattha u na diTThA / tattheva bAlakaraNaM piMDiyajanasAhaNaM caiva // vR. yadA tu punasteSAM stananItAnAM cihyaM na kizcitpazyati tadA'pi grAmadeva gatvA pRcchati kathaM ?. gRhaparipADhyA, jattha u na diTTetti yatra na dRSTAstasmina grAme na ca tadgAmanirgatAnAM vArttA taMtrava 'bAlakaraNa' rolaM kurvanti, pazcAca 'piMDitajaNasAhaNaM piNDito - milito yo janastasya kathayanti yaduasmina grAma parabrajitA bhikSArthaM praviSTAH na ca teSAM punarasmAta grAmAdvAttAM zruteti / evaM tastaruNairetadava Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 mUlaM.418 ca kRtaM bhavati anyagrAme'TadibhaHmU. (419) evaM uggamadosA vijaDhA pairikyA anomAnaM / mAhatigicchA a kayA viriyAyArI ya anucinno|| vR. evaM' anyagrAme bhikSATanena 'udagamadoSAH AdhAkarmAdayaH vijaDhA' parityaktA bhavanti, parikya ti pracarasya bhaktADhalAbho bhavati anomANati na vA apamAna' anAdarakRtaM bhavati loka, tathA mohacikitsA ca kRtA bhavati. zramAtapavaiyAvRttyAdibhirmohasya nigrahaH kRto bhavati avakAzo datto na bhavati. 'viriyAyAro ya' vIryAcAraca 'anucIrNaH' anuSThito bhavati / mU. (420) anukaMpAyariyAI dosA parikkAjayaNasaMsaTTha / purise kAle khamaNa paDhamAliya tIsa ThANesa // vR. evamukte sati codaka Aha-satyamAcAryAdayo'nukampitA bhavanti. kintuta eva vRSabhAH parityaktA bhavanti AcAryo'pyananaiva vAkyena pratyuttaraM dadAti kAkA anukaMpAyariAI'ti evamAcArdAinAmanukampA. yata eva paranAka nirjarA ihaloke prazaMsA. punarapyAhapara:- dosA' iti bhavatu nAma paralokA(AcAryA nukampA kintu kSutpIDA pipAsApIDA ca tadavasthaMva, AcAryo'pyAha kriyata eva prathamAlikA, kintu ? triSu sthAneSu, kAni ca tAni ?, ata Aha 'purise'tti puruSaH' asahiSNuH puruSo yadyasahiSNustataH karoti. kAleuSNakAlAdI. yASNakAlatataH karoti. 'khavaNa'tti kadAcitkSapako bhavati akSapako vA, yadikSapakastataH karoti, evameteSu triSu sthAnakeSu prathamAlikAM karoti, kva karoti?,AcAryo'pyanenaiva vAkyenottaraMdadAti, kathaM vA karoti ?, ata Aha. patirikke jayaNa'tti pratirekte ekAnte yatanayA karoti, punarapyAha paraHAcAryAdInAM tena tadabhaktaM saMsRSTaM kRtaM bhavati, AcAryo'pyanenaiva vAkyenottaraM dadAti-patirikyaNasaMsaTTha' ekAnta yatanAya'saMsRSTaM ca yathA bhavati tathA prathamAliyati-mAtrake prathamamAkRpya bhuGkte hastena vA dvitIyahaste kRtvA, akAraprazleSa AcAryavAkye draSTavyaH / idAnImetAmeva gAyAM bhASyakAraH pratipadaM vyAkhyAnayannAha, mU, (421) coyagavayaNaM appAnukaMpio te abhe priccttaa| AyariyanukaMpAe paraloe iha pasaMsaNayA | [bhA. 148] vR. coTakasya vacanaM. kiM tada ?. Atmaivamanakampita AcAryeNa. te ca bhavatA parityaktA bhavanti / AcAryo'pyAha-AcAryAnukampayA paralokA bhavati. ihaloke ca prazaMsA bhavati / 'anukaMpA AyariyAI vakkhANiaM. idAnIM 'dosa"tti vyAkhyAnayanAhamU. (422) evaMpi aparicattA kAla gvavaNa a asahapuriya ya / kAlA gimho u bhave khamagA vA pddhmbieddhiN|| [bhA. 140 vR. cAdakaH punarapyAha-evamapita parityaktA eva.tataHkSudhAdinA vAdhyante, AcAryo'pyAha- kAle tti kAla- uSNakAla karAMti khavaNa'tti kSapako yadi bhavati tanaH sakarAti prathamAlikAmasahiSNuzca paruSo yadi bhavati tataH sa kaMgati prathamAlikAM. satra kAnnA-grISmA yadibhavatpuruSaH kSapako yadi bhavati. 'paDhavir3Ahiti atra puruSaH kena kAraNanAsahiSNurbhavati ? - paDhamati prathamaparIghaheNa vAdhyamAnaH kSudhita ityarthaH. dvitIyaparISahaNa tRSA bAdhyamAnaH. pipAsayA pIDyamAno'sahiSNurbhavati / atrAha para: mU. (423) jar3a evaM saMsaTTha apatta dAmiNAiNaM gahaNaM / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyuktiH mUlasUtra laMbaNabhikagvA dravihA jahannamakkAsa tiapaNae / [bhA. 150 - vR. yadyavamamA bAhyata eva prathamAlikAM karoti nato bhaktaM saMsRSTaM kRtaM bhavati. AcAryA'pyAha- 'appatte domiNAdinaM gahaNaM' praprAptAyAmeva bhikSAvalAyAM paryuSitAnnagahaNa kRtvA prathamAlayati, kiyatpramANAM punaH prathamAlikAM karotyaso ?. dividhA prathamAlikA bhavati 'laMbaNabhikkhA duvihA' lambanaiH kavalebhikSAmitha dvividhA prathamAlikA bhavati. idAnI jadhanyotkRSTataH pramANapratipAdanAyAha- jahannamukkosa tiapaNae' yathAsakaravyena jadhanyatastrayaH kavalAstistrI vA bhikSAH, utkRSTa- paca kavalAH paJca vA bhikSAH / idAnIM tana saGghATakena kiM vastu kaSu pAtrakaSu gRhyate ? kA vA prathamAlikAkaraNa yatanA kriyata?. etatpratipAdayannAhamU. (424) egastha hoi bhattaM bihaaMbhi paDiggaha davaM hoi| pAuggAyariyAI matte biie u saMsattaM // da. ekAsmina pAtraka bhaktaM gRhyAti dvitIya ca patadarbhaha dravaM bhavati / tathA pAuggApariyAI matta' ni prAyogyamAcAyA dAnAmakasmina mAtraka bhaktaM gRhyate dvitIya tu mAnaka saMsRSTaM kizcitpAnakaM gRhyte|| mU. (425) jai rinA to davamattagaMpiDhamAliyAe karaNaM tu| saMsattagahaNa davadallahe ya tattheva ja pattaM // vR. yadi riktaH saMsakta dravamAtrakastatastasmin prathamAlikAyAH karaNaM. saMsattagahaNaM tti atha tasmina dravamAtrake saMsakta dravagraNaM kRtaM tatastatraiva pAtrake yatpAntaM tadbhuGkte / 'davadullabhe yatti atha durlabhaM pAnakaM tatra kSetra tatazca tatrApi saMsaktamAtrake pAnakAkSaNike sati tathyeva titasminneva bhakta patadgraha yatprAntaM taddhastenAkRSyAnyasmin haste kRtvA smuddishiti| evaM cAsA saGghATakaH prathamAlikAM karotima.(426) aMtarapallIgahiaM paDhamAgahiyaM vasavva bhujejjA! dhuvalaMbhasaMkhaDIya va jaM gahiaMdosiNa vAdi / 1. antarapallI-tasmAdgrAmAtparatA yo'nya AsannagrAmastatra yadbhahItaM tadbhuGkte . punastattatra kSatrAtikAntatvAdabhojyaM bhavati, paDhamAgahiaM vatti prathamAyAM vA pauruSyAM yadgRhItaM tavaM bhukte, tRtIyapAlapyAmakalpyaM yatastadabhavati / dhuvalaMbho saMkhaDI yaM va athavA dhuvo vA-avazyabhAvI-atra saGgaDyAM lAbhA bhaviSyatIti matvA, tatazca yadbhahIta 'dAsiNaM vAvi' paryuSitamannaM tatsarvaM muJjate / ma. (427) darahiDie va bhANaM bhariaM bhoccA paNovi hiNddijaa| kAlA vA'DakkamaI bhujejjA aMtaraM savvaM // da. ahiNDite vA yatpAtraka gRhItaM tadbhutaM, tatazca tadbhaktvA punarapi hiNData / bhojanakAlA vA pranitAnAmatikAmati yAvadasA tadabhaktaM gRhItvA brajati tatathAntarAla eva sarva bhuktvA pravizati / mU. (428) esA u vihI bhaNi taMmi vasaMtANa hAi khettNbhi| ____ paDilehaNapi itto vocchaM appakkharabhahatthaM // vR. eSa vidhiH bhaNittaH' uktagatasmina kSetre vasatAM bhavati, pratilekhanAmapAta UrdhvaM vakSya, kiMviziTAma ? alpAkSagaM mahArthAM ceti / ukta sthAnasthitadvAraM. tatpratipAdanAtha vyAkhyAnaya gAthA. yadata "siMgAraviniyavasahI tatie sannA' ityavamAdikA. tatpratipAdanAccAktA aneke pratyupakSakAH tatpratipAdanAccoktaM pratyupekSakadvAramiti. tatra yaduktama- patto. paDilehaNaM vRcchaM' tAmidAnI vyAkhyAnayannAha. mU, (429) duvihA khanu paDinahA chaumanthANa ca kevANaM ca / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mulaM-429 abhiMtara bAhiriA duvihA davvaM ya bhAve ya // * vR. dvividhA pratyupekSaNA bhavati, katamena daividhyenetyata Aha- chadmasthAnAM saMbandhinAM kaMvalinAM ca sA caikakA dvividhAabhyantarA bAhyA ca. yA'sau chadmasthAnAM sA dvividhA bAhyA abhyantarA, ca, yA ca kevalinAM sA'pi abhyantarA bAhyA ca / 'davve ya bhAve yatti yA'sI bAhyA pratyupekSaNA sA dravyaviSayA, yA'pyabhyantarA sA bhAvaviSayati / tanna kevalipratyupekSaNAM pratipAdayannAhapANehi u saMsattA paDilehA hor3a kevalINaM tu / saMsattamasaMsattA chaumatthANaM tu paDilehA // mU. (430) vR. prANAbhiH saMsaktaM yadravyaM tadviSayA pratyupekSaNA bhavati kevalinAM, 'saMsattamasaM satta' tti saMsakta dravyaviSayA asakta dravya viSayA ca chadmasthAnAM pratyupekSaNA bhavatIti / Aha-yathopanyAsastathA nirdeza' iti nyAyAtprathamaM chadmasthAnAM vyAkhyAtuM yuktaM pacAtkevalinAmiti, ucyate, pradhAnatvAtkavalinAM prathamaM vyAkhyA kRtA pathAcchAsthAnAmiti Aha tatkathaM prathamabhavavamupanyAso na kRtaH ? iti ucyaMta, tatpUrvakAH. kevalinAbhavantItyasvArthasya jJApanArthamiti / anena vA kAraNenakeva linaH pratyupekSaNAM kurvantIti pratipAdayannAha - mU. (431) 105 saMsajjaDa dhuvamea apehijaM tena puvva paDile he / paDilehi api saMsajjaitti saMsattameva jinnA // vR. 'saMsajyate ' prANibhiH saha saMsargamupayAti 'dhruvaM' avazyaM 'etat' pratyupekSamitapi upabhogakAle saMsajyate tadA 'saMsattameva jina' ti saMsaktameva 'jinA: ' kevalinaH pratyupekSante na tvAnAgatameva, palimanthadoSAt / uktA kevalidravyapratyupekSaNA. idAnIM kevalina eva bhAvapratyupekSaNAM pratipAdayannAhamU. (432) nAUNa veyaNijjaM aibahuaM AuaM ca thovAgaM / kammaM paDileheDaM vacyaMti jinA samugdhAyaM // 1 vR. jJAtvA ' vedanIya' karma atiprabhUtaM tathA''yuSkaM ca stokaM karma 'pratyupekSya' jJAtvetyarthaH kimityata 'Aha' vaccati jinA samugdhAyaM' karma atiprabhUtaM kevalinaH samudghAtaM vrajanti, atra ca bhAvaH- karmaNa udayaH odayiko bhAva ityarthaH / uktA kevalibhAvapratyupekSaNA, idAnIM chadmasthadravyapratyupekSaNAmAhasaMsattamasaMsattA chaumatthANaM tu hoDa paDilehA / cAya jaha ArakkhI hiMDitAhiMDiyA caMva || ma. (433) vR. 'saMsatta' tti saMsakta dravyaviSayA asaMsakta dravyaviSayA ca chadmasthAnAM bhavati pratyupakSaNA, atra cAMdaka Aha -yuktaM tAvat saMsakta ca vastrAdeH pratyupekSaNAkaraNaM. asaMktasya tu kasmAt pratyupekSaNA kriyate 1. AcArya Aha-yathA ArakSakayorhiNDitAhiNDitayoryathAsAna prasAdavinAzA saMjAtA tathA'trApi draSTavyaM tathAhi kiMcinnagaraM tattha rAyA, tena coraniggahaNatthaM Arakti o davio, so evaM divasa hiMDae bIe taie hiMDatA cAra na kiMce pAsati tAha ditI nivvinnA, corehiM AgamiaM jhA vIsattho jo Arakkhio, tAhe ekadivaseNaM savvaM nagaraM muTTha. tAhe nAgaragA uTTiA muddA. to rAyA bhagaDavAharaha ArakiaM. vAhitA pucchitokiM tumae ajnAhiMDiM na nagare ? so bhagati na hiDio, tAhe rUTTI rAyA bhaNai jaI najja ettie divase corahiM na mujhe so tAma ceva guNo, tae puna pamAyaM kariteNaM. musAtriaM tato so niggAhio rANA, anno paTTavio, sAM puna jar3a na dikkhati cora tahavi rattiM syalaM hiMDati, aha tattha egadivasa annaratto gayaM nAUNaM Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 AdhaniyuktiH mUlasUtraM cAhiM khattaM khaNiaM. mA ya nAgarao rAyaule uvaTTiA. rAiNA pucchio rakkhio-jahA tumaM hiMDasi?. sA bhaNai-Ama hiMDAmi. tAha rAiNA logAM pucchio bhaNai-Ama hiMDaitti, tAhaM so nihAsA kIrati / evaM caiva rAyatyANIyA titthayarA ArakkhiatthAnIA sAha uvagaraNaM nagaratthANIaM kuMthakIDIyatthANAyA corAkkhiNadasaNacarittANi hiraNyAtyAnIyAni saMsAro daMDo / vaM kenaviAyarieNaM bhaNito sIso divase divasa paDilehar3a, jAha na pacchai tAha na paDilahei. evaM tassa apaDilehaMtasta sI saMmano uvahI na sako sAheDaM, tatA taNaM titthayarANA bhaggA, taM ca DhavvaM aparibhAgaM jAyaM. evaM anno bhaNitA. tena ya savvaM kayaM tithyayarAyaNA ya kayA. evaM pribhogNjaayN| amumevArthaM gAthAyAmupasaMharannAhamU. (434) titthakarA rAyANA sAhU Arakkhi bhaDagaM ca pur| tenasarisA ya pANA tigaM ca rayaNA bhavo dNddo|| vR. uktA chadmasthaviSayA dravyapratyupakSaNA, idAnIM bhAvapratyupakSaNAM pratipAdayannAhamU, (435) kiM kaya kiM vA sesaM kiM karaNija tavaM ca na karabhi / puvAvarattakAle jAgarao bhaavpddilehaa|| vR.sugmaa||ntrN 'puvvAvarattakAle'tti pUrvarAtrakAlarAtripraharadvayasyAdyasyAntaH- upariSTAdaparAtrakAlastasmina jAgrataH- cintayataH / evamuktAchadmasthaviSayA bhAvapratyupekSaNA. tadbhaNanAcca bhaNitA pratyupekSaNA. idAnIM pratyupekSaNIyamucyate, tatpratipAddayannAhamU. (436) ThANe uvagaraNe yA thNddiluvrthmmggpddilehaa| kimAI paDilehA puvvaNhe ceva avaraNhe // vR. 'sthAnaM' kAyotsargAdi trividhaM vakSyati, tathA upakaraNaM' pAtrakAdi sthaNDilaM' yatra kAyikAdi kriyate, 'avaSTambhanaM' avaSTambhastapratyupekSaNA mArgaH panthA, yadetatpazcakamupanyatsama, etadviSayA pratyupakSaNA bhavati / kimAI paDilahA puvvaNha' kimAdikA pratyupekSaNA pUrvAhya ?, mukhavastrikAdiketi, aparAhna kimAdikA?, tatrApi mukhvstrikaadikaa| dvAragAtheyaM, bhASyakAraH pratipadaM vyAkhyAnayati, tatra sAmAnyena tAvatsarvANyeva dvArANi vyAkhyAnayannAhamU. (437) ThANanisIyatuyaTTaNauvagaraNAINa ghnnnikkheve| pavvaM paDilehe cakkhuNA upacchA pamajjejA // bhA. 151] va.sthAnaM kAyotsargastaM kurvan prathamaM cakSuSA pratyupekSata pathAtpramArjayati. tathA nirdhAdanama-upavizanaM tvagavattanaM svapanaM tathApakaraNAdInAM grahaNe nikSepa ca, AdigrahaNAtsthaNDilamavaSTambhazca gRhyate. etAni sarvANyeva parva cakSuSA pratyupathyanta pshcaadrjaahrnnenprmRjynt| dina metAmeva dvAragAthAM vizeSaNa vyAkhyAnayannAhamU. (438) uhanisIyatayaTTaNa ThANaM tivihaM tu hoi nAyavvaM / / uDu uccArAI gurumuulpddikkmaagmm!| bhA. 151] vR. tatra sthAnaM trividhaM jJAtavyaM undravasthAnaM nirSAdanAsthAnaM tvamvartanAsthAnaM ca, tatrAdyamRdbhavasthAnaM vyAkhyAnayannAha- uha uccArAI' udbhavasthAnakaM kAyotsargaH. sacAccArAdIna kRtvA, AdigrahaNAtpazravaNaM kRtvA. tatazca gurumale Agatya pratikrAmataH kAma ? - IpithikAM pratikAmato vati udbhavasthAnama / / mU. (439) pakkhe ussAsAI purato avinIya maggao vaauu| nikvamapavayavajaNa bhAvAsanna gilANAI / / |bhA. 153 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-439 vR. kAyotsarga ca kurvatA AcAryapakSaka-pakSapradeze na sthAtavyaM, yato gururucchAsenAbhihanyate. nApi parataH sthAtavyaM yataH purato'vinItvamupajAyata gurumAcchAdya tiSThato, nApi mArgatA-gurAH pRSThatA yato guro. vAyunirAdhena glAnatA bhavati. vAyurapAnana nirgacchati, kathaM punaH sthAtavyaM ?, tatra niSkramapravezastAnaM varjayitvA kAyotsarga karoti, bhAvAsannetti uccArAdinA pIDitaH sa ca nirgama rundra sajJAnirodhaM karoti. tataca glAnatA bhavati, atha nirgacchati tataH kaayotsrgbhnggH|| ma. (440) bhAra veyaNakhamagaNhamucchapariyAvaMchiMdaNe klho| avvAbAha ThANe sAgArapamajjaNA jayaNA / / [bhA. 154] ta. tathA ca mArge kAyotsargakaraNe ete doSAH, bhikSAmaTitvA kazridAyAtaH sAdhaH, sa bhAre sati yadi pratipAlayati tato vedanA bhavati. tathA kSapakaH kazcidbhaktaM gRhItvA''yAtastathA'nya uSNasaMtapta AyAtaH, anayAIyorapi pratipAlayatAH yatArthathAsahya macchAparitApA bhavataH, kSapakasya mUrchA uSNataptasya paritApaH, arthata kAyotsarga chittvA pravizanti tataH parasparaM kalaho bhavati. tasmAdavyAbAdhe sthAne kAyotsargaH kartavyaH taddoSabhayAt / 'sAgArapamajjaNA jayaNatti. yadA tu parasparaM kalaho bhavati. tasmAdavyAbAdhe sthAna kAyotsargaH etaddopabhayAt / 'sAgArapajjaNA jayaNa tti. yadA punaH sAgAriko bhavati kAryAtsarga kurvatastadA'pramArjanameva karoti, yatanavA yA pramArjayati, kathaM ?, rajoharaNabAhyaniSadyayA pramajya kotsargasthAnaM tatastAM nipadyAM sAgArikapurata ekAnte muvati. gate ca tatra gRhyaati| uktamUddharvasthAnaM, idAnIM niSIdanAsthAnaM pratipAdayannAhama. (441) saMDAsa pamajjittA puNovi bhUbhiM pamajjiA nisie| rAo ya pulvabhaNiaMtuyaTTaNaM kappaI na divaa|| [bhA. 155] vR. saNDAsaM jaDovorantarAlaM pramRjya utkuTukaH sthitvA punarbhuvaM pramRjya nirmadeta / uktaM niSIdanAsthAnaM, idAnIM tvagvartanAsthAnamucyate, rAtrau pUrvoktamevatyagvartana, divA na punastvamvarttanaM na kalpate, noktaM bhagavadbhiH, kiM sarvathaiva na kalpate ? iti. na ityAha. ma. (142) adrANaparissaMto gilANavuDhA annunnvettaannN| saMthAruttarapaTTo attharaNa nivannANa''logaM ! [bhA. 156) da. addhAnaparizrAntastathA glAno vRndrazca. ete trayo'pyanujJApyAcAstizca saMstArakottarapaTTo AstIrya 'nivajaNa'tti svapanti Aloka nti sAvakAzaM muktvA'bhyantare svapanti, mA bhUta sAgArikasya zaGkA syAt, yaduta-nUna rAtrI suratasaGge sthito'yamAsIt, kuto'nyathA'sya nidreti ? / tvagvartanAsthAnamuktaM, tatpratipAdanAcca sthAnadvAramukta ma / idAnAmupakaraNapratipAdanAyAha mU. (443) uvagaraNAIyANaM gahaNa nikakhevaNe ya sNkmnne| ThANa nirikkhapamajjaNa kAuM paDiler3ae uvhiN|| [bhA. 157 vR. upakaraNAdardAnA grahaNe' AdAnaM yatthAnaM navarIkSya nirUpya pramRjya ca upadhiH pratyupekSaNIya ityatra saMbandhaH, tathA upakaraNAdInAM ca nikSepaNa ca yatsthAnaM tannirIkSya pramRjya copadhiH pratyupekSaNIyaH, tathA upakaraNAdInAmeva yatsaMkramaNaM-sthAnAtsthAnAntarasaMkramaNaM tasmina yatsthAnaM tannirIkSya pramAjanaM kRtvA upadhiM pratyupekSeta, yocayamAdizabdaH ayamapadhiprakAra pratipAdanArthaH / upakaraNAdagrahaNanikSepaNasaMkramaNeSa yatsthAnaM tasya nirIkSaNapramArjanamuktaM idAnImupakaraNapratyupakSaNA pratipAdanAyAha Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 110 AdhaniyuktiH mUlasUtra mU. (444) uvagaraNa vatthapAe ktya paDitahaNaM tu baacchaami|| pavaNhe avarabaha suhaNatagamAi paDilahA // bhA. 158] vR. upakaraNapratyupaNA dvividhA- vatthaM pAe ti vastraviSayA pAtraviSayA ceti. tatra tAvadvastraviSayA pratyupakSaNA ucyate, yataH pravrajataH prathamaM vastropakaraNameva dIyate na pAtropakaraNaM. sA ca vastrapratyupethA bhavatItyata Aha mahapAttIyamAdi paDileha'tti makhastrikA Adau yasyAH pratyapekSaNAyAH sA mukharitrakAdikA pratyupakSaNA. pUrvAhya'parAhye ceti. tatra mukhavatrikA''divastrapratyupekSaNAmAyaM vidhi:mU. (445) uhUM thiraM aturiaM savvaM tA vattha dhunca pddilehe| to biipaSphoDe taiyaM ca puNA pmjjaa|| 1. tatra vastroddhavaM kAryoddharva ca AcAryamatena bhaviSyati. codakamatena vakSyamANaM tatra vastrondravaM ca yathA bhavati tathA pratyupekSata, thira'tti yathAsthitaM sugRhItaM kRtvA pratyupakSeta. 'aturiya'ti atvarita stimitaM pratyapakSata-nirIkSata, saMvya'ti sarva-kRtsnaM vastra tAvatpUrva-prathama pratyupakSAeta-cakSuSA nirIkSeta, evaM tAvadavAMgabhAgaH, parabhAgo'pi parAvRttya evameva cakSuSA nirIkSata, to biiyaM pAphoDe'tti tato dvitIyAyAM vArAyAM prasphoTayadvastraM paTpurimAH kartavyA ityarthaH, tajhyaM ca puNA pamajjejati tRtIyAyAM vArAyAM hastagatAna prANinaH pramArjayati / idAnImenAmeva gAthA bhASyakAro vyAkhyAnayannAhamU. (146) vatthe kAuDDemi a paravayaNaThio gahAya dsiyNte| taM na bhavati ukur3ao tiriaM pahe jaha bilitto|| (bhA. 159] vR. tatro. dvidhA-vastroddharva kAyoddharva ceti, asminnukte 'paravayaNaMti paraH codakastasya vacanaM paravacanaM, kiM tad ? ityAha, ' Thio gahAya dasititi sthitasya-Uddhavasya gRhItvA dazAnte vastraM prasphoTayataH kAyorddha ca vastroddhaM ca yathA bhavati, evamukte satyAcArya Aha-tanna bhavati tadetanna bhavati yaccodakenAbhihitaM, kutaH?, yasmAt 'ukkuDuo tiriapahe' utkuTukasthitastiryaprasArya vastraM pratyupekSeta, etadeva ca naH kAyoddharva vastroddharvaM ca, nAnyat, yathA candanAdinA viliptAGgaH parasparamaGgAni na lagayati evaM so'pi pratyupekSate, tatazcaivamutkuTukasya kAyoddharva bhavati. tiryakaprasAritavastrasya ca vastrAvaM bhvti| 'uTuMti bhaNiaM. idAnIM sthirAdAni padAni bhASyakAra eva vyAkhyAnayannAhama. (447) dhettaM thiraM aMtariaMtibhAgabanddhIya cakkhaNA pehe| to biiyaM papphoDe taiyaM ca puNo pamajenA / / [bhA. 160] vR. gRhItvA sthira' niviDaM dRDhaM vastraM tataH pratyupekSata atvarita stimita pratyupekSeta, 'tibhAgabundie tti bhAgatrayabuddhayA ityarthaH, cakSuSA pratyupekSeta, tato dvitIyavArAyAM prasphoTayeta tRtIyavArAyAM pramArjayaditi pUrvavat / idAnIM pratyupekSaNAM kurvatA idaM kartavyammU. (448) anaccAviaM avaliaM anAnubaMdhiM amAMsaliM cev| chappurimA nava khoDA pANI paannmjjnN|| vR. tatra pratyupaMkSaNAM kurvatA vastramAnmA vA na nartayitavyaH, tathA avalitaM ca vastraM zarIraM ca karttavyaM, 'anAnubaMdhinti na anubandhaH ananubandhaH so'sminnastIti ananubaniadhapratyupekSaNaM nAnavarata-mAkhoTakAdi karttavyaM sAntaraM savicchademityarthaH 'amomalinti na mAMsalI kriyA yasmina pratyupekSaNe tadamAsali pratyupekSaNa, yathA muzalaMjhaTiti UdbhavaM lagati adhastiryaka ca. na evaM pratyupekSaNA karttavyA, kintu yathA Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla-448 111 pratyupakSaNAgya UndavaM pIDhiSu na lagati na ca niryakkaDa na ca bhUmI tathA kattavyaM / chappurimA' tatra vagnaM cakSuSA nirUpya-avArgabhArga nirUpya trayaHpurimAH kartavyAH, tathA parAvarcI-paramAgaM nirUpya punapara'pi trayaH purimAH kartavyAH, evaM etaSa parimAH, SaDyArAHprasphoTanAnItyarthaH 'nava khoDatti nava vArAH khATakAH karttavyAH pANerUpari 'pANI pANamajjaNaM'ti prANAnA-kunthvAdInAM pANau haste pramArjana navava vArAH krtvyH| mU. (449) vatthe appANami a cauhA anaccAviaM avliaNc| anubaMdhi niraMtarayA tiriuvaha ya ghaTTaNA muslii|| [bhA. 161] vR. vastra AtmAni cetyanena padavyena bhaGkakacatuSTayaM sUcitaM bhavati, tatathAnana prakAraNa anAyita caturddhA bhavati. kathaM ?, vatthaM anaccAviaM appANaM ca anaccAviaM ego bhaMgo 1. tathA vatthaM anaccAviaM appANaMca naccAviaM 2, tahA vatthaM naccAvija appANaM anaccAviaM 3, tathA vatthaMpi nacAviaM appANaMpi naccAviza 4. esa cautthA. entha paDhamA bhaMgo suddhA / evaM avaliaMpi-avalita'pi catvAro bhaGgAH. yathA vatthaM avaliaM appANaM ca abaliaMdago 1. tahA batthaM aliaM apyANaM ca valiaM2. tahA appANaM avaliaMvatthaM valiaM 3. appANaMpi valiaMvatthaMpi valiaM 4. esthavi paDhamo bhago suddho| evaM avaliaMpiavalite'pi catvAro bhaGgAH, yathAvatthaM avaliaM appANaMca avalithaMego 1. tahA batthaM avaliaMappANaM ca valiaM2, tahA appANaM avaliaMvatthaM valiaM 3, appANaMpi valiaMvatthaMpi valiaM 4, etthavi paDhamo bhaMgo suddho| 'anubaMdhiniraMtarayatti anubandho nirantaratocyate. tatazranaca anubandhena-nairantaryeNa pratyupekSaNA kartavyA / idAnImamoliM vyAkhyAnayannAha-'tiriuvaha ya ghaTTaNA musali'tti trividhA musalI-tiryagghaTanA 1, uddhaghaTTanA 2 atho ghaTTanA 3 ceti, tatra pratyupekSaNAM kurvan vastreNa tiryaka kuDyAdi ghaTTayati uddharva kuTTikAdipaTalAni ghaTTayati adho bhuvaM ghaTTayati, evaM na muzalI na kiJcitpratyupekSaNAM kurvan vastreNa ghaTTayati, idaM tu vakSyamANaM na kartavyaM, kiM tad ?. ityAhamU. (450) ArabhaDA sammadA vajjayanvA ya mosalI tjhyaa| papphoDaNA cautthI vikkhittA veiyA chaThA // vR. 'ArabhaDa'tti ArabhaTA pratyupekSaNA na kAryA, 'sammatti saMmardA na kAryA, varjanIyA ca mosalI tRtIyA. prasphoTanA caturthI vikSiptA paJcamI varjanIyA, vedikA SaSThI varjanIyati dvAragAtheyaM / idAnIM pratipadaM bhASyakAro vyAkhyAnayati. tatrAdyAvayavavyAcicyAsayA''ha. mU. (451) . vitahakaraNe ca turiaM annaM va gennhnnaa''rbhddaa| aMto va hojna koNA nisayaNa tattheva saMmadA // bhA. 162 da. vitartha-viparItaM yatkaraNaM tadArabhaDAzabdanocyate. mA cArabhaTA pratyupekSaNA na kAryA. viparItA pratyupakSaNA na kAryetthaH, vA-vikalpa, iyaM vA'rabhaTocyate yadutatvaritaH AkulaM yadanyAnvastragrahaNaM tadArabhaTAzabdenAMcyate, sA ca pratyupekSaNA na kAryA, tvaritamanyAnyavastragrahaNaM na karttavyamityarthaH / "ArabhaDe"ti bhaNiaM, idAnI saMmardA vyAkhyAyate. tatrAha-'aMto va hojna koNA nisiyaNa tatyeva saMmaddA antaH-madhyapradeze vastrasya saMvalitAH koNA yatra bhavanti sA saMbhadocyate, sA pratyupekSaNA tAdRzI na kAryA, 'nisIyaNa tanthevatti taMtrava-upadhikAyAM upavizya yatpranyupekSaNAkaraNaM sA vA saMmocyate. mA ca na karttavyeti / "saMmadde"ti bhaNiaM. idAnIM mAsalIvarjanapratipAdanAyAha. mU. (452) mAsali puSTviA papphADaNaM ragugaMDie ceva / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyaMktiH mUlasUtraM vikvevaM tukkhevA vezyapaNagaM ca chadAsA / / [bhA. 163] vR. mosalI pUrvamavodiSTA-pUrvamevabhaNitetyarthaH "mosali"ttigayaM. idAnIM papphoDaNatti vyAkhyAyate'papphoDaNa reNuguMDie ceva' prakarSeNa dhUnanaM sphoTanaM tadraNuguNDitasyaiva vastrasya karoti, yathA'nyaH kazcidgRhasthaH reNunA guNDitaM sadana prasphoTayati evamasAvapi. iyaM ca na kartavyA / 'papphoDaNa'tti gayaM. "vikvitta'tti bhaNyate. tatrAha-'vikkhevaM takhkhevo' vikSepAMta tAM viddhi yatra viddhi yatra vastryAnya kSepaNaM. etadaktaM bhavati-pratilekhayitvA vastramanyatra javanikAdI kSipati, athavA vikSepo-vastrAcalAnAbhandavaM yatkSapaNaM sa ucyate, sa ca pratyupekSaNAM na karttavyaH / "vikkhitta'tti gayaM, "vediya"tti vyAkhyAyate, tabAha 'vediapanagaMca' vedikA paJcaprakArA. taMjahA-uDDaveiyA aho jannuyANa itthe kAUNa paDilehai, tiriyaveDyA saMDAsamadhe hatthe neUNa paDilehati, dahatovediyA bAhANaM aMtarA dovi annagaNA kAUNa paDilehati, evatAMvadiyA gagajannuaMbAhANaM aMtara kAUNa paDilehati. ida vedikApazcakaM pratyupekSaNAM kurvatA na katrtavyama / 'cha dAsA' iti eta ArabhaTadayaH Sar3a doSAH pratyupakSaNAyAM na kartavyA iti / tathA ete ca doSAH pratyupakSaNAyA na karttavyAHmU. (453) pasiDhina palaMba egAmAsA anegarUvadhuNA / kuNai pamANapamAyaM saMkiyagamanovagaM kujjA / / vR. pasiDhilaM-dRDhaM nagRhItaM palaMbattipralambamAnAcalaM gRhItaM tatazcapralambate, 'lolA'iti bhUmau lolate haste vA punaH punarlolayati prtyupekssyn| lolattigayaM, "egAmosa'timajhegahiUNa hatyehiM vatthaM ghasaMto tibhAgAvasesaM jAva neidohiM vA pAsehiM jAva geNhaNA ityarthaH, ahavA tihiM aMgulIhiM ghetavvaM taM ekAe ceva geNhai, ahavA 'negAmosA' iti kecitpaThanti, tatra na eke AmAH anekAmAH , anekasparzA ityarthaH / 'anega-rUvadhuNaNa'tti anegapagAraM kaMper3a, athavA anegANi vatthANi egao kAUNa dhunni| tathA 'kuNai pamANapamAya'ti purimeSu khoTakaSu vA yatpramANamuktaM tatra pramAdaM karoti, etaduktaM bhavati tAn purimAdIna UnAnadhikAna vA karoti, 'saMkitagaNaNAvagaM kujjatti zaGkitA cAsI gaNanA ca zaGkitagaNanA tAM zaGkitagaNanAmupagacchati yA pratyupekSaNA sAzaGkitagaNanopagAtAmevaMguNaviziSTAM na kuryAt, etadaktaM bhavatipurimAdayaH zaGkitA-na jAnAti kiyanto gatA iti tato gaNanAM karoti, athavA'nAbhogAt zaGkita sati gaNanopagAM-gaNanAmupagagacchanIti gaNanopagA tAM gaNanopagAMgaNanAyuktAMpratyapekSaNAM karoti parimAdIna gaNayannityarthaH / dvAragAtheyam, idAnIM bhASyakAraH pratipadaM vyAkhyAnayannAha. mU. (454) pasiDhilamaghaNaM natirAiyaM ca visamagahaNaM va koNaM vaa| bhUmIkaralolaNayA kaDDaNagahaNekkaAmosA / / [bhA. 164 vR. prazithilaM-adhanaM adRDhaM gRhNAti atirAyitaM vA' atADitaM vA prazithilamucyate / pasiDhila tti gayaM, palaMbani bhaNyate-'visamagahaNaM va koNaMva ti viSamagrahaNe sati lambakoNaM bhavati vastrA palaMbatti gayaM, lAlA bhaNyata, tatrAha- bhUmIkaralAlaNayA' bhUmau lolayati kare-hastavAlAlayati prtyupekssmaannH| 'lole tti gayaM. egAmosatti bhaNyate, tabAha ka haNamaharNagaAmAmA' madhye vastraM gRhItvA tAvadAkarSaNa karAtiyAvatribhAgazeSajAtagrahaNaM jAtaM. iyaM egAmosA' ekAgharSaNamityarthaH, athavA''karSaNe grahaNe cAnake AmomA anekAni sparzanAni, etaduktaM bhavati tadvastramanekadhA spRzati // egAmosatti gayaM mU. (455) dhunanA tiNha pareNaM ahaNi vA ghettu ekkaI dhunai / Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mulaM-455 khADaNapamajaNAsu ya saMkriyagaNaNaM kari pmaaii|| [bhA. 165] vR. 'dhunanA' kampanA trayANAM purimANAMparata itiyaduktaM tadekavastrApekSayA.bahUnivAgRhItvA vastrANi 'ekIkRtya' yAMgapadhena 'dhunAti' prasphoTayati / 'anaMgadhunanatti bhaNiaM, "kuNai pamANa pamAyaM"ti bhannar3a, tatrAha khoDaNapamajjaNAsuya' khaattkessunvsuprmaarjnaasucnvsuprmaadNkroti| "kuNaipamANepamAya"ti gayaM "saMkie gaNavAvagaM"tibhannai. tatrAha-'saMkiyagahaNaMkaripamAI' zazita sanigaNanAM karotiyaH pramAdI bhavati, evamiyamitthaMbhUtA pratyupekSaNA na kartavyeti sthitN| kiMviziSTA punaH karttavyA itiH ?. ata Aha. mU. (456) anUnAirittapaDilahA, avivaccAsA taheva y| paDhamaM payaM pasatthaM, saMsANi a appasatthANi // vR. anyUnAtiriktA avipasina pratyupekSaNA kartavyA. ebhizca tribhiH paMDharapTo bhaGgAH sRcitAH- eteSAM prathamaM padaM prazastaM zaMghANi na 'aprazastAni anAdayAni / idAnI bhASyakAra: zuddhAzuddhapradarzanAyAhamU. 1957) navi UnA navi ritnA avivacyAsA u paDhamaA suddhaa| sesA hoi asundrA avarillA yatta je bhaMgA / / [bhA, 166 1. nApinyUnA nApyatiriktAaviparyAsaNa ca. ayaMprathamA bhaGgaH zuddhaH, zeSaM sugamaM / idAnIM ye te'zuddhAH sapta bhaGgakA pradarzitAsta evaM bhavantimU. (458) khoDapamajjaNavelAu ceva UnAhiA munayanvA / aruNAvAsaga? puvvaM 2 paropparaM 3 pANipaDilehA 4 // vR. khoTakA yadi UnA adhikA vA kriyante tato'zuddhatA bhavati. pramArjanA ca navasaGkhyAyA nyUnA adhikA vA kriyate tato'zunchatA bhavati, velAyAMca nyUnAyAmadhikAyAM vA pratyupekSaNAyAM kriyamANAyAmazuddhA bhaGgakA bhvnti| evaM te nyUnAdhikA bhavanti vijnyeyaaH| Aha-velAyAM nyUnAdhikAyAM pratyupekSaNAyAM kriyamANAyAM doSa uktastatkasyAMpunarvelAyAM pratyupakSaNA kartavyA?,tatra kecanAhaH- aruNAvAsagapuvaM aruNAdAvazyaka pUrvamava kRtvA tataH aruNodgamanasamaye-prabhAsphATanavalAyAM pratyupakSaNA kriyate 1. apare tvAhaH. aruNodromati-prabhAyAM sphATitAyAM satyAmAvazyakaM 'pUrva' prathamaM kRtvA tataH pratyupaMkSaNA kriyate 2. anye tvAhaH- 'paropparaM ti parasparaM yadA mukhAni vibhAvyantaM tadA pratyupakSaNA kriyate 3. anya tvAha:- 'pANipaDilehA' yasyAM velAyAM pANiregvA dRzyanta tasyAM velAyAM pratyapekSaNA kriyate 4 / siddhAntavAdyAhama. (459) pate u anAesA aMdhAre uggaeviha na diise| muharayanimijjacAne kappatigadupaTTathuI sUrA // vR. na sarva eva anAdazAH asatpabhAH. yataH aMdhAre uggavihu na dIye' andhakAra pratizraya udAtApi sUrya ragvA na dRzyante tagmAdasatyakSA'yaM, zeSa pakSatrayaM sAndhakAratvAdava daSitaM draSTavyaM. tatkasyAM panavelAyA pratyupekSaNA kAryA ? ityata Aha- 'mukha' iti mukhavagnikA 'raya' iti rajoharaNa nisajjA rayaharaNagyoparitanAH 'cAlani cAnapaTTakaH 'kampatigatti eka aurNiko dI sAtrikA. 'dapaTTAni saMstArakapaTTa uttarapaTTakaca 'itti pratikramaNapratisamAptA jJAnadarzanacAritrArtha stutitraya datte yati eteSAM mukhavatrikAdInAM pratyapekSaNAyamAptyanantaraM yathA sUrya udacchati eSa pratyupekSaNAkALavibhAga iti| yadana prAgRpadheviparyAyaH pratyapekSaNAyAM na karttavya ityutsargato'bhihitaM. tasyApavAdamAha ma. 1460) purisuvahivivacyAmA sAgAgA karina uvahivaccAsaM / 126181 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 AdhaniyuktiH mUlasUtraM ApucchittANa guruM pahubvamAnayara vinahaM / / / vR. tatra viSayAMsA dvividhaH puruSavipayAMsa upadhiviparyAsaca. tatrApadhiviSayAMsaprativAdanAyAha. 'sArie karaja uvahivaccAsaM' 'sAgArika' stanAdika satyAgata iti viparyAsaH kriyata pratyupakSaNAyAH, prathamaM pAtrakANi pratyupakSyante pazcAdvastrANi / evamayaM pratyuSasi viparyAsaH pratyupakSaNAyA:. evaM vikAle'pi sAmArikAnAgantukAna jJAtvA / idAnIM puruSaviparyAsa ucyata. tatrAha- ApucchittANa guruM pahuvvamANe' ApRcchaya gurumAtmAyApachi glAnasatkA vA pratyupakSata. kadA? ata Aha- pahabvamANe yadA AbhigrahikA upadhipratyupakSakA: 'pahavvaMti' paryApyantaM taMdavaM karoti itara vitahati itararubhigrahikA yadAna santi tadA prathamamAtmIyAmupadhiM pratyupekSamANasya vitathaM' anAcArA bhavatItyarthaH. natra na kevalaM pratyupakSaNAkAle upadhiviparyAsaM kurvanA vitathaM anAcAro bhavati / evaM ca vitathaM bhavatimU. (461) paDilahaNaM karatA mihA kaha kuNDa janavayakahaM vA / daravapaccakvANavANi sypddicchdvaa|| vR. pratyupakSaNAM kurvanmiyaH kathA mathunasaMbaddhAM karoni janapadakathA vA. pratyAkhyAnaM vA zrAvakAdadaMdAti. 'vAcayati' kazcitsA,pATayatItyarthaH 'sayaM paDicchati vA svayaMga pratIcchati AtmanA vA''lApaM dIyamAnaM pratIcchati-gRhNAti / etacca kurvan pannAmapi kAyAnAM virAdhako bhavati. ata AhamU. (462) puDhavI AUkAe teUvAUvaNassaitasANaM / paDilehaNApamatto chaNhapi virAdhao hoi // vR.sugmaa| kathaM punaH kAyAnAM pannAmapi virAdhakaH ?, ata Aha. mU. (463) ghaDagAiphloTTaNayA maTTia aganI ya bIya kuNthaaii| udagagayA va taseyara Amaya saMghaTTa jhAvaNayA // mU. (464) iyadavvao chaihapi virAdhao bhAvaA ihhaavi| uvautto punacAhU saMpattae avahao a|| [pra. 23 vR. sa hi sAdhuH kumbhakArazAlAdI vasatA pratyupekSaNAM kurvannanupayukta stoyaghaTAdi pralAThayet, saca tAyabhUtI ghaTo mRttikAgniIjakunthvAdInAmupari praluThitastatazcatAn vyApAdayeta. yatrAgnistatra vAyurapyavazyaMbhAvI. athavA'nayA bhaGgA pannAM kAyAnAM vyApAdakaH 'udagagatA va tasatara ji yo'sau udakaghaTa: malAditastadgatA eva nayA bhavanti pRtarakAdayaH 'itarattivanaspatikAyazca tathAvasvArastana cAlmuka saTTayana' cAnayata tatazca jhAvaNaya'tti tanAlmakana cAlitena satA pradIpanakaM saMjAtaM tatazca saMyamAtmanAvirAdhanA jAnani / aApayuktaH pratyupakSaNAM karoti tata pataSAM jIvanikAyAnAmArAdhakA bhavati, pataMdavAha. mU. (465) puDhI AukAe taUvAUvaNassaitasANaM / paDitahaNamAuttA chaNha'pArAhaA hoi|| vR. sugamA / / navarama 'ArAdhakaH' avirAdhakA bhavati / na kevalaM pratyupakSaNA, anyA'pi yaH kazcid vyApAga bhagavanmata samyaka prayujyate sa eva duHvakSayAyAlaM bhavati. etadevAhamU. (466) jogA jogo jinasAsaNami dukkharakhayA puNjt| ___ annonnamabAhAe asavattA hoi kAyavvA / / / va. yogA yoga iti vApsA, tatazca vyApArI jinazAsana prayujyamAnA daHgvakSayAya 'prayujyamAnaH' Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana-166 kriyamANa:. kathama ? anyonyAbAdhayA' paramparApADyA, enaduktaM bhavati-yathA kriyA kriyamANA'nyana kriyAntaraNana bAdhyata evamancA'nyAbAdhayA prayujyamAnaH 'asavatto' asapatnaH aviruddho bhavati karttavyaH / ma. (167) jAga jAgajinamAsaNamidakampakkhayA puNjt| ekakami anaMtA vaTuMtA kavalI jaayaa| vR. sugmaa| navarama-gakakasmina yAMga vyApAra vartamAnA anantAH kaivalinA jAtA iti / ma. (468) evaM paDilahaMtA aIyakAle anaMtamA siddhaa| cAyagakyaNaM sayayaM paDilehamo jaA siddhii|| va.evaM pratyapekSaNAM kurvanto'tItakAle'nantAH siddhaaH| evamAcAryeNokte mati 'coyamavayaNaM atra cAdakavacanaM-cAMdakapakSaH, kiMttada? ityAha-satataMpaDilehamo' yadyevaM pratyupekSaNAprabhAvAdanantAH siddhAstataH satatamava pratyupakSaNAM kurmaH, kimanyanAnunitana?, yatastata eva siddhirbhvti| AcAryaH prAhamU. (469) saMsasa avaTuMtA paDilahatAvi dasamAroha / jai puna pacArAdhanamicchasi to NaM nisAmahi // vR. zeSeSu yogeSu akttamAnaH samyakazAstroktananyAyana pratyupekSaNAM kurvannapi dezata ArAdhaka evAmo, na tu sarvamArAdhitaM bhavati. tana gadi punaH saMpUrNAmArAdhanAmicchasIti, zeSaM sugm| kathaM ca sarvArAdhako bhavati ?, ata AhamU. (470) paMciMdiehiM gutto mnimaaiitivihkrnnmaautto| tavaniyamasaMjamaMmi ajutto ArAdhao hoi / / vR. paJcabhirindriyagupto manasAdinA trividhana karaNena yuktaH' yatnavAn tapasA-dvAdazavidhena yuktaH niyamaH indriyaniyamonoiMdriyaniyamazca niyuktaH, saMyamaH saptadazaprakAra: puDhavikkAo AukkAo teukkAo vAukAo vaNassaikAo baMdiyatadiacauridiapaMciMdiajIvakAyasaMjamo pehAupehApamajjaNapariTTavaNamanAvaIkAe / atra saMyataH sana mokSasyArAdhako bhavati pravrajyAyA vA''rAdhakaH / dvAragAtheyam / idAnI bhASyakAra etAM gAthAM pratipadaM vyAkhyAnayati, tatra 'paMciMdiehiM gutto'tti prathamAvayavaM vyAkhyAnayannAhamU. (471) iMdiyavisayanirAho pattesuvi raagdosnigghnnN| akasanajoganiroho kasalodaya egabhAvo vaa|| [bhA. 167] vR. indrasyAmUni indriyANi teSAM viSayAH- zabdAdayaH teSAM ca yo nirodhaH sA paJcendriyaguptirabhidhIyata, ayamaprAptAnAM zabdAdiviSayANAM nirodhaH, tathA 'pattaMsuvi rAgadAsaniggahaNaM'ti tathA 'prApteSu' gAMcaramAgateSvapi zabdAdiSu viSayA rAgadveSayonigrahaNaM yatsA pazcendriyaguptatA. taMtraSTazabdAdiviSayaprAptI rAgaM na gacchani aniSTazabdAdiviSayaprAptA dvaSaM na gacchatIti, bhaNitA pazcendriyaguptatA, idAnIM manamAItivihakaraNamAuttayA" bhavati. tatrAha- akusalajoganiroho' akuzalAnAma-azobhanAnAM manovAkkAyayAMgAnAM vyApArANAM yo nirAdhaH sA nividhakaraNayuktatA, tathA 'kusalodaya'tti kuzalAnA-prazastAnAM manAvAkkAyavyApAgaNAM ya udayaH sA trividhakaraNaguptatA tathA egabhAvA vatti na kuzaleSu yogeSu pravRtti nApyakuzaleSu yAMgaSu pravRttiyAM madhyasthatA mA trividhkrnngupttaa| bhaNitA trividhakaraNaguptatA idAnI tavattima. (472) abhitarabAhiragaM tovahANaM duvAlasavihaM tu| . . . . iMdiyatA punbutto niyamA kohAiA biDao / / [bhA. 168 bana biryaa| Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvaniyuktiH mUlasUtra 3. abhyantaraM bAhyaM ca yattapa upadhAnam - upadadhAnItyupadhAnam-upakarAtItyarthaH, naccopadhAnaM dvAdazavidhamapi tapa ucyate / navo gao, niyamo bhannati. sa ca dvidhA-indriyaniyamo noindriyaniyamazra, tatrendriyataH indriyANyaGgIkRtya pUrvoktA niyamaH, 'kohAiA biio'tti dvitIyA noindriyaniyamaH krodhAdikaH, AdigrahaNAnmAnamAyAlobhA gRhyante, eteSAM niyamonirodhaH / niyamotti gayaM, idAnIM saMjamA bhannai. saca saptadazaprakArasnatrAha. ma. (473) puddhvidgagnimaamavnnssiibiticukkpNciNdii| urjAva potthagAisu gahiesa asaMjamA jaNaM / / bhA. 169] vR. puddhvidgagnimaaruavnnssbeiNdiatehNdiacriNdiapNciNdiyaa| tathA 'ajIvatti aviSu' panakasaMsakta pustakAdiSu gRhIteSu asaMyamo bhavati yena nanna grAhya. AdizabdAt dUsapaNagaM taNapaNagaMca. etaSu aparigRhAteSu saMyamaH parigRhIteSu tvasaMyamaH / tahAmU. (474) pahattA saMjamA vRtto. upahitAvi sNjmaa| pamanattA saMjamo vRttA. pariTTAvettAvi saMjamA / / / [bhA. 170] vR. prekSAsaMyama:-cakSuSA yanirUpaNaM, tatazcaivaM pUrva cakSuSA nirUpayataH prekSAsaMyama uktH| 'uTehettAvi saMja-motti upekSA dviprakArA tAM kurvataH saMyama uktastAM ca vakSyati / pamanjittA saMjamo vRtto'tti pramArjayataH saMyama uktH| 'parihavettAvi saMjamoti pariSThApayataH' parityajato'pi pAnakAdi atiriktaM saMyama uktH| evamete caturdaza, manovAkAyasaMyamaca trividha ukta eva draSTavyaH / idAnI bhASyakavyAkhyAnayati-prathamagAthArthaH ekAkikAraNikagamanayatanAyAmuktaH, ajIvapustakAdisaMyamo'pi acittavanaspatigamanayatanAyAM vyAkhyAta eva draSTavyaH. idAnIM yadupanyastaM 'upehittAvi saMyamo'ti tanna kvacidvyAkhyAtamiti vyAkhyAnayannAha. mU. (475) ThANAi jattha caMe puvvaM paDilehiUNa ceejjaa| saMjayagihicoyaNa'coyaNe ya vAvAraovehA // [bhA. 171} vR. sthAnaM UrdhvasthAnaM kAyotsargAdi, AdigrahaNAviSIdanasthAnaM tvagvartanAsthAnaM ca gRhyate, tatsthAnAdi yatra cetayate' citI saMjJAne' jAnAti ceSTate karoti abhilaSatItyarthaH, tatra pUrva-prathama pratyapakSya cakSaSA nirIkSyatatazcetayate sthAna kAyotsargAdi. AdigrahaNAnniSIdanasthAnaM tvagavartanAsthAnaM ca. uktaH prekSAsaMyamaH, idAnI upakSAsaMyama ucyate, sAcopekSA dvividhA, kathaM ?-saMyatavyApAropekSA gRhasthavyApAropekSA ca, tatra yathAsaGkhyaM saMyatasya cAMdanaviSayA vyApArAMpekSA, gRhasthasya cAcodanaviSayA vyApAropekSA. etaduktaM bhavati-sAdhu viSIdantaM dRSTA saMyamavyApAreSu cAdayataH saMyamacyApAropekSA, upekSAzabda zrAtra IkSa darzana' upa-sAmIpyanakSA upekSA, tathA gRhasthasya vyApAropakSA, gRhasthamadhikaraNabyApAraSu pravRttaM dRSTA'codayatA gRhasthavyApArAMpekSA ucyate, upekSAzabdazcAtrAvAraNAyAM vartata iti| idAnIM 'pariTThAvettAvi saMjamotti vyAkhyAyate, tatrAhamU. (476) uvagaraNaM aregaM pANAI vA'vahaTTa sNjmnnN| sAgArie'pamajjaNa saMjama sese pamajjaNayA / / [bhA. 172] vR. 'upakaraNaM' vastrAdi yadatiriktaM gRhItaM tathA pANAI vA' tathA pAnakAdi vA yadatiriktaM gRhAtaM tad avahaTTatti parityajya. kiM ?- saMjamaNA' saMyamA bhavatIti. AdigrahaNAdbhaktaM vA'tiriktaM parityajya Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mulaM- 476 saMyamaH / athedAnI majjittAvi saMjamo" vyAkhyAyate - mAgAriepamajjaNa saMjo' sAgArikAnAmagratA yatpAdApramArjanamasAveva saMyamaH, 'sese pamajjaNaya' ni 'zeSe' sAgArikAdyabhAve pramArjanaMnava saMyamaH / mU. (477) jAgatiga puvvabhaNiaM samattapaDilahaNAe sjjhaao| carimAe porisIe paDileha taA upAyadugaM // [bhA. 173] vR. yogatrayaM pUrvameva vyAkhyAtaM manamAItivihakaraNamAratI" ityasmin granthe, atrApi tathaiva draSTavyaM / uktaH saptadazaprakAra: saMyamaH, tatpratipAdanAzroktA vastrapratyupekSaNA, tatsamAptI ca kiM kartavyamityata Aha- samattapaDilehaNAe sajjhAo' samAptAyAM pratyupakSaNAyAM svAdhyAyaH karttavyaH sUtrapauruSItyarthaH pAdonagraharaM yAvat / idAnI pAtrapratyupekSaNAmAha- 'carimAe' caramAyAM pAdonapauruSyAM pratyupekSeta 'tAhe 'tti 'tadA' tasmin kAle svAdhyAyAnantaraM pAtrakadvitayaM pratyupekSate / idAnIM yaduktaM 'caramapArubhyAM pAtrakadvitayaM pratyupekSaNIyaM tatra pAruSyeva na jJAyate kiMpramANA ? atastatpratipAdanAyAhamU. (478) pArisi pamANakAlA nicchayavavahArio jinkrkhaao| nicchayao karaNajuo kvahAramato paraM vocchaM // vR. pAruSyAH pramANakAlo dvividhaH nizrayato vyavahAratazra jJAtavyaH tatra 'nizrayato' nizcayanayAbhiprAyeNa karaNayukto - gaNitanyAyAta, ataH paraM 'vyApahAriko' vyavahAranayamatena vakSye / tatra nizcayapaurUSIpramANakAlapratipAdanAyAha mU. (479) 110 ayaNAIyadinagaNe aTTamuNegaTTibhAie labddhaM / uttaradAhiNAmAI porisi payasujjhapavakhevA // vR. dakkhiNAyane uttarAyaNadinAni uttarAyaNe dakkhiNAyanadinAni mIlayitvA gaNyante, sarAziraSTabhirguNyate, ekaSaSTyA bhAgAM driyate, labdhe'GgulAni, dvAdazAGgulaiH pAdaH yAvatA bhavati uttaratti makaradine 4 pAdAH / vyavahAratA'dhunA pauruSIpramANa-kAlapratipAdanAyAha mU. (480) AsADhe mAse do payA, pose mAse carapyayA / cittAsoesa mAsesu. tipayA havaDa porisI // agasahabhAgA khayabuDI hoi jaM ahorate / guNakArI egaMDI sarateeNaM // mU. (481) [pra. 24) vR. ASADha mAse paurNamAsyAM dvipadA pauruSI bhavati, padaM ca dvAdazAGgulaM grAhyaM paudhe mAsa paurNamAsyAM catuSpadA pauruSI bhavati, tathA catrAzvayujapaurNamAsyAM tripadA pAruSI bhavati / / adhunA kiyatI vRddhiH kiyatsu dineSu ? kiyatI vA hAnirityetatpratipAdayannAha mU. (482) aMgulaM sattarattaNaM. pakkhaNaM tu duaMgulaM / va hAyaevAvi, mAseNaM cauramulaM // vR. ASADhapArNamAsyA ArabhyAGgulaM saptarAtreNa varddhata. pakSeNa tu aGguladrayaM vardhate. tathA mAsenAjhulacatuSTayaM varddhate. iyaM ca vRddhiruttarottaraM tAvanneyA yAvanpauSamAsapaurNamAsyAM padacatuSTayena pAruSI jAyaMta. hAnirapi pArNamAsyAH parata evameva ca draSTavyA. yadunAGgunaM saptarAtreNApahiyata. pakSeNAGgulavryaM. mAsenAGgulacatuSTayaM. evamiyaM hAniruttarottaraM tAvantryA yAvadAghATapaurNamAsyAM dvipadA pauruSI jAyeta / sthApanA ceyama- AsAdapunnimAe pada 2 pauruSI, sAvaNaputrimAe pada 2 aMgula 4, bhaddavayannimAe pada 2 aMgula 8. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghaniyuktiH mUlasUtraM AsoyapunnimAe pada 3. kantivapunimAe pada 3 aMgula 4 sammasiraputrimAe pada 3 aMgunna, 8. posapanimAra pada 4. ettiaM jAva buddhI hodd'| mAhaputrimAe pada 3 aMgula 8 phamguNapunnimAe pada 3 aMgula 4. cettaputrimAe paTa 3. vaisAhapunnimAe pada 3. vaisAhaputrimAe pada 2 aMgula, 8. jyeSThapunibhAe pada 2 aMgula 4. AsADhapunimAe pada 2. intiyaM jAva hANI | bhAkttho imo sAvaNassa paDhamadivasAo Arambha vuDI jadA bhavati tadA divase divase aMgulassa sattamo bhAgamA vicippaNI cahar3a, imaM bhaNiaM hor3a-sAvaNassa paDhamadivasa dAhiM paehi porisI hAi aMgulassa sattameNa bhAgaNa kiMcippaNeNa ahiyA evaM vitiyadivasa do payAI dI a sattamabhAgA aMgUlassa kiMcippUNA, evaM syAha buDie lAca jAca sAvaNaputrimAe do phyAI cattAri ya aMgulAI buDDI jAyA, evaM DamADa kamabuDIe tAca neyabvaM jAva pAsamAsaputrimA, tattha cauppayA pArisI tato paraM mAhapaDhamadivasADa arabbha hANI eteNa caiva karmaNa nAkavA jAba AsADhaSutrimA / Aha- idamuktaM saptabhirdivasairaGgulaM varddhata tathA pakSeNAlayaM barddhata ityuktaM sadayaM virodhaH kuto ? yA pakSeNAGguladrayaM barddhanaM tadA'GgulaM saptabhiH sArddhadivasarvarddhata ? AcAryastvAha, satyametata kintvanenava tatprakhyApyate-varaM kicidvRddhAyAM pAruSyAM pAritaM mA bhUnnyUnA, pratyAkhyAnabhaGganayAta. nyUnatA ca pAruSyAmevaM bhavati yadi yAsI mAtumArabdhA chAyA yasyAM yadi pradIrghAyAM bhuGkte tadA nyUnA pauruSI, adhikA ca tadA bhavati yadA sA chAyA svalpA bhavatIti / adhunA yeSu mAseSvahorAtrANi patanti tAn mAsAna pratipAdayannAhamU. (483) AsADhabahulapakkhe bhaddavae kattie ya pose ya / phagguNavaisAsu ya bauddhA omarattAoM // vR. ASADhasya mAsasya bahulapakSa- kRSNapakSe'horAtraM pattatti, tathA bhAdrapadabahulapakSe kArtikabahulapakSe pauSabahulapakSe phAlgunabahulapakSe vaizAkhabahulapakSe cAhorAtrANi patanti / 'omarattaM' ahorAtraM, na ca tairahorAtraH patadibharapipIruSyA nyUnatA veditavyA, asyArthasya jJApanArthamidamuktaM / evaM tAvatpauruSyAH pramANamupagataM. yA tu punazraramapauruSI sA kiyatpramANAbhavatItyatastatsvarUpapratipAdanAyAha mU. (484) 118 mUle AsADhasAvaNe chahiM aMgulehiM paDilehA / ahiM bIaniyaMmi a tar3ae dasa aTTahi cautthe || vR. jyeSThAmUle mAsaM tathA''SADhazrAvaNe SaDbhiraGgularyAbadadyApi pAruSI na pUryate tAvaccaramapAruSI bhvti| aDahiMbiti atiyaMmi' ttibhAdrapade AzvayujikArtikacAsmina dvitIyatrike'STabhiraGgulaMryAvadadyApi pauruSI na pUryate tAvaccaramapauruSI bhavati / tatie dasa ni mArgazire pauSe mAthe ca etasmina tRtIye trika dazabhirakulayAMbadadyApi pauruSI na pUryate tAvaccaramapauruSI bhavati / 'aTTahiM cautthe' tti phAlguna caitra vaizAkhe asmiMzraturthe trikaTabhiraGgulayavannapUryata paurUSIttAvaccaramapauruSIbhavati etasyAM caramapauruSyadhAtrANi pratilekhyantaM / sa ca pAtrakapratyupekSaNAsamaye pUrva ke vyApAraM karAMtItyAha mU. (485) svavajjiUNa pubvaM tallesI jar3a karer3a uvaoge / soeNa cakkhuNA ghANao ya jIhAI phAsaNaM // vR. 'upayujya' upayogaM dattvA pUrvameva yaduta mayA'syAM velAyAM pAtrakANi pratyupakSaNIyAnItyevamupayujya punaH 'talnezya evaM pratyuSakSaNAbhimukha eva 'jati 'ti yatiH' prabrajitaH pAtrakasamIpa upavizya upayogaM karoni matiM vyApArayati kathaM ? - zrItreNa zrotrandriyeNa pAtraka upayogaM karoti. kadAcittatra bhramarAdiM guJjantaM zRNoti punastaM yatanayA'panIya tatpAtrakaM pratyupekSate tathA cakSuSA upayogaM dadAti kadAcittatra mRSi Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM.485 kAtkaMdirano bhavati. tatastadyatanayA'panayati. prANandriyaNa jJAtvA yatanayApanayati. jiyA ca rasa jJAtvA yatra gandhastatra rasA'pi gandhapadalarASTro yadA vyAptI bhavati. tadA jihvayA rasaM jAnAtIti, sparbhanandriyaNa caupayAMgaM dadAti kadAcittatra mUSikAdi: praviSTastanniHzvAsavAyazca zarIra lagati. tatazcaivamupayogaM dattvA pAtrakANi pratyUpekSyante / idAnIM bhASyakRtkiMcidavyAkhyAnayannAhamU. (486) paDilehaNiyAkAle phiDie kalpanANagaM tu pcchitt| pAyalsa pAsu baTTA sAyAvaratta tallayA // [bhA. 174] vR. pratyupakSaNAkAla 'phiTite' atikrAnta ekaM kalyANakaM yataH prAyazcittaM bhavati ataH pUrvamupayoga pratyupaMkSaNAviSayaM kroti| kiMviziSTo'sau upayogaM karotItyata Aha-pAyastha pAsu beTTo' pAtrakasya pArzva upaviSTaH zrotrAdibhimapayukta stanazyaH- taccittA bhvti| kathaM punaH pAtrakapratyupakSaNAM karAtAtyata Aha. mU. 1487) mahataMtaeNa gAMcchaM gocchagagahiaMgalAhiM pddlaaiN| ukkajhyabhANavasya palimathAIsa taM na bhave / / vR. 'mahanaMtapaNa'tti rajAharaNamukhavatrikayA gAMcchaM' vakSyamANalakSaNaM pramArjayani. panamtameva gAMcchakamaGgulIbhigRhItvA paTalAni pramArjayati / atrAha para:- ukaDayabhANavatthe' utkuTakaH san 'bhAjanavastrANi' gocchakAdIni pratyupekSayeta yato vastrapratyupakSaNA utkuTakenaiva kartavyA. AcArya Aha'palimathAIsutaM na bhave' tadetanna bhavati yaccodakenoktaM yataH palimanthaH sUtrArthayorbhavati, kathaM?. prathamamasI pAdaprAJchane niSIdati pazcAta pAtrakavastrapratyupekSaNAyAmutkaTuko bhavati punaH pAtrakapratyupekSaNAyAM pAdapoJchane niSIdati. evaM tasya sAdhocirayataH sUtrArthayoH palimantho bhavati yataH ataH pAdapronchane niSannenaiva pAtrakavastrapratyupekSaNA kartavyeti / / tataH kiM karAtItyAha. mU. (488) caukoNa bhANakanna pamajna pAesarAya tiguNaM tu| bhANasma pupphagaM nA imahiM kajahiM paDilaha // vR. paTalAni pratyupakSya punargocchakaM vAmahastAnAmikAGgalyA gRhNAti, tataH pAtrakasarikAM-pAtraka mukhavastrikA pAtrakasthApanameva gRhNAti, caukkoNa ni catula pAtrabandhakoNAn saMvatyoparisthApitAna pramArjayati. punamArjanasya karNa pramArjayati. punazca pAtrakakasarikayava tigaNaM' tinnA dhArA bAhyatA'bhyanta. ratastinna eva bArA: pramArjayati, tataH bhANasya pAtrakasya pampharga' bandhaM nata: etAni vathyamANalakSaNAni kAyAMNi yadi na bhavanti tanaH prathama bandhaM pAtrakasya pratyapakSyate / kAni punastAni kAryANi? mU. (489) mRsayarayAMkare. ghanasaMtANA jhya / udraya mahiA cava. mayA paDivattiA ! / vR. kadAcittatra mRSikotkararanA lagnaM bhavani tatastadyatanayApanAyata. tathA ghanaH santAnako vA-kadA. cit tattha koliataMtuyaM laggaM hAi tadyananayA'panIyata / tathA udae ti kadAciDhdakaM lagna bhavati.sAdAMyA bhUmerunmajya lagati, natra yatanAM vakSyati, maTTiA cava' kadAcita mattikA kAtthalakArikAyAH saMbandhinI nagati natra yananAM vakSyati. evamatAH pratipattayaH prakAga-bhaMdA yadi na bhavanni tatA bunI pratyupebhyata / kutaH enasatkarAdisambhavaH ? ityata Ahama. (490) navaganivasa darADa ukarA masAAhiM skkinnaa| nindramahi haratanu vA ThANa bhattRNa pvisNjjaa|| Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyuktiH mUlasUtraM vR. navagaNivase' yatra grAmAdA te sAdhava AvAsitAH sa navaH- abhinavA nivezaH kanAcidbhavati, tatra ca pAtrakasamIpa mUrSikarutkera utkIrNastana rajasA pAtraka gaNDyaMta / masagaraukkaratti bhaNiyaM. 'niddhamahiharatana vA' tathA snigdhAyA-sArdrAyAM bhuvi haratana va' tti salilabindava unmajjya laganti tato bhuva unmajjya pAtrakasthApanakaM bhittvA pravizat sa lagnA bhaveta tadyatanAM vakSyati / udApatti gayaM, iha kasmAdadakasthAnamava-muktama ?. ucyata, pRthivIkAyasya ghanasantAnasya ca tulyayatanApratipAdanArthama / tathA. mU. (491) kotthalagAriaghaggaM ghanasaMtANAjhyA va lggjjaa| ukkaraM saTTANe haratanu saMciTTa jA sukko / / vR. kotthalakArikA' gRhakArikA gRhakaM manmayaM karoti tatra yatanA vkssyti| maTTiettibhaNiaM. dhanasantAnikA vA kadAcillagati dhanasaMtAniyA lagmA, AdizabdAttadaNDakAdiH / adhunA sarveSAmayateSAM yatanA pratipAdayantrAha- ukkara maTThANa' mUSikotkera: svasthAna mucyate-yatanayA maSikAMkaramadhya eva sthApyata pramajya. 'haratana atha haratAH adhastAtsalilabindava unmajya lagnAstatastAvatpratipAlayati yAvadata zoSamupagacchanti. tataH pazcAtpAtraM pratyupekSyate / udaetti gy|| ma. (492) iyarasa pArisitiga saMcikkhAvettu tttiaNchiNd| savvaM vAvi vigiMcai porANaM maTTiaMtAhe || vR. 'iyaresuM' ti kotthalakAriAghanasaMtANayAdiyANa porisitigaM saMcikkhAveDa'tti praharatrayaM yAva. tatpAtrakaM saMcikkhAvettu pratipAlayati, yadi tAvatyA'pi velayA nApayAti tataH pAtrakasthApanAdestAvanmAtraM chittvA prityjyte| savvaM vAvi vigiMcati' anyeSAM vA pAtrakasthApanAdInAM sadbhAve sarvameva tatpAtrasthApanAdi parityajati / porANaM maTTitAhe' tti atha tatkotthalakAgRhakaM na sacetanayA mRttikayA kRtaM kintu purANamRttikayA tatastAM purANamRttikA tAhe' tti tasminneva pratilekhanAkAle'panayati yadi tatra kRmikAstayA na pravezitA iti| mU. (493) pattaM pamajniUNaM aMto bAhiM saI tu papphoDe / kei puNa tinni vArA cauraMgula bhUmi paDaNabhayA | vR. idAnI tatpAtrakaM pAtrakesarikayA-mukhavastrikayA timro vArA bAhyataH pramRjya saMpUrNAstato haste sthApayitvA'bhyantaratastrayo vArAH punaH samantataH saI ta papphoDa' ti sakada-ekAM vArAmadhomakhAM katvA bughna prasphATyata. evaM kacidAcAryA bruvata. kacitpunarAcAryA evaM bhaNanti. tadata timrA vArAH prasphoTana yaM, etadaktaM bhavati-ekAM vArAMpramRjya pathAdadhomukhaM prasphoTyate punarapi pramRjya prasphoTyaMta 3. evaM tAstisrA vArAH prasphAMdanIyaM / tacca pAtrakaM bhava upari kiyahare pratyupekSAyamityata Aha 'ca raMgala bhUmi' catubhiraGgala va upari dhArayitvA pratyupakSAyaM. mA mRtpatanabhAbhayaM syAditi / etaM tAvatpratyUSami vastrapAtrapratyupaMkSaNA uktA idAnImupadhi pAtrakaM ca pratyupakSya kimupadheH kattavyaM ? ka vA pAtrakaM sthApanIyamityata Aha. mU. (494) viTiabaMdhanadharaNa agarnA tana ya dNddiykkhaabh| uubandradharaNabaMdhana vAsAsu abaMdhaNA ThavaNA // vR. upadhiviNTikAnAM bandhanaM karttavyaM, "dharaNa ti pAtrakasya cAtmasamIpa-AtmAtsaGga dharaNa kAryama. anikSiptamityarthaH kimarthaM punarataMdavaM kriyata? yadapadhikA badhyata pAtrakamanikSipta kriyata iti ?. ucyata. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRtna-494 121 'agani' tti agnibhayAna pradIpanabhayAtamtanakabhayAta daNDikakSAbhAcca tadevaM kriyata. karimana punaH kAla kriyata kasmina punaH kAla etadevaM na kriyate ityata Aha-'uubaddha' Rtubaddha ucyate zItakAla uSNakAlazca, tatra pAtrakadharaNamupadhezca bandhanaM kartavyaM vAsAsutti varSAkAle abaMdhana' tti upadherabandhanaM kartavya-upadhinaM badhyata. 'ThavaNa' ti pAtrakaM ca nikSipyate-ekadaze sthApyate. prayojanamupadherabandhane pAtrakasya ca nikSepaNe vakSyati / idAnIM bhASyakArI vyAkhyAnayannAha. mU. (495) rayatANa bhANa dharaNA ubadre nikvivejja vaasaasu| aganAtanabhaeNa va rAyakvobhe viraadhnyaa|| [bhA. 175] va, rajastrANasya bhAjanasya ca dharaNama anikSepaNaM kartavya, kadA ?- 'Rtubadre' zItoSNakAlayoH, vardhAsu punarbhAjanaM nikSipedekAnta. kimayaM punarmAjanasya utsaGga dharaNaM kriyate ? ata Aha- aganI' agnibhayana-pradIpanakabhayena stanabhayana vA rAjakSAbhana vA. mA bhRdAkulasya gRhNataH palimandhanAtmavigadhanA saMyamavirAdhanA yA syAta // mU, (196) parigalamANA hIraja DahaNA bheyA tahava chkkaayaa| gutto va sayaM Dajjha hIraja va jaM ca tena vinaa|| [bhA. 176] va. agnyAdikSAme nirgacchata Akulasya aparibaddhA parigalati tatazraparigalamAnA kenacidapahiyate 'DahaNa' tti dahyata vA avaddhA satI upadhiryAvada gRhyate, bheyA' iti Akulasya nirgacchato'nAsannaM pAtraka gRhNato bhedovA' vinAzo vAbhaveta, tatazca SaTakAyasyApi virAdhanA saMbhavati / 'gutto vasayaM Dajhe' saMmUDho vA upadhipAtragrahaNe svayaM dahyata, stanakasaMkSobhe ca sati upadhipAtrakagrahaNavyAkSepeNa stenakaiH-mleccharapahiyate, 'jaM ca tena vinatti yacca tana vinA' upadhipAtrakAdinA vinA bhavati AtmavirAdhanA saMyamavirAdhanA ca tattadavasthamavati Aha-panaH kiM kAraNa varSAsuupadhina badhyate pAtrakANi vA nikSipyante?. ucyatemU. (497) vAsAsu natthi aganI neva ya tenA udaMDiyA satthA! tena abaMdhaNa ThavaNA evaM paDilahaNA paae| bhA. 177] vR. varSAsu nAsti agnibhayaM nApi ca stenabhayaM, stenAdhAna pallIpanikAdayo draSTavyAH, yatasta eva varSAsu pratibandhana nAgacchantIti. daNDikA anyarAjAnA varSAsa svasthAstiSThanti. vigrahasya tasmin kAleDabhAvAta. atastena kAraNena abaMdhana' tti abandhanamapadheH 'ThavaNa' tti pAtrakaM ca pArzve nikSiptaM na kriyate api tu sthApyate-mucyata / evaM pratyupakSaNA pAtraviSayA pratipAditA, tatpratipAdanAccoktamupakaraNapratyupakSaNA. dvArama, idAnIM sthaNDiladvArasvarUpapratipAdanAyAhamU. (498) anAvAyamasaMloe anavAe caMva hAi sNle| AvAyamasaMlae AvAhacava glaae| vR. "anAvAyamasaloetti na ApAtaH abhyAgamaH svapakSaparapakSacAryatra sthaNDile nadanApAtaM. loka darzana' na saMlAkAna darzana channatvAdyatra sthaMDila tadanAlAkama. anApAtaM ca tadasa~llAkaM ca anApAtAsa~lloka gaeko bhadraH sthaNDilasya tathA 'anavAe caMba hoi saMLoga' nAghAta: kasyacidyatra tadanApAtaM anApAtaM ca natmalokaM ca-acchannaM ca. etaduktaM bhavatiyatra sapurISaM vyutgRnati tatra na kasyacidApAtaH kintu dUrasthitAH pazyanti AkAzatvAditi ayaM dvitIyA bhedaH, tathA'nyadApAnamasalokama.ApAtaH yatra kacidAgacchati asalAkaM-channama ApAtaM ca tadasalA kaM ca ApAtAsanAkama. etadaktaM bhavati ApAto'sti Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 AyaniyuktiH mUlasUtra sAgArikANAmAsannA eva tiSThanti na ca vanAdivRtyAditirohitantrAdRvyutsRjantaM sAdhu pazyanti eSa tRtIyAM bheda:, tathA'nyata AvAe caMba hoDa selAe' tti ApAtaH' abhyAgamaH kasyacidyatra saMlokaH' saMdarzanaM yatra. tatra ApAtaM ca tatsaMlokaM ca ApAtasalokaM sAgArikAgamA bhavati dUrasthitAzca sAgArikAH pazyanti sAdhu vyutsRjantaM. ayaM caturthaH / idAnIM caturthameva tAvadbhedaM vyAkhyAnayati. yatastadavyAkhyAne'nye vidhipratiSedharUpAH sujJAnA bhavantIti / mU. (499) tatthAvAyaM duvihaM sapakkhaparavakaravAo ya nAyavvaM / vihaM hoi sapakkhe saMjaya taha saMjaINaM ca // vR. tatrApAtaM sthaNDilaM 'vividha' dviprakAraM varttane kathaM daividhyaM bhavatItyata Aha- 'sapakvaparakkhao ya nAyavvaM ' tatra svapakSaH- saMyatavargaH parapakSaH- gRhasthAdiH, natra svapakSapAtaM dvividhaM saMyatasvapakSApAtaM saMvatIsvapakSApAta ca / mU. (500 ) saMviggamasaMviggA saMviggamannnaeyaNa ceva / asaMviggAvi duvihA tappakriyayaearA ceva // vR. natra yaM taM saMyatAste saMvigrAtha asaMvigrAtha. ye te saMvigrAsta manAjJA itara - amanAjJAzra, asaMvignA api dvividhA:- 'tatpAkSikAH ' saMvigrapAkSikAH itare - asaMvigrapAkSikAH nirddharmA naiva zlAghante tapasvinastu ye nindanti / ukta: svapakSaH, idAnIM parapakSa ucyate mU. (501 ) parapakkhevi a duvihaM mAnusa tericchiaM ca nAyavvaM / ekkakkaMpi ativihaM purisitthinapuMsage deva // vR. parapakSe'pi ca duvihaM sthaNDilaM mAnuSApAtaM tiryagApAtaM ca jJAtavyaM yattanmAnuSApAtaM tatrividhaM puru'pApAtaM stryApAtaM napuMsakApAtaM ca tiryagApAtamapi trividhaM tiryakapuruSastiryakastrI niryanapuMsakam / mU. (502) purisAvAyaM tivihaM daMDia kAMDubie ya pAgaie / te soya soyavAI emavitthI napuMsA ya / / vR. tatra puruSApAtaM trividhaM 'daNDikaH' rAjA 'kauTumbikaH ' zreSThyAdiH 'prAkRtikaH' prakRtinAM madhye yaH, ayaM trividhaH puruSaH teSAmekakastrayANAmapi puruSANAM zaucavAdI azAcavAdI cati / 'emavitthI napuMsA ya'tti evameva daNDikakauTumbikaprAkRtikarUpAH zaucAzIcavAdinaH strInapuMsakA jAtavyA ebhirbhedarbhinnAH / sarai manuSyANAM madhye dvitIyaM parapakSabhadaM pratipAdayannAha - mU. (503) ee caiva vibhAgA paratitthIrNapi hoi manuvANaM / tiriApi vibhAgA ao para kittaissAmi // vR. ena eva vibhAgA' 'bhedA daNDikakauTumbikaprAkRtikazAcavAdyazAMcavAdirUpAH paratIrthikAnAmapi bhavanti manuSyANAM, idAnIM tirazrAmapi vibhAgAna' bhedAnataH paraM kIrttayiSyAmi' pratipAdayAmItyarthaH / dittAdittA tiriA jahannamukkAsamajjhimA tividyA / emavitthinapuMsA daguchi aduguchiA nayA // mU. (504) vidhAstiryazrI haptAzrAhasAtha - mArakA zrAmArakArtheti punarekakAstrividhA dIptA aTIsAtha ya vR. vida uktAstaM jaghanyA 'utkRSTA madhyamAzra tatra jaghanyA mRlyamaGgIkRtya maNDakAvyaH. utkRSTA hastyazvAdayaH "vitthinapuMsA' ye te dIptA adIptAtha ne sarva eva prAgvata striyaH puruSAnapuMsakAti ne madhyamA gavAdayaH / ema. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana-504 123 capunaH gacaM eka jugupsitAH' ninditAH anugupsitAH' anindinA jyaaH| natrataSAM bhadAnAM madhya kaSAmApAna sati gamanaM kartavyamityata Aha. mU. (505) gamana maNunna jhyare vitahAyaraNami hADa ahigaraNa / paTaradavakaraNa daTuM kusIla saMha'nnahAbhAvo // vR. manAjJAnAmApAtI yatra sthaNDine tatra gamanaM karttavyaM. 'iyare' tti amanojAgnaSAmApAta gamanaM na kartavyaM yataH vitahAyaraNami hoti ahigaraNa ti vitathAcaraNama-anyayAmAcAyAM AcaraNa tasmina mati zikSakANAM parasparaM svasAmAcArIpakSapAtena rATirbhavati tatazcAdhikaraNaM bhavati / tathA kuzIlApAte'pi na yannavyaM, yataH 'pauradavakaraNa daTuM' pracureNa draveNa zaucakaraNakriyAmuccholanayA dRSTvA kuzIlAnAmaasaMvinAnAM saMbandhinI punazca yehAdInAmanyathAbhAvobhaveta, tadtane zucayA na tvaramatmAdhavaH tasmAdata eva zobhanAH pRcyAzruti tanmadhya yAnti, saMyatApAta'yaM doSaH, saMyatInAM tvApAtamakAntanava varjanIyaM / adhunA parapakSamAnuSApAtadoSAna darzayannAhamU. (506) jattha'mha vaccAmA jattha ya Ayarai nAivaggo re / paribhava kAmemANA saMkeyagadinnayA vAci / / vR. tatpuruSA ekmAha: yadata-yayava dizA purISavyutsarjanArthaM vayaM vrajAmaH yatra cAcarati-saJjAvyutsajanaM karoti naH-asmadIyo jJAtivargaH- svajanayoSidvargaH tayaiva dizA ete'vi vrajanti. tatadhaite paribhavamasmAkaM kurvanti, kAmamANa' tinUnameta kAmayanti' abhilaSanti striyaM tena tatra prayAnti. 'saMketagadinnaA vAvi' dattasaGkatA vA tena stryAphAte vrajanti / ete ca doSAHma. (507) dava appa kanusa asaI avannapaDisehaviSparINAmo! saMkAIyA dosA paMDitthi gahe yajaM ca'naM / / vR. kadAcivamalpaM bhavati tata uktAhAdi kalusaMti kaluSaM vA udakaM bhavati. 'asaI ti amAvA vA dravasya bhavati, tatazcaite doSAH avarNaH azlAghA pravacana bhavati, pradhAnA vA kazcidRSTrA pratiSedhaM bhikSAdaH karoti. 'vipariNAmo vA' kasyacidaminavazrAddhasya, zAdayazca doSAH paNDakastrIviSayA bhavanti. 'gahie jaMca'naM ti paNDakastrAbhyAM balAdagRhAtasya yaccAnyadAkarSaNoktAhAdi bhavati sa ca dossH| adhunA tiryagApAtadoSaM darzayannAhamU. (508) AhaNaNArDa ditta garahi atiriesusNkbhaaiiyaa| emava ya salAe tirie vajattu manuyANa // vR. dRptatiryagApAta-mAraNakatiyaMgApAna AhananAdidoSAH, AdigrahaNAdabhakSaNadoSazca makaMTAdikRtaH. garhitaSa-gardabhyAdiSu tiryakSa mathunAzavAdyAH AdigrahaNAnniHzaGkameva vA bhavati / evaM tAvadata ApAtadoSA uktA: emava ya salAga' evameva saMlokapi manuSyANAM manuSyasaMbandhini doSA draSTavyAH, kintu nirie bajettu'tti tirathA muktvA. etadaktaM bhavati-tiryakasaMlokana kacidoSI bhavatIti / idAnIM salAke dApAna mU. (509) kalugadava asaI ya va paripAloe havaMti dAyA ! paMDiAvi ee khar3e vaiubdhi mucchA y|| vR. kaluSa drava sani asati' abhAve vA dravasya puruSAloke puruSo yatra sthitaH pazyati. paNDakastrIjaninAtha zaGkAdApAH pUrvoktAH nathA 'badra' bRhatpramANa saMpha vivi ti vikriyAmApanna zepha dRSTrA sati Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 niyuktiH mUlasUtraM pauskasya striyA vA mUrcchA anurAgA bhavati / uktaM caturthasthaNDilamApAtasaMlokarUpam idAnIM tRtIyamApAtAsaMlIkarUpamucyate, tatrAha mU. (510 ) AvAyaTosa taie biie salAya bhava dosA / te dovi natthi paDhame tarhi gamanaM tatthimA merA // vR. tRtIyaM sthaNDilaM yadyapyalIkaM tathA'pyApAtadoSeNa duSTaM vrtt| uktaM tRtIyama, idAnIM dvitIyamanApAtasalokarUpamucyaMta. tatrAha - 'biie salAya bhave dosA' dvitIya yadyapyApAtadoSo nAsti tathApi saMlIkatA bhavati doSaH uktaM dvitIyaM sthaNDilaM. idAnIM prathamamanApAtamasaMlokamucyate, tatrAha 'te dovi nanthi paDhame' te doSA ApAtajanitAH saMlokajanitAca na santi prathame sthaNDile'tastatraiva gamanaM karttavyaMya, tatra ceyaM 'merA' maryAdA- vakSyamANA iyaM nItiriti / tatra yaduktaM prathamasthaNDila gacchatAmiyaM merA sA'bhidhIyatemU. (511) kAlamakAle sannA kAlI tajhyAi saMsayamakAlo / paDhamA pArisi ApRccha pAnagamapuppiya'nnadisiM // vR. taMtrA kAle sA bhavati anyAikAle saJjJA bhavati, kAlo tatiyAe 'tti 'kAlaH' saJjJAkAlaH tRtIyAyAM pAruSyAM bhavati saMsayamakAlo 'ti zeSakAle yA saJjJA bhavati sA'kAlasaJjetyucyate, 'paDhamaporisi' tti tatrAkAlasaJjJA prathamapauruSyAM yadi bhavati tataH 'Apuccha pAnaga'tti ApRcchya sAdhUna etaduktaM bhavati-sAdhUnevamasAvApRcchati yaduta bhavatAM kiM kazriccaGkramaNabhUmiM yAsyati na vA ? iti punaH 'pAnaga' tti tadanurUpaM pAnakamAnayati, kiMviziSTam ? apuSpitaM tarikArahitaM yena svacchatayA udakabhrAntirbhavati, 'annadisaM'ti anyayA pattanasya dizA udakaM gRhyate anyayA ca dizA caGkramaNabhUmiM prayAti yena sAgArikAzaGkA na bhavati yadutaite kAJjikena zaucaM kurvanti // mU. (512) airegagahaNa uggAhinna Aloa pucchiaM gcche| esA u akAlaMmI anahiMDia hiMDiA kAlo | vR. atiriktaM ca tatpAnakaM gRhyate kadAcidanyasAdhoH kArya bhavet sAgArikapurastAdvA uccholanAdi kriyate / 'uggAhieNaM' ti ugrAhitena pAtrabandhabaLuna pAtrakeNa samAnIya guptaM sat 'AlAe'tti AnIyAcArya-sya tadAlocyata, 'pucchiuM gacche'tti punastamevAcArya pRSTrA cakramaNikayA gacchati iyamakAle saJjJA akAlasajjetyarthaH ahiNDitAnAM satAM bhavati kAlasaJjJA punarhiNDitAnAMbhikSATanakAlasyottarakAlaM bhuktvA yA bhavati sA kAlasaJjA bhavati / anye tvAhu:- anahiMDiya hiMDiyAkAlA 'tti ahiNDitAnAmarthapAruSI-karaNAMttarakAle yakA bhavati sA kAlasaJjava, tathA hiNDitAnAM bhikSAbhramaNabhAjanAttaskAnnaM yA bhavati sA'pi kAlasaJjJocyate / muktvAttarakAlaM yA saJjJA bhavati tatra kiM kRtvA kathaM vA gamyate ? mU. (513) kappaUNaM pAe ekkekssa u duve pddigghe| bAuM do do gacche tiNha'TTa davaM tu ghetUNaM // vR. pAtrakANi kalpayitvA pattAI tampiUNa ityarthaH punarekaikasya sAdhAH patadgrahadayaM dattvA etaduktaM bhavati yo'sau tiSThati sAdhustasya AtmIya eva ekaH patadagraho dvitIyaM tu patadagrahaM yo'sau sAdhuGakramaNa bhUmi prayAti sa samarpayitvA vrajati ata ekaikasya dvo hI par3hagrahau bhavataH / 'do do gaccheti dvau dvau gacchataH naikeko gacchati, tatra ca tiNhaDa davaM ca ghettRNa' trayANAM sAdhUnAmartha yAvadRDhakaM bhavati tAvanmAtra to gRhItvA vrajataH / ta Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla. 513 ca kathaM gacchanti ? ata AhamU. (514) 125 ajugaliA aturaMtA vikahArahiA vayaMti paDhamaM tu / nisiGattu DagalagahaNaM AvaDaNaM vaccamAsajja // vR. na yugalitAH- samazreNisthA vrajanti kintu ayugalitAH atvaramANA vikadhArahitAzca vrajanti, tatazrakramaNa bhuvaM prApya prathamaM niSIdayitvA' upavizya DagalakAnAM adhiSThAnaprAJchanArthamiSTakAkhaNDakAnAM laghupASANakAnAM vA grahaNaM karoti. 'AvaDaNaM' ti prasphoTanaM teSA DagalakAnAM karoti, kadAcittatra pipIlikAdi syAt. teSAM ca grahaNe kiM pramANamata Aha- 'vaccamAsajja' purISamaGgIkRtya, zlathaM kaThinaM vA vijJAya purISaM tatastadanurUpANi igalakAni gRhNAti tato DagalakAni gRhItvA sacchAyasthaNDile upavizati / mU. (515) anAvAyamasaMlAe, parassanuvadhAie / same ajjhasire yAvi, acirakAlakaryAmi a / vR. anApAtaH asaMlokazca tarasya yasmin tadanApAtAsaMlokaM sthaNDilaM lokasya, tathA 'anuvaghAipa' ni upaghAtazca yatra na bhavati uktAhAdi tasminnanupaghAtike. tathA samaM yatra luThanaM na bhavati, luTane sthaNDile AtmapatanabhayaM purISaM ca muktaM kITikArdIvarNayati tathA 'ajhusiMra yAvi' tti yattRNAdigacchannaM na bhavati, tatra hi vRzcikAdirAgatya dazati kITakAdi vA plAvyate, 'acirakAlakayaMmi ya'tti acirakAlakRtaM tasminneva dvimAsike Rtau yadagnyAdinA prAzukIkRtaM tasmin / mU. (516) vityinne dUramogADhe, nAsanne bilavajjie / tasapANabIyarahie, uccArAINi vosire // vR. tathA vistIrNe, tatra vistIrNaM jaghanyena hastapramANaM caturasramutkRSTena cakravatrtyAMvAsanikApramANaM dvAdazayojanamiti gamyate, tasmin, 'dUramAMgADhe' tti dUramadho'vagAhya agnyAditApena prAzukIkRtaM jaghanyena catvAryaGgulAni adhaH, 'nAsanne' tti tatrosannaM dvividhaM davvAsanaM bhAvAsannaM ca bhAvAsannaM anahiyAsao ativegeNa Asanne caiva bosiraDa, davvAsannaM dhavalagaraArAmAINaM Asane vosirai, na AsannaM anAsannaMyadravyAsannaM bhAvAsannaM vA na bhavati tasmin vyutsRjati, tathA 'bilavarjite' bilAdirahite sthaNDile vyutsRjati, tathA trasaprANabIjarahitayoyutsRjatIti etasmina dazadoSarahite sthaNDile sati uccArAdIni vyutsRjeta / idAnImekAdisaMyogena yAvanti sthaNDilAni bhavanti tAvanti pratipAdayatrAhaegadugatigaca ukkagapaMcagachamattaTTanavagadasagehiM / mU. (517) saMjAMgA kAyavvA bhaMgasahassa cavvIsa || 'vR. ekadvitricatuSpaaSaTasamASTanavadarzakaH saMyogAH karttavyAH, tatazca sarvairabhirniSpannaM bhaGgaka caturviMzatyuttaraM bhavati / idAnIM bhASyakAra etAnyava sthaNDilapadAni vyAkhyAnayati, tatrAdyamanApAtAsaMlIkaM vyAkhyAtameva, idAnImanupaghAtikapadavyAcikhyAnayA''ha mU. (518) [pra. 25 ] mU. (519) ubhayamuhaM rAsidurga haTTilANaM taraNa bhaya paDhamaM / laharAnimitte tassuvari guNaM tu saMjogA / / AyApavayaNa saMjamativihamugghAimaM tu nAyavvaM / ArAma vacca aganI piTTaNa asuI ya annattha / / vR. ApayAtikaM trividhaM jJAtavyaM AtmApathAtikaM pravacanApaghAtikaM saMyamApaghAtikaM ca tatrA [bhA. 178 ] Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghaniyuktiH mUlasUtra paghAtikaM kva bhavatItyata Aha- ArAma ArAmAdI vyutsRjataH pravacanApaghAnikaM ca kva bhavatItyata Aha- 'vacca' varco gRthaM tatkarISe vyutsRjataH saMyamApaghAtikaM ka ke bhavatItyata Aha- aganI' agrima yatra prajvAlyaMta etacca yathAsaGkhyena yojanIyaM / kavamAtmApaghAtAdi bhavatItyata Aha-yathAsaGgavyena pidRNa asuI ya annattha' ArAma vyutsRjataH piTTaNaM tADanaM bhavati, varcaH karISe vyutsRjatA'zucirayamiti lAMka evaM saMbhAvayati. aGgAradahanabhUmau vyutsRjataH so'GgAradAhakaH 'annattha ' ti danyatrAGgArArtha prajvAlayati tatazra saMyamAMpaghAta iti yatazzrata dASA bhavanti ato'nupacAtika sthaNDile vyutsRjanIyamiti / anupaghAtikaM gatama. idAnI 'sama' tti vyAkhyAnayannAhamU. (520) shin visama paloTTaNa AyA iyarassa paloTTaNami chkkaayaa| jhumiraMbhi vicchugAI ubhayakkramaNe nasAIyA // [27. 2:05] vR. viSamesthaNDile vyutsRjataH praluThanaM sAdhareiva bhavati tatazrAtmavirAdhanA, ubhaya ni mUtrapurISaM tadAkramaNena trasAdayAM virAdhyante tatazra saMyamApayAtA bhavati, 'itaramsa' tti itasyAH kAyikApurISayoH praluThane sati SaT kAyA virAdhyante tataH same vyutsRjanIyam / samatti gayaM. ajjhasiri ni vyAkhyAyaMta. tatrAha'jhusiraMmi picchugAI' jhusiraM palAchAdicchannaM tatra vyutsRjatA vRddhikAdibhakSaNaM saMbhavati tatazrAtmavi canA, 'ubhaya'tti mUtrapurISaM tadAkramaNena trasAdayo virAdhyantaM tatazra saMyamopaghAtI bhavati tato'zuSiraM vyatsRjanIyaM, dvAram / idAnIM 'acirakAlakayaMmi ya'tti vyAkhyAyate mU. (521 ) je jaMmi uuMbhi ya kayA payAvaNAIhi thaMDilA te u / hotiyaraMmi cirakayA vAsA vuccheya bArasagaM // (bhA. 180 ] vR. yAni yasmin Rtau zItakAlAdau pratApanAdibhiH agniprajvAlanAdibhiH- agriprajvAlanAdibhiH sthaNDilAni kRtAni tasminneva ca Rtau sthaNDilAnyacittAni bhavanti, tAni sthaNDilAni itarasminaanantaraRtA cirakRtAni mizrIbhUtAni cayAMgyAni bhavanti / 'vAsA buccheya bArasagaM' ti yasmin pradeza eka varSAkAlaM grAma uSitaH, saca pradezI 'dvAdaza' dvAdaza varSANi yAvatsthaNDilaM bhavati, yatra tu punarvarSAmAtramuSitAM grAmastatra bhavatyeva sthaNDilaM hrAdaza varSANIti / idAnIM 'vicchinnaM' ti vyAkhyAnayannAha mU. (522) hatthAyAmaM caurassa jahannaM jAyaNe bichakkiyaraM / cauraMgulappamANaM jahannayaM dUramogADhaM // [bhA. 181 ] vR. vistIrNa dvidhA - jaghanyamutkRSTaM ca, tatra jaghanyaM hastAyAmaM caturastraM ca jaghanyato vistIrNa sthaNDilaM. 'jAya bichakka iyara'ti itara - utkRSTaM vistIrNa yojanAnAM dviSaTkA dvAdazayAMjanavsitIrNamityarthaH / vinthinnatti gayaM, idAnI 'dUramAgAMDha' tti vyAkhyAyaMta. tatrAha - caturaMgulappamANaM catvAryaGgulAni bhuvA'dho yadavagADhaM tajjaghanyato dUramAMgaDhamucyate madhyamamutkRSTaM ca catuNAMmaGgulAnAmadhastAdrijJeyamiti / AsannaM vyAkhyAyaMta. tatrAhamU. (523) davvAsannaM bhavaNAiyANa tahiyaM tu saMjamAyAe / AyApavayaNa saMjamadosA puna bhAva Asanne // [bhA. 182 ] vR. AsannaM dvividhaM dravyato bhAvatatha, tatra dravyAsannaM bhavanAdInAmAsannaM vyutsRjatAM dravyAsannaM bhavati. tatra svamAtmApaghAto bhavati, tatra ca saMyamopaghAta evaM bhavati sa gRhapatistatpurISaM sAdhavyutsRSTaM kenacitkarmakareNAnyatra tyAjavati tata tatpradezavilepana hastaprakSAlana ca saMyamApaghAtAM bhavati. AtmApaghAtazca sa Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mulaM-523 127 gRhapatI rUTa: sana kadAcittAyati tatazcAtmApaghAna ini, naramAivyAsanna navyutsRjanIyaM / idAnIM bhAvAsannaM pratipAdayannAha-AyAphvayaNa tti AtmapravacanasaMyamopacAtadASA bhAvAsanne bhavanti, kathaM?. sa hi mAdhuranya. yogavyAvRttastAvadAsta yAvadatIva bhAvAsannaH saMjAtaH. tatazca tvarita prayAti. punazca kenaciddhRtanApalakSya bhAvAsannatAM dharmapracchanavyAjanAndrapatha eva dhRtaH tatazca tasya purISavegaM dhArayata AtmopaghAto bhavati. athAddhapatha eva vyatsRjati tatazca pravacanApaghAtA bhavati, saMyamopaghAto'pi taMtrevApratyapekSitasthaNDila vyutsRjato bhavati: tasmAdanAgatamava gamana pravartata / idAnIM bilavarjitaM vyAkhyAyate. yatrAhamU. (524) hoti bila do dosA tasaMsu bIesuvAvi te cv| saMjogaA adAsA mUlagamA hoti svisesaa|| [bhA. 183) vR.bilapradaze vyutsRjanA doSadvayaM bhavati-AtmavirAdhanA saMyamavirAdhanA ca. dAraM / idAnI "tasapANabIyarahiyaM"ti vyAkhyAyata. tatrAha- tayasa bIes vAvi te caMva' traseSu vyutsRjataH saMyamavirAdhanA''tmavirAdhanA ca bhavati. bIjeSu ca vyutsRjatarata eva doSA bhavanti AtmavirAdhanA saMyamavirAdhanA ca. tatrAtmavirAdhanA gokSurakaprabhRtInAmupari vyutsRjatA bhavati, saMyamavirAdhanA tathaiveti. dAraM / evaM tAvadekakadoSaduSTaM sthaNDilamukta m. idAnI dvitIyAdisaMyogena doSaduSTatAM pratipAdayannAha saMjogaA ya' saMyogato dravyAdidoSasaMbandhena mUlagamAta' mUladoSabhedAtsakAzAt 'savizeSAH' dviguNatarAdayA doSA bhavanti, mUlamede tAvadApAtasaMlokadoSadaSTatA tathA'nyastatraiva yApaghAtadoSo bhavati tato dvidoSasayogataH savizeSA doSA bhavanti / evaM doSatrayAdisaMyogataH savizeSA adhikA ekaikasmin sthaNDile jJeyA iti / idAnIM tasmin doSarahite sthaNDile prAptasya yo vidhiH sa ucyate. mU. (525) disipavaNagAmasUriyachAyAe pamajjiUNa tikkhutto| jassoggahAtti kAUNa vAsire AyamajjA vA // vR.tatra tanasAdhunA sajJAvyutsRjatA disatti uttarAyAM dizi pUrvAyAMcana pRSThaM dAtavyaM,lokavirodhAta, tathA pavanagrAmasUryANAM ca pRSThaM dattvA na vyutsRjanIya, lokavirodhAdava, tathA chAyAyAM pramANayitvA 'tikkhutto'tti tisro vArAH pramArjayitvA yatra vyutsRjanIyaM, jasmoggaho'tti yasyAyamavagrahastenAnujJAtavya ityeva kRtvA vyatsajanIyaM AyamajnA vA' nilepanaM cApAna evamava kuryAta. yadata sthaNDila'nujJApayitvA ceti / idAnImaMtAmeva gAthAM bhASyakArA vyAkhyAnayannAha___ mU. (526) uttarapuvvA pujjA jammAe~ nisiyarA ahivddti| ghANArisA ya pavaNa sUriyagAma avanno u|| bhA. 184] vR. uttarA dika pUrvA ca kila loka he api pUjye, tatazca tayoH pRSThaM na dAtavyaM, 'jammAe nigiyarA abhivaDati' yAmyA-dakSiNA dika tasyAM ca rAtrI pRSThaM na dAtavyaM, kimityataMdavama?. ucyate. rAtrI nizAcarAH. pizAcAdayaH abhipataMtitti abhimukhA Agacchanti. etaduktaM bhavati-rAtrI dakSiNAyA diza uttarAyAM dizi devAH prayAnti (iti) loka zrutiH, tatazca tatra pRSTaM na dAtavyaM, prayacchatA lokavirodho bhavati, ghANAriyA yapavaNa'ni pavanasya ca pRSThaM yadi dIyate tatA ghrANAzAMsi bhavanti sUryagrAmayozca pRSThapradAna avarNa:- ayazI bhavati, / idAnI chAyAe'tti vyAkhyAnayannAhamU. (527) saMsattaggahaNI puna chAyAe niggayANa vApiNDa | chAyAsai uhamivi vAsirisa mahattayaM ciMdra ! / [bhA. 185| Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oghaniyaMktiH mUlasUtra vR. "saMsakta grahaNiH' kRmisaMsaktodara ityarthaH yadyasA sAdhurbhavata tato vRkSacchAyAyAM nirganAyAM vyutsRjati. atha chAyA na bhavati tatazca vyutsRjya muharttamAtra tiSTheda yena te kRmayaH svayameva prinnmnti| kiM cAsI karotItyata AhamU. (528) uvagaraNaM vAme UrugaMmi mattaM ca dAhiNe hanthe / tattha'nnattha va paMcha tihi Ayamana adrmi|| vR. 'upakaraNaM' rajoharaNadaNDakAdi vAme karau sthApayati. mAtrakaM ca dakSiNe haste karoti. proJchanaMca apAnasya tatrAnyatra vA karoti, yadi kaThinaM tatastatraiva proJchayati. atha zlathaM tatADanyatra. 'tihi AyamanaM ti tribhikSulukairnirlepanaM karoti, 'adUraMmi'tti sthaNDilasyAsannapradeza nirlepanIyamiti / idAnIM sthaNDilayatanocyate, tatrAhama. (529) paDhamAsai amaNunneyarANa gihiyANa vAvi aaloe| pattayamana kurukaya davaM ca paraM gihnthes|| vR. prathamasya-anApAtAsaMlokarUpasya asati' abhAva athavA prathamasya-saMvignasamanojJApAtasthaNDilasyAsati kka gantavyamata Aha-'amamantra'tti amanojJAnAmApAte sthaNDile gamyate. 'itarANa'tti kuzIlAnAM saMvignapAkSikANAmasaMvignapAkSikANAM cApAtasthaNDile gantavyaM, eteSAM cAnantaroditAnA sarveSAmevamarthamAloko nopAtto yataste dUrasthitA nAbhogayantyeva / gihiyANa vAvi Aloetti tadabhAve gRhasthAloke sthaNDile gmyte| patteyamatta'tti pratyekaM pratyekaM yAni mAtrakANi gRhItAni taiH pratyekamAtrakaiH 'kurukucA' pAdaprakSAlanAcamanarUpAM pracuradraveNa kurvanti, nihatthesu'tti gRhasthaviSaye Aloke sati idaM pUrvoktaM kurukucAdi kurvntiiti|| mU. (530) tena paraM purisANaM amoyavAINa vacca AvAyaM / itthinapuMsAloe paraMmuho kurukuyA sA u|| vR. nataH paraM yadi gRhasthAlokaM nAsti sthaNDilaM tataH puruSANAmApAte tatrApyazaucavAdinAM braja ApAtasthaNDilaM / athAzaucavAdipuruSApAtasthaNDilaM nAsti tataH 'itthinapuMsAloe' strInapuMmakAloke sthaNDile parAmukho vyutsRjati kurukucA ca saiva krtvyaa| mU, (531) tena paraM AvAyaM parimearaDanthiyANa tiriyANaM / tatthavi apariharejjA dagaMchiya dittacitte y|| vR. tataH paraM tadabhAva sati pUrvokta sthaNDilasya tirAM saMbandhinA ye puruSA itara ca napuMsakAH striyaH eteSAmApAtamthaNDile vyutsRjanIyaM. 'tatthavi yatti tatrApi-niraznAM madhye juguSmitA daptacittAzca pariharIyAH, yatastatrAtmasaMyamApaghAto bhavati // mU. (532) tatto ithinapuMsA tivihA nanthavi asoyavAIsu / tahiaMtu sahakaraNaM AulagamanaM kurukuyA y|| vR. tatastadabhAva strInapuMsakApAtamthaNDile gantavyaM tatra strI trividhA-daNDikakombikaprAkRtabhedabhinnA, napuMsakamapi trividhaM-daNDikakauTumbikaprAkRtabhedabhinnaM tatrApyazAcavAdinAmApAne vyutsRjanIya. Aha- stryAyAzaGkAdayasnatra tadavasthAeva doSAH?. ucyata. 'tAhiyaM tasaddakaraNa tatra sthaNDile vrajana anyaSAmAzaGkAvinivRttyarthamuccaH kAzitAdirUpaM zabda karAti paramparaM vA jalpantA vrajanti tatastaM gRhasthA Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-532 nAzaGkA-styAdyabhilaSaNarUpAM kurvate yatastaM prasabhaM prayAtAti, anAkulagamana vA karoti, ekatra militA gacchantItyarthaH. kurukucA ca pUrvavankAryA / uktaM sthaNDiladvAram. idAnImavaSTambhadrAraM pratipAdayannAhama. (533) avvocchinnA tasA pANA, paDilehA na sunjhii| tamhA haTThapahaTTassa, avaTuMbho na kppii|| vR. avaSTambhaH stambhAdA na karttavyaH, yataH pratyupekSite'pi tatra pathAdapi avyavacchinnAH anavarataMtrasA: prANA bhavanti, tatazca tatra pratyupekSaNAna zuddhyati. tamhA haTThapahaTThassa hRSTo-nArogaH prahRSTaH samarthastaruNa. stasya evaMvidhasya sAdhoravaSTambho 'na kalpate' noktH| idAnIM ke te trasAH prANina ityatatpradarzanAyAhamU. 6534) saMcara kuMthuddehialUyAvehe taheva dAlI a| gharakoiliA sappe vissaMbharauMdUre srdde|| vR.tatrAvaSTambha-stambhAdI saMcaranti-prasapanti, ke te?-kunthavaH yattvA uddehikAtha lUtA koliyakaH tatkRtA vadhA-bhakSaNaM bhavati.tathA ca dAlI-rAjirbhavati tasyAM ca vRzcikAdarAzrayo bhavati.tathA 'gRhakoki likA' gharolikA upariSTAnsUtrayati. tanmUtreNa copaghAto bhavati cakSuSaH sarvo vA tatrAzrito bhaveta. vizvambharo jIvavizeSa uMdaro vA bhavata, saraTaH' kRkalAzaH, saca dazanAdi kroti| idAnIM bhASyakAro vyAkhyAnayannAhamU. (535) saMcAragA caudisi pubbiM paDilehievi annNti| uddehi mUla paDaNe virAdhanA tadbhae bheo|| [bhA. 186] vR. 'saJcArakAH' kunthvAdayaH pUrvoktAzcatasRSu dikSu tasminnavaSTambhe paribhramanti, pUrva pratyupekSite'vi tatra stambhAdAvavaSTambhe'nuyanti Agacchanti / uddehi tti kadAcidasau stambhAdiravaSTambho mUla uddehi. kAdibhakSitaH tatazcAvaSTambhaM kurvataH patati, punazca virAdhanA 'tadubhae' bhavati Atmani saMyame ca bhedazca paatrkaaderbhvti| mU. (536) lUyAicamaDhaNA saMjamaMmi AyAe vicchugaaiiyaa| evaM gharakoiliA ahiuNdursrddmaaiisu|| [bhA. 187) vR. lUtAdicamaDhane mardane saMyame saMyamaviSayA virAdhanA bhavati, AtmavirAdhanA ca vRzcikAdibhiH kriyata / evaM gRhakAlikA (ahi) undarasaraDAdiviSayAM saMyamavirAdhanA AtmavirAdhanA ca bhavati / ukta utsargaH, idAnImapavAda ucyatemU. (537) ataraMtasya upAsA gADhaM dukkhaMti tena'vaTThabhe / saMjayapaTTI thaMbhe sela chhaakuktvittttiie|| 1. 'ataraMtasya' azaknuvato gnAnAdeH pArthAni gADhaM-atyarthaM duHkhaMti tena kAraNanAvaSTambhaM kurvanti. ata Aha-saMyanapRSTha stambhe vA 'sela'tipASANamaye stambha sudhAmASTA kuDye vA'vaSTambhaM kurvIta. upadhikAM viNTikAM vA kuDyAdI kRtvA tato'vaSTambhaM karoti / uktamavaSTambhadrAram idAnIM mArgadvAraM pratipAdayannAhamU. (538) paMthaM tu vaccamANA jugataraM cakkhuNA va pddilehaa| ar3adUracakkhupAe sahamatirigacchaggaya na pehe // vR. pathi vrajana yugAntara yugaM caturhastapramANaM tanmAtrAntaraM cakSuSA pratyupekSeta. kiM kAraNaM?, yato'nidUracakSuHpAne mati sUkSmAstiryaggatAn prANinaH 'na pehe' na pazyati, dUre dUre prahitatvAccakSuSaH / mU, (539) acyAsannanirohe dukkhaM daTuMpi pAyasaMharaNaM / 126191 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AniyuktiH mRtnasUtraM chakkAyaviAramaNaM sarIra taha bhattapAna ya / / 1. atyAsanna nirodhaM karoti cakSuSastatI dRSTvA'pi prANinAM duHkhena pAdasaharaNaM, pAdaM prANini nipatantaM dhArayatItyarthaH atisnnikRsstttvaacckssussH| 'chakkAyaviuramaNaM'tiSaTakAyAnAM virAdhanaM bhavati. zarIravirAdhanA tathA bhakta pAnavirAdhanAM karotIti / idAnImasyA eva gAthAyAH pazcAddhaM vyAkhyAnapannAha. mU. (540) uGmuhA kaharatA avayakravato viyakkhamANA y| bAtarakAe vahae tasatara saMjame dosA / / [bhA. 188] vR. urdhvamukho vrajan kathAsu ca raktaH-saktaH avayakkhanato'tti pRSThato'bhimukhaM nirUpayan viyakkhamANo'tti vividha sarvAsu dikSu pazyan, sa evaMvidho bAdarakAyAnapi vyApAdayet trasaMtarAMzca pRthivyAdIna sthAvarakAyAn tatazca saMyama' saMyamaviSayA ete doSA bhavantIti / idAnIM zarIravirAdhanAM pratipAdayannAhamU. (541) niravakkhA vaccaMto AvaDiA khANukaMTavisamesu / paMcaNha iMdiyANaM annataraM sA viraahjjaa|| [bhA. 189 vR. nirapekSA vrajan ApatitaH sana sthANukaNTakaviSameSu, viSamam-unnataM, teSvApatitaH paJcAnAmindriyANAM cakSurAdInAM anyatarat sa virAdhayet / idAnIM 'bhattapAne ya'tti avayavaM vyAkhyAnayannAhamU. (542) bhatte vA pAne vA AvaDiyapaDiyassa bhinnapAe vaa| __chakkAyavioramaNaM uktAho appaNo hAnI [bhA. 190] vR. ApatitazcAsau patitazca 2 tasya sAdhoH bhinne-bhagne vA pAtrake sati bhakte vA projjhite pAnake vA nataH SaTakAyavyuparamaNaM bhavati, uDDAhazca bhavati Atmanazca hAniH' kSudhA vAdhanaM bhavati tataH punaH ssttkaayvyuprmnnmuhaahshc| ma. (543) dahi ghaya tavaM payamaMbilaM va satthaM tasatarANa bhave / . khaLUmi ya janavAo bahuphoDo jaM ca parihAnI / / [bhA. 191] vR. tAni gRhItAni kadAciddadhighRtatakrapayaHkAkSikAni bhavanti, tatazca yAni zastraM, keSAM ? -prasAnAmitareSAM ca-pRthivyAdInAM bhavet, 'khaddhaMmitti pracure ca tatra bhakte lokena dRSTe sati janApavAdo bhavati-uhAhaH, yaduta bahuphoDe'tti bahubhakSakA eta iti, vA cAtmaparitApanikAdikA parihANiH sA ca bhavati / tathA pAtravirA-dhanAyAM yAcanAdoSAna pradarzayannAha. mU. (544) pattaM ca maggamANe haveja paMthe virAdhanA duvihaa| duvihA ya bhava tenA parikamma suttaparihAnI / / vR. pAtraM cAnviSati sati grAmAdA bhaveta pathi virAdhanA dvividhA-AtmavirAdhanA saMyamavirAdhanA ca. pathiratanAtha dviprakArA bhavanti-upadhiratanAH zarIrastanAca, labdha'pi kRcchAtpAtraka tata parikarmayataHtadavyApAra lagnasya sUtrArthaparihAniH // mU. (545) esA paDilahaNavihIM kahiA bhe dhiirpurispnnttaa| saMjamagaNaDDagANaM nimgaMthANaM maharisINaM // vR. ayaM ca pratyupekSaNAvidhiH kathito bhe' bhavatA, 'kiMviziSTaH ?- dhIrapuruSaiH prajAtaH gaNadharaH prarUpitaH, saMyamaguNerADhyAnAM nirgranthAnAM maharSINAM' satyavAdinAM kathita iti // tathA. mU. (546) eyaM paDilehaNavihiM juttA crnnkrnnmaauttaa| Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM-546 mAhU gyavaMti kammaM anegbhvsNciamnNtN|| vR. etaM pratyupakSaNAvidhiM yuantaH' kurvANAH caraNakaraNayogayuktAH santaH sAdhavaHkSapayanti karma, kiMviziSTam 1 anekabhavasacitam' anekabhopAttama anantam' anantakarmapug2alanivRttatvAttadanantamiti. anantAnAM vA bhavAnAM heturyattadanantaM kSapayantIti / uktaM mAgaMpratyupakSaNAdvAraM, tatpratipAdanAccoktaM pratyupakSaNAdvAramiti pratilekhanAdvAraM samAptaM / / idAnIM piNDadvArapratipAdanAyAhamU. (547) piMDa va esaNaM vA ettA vocchaM guruvesennN| gavasaNagahaNaghAsesaNAe tivihAe visuddhaM // vR. piNDaM vakSye eSaNAM ca, eSaNA gaveSaNA tAM ca ataH paraM vakSye, gurupadezena na svamanISikayA, sA caiSaNA trividhA bhavati-gaveSaNaiSaNA grahaNeSaNA grAsaSaNA ceti. anayA vividhayA'pyeSaNayA vizundraH-zuciryaH piNDastaM vakSya iti yogH| yathoddazaM nirdeza' itinyAyAtprathamaM piNDamava vyAkhyAnayannAhamU. (548) piMDassa u nikkhayo caukkao chakkaA ya kaayvvo| nikkhevaM kAUNaM paravaNA tassa kaaybvaa|| dR. tatra piNDanaM-piNDa:. 'piNDa saGghAta', piNDa ityasya padasya nikSepaH kartavyaH sa ca nikSepakazcatuSkakaH kriyate SaTko vA, evaM nikSepaM kRtvA prarUpaNA-vyAkhyA tasyaiva piNDasya krttvyaa|| tatra catuSkakanikSepaMmU. (549) nAma ThavaNApiMDo dabvapiMDo ya bhAvapiMDo y| eso khalu piMDassa unikkhevo caubveiho hoi|| vR. nAmapiNDaH sthApanApiNDo dravyapiNDo bhAvapiNDazcetyeSa tAvaccatuSkako nikSepaH, yadA punaH kSetrapiNDaH kAlapiNDazca nikSipyate tadA'yameva SaTko vA bhavati, tatra nAmapiNDaH-piNDa iti nAma yasya sa naampinnddH| tacca. mU. (550) gonnaM samayakayaM vAjaM vAvi havena tadbhaena kyN| taM biMti nAmapiMDaM ThavaNApiDaM ao vocchN|| va. tacca nAma gonnaM bhavati yathA guDapiNDa iti. tathA'nyatsamayakRtaM bhavati, samayaH-siddhAntastena kRtaM, yathA "se bhikkha vA bhikkhaNI vA gAhAvaikalaM piMDavAyapaDiyAe paviTTe samANe jaM jANejjA aMbapAnagaM vA" ityAdi, yadyadhyasA pAnakasya dravasvabhAvasya (kRte) praviSTastathA'pyasau piNDArtha praviSTa ityucyate, eSa samayasindaH piNDaH, yandrA nAma bhavattadarbhayana kRtalokalokottarakRtaM vA yannAma bhavet, yathA gAhAvaikula piMDavAyapaDiyAe paviThThaNa piMDA cava sattugANaM karaoladdhao guDapiMDo vA' tatra loka guDapiNDakaH guDapiNDaka evocyate, samaye'pyevameva piNDaka ucyata, evamevaMguNaviziSTaM sarvamava nAmapiNDaM bruvate, ata UrdhvaMsthApanApiNDaM vakSya iti| mU. (551) akkha varADae vA kaTTe pottha va cittakamma vaa| sabbhAvamasambhAvA ThavaNApiMDa viyANAhi / / vR. sthApanA dvividhA-sadabhAvasthApanA asadabhAvasthApanA ceti, tatrAkSaviSayA sadbhAvasthApanA asadabhAvasthApanA ca bhavani. kathaM ?. yadA eka evAkSaH piNDakalpanayA buddhyA kalpyate tadA' sadabhAvasthApanA. yatrapunastaevAkSAstriprabhRtaya ekatra sthApyante tadA sadabhAvasthApanA, evaM varATakaSu' kapardakaSu. Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyuktiH mUlasanna tathA kASTakarmaNi vati, tadaikameva kASThaM piNDa eSa ityavaM kalpyate tadA'sadabhAvasthApanA, yadA tuekatra bahUni militAni piNDatvena kalpyante tadA sadbhAvasthApanA, evaM puste' dhAullikAdau puttalikAdiSvapi evaM citakarmaNyapi, yadaikacitrakarmaNi puttalapiNDa iti sthApyate tadA'sadbhAvapiNDasthApanA yadA triprabhRti piNDabuddhyA kalpyate tadA sadbhAvasthApanA, evaM sadbhAvapiNDasamadabhAvapiNDaM ca jaaniihi| idAnIM dravyapiNDasyaz2azararIbhavyazarIravyatirikta syapratipAdanAyAhamU. (552) tiviho ya davvapiMDI saccittI mAMsaA ya accitto| accittA ya dasavihA saccitto mIsao navahA / / vR.trividho dravyapiNDA-sacitto'citto mizrazceti, tatrayo'sAvacitaH sadazavidhaH sacitto navaprakAra: mizrazca navadhA / / tatrAcittapiNDapratipAdanAyAhamU. (553) . puDhavI AukkAe teuvAUvaNassaI cv| biatiacauro paMciMdiyA ya lebo ya dayamo u|| vR. pRthivIkAyapiNDa: apkAyapiNDastejaskAyapiNDaH vAyukAyapiNDaH vanaspatikAyapiNDaH dvIndriyapiNDaH trIndriyapiNDaH caturindriyapiNDaH pathendriyapiNDaH pAtrakAtha lepapiNDazceti dazamaH / evamayaM dazaprakAro'cittapiNDa, idAnIM yo'sA acittaH pRthivIkAyAdipiNDaH sa sacittapUrvako bhavatItikRtvA('taH)sa eva prathama sacitaH pratipAdyate, tathopanyAsA'pi sacittasyaiva prathamaM kRtaH, tathA yo'sau sacitto mizrazcaekaiko navaprakAra uktaH so'pyanenaiva krameNa vyAkhayAto bhavatItikRtvA pUrva sacittaM vyAkhyAnayannAhamU. (554) puDhavikkAA tiviho saccitto mIsao ya acitto| saccitto puna daviho nicchayavavahArio cev|| vR. pRthivIkAyastrividhaH sacittA mizro'cittazca, tatra sacitto dvividhaH-nizcayasacitto vyvhaarscittshc| mU. (555) nicchayao saccitto puDhavimahApabvayANa bhumjjhe| accittamIsavajjo seso vvhaarsccitto|| vR.nizcayataHsacittaHpRthivInAM ratnazarkarAprabhRtInAMsaMbandhIyaH mahAparvatAnA himavadAdInAMca bahumadhye mdhyprdeshbhaage| idAnIMvyavahArasacittapratipAdanAyAha-acittavarja:mizravaNazca, etadaktaM bhavati-yo'citto na bhavati na ca mizraH sa vyavahArataH sacetana iti, sa cAraNyAdau bhavati yatra vA gomyaadinaasti| uktaH sacittaH pRthivIkAyaH, idAnIM mizrapRthivIkArya pratipAdayannAhamU. (556) khIradumahe? paMthe kaTTAllA iMdhana ya mIso y| porimi egadgatigaM bahuiMdhanamajjhathove a|| vR. kSIradrumAH-udumbarAdayasteSAmadho yaH pRthivIkAyaH sa mizraH, te hi kSIradrumA madhurasvabhAvA bhavanti, pathi ca mizrapRthivIkAyaH 'kaTThollo'tti halakRSTo yaH pRthivIkAyastatkSaNAdeva Ardrazca zuSkazca kvacinmizrapRthivIkAyaH iMdhane'tti indhanaMgAmayo bhaNyate, tattha kumbhakAraNa sadravo Anio tena militoM saMto pRthivIkAyo mizrA bhavati, kiyatkAlaM yAvad ?ata Aha-porisIegadgatigaM' yathAsaGakhyena ca 'bahuiMdhaNamanjhiMdhaNathoviMdhaNa' yadi bahu indhanaM svalpaH pRthivIkAyastataH pauruSImAtraM yAvat mizro bhavati. madhye tu indhane amindhanasya addhaM pRthirvAkAyasya yatra sa pauruSarSAdvitayaM yAvanmizraH, svalpendhanastu Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-556 pRthivIkAyaH pauruSa trayaM yAvanmiyo bhvti| ukto mizraH, idAnImacita ucyate. sa caivaM bhavatimU. (557) sAuNhakhArakhatte uggIlANUsa aMbile nehe| vakaMtajoNieNaM paoyaNaM teNimaM hoti / / vR.zItazastrAbhihataH uSNazastrAbhihitaH kSAraH-tilakSArAdistenAbhihato yaH kSatrazastreNAbhihataH, kSatraM. karIpavizeSaH. agnizastrAbhihataH lavaNazastrAbhihataH (avazyAyavazastrAbhihitaH) kAznikazastrAbhihataH, snehana-ghRtAdinA zastraMNAbhihataH sana yAnyutkrAntayonikaH, athavA 'vikaMtajANievi ya' kecitpaThanti. tatrAyamarthaH vyutkrAntA-apagatA yoniH svayameva yasva pRthivIkAyasya tena ca 'idaM vakSyamANaM prayojana bhavati / kiM tatprayojanamityata Aha. mU. (558) avarandriga visabaMdhe lavaNena va surabhiubalaeNaM c| accittassa u gahaNaM paoyaNa hoi jaM ca'nnaM / / / vR. avarandrigA-tRtA phoDiA tasyAM lUtAmphoTikAyAmutthitAyA dAhopazamArthamacanina pRthivIkAryana pariSakaH kriyata. yadivA avaradigA-sarpadaMzastasmin pariSakAdi kriyate. daMze viSe vA patite sati tayA:cetanayA mRttikayA bandho dIyata. lavaNena vA prayojanamacitena bhavati, surahitoklaeNaM vati gandhArohake. NApi kizcitprayojanaM bhaktyAmAdau, ebhiH prayojanairacetanasya pRthivIkAyasya grahaNaM bhavati-prayojanaM bhavati / idaM ca vakSyamANalakSaNamanyatmU. (559) ThANanisIyatuyaTTaNa uccArAINi ceva ussggo| ghaTTagaDagalagaleko emAi paoyaNaM bahuhA / / vR. sthAna-kAyotsargaH so'cetane pRthivIkAye kriyate niSIdanam-upavezanaM tvaravartanaM-nimajjanaM ca kriyate uccArAdInAM votsargaH kriyate, 'ghaTTaga'tti ghaTTakaH-pASANakaH yena pAtrakaM lepitaM sad ghRSyate, tathA DagalakAH apAnaproJchanArthaM lepakazca pAtrakANAM, evamAdi prayojanamacittena pRthivIkAyaH, idAnAmapkAya ucyata, asAvapi trividhaH sacittamizrAcittabhedaH, tatra sacittapratipAdanAyAhamU. (560) dhanaudahIghanavalayA karagasamuddaddahANa bhumjjhe| aha nicchayasaccitto vavahAranayassa agddaaii|| vR.ghanodadhayo ratnaprabhApathivyAdInAM ghanavalayAnica karakAza eteSa nizcayataH sacitto'kAyaH samadra. bahumadhye-madhyapradeze drahamadhye canizcayasacetanaH vyavahAranayasya punaragaDAdau-kRpAdA yo'pkAyaH sa vyavahArataH scitH| idAnIM mizrapratipAdanAyAha. mU. (561) usiNodagamanuvatta daMDe vAse ya paDiamette y| mAttRNANasatigaM cAulaudagaM bahupasannaM / / vR. UNAdakamanuvRtte ThADe mizraM bhavati. nantha mujhe jIvasaMdhAo piMDIbhUo acchai pacchA ujyatte sA pariNamai, so jAva pariNamai tAva mImA, vAse ya par3iyamitte-varSe ca patitamAtre mizrI bhavatyapkAya:, tandulAdaka vyavasthA kA?.tadatryaMta. 'mAnaNa' ityAdi. tadapi mitha bahu prasannaM sadacetanaM bhavati AdezatritayaM muktvA tadanakAntAn // ke ca te adazAH?. mU. (562) Aegatiga bubbuya bindU taha cAulA na sijhNti| mottRNa tinnidae cAulaudagaM bahu payannaM / Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 AniyuktiH mUlasUtra vR. keI bhaNaMti-jAva bubbuyA na phiTRti tAva taM mAsaM, anna bhaNaMti-bhaMDavalaggA biMduNo Na sukkaMti jAva tAva mIra, anne bhaNaMti-jAva cAulA na sijhaMti tAva mAMsa. eta anAesA, jamhA eyANi tinni vatthUNi kayAi cireNa haoNti kayAIsigghataraM cava AdhAravazAta. tamhA cAulAdagaMjadA bahu pasannaM hAi tadA taM acittaM bhavati, athavA muktvA tandulodakaM bahuprasannaM yadanyadAdezatritayaM pratipAditaM tacca mizraM drssttvymiti| ukto mizro'pkAyaH idAnImacittapratipAdanAyAhamU. (563) sIDaNhakhArakhatte amgIloNUsa aMbile nehe| vakkaMtajoNieNaM paoyaNaM teNimahoti // vR. pUrvavat / tena cAcittApkAyena idaM prayojanaM kriyatemU. (564) pariseyapiyaNahatyAidhoyaNA cIradhoyaNA caiva / AyamaNa bhANadhuvaNe emAipaoyaNaM bahuhA / / da. pariSekaH-saMcanaM kaThAdhutthita sati kriyata. tathA pAnaM hastAdidhAvanaM ca kriyate, tathA Acamana bhAjanaprakSAlana ca kriyate. evamAdIni prayojanAni bahudhA bhavanti / idAnIM cIraprakSAlanaM kriyata ityuktaM tacca Rtubaddhe na karttavyaM atha kriyate tata eta doSA bhavantimU. (565) uubaddhadhuvaNa bAusa baMbhavinAso uThANaThavaNaM c| saMpAimavAuvaho palavaNa AtopaghAno y|| va. Rtubaddha:-zItoSNakAlau militAvapi caiva bhaNyate, tatra yadi cIvarANAM dhAvanaM kriyate tato bAka. ziko bhavati vibhUSaNazIla ityarthaH, yadA ca vibhUSaNazIlastadA brahmavinAzo bhavati, tathA asthAnasthApana ca bhavati, yaduta nUnamayaM kAmI tenAtmAnaM maNDayati tatazcAsthAnasthApanam-ayogyatAsthApanaM bhavatIti, tathA saMpAtimasattvAnAM vAyozcavadho bhavati, tathA plavanena ca sattvavadhA bhavati, tathA''tlopaghAtazca bhavati haste kaNDakapatanAditi / Aha-yadyevaM na dhAvitavyAvyadha cIvarANi, ucyata, varzakAle prakSAlayitavvAni, atha na prakSAlvante tata ete doSA bhavantima. (566) aibhAracuDaNapaNae sIyalapAvaraNa ajiirNgelnne| obhAvaNakAyavahA vAsAsu adhovaNe dosaa|| vR.malenAtiguruNibhavanti tathA caDaNa'tti jIryantepanakazcatatralagatipanakaH phallI.zItalaprAvaraNe cAjIrNaM bhavati, tatazca glAnatA bhavati, tathA uvahAvaNA' paribhavo bhavati kAyavadhazca bhavati, tAni hi ArdrANi cyotanti santi apkAyAdi vinAzayanti te varSAsvadhAvane dossaaH| kadAprakSAlana kAryamityAhamU. (567) appatta ciya vAsa savyaM uhi dhuvaMti jynnaae| asaie va davarama u jahannaA pAyanijAgo / / vR. varSAkAle aprApta eva arddhamAsamAtreNa savamupadhi prakSAlayanti ytnyaa| athodakaM prAzukaM pracaraM nAsti tato jaghanyana pAtraniyoga'pAtrakApakaraNaM prakSAtnanIya yana gRhasthA bhikSA prayacchantA na jagupsanta iti / Aha-savaMSAM varSaparyanta evApadhiH prakSAlyata?.na ityAhamU. (568) AyariyagilANANaM mailA mailA paNovi dhaavNti| mA hu gurUNa avannA lAgami ajIraNa iyare / / vR. sgmaa| navaraM 'ajIraNaM iyara'tti itaraSAM gnAnAnAM cIvarANi prakSAlanAyAni yadi na prakSAlyanta Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRnaM. 568 natA jIrNa bhavati / idAnImapadhiprakSAlanakAla kAni na vizvAmaNIyAni ? ityAha. mU. (569) pAyassa paDoyAraM dunisajje tipttttpottiryhrnn| . ete na u vissAme jayaNA saMkAmaNA dhuvaNA || vR. pAtrasya paDopAraM' parikaraNaM pAtrabandhAdikaM na vizrAmaveta. tathA dunni nitajje'ttirajoharaNamiSadhAbaddhaM ekA ArNikA bAhyaniSadyA dvitIyA madhyavartinI kSAmaniSadhA idaM vayaM na vizrAmaNIyaM tipaTTattieka: yastArakapaTTako dvitIya uttarapaTTakaH tRtIyazrolapaTTaka: potti'ti mukhavastrikA rajAharaNa-prItameva etAni na vizrAmayet, yato nAmyAnyanupabhogyAni santi / tatra ca SaTpadasakramaNaM kathamityAha- 'jayaNA saMkamaNA' yatanA vastrAntaritena hastenAnyasmina vastre SaTpadIH saGkramayati tato dhAvanaM karoti / idAnIM zeSamupadhiM vizrA-mayatA vidhimAhamU. (570) abhiMtaraparibhAga uvari pAuNai nAtidUre y| . tinni yatinni ya na ekkaM nisi uMkAuM pahicchajjA // va. abhitaraparibhAga' kSomakalpaM zeSakalpayorupariprAvRNoti. katarAH?. trayastistra iti vakSyati. tathA nAtidUra nAtyAsatre tameva kalpaM rAtritrayameva sthApayati. 'tinni yatinni yatti padadvayaM yojitameva draSTavyaM, 'ekkaM nisiuM kAuMti ekA ratrimAtmopari kIlakAdI sa eva kalpa: sthApyata / paDicchejnatti evaM sapta dinAni parIkSA kaaryaa| athavA parikkhena'tti evaM saptavArAH kRtvA punazcazarIre vastraM prAkRtya parIkSaNIyaM. yadi SaTpadyo na laganti tataH prakSAlanIyamiti // mU. (571) keI ekkakanisiM saMvAseuM ti paddicchaMti / pAuNiyajayaNalaggati chappayA tAhe dhovenaa|| vR. kecanAcAryA evamAhuH- 'ekke kAnisiM saMvAdeuMti ayamatrArthaH-tamabhyantaraM kalpaM kSomamitarakalpayApari ekA rAtriM prAvRNoti, punaraparasyAMrAtrAvAtmAsanna sthApvati, punaraparasyA rAtrI AtmApari kolakAdA lamvamAnaM karoti. evaM trirAtraM yAvatparIkSyate. pathAcca taM kalpaM punaH prAvRNoti, prAvRte ca kalpe yadi na laganti SaTpadyastadA dhaavyet-prkssaalyet| te ca prakSAlayantaHmU. (572) nivvodagarasa gahaNa keI bhANesu asui paDiseho / gihibhAyaNesa gahaNaM ThiyavAse mIsiaM chaaro| vataM ca sAdhavacIraprakSAlanArtha nIvAdakasya grahaNaM kurvanti. tatrAha- 'kaI bhANasa'tti kecanavaM bravata yadata 'bhAjanaSu' pAtreSu nIvodakagrahaNaM kArya, AcArya Aha-'asui' lokA evaM bhaNanti, yadta-azucaya ena. tatazca pratiSedhaM kurvanti / kva purnagrAhyamityata Aha-gihibhAyaNesu' gRhagthasatkeSu bhAjaneSu kaNDAdiSu bhAjanaSu gRhyate, kadA ? - 'ThiyavAsa' sthita pravarSaNa-thakka varisiyavce, 'mAMsagaM'ti athAtra pravarSati parjanya gRhyata tato gRhNatA mitha bhavatyantarikSodakapAtAna tasmAsthite pravarSaNa grAhyaM, gRhIne ca kSAraH kSepaNIyoM yana sacittatAM na yAti / kasya punaH prathamamupadhiH prakSAlanIya ityata AhamU. (573) gurupaccakravANagilANasaMhamAINa dhAvaNaM puvvaM / tA appaNA puccamahAkaDe ya itara duve pacchA / / vR. prathamaM gurorupadhiH prakSAlyate tataH paccakkhAya tti pratyAkhyAtA-anazanastharatasyopadhiH prakSAlyate samAdhAnArthaM tato glAnasya pazcAtyahasya mA bhUnmanaparISahapIDyA cittabhaGgaH. evamateSAM pUrvamupadhiHkSAlyate Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvaniyuktiH mUlasUtraM tata AtmanaH kssaalytyupdhi| idAnIM kAni prathama kSAlanIyAni? ityAha- pavamahAkaDe'tti yAnyekarakhaNDAni atRNitAni ca tAni yathAkRtAni pUrva prakSAlayati. 'iyara duve pacchatti itarA drA vastrabhedI pazcAtprakSAlayanti, ekAnyalpaparikarmANi yAni kacinmanAka tUrNitAni anyAni bahuparikarmANi yAni dvidhA sIvitAni tUrNitAni ca, alpaparikarmANi ca kSAlayitvA tato bahuparikarmANi kssaalyti| mU. (574) acchA'piTTaNAsu ta na dhuve dhAva patAvaNaM na kre| paribhogamaparibhoge chAyAtava peha kallANa // vR.idAnIMsa sAdhuH prakSAlayan karpaTAninAcchoTyati rajakavata, nApi ca piTTayati kASThapiTTanena strIcata. kintu hastena manAgayatanayA dhAvanaM karoti, dhautAnica vastrANi nAtapaM pratApayati, mA bhUttatra kAcita SaTpardA, syAta kAni punarAtape kAryANi kAni vA na ? ityAha- paribhogamaparibhoga'tti tAni karpaTAni dvividhAni bhavanti paribhogyAni aparibhogyAni ca, tatra yathAsaGkhyana chAyAtapayAH kAryANi, paribhogyAni chAyAyAM zoSyanta. mA bhUttatra SaTapadI syAta. aparibhAgyAnyAtapa. pahe'tti tAni ca kapaTAni zuSyanti santi niruupytyphrnnbhyaan| kallANagaM'ti pazcAttasya prakSAlanapratyayamekakalyANakaMprAyazcittaM diiyte| ukto'pkAya:mU. (575) iTTagapAgAINaM bahumajha vijjuyAi nicchio| iMgAlAI iyaro mummuramAI ya misso u|| vR. asAvapi trividhaH, tatra sacitta iSTakApAkAdInAM bahumadhye vidyudAdiko naizcayiko bhavati, aGgArA dizvetaro vyAvahArikaH murmurAdikaH-ulmukAdimizro bhavati / idAnImacitAgnikAyasyopayogamacittA-gnizarIropayogaM ca darzayannAhamU. (576) odanavaMjaNapAnagaAyAmusiNodagaM ca kummAsA / DagalagasarakkhasUI pippalamAI ya pribhogo|| vR. odanaM kUrAdivyaJjanaM-timmaNaM pAnaka-AcAmlaM AyAma-avazrAvaNaM uSNodakaM kulmASAzca. etAni agrenirvAni kAryANi, tatazcaibhirupayogaH kriyte| idAnImagninirvatitazarIrApabhogadarzayannAha DagalakAiSTakArakhaNDA atIva pakkAH sarakkho-bhasmasUcyaH pippalaka:-kSurakaH, evamAdibhiracittairagnizarIrarupayogaH kriyate, agnizarIrANi ca dvividhAni bhavanti-baddhellayANi mukkallayANi ca. tatrAtra mukkallayANi draSTavyAni / idAnI vAyukAya ucyate. asAvapi trividhaH sacittAdirUpaH. tatra naizrayikasacittapratipAdanAyAhama. (577) savalayaghanatanuvAyA atihimaatiduddiNe ya nicchio| vavahAra pAyamAI akvaMtAdI ya accittI / / vR. saha valayavarttanta iti savalayAH ghanavAtAzca tanuvAtAzca savalayAzca te ghanatanuvAnAca 2 ta nizcayataH sacittAH / tathA'tihimapAta yA vAyuratidurdina ca yo vAyuH sanazcayikaH sacittaH, vyavahArataH punaH prAcyAdipUrvasyAM yo dizi. AdigrahaNAduttarAdigrahaNaM, etaduktaM bhavati- atihimaatidurdinarahito yaH prAcyAdivAyuH sa vyavahArataH scittH| idAnImacittaH 'akkaMtAI yaacittA ti yaH kardamAdAvAkrAnte sati bhavati so'cittaH. sa ca pazradhA akkata dhaMta pIlie sarIrAnugae saMmacchime, tattha akkato cikvilAisa. dhaMto datiyAisu. pIliA pottacammAIsu. sarIrANagao UsAsanIsAsavAU udarasthANIo. samucchimA tAliyaMTAIhiM jaNiA / idAnI mizra ucyate. Aha-kiM punaH kAraNaM mizraH pathAvyAtyAyate ?, ucyate. acittanava sAdhurvyavahAraM karoti. sa ca gRhItaH sanneva mizrIbhavati, agyArtharasya pradarzanAthaM pazcAnmizra ucyt| Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 578 bhU. (578) hatthasayamaMga gaMtA daD acitto biDaya samIso / iyaMmi u saccittA vatdhI puna pArisidinahiM || vR. acittavAyubhRto hatistaraNArthaM gRhyate sa ca kSetratAM hastazatamekaM yAvadratvA'pi acitta eva. tAMyaM nItvA'pi tato hastazatAdUrdhvaM dvitIyahastazataprArambhe'pi mizrA bhavati tRtIyahastazataprArambhe sacitto bhavati kSetramaGgIkRtya yAvatA kAlena mizro bhavati tathoktaM idAnIM kAlamaGgIkRtya yAvatA kAlenAcitaH sana mizraH sacittA bhavati tatpradarzanAyAha- bI paNa pArisidinahiM ni tatra bastiH- carmamayI khallocyate. sA cAcittavAyAMrApUritA atisnigdhakAle pauruSImAtraM kAlaM yAvattatra sthito vAyuracita evAste, ayamaMtra bhAvArtha:- kAlA hi dvividhaH - nilo lukkhA ya. tattha ninddhoM kAlA sapANito iyaro lukkho, tattha niddho tiviho- ukkAMso majjhimo jahanno ya, tattha ukkosaniddhaM kAle paurUSImAtraM kAlaM yAvat vatthI vAyuNA''pUrito acitto hoi taduvariM sA ceva taie pahare sacittA hoi, majjhimani kAle vatthI vANA''pUrio dI pArasIo jAva acittI hoi taduvariM sA ceva cauthe pahare sacittA hoDa. jahane pahare sacittI hoi. jahanna niddhe kAle vatthI vANA''pUrio tinni pahare jAva acitto hoi, taduvariM sAM caMva cautthe pahare misso hoi, taduvariM paMcame pahare so ceva sacitto hodd'| evaM niddhakAla mANaM bhaNiaM idANiM rukkhakAle dine hiM parUvaNA kijjai. tattha lukkhakAlo'vi tiviho jahannalukkho majjhimalakkho ukkosalukkhoM ya. tattha jahannalukne kAle vatthI vANA''pUrio egadivasa jAva acitto hoi, taduvariM so ceva biiyadivase misso hor3a, so caiva tatie divase sacitto hoi, majjhimalakkhe kAle vatthI vANA''pUrio do dinA jAva acitto acchai, taduvariM so caiva tar3apa divase misso hoi, taduvariM cautthe divase sacitto hoi, so ceva vAU ukkosalukkhe kAle divasattigaM jAva acitto hor3a, taduvariM so ceva cautthe divase mIso hoi, taduvariM so ceva paMcame divase sacitto hodd'| evaM emadugatigasaMkhA porisidinesuM anuvaTTAvaNIA / idAnImacittana vAyunA yatprayojanaM bhavati tatpratipAdayannAha mU. (579) daieNa vatthA vA payaNa hojja vAuNA muNiNAM / gama va hojjA sacittabhIse pariharejjA | vR. sugamA || navaraM datieNaM taraNaM kIrati, gelane vatthiNA kajjaM hoi / ukta vAyuH idAnI vanaspatikAya ucyate, asAvapi sacittAdibhedana vivA. tatra nizcayasacittapratipAdanAyAhaso vajnetakAoM saccitto hor3a nicchayanayassa / bhU. (580) 137 vavahArAu aso mIso pabvAyaroTTAI || vR. sarva evAnantavanaspatikAyAM nizrayanayena sacitaH zeSaH parittavanaspatirvyavahAranayamatena sacinaH. 'mIsI pavyAyarodvAi' ttimizrastu pramlAnAniphalAniyAni kusumAniparNAnicarADI - loTTo tandulAH kaTTitAH. tatthataMDulamuhAI acchaMtitenakAraNaMnaso misso bhavati / idAnImacittavanaspatikAyatadupayogaMcadarzayannAhamU. (581) saMthArapAyadaMDagakhAbhiakappAr3a piiddhphlgaaii| osahasajjANiya emAi payaNaM tamasu // vR. tatra saMstArakaH azuSistRNaH kriyata. kalpadryaM ca kArpAsikaM bhavati, auSadhamantarUpayujyate, bheSajaM vahiH / ukto vanaspatikAyaH, idAnIM dIndrivAdipratipAdanAyAha mU. (582) triyatiyacaurI paMciMTiyA ya tippabhiI jattha u samati / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 saTTA saTTA so piMDI tena kajjamiNaM / / vR. dvitricatuSpathendriyA ekake triprabhRtayo yatra samavAyaM gacchanti sa hIndriyAdipiNDaH, taM caivaM samavAya gacchanti svasthAnaM svasthAnaM etaduktaM bhavati dvIndriyA dvIndriyareva militaMdrIndriyapiNDaH, tathA trIndriyAstrIndriyaireva triprabhRtibhirmilitaistrIndriyapiNDa ucyate, evaM sajAtIyairmilitaiH piNDo vaktavyo yAvatpaJcendriyA iti svasthAna svasthAne sa piNDaH / ayaM tAvad dvIndriyAdiH paJcendriyaparyantaH sacittAdiH piNDI bhavati yathAcittapiNDA hIndriyAdisatkastena caitatkAryama mU. (583) AMdhaniyuktiH mRnnasUtraM diyaparibhogAM akkhANa sasakha sippamAINaM / teiMdiyANa udehigAI jaM vA vae vijjo // vR. zrIndriyANAM paribhogaH 'akSANAM ' candanakAnAM sazaGgA yAH zukta yaH tadAdInAM zaGkheSu zuktiSu ca auSadhAni kriyante / trIndriyANAM madhye uddehikayA, AdizabdAdanyena vA trIndriyeNa yahA vaidyoM brUyAda, uddehikAyAH satkayA mRttikayA prayojanaM sa sarvastrIndriyaparibhogaH / idAnIM caturindriyaparibhAga ucyatemU. (584) cadaridiyANa makkhiyaparihAro AsamakkhiyA ceva / 1 paMcidiapiMDaMmi u avyavahArI u naraDyA || vR. caturindriyANAM madhye 'makSikAparihAreNa' makSikApurISeNa UrdhvavirekaH kriyate zarIrapATavArtha. azvamakSikopayogaca tayA'kSNorakSarAH patitA uddhiyante / ayaM caturindriyapiNDaH, paJcendriyapiNDe yadi paraM nArakairvyavahAraH- upayogAM na kazcitkriyate / zeSAstu tiryazrI devA manuSyAzropayujyante, tatra tirazrAM paJcendriyANAM satkamupayogaM darzayannAhamU. (585) cammaTTidaMtanaharomasiMga amilAicchagaNagomutte / vIradahimAiyANaM paMcidiatiriaparibhogo // V vR. tatra carmaNA kuSThinaH kAryaM bhavati, asthnA - gRdhranalakena prayojanaM bhavati vAyvAdyapaharaNArtha pAde badhyate, dantena sUkarAdeH saMbandhinA prayojana nakhena vA, romabhiH prayojanamurabhrAdInAM satkastaH kambalikA bhavati zrRGgeNa kicita prayojanaM bhavet, amilA- urabhrA tatparISaM pAmAdAvupayujyate, tena gomUtreNa copayogaH / zeSaM sugamam / idAnIM manuSyopayogI darzyatama. (586) saccito pavvAvaNa paMthavaMTasa ya bhikkhudAnAI / sIsaDiyaaccittaM mIsaTTi sarakasvapahapucchA // vR. prathamA sugama, sacittamanuSyaprayojanamukta ma. idAnImacittamanuSyapiNDadarzanAyAha- sAMsaDiga acitaM tti acittena ziraHkapAlena prayojanaM bhavati pittArue ghasiUNa dijjai, veSaparAvarttAdi kriyata / idAnIM mizramanuSyapiNDa ucyate- 'mIrATTisarakvapahapucchA' mizrI'sthiyuktAM yaH sarajaskaH - kApAlikastasya mizrasya pathi pRcchayopayogaH / idAnI DavopayogapratipAdanAyAhakhamagAikAlakajjAtiesu pucchajja devayaM kiMci / mU. (587) paMthe subhAsu vA pucchaMja va divvamuvaogI // vR. apakAdi: kazrida. AdizabdAdAcAryAdayaH kAlakAryAdI svamRtyupracchanAdI- AdigrahaNAsaGghAdikArye utpanna pRccheta arthayena kAzridevatAM pathi vA gacchana zubhAzubhaM pRccheta. athavA zubhAzubhaM durbhikSAdi pRccheta, tatazrAyaM divyapiNDopayogaH / evaM tAvatsacitto navaprakAraH / piNDa uktaH, tadanantaraM | Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla-187 mizro'pi piNDA navaprakAra: pranipAditaH, acittA'pi navaprakAra: pratipAdita eva. idAnIM dazamA bhedo'citto lepapiNDa ucyata. sa cataSAmava pRthivyAdInAM navAnAM bhaMdAnAM saMyAgena bhavati. etadeva pradarzayannAha. mU. (588) aha hAi levapiMDI saMjogaNa navaNha piMDANaM / nAyavvA niSphanno tarUvaNA tassa kAyavvA // vR. atha bhavati lepapiNDaH saMyoga navAnAM piNDAnAM nippannA jJAtavyaH, kathaM ?. dacakkA gaDiA. tatya akkha makkhie puDhavikAyassa rajA laggati. AukAo nadIe uttaraA laggar3a, teukAA tattha loha ghaMsati, vAyU tatthava, yatrAgnistatra vAyunA bhAvyam ! vaNassaI akkhA biticau saMpAtinA pANA paDaMti, paMciMdiyANavi varattA ghassati / evaM saMjoeNa niSphanno levo. idAnIM tasya prarUpaNA krtvyaa| mU. (589) avvakAlialavaM bhaNaMti levesaNA navi a dittttaa| ta vattavvA levA diTTo talakasIhi // vR. para Aha-akkiAlikaM lapaM kaMcana pratipAdayanti, sadoSatvAnlapasya. tathA lapeSaNA ca samaya na kvacid ghaTA. yato dvividhava eSaNApratipAditA-vastraSaNA pAtraSaNA ca. tatazcAyamAkAlikA yatA na yuktyA ghaTata nApi samaya dRSTa iti / evamukte AhAcAryaH- te vattaccA' naevaM bhaNanAyAH-idaM vaktavyAH yadata lapA dRSTastrailokyadarzibhiH-jinaH etadaktaM bhavati-pAtraSaNAMpratipAdayatA leSaNA ukta va draSTavyA. anyathA tadavyatirekeNa pAtragrahaNAnupapatteH, pAtraM hi lepAdisaMskRtamevopayogabhAgabhavati naanytheti| mU. (590) AyApavayaNasaMjamauvadhAo dIsaI jao tiviho| tamhA vadaMti keI na levagahaNaM jinA biti|| [bhA. 192] vR. para Aha-AtmapravacanasaMyamopaghAto dRzyate yatastrividhastasmAdanti kecana na lepagrahaNaM jinA bruvte| idAnIM para evAtmApaghAtAdi darzayannAhamU. (591) rahapaDaNattimaMgAibhaMjaNa ghaTTaNe ya krvaao| aha AyavisadhanayA jakyullihaNa pvynnmi|| bhA. 193] vR. tasya sAdhorlepa gRhNato duHsthitasya pattananottamAGgAdibhaGgo bhavati, ghaTTane ca-calane sati rathasya karasya-hastasya ghAto bhavati-saMpIDanaM bhavatItyarthaH, arthaSA''tmavirAdhanAktA. idAnI pravacanopavAtaM pradarzayannAha-'jakkhalihaNe pavayaNami' yakSaH-zvAsa hi yakSo'kSapradezamallihati tatazca tasmina yakSollihane sati pravacane' pravacanaviSaya upaghAtA bhavati / idAnIM saMyamavirAdhanApradarzanAyAhamU. (592) gamanAgamana gahaNAtiTTANe saMyama viraadhnyaa| mahisariummugahariA kuMtha vAga rao vasiyA // [bhA. 151 vR. lapArtha gamana ca Agamana ca grahaNa ca lapasya saMyamavirAdhanA bhavati, kathaM ? mahisariummagahariAkuMthati natra gacchatA mahI sacittA bhavati. tathA saridattaraNa'pkAyavirAdhanA bhavati, tathA grahaNa cAnavirAdhanA bhavati.sa hi gRhNana kadAcidulmukaM cAlayati tatazcAgnivirAdhanA. yatrAgnistatra vAyunA bhAvyaM, tathA kadAcidamA gantrI haritakunthukAdimadhya vyavasthitA bhavati tatavAsI lepaM gRhNana tAni virAdhayati, athavA'nayA bhaGagyA saMyamavirAdhanA bhavati cAsaM raoM va siA' tatra gatasya kadAcidvarSa bhavati tatazcApkAvirAdhanA atha rajaHsaMpAto bhavati tatazca pRthivIkAyavirAdhanA bhavati. etamukte sarirAha. mU. (593) DhASANaM parihAra coyaga! jayaNAi kIraI tesi| Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ o niyuktiH mUlasUtraM pAe u alippate te dAsA huti negaguNA / / (bhA. 195] vR. doSANAM parihArasteSAM cAMdakoktAnAM kriyata iti saMbandhaH kathaM kriyate ? ityata Aha-he codaka! yatanayA lepasya grahaNaM kriyate tatazca yatanayA grahaNe satyAtmopaghAtAdayo doSAna bhavanti, pAtre cAlipyamAne ta eva doSA yattvayoditA AtmopaghAtAdayaH anekaguNA- anekaprakArA bhavanti / adhunA''cArya evAtmopaghAtAdi darzayannAhamU. (594) uDDAI virasamI bhaMjamANassa huti AyAe / duggaMdhi bhAyaNami ya garai logAM pavayaNami // [ bhA. 196 ] vR. UrdhvAdi chardanAdidoSo bhavati virase tatra pAtre bhuJjataH tatazrAtmavirAdhanaiva bhavati / tathA duggaMdhi tatra bhAjane bhikSAM gRhNato loko gahAM karoti tataca 'pravacane' pravacanaviSaye upaghAto bhavati / yaccoktaM codana jallihaNaM pavayAMmi" tatredamucyate [ mU. (595) pavayaNadhAyA yatravi hoti jayaNA u kIraI tesiM / 140 AyamaNabhAyaNAI leve tava maccharo konu ? // [bhA. 197] vR. pravacanApayAto'nyo'pyasti kintu yatanayA kriyate teSAM, ke ca te pravacanopaghAtAH ? ata Aha'AcamanabhojanAdayaH' AcamanaM nirlepanAdi bhojanaM caikamaNDalyA, etAni pravacanopaghAtAni kurvanti yadi prakaTAni kriyate, kintu yatanayA karaNAnna pravacanopaghAto bhavatIti, tatazca lepe tava ko matsaraH ? iti / mU. (596 ) khaMDaMmi maggiaMmi a loNe dinaMmi avayavavinAso / anukaMpAI pANami hoi udagassa u vinAso || vR. egena sAhuNA gilANa khaMDa maggiaM, tammi ca visae logaMpi khaMDa bhannai, tato teNaM sAvaraNaM lo maggiyaMtikAuM bhAyaNe loNaM dinaM, pacchA paDissae gaeNa diTTaM jAva taM loNaM, tato tena puDhavikkAuttikAUNa parivia, tato paridvAviyamivi tami loNemi vattha kharapharuse bhAyaNe laggArAIsu ya paviTTA loNAvayavA tato jadi tattha annapANagAr3a gheppar3a tato tANaM lopavayavANaM vinAsI hoi, atha na giNha loNakharaDie bhAyaNe tata AtmAdivirAdhanA bhavati, ahavA kaMjiapANe masgiaMbhi vihatthIe anukaMpAe AukkAo dinnoM, AdigrahaNAtpaDiNIyattaNeNa anAbhASaNaM vA, tao taMmi kaDuyabhAyaNami so vinassar3avirAdhyate tato saMjamavirAdhanA bhavati / athavA imo doso hoDa pAyassa alevaNepUyaNialagga aganIpalIvaNaM gAmamAiNo hojjA ! ropaNagA taruMmI bhigukuMthAdI va chaTuMmi / / mU. (597) : vR. egena sAhuNA kaNikkamaMDaliA lagA, tIe heDDA sahumA aMgAro laggoM dinno, so u sAhuNA na divA, tatI bhamaMtastra taM pattaM paDalahiM samaM patlittapAyaM daTTaNa ghattiyaM, taMpi vADIe paDia gAmapatnIvaNaM jAyaM. yatrAgristatra vAyuH | ahavA roTTo cAulaloTTo labdI so apariNaoM hor3a, 'paNagA tarUMmI 'ti paNagAM ullIrAisa hoi, tatA tavvinAso-taruvinAso, vaNassaiviNAsAMtti jaM bhaNiaM bhRgU- rAjirbhaNyate, tatra thAIyA pANiNo havaMti evaM chaTTo tasakAoM vinAsio hoDa evaM alatrie pAe chajjIvanikAryAvirAdhanA avassa hoi // yaccoktaM trailokyadarzibhiH samaye lepepaNA noktA' taMtredamucyatemU. (598 ) pAyarahaNami desiaMmi levesaNAvi khalu vRttA / tamhA AnayanA liMpaNA yA pAyarasa jayaNAe / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM-58 vR. pAtragrahaNa darzita-anopadiSTe sati lepaSaNA'pi khalUkta va draSTavyA, naramAdAnayana lepanaM pAtrasya yatanayA katrtavyam / atrAha para:mU. (599) hatthovadhAya gaMtUNa liMpaNA sosaNA ya hatthaMmi / sAgArie pabhujiMghaNA ya chakkAgajayaNA y|| vR. yadi nAma pAtraM lipyate nipyatAM nAma. kintu taMtrava zakaTasamIpaM gatvA lipyatAM yatA lepAnayane hastasyApaghAto vAdhA bhavati, athavA hastena yadi lepa AnIyate tataH saMpAtimasattvAnAmapaghAto bhavati. tasmAdabhatvA pAtrakalepana kArya, evamukta AcAryA bhaNiSyanti, yathA tvadIya'pi pakSe AtmopaghAtAdi bhavatyeva / tathA punarapi para evaM bhaNati tatpAtrakaM lepayitvA punazca zoSaNA hastavyavasthitasya pAtrakasya kAryA. yena sAnikSepadoSaH parihatobhavati, AcAryo'pyatra pratyuttaraM dadAti. yadata haste dhriyamANena pAtrakeNa AtmopaghAtAdayA doSA bhavanti tasmAtpAtrakaM hastena zoSaNIyaM lepazca AnayanIyaH, tatra ca lepArthaM gacchana samAdhaH kadAcidApanna eva yAgArie'tti sAgArikaH zayyAtarastacchakaTAni yadi pazyati tatasteSveva lepa gRhNAti. na tatra gRhNataH zayyAptarapiNDadoSo bhavati. 'pabhutti tena sAdhunA lepaM gRhNatA yasteSAM zakaTAnAM prabhuH mapRcchanIyaH apracchane doSA bhavanti tathA lepasyajighraNa karttavyaM. kimaya kaTurakA ?, tathASaTkAyayatanA ca kAryA, ityetatsarvaM vkssyti| idAnIM etAmeva gAthAM bhASyakAro vyAkhyAnayati, tatrAdyAvayavavyAcikhyA-sayA''hamU. (600) codagavayaNaM gaMtUNa liMpaNA Anane bahU dosaa| saMpAimAidhAo atiucarie ya ussggo|| [bhA. 198] vR.codakasyavacanaM, kiMta?, gatvAlepanaMpAtrakasyakarttavyaM, yataAnayanelepasyabahavodoSAbhavanti, kathaM?.yaditAvaddhastenAnIyatelepastatohastasyabAdhopajAyate, tathAsaMpAtimasattvaghAtAbhavati.atyundrarita ca tatra lepa utsargaH' pariSThApanaM bhavati tatra cAsaMyamastasmAttatraiva gatvA limpatu / evamukte satyAha guruH mU. (601) evaMpi bhANabheo viyAvaDe attaNo ya uvghaao| nIsaMkiyaM ca pAyaMmi giNhaNe iharahA maMkA || [bhA. 199] mU. (602) jaitehatthu vadhAo Anijatali hoi levali / paDilehaNADa ciTTA tamhA una kAi kaayvyaa|| (pra.26] vR. evamapi gatvAbhAjana limpato bhAjanabhedo bhavati, cyAptasya ca-Aklasya pAtrakalepane gantryAcalana satyAtmApadhAto bhavati, tathA prakaTaM taMtrava pAtre lepagrahaNaM kurvato niHzaGkalokasya bhavati tadutata'zucayaH yanAzacinA laMpena pAtrakalepanaM kurvanti / iharahAsaMka'ni itarathA yadi natpAtraM tatra prakaTa na lipyate tatA lokasya zaGkava kavalA bhavati, yadata na vidmaH kimapyanena lepanate kariSyanti ?, tataH pratizraya evAgatya lepanA krtvyaa| mU. 1603) coei puNo levaM AneuM liMpiUNa to htthe| acchau dhAremANo saddavanikkhevaparihArI || (bhA. 200] vR. atra paraH punarapi codayati evaM nAmAnIya lepamAzraya limpatu pAtrakaM, kiMtu leSayitvA tato haste lipsaMsa dhArayastiSThatu yAvattaddhastasthitameva zoSamupayAti. kiM kAraNaM?, yato yUyaM sadravanikSepaparihAriNaH' sadravasya nikSepaH sadravanikSepastaM parihartuzIlaM yeSAMbhavatAM te sadravanikSepaparihAriNaH, etaduktaM bhavati-pAtrakaM Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 AdhaniyuktiH mUlamsUtra loyAmapi na nikSipatha kiM punanepaliptamiti / evamukte sati paraNAcArya AhamU. (604) evaM hAuvadhAoM AtAe saMjame pavayaNe y| mucchAIpavaDate tamhA una sosae htthe|| 7. evaM pAtrakaM liptaM sastena dhArayato bhavatyupaghAta Atmani saMyame pravacane ca. tatrAtmaviSayA saMyamaviSayA ca kathaM ? - mucchAI pavaData tti kadAcittasyasAdhonirodhe pAtraka hastasyaM dhArayatA maccho bhavettatazca prapatati. patitasya cAtmApaghAtA bhavati aGgavinAzalakSaNaH. pAtrakabheda ca saMyamavirAdhanA bhavati. tathA pravacanopaghAtarthavaM bhavati, taMtathA patitaM sAdhu haSTrA kazcitsAgArika evaM brUyAta.yadata-etadIyasarvajJena hasta pAnadhAraNamupadizatA ayamapyapAyo bhAvI na dRSTa iti, tasmAdetaddoSabhayAnna haste zoSayet paatrmiti| mU. (605) duvihA ya hoti pAyA jannA ya navA ya je u lippaMti / junna dAeUNaM lipai pucchA ya iyrsiN|| bhA. 201] vR. nAni ca lepayitavyAni pAtrANi dvividhAni bhavanti. 'jUNAni' purANAni navAni adhanava yAnyAnItAni tAniprathamaM lipyanta. tatrayAni jIrNAni pAtrakANi limpanIyAni tAni gurAH pradarzya limpati. evaMvidhAnyetAni pazya kiM lipyanta uta na?, itareSA-navAnAM pAtrakANAM lepane pacchA kartavyA, kiM etAni lipyante uta tiSThantu ? iti| Aha-kaH punaranApRcchya pAtrakANi limpati sati doghaH?. ucyate. yo mAyAvI bhavati sa caivaM jJAtvA pAtrakANi limpatimU. (606) pADicchagasehANaM nAUNaM koi aagmnmaai| daDhalevevi upAe liMpai mA esu dejjejjA / / vR. pADicchagA-sUtrArthagrahaNArthaM ye AcAryasamIpamAgacchati sehA abhinavapravrajitAH eteSAmAgamana jJAtvA kazrinmAyAvI dRDhalopAnyapi tAni purANapAtrakANi limpati,mAbhUdAcAryastebhyaH-pratIcchakasehebhyo dadyAt // ma. (607) ahavAvi vibhUsAe liMpai jA sesagANa parihAnI / ___ apaDicchaNe ya dosA sehe kAyA ao daae|| bhA. 2021 vR.athavA dRDhalepamapi pAtraM vibhUSayA limpati, tasmiMzca lipte pAtra yA zeSakANAM' glAnAdInAM parihAniH sA savA tena kRtA bhvti| apaDicchaNe ya dosa'tti pAtrakAbhAve AyariotAna pratIcchakAna napratIcchati. apaDicchaNe doSAH' nirjraadybhaavlkssnnaaH| sehati yaH pravrajitamAtrastasmai yadi pAtrakAdina dIyate tato' syopakaraNArahitasya cittamohA bhavati vipariNAmatazca kAyAna vyApAdayati, ataH asmAtkAraNA-dRzayitvA pAtraM lipyaMta. kadAcidasAvAcAryaH pratIcchakAdInAgantakAna zrutvA nivArayattaM sAdhaM lippantamiti / kadA punarlapagrahaNaM dAnaM ca karttavyamityata Aha. mU. 1608) puvAhalevadANa laMvaggahaNaM susaMvaraM kaardd| laMbassa ANapAliMpaNe ya jayaNAvihIM vocchaM / / vR. pUrvAhI lapadAnaM pAtrakasya karttavyaM lepana lepanamityarthaH yena tatpratyuSamiliptaM divamena zuSyate. tathA 'levaggahaNaM susaMvaraM kAuMti gRhyate'sminniti grahaNa-zarAvasaMpuTaM susaMvara-sugupta cIvareNa kRtvA taM zarAvasaMpTama / idAnI lepasyAnayana limpane ca pAtrakasya yo yatanAvidhistaM vakSye / mU. (609) puvvaNhe levagahanaM kAhati cautthagaM karajjAhi / Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRla-690 143 asahavAmiabhanaM akAraThalabha ya ditiyara / / [bhA, 203] vR. pUrvAhna lepadAnaM kariSyAmAtikRtvA caturtha-ekamupavAsaM kuryAda yena nibyApAra: sukhanava karoti. athAsau caturthaM kartuM na zaknoti atyantamasahiSNustato vAsikaM bhaktaM bhakSayitvA pAtrakANi lepayati / 'akAraga'tti atha tadrAsikabhaktamakArakaM-apathyaM tasyAlambho vA tayA velayA sa na labhate bhaktaM tataH dititare'tti'itara' anye sAdhava AnIya dadati labdhisaMpannA y| tatazca lepayitvA kRtakRtyA ghaTTayannAha. mU. (610) kayakitikammo chaMdana chaMdio bhaNai leva'haM ghettuN| tubbhaMpi asthi aTTho ? AmaMtaM kittiaM kiM vA ? | vR.sa hilepArtha drajana guroH kRtikarma-dvAdazAvarttavandanaM dadAti, kRtakRtikarmA ca chandaneti-dvAdazAvarttavandane guruvAkyametat. chanditaH-anujJAtaH sana bhaNati lepamahaM grahISyAmi tataza tubhyaM bhavatAmapi astyathitvaM lapena ?. punarasA gururbhaNati-Amama-asti kArya, punaH sAdhuNati-kittiaM' taM lepaM kiyantaM grahISyAmi ? 'ki va'ti ki mallikayA prayojanaM tava uta lapena?. AcAyasya ca lepana prayojanaM bhavati. tasya gacchasAdhAraNaM nandIpAtramasti tadarthaM tasya vA''cAryazcintAM kroti| mU. (611) saMsavi pucchiUNaM kayaussaggA guruM puNamiUNaM / mallagarUve giNhai jai tesiM kappio hoi|| vR. na kevalaM gurumeva pRcchati zeSAnapi sAdhUna pRSTvA 'kRtotsargaH' kRtopayogI gurUM namaskRtya, kiM karotItyata Aha- 'mallakave giNhai mallakaM zarAba yatra lepo gRhyate rutaM ca gRhNAti tenAsau lepo chAijjai, mallakAtayoca kadA grahaNaM karoti ?, yadA tayoH kalpiko bhavati, etaduktaM bhavati-yadyasau vastraiSaNAyAM pAtraSaNAyAM ca gItArthastato mallakaM rUtaM ca mArgayitvA gacchatIti / mU. (612) gIyasthapariggAhia ayANao khvamallae dhettuM / chAraM ca tatya vaccai gahie tasapANarakkhaTTA / / vR. athAsau malanakarUtayAmAgaMNa na kalpikastato gAtArthaparigRhIta-svIkRta mallakakhtI gRhItvA kSAraM ca-bhUtiM gRhItvA tatra mallake vrajati, gRhAta lepe sati cIramupari dattvA lepasya tato rutaM tata upari bhRtiM dadAti, kimarthaM ?, trspraannrkssaarthmiti| idAnIM yadukta mAsIccodakena yaduta sAgArikaganyAM lepagrahaNaM na kArya yato'sau zayyAtarapiNDo vartataiti. tatpratiSedhanAyAhamU. (613) vaccaMtaNa ya diTTa mAgAridacvagaM tu abbhaase| tatthava hoi gahaNaM na hoi so saagriapiNddaa|| vR. vrajatA sAdhunA laMpagrahaNArtha yadi dRSTaM sAgArikasaMbandhi dvicakra-gantrikA abhyAse-samIpe tatastava grahaNaM karttavyaM, na bhavatyasA sAgArikapiNDaH-zayyAtarapiNDo'sau na bhavati / idAnImasA gatvA kiM kRtvA lepaM gRhNAtItyata Aha. mU. (614) gaMtuM ducakkamUlaM aNunnavettA pahuMti saahiinnN| ettha ya patti bhaNie kAI gaccha nivasIva // vR. gatvA dvicakramUlaM' gantrIsamApaM. yadi tatprabhaH svAdhInaH sannihito bhavati tatastamanujJApya gRhyate. atha tatra gantryA AsannaH prabhunAsti tatadhAsau sAdhuH pRcchati-ko'tra prabhuH? iti. punazcaivaM pRSTa sati kazcitpuruSa evaM brUyAdU. yadata ettha ya pazruti atra zakaTa prabhU rAjA. tatazcaivaM bhaNite sati kazcidItArthI Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyuktiH mUlasUtraM mantrINAmanujJApanArtha nRpasamIpameva gacchena / pattha ya avidhiaNunnavaNAe div'to| mU. (615) kiM demitti naravaI tujhaM kharamakkhiA dcckktti| sA apasatyA levA ya bhaddatare dosaa|| vR. egA sAha laMbassa kajne niggao jAva pecchai sagaDAI. sAhaNA pacchiaM-kassa ete sagaDA?. nihatthaNa siha-rAulA.sAha agIyatyA ciMtar3a-paha apanaveyavvA. vaccAmirAyaM pecchAmi. tena rAyA diTTo. bhaNati rAyA ki tuha demi ?, sAhU bhaNatitubhaM sagada nilamagvie asthi tattha levA pasatyA havati taM me dahi, etthaya bhaddayare dosA bhavaMti, tattha jai sA rAyA bhahA tAha samvahiM caiva ugghosaNaM karei jaha neha keNai sagaDA ghaeNa makkhiyavvA jo makkhai so daMDa pattA evamAI bhaddao pasaMga kujjA. aha so paMto rAyA tAhe so bhaNejjA annaM kiMcI na jAiyaM imAe parisAe majhe to lavA jAtio, aho asuI samaNA ee mA eesi koI bhikkhaM du| ete avihiaNunnavaNAe dosaa| mU. (616) tamhA dacakkavar3aNA tassaMdiTThaNa vA annunnaae| kaDugaMdhajANaNaTTA jiMghe nAsaM tu aphusNtaa|| vR.tamhA vihIe aNunaveyavvo, sAya vihI-tAsagaDANaM pAse Thio acchai nAva dacakkavaI Aga, taA ducakkavaiNAgaktiAvaiNA aNunnAe sati levo gaheyavyo, teNaducakkavatiNAjo saMdihro etya paTThavioM jahA tume bhaleyanvaM. tena vA aNunnAo saMto geNhai, kaDugaMdhajANaNaTuM jiMdhiyavyo lebo-kiM so kaDuo?. kaDuatelleNa makkhionavatti, jai kaDuteleNa makkhio tAhe na gheppar3a, so athiro hoi, jo miTThatilamallamakkhio so gheppai / kathaM punarjighaNaM karoti ?. nAsikayA aspRzan / jiMghaNA iti avayavo bhaNio / idAnIM 'chakkAyajayaNa'tti vyAkhyAnayannAhamU. (617) harie bIe cale jutte, vacche sANe jlttttie| puDhavI saMpAimA sAmA, mahavAte mahiyA'mie / vR. harite bIja vA tacchakaTa pratiSThitaM bhavati tatazca tatra na grAhyo lepaH, tathA tatkadAcicchakaTaM calaM' gamanAbhimukhaM vyavasthitaM bhavati tatatha na grAhyaH, tathA yuktaM vA vahati tadA'pi na grAhyaH, kadAcittasmin zakaTa vatsako bar3A bhavati tadAsannA vA tatathana grAhyaH, zvA vA tatra baddhaH tathApi na grAhyaH, jalamadhye tata zakaTaM vyavasthitaM bhavati tato na grAhyaH. kadAcicca sacittapRthiva pratiSThitaM bhavati tathApi na grAhyaH. kadAcitsaMpAtimasattvaiH sa pradezA vyAptastatazra na grAhyaH, tathA zyAmA-gatristasyAM ca na grAhyaH, mahAbAte ca vAte sati na gRhyate, 'mahikAyAM dhUmikAyAM nipatantyAM na gRhyata, amitazAsI lepona gRhyata kintu prmaannyuktH| DAragAtheyam idAnIMbhASyakRdavyAkhyAnayati, tatrAdyAvayavavyAcikhyAsayA''hamU. (618) . harie bIesu tahA anaMtaraparaMparavi ya caukkA / AyA dapavaM ca paniTaTThiyati etthaMpi caubhaMgo ! bhA. 204] vR. harita bIje ca dvA catuSko bhavataH, katham ?, anantaraparamparakalpanayA. etaduktaM bhavati. haritabIjayAranantarapratiSThitatvamAzrityabhaGgacatuSTayaMniSpAdyata,tathAtayorevaharita/jayAHparamparapratiSThitatvamAzritya dvitIyabhaGgacatuSTayaM niSpAdyate / atra ceyaM bhAvanA-anaMtaraM harite patiliyA gaktI bIe a anaMtara patiTTiA, ego bhaMgo ? ! tahA anaMtaraharie patiTTiA Na bIe teSAmabhAvAta, biio bhaMgo 2 / annA harie anaMtaraM napatiTThiyA tasyAbhAvAta bIe anaMtaraM paTThiA taio 31tahA annANaharie anaMtaraMpaiTiANa bIe Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla-668 145 anaMtaraMpaiDiAtayorabhAvAta. utthA4. esasuddhA bhNgaa| evaMharita bIjapadadayenAnantarapratiSThitatvakalpanayA bhaGgacatuSTayaM labdhaM / idAnIM haritabIjayAMrava paramparapratiSThita-tvakalpanayA yathA bhaGgacatuSkalabhyate tathAcyate. taccevaM harita paraMparapaTTi gaktI bIe paraMparapaTTiA egA bhaMgo annA harie paraMparaDaTTiyA Na bIe paraMparapaiDiA vIjAnAmabhAvAta. biio bhaMgo. tahA annA harite Na paraMparapaiDiA teSAmabhAvAta bIje paraMparapaiDiA taDao annA Na harie paraMparapaidriA NavIe paraMparapaiDiA cauttho bhaMgI tayorabhAvAta. esa sundrI bhaMgI / ' AyAdayaM ca paDaTTiaMti etthapi caDabhaMgAM' tathA teSvava haritabIjeSu AtmA - AtmA pratiSThitaH dvipadaM ca pratiSThitamiti, etasminnapi padadraye caturbhaGgikA bhavati katham ?. AyA haritabIesa paTTio dupayaM caharitabIesu padviaM ego bhaMgo 1 / tathA AyA harita - bIesu paiDio na dupayaM hariyabIesu paiDia bitio 2, tathA AyA na haritabIjesa paDaTTio dupayaM ca haritabIesa paiDia tar3ao 3 | tathA AyA haritabIesa na paTTio dupayaM ca haritabIesa napatiTTizaM ca utthA bhaMgo4. eso suddhA / evaM annavi parittaNaMtAIhiMbhaMgA sabuddhie UhayavvA / harita batti gayaM. calatti vyAkhyAnayannAha mU. (619) davve bhAva ya calaM davvaMbhi dupahaTTiaM tu jaM dupayaM / AyA ya saMjamami a duvihA u virAdhanA tattha / / [bhA. 205 ] vR. calaM dvividhaM dravyacalaM bhAvacalaM ca, tatra dravyacalaM 'dupaiTTiyaM tu jaM dupayaM duSpratiSThitaM yadidvapadaM - zakaTaM taddavyacalamucyate, tatra ca dravyacale lepaM gRhNata AtmasaMyamavirAdhanA bhavati dvividhA / bhAvacalapratipAdanAyAha mU. (620 ) bhAvacalaM gaMtumanaM goNAI aMtarAiyaM tattha / va aMtarAya vittasa calaNe ya AyAe / [bhA. 206 ] vR. bhAvAcalamucyate yacchakaTaM gamanAbhimukhaM varttate tatra ca lepaM gRhNataH gAMNAI aMtarAiyaMti- gavAdInAM aMtarAyaM bhavati, kathaM ?, sa kathAi sagaDavaI bhaddao bhavati tato so jAva sAhU levaM geNhai tAva te baille na joei pacchA UsUre joteti tato tANaM vaillANaM payaTTattikAuM cAri na deti, aggato va jA sA cArI UsUra pattA, evaM bhAvacale geNhaMtassa aMtarAya havar3a / juttetti vyAkhyAyate, tatrAha - 'juttevi aMtarAya ' balIvayukte 'pi zakaTe evamevAntarAyaM bhavati / tathA'yaM ca doSaH vittasa calaNaM ya AyAe' te balIvardAH kadAcittaM sAdhu dRSTA vitrasanti tatazca gantryAzcalana lepa gRhNata AtmopadhAno bhavati / vacchA bhaeNa nAsar3a DiMbhakkhobheNa AyavAvatI / mU. (621) AyA pavayaNa sAMga kAyA ya bhaeNa nAsaMti || [bhA. 2007 ] vR. yadi ca tatra vatsaka Asanno bhavati tato'sA taM sAdhuM dRSTvA kadAcidbhayena nazyati tato nazyana kAyAna vyApAdayati / athAsau tasyAmeva ganyAM baddhastato'so bhayena nazyana gantryAH kSobhaM karoti, tena caDimbhakSabheNa gantrIkSAbhaMga AtmavyApattirbhavati / dAraM / 'sA' tti vyAkhyAyate kadAcittatra vA tiSThati sa ca namakSaM jihvayA likhati, tatatha lepaM gRhNata AtmopaghAto bhavati pravacanopaghAtaca. bhayena nazyatA kAyAtha vinAzyante / puDhaviti vyAkhyAyate tatrAha mU. (622) jo caiva ya harie sau caiva gamo u udagapRDhavIsu / saMpAmA tasagaNA sAmAe hor3a carabhaMgA || ( bhA. 208 ] vR. ya eva haritabIjaSu gamaH-adhigama uktaH asAvevAdakapRthivyArdraSTavyaH, etaduktaM bhavati yathA tatra 26 | 10 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 AMghaniyuktiH mRtnasUtraM paDhar3hayena bhaGgakA upalabdhAH evamatrApyudakapRthivIpadadayena bhaGgakAH karttavyAH / dAraM / idAnIM 'saMpAtima' ti vyAkhyAyate, tatrAha - 'saMpAmA tasagaNA' saMpAtimazabdena trasagaNA ucyante. te yadi bhavanti tato lepo na grAhyaH, atra ca bhaGgacatuSkaM bhavati, tadyathAsaMpAtimasu appA paiDio bhaMDI ya paiTTiAegA 1. tahA appA saMpAtimesu paTTiona bhaMDI paiDiA bIo 2. appA na par3aDio bhaMDI par3aDiA lar3ao 3. appA na paTTio na bhaMDI paDaDiA cautthA 4. eso suddho / 'sAmApatti vyAkhyAyate, tatra ca zyAmAyAM bhaGgacatuSkaM bhavati. kathaM ?, levo divA gahio anami divase lAio ego bhaMgo 1. divA gahio rAIe lAio biDao 2, rAIe gahio divA lAio tar3ao 3, rAo gahio rAo lAio cautthA bhaMgI 4 / 'mahAvAe' tti vyAkhyAyate mU. (623) vAuMmi vAyamANaMsu saMpayamANesu vA tasagaNesu / nAnAyaM gaNaM abhiyassa ya mA vigiMcaNayA / / [bhA. 209 ] vR. vAyA~ vAti saMpatatsu vA trasagaNeSu nAnujJAtaM lepasya grahaNaM / dAraM / idAnIM mahikA sA ca 'saMpayamA'nesu vA tasagaNesu' ityanena vAzabdena vyAkhyAtava draSTavyA, etaduktaM bhavati vAzabdAnmahikAyAM ca patantyAM pona grAhya: / 'amiya'tti vyAkhyAyate- 'amitasya ca' pramANAbhyadhikasya lepasya grahaNaM na kArya, yataH 'mAvikiMcaNiya'tti mA bhUta prabhUtalepasya grahaNaM vikiMcaNaM tyAgastatkRto doSo bhaviSyatIti / etaddosavimukkaM ghettuM chAreNa akkamittANaM / mU. (624) careNa baMdhiUNaM gurumUlapaDikkamAloe / vR. etaddoSavimuktaM lepaM gRhItvA vastreNAcchAdya chAreNAkramya tatazrIvareNa taM zarAvasaMpuTaM baddhvA gurumUlalAgatya IryApathikAM pratikrAmya gurave Alocayati / mU. (625) daMsiachaMdiagurusesaesa (ya) omatthiyassa bhANassa / kAuM cIraM uvariM rUyaM ca chubhejja to lecaM // vR. punazrAsI kAvyApAraNa darzayati, punazca guruM chandayati- Amantrayati, yadi bhadantasya prayojana lepena tato gRhyatAmiti, evaM chandayati / 'sesae ya'tti zeSAMzca sAdhUn chandayati, yaduta yadi bhavatAmanena lepena kiJcitprayojanaM tato gRhyatAmiti / evaM yadA na kazcid gRhNAti tadA 'omaMthiyassa bhANassa' ti omasthitasya-adhomukhIkRtasya bhAjanasya upari kRtvA cIraM tatazvIrasyopari rUtapaTalaM karoti. 'chubhejja to levaM 'ti tato rUtasyopari lepaM prakSipet / mU. (626) aMguTTapaesiNimajjhimAe ghettuM ghanaM tao cIraM / AliMpiUNa bhANaM eka do tinni vA ghaTTe // vR. punazrAsI khtasyopari kSiptvA lepaM punaraGguSThapradezinImadhyamAbhiraGgulIbhirgRhNAti gRhItvA ca 'ghanama' atyartha cIraM punaH poTTalikAvinirgalitana leparasena pAtramAlimpati, tacca pAtrakaM kadAcidekaM bhavati kadAcidyA kadAcitrANi tatazca tAnyAlipya punaH ghaTTayati- aGgulyA masRNAni karotItyarthaH / tAni ca pAtrakANi evaM limpatimU. (627) anno'nnaM aMkami u annaM ghaTTei vAravAraNaM / Anei tameva dina davaM raeuM abhattaTTI // vR. anyada anyada aMGke-utsaGge sthApayati, sthApayitvA cAnyar3ha 'ghaTTayati' aGgulyA masRNayati, evaM Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malaM.127 147 vArayA vArayA ekaM veM vA'Gka sthApayata anyaka masRNayati evaM nAvadyAvanmamRNAni saMjAtAni bhavati / yadA punarakamava liptamutkRSTalepana bhavati tadA ruDha sati 'AnaMda tamava dinati tasminnava divasa dravaM-pAnakamAnaryAta raNDe raGgayitvA pAtrakaM tadeva 'abhattaTTitti upoSita evaM kroti| athAsI glAnAdInAM vaiyAvRttyakaraH syAttataHmU. (628) abhattaTThiyANa dAuM annasiM vA ahiNddmaannaannN| hiMDajna asaMtharaNaM asahU ghettuM araiyaM tu|| vR. atha tat pAtrakaM na rUDhaM glAnAdayazca sIdanti so'pi vaiyAvRttyakarastato ye abhaktArthikAHupavAsikAH mAdhavastebhyo 'dattvA' samarpya bhikSArthaM vrjti| annesiMvA ahiMDamANANaM' anye vA ye bhikSA nATanti teSAmahiNDamAnAnAM bhoktaNAM smyhinnddte| asaMtharaNe'ttignAnAdInAmasaMstaraNe asaMtaraNae hotae evamagA karoti / asahatti athAsA svayamevAsahiSNurupavAsa kattuM tataH ghettuM araiyaM tu tti gRhItvA'nyasAdhasatkaM pAtraM araiyaM tu'tti aranitaM tasmina divase pUrvaliptamityarthaH tadgRhItvA hinnddet| yadA punarevaMvidhaH sAdhunAsti kazcidyasya tannavalepaM pAtrakaM samaya bhikSAmaTati, AtmanA catrINi pacakANi saMvAhayituM na zaknoti. kAnitrINi ?, eka navalepaM pAtrakaM anyo bhaktapatadgRhastRtIyamazuddhArtha mAtrakaM. tadA ko vidhirityata Aha. mU. (629) na tarejA jai tinI hiMDAveuM tao achAreNa / uccanneuM hiMDai anne ya davaM si geNhati // vR. 'na tareta' na zaknuyAt yadi trINi pAtrakANi hiNDayituM tato navalepaM pAtrakaM chAreNa-bhUtinA avacUrNya-guNDayitvA ekatra pradeze sthApayitvA hinnddte| 'anne ya davaM si giNhaMti'tti anye sAdhavastadartha dravapAnakaM guhNanti / tathA cama. (630) latthAriyANi jANi ughaTTagamAINi tattha levnnN| saMjamaphAinimittaM tAI bhUmIi guNddjjaa|| vR. letyAriyANi' liptAni, kena?, lepeneti saMbandhaH, yAni ghaTTakAdIni, tatra ghaTTako-yena pASANakena pAtraM navalepa masRNaM kriyate, AdigrahaNAccharAvaM cIraM calepalipta. etAni lepena sarvANyava liptAnittatra pAtraka limpanaH, tatazca tAni ghaTTakAdIni bhRtyA gaNDayati. yena tatra pratiSThApitAnAM sattAM kITikAdyapaghAto na bhaveta / kimarthaM punarevaM kriyate ?. ata Aha-saMjamaphAtinimitta'miti sNymvRddhyrthmiti| mU. (631) evaM levaggahaNaM AnayaNaM liMpaNA ya jayaNA v| - bhaNiyANi atto vAcchaM parikammavihiM tulevasya / / vR. 'evam' uktana nyAyana lepagrahaNa tathA tasyaivAnayana limpanA ca pAtrakasya yatanA ca grahaNa lepasya'tAni bhaNitAni, ataH paraM vakSya parikarmavidhiM liptasya pAtrakasya / sa cAyaM parikarmavidhiHmU. (632) lita chagaNiachAro dhanena cIreNa'baMdhiuM unnhe| ___ aMchaNa pariyattaNa ghaTTaNe ya dhove puNo levA / / vR. lipte tatra pAtrake sati 'chagaNiyachAro'tti gomayachAreNa tatpAtrakaM guNDyate, pazcAcca ghanana 'cIraNa' pAtrakabandhana veSTayitvA rajastrANena ca pariveSTya 'aMbadhiuMti pAtrakabandhagranthimadattvA tata evaMvidhaM kRtvA 'uhatti uSNa sthApayati, aMchaNa'tti natA'GgalyA liptasya gitasya pAtraka-yAkarSaNa-samAraNaM karoti. Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 AniyuktiH mUlasUtraM Atape kRtvA punaH parivartayati AtapAbhimukhaM karoti, evaM zoSaNA tasya navalepasya pAtrakasya, dhAne ca chAraguNDita tatra pAnaka punarlepA dIyata iti / idAnIM bhASyakAra etAmava gAthAM vyAkhyAnayati, tatra litta chagaNiyachArA'tti idaM vyAkhyAtameva draSTavyaM. zeSaM vyAkhyAnayannAha. mU. (633) dAuMsarayattANa pattAbaMdhaM abaMdhanaM kujjaa| sANAirakkhaNaTThA pamajna chAuNhasaMkamaNA // bhA. 210 vR. dattvA tatra pAtraka sarajastrANaM pAtrAbandhaM punazAbandhagaM kujneti-tatra granthiM na dadAti, kimarthama?. ata Aha-'sANAdirakhaNaTTA' zvAnAdirakSaNArthaM granthiM na dadAti, idamuktaM bhavati-granthinA dattana satA kapaTakadaza gRhItaH sana zunA mAjariNa vA nIyate. punazca tatpAtrakaM pramRjya bhuvaM chAyAta uSNa saGkAmayati. etaduktaM bhavati-aparAtacchAyAkrAntaM sana punaruSNe sthaapyti| mU. (634) tadivasaM paDilehA kuMbhamuhAINa hoi kAyabvA / channaya nisaMkujjA kayakajANaM viussaggA // bhA. 211] vR. yasmina divase pAtrakaM lepayati tasmin divase 'kumbhamukhAdInAM ghaTagrIvAdInAM pratyupakSaNaM kRtvA tatazca gRhNAti. yena lipta pAtrakaM bahistasyAM grIvAyAM tasmin divase kriyate, nizAyAM tuchanna tatpAtrakakuyAMda, AtmasamIpa, kRte ca kArye vyutsargaH karttavyasteSAM ghaTagrIvAdInAM tasminneva divase yena parigrahakato doSAna bhavet, anyasmina divasaM'nyAni bhvissynti| atha lepazeSaH kazcidAste tatastasya ko vidhirityata Ahe. mU. (635) aTTagaheDa levAhiyaM tu sesaM sarUvagaM piise| ahavAvi natthi kajja sarUvamujhe tao vihinnaa|| vR. kadAcittatrAnyatra vA pAtrake'STako dAtavyo bhavati, tatastadartha-aSTakanimittaM kareNa taM lepAdhika zeSaM sakhna peSyate, atha tena lepazeSaNa na kizcitkAryamasti tataH sarUtameva vidhinA parityajet chAreNa guNDayitvatyarthaH / idAnIM tatpAtrakaM kasyAM pAruSyA bAhyataH sthApanIya ? kasyAM cAbhyantare pravezayitavyamityetatpradarzayannAha. mU. (636) paDhamacarimA sisire gimhe addhaM tu tAsi vjjjaa| pAyaM Thave sinahAtirakkhaNaTThA paveso vA / / va, zizire' zItakAle prathamapauruSI varjayitvA satpAtrakaM bahirAtape sthApyate.caramAyA-catarthaprahare zizirapauruSyAM yatpAtrakamabhyantare pravezayeta. 'gimhe addhaM tu tAsi vajjajatti grISmakAle tayAHprathamacaramapAruSyoran varjayata, tataH pAtraka sthApayata pravezayendrA, etadaktaM bhavati-grASma aLpAmaSyA gatAyAM sanyAM pAtrakaM bahiH sthApayata. tathA caramapraharArddha gate sati tatpAtrakaM pravezayeta. kimarthaM ?. sinahAirakSaNaTThA etadaktaM bhavati-zizire prathamapraharaH caramapraharazasnigdhaH kAlastAsmiMzca pAtrakaM na kriyate, lapavinAzabhayAta, toSNakAle ca prathamaprahAraTTe caturthapraharAr3he ca na sthApyate. so'pi snidha eva kAlaH, atIvASNe sthApanIyaM yana ruhyata iti| mU. (637) uvaogaM ca abhikakhaM karei vaasaairkkhnnvaann| __vAvArei va anne gilANamAIsu kjjesu|| vR. tasmiMzcAtapasthApita upayoga' nirUpaNaM abhIkSNaM' punaH punaH karoti. kimarthamityata Aha'vAsAirakgvaNavA' varSAdirakSaNArtha, AdigrahaNAt zvAdirakSaNArthaM ca, anyAn vA sAdhana vyApArayati ___ Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-637 145 pAtrakarakSaNArthaM yadyAtmanA glAnAdikAryeSu kSaNikaH / kiyantaH punarlepA dIyante ityasya pradarzanAyAha. mU. (638) ekA va jahannaNaM dugatigacattAri paMca ukkosaa| saMjamaheuM lavo vajjittA gaarvvibhuusaa|| vR. eko jaghanyena pralepo dIyate madhyamena nyAyena drau trayazcatvAro vA utkRSTataH paJca lepA dIyante. sa ca saMyamArthadIyate. varjayitvA gauravavibhUSe. tatra gauravaM yana mAM kathibhaNati yathatIyametacchobhanaM pAtramiti, vibhUSA sugmaa| idAnI "dhove paNA levo"ti. amumavayavaM vyAkhyAnayannAha. mU. (639) anuvaTuMte tahavi hu savva avanittu to puno lipe| tajjAya sacopyaDagaM ghaTTagaraiaMtato dhove / / da. anupatiprati-amahyamANe Urujjhate. etasmina pAtraka tathA'pi tenApi prakAreNa yadA na rAhati tadA sarva lapamapanIya tataH punalimpati / eSa tAvata svAnalepaviSayo vidhiruktaH idAnIM tajjAtalapavidhi pradarzayannAha-jAyayAppar3agaM' tasminneva jAtastajAtA-gRhasthanamIpasthasyavAlAbukasya 'sacAppaDagassa' nalasnigdhasya tadranaH lakSNaM cikkaNaM lagnaM satajjAtalepa ucyate, evaM tajjAtalepa, sacoppaDaM-sasneha yatpAtrakaM tada dhaTTagaraina ghaTTakana racitaM masRNitaM ghRSTaM sattataH kAaikena kssaalyet| katiprakAra punarlepaH? mU. (640) tajjAyajuttilevo khaMjaNalevo ya hoi bondrvyo| muddianAvAbaMdho tenayabaMdhena pddikutttto|| vR. tajjAtalepo yukti lepaH-pASANAdiH khaJjanalepazceti vijnyeyH| evaM ca yadA tatpAtrakaM pUrvameva bhagnaM bhavettadA kiM karttavyamityata Aha-tadA'nyadgRhyate gatrakaM, yadA'nyasyAbhAvastadA kiM karttavyamityata Aha'muddianAvAbaMdho'tti tadA tadeva pAtrakaM sIvayati, kena punarbandhena tassIvanIyaM?, mudrikAbandhena-granthibandhena sIvayati yAzo nAvi bandho bhavati tatsadRzena gomatrikAbandhenetyayaH, anyaH stenakabandho gUDho bhavati sa varjitI yatastatpAtrakatena stenakabandhanAdRDhaM bhavati jhusiraMca hotitti / idAnImetAneva gAthAM vyAkhyAnayati, tatra tajjAtakhAnalepA vyAkhyAtAdeva, idAnIM yukti lepaM pratipAdayatimU. (641) juttIu pattharAI paDikuTTo mo u sannihI jennN| dayakusumAra asannihi khaMjaNalevo ao bhnnio|| 7. yaktilepaH panaH prastarAdityaH, AdigrahaNAcchakarikAlepo vA. sa ca prastarAdilepaH pratikaSTaH. pratiSidro bhagavadibharyataH sa sannidhimantaraNa na bhavati, yatathaivamato jIvadayArtha sukumAratvAdamannidhiriti ca kRtvA khAnalepa ebhiH kAraNaruktA bhaNitaH / Aha-evaM hi sukumAraM lepamicchatastamya vibhUSA bhavati ?. ucyate, natadasti, yataHmU. (642) saMjamahaulavA na vibhRyAe vadaMti titthyraa| sai asai ya diluto sar3asAhamme uvaNao u|| vR. 'saMyamahatuM' saMyamanimittaM lapa uktAna vibhUSArthaM vadantitIrthakarAH / atra ca saIdRSTAntaH asaI. dRSTAntatha ekaMmi saMnivese do itthiyAA. nANaM ekA saI annA apaI, jAmA saI sA attANaM vibhasaMtI accha, anyaIvievameva, tao sahA bhattArabhattittikAuMsambapavasologeNa gaNijjaina ya hasijjar3a. asaI raNavasA unnaNo lAe hasijjai. yatastagyA asA veSA'nyArtha vnt| evamatra satIsAdharmya upanayaH karttavyaH. yathA satyA vibhUSAM prakurvatyA api sA vibhUSA lAkanAnyathA na kalpyane evaM sAdhAH saMyamArtha zobhanaM Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghaniyuktiH mUlasUtra lapayatA'pi na vibhUSAdoSa iti // idAnIM mudrikAdibandhAna vyAkhyAnayati. tatsaMbandha pratipAdayannAhamU.(643) bhijijja lippamANaM lina vA asaie paNA bNdhaa| mudianAvAbadho na teNaeNaM tu baMdhijjA / / vR. bhivettallipyamAnaM pAtrakaM vA limpitaM vA sadibhadyeta tato'nyasthAbhAve punarapi badhyate-sIvyata. tatra madrikAbandhasyayaM nAbandhaH panaddhividho bhavati. stanakabandhaH pUnagamo bhavani. madhyanava pAtrakakApThasya davarakA yAti tAdadyAvatsA rAjiH sIvitA bhavati. tena stanakabandhana durbalaM pAtraM bhavatyatA'sau vrjniiyH| idAnIMsalepa uttamamacamajaghanyabhedena trividhobhavatyataAhamU. (644) kharaayasikusuMbhasarisava kameNa ukkosmjhimjhnnaa| navanIe sappivasA guDena lepA alavA u|| vR. svara iti-kharasannayaM tilatillaM taNa kaA ukkAsA lavA, asi-kasaMbhiAtaNa ya majjhimA lavA. sarisavaMtallaNa yajahannaAhoi. anena krameNotkRSTo madhyamA jayanya iti / kaH punaleMpo nabhavatItyata Aha-navanItena sarpiSA-ghRtena vasayA guDena lavarNana ca, ebhiH rasaralepaH-ebhilepA na bhavatIti / uktA davyapiNDaH idAnIM piNDasyakArthikAnyucyante. mU. (645) piMDa nikAya samUhe saMpiMDaNa piMDaNA ya smvaae| samosaraNa nicaya uvacaya cae ya jumme ya rAsI y|| vR. piNDo nikAyaH samUhaH saMpiNDana piNDanA ca samavAyaH samavasaraNa sRgato' samyaga-ekatra gamanaM samavasaraNaM, nicaya upacayaH cayazca jummazca rAziH piNDArthaH / pratipAdito dravyapiNDa:.bhAvapiNDamU. (646) duviho ya bhAvapiMDo pasatthao hoi appasattho y| daga sattaTTacaukkaga jeNaM vA bajjhae iyro|| vR. dvividhobhAvapiNDaH prazastabhAvapiNDo'prazastabhAvapiNDaca, tatrAprazastaMpratipAdayannAha-duyasattaaTTa'ityAdi, duviho rAgo ya dAsA yasattaviho sattabhayadvANANi, etAni ca tAni-ihalokabhayaM paralokabhayaM AyANabhayaM akamhAbhayaM ArjIviyAbhayaMmaraNabhayaM asilogamayaM, "ihprloyaayaannmkmhaaaajiivmrnnmsilaae"tti| aTTa kammapayaDIo nAnAvaraNAjhyAu. ahavA aTTamayaTThANANi-jAikulabalarUce tavaissa. rie sA lAbhAcavihAM kohmaannmaayaalohrkhyo| rAgadveSAveva piNDa: AdayikI bhAvo'nannakarmapadabhala nivRttaH piNDa, evaM saptabhirbhayasthAnoM janyata karmapiNDaH, evamanyatrApi yojya, yena vA bAhyena vastunA itara:- AtmA badhyata karmaNAM'STaprakAreNa so'prazastaH / idAnI prazastaMbhAvapiNDaM pratipAdayannAha. mU. (647) tiviho hor3a pasantho nANa taha daMgaNe caritaM y| . mottaNa appasatthaM pasathapiDaNa ahigaaro|| vR.trividhaH prazastAbhAvapiNDa:-jJAnaviSayaH darzanaviSayaH cAritraviSayazca tatra jJAnapiNDA jJAnaM sphAtiM nIyata yana, tathA darzanaM sphAti nIyate yana, cAritraM sphAti nIyate yena, sa bAhyA'bhyantarazca piMNDaH. muktvA prazastaM prazastapiNDa nAdhikAra: / ayaM ca bhAvapiNDaH kana piNDyata ?-pracurIkriyata. zuddhanAhAropadhizayyAdinA, atra cAhAreNa prakRtaM, sa eva prazastA bhAvapiNDa:. kAraNa kAryopacArAta. jAnAdipiNDakAraNamasau. sa cAhAra eSaNAzuddho grAhyaH, anena saMbandhanAgatA eSaNA pratipAdyate / athavA pUrvamidamukta 'piMDa ca pasaNa ca vAccha natra piNDa uktaH, idAnImaSaNA pratipAdyata. athavA svayamavAya Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla- 647 bhASyakRtsaMbandhaM karotimU. (648) 151 littaMmi bhAyaNami u piMDassa uvaggahI u kAyavvA / juttassa esaNAe tamahaM vAcchaM samAseNaM // [bhA. 212] vR. lipte bhAjane sati tataH piNDasyopagrahAM grahaNaM karttavyaM, kiMviziSTasya piNDasya ? -eSaNAyuktasya. atastAbhavaSaNAM pratipAdayannAha mU. (649) nAma davaNAdavie bhAvaMma ya esaNA muNeyavvA / davvaMmi hirannAI gavesagahabhuMjaNA bhAve // vR. nAmasthApane sugama, dravyaM dravyaviSayA, yathA hiraNyAderaviSaNAM karoti kacida bhAve - bhAvaviSayA trividhA - viSaNaSaNA - anveSaNaSaNA grahaNavaNaSaNA-piNDAdAneSaNA grAseSaNA / sAgaveSaNaSaNA ebhirdrArirabhigantavyA mU. (650 ) mANe kAle Avassae ya saMghADae ya uvakaraNaM ! kAuso jassa ya jogo sapaDivakkho || vR. pramANaM kativArA bhikSArtha pravaSTavyamiti, etadrakSyati, 'kAle tti kasyAM velAraNa praveSTavyaM ? bhikSA gaveSaNIyA ityarthaH, 'Avassae' tti AvazyakaM kAyikAdivyutsargaM kRtvA bhikSATanaM karttavyaM gaveSaNamityarthaH, 'saMghADa' ti saGghATakayukte na hiNDanIyaM naikAkinA, 'uvagaraNe' tti bhikSAmaTatA sarvamupakaraNaM grAhyamAhozvitsvalpaM, 'mattage tti bhikSAmaTatA - gaveSayatA mAtrakagrahaNaM karttavyaM, kAyotsargaH bhikSArthaM gacchatA upayogapratyuyaH kAryaH tathA ca yasya yogaH- bhikSArthaM gacchannidaM vakti yasya yogo yena vastunA saha saMbandho bhaviSyati tadgrahISyAmItyarthaH, 'sapaDivakkho' tti sarva evAyaM dvArakalApaH sapratipakSo'pi vakta vyaH. sApavAdo'pItyarthaH / idAnIM bhASyakAraH pratipadametAM gAthA vyAkhyAnayati, tatra "pamANe "tti vyAkhyAbhU. (651) duhi ho pamANaM kAle bhikkhA pavesamANaM ca / sannA bhikvAyariA bhikkhe do kAla paDhamaldA // [bhA. 213] vR. dvividhaM pramANaM bhavati, kAlo' tti evaM kAlapramANaM kAlaniyamaH- velAniyama ityarthaH, tathA'nyadbhikSArthaM pravizamAnAnAM pramANaM' vArAlakSaNaM bhavati, tatra bhikSApravezapramANapratipAdanAyAha- 'sannAbhikkhAyariyA bhikkhe do' bhikSArthaM vArAdvayaM pravizati, ekamakAlasaJjAyAH pAnakanimittaM dvitIyaM bhikSAcaryAkAle pravizatIti / jadi puna tar3ayavAraM bhikvAyariaM karer3a tatI khettaM camaDhijjar3a uktAhI ya havar3a, jahA natthi eesiM bhikkhAhiMDaNe niyamAM. tamhA donni vArAu hiMDiyavvaM. eyaM ca puvvabhaNiyameva puNAM puNAM pavisaNe saGghayakulANi camaDhijjatitti, tena bhAsakAraNa bahuvArA pavisaNe dosA na daMsiA / uktaM bhikSApravezavArApramANaM, bhikSAkAlapratipAdanAyAha- 'kAle paDhamanchA' kAla iti bhikSAkAlastasmina pravizitavyaM tathA 'paDhamaddhA' iti prathamapauruSyAM yadarddha tasmiMzra bhikSArthaM pravizitavyaM, uktaM kAlapramANam / mU. (652) AraNa maddatA bhaddaga udbhavaNa bhaMDaNa padosA / dAsINaparakaraNaM TheviyagaDosA ya bhami / / [bhA. 214] vR. yadi punararddhapauruSyA Arata eva pratyUSasi eva bhikSArthaM pravizati tato bhadrakakRtA evaM doSAH 'uDavaNaM bhaMDaNapaosA' uTTAvaNaM pasuttamahilAeM kareDa. jahA pavvatiyagA AgayA taM uTTettA desutti, ahavA sA AlasseNa na uDei tao bhaMDaNaMkalahI honA athavA sA caiva pasajjA. pradveSaM gacchatItyarthaH / Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyuktiH mUlasUtraM 'dAmINaparakaraNaM ti yA ceva gihavaI imaM bhaNaijahA tavariyaNA rattiM ajimiA ettAha chuhAIyA aho samatiregaradhijjAsajana eyANapasaravalAe AgayANaM haaiti| tathA 'TaviagadausA yatti sthApanAkRtAzcaivaM doSA bhavanti / / sAMprataM prAntakRtadoSakathanAyAhama. (653) adAgamaMgalaM vA bhAvaNa khiMsaNA hanana pNt| phiDiumgamaya TaviyA bhrgcaariikinissnnyaa| bhA. 215] vR. gihabaI ghara atthi. tao pasare sAha Agao. taMdaTTaNa ya gihavaI imaM bhaNijjA-aho meM adAgamiva adhiTThANaM diTuM. amaMgalaM cAsau gRhapatirmanyata sAdhudarzana. tatazcaivaM ohAvaNA-paribhavo havai, tathA khisaNA vA bhavati. jahA ete poTTapUraNatthameva pavvaiyA. AhaNaNA vA pata-prAntaviSaye bhavati / evaM tAvatpratyUSasyeva pravizatAM TASA uktH| 'phiDira' tti athApagatAyA-atikrAntAyAmandrapAruSyAM bhikSArtha pravizati tatazra yadi bhadrakA bhavati tata evaM brAti yadata adyadivasAdArabhya yathA iyatI velA rAzasya bhakta sya bhavati tathA kartavyaM. tatazca udabhamadASaH- aadhaakaadidossH| Taviya'ti athavA yaTanarati tattvayA'dyadivasAdArabhya sAdhvartha sthApanAya, tatazcaiva sthApanAdayA dASA bhadrakaviSayA bhavanti. athAsauM gRhapatirbhadrako na bhavati tataH 'cArI' iti tatazcAvalAyAM bhikSArtha praviSTamavaM prAnto brItiyadatAyaM cArIbhaNDikaH kazcida anyathA ko'yaM bhikSAkAla iti, nAyaM pratyUSakAlo nApi madhyAhnakAla ini. kilassaNa'tti tathA avelAyAM bhikSAnimittaM praviSTasya kleza eva paryaTanajanitaH paraM na tu bhikSAprAptiH, tamhA dosINavelAe ceva uyareyavvaM / idAnIM madhyAhnasyArata eva yadi bhikSAmaTati tataH ko doSaH ? ityata Aha. mU. (654) bhikkhassavi ya avelA AsakvahisakkaNe bhave dosaa| bhaddagapaMtA yA tamhA patte care kaale|| [bhA. 216) vR. bhikSAyA avelAyAM yadi pravizati tanA yadi bhadrakraH 'osakkaNa ti yA'sA randhanavelA tAM madhyAhAdArata eva kArayati yana sAdhArapi dIyata, evaM tAvadibhakSAvelAyAmaprAptAyAM hiNDato doSAH, atha punarniva. ttAyAM bhikSAvalAyAmaTati tataH 'ahisakkaNa'tti randhanavalA tAmucchUra eva karoti yena sAdhArapibhaktaM bhavati, evamete doSA bhadrake bhavanti, 'paMtAdIya'ti prAntakRtAstu doSAH pUrvavaddaSTacyAH bhANDiko'yamiti vrate prAntaH, tasmAtprApta eva kAle carebhikSA na nyUne'dhike vaa| "kAla"tti gayaM, idAnI "Avassae"tivyAkhyAyatema. (655) . Avassaga soheuM pavise bhikravassa sohaNe dosaa| uggAhiavAsiraNa davaasaIe ya uddaaho|| [bhA. 217) vR. avazyaM kartavyamAvazyaka-kAyikAvyutmargarUpaM zodhayitvA kRtvatyarthaH nano bhikSArthaM pravizana. asodhana Avazyakasya dASA bhavanti. kathaM ? - uggAhiyavASiraNa tti yadyasau sAdhuH udagrAhitana-gRhAtanava pAtrakaNavyatsanati tata uktAhaH atha tatprAtrakamanyasya sAdhAH samapyaM yadi vyatsajati tatazca dravasyAsatiabhAva sati 'uhAho' upaghAtI bhavati / mU. (656) aidRragamaniiDao alahatA esapi pelljjaa| chaDAvaNa paMtAvaNa dharaNa maraNaM ca chakkAyA!! [bhA. 218 vR. athAmA atiraM gamanaM karoti sthaNDina tataH 'phiDiA'tti bhraSTaH sana bhikSAvalAyA bhikSAvanAyA bhikSAmaprAnpuvaneSaNAmapi prerayata' atikrAmayena, athavA tatraiva kvacidgRhAsanne vyatsRjati tataH 'chaDDAvaNa'tti magRhapatigtadazuci chalAvani, tyAnayatAtyarthaH, athavA paMtAvaNaM nADanaM kazAdinA karoti athatahASabhayA Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malaM.656 ddhagaNaM karoti pugeSavagamya tatA magNAbhayaM bhavana. vyutsanatastu SaTkAyavirAdhanati, sthaNDitnAbhAvAta / 'Avassae'tti gayaM. 'saMghADaetti vyAkhyAyata. mU.(657) ekAniyasya dogA i sANe taMhava pddinaae| bhikkhavinAhi mahanvaya tamhA sabitijjae gmnN| da. yadi saGghATakopetaH sana bhikSATanaM na karoti tata ekAkina ete doghAHsvIkRtaH zvajanita: pratyanAMkajanitaH bhikSAvizudbhirekasya na bhavati tathA vratApaghAtA bhavati tammAnsandritIyana gantavyama / iyaM ca pratidvAragAthA, idAnI bhASyakAra: pratipadaM vyAkhyAnayatimU. (658) saMghADaeNa'gahaNe dosA egasya itthiyAu bhve| sANe bhikkhuvaAgaM saMjamaAegayaradAsA / / [bhA. 219 vR. 'saJcATakasya' saGghATakasaMyogasya agrahaNa' akaraNa doSA ekAkinaH strIkRtA bhavanti. ekAkina dRSTrA sAdhu kdaacigRhiiyaat| isthiti gayaM. 'yANa'tti vyAkhyAyata-zanyapayoga ryAda dadAti tataH saMyama viSayo doSaH, atha bhikSAyAmupayogaM dadAti tata AtmApaghAnadASaH, evamakAkinaH pravizataH zunAkRto doSA bhavati. tathAsaGkhyaM caitad vyAkhyeyaM / sANa'tti gayaM. idAnI paDinAe tti vyAkhyAyate. mU. (659) donni u durisatarA egotti haNe pttttpddinaae| tigharagahaNe asAhIM aggahaNa padosaparihAnI // bhA. 220] vR. dvau sAdhu bhikSAmaTantau pratyanIkasya duSpradhRSyatarau bhavataH-duHkhena paribhUyete darjayatarau ityarthaH / 'egotti haNe' ekAkinaM punadRSTA hanti praviSTaH san pratyanIkastaramAtsaGghATakena gantavyaM / 'paDinIe'tti gayaM. idAnIM 'bhikkhAvisohi'tti bhannai yadA sa ekAkI kvacitpATake bhikSArthaM praviSTaH samakameva ca gRhatrayAnirgatA bhikSA gRhNato bhikSAyA azuddhirbhavati-AnadoSA bhavati. yata IpithikAM zodhayitaM na zaknoti. atha natraikAM bhikSAM gRhNAti yasyAmuphyogA dattaH tata itarasya bhikSAdvayamyAgrahaNe paosa'tti te bhikSAdAtAraH pradvaSaM gaccheyaH, yadtAsmAkamayaM paribhavaM karAti yena nAmmadIyaM gRhNAti. parihAni'tti agrahaNe ca parihANibhavati bhikSAyA gaccharaya vA tenAgRhItena bhikkhaviyohitti gayaM, idAnIM mahavvaya'ti vyAkhyAyate. mU. (660) pANivaho nisu gahaNa pauMjaNa koTalayarasa bitiyaM tu|| tanaM ucchandrAI pariggaho'nesaNa ghnne|| [bhA. 221] vR. triSu gRheSu yogapadyAgatAM bhikSA yadA gRhNAti tadA prANivadhaH kRtA bhavati, tatazca prathamavratabhaGgaH, nathA cAyA ekAkI koTalaM jyotiSa nimittaM vA prayaGkte , natazca ananasya niyamanava sambhavo yatastabApadhAtakaramavazyamucyata. upaghAtajanaka cAnRtaM tadaccAraNa dvitIyavratabhaGgaH / teNaM ucchandrAI atha tatra gRha ekAkI praviSTaH sana ucchandraM vikSiptaM hiraNyAdi pazyati tatazca nagRhNAni. ekAkino mAhasaMbhavAta. naNa'ti tataH stanyadoSastRtIyavratabhaGga ityarthaH tathA kadAcidekAkI anapaNIyamapi gRhAyAt. tatastasminnanaSaNIya gRhIta parigrahakRtA doSaH, caturthavratamatra pRthaga noktaM , madhyamatIrthakarANAM parigraha eva tamyAntarbhAvAta. killa nAparigRhItA strI bhujyata iti. pazcimaNya tu tIrthakRtaH pRthaka caturtha vrataM. tanmatana caturthavratabhaGgaM darzayannAhamU. (661) vihavA paranthavajhyA payAramalabhaMni dadrumagArgI / dArapihANaya gahaNa icchamanicche ya dosA u|| bhA. 222 vR. vidhavA strI. dhavA-manuSyaH sa vinaSTo yagyA iti samAsaH, tathA prASitabhartRkA. tathA yA pracAra na Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 AniyuktiH mUlasUtraM labhane-nimndrA dhriyate, yA evaMvidhA triprakArAtrI ekAkinaM mAdhuM praviSTaM dRSTvA gRha dvAraM DhakayitvA gRhNIyAta. tatra yadyasAtA striyamicchati tataH saMyamabhraMzaH atha necchati tata uktAhaH saMvatrI lokasya kathayati. yadatAya mAmabhibhavati. ttdhoktaahH| pratidvAragAthA vyaakhyaataa| kaH punaH kAraNarasI ekAkI bhavati? tatrAhamU. (662) gAravie kAhIe mAilne alasa luddha niddhmme| dullabhaattAhiThiya amaNunne vA asaMghADA / / vR. 'gAravie'tti garvaNa labdhisaMpanno'hamitikRtvA ekAkIbhavati, tathA kAhIe'tti bhikSArtha praviSTA dharmakathAM karoti mahatI velAM niSThati tatastena saha na kazrityayAti tatazcaikAkIbhavati, tathA mAyA. vAnekAkIbhavati. sa hi zobhanaM bhuktvA'zobhanamAnayati. sa ca dvitIya necchatyata ekAkIbhavati. 'alasaH' anyana saha prabhRtaM paryaTitumasamarthastata ekAkyavAnIya bhakSayati, gacchavayAvRttya'lasaH sa ekAkIbhavati. 'ludra'tti lubdhA vikRtAH prArthayati. tAzca dvitIye sati na zakyanta prArthayitumata ekAkIbhavati. niddharmaH aneSaNIyaM gRhNAti tato dvitIya nacchati, 'dallabhatti darlabha darbhikSa ekAkIbhavati, tatrahiekakaeva gacchati yena pRthaka pRthaga bhikSA labhyate, tathA 'attAhiTTiya'tti AtmAdhiSThito yadAtmanA labhate tadAhArayati attalandiyatti ja bhaNiaM. athavA amanojo na kazcitpratibhAti raTanazIlatvAttatazcakAkI hiNDate, evamasaGghATako bhavati / idAnIM etAmeva gAthAM bhASyakAro yAkhyAnayatimU. (663) saMghADagarAyaNio aladdhiomo ya lddhisNpnno| jeTTagga paDiggahagaM muha gArakhakAraNA ego|| [bhA. 223] vR. kasyacitsaGghATakasya yo'sau ratnAdhikaH-paryAyajyeSThaH 'aladdhikatti alabdhikaH-labdhirahitaH 'oma'tti paryAyalaghurddhitIyaH sa ca labdhisaMpannaH, tato yo'sau paryAyeNa laghulabdhimAna sa bhikSAmaTannagrato gacchati ratnAdhikazca pRSThato vrajati, punazca maNDalyAM bhojanakAle AcAyAM evaM bhaNanti, yaduta jyeSThAyasyAgrataH patagRhaM muJca, punarasA omarANiau cintayati, yadtAsyAM valAyAmayaM jyeSThAyaH saJjAto na tu bhikSAvelAyAM jyeSThAyaH sAtaH, ahaM labhe yAvatA jyeSThAyasya prathama samaya'te, tatazcAnana garvakAraNena garvakAraNena ekAkI bhavati- ekAkyeva hiNddti| 'gAravie'tti gayaM. 'kAhIutti vyAkhyAyatemU. (664) kAhIu kahar3a kaha biio vArai ahava gurukhnnN| evaM yo egAgI mADallA bhaga bhne| bhA. 224! kR. bhikSArthaM praviSTaH kathako dharmakathAM kurvannArate. tatazca tasya dvitIyA vArayati-mA kRthA dharmakathAM glAnAdayaH sIdantIti athavA''gatya guroH kathayati yadatAyaM dharmakathA kurvastiSThati. gururapi ta nivArayati. yadi vAritA'pi kathayati tadA sa evamakAkyeva sNjaayt| 'kAhie tti garya, mAyAvI bhadrakaM bhukta ata eva ekAkI gacchati // "mAilla'tti gayaM. 'asala ti vyAkhyAyatemU. (665) alasA ciraM na hiMDar3a mundrA AhAmae vigiiaa| niddhammo nesaNAI dullahabhikkha va egAgI // bhA. 225) 7. alamazciraM na hiNData katipayAM bhikSAM gRhItvA''gacchati / alasati gayaM lullA'tti bhannati. lubdhA vikRtIH prArthayate, tatathaikAkyeva yAni / 'luddhatti gayaM niddhamma'tti bhaNyate. nirdharmA aneSaNIyAdi gRhNAti. aprsaadhupreritshcaikaakiibhuuyevaattti| Nindrame'tti gayaM, dullabhe'tti bhaNyata. durbhikSa-durlabhabhikSAyA saMghATanacchati ekAkyeva bhikSayati, tatayaMkAkyava bhavati. 'dallabhattigataM, attAhiTTiya'tti vyAkhyAyata Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mulaM-666 mU. (666) atAhiTTiyajogI asaMkhaDIo banidra savvesiM / evaM sI egArgI hiMDaDa uvaesa'nuvaMdasA || [ bhA. 226 ] vR. AtmAdhiSThitena labdhena bhaktAdinA yujyata iti AtmAdhiSThitayAMgI attalalio ityarthaH sa ekAkI bhavati / 'attAhiTTie 'tti gayaM. amaNunne' tti vyAkhyAyate - 'asaMkhaDio vaDaniTTa savvesiM' ti kalahakArakaH sarveSAmaniSTaH sana tatarthakAkI kriyate evamabhiH kAraNarekAkyasAM hiNDate. upadarzana anupadarzana vA. upadezena guruNA'nujJAtaH anupadezena guruNA'nuktaH / vyAkhyAtaM saGghATakahAram adhunopakaraNamU. (667) savvAvagaraNamAyA asahU AyArabhaMDageNa saha / nayanaM tu mattagassA na ya paribhogo vinA kajne || [bhA. 227] vR. tatrotsargataH sarvamupakaraNamAdAya bhikSAgaveSaNAM karoti, athAmA sarveNa gRhItena bhikSAmaTitumasarthastava AcAra bhaNDakena samaM. AcArabhANDaka - pAtrakaM paTalAni rajoharaNaM daNDakaH kalpadraya- ANikaH zramikatha mAtrakaM ca etadRhItvA yAti / 'uvagaraNa' tti gayaM idAnIM mAtrakagrahaNapratipAdanAyAha- nayanaM mAtrakasya karoti bhikSAmaTana, na ca tasya mAtrakasya kAryeNa vinA saMsaktAdinA paribhogaH kriyate / 'matta 'tti gaye, 'kAussagga'tti vyAkhyAyatemU. (668) Apucchati paDhamA bir3ayA paDipucchraNA ya kAyavvA / AvassiyA ya tar3ayA jassa ya jogo cauttho u // 155 [bhA. 228 ] vR. paDhamaM Apucchai, yaduta - saMdisaha avaogaM karemi, esA paDhamA, avaogakarAvaNiaM kAussaggaM, ahiM usAsehiM namokkAraM ciMter3a, tato namokkAreNa pAreUNa bhaNati saMdisaha, Ayario bhaNar3a-lAbho, sAhU bhAi - kahatti, esA paDipucchA, tato Ayario bhaNar3a-tahatti, tao 'AvassiyAe jassa ya jogo' tti jaM jaM saMjamassa uvagAre baTTai taM taM geNDissAmi jassa ya logo' tti vyAkhyAtam / idAnImetAnyeva pramANAdIni dvArANi sapratipakSANyabhidhIyantaM, tatra yaduktaM pramANadvAre bArAdvayaM praveSTavyaM tasya pratipakSa ucyate, vArAtrayamapi pravizati, kimarthamata Aha mU. (669) AyariyAINaTTA omagilANaTTyA ya bahuso'vi / gelannakhamagapAhuNa atippae'ticchie yAvi // vR. AcAryAdInAmarthAya bahuzo'pi vArAH pratizati omAM- bAlastadarthaM ( glAnArthaM ca ) bahuzaH pravizati / pramANayatanoktA idAnIM yaduktaM kAladhye praveSTavyaM tatpratipakSa ucyate, glAnakSapakapAghUNArthamatipratyUSasyapi pravizati tathA aticchie vAvitti atikrAntAyAmapi bhikSAvelAyAM pravizati bahuzaH / / mU. (670) anukaMpApaDisehI kayAi na hiMDejna vA na vA hiMDe / anabhogi gilApaTTA Avassaga'sohaittANaM || vR. sa ca pratyUSasyeva praviSTaH kasmiMzrida gRha glAnArthaM, labdhaM ca tattena tatra, tatazca gRhapatiH punarbhaNati anukampayA yaduta punarapi tvayA glAnArthamasyAM velAyAmAgantavyaM, tatazrAsI sAdhuH pratiSedhaM karoti, kathaM ?, taM gRhasthamevaM bhaNati yaduta pratyUSasi zraH kadAcidahaM hiMDajjA kadAcitra hiMDajjati, evaM bhaNataNanaAgaMtukA uggamadAsA parihariyA havaMti na ca pratiSedhaH kRto bhavati / uktAkAlayatanA. adhunA''vazyakayatanAcyatekadAcidasA sAdhuranAbhogena Avazyaka' kAyikAvyutsargalakSaNamakRtvA glAnArthaM tvaritaM gataH / AsannADa niyaMttaM kAli pahuppati dUrapattovi / mU. (671) Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada apahata tattAM cciya ega dhara vAsira ego || vR. tata AsannAtsaJjAtakAyikAdyAzaGko nivarttata. kAlo pahuppar3a yadi tatAM duragatA'pi nivarttata. atha nivarttamAnasya kAlo na pahuppar3a ' tattoccia' tata eva yato bhikSArthaM gatastata eva vyutsRjati katham ? eka: sAdhurbhAjanaM dhArayati ekastu vyutsRjati kAyikAdi / mU. (672) bhAvAsanno samaNuna anna osannasaGkhuvajjayaMra / sallapavarNavajjo tattheva parohaDe vAvi / / eesa asaie rAyapar3e do dharANa vA majsa | hatthaM hatthaM muluM mujse egu dhare bosire ego || mU. (673) [pra.27] vR. athavA 'bhAvAsannaH' asahiSNaratyantaM bhavati tataH samanAMjA yadi tatra kSetra AsannA anyasmina pratizrayaM tatastatra pravizya vyutsRjati / 'anna'tti athAsamanojJAstatrAsannAstatastadvasatA pravizya vyutsRjati. tadabhAve'vasannAnAM vasatAM vyutsRjati tadabhAve zrAddhagRhe. tadabhAve vaidyagRhe vyutsRjati tatra ca vaidyagRhe prarUpayati yaduta tinni sallA mahArAya ityevamAdi, tatazrAsI vaidyaH smArite grantha evaM bhagati ettheva tti atra pathAdgRhe vyutsRja, parohaDe vA' gRhagya pazcAdaGgaNe vyutsRjati yato'sau madhyapradezaH, sa ca narapataH parigrahaH tataH kalahAdirna bhavati / mU. (674) AyaniyuktiH mUlasUtra uggahakAyavajjaM caMDaNa bavahAru labbhae vattha / gAravie pannavaNA tava caiva anuggaho esa // 2 vR. tadabhAve gRhasthasatke'vagrahe parigRhIte tasminnapi vyutsRjati kathaM ?, kAyikAvarja purISamutsRjannapi kAyikIM na vyutsRjati / kiM kAraNaM ?, jao chaDaNe vavahAro labbhar3a, jadi gihattho bhaNejjA. chaDDehi, to na chaDDehi, vavahAraM rAule karei / jahA cANakkae'vi bhaNiaM - 'jar3a kAiyaM na vosiraDa tato adoso' | ayamitthaMbhUtastatra vyavahArAM labhyate, tataH kAyikAM na vyutsRjati / uktA''vazyakayatanA, adhunA saGgATakayatanocyate, taMtra ceyaM pratidvAragAthopanyastA''sIt "gAraviekAhI " tyevamAdikA, tasyA yatanocyate, tatra "gAravie" tyasya padasya yatanAmAha- 'gAravie pannavaNA' yo'sau omarAyaNiko labdhyA garvitaH sannekAkI bhavati tamAcAryo dharmakathayA prajJApayati, yaduta tavaivAyamanugrahoM yattvadIyalabdhyupaSTambhana svAdhyAdi kurvantIti / gAraviyajayagA gayA. evamidamupalakSaNaM varttata. anyaMSAmapi kathikamAyAvialasalubdhanirddharmANAM prajJApanA karttavyA / idAnIM durlabhapaDhavyAkhyAM kurvannidamAha mU. (675) jar3a do ega bhikkhA na ya vela pahuppae tao egI / savvaMvi amalA bhI paDisaMhamaNannapiyaghamme // vR. yadi tatra kSetra paryaTanAmaMkeva bhikSA hayorapi labhyate na ca kAlaH paryApyata na ya pahuppar3a tadA ekAkina eva hiNDante / durlabhayatanAMktA. idAnIM attAhiTTiyayatanAMcyate yadi te sarva eva svaggRDA attaladiyA hoiumicchati tadA''cAryaH pratiSedhaM karoti, atha kavitpriyadhamAM Atmalabdhiko bhavati tata AcAryo'nujJAM karoti tatazravamaMkAkI bhavati, attAhiTTiajayaNA bhaNiyA, amaNunnayatanAM pratipAdayannAha mU. (676) anna annasaMjoiyA u savvevi necchaNa vivegI / bahuguNataMka dose esabalavaM nau vigiMce // vR. yadyasAM amanAja: ' raTanazIlastato'nyasya saMyojyate tena saha hiNDane. atha sarva eva necchanti Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 mUlaM- 676 tatastasyAmanojJasya vivekraH parityAgaH kriyate. athAsau bahuguNasaMpannaH kintu sa evaiko doSaH raTanazIla iti eSaNAyAM ca balavAMstatA nAsI parityajyate / bhaNiyA amaNunnajayaNA, adhunA yaduktam- "egAniyassa" ityevamAdi teSAM yatanocyate, Aha- kiM punaH kAraNamutkrameNa stryAdInAM padAnAM yatano-cyate ?. ucyate. garvitakathikAdayaH prajJApitAH santaH kAraNavazAdekAkino'pi bhikSAmaTanti tatatraikAkinAmaTatAM yadyapi strIkRtA doSA bhavanti tathA'pi tatreyaM yatanA, idAnIM yA gAtheopanyastAsIta yaduta "egAniyassa dosA" ityAdikA, tatra yatanAM pratipAdayannAha mU. (677) ityIgahaNe dhammaM kahai vayaDhavaNa gurusamavaMbhi / iha caivovara rajjU bhaeNa mohovasama tIe / vR. evaM tasyaikAkino gatasya sataH strIgrahaNe sati striyA gRhItaH sana dharmakathAM karoti yaduta narakagamanAya maithunAsevatyevamAdikAM. atha kathitaM'pi dharma na muJcati tato bhagati yadbhuta vratAni gurusamIpa sthApayitvA''gacchAmIti etadabhidhAya nazyati atha tathA'pi na labhyate gantuM tatA bhaNati ihavApavarakaM vratamokSaNaM karomIti tatra ca pravizati ullambanArthaM rajjuM ca gRhNAti, tatastena bhayena kadAcinmohopazamAM bhavati. mohanaraso bhayena hriyate, arthavamapi na muJcati tato mriyata eveti / uktA strIyatanA, idAnI vAdiyatanAMcyaMtamU. (678) sANA goNA iyare parihara'NAbhogakuktakaDanIsA / vArar3a ya daMDaNaM vArAve vA agArehiM // vR. zvAno gavAdayazva yeSu gRheSu tAni pariharati, athAnAbhogena kathamapi praviSTaH pratyanIkatha grahItumArabdhastataH kuGyakaTanizrayA tiSThati, kuDyaM kaTaM vA pRSThe karoti agrato daNDakena vArayati agArairvA vArayati / uktA zvayatanA, idAnIM paDinIyayatanocyate mU. (679) paDinIyagehavajjaNa anabhogapaviTTa bolanikakhamaNaM / majhe tiNha gharANaM uvaAMga kareDa geNhejnA || vR. ekAkinA pratyanIkagRhe na praveSTavyaM, athAnAbhogena praviSTaH pratyanIkaizva grahItumArabdhastato bAlaM karoti ucchabdayati yena loko milati, tata Akule niSkrAmati / uktA pratyanIkayatanA, adhunA bhikSAvizodhiyatanocyate-madhya sthitastrayANAmapi gRhANAmupayogaM dattvA paGktyA sthitAnAM bhikSAM gRhNAti ukta bhikSAvizodhiyatanA, adhunA paJcamahAvratayatanocyate, tatra bhikSAyAmupayogaM dadatA prANAtipAtasaMrakSaNaM kRtameva, idAnIM dvitIyamahAvratayatanAM pratipAdanAyAha mU. (680 ) veMTala puTThA na yANa AyannAtINi vajjae ThANe | suddhaM gavesa uchaM paMca'iyAre pariharato / / bR. veNTalaM- nimittAdi pRSTaH sannavaM bhaNati na jAne evaM bhaNatA dvitIyamahAvratayatanA kRtA bhavati / idAnIM tRtIyamahAvratayatanAM darzayannAha - 'AyannAINi vajjae ThANaM' tatra bhikSArtha praviSTa AkIrNAdisthAnaM parivarjayeta. yatra hariNyAdi vikSiptamAste tadAkIrNasthAnaM tacca sAdhunA varjanIyaM, evaM tRtIyamahAvratayatanA kRtA bhavati / idAnIM paJcamamahAvratayatanAM pratipAdayannAha zuddhama' unmAdidoSarahitaM gaveSayati' anveSayati ucchaM' bhaktaM pazcApyatIcArAn rakSana / uktA pazramamahAvratayatanA, caturthamahAvratayatanA tUktaMva, "itthiggahaNe dhammaM " ityevamAdinA ukta samrATakayatanA, idAnImupakaraNayatanApratipAdanAyAhajahannaNa cAlapaTTI vIsaraNAlR gahAya gacchejjA / mU. (681 ) Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 ussagga kAu gamane mattayagaNe ime dosA // vR. utsargastAvadbhikSArthaM gacchatA sarvamupakaraNaM gRhItvA gantavyaM yastu vismaraNAluH sa jaghanyena cAlapaTTakamAdAya gacchati. upalakSaNaM cAtra cAlapaTTako'nyathA pAtrakaM paTalAni rajoharaNaM daNDakaM kalpadvayaM ca gRhItvA gacchati / uktopakaraNayatanA. idAnIM mAtrakayatanAM pratipAdayannAha mAtrakaM gRhItvA gantavyaM, agRhItvA vAtsargamiti upayogaM kRtvA vrajati, atha mAtrakaM na gRhNAti gacchaMstatatha mAtrakAgrahaNe ete ca doSAH vakSyamANAH atra ca yadutsargagrahaNaM kRtaM tadvidhipradarzanArtha na tu punaH svasthAnamiti / idAnIM mAtrakA grahaNe doSAn pradarzayannAha . mU. (682 ) AghaniyuktiH mUlasUtraM Ayarie ya gilANe pAhaNae dullahe sahasalAbhe / saMsattabhattapAne mattagagahaNaM aNunnAyaM // vR. AcAryarthaM glAnArtha prAghUrNakArya vA durlabhaM vA kiJcillabhyate tadartha. 'sahasA' akasmAtkiJcitkadAcillabhyate tadartha tathA saMsakta bhakta pAnagrahaNArthaM mAtrakagrahaNamanujJAtama | pAuggAyaripAI kaha giNhau matta agahiyaMmi / mU. (683) jA esi virAdhanAyA davabhANe jaM davaNa vinA / / [bhA. 229] vR. prAyogyamAcAryAdInAM kva gRhNAtu mAtrake agRhIte sati ? agrahaNAcca yA teSAmAcAryAdInAM virAdhanA sA tenAGgIkRtA bhavati, tathaivaM manyase dravabhAjane gRhNAtu tatazcaivaM drave'gRhIte tena vinA yA virAdhanA sA tadavasthaiva, AdigrahaNAd glAnaprAghUrNakA api vyAkhyAtA eva / mU. ( 684) dulla hadavvaM ya siyA ghayAi giNhe uvaggahakaraM tu / parannapANalaMbhI asaMthare kattha ya siyA u || [bhA. 230] vR. durlabhaM vA dravyaM ghRtAdi 'syAt ' bhaveta tatastatra ghRtAdi gRhyate yata upagrahaM karoti- avaSTambhaM karoti tat. sahasA-AkasmikapracurAnnapAnalambhaH syAttataH asaMstaratAM pravrajitAnAmAtmAnaM kRcchreNa yApayatAM kutracit syAdgrahaNamiti / tathA camU. (685) saMsattabhattapAne matta sohara pakriyave uvariM / saMsattagaM ca nAuM paridruve saMsarakkhaTTA || [ bhA. 261] vR. saMsakta bhakta pAnagrahaNe sati mAtra ke ' zodhayitvA' pratyupekSya saktu kAJjikAdi pAtrakasyopari prakSipat / atha tatpAnakAdi gRhItaM mAtrake vinatu azuddhasaMsaktaM jAtaM, tatacaivaM jJAtvA vidhinA tasminneva kSaNa pariSThApayati kimartha ?, zeSabhakta rakSaNArthaM, mA bhUttadgandhena zeSasyApi saMsaktiH syAt, tasmAnmAtrakaM grahItavyaM, ebhica kAraNairna gRhNAti - mU. (686) galanakajjaturio anabhogeNaM ca litta agrahaNaM / bhAMga gilANA usaggAdINi navi kujjA | vR. glAnakAryeNa tvaritAM gataH tatazravaM na gRhNAti, anAbhAMgena vA nirgato yadi, liptaM vA lepana tat mAtrakaM yadi tatazravAgrahaNaM mAtrakasya saMbhavatIti / uktA mAtrakayatanA, idAnIM utsagaMyatanApratipAdanAyAha- anAbhogena utsarga- upayogaM na kuryAta, snAnArthaM vA tvarita utsarga na kuryAt. AdigrahaNAdAvazyakaM ca na kuryAditi / utsarga- upayogaM na kuryAta. glAnArthaM vA tvarita utsargaM na kuryAt. AdigrahaNAdAvazyakaM na kuryAditi / utsargayatanAktA. idAnIM "jasma jogI" asya vidhirucyate Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 mulaM-687 mU. (687) jampa ya jogamakAUNa niggamA na labhaI tu maccittaM / na ya vatthapAyamAI tannaM gahaNaM kuNasu tamhA / / vR. 'jassa ya jAga' ityavaM akRtvA' abhaNitvA nirgataH san eva nalabhate nabhavatyAbhAvya sacittaM' pravrajyArthamupasthitaM gRhasthaM, nApyacittaM vastrapAtrakAdi, atha yasya yoga ityevamakRtvA gRhNAti tataH stainyaM bhavati. tasmAtkumyasya yoga ityevm| mU. (688) so Apucchi aNunnAA sammAma hiMDa ahava paragAma / saggAme sai kAla patta paragAmi vocchAmi // vR. ApucchaNA nAma maMdiyaha upaAgaM karamiti. bitiyA paDipucchaNA-kaha giNhAmiti. gurUbhaNai. tahatti, yathA pUrvasAdhavA gRhNantItyarthaH, evamayA aMnana kramaNa pracchana kRte satyanujJAna AvazyakIM kRtvA yasya ca yAMga ityevamabhidhAya nirgatya svagrAma hiTata. athavA paragrAma' samIpagrAma, tatra svagrAma yadi hiNDate tataH sati kAle' prAptAyAM bhikSAvelAyAmityarthaH iTAnI paragrAma vakSyAmi hiNDatA vidhima. mU. (689) puratA jugamAyAe gaMtUNaM anngaambaahittio| taruNe majjhimadhera nava pacchAoM jahA haTThA // vR. puratA yugamAnaM nirIkSamANo 'gatvA' anyagrAma saMprApya bahirvyavasthitaH pRcchati ki vidyate bhikSAvalA'tra grAme utana?.kAn pRcchatItyata Aha-namaNa madhyama sthaviraM, ekaikasya traividhyAnnava pacchAH kartavyAH, yathA'dhastAtpratipAditastathaivAtrapi nyAyaH tatra taruNaMmrIpuMnapusakaMmadhyamaM strIpuMnapusakaM sthaviraM strIpuMnapuMsakamiti / evaM praSTrA yadi tatra bhikSAvalA tatkSaNa eva tataH kI vidhirityata AhabhU. (690) pAyapamanaNapaDilehaNA ubhANaduga deskaalNmi| appatte'viya pAe pamajja patte ya paaydugN|| vR. tatra hi grAmAsanna upavizya pAdapramArjanaM karoti, kiM kAraNaM?, tatpAdarajaH kadAcitsacitaM bhavati kadAcinmizraM lagnaM bhavata, grAme ca niyamAdacitaM rajo'taH pramAjayati, punazca pratyupekSaNAM karoti pAtradvitayasya-patadagrahasya mAtrakasya ca, evaM 'dezakAle bhikSAvelAyAM prAptAyAM karoti, athAdyApi na bhavati bhikSAkAlastatastasminnaprApta bhikSAkAla pAdI pramASTi, tatastAvadAste yAvadibhakSAkAlaH prAptaH, tatastasmina prApte sati tasyAM velAyAM pAtradvitayaM pratyapekSata iti / evamasau pAtradvitayaM pratyapekSya grAme pravizana kadAcicchamaNAdIni pazyati tatastAna pRcchati. etadevAhamU. (691) samaNaM samaNiM sAvagasAviyagihi annatithi bahi pcch| atthiha samaNa ? suvihiyA siTe tesAlayaM gaccha / / vR, zramaNa zramaNI zrAvaka zrAvikAM gRhasthamanyatArthikAna vA bahirdaSTrA pRcchati. etAnantarAktAna sAMna dRSTA pRcchati. atra santi zramaNAH ?, kiMviziSTAH ?-zobhanaM vihitamaSAmiti savihitAH. zobhanAnuSThAnAH, tatazcataSAmanyanamena kathita sati tatasteSAmeva-zramaNAdInAM 'AlayaM AvAsa gacchet / tatasteSAM AlayaM prApya kiM karoti ? ityAha. mU. (692) samaNunnemu paveso bAhiM ThaviUNa anna kiikammaM / khaggUDe mannesuMThavaNA acchobhavaMdanayaM / / vR. yadi hita samanojJAH-ekasAmAcArIpratibaddhAstatasteSAM madhya pravizati anya-asamanAjJA bhavanti Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 960 o niyuktiH mUlasUtra yadi tatI bAhyata upakaraNaM sthApayitvA pravizya 'kRtikarma' dvAdazAvarttavandanaM dadAti, atha te saMvigrapAkSikA avasannA bhavanti tato bahivyavasthita eva vandanaM kRtvA'bAdhAM pRcchati atha te 'avasannAH khaggRprAyAstato bahirevopakaraNaM sthApayitvA punazca pravizya teSAmucchAbhavandanaM karoti / mU. (693) gelannAr3a abAhA pucchiya sayakAraNaM ca dIvettA / jayaNAe vaNakale pucchaDa dAsA ajayagAi // vR. evaM sarvaSvateSvanantaroditeSu samanAjAdiSu pravizya glAnAdyabAdhAM pRSTvA svakIyamAgamanakAraNaM 'dIpayitvA' nivedya 'yatanayA' madhuravAgalakSaNayA, yadivA vakSyamANalakSaNayA sthApanAkulAni pRcchati / ayatanayA pRcchato doSaH vakSyamANalakSaNAM yato'tI yatanayA pRcchati / etAni tAni sthApanAkulAni - mU. (694) dit abhigama samate khalu taheva micchatte / mAmAe aciyatte kulAi jayagAi dAyati // vR. dAnazrAddhako'bhigamazrAddhako yatra kAraNa Apane pravizyate samyaktvadharakulaM mithyAtvakulaM mAmAkaH-mA mama samaNA gharamar3aMta tatkulaM 'aciyattaM' adAnazIlaM kulaM etAni kulAni te vAstavyAstasya sAdhoryatanayA darzayanti / mU. (695 ) sAgAri varNima suNae gANe putre durgAchiyakulAI / hiMsAgaM mAmAgaM savvapayatteNa vajjejnA // sAgArikAH-zayyAtarastadgRhaM darzayanti, tathA varNamao-daridrastadgRhaM darzayanti, tatraitadarthaM na gamyate, sa hi daridro'sati bhakte lajjAM karoti, yadvA yatkiJcidasti taddattvA punarAtmArthaM randhanaM karoti, tathA zvA yatra duSTo gRhe tacca, gaurvA yatra duSTo gRhe tacca. 'punne' tti puNyArthaM yatra bahu randhayitvA zramaNAnAM dIyate, athavA pUrNa yadgRhasthairbahubhistacca darzayanti, jugupsitaM - chimpakAdi tacca, hiMsAgaM- saukarikAdigRhaM tacca mAmAkaM coktaM etAni darzitAni santi sarvayatnena parihartavyAnIti / idAnIM yaduktaM 'yatanayA sthApanAkulAni pRcchanIyAni kathanIyAni ca ' tatpratipAdanAyAha , mU. (696 ) bahAe aMgulIya va laTTI va ujjuo Thio sNto| na pucchejja na dAnA paccAvAyA bhave dAsA // vR. bAhuM prasArya gRhAbhimukhaM na darzayanti nApi pRcchati tathA'GgulyA yaSTyA na pRcchati nApi kathayati, RjurgRhAbhimukhaH sthito na pRcchata sAdhunApi darzayeda yatastatra doSAH, kiMviziSTA ? - pratyapAyajanitA bhavanti / ke ca te pratyapAyAH ? ityAha mU. (697) aganIna va taNehi va jIviyavavarovaNaM tu paDinIe / kharao khariyA sumhA naMdre baTTakkhure saMkA // vR. yayA dizA sAdhunA bAhuM prasArya gRhaM pRSTaM tena bAhlAdi prasArya tatkathitaM gRhaM kadAcidagrinA dagdha bhavati tatazra gRhapatistaM sAdhumAzaGkate yaduta tena sAdhunA'nyasya sAdhArhyastana'hani darzitamAsIttadyadi tatkRto'yaM ghAtaH syAt, nAnyaH, stenakarvA muSitaM bhavati jIvitavyaparopaNaM vA gRhasthasya pratyanIkena kRtaM bhavati tataM AzaGkA sAdhorupari bhavati, kadAciddhA 'svariya ' tti dadvyakSarikA - karmakarI naSTA bhavati, 'kharao' davyakSarI vA karmakaraH prAyo nazyati, suNhA vA- snuSA kenacitsaha gatA, eteSu naSTeSu satsu sAdhArupari zaGkA bhavati yaduta tatkRto'yaM ghAta iti vRttakhuraH azvapradhAnaH kenacidapahatA bhavattatatha sAdhArupari bAhvAdinA Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 697 darzayataH zaGkA bhavati // idAnI pani pratikuSTakulAni kathitAni tAnyebhirabhijJAnairvajayati - diskukulANaM puna paMcavA dhUbhiA abhinnANAM / bhaggadharagopurAI rukkhA nAnAvihAyeva / / mU. (698) vR. teSAM pratikuSThakulAnAM paJcavidhA stUpikA'bhijJAnaM bhavati, bhagnagRhasamIpAdau cA tathA gopurasamIpe bahirantarvA vRkSA nAnAvidhA abhijJAnaM pratiSiddhakulAnAm / etaca sthApanAkuleSu na praveSTavyaM yataHmU. (699) davaNA milakkhuneI aciyattagharaM taheva paDikuTTaM / evaM gaNadharameraM aikkamaMto virAhejjA // vR. sthApanAkulAni tathA 'milakkhU' mlecchragRhaMtathA aciyattagRhaMtathA 'pratikuSTa chimpakAdigRhasUtakIpetagRhaM vA eteSu praveSTavyaM iyaM 'gaNadhara merA' gaNadharasthitistatazcaitAM maryAdAM pravezenAtikrAman virAdhayatti darzanAdi / AhapratikuSTakuleSu pravizato na kacit SaDjIvavadho bhavati kimarthaM parihAra iti ?, ucyaMtamU. (700) chakkAyadayAvaMto'vi saMjao dullahaM kuNai bohiM / AhAre nIhAre duguchie piMDagahaNe ya // vR. sugamA / navaram - AhAranIhArau yadyaguptaH san karoti, 'jugupsiteSu' chimpakAdiSu yadi piNDagrahaNaM karoti tato durlabhAM bodhiM karotIti / nanu ca ye iha jugupsitAste caivAnyatrAjugupsitAstataH kathaM pariharaNaM karttavyaM ?, ucyate mU. (701 ) jehi durgAchiyA khalu pavvAvaNavasahibhatapAnesu / jinavayaNe paDikuTThA bajjeyavvA payatteNaM // vR. ye yasmin ' viSayAdau jugupsitAH pravrajyAmaGgIkRtya vasatimaGgIkRtya tathA bhaktaM pAnaM cAGgIkRtya te tatra varjanIyAH, tattha pavvAvaNaM pratIttha avarundhikA Na pavvAvaNajoggA vasahibhattapANesu joggA, sahimaGgIkRtya jugupsito bhaMDANa vADao vattha vasaI na kIrai, jato tattha gAiyavvanacciyavvaeNa asajjhAyAdi hoi, pavvAvaNabhattapANesu puna juggo, tathA bhakta pAnagrahaNeSu jugupsitAni sUtakagRhANi pavvAvaNesu ya, tAni puna vasahiM annattha davAveti, annANi puna tihivi dosehiM duTTANi kammakarAINi, ete jinavacanapratikuSTA varjanIyAH prayatnena / athavA pazcArddhamanyathA vyAkhyAyate, pavvAvaNe duguchiyA etema. (702) adrArasa purise vIsa itthIsu dasa napuMsesuM / pavvAvaNAe ee duguchiyA jinavaramayaMmi // vR. pavvAvaNe jinavayaNe paDisiddhA, vasahiduguchiyA osannA amaNunnA vA, bhattapAnevi ete ceva, ete 'jinavacanapratikuSTAH / doseNa jassa ayaso AyAso avayaNe ya aggahaNaM / vippariNAma appaccao ya kucchA ya uppajje // mU. (703) 6 dosena jassa aso AyAsI payavaNe ya aggahaNaM / vippariNAmo appaccao yakucchA ca uppajne / vR. sarvathA yena kenacit ' doSeNa' nimittena tasya saMbandhinA 'ayaza: ' azlAghA 'AyAsaH' pIDA pravacane bhavati, agrahaNaM vA vipariNAmo vA zrAvakasya zaikSakasya vA tanna karttavyaM, tathA'pratyayo vA zAsane yena bhavati tadutaite'nyathA vadanti anyathA kurvanti evaMvidho'pratyayo yena bhavati, tanna karttavyaM, tathA jugupsA ca yenotpadyate taduta varAkakA ete dayAmanakAstadevaMvidhaM na kiJcitkAryam / yastu punarevaM karoti tasyedamuktaM bhagavatA 3 26 111 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AniyuktiH mUlasUtra mU. (704) pavayaNamanapahaMtasya tassa nibaMdhasamma luddhss| bahumohassa bhagavayA saMsAro'naMtaA bhaNioM // vR. pravacanamanapekSamANasya tasya niddhandhasasya' niHzUkasya lubdhatya bahumohasyabhagavatA saMsAro'nanta ukta iti| tathA na kevalaM bahumohasyaitadbhavati yo'pyanyastasyApyevaM kurvato'nanta eva saMsAraH, etadevAhama. (705) jo jaha ka taha va laddhaM giNhai AhArauvahimAIyaM / samaNagaNamukkajogI saMsArapavaDIo bhaNio // vR. sugamA / evaM tAvajjJAnavatAmapi doSaH, ye tu punarAcAryeNa muNDitamAtrA argAtArthA eva muktA se sutarAmajJAnAdeva eSaNAdi na kurvanti, etadevAhamU. (706) esaNamanesaNaM vA kaha te nAhiMti jinavaramayaM vaa| kuriNamiva poyAlA je mukkA pavvaImattA // vR. sugamA // navaraM kuriNami' mahati araNya pAyAlA' mRgAdipotalakAnta iha yUthapatinA muktAH santo vinazyanti evaM te'pIti / evaM tAvadAcAryadoSeNaivaMvidhA bhavanti. ete tu svadoSeNa bhavanti, ke ca te?, ata Aha. mU. (707) gacchaMmi kei purisA sauNI jaha paMjaraMtaraniruddhA / sAraNavAraNacajhyA pAsatthagayA paviharati / / vR.gacche kecit puruSA niruddhAH santaHzakunIva panarAntaranirudrA, te 'sAraNavAraNacajhyA' sAraNa. prasarpaNaM saMyame tena. 'sR gatau' ityasyedaM rUpaM athavA sAraNaM-smAraNaM vAsaMyamaviSayaM, vAraNa-doSebhyo nivAraNamiti evaM niruddhAH santaH 'caitA' tyAjitAH santaH pArzvasthAdiSu prvihrnti| mU. (708) tivihovadhAyameyaM pariharamANo gavesae piNddN| duvihA gavasaNA puna dabve bhAve imA davye // va.evaM trividhasya jJAnadarzanacAritrasyopaghAtabhUtaMpiNDa pariharan' parityajana, kiM kurvIta? ata Aha 'gavesae' gaveSayedaanveSayeta. kaM ? tameva piNDaM' saMyamopakAriNaM / idAnIM sA gaveSaNA dvividhA-dravyato bhAvatazca, dravyatastAvad 'imA vakSyamANalakSaNA / kA cAsI vakSyamANA?, socyate-vasaMtapura nAma nayara jiyasattU rAyA dhAriNI devI. sA ya appaNo cittasabhaM aigayA kaNagapiDimige pAsaDa, sA ya gaviNI. tesu kaNagapiTTamigesu dohalo samuppanno citei ya-dhannAo tAo jAo eesiM cammasu suvaMti maMsANi ya khAyaMti, sA teNaM DohaleNaM anavaNijjateNa dabbalA jAyA, rannA ya pucchiyA, kahiyaM ca tIe, tAhe ratnA purisA AnattA. vaccaha kaNagapiTTe mige geNhaha, tesiM puna migANaM sIvanniphalANi AhAro, tayA ya sAvannINa akAlo phalassa. tAhe kittimANi kaNikkAphalANi kAuM gayA aDavIe, vattha ya jayapuMjayA sIvantrINaM haTThA ThavaMti, nAhe kuraMgehiM divaM, gayA ya jUhavaisma sAhati, tAhe te migA AgayA, jo tesiM ahibaI so bhaNai-acchaha tubbha pecchAmi tAva appaNA gaMtuM. diTuM ca teNaM kahiyaM ca tANaM jahA kaNai dhuttimA kayA amha gahaNatthaM. jeNa akAlo sIvaniphanANaM, aha bhaNai-akAlevi havaMti ceva phalANi. taM sacca, kiMtunapuMjayA hotA. aha bhaNaha vAteNa tahA kayA tannajao purAvi evameva vAyA vAyaMtA na uNa paMjayajayahiM phalAiMkayAi ThiyANi tAnagacchAmo tattha. evaM bhaNie kei tattha ThiyA, anne puna asadahatA gayA. vattha ya baMdhamamaraNAI pAviyA. je uNa ThiyA te sacchaMda vanesu suhaM modaMti / esa ego divaMtA, bitio bhannai-ekko rAyA, tena ya Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mulaM-708 hatthigahaNatthaM parisA bhaNiyA, jahAgaNhaha hatthI, tebhaNati-jattha hatthI caraMtitaM nalavaNaM sakkaM gimhakAlaNa, to vattha aranne arahaTTo kIrai, rAiNA tahatti paDivannaM tehiMpivattha gaMtRNa tahattikayaM ullUhaM ca nalavaNaM hariyaM jAyaM. tAhe jUhavaiNA diTuM, nivArei niyakalahage, jahA vidiyameyaM gayakulANaM jayA rohaMti nalavaNA, ettha puNa akAleNa, aha bhaNia pANiyaM pabhUyaM nijjharesu vaTTai teNa nIlA. taM na. annayAvijeNa kAraNena bayaM pANiyaM hutaM na uNa nIlA nalavaNA, tA acchaha mA ettha pavisaha, evaM bhaNiyA je tattha ThiyA te paurannapANiyaesu suhaM viharaMti, je puNa na ThiyA te vArIsu baddhA hammati aMkusapahArehiM / esa bitio diTuMto / esA dabbagavesaNA, imA ya bhAvagavesaNA-logattamaNhavaNAIsu miliyANaM sAhaNa kaNai sAvaraNa bhaddaeNa vA AhAkammANi bhakkhANi raillayANi, bhoyaNaM vA keNai sAhuNo daTuM bhaddaeNa kayaM, tattha ya aNege nimaMtiyA, annANaya pabhUyaM dijjar3a, so ya bhaddao citei-eyaM daTTaNa sAhaNI AgamissaMti, AyariNa taM nAyaM, tato sAhU nivArai. mA tesu alliyaha, tAhe kei suNaMti kei na suNaMti, jehiM suyaM te pariharati. te ya aMtapaMtakalesa hiMDaMtiarihaMtANaM ca ANA ArAhiA paraloga mahaMtasuhANaM AbhAgiNo jAyA, jehiM puna yasuyaM te tahiM bhoyaNe gayA arahatANaMca ANAbhaMgo kao anegANaM ca jammaNamaraNANaM AbhAgiNo jAyA / mU. (709) jiyasattudevicittasabhapavisaNaM knngpittttpaasnnyaa| Dohala dubbala kahaNaM ANA ya purisANaM // mU. (710) sIvannisarisamodagakaraNaM siivnnirukkhheddhesu| Agamana kuraMgANaM pasatthaapasatthauvamA u|| ma. (711) viiyameyaM kuraMgANaM, jayA sIvanni siidii| purAvi vAyA vAyaMti, na uNaM puNjgpuNjgaa|| vR. sugamAH || navaraM prazastopamA yethUthapatermataM kRtaM, aprazastA cayairna kRtaM. navaraM jayA sIvani sIyaI phalatItyarthaH / / mU. (712) hatthigahaNaMmi gimhe araha hiM bharaNaM tu sarasINaM / accudaeNa nalavaNA abhirUDhA gayakulAgamanaM // mU. (713, viiyameyaM gayakulANaM, jahA rohati nlvnnaa| annayAvi araMti sasa, na evaM bahaodagA / / vR. sugame, navaraM 'maraNaM ca sarasINaM ti mahaMti sarAMsi sarasya ucyante tAsAM bharaNam / / mU. (714) pahANAIsu viraiyaM AraMbhakaDaM tu daanmaaiis| AyariyanivAraNayA upasatthitare uvaNao u|| vR. snAnAdiSu viracittaM kazcidbhaktaM. Arambhe vA bhAjane dAnAdi kicitpravartitaM, tatrAcAryo nivAraNA karoti / ayaM cAprazastasyatarasya copanaya uktaH / ahavAimA bhavAgavasaNA-dhammaruI nAma aNagAro so jyeSThAmUle jyeSThamAsaityarthaH tihiM AyAver3a aTThamaM ca karei.soya pAraNae saggAme na hiMDaDa annaM gAmavaccai, tattha ya vaccaMta sAha danuvaNa ekkA devayA AuchA. koMkaNagakhvAdi to viubvai. tAhe rukkhaheTTA aNukaMpAe lAueNaM kaMjiyassa bharieNaM acchai. tAhe taM sAhUM abbhAsagaMdavaNa ego bhaNati tumaM piba kaMniyaM, tAhe so bhaNaialAhi mama pIeNaM tAhe so bhaNai-ko uNa eyaM bahihI tamhA sAhassa dijjau, tAhe bIo bhaNai-dehi vA chaDDehi vA, taA tena so anagArA nimaMtiobhaNiA ya-tubbha ima gaNhaha, tAhe mo bhagavaM davaokhettaA Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 oghaniyuktiH mUlasUtra kAlao bhAvao ya gavesar3a, davvao imaM kaMjiya sIyalaM surahiM ca, khettato imAe aDavIe ko dei ?, kAlato jedrumAso, etthavidukkhaM dAu, bhAvao haTTavacitteNa nimaMteti, taM ettha kAraNena bhaviyavvaM, tAhe so uvautto vA pecchai jAva bhUmIe pAyA na laggaMti, uvari pecchai acchINi aNimisANi, tAhe devatti nAUNa vajjiyaM ahavA vayarasAmI diTThato. vayarasAmI AyariehiM samaM vAsArataM egaMmi nagare Thio, tattha ya sattAhavaddale na koi sAhU nAi, sovi bhagavaM Daharao Na NIti tassa puvvasaMgaiyA devA AgayA, te hi tattha vaNiyavesa kAU marahiM AgaMtRRNa abbhAse ThiA, tehiM tantha aNegarUvaM svakkhaDiyaM, ujjuttA akalijjatA ya gattA nimaMtaMti sAhuNo, te bhAMti - esa khuktalao geNhau, tAhe so AyariyasaMdiTTo payaTTo jAva ajjavi varisar3a tAhe tehiM devehiM savvaM vadalaM uvasaMhariyaM Agao taM paesa, devehi ya vIhikkaro dAumArado pUsaphalaM mAhurayaM ca. so bhagava uvatto ko kAlo vANiyagANaM ettha AgamaNe, ejja vA akAle vAsaM na ubasamer3a to kiha AgayA ? imo ya paDhamapAusoM kato vIhiNo pUsaphalaM vA ? evaM ciMtaMto heTTA uvariM ca nirUvei jAva bhUmIe pAyA na laggati animisANi acchINi tao gujjhagatti vajjei, tAhe devA satthaM sAharittA baMdati namasaMti. pasaMsati dhanno'si bhayavaM ! vattha ya se veuvviladdhiM nabhogamaNaladdhiM ca deMti, tAhe gayA devA / esA bhAvagavasaNA / amumevArthaM gAthAbhirUpasaMharatimU. (715) dhammarur3a ajjavayare laMbho veuvviyassa nabhagamanaM / jeAmUle aTTama uvari heTThA va devANaM // mU. (717) mU. (718) dharmaruciranagArastathA''ryavayarasvAmI lambho vaikurvikalabdhernabhogamanalabdhezca tasyaiva, tathA jyeSThAmUle jyeSThamAsa ityarthaH, dharmarUciraSTamabhakte na sthito'nyasmin grAme gacchan devena dRSTaH, sa ca bhagavAnadhastAdupari copayogaM dattvA punazca na gRhItavAnakalpyamiti / idAnIM bhASyakAro dharmarucikathAnakamupasaMharannAhamU. (716) yAvaNa meNaM jeAmUlaMmi dhammaruNo u / mantragAmabhikkhaTTayA ya devassa anukaMpA // kokaNaruvaviuvaNa aMbila chaktema'haM piyasu pAnaM / chaDDehittiya biiotaMgiNha munitti uvaogo / / taNhAchuhAkilaMtaM daNa kuMkaNo bhAi sAhuM / ujjhAmi aMbakaMjiyaajjo ! giNhAhi NaM tisio || soUNa koMkaNassa ya sAhU vayaNaM imaM vicite / vijiha bhaNiaM savvadasIhi / / gavisaNagahaNa kuDaMganAUNamuNI u muNiyaparamattho / AhaDarakkhaNahe uM uvauMjar3a bhAvao niuNaM // akkosadavvakhettaM ca aranaM kAlao nidAho u / bhAve haTTapahaTTho hiTThA uvariM ca uvaogo // daNa tassa rUvaM acchinivesaM ca pAyanikkhevaM / uvaaMjiUNa puvviM gujjhigamiNamo tti bajne || mU. (719) mU. (720 ) mU. ( 721) mU. (722) [bhA. 238 ] vR. gaveSaNA gahanameva gahvaramityarthaH tajjJAtvA muniH // utkRSTametaddavyaM kAJjikaM surabhi kSetrato'raNye kuto'sya sambhavaH ?, zeSaM sugamaM / dRSTvA ca 'tasya' devasya rUpaM varjayatIti saMbandhaH / [bhA. 232] [bhA. 233] [bhA. 234] [bhA. 235] [bhA. 236 ] [bhA. 237] Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 723 mU. (723) sattAhavaddale pubvasaMgarDa vaNiyaviruvavakkhaDaNaM / AmaMtraNa khukta gurU anunavanaM biMdu uvaogo // [bhA. 239) vR. saptAhavardale pUrvasaGgatikadevo virUparUpaM anekaprakAraM uvakkhaDittA AmantraNaM kSullasya kRtavAn, guruNA cAnujJAtaH pravRttazra, punazca bindupatanAtsthito, devena copasaMharitaM, punazca vayarasvAminA upayogo dattaH / esA gavasaNavihI kahiyA bhe dhIrapurisapatnattA | gaNesapi eto vocchaM appakkharamahatthaM / vR. sugamA // tatra yaduktaM 'ita Urdhva grahaNaiSaNAM vakSye' iti, tatpratipAdayannAha mU. (725) nAmaMThavaNAdavie bhAve gahaNesaNA muNeyavyA / davve vAnarajUhaM bhAvami ya ThANamAINi // mU. (724) 165 vR. yA'sau grahaNaSaNA sA cauvvihA - nAmagrahaNaiSaNA sthApanAgrahaNaiSaNA dravyagrahaNaSaNA bhAvagrahaNaiSaNA ca jJeyA, nAmagrahaNaNA sugamA, tatra sthApanAgrahaNaiSaNA dvividhA sadbhAvasthApanAgrahaNaiSaNA citrakarmaNi sAdhugrahaNaiSaNAM kurvan dazyate, asadbhAvasthApanAgrahaNaSaNA'kSAdiSu tatra dravyagrahaNaiSaNA Agamato no Agamatazca, gamato grahaNaiSaNApadArthajJaH tatra cAnupayuktaH, noAgamato jJazarIrabhavyazarIre tathA jJazarIrabhavyazarIravyatirikta dravyagrahaNaiSaNAyAM vAnarayUthaM, bhAvagrahaNaiSaNAyAM tu sthAnAdIni bhavanti, evaduktaM bhavati-bhAvagrahaNaiSaNAM kurvan vivakSite sthAne tiSThati, dAtRprabhRtIni ca parIkSate bhAvagrahaNaiSaNAyAM, tatra dravyagrahaNaiSaNAyAmidamAkhyAnakam ekaM vanaM tattha vAnarajUhaM parivasara, kAleNa ya taM parisaDiyapaMDupattaM jAyaM uNhakAle tAhe jUhavaI bhanai- annaM vanaM gacchAmo, tattha tesiM jUhavaI annavaNaparikvaNattha dunniva tinniva paMca va sattava payaTTai, vacca ha vaLaMtare joeha, tAhe gayA evaM vanasaMDa pAsaMti pauraphalapupphaM, tassa vaNassa majjhe ego mahaddaho, taM daTTUNa haddutuTThA gayA jUhavaNo sAhati tAhe jUhavaI savvesiM samaM Agao, tAhe taM varNa rakkheNa rakkhaM paloei, tAhe taM vaNaM suddhaM, tena bhaNiyA- khAyaha vanaphalAI, jAhe te tattha dhAyA tAhe pAniyaM gayA, tAhe so jUhavaI dahassa pariperaMtehiM paloei jAva oyaraMtANi payAni dIsaMti nIsaratANi na dIsaMti, tAhe bhaNaI esa daho sAvAo tA mA ettha tIraTTiyA majjhe vA uparayi pANiyaM piyaha kiM tu nAle piyaha, tattha jehiM suyaM tassa vayaNaM te pupphaphalANaM AbhAgiNo jAyA evaM ceva yario tANaM sAhUNaM AhAkammuddesiyANi samosaraNAhavaNAisu pariharAvei uvAeNa phAsUyaM giNhAver3a jahA na chalijnaMti AhAkammAr3aNA tahA kareDa, tattha puvvakayANi khIradahidhayAINi tArasimi giNhAveDa akayAkAriyAsaMkappiyANi, tattha je yariyANaM vayaNaM suNaMti te pariharati te acireNa kAleNaM kamma vyaM karehiMti, je na suti ta bhaNati etaM tumhArayA asadvikalpAH, kiM kAraNaM eyaM na dhippaMtici ?, evaM asaNaMtA anegANaM jAiyavvamariyabvayANaM AbhAgiNAM jAyA / idAnImamumevArthaM gAthAbhiH pradarzayannAhaparisaDiyapaMktupattaM vaNasaMDa dadru annahiM pese / mU. (726 ) mU. (727) jUhavaI paDiyarie jUheNa samaM tahiM gacche || sayamevAloe N jUhavarDa taM vanaM samaM tehiM / viyarai tesi payAraM cariUNa ya te dahaM gacche | oyarataM payaM dadru, uttaraMta na dIsai / mU. (728). Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghaniyuktiH mUlasUtra nAlaNa piyaha pAnIyaM, esa nikkAraNo daho / / vR. sugamAH, navaraM, 'paDiyarie' niruuvie| navaraM viyarai" dadAti teSAM' vAnarANA 'pracAra' aTanamutsaGkalayati / evaM tAvadravyagrahaNaghaNA, bhAvagrahaNeSaNA ebhiriranugantavyAmU. (729) ThANe ya dAyae ceva, gamane ghnnaagme| patte pariyatte pADie ya guruyaM tihA bhava // vR. tatra piNDagrahaNaM kurvatA vakSyamANaM sthAnatritayaM pariharaNIya, tadyathA-AtmopadhAtika pravacanopadhAtika saMyamopadhAtikaM ceti / tathA piNDagrahaNaM kurvatA dAtA parIkSaNIyaH- yo'vyaktAdirUpo na bhavati, tathA dAturgamanaM nirUpaNIyaM bhikSArthamabhyantaraM pravazito bhikSAM ca dattvA gacchato gamanaM nirUpaNIya, 'gahaNa ti sa bhikSAdAtA yasmAda haNDikAThisthAnAbhahaNa bhikSAyAH karoti tannirIkSaNIyaM. sa dAtA tAM bhikSAM gRhItvA'bhyAgacchannirUpaNIyaH, patte'tiprAptasya dAtustasya hastaudakAdoMna veti nirUpAyaH, athavA "patte'tti pAtraM- sthAnaM yasmina bhikSA AdAya gRhastha AgataH kaDucchakAdi tannirIkSaNIya. athavA patatti prAptaM dravyamodanAdi nirUpayati pariyatte'tti parAvRttamadhomukhaM sthitaM bhikSA dadato dAtuH kaDucchukAdikaM tata nirUpayati kadAciddakArdra bhavati, 'pADie'tti pAtitazca pAtrake piNDo nirUpaNIyaH, 'guruyaMti gRhasthabhAjanaM sthAlyAdi gurubhavati. kadAcittadravyaM guDAdi gururbhavati, pASANAdi bhaNDakasyopari yo dattaH, tathA 'tiha'tti vividhaHkAlo vaktavyaH, bhAvazca-prazastAprazastarUpo vktvyH| idAnIM bhASyakAraH pratipadaM vyAkhyAnayati, tatrAdyAvayavyAkhyAnAyAha. ma. (730) AyA pavayaNa saMjama tivihaM ThANaM tu hoi nAyavvaM / goNAi paDhAvimAI nidvamaNAI pvynnNmi|| bhA. 240] vR. trividhamupadhAtasthAnaM bhavati, tadyathA-AtmopadhAtikaM pravacanopadhAtikaM saMyamopadhAtikaM ceti, tatra yathAyogaM gavAdibhirAtmopadhAtikaM bhavati pRthirvAkAyAdibhiH saMyamopadhAtikaM bhavati nidvamaNAdi-nagarodakopadhasarAdi upadhAtasthAnaM pravacanaviSayaM bhavati / tatra gavAdibhiH kathamAtmopaghAto bhavatIti darzayannAhamU. (731) goNe mahise Ase pellaNa Ahanana bhAraNaM bhvi| daragahiya bhANabhedo chaDDaNi bhikkhassa chakkAyA // ma. (732) calakuktapaDaNakaMTagabilassa va pAsi hoDa aayaae| nikkhamapavesavajjama goNe mahise ya Ase y|| vR. yadA gomahiNyAdisthaAna sthito bhikSAM gRhyAti tato mahiSyazvAdipraraNaM- vikSepaNa AdhAtA vA mAraNaM tatkRtaM bhavati AtmavirAdhanA, arddhagRhItAyAM bhikSAyAM 'bhAjanabhedaH' pAtrakabhedo bhavati, tatazcabhikSAyAH chaDne' projana paDapi kAyA virAdhyante. iyaM sNymviraadhnaa| athavA'nenaprakAreNAtmavirAdhanA bhavananatra bhikSAgrahaNasthAne kadAciccalaM kuDyamAsanna bhavati tatastatpatanajanita AtmopaghAtA bhavati / kaNTakA vA tanna bhavanti vilamya vA pArzva' Asanna tasthAnaM bhavati ttshcaatmviraadhnaa| tathA niSkramaNapravezasthAna gomahiSAzcAdInAM varjayitvA tiSThati bhikSAgahaNArtha / tathA prakArAntareNa saMyamopaghAtaM darzayannAhamU. (733) puDhavidagaaganimArupayatarutasavajami ThANi tthaaijjaa| ditI va heTTa uvari jahA na ghaTTai phlmaaii|| vR. pRthivyudakAnimArutatarutrasarvarjita sthAna sthAnavyaM yathA vA bhikSAM prayacchantI gRhasthI, adho' Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM-733 bhUmau upari' ca nIbAdau na sazaTTayati phalAdi tatra pravaze sthiti gRhyaati| idAnI pravacanopaghAtapradarzanAyAhama. (734) uccAre pAsavarNa siNANa AyamaNaThANa ukkurudde| nidramaNamasuimAI pavayaNahAnI vivajjejjA / / vR. prazravaNasya uccArasyasnAnasya Acamanasya ca yatsthAnaMtathA kajjatthokuTikAsthAnaMtatA nirddha. manasthAnaM-upadhasarasthAnaMyatravA'zuciprakSipyate sthAne, eteSusthAneSubhikSAgRhyataHpravacanopaghAto bhavati, ttHsrvprkaar:prvcnhaani-hiilnaavrjyet|ukt sthAnadvAram,adhunAdAtudrAramucyate.tatracatAnidrArANimU. (735) avattamapaha there paMDe matte ya khittacitte y| ditte jakkhAiTTe karacarachanne'ndha niyale y|| mU. (736) tdosgumvinniibaalvcchkNddtpiisbhjjtii| kattI piMjatI bhaiyA dagamAiNo dosaa|| vR. 'avyaktaH' aSTAnAM varSANAmadhA bAlaH, sa yadyapi bhikSAM dadAti tathApi na gRhyata. tathA aprabhuryastasya hastAnna gRhyata, tathA sthavirahastAta paNDakAt napuMsakahastAta, matto yaHsurayA pItayA tasyahastAnna gRhyate, lima cittaM yasya draviNAdyapahAre sati cittavibhramo jAtaH, tathA dIptaM cittaM yasyAsakRcchatruparAjayA. dhukarSaNAtivismayAbhibhUtasya cittahrAso jAtaH yathA mattalyo nAstItatithA 'pakSAviSTaH pizAcagRhItaH karacchinna- caraNacchinnaHandhazca nigaDitazcayaH, tvagdoSaH-kuSThIyaHtathA gurviNyA hastAt tathA bAlavatsAzizupAlikA yA, kaNDantI, vrIhyAdi, tathA piSantI godhUmAdi, tathA bharjayantI yavadhAnyAdi, tathA keSAzcitpATho muJjantI, tathA karttayantI sUkhaM, piJjayantI rutaM, etebhyo gAthAdvayopanyastebhyo dAtRbhyo'. vyaktAdibhyaH piJjayantIparyantebhyo hastAnna grAhyA bhikSA, bhajhya'tti bhajanA vikalpanA'tra kartavyA. etadukta bhavati-kadAcidetebhyo'vyaktAdibhyaH piJjayantIparyantebhyo dAtRbhyo hastAd gRhyate kadAcit na gRhyAtyapi, 'dagamAiNo dosA' eteSu bhuJjAnAdidAtRSu AcamanodakaprAjjanadoSaH, avyaktAdizvaneka upghaataadyH| pratidvAragAthAdvayametat. idAnI bhASyakAraH pratipadaM vyAkhyAnayati, tatrAdyAvayavAnapAdAnAyAhamU. (737) kappaTThigaappAhaNadinne anno'nnghnnpjjtN| khaMtiyamaggaNadinnaM uktaahpdoscaarbhddaa|| (bhA. 241] vR. tattha avvatto bhannaDa jAva aTThavariso jAo tassa itthAu na givhiyanvaM. ko doso| imo-egA bhahigA sA chettaM gayA tae DaharagA ceDI saMdisijjai, jahA jadi ejja pabvaiyago tasma bhikkhaM dejnAhi, tao tAe gayAe AgaA bhikkhA velAe pabvaiyago, nAhe tena sA ceDI bhannai-kahiM tuva aMbA gayA?.sA bhaNai-chattaM. so bhaNai-Anahi bhikkhaM. tAhe tAe kUrA dinno, tAhe so annANivi jemaNANi maggai, tAhe saca dinna khAraM dahitaka. taAceva cautharasiaMtanavi savvaM gaheUNa pajjataM kAUNa niggao, sA bhadigA AgayA avaraNhe nAha khatiyA jamaNaM maggai.sA ceDI bhaNai-pavvaiyagarasamae dinna, sAbhaNaDa-suTTa kaya, kUra AnaMhi jamami, sA bhaNati-dinno pavvaiyassa, sA bhaNai sudra kayaM, Anehi kusiNaM dadhivAdi, sA bhaNai dinna. muTu kayaM. kaMjiaM Anahi. cI bhaNai-taMpi dinnaM, pattha sA bhaddigA saTTA bhannati kIsa savvaM dehi ?. cI bhaNai-to maggai. sA bhaNai-ceDavaM paribhaviUNa savvaM ghettUNa gao, gayA Ayariyassa pAyaM, nattha khiMsati-esa cArabhaDe iva savvaM savvaM ghetRNa Agao, tatthavi AyarieNaM tIe purao ceva tassa savvaM upakaraNa adakvayavvaM. eta dosA anyattagahatthao ghnne| Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 mU. (738) appabhu bhayagAIyA ubhAegatare padosa pahu kujnA / yere calaMta paDaNaM appabhudosA ya te ceva // (bhA. 242] vR. aprabhavo bhRtakAdayasteSAM hastAdmikSA na grAhyA, yata- 'ubhayoH ' pravrajitakabhRtakayoH pradveSaM kuryAta, ekatarasya vApravrajitasya bhRtakasya vopari padveSaM kuryAt prabhu idAnIM sthaviradvAramucyate - sthavirasyApi hastAdbhikSA na grAhyA, yatastasya calataH - kampamAnasya patanaM bhavati, aprabhudoSazca ta eva bhavanti etaduktaM bhavati sthaviraH prAyeNAprabhurbhavati paribhUtatvAditi / idAnIM paNDakadrAramucyateAyaparobhayadausA abhikkhagahaNaMmi khubbhaNa nupse | mU. (739) AghaniyuktiH mUlasUtra logaduguchA saMkA eriMgasA nUnamete'vi // [bhA. 243] bR. napuMsakAnna gRhyaMta yata AtmanaH parata ubhayataca deSAH saMbhavanti, Atmazabdena sAdhurgRhyate, tatako doSaH ?, kSobhaNaM syAt bahumohanapuMsakadarzana'bhIkSNaM, tatra bhikSAgrahaNe catadvA kSubhyate abhIkSNaM sAdhudazanAdinA, ubhayakRto yA doSaH lokazca jugupsate zaMkate ca. nanamate'pi napuMsakAnIti mattadvAramAhamU. ( 740) avAsa bhANabhedo vamanaM asuitti logauktAho / khette ya dittacitte jakhAine ya dosA u // [bhA. 244 ] vR. suropAnena yo mattastasya hastAdbhikSA na gRhyate, kiM kAraNaM ?, yato matto bhikSAM prayacchan kadAcidavayAsaM karoti AliGgatItparthaH kadAcidbhAjanaM pAtrakaM bhinati vamana vA chardanaM karoti, tathA'zuciritikRttvA loka uktAho bhavatipravacanopaghAta / idAnIM tRtIyadvAramucyate - vyAkSiptacitte dIptacitte yakSaviSye eta eva doSA AliGganabhAjanabhedavamanAzucciprabhRtayo bhavantIti / mU. (741) karacchinna asui caraNe paDaNaM aMdhillae ya chakkAyA / nilayA'sui paDaNaM vA taddosI saMkamo asui // | [bhA. 245] vR. chinnakaro yadi bhikSAM dadAti tato na gRhyate yato'zucidoSo loke bhavati / dvAraM / tathA yasyApi caraNazchinnastato'pi na gRhyate yataH tasya prayacchataH patanaM bhavati / annadapi na gRhyate yato'sau prayacchan SaT kAyAn vyApAdayati / dAraM / nigaDitAdapi na gRhyate bhikSA, yato'sAvazucirbhavati, patanaM ca tasya nigaDabadvasya syAt / tvagdoSadUSitasyApi hastAnna gRhyate yataH kadAcitkuSThasaGkrama- syAt azuccicAsau vartate / mU. (742) viNi saMghaTTaNA u uTTaMti nivesamANa ya / bAlAI maMsauMDaga majjArAI virAhejjA | [bhA. 246] vR. gurviNIhastAnna gRhyate yatastasyA garbhe saMghaTTanaM bhavati katham ? uttiSThantyAzropavizantyAzca / dAraM / bAlavatsAyA api hastAnna gRhyate bhikSA, yato bAlaM muktvA yadi bhikSAM dadAti tatastaM bAlaM 'maMsuNDakAdibuddhayA' mAMsapiNDAdibuddhayA, AdigrahaNAnnavanItabuddhayA vA mArjArAdirvirAdhayet / mU. (743) bIoda saMghaTaNa kaMDaNapIsaMta bhajjaNe DahaNaM / kattaMtI piMjatI itthaM littaMbhi udagavaho / [bhA. 247 ] vR.kaNDayantyAH piMSantyAzca hastAnna gRhyate yatastatra yathAsahyena ekasyA bIjasaMghaTTanakRtA doSaH aparasyA udakasaMghaTTanakRto doSaH, iti dvAradvayam / yA'pi yavAdInAM bharjanaM karoti tasyA api hastAnna gRhyata yatastatra yavA didahanakRto doSo bhavati / tathA karttantyAH piJjantyAzca hastAnna gRhyate yatastayorniSThI - vanaliptau hastau bhavatastatprakSAlane udakavadhaH, dvAradryaM // idAnIM yadukta mAsIda bhajanayA vikalpenaiSAma- vyaMktAdInAM Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 169 mRlaM-743 hastAdahyate na tvekAntenaivAgrahaNaM kintu grahaNamapi tatpradarzayati, tatrAdyAvayavabhajanAma. (744) bhikkhAmette aviyAlaNaM tu bAleNa dinnmaannmi| saMdiTe vA gahaNaM aibhyviyaalnnnnaao|| vR. bAlo yadi bhikSAmAtraM parokSe'pi dadAti tato bhikSAmAtre dIyamAne'vicAraNayA, gRhNAti, athAsau bAlo gRhapatinA pratyakSameva saMdaSTiH' ukto yathA prayacchAsmai sAjhave bhikSA. tato'sau sAdhuguMhyAti. athAsAvanibahu prayacchati tataH, sAdhurvicArayati. yaduta kimityadyAnibaha dIyate?, evamukte sati yadyamau gRhastha evaM bhaNati-yadatAdya prAdhUrNakAdivazAha saMskRtaM, tato'sau sAdhu gRhyAti / uktA'vyakta yatanA, mU. (745) appahusaMdiTTe vA bhikkhAmitte va ghnn'sNditte| therapaha tharatharate dharaNaM ahavA daDhasarIra / / vR.aprabhuH bhRtakAdiryadi sandiSTaH-ukto bhavati prabhuNA tatastasya hastAdahyate. yadA punarna saMdiSTaHnoktaH sa prabhuNA yathA dAtavyaM tvayA. tatrAsandipTe sati bhikSAmAtrasyaiva grahaNaM kroti| aprabhuyatanoktA, sthavirayatanocyate-sthavira- san prabhuryadi dadAti, kiMviziSTaH ? kampamAnaH pareNa dhRtaH san tato gRhyate, athAsau sthaviraH prabhuryadi dRDhazarIro dadAti tathA'pi gRhyate / idAnIM paNDakAdInAM yatanAdarzanAyAhamU. (746) paMDagaappaDisevI matto saDDho va appasAgarie / khettAi bhaddagANaM karacarabiTTappasAgarie / vR. paNDakasya dadato gRhyate yadyasAvapratisevI bhavati-nakutsitaM karma aacrti| daarN| zrAddhakasyaca mattasya hastAdahyate, yadyasAvalpasAgArikaH sa bhaveta, vAzabdAdalpamadatha yadi syAt / tathA kSiptacittadIptacittayakSAviSTAnAM hastAdvadyate yadi prakRtyAbhadrakA bhavanti-sAdavAsanAvanta ityrthH| dvaartrityN| tathA kararahitacaraNarahitAnAM hastAdvahyate, kathaM ?, caraNarahito yadhupaviSTo dadAti alpasAgArikaM cayadi bhavati, kararahito'pi yadyalpasAgArike dadAti tato gRhyate naanythaa|dvaardvityN / idAnImandhAdiyatanApradarzanAyAhamU. (747) saDDo va annaraMbhaNa aMdhe saviyAraNA va bddhbhi| taddomie abhinne velA thaNajIviyaM theraa|| vR.andhasya ca hastAdgRhyate yadi zraddhAvAnanyenAkRSyamANo dadAti / baddhasya ca hastAd gRhyate yadi sa savicArobhavati-pariSvavituM shknoti| 'tvagdoSadRSTasyApi' kuSThino'pi hastAda gRhyata yadyasavabhinnakuSThI bhavati-galatkuSTho na bhavatIti / veleti- gurviNyA yadi velAmAsastatastasyA hastAnna gRhyanti sthavirakalpikA itaratra gRhyanti, jinakalpikAdayastu yaH prabhutyApannAsattvA bhavati tata evArabhya na gRhyanti / tathA sthavirAH sthavirakalpikAH stanopajIvI yA bAlastadhuktA yA bAlavatsA tasyA hastAnna gRhyanti, jinakalpikAdayastuyAvapi bAlastAvadapi tAM bAlavatsAM pariharanti na tasya hastAda gRhyanti / dvaardvyN| idAnI kaNDayantyAdiyatanocyate / mU. (748) ukkhita'paccavAe kaMDe pIse vaLUDha bhjjntii| sukkaM va pIsamANI bundrIya vibhAvae samma // vR.tatra kaNDayantyA hastA gRhyate yadyutkSiptaM muzalamAsta sAdhuzca prAptastano'pratyapAye sthAne muzalaM sthApayitvA yadi dadAti / pIse vatti-peSayantyA hastAda gRhyate yadi tatpeSaNIyamacetana-dhAnAdi tathA yat sacittaM pUrva yadi prakSiptaM tatpiSTaM anyadadyApi na prakSipyate sAdhuzca tatrAsavara upasthito bhikSArthaM tatastasyA Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyuktiH mUlasUtra hastAdahyate, tazca peSaNaM zilAyAM gharaM vA / 'acchUTabhajjantI'tti bhajadhyantyA api hastAda gRhyate yadi pUrvaprakSiptaM bhRSTaM anyadadyApi na prakSipyate sAdhuzca prApta ityasminnavasara ini. zuSkaM vA'cetanaM tadrastu yadi pinaSTi tatazca buddhayA 'vibhAvya' nirUpyottarakAlaM gRhyaati| mU. (749) musale ukkhitaMbhi ya apaccavAe ya pIsa accitte| bhajatI acchuDhe bhuMjatI jA anaarddhaa|| bhA. 248] va. mazala utkSipta ati apratyapAya pradeze sthApayitvA yadi bhikSA dadAti. 'pAsa acinati acaMtanaM vA yadi gharaTTAdau ninaSTi tato dadAti bhikSA, bhajjatIti javaghANe bhaTThami annaMmi appagvitte sati eyami avasaraMmi sAhuNA bhikvaM dei. munAnAyA apihastAdahyate yadyadyApi na viTTalayati bhaktaM yattadabhAjanagRhItaM tadatthAya dadAti / / mU. (750) kaptIe thUlaM vikkhiNa loDhagA jati ya niTTaviyaM / piMjaNa asoyavAI bhayaNAgahaNaM tu gAmi / / va. tathA karttayantyA api hastAdagRhyate yadi stharamA karttayati. kiM kAraNa?. yataH stharamasA kanayantI zaGkhacUrNa na hastAGgulA karAMti, nApi niSThIvanena, bikkhiNaMti khyaM vikSiNatAe hatyAu dheppai. tathA uriNaNaM loDhaNaM yadi niTTaviaMloDheyavvayaMtIe hatthAu bhikkhA dheppar3a, etaduktaM bhavati-jA so akappAso ghANo loDhaNIe dinno so loDhi anno na ajavi dijjai ghANo, eyAe velAe dheppar3a bhikSA detIe tIe. pinayantyA api hastAdvahyAti yadyasA mahelA'zaucavAdinI bhavati-nahastA prakSAlayati / evamarza dAtRNAM hastAdbhajanayA grahaNa karoti / uktA pratidvAragAthA. tatpratipAdanAcyoktaM dAtRdvAra idAnIM gamanadvAramU. (751) gamanaM ca dAyagassA heTTA uvariM ca hoi nAyavvaM / saMjamaAyavirAhaNa tassa sarIra ya micchattaM / / vR. gamanaM ca' bhikSAdAnArthamabhyantarapravezastasya dAtuH adhastAda' bhUvi vijJayama upari ca' uparivibhAgazca vijJeyaH yadi na nirUpayati tatastasya gacchanaH pRthivyAdimardana sati sAdhoH saMyamavirAdhanA bhavati, AtmavirAdhanA ca tasya dAtuH zarIre sarpAdidazanajanitA bhavati, ata eva ca nimittAcchAdbhaH san mithyAtvaM yAyAt yadvavidhasya dattaM yena tatkSaNa eva sa dAtA sarpaNa daSTa iti| mR. (752) baccatI chakAyA pamahae hiTThato uvari tiriyaM c| phalavallirakkhasAlA tiriyA manuyA ya tiriyaM tu|| vR.vrajantI sA strI bhikSAyA dAtrI SaDapi kAyAna pramardayet. kva ? 'adhastAd' bhuvi pRthivyaptajAvanaspatitrasAna vyA pAdayeta. vAyukAyaM dRttA sthitaM spRzantI vyApAdayata. tathopari tiryagavyavasthitA phalavallIvRkSazAlAH-zAkhA virAdhayati, tathA tiryagmanujAna-jAtamAtrabAlAkAna tirazcaH azvavatsakAdIna saGghaTTayat / atha caite doSAHmU. (753) kaMTagabhAI ya aha appiM ahimAdilaMbaNa aayaa| tasya sarIravinAsA micchanuktAha baacchaa|| [bhA. 250 vR. kaNTakAdayo vA'dho bhavanti, pari ahyAdi-sAdilambana AtmavirAdhanA dAtaH. nasya ca-TAtuH zarIra-vinAze mithyAtvaM tasyAnasya vA bhavati. 'uDDAhazca pravacanopaghAzca bhavati yadta etaSAmatAvAnapi prabhAvA nAsti yena dAtAraM rakSati vyAkhyAtaM gamanaddhArama. idAnI grahaNadvArapratipAdanAyAha. Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mala-754 ma. (754) nIyaduvArugdhADaNakavADaThiya daha daarmaajhne| iktirapatthiyaliMda gahaNaM pattassa'paDilehA || vR. nIyaduvAra gAhA, nIcadvAraM yadi bhavati tatra cakSuSA nirUpaNaM kartuM na zaknoti ato na gRhyate bhikSA, tathodghATakapATa-anargalitakapATaM na kintu pihitakapATaM, tatrApi na gRhyAti, tathA dAtuH saMbandhinA svadehena dvAre rudre sati na gRhyate, AkIrNa cAnyapurughargamAgamaM kurvadbhiH tathA iDDara-gantryAH saMbandhi tena tirohite patthikA-bRhatI piTTikA tayA vA pihite dvAre alindaM-kuNDakaM tena vA tirohite evameteSu doSeSu satsu 'grahaNaM prAptasya' gRhasthasya gRhyate'sminniti grahaNaM, yasmAtpradezAdbhaNDakaM gRhyAti taMpradezaM prAptasya apaDileha'tti yataH pratyupekSaNA na zuddhayati anantaroditairdoSarato na gRhyate. yadyebhiranantaroditapUrSibhavadbhirna grahaNaM tato grahaNapradezaM prAptasya pratyupekSaNA kartavyA-zrotrAdibhirupayoga karoti yadi zrotrAthupayogena zuddhA tato grahISyati. atha na zuddhA zrotrAdhupayogana tatA na grahISyati // idAnI bhASyakAra: pratipadamenAmava gAthA vyAkhyAnayati, tatra kathaM jinakalpikAdayo gRhyanti kathaM vA sthavirAH ? ityetatpadarzayannAhamU. (755) niyamA u diTThagAhI jinamAI gacchaniggayA hoti| therAvi diTThagAhI adiTTi kareMti uvogN|| [bhA. 251] vR. "niyamAt' avazyantayaiva dRSTagrAhiNaH jinA-jinakalpikAdayo 'gacchanirgatAH' parityakta gacchA bhavanti, 'sthavirAH' sthavirakalalpikA api 'dRSTagrAhiNa eva' atirohitadvAra eva gRhe gRhyanti, kiyameva niyamaH ?, netyAha. 'adRSTe' tirohite gRhadvAre kapATAdinA upayogaM zrotrAdibhirindriyairdattvA tataH parizuddhe gRhyanti / idAnIM 'nIyaduvArakavADe'tti vyAkhyAnayanAha. mU. (756) nIyavAruvaoge uDDAha avAuDA padoso y| ihayanadvaMmi a saMkA emeva kavADaugdhADe / / bhA. 252] vR. nIcadvAre gRhe na grAhya yatastatra nIcadvAre niSkuTanaM kRtvopayoganirIkSaNaM kurvata uktAha: pazrAdbhAgadarzane palAdidarzana gasati kadAcittatrAprAvRtAH striyastiSThati tatazca nirUpayataH pradveSamupari kurvanti, tathA hyate cIrAdinA naSTe-svayamevadRzyamAne kvacidrastuni zaGkopajAyate gRhasthAnA jahA teNa pavvaiyaeNaM niUDiUNa niruiaM AsI jadi tena na hiyaM bhave ?, 'evameva' eta eva doSAH pihitakapATe nirargalamadaghATayato'prAvRtikAdayaH / / mU. (757) dehannasarIreNa va dAraM pahiaMjanAulaM vaaci| iDarapatthiyaliMdaNa vAvi pihiyaM nahiM vAvi bhA. 253] vR. dAturdahana dvAraM pihitaM sthUlatvAdahasya anyasya vA pArzvasthasya zarIreNa pihitN| dvAram / AkIrNa vyAkhyAnayati-janA kulaM vA dvAraM nigacchatA pravizatA vA lAkana, tathA 'iduraNa' gaMtrIsaMbandhinA patthikayA' bRhatpiTTikayA alindana' kuNDakana vA sthagitaM dvAraM bhaveta tahiM vAviti tatra vA iDDarAdau sthagitaM tattadravyaM bhavattatazca na gRhyte|| ma. (758) etahAsamANe aggahaNaM aha va kujja uvaAga / soteNa cakkhuNA ghANao ya jIhANa phAseNaM // [bhA. 254] vR. ebhiH' anantaroditaH adRzyamAn' acakSurdazane satyagrahaNaM bhavati, athavA'dRzyamAne'pyupayogaM kuyAMta, kairityAha-zrotraNa cakSuSA ghrANena jihyayA sparzana ceti // kathaM zrotrAdhupayogaM karoti ?. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 AghaniyuktiH mUlasUna mU. (759) itthaM mattaM ca dhuve saddo udakassa ahava mttss| gaMdhe va kuliMgAI tattheva raso pharisabiMda / / vR. hastaM mAtra kuNDalikAdi sA gRhasthA prakSAlayettatazcodakasya jhalajjhalAzabdo bhavati, athavA mAtrakasya kuNDalikAdeH prakSAlyamAnasya khasakhasAzabdo bhavati, tathA ghrANenopayogaM karoti, kadAcitkuliGga:-trIndriyAdimardito bhavedAgacchantyA, etazca gandhena jAnAti azAbhanena. tatazcana gahyAti, yatra gandhastatra raso'pIti, tathA sparzena copayogaM dadAti, kadAcidudakabindurlagati zItalaH, cakSuSA tUpayogaM dadAti gamanAgamane prAptasya ca dravyasya bhAjanasya vA hastasya vA, mA bhUdakasaMspRSTaM syaat|| m (760) so hoi diTThagAhI jo ete jujaI pade svve| nissaMkiya niggamanaM AsaMkapayaMbhi saMcikkhe // bhA. 256] vR. saM evaMvidho dRSTagrAhI bhavati ya etAni padAni sthAnAntarANi pUrvoktAni prayuGkte upayogapUrvaka sarvANi. niHzaGgitameva bavati yadatAnena gRhasthena puraHkarmAdi kRtaM tatra vArayitvA nirgacchati. athAzaGkitaM bhavati kimanena kRtaM puraH karmAdi navetItthamArAzaGkAyAM nirUpayati prAptAM satI gRhsthaam| uktaM grahaNadvAramamU. (761) AgamanadAyagassA heTThA uvariM ca hoi jaha pubveiN| saMjamaAyavirAdhana diluto hoi vcchenn|| vR. bhikSAM gRhItvA sAdhvabhimukhamAgacchantyA adhastAdupari ca nirUpaNIyamAgamanaM yathA pUrva gamane saMyamAtmavirAdhane nirUpite evamatrApi saMyamAtmavirAdhane nirUpaNIye / ukta mAgamanadvAra, 'patte'tti dvArapratipAdanAyAha-'diluto hoi vatthaMmi' atra prAptAyAM bhikSAyAM dAnyAM vatsakena dRSTAnto veditvyH| jahA egassavANiyassavacchao taddivasaMtassa saMkhaDIna koI tassa bhattapAniyaM dei.majjhaNhe vacchaeNa raDiya, sulAe se alaMkiyavibhUsiyAe dinnaM bhattapANaM, jahA tassavacchassa cArIe diTThI na mahilAe, evaM sAhuNAvi kAyavvaM / ahavAmU. (762) pattassa u paDilehA itthe matte taheva dabve y| udaulle sasiNiddhe saMsatte ceva priytte|| vR. prAptasya gRhasthasya pratyupakSaNA kAryA haste, kimayaM hasto'sya udakAdyAoM na veti, tathA mAtraM cakuNDalikAdi gRhasthasatkaM nirarUpayati yatra gRhasthA bhikSAmAdAya nirgatA. dravyaM ca-maNDakAdi nirUpayati saMsaktaM nvti| evaM pattaddAraM nijattikAreNa vakkhANiya idAnIM niyukti kAra eva parivattattidvAraMvyAkhyA. nayannAha- parivartite' adhomukha kRte sati gRhasthana mAtrake kuNDikAdau yadyukAdaM dRzyata sasnigdhaM vodakenaiva saMsaktaM ca trasayukta natastasminnevaMvidha mAtraka parivRtte sati dRSTA na gRhyate / mU. (763) tiriyaM uDDamahevi ya bhAyaNapaDilehaNaM tu kAyavvaM / . ithaM matta davvaM tinni u pattassa pddilehaa|| vR. gRhasthabhAjanasyA Agacchata eva tiryaka-pArzvato bhAjanasya Urdra karNakaSubhAjanasya adho-bughnaM pratyupakSaNA kartavyA. tathA prAptasya AsannIbhRtasya gRhasthasya hastaMmAtra dravyaM trINyapyatAni gRhasthasatkAni pratyupekSeyata-nirUpayeta ? kim ? mU. (764) mAsa siNincho daralle tasAulaM giNha egatara dtttth| pariyattiyaM camattaM samaNiddhaiMsupaDilehANa // [bhA. 257] Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 mUlaM - 764 vR. . sasnigdhaM toyena udakArdamudake trasAkulaM hastaM mAtraM dravyaM vA dRSTvA ekataramapi tanmA gRhANa | `patti 'tti dvAramukta:. bhASyakAra eva 'pariyattiya'tti vyAkhyAnayannAha - 'pariyattiyaM ca mattaM' tat gRhasthamAtrakaM kadAcitsasnigdhAdisamanvitaM bhavati tatazca sasnigdhAdiSu satsu pratyupekSaNA kAryeti / uktaM parAvartitadvAra: mU. (765) paDio khalu daTTabvo kittimasahAvao ya jo piMDo / saMjama AyavirAdhana dito siTTi kabbaTTo // vR. patitaH pAtrake piNDo draSTavyaH kimayaM kRtrimaH ? - yogena niSpannaH saktu mudgapiNDa iva siddhapiNDo vA svAbhAvika kUrakhoTTa iva, tatra yadi kRtrimaH piNDaH sphoTayitvA taM na nirUpayati tataH saMyamAtmavirAdhanA bhavati yathA siDikabbaTussa hatAkASThena kanthikA ityetatkathAnakamanusaraNIyaM tena hi saMyogapiNDo na nirUpitastatra ca saMkalikA''sIt, tatra rAjakule vyavahArastena ca kASTharSiNA bhagavAta nirvRDham, anyaca kadAcittAdRzAM na bhavati tatazca nirUpaNIya iti / / tatrAtmavirAdhanAdipradarzanAyAha mU. ( 766 ) garavisa apriya kaMTaya virudvadavvaMbhi hor3a AyAe / saMjamao chakkAyA tamhA paDiyaM vigiMcijnA || vR. sa gara ucyate ya hAraM stambhayati kArmaNaM vA garaH, sa kadAcittatra piNDe bhavati, tatA viSamasthIni kaNTakAzca kadAcidbhavanti, viruddhaM vA kiMcidravyaM tatra bhavati, tatazrAnirUpaNe ebhirAtmavirAdhanA bhavati, tathA saMyamatazca SaTkAyA virAdhyante, kathaM ?, kadAcittatra pRthivI udakaM vanaspatiragnirvA lagno bhavati, yatrAgnistatra vAyurapi, dvIndriyAdayazca kadAcidbhavanti, tatazca 'paDiyaM vigiMcejjA' vibhAgena vibhajetanirUpayedityarthaH / athavA'nAbhogena kaMdAcittatra suvarNAdi sthApayitvA dadAti, etadevAha mU. (767) bhoNa bhae paDinI ummIsa bhattapANi / dinA hiranamAI AvajjaNasaMkaNAdiTTe || vR. anAbhogena dadAti-tandulAdimadhye vyavasthatiM suvarNAdi punazca randhayitvA taddadatyanAbhogena pradAnaM bhavati, bhayena vA dadati, kathaM ?, kayAcitparasatkaM suvarNamapahRtaM punazca pratyAkalitA satI kalikalaGkabhayAtsAviSTayitvA odanAdinA dadAti, pratyanIkatvena vA 'unbhibhya' ekIkRtya bhakta pAnAdinA saha hiraNyAdi dadAti, tatazca tasya sAdhoretaddoSaM vinA'pi yadi na nirUpayati tataH 'AvajjaNaM' ti AvarjanaM pUrvoktaM saMyamavirAdhanAdidoSANAM bhavati, pramAdaparatvAttasya, tathA zaGkanA- dRSTe tatra suvarNAdau rAjaprabhRtInAM zaGkA bhavati yaduta na vidmaH kiM tAvadayaM sAdhurevaMvidhaH AhozcidbhikSAdAteti, tasmAtpatitaH san piNDo nirUpaNIyaH ityuktaM patitadvAraM, gurudvArapratipAdanAyAha mU. (768) 'ukkheve nikkhevaM mahallayA lubdrayA vaho dAho / aciyatte voccheo chakkAyavaho ya gurumatte // vR. yattatpASANAdidhanaM dattaM tasyotpekSe sati nikSepe vo mokSaNe sati gRhasthasya kaTibhaGgI vA pAdasyopari patanaM vA bhavati, 'mahallayA' iti mahatpramANaM vA tadgRhasthasya bhAjanaM tasyotpekSe sati doSA bhavanti, athavA 'mahallayA' iti mahattA bhaNDakena dIyatAmityevaM kadAcidasau sAdhurbhaNati tatazca lubdhatA sAdhorupajAyate, tatha vadhazca tasyaiva sAdhoH pAdasyopari bhaNDakena patitena vadho bhavati tathA 'dAha' tti dAho vA bhavati yadi taduSNaM bhaNDakaM bhavati, aciyattaM vA bhavati tasyaiva gRhasthasya tadbhahapatervA aciyattaM vA apratItirvA bhavati, mahApramANakena bhaNDakena dIyamAne sati vyavacchedo vA tadravyasyAnyadravyasya vA bhavati, Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oghaniyuktiH mUlasUtra SaTkAyavadhazca bhaNDakapatane sati bhavati, evaM guruke bhaNDake ete doSA bhavanti / etAmeva gAthAM bhASyakRdAhamU. (769) gurudatve va pihia sayaM va guruyaM haveja jaM dabvaM / ukkhve nikkhve kaDibhajaNaM pAya variM vaa|| [bhA. 259] 1. gurudravyeNa vA 'pihita' ghaTTitaM tadravyaM bhavet.svayaM vAtadravyaM guDapiNDAdi gurukaM bhavet tatazca tasya 'utkSepe' utpATane nikSepa ca punamocane sati kaTibhaGgo bhavati. pAdasyopari patettatazcAtmavirAdhanA bhvti| 'mahallayA' iti.vyAkhyAnayannAhamU. (770) mahalleNa dehi mA DaharaeNa bhinne aho imo ludvo| ubhae egataravaho dAho accuNha emeva // bhA. 260] dR. kazcinsAdhuH kacchikayA dadatI striyaM evaM brUte-yadata 'mahallaNa' bRhanA bhAjanena sthAlyAdinA dehi. mA 'daharakeNa' laghunA prayaccha kaDucchukAdinA. tattaH sA tathava karoti, azaknuvatyAzca kadAcittabhAjanaM bhancata tatA bhinna sati tasmina bhAjane gRhasthaevaM bhnnti-ydtaaho| ayaM sAdhumahAlubdhaH yanabRhatA bhAjanena dIyamAnaM gRhyAti, tata ubhayasya sAdhu gRhasthayoH pAdasyopari patitena bhaNDakena vadho bhavati, ekatarasya vA vA bhavati, tathA dAhazca atyuSNe tasmin dravya patite sati bhavati 'emeva tti ubhayoranyatarasya vA / idAnIM 'aciyatte'tti vyAkhyAnayannAhama. (771) bahugahaNe aciyataM voccheo taddanna davvaM tasa vaavi| chakkAyANa ya vahaNaM aimatte taMmi mattami // [bhA. 261] vR. bahugrahaNa tasya ghRtAdidravyasya 'aciyattaM' aprItirbhavati tasya tadbhahapatervA, vyavacchedo vA tadanyasya dravyasya bhavatitasmAd ghRtAdeH anvad-kSIraguDAdi tasya vyavacchedo bhavati. tasya vAghRtAdevyasya vA vyavacchedo bhavatIti, tathA SaTkAyAnAM vA hananaM bhavati 'atimAtre' bRhatpramANe mAtrake' sthAlyAdau gRhIte sati / uktaM gurukadvAraM, trividhetidvArapratipAdayannAhamU. (772) tiviho ya hoi kAlo gimho hemaMta taha ya vaasaasu| tiviho ya dAyago khalu thI purisa napuMsao cev|| mU. (773) ekkikovi atikho taruNo taha majjhimo ya thero y| sIyataNuo napuMso somhitthI majjhimo priso|| va.kAlastrividho bhavati, tadyathA-grISmA hemanto varSA ca tatra trividhe'pikAle dAtA trividha eva bhavati. strI pumAnnapuMsakaM ceti / punaH ma ekakalyAdidAtA trividho bhavati-taruNo madhyamaH sthavirazca / idAnI napuMsakInAM svarUpapratipAdanAyAha-zItalatanapuMsako bhavati, 'somhisthiti soSmAstrIbhavati. madhyamazca puruSo bhavati nApyuSNo 'tizItala iti|| mU. (774) purakammaM udautnaM samaNiddhaM taMpi hoitivihaM tu / ikkikkaMpi ya tivihaM sccittaacittmiisNtu|| vR. nakavalaM kAladayastrividhAH yadapi tatpuraHkAMdi tadapi trividhaM, tadyathA-puraHkarma udakA sasnigdhaM ceti, tatpunarekaikaM trividha-sacittAcittamizrabhedabhinnaM bhavati, etaduktaM bhavati-yatpuraHkarma tatsacittamacittaM mizraM ceti, yadapi udakA tadapi sacittamacittaM mizraM ceti. yadapi sasnigdhaM tadapi sacittamaccittaM mizra ceti / idAnIM yattaduktaM puraHkarmAditritayaM tatrAdyadvayasya pratiSedhaM kurvannAha Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mulaM - 775 m (775) Aiduve paDiseho purao kaya jaM tu taM purekammaM / udaullabiMdusahiaM sasaNiddhaM maggaNA hor3a // 175 vR. Adyadvitayasya purataH karmaNa udakArdrasya ca pratiSedho draSTavyaH yatastAbhyAM sadoSatvAnnava vyavahAra iti / idAnIM puraHkarmAdInAM lakSaNapratipAdanAyAha- 'purao kaya jaM tu taM purekammaM' bhikSAyAH purata- prathamameva yatkRtaM karma kaDucchukAdiprakSAlanAdi tatpuraHkarmAbhidhIyate udakAdraM punarucyate yahindusahitaM bhAjanAdi galabindurityarthaH sasnigdhaM punarucyatayadabindurahitamAtraM, tatreha sasnigdhe 'mArgaNA' anveSaNA kartavyA yataH sasnigdhe hastAdI grahaNaM bhaviSyatyapi / mU. (776) siNidvepi yativihaM saccittAcittamIsagaM ceva / accitaM purA ThappaM ahigAroM mIsasaccitte / / vR. yattatsasnigdhaM tattrividhaM sactittamacataM mizraM ceti tatracittaM sthApyaM yatastatrAcittasasnigdhe grahaNaM kriyate eva na tatra nirUpaNA. adhikAra: punaH nirUpaNaM mizrasacittayoH karttavyaM / idAnI mizramaccittarasnigdhe haste sati grahaNavidhiM pratipAdayannAha mU. (777) pavvANaM kiMci avvANameva kiMcicca hoanuvvANaM / pAeNa hi yaM (taM) savvaM ekakkahANI ya vuDI ya // vR. atra haste sasnigdhaM kiJcit pramlAn manAk zuSkaM tathA 'avvANaM 'ti AvyAnamudvAnaM kiJcitsasnigdhaM 'kiJciccaho anuvvANaM 'ti kiJcicca snigdhamanAvyAnamanudvAnam, evaM trividhamapyetatsarvaM prAyeNa sasnigdhamucyate, evametadvibhAvya tata ekaikazuSkabhAgavRddhayA, grahaNaM karttavyaM pUrvAnupUrvyA, tathA ekaikazuSka bhAgahAnyA vA pazcAnupUrvyA gRhNAti bhikSAM / sA ekekabhAgavRddhiH kathaM karttavyetyata AhamU. (778) sattavibhAgena karaM vibbhAttANa itthamAINaM / niccunnayaiyaravi ya rahA pavve karatale ya // vR. 'sapta vibhAgAn' saptavA 'kara' hastaM vibhajya' vibhAgIkRtya, keSAM ?- stryAdInAM ta ca vibhAgA etAnaGgIkRtya karttavyAH, ke ca te ? 'nimnonnatetare' tatra nimnaM tvaGguliparvarekhA unnatamaDuliparvANi itaratkaratalaM nonnataM nApi nimnaM / idAnIM kena zuSkena pradezana kaH pradezaH pramlAno bhavati ? kena vA pramlAnena dena ka- sArdraH pradezo bhavatItyasvArthasya jAnapanArthamAha mU. (779) jAya unnAi uvvANAI havaMti hatthassa / tAhe tapavvANA lehA puna hotanuvvANA // vR. yadA unnatAni hastasthAnAni uddhAnAni bhavanti tadA hastatalaM pramlAnaM manAk zuSkaM bhavati rekhAstu bhavanttyanuddhAnAH / idAnIM zuSkahastasthAnAmekaikavRddhayA yathA yasmin kAle grahaNaM bhavati tathA pradarzayannAhamU. (780) taruNitthi ekkabhAge pavvANa hoi gahaNa gimhAsu / hemate do bhave tisu pavvANesu vAsAsu // vR. taruNyAH striya unnatasaptamakAbhAge pramlAne zuSke sati uSNakAle gRhyate bhikSA yataH sAMSmatayA kAlasya coSNatayA yAvatA kAlena asAvunnataprapradezaH zoSamugapatastAvatA kAlena itare nimnapradezAH sArdrA api acitAH saMjAtA - ataH kalpeta bhikSAgrahaNaM, hemantakAle tasyA eva taruNyA dvayoH saptamabhAgayoH zuSkayoH satirbhikSAgrahaNaM bhavediti, tasyA eva taruNyA varSAkAle triSu saptabhAgeSu zuSkeSu satsu bhikSAgrahaNaM Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 Adhaniyukti kAmasUtra bhvti| ___ mU. (781) emeva majjhimAe ADhattaM dosu ThAyae cusu| tisu AdattaM then navari TANesu paMcasu u|| vR. evameva madhyamAyAH striyA uSNakAle dvayorbhAgayoH prArabdhaM caturSa bhAgeSu saMtiSThate. etadaktaM bhavatimadhyamAyAH striyA uSNakAle ddhayoH saptabhAgayoH zuSkayoH satohaNaM bhavati, sasthAttasyA eva madhyamAyAstriyA hemante kAle triSu saptabhAdeSu sthavirAyA api uSNakAle triSu bhAgeSu prArabdha paJcasu bhAgeSusaMtikale, etaduktaM bhavati-uSNakAla sthaviryAstriSu saptabhAgeSu zuSkeSu satsu grahaNaM bhavati, tathA tasyA eva sthaviryA hemantakAle cutuSu saptabhAgeSu zuSeSusatsubhikSAgrahaNaM karttavyaM tasyA eva varSAkAle paJcasu saptabhAgeSu zuSkeSu satsu bhikSAgrahaNaM krttvym| mU. (781) emeva hoi purisA dugAichaTThANaM pjjvsiesN| ___apumaM tu tibhAgAiM sattamabhAge avasite u|| vR. evameva puruSasya dvayorbhAgayoH prArabdaM SaTsthAnaparyavasiteSu bhAgeSu saMtiSThate. etaduktaM bhavatitaruNapuruSasyoSNakAle bhAgadvaye zuSke sati gRhyate, tathA satyaiva taruNasyazItakAle triSu bhAgeSu zuSkeSu satsu bhikSA gRhyate, tathA tasyaiva taruNasya varSAkAle catuSu bhAgeSu zuSkeSu satsu grahaNaM, tathA madhyamapuruSasyoSNakAle triSu bhAgeSu zuSkeSu satsu grahaNaM, tasyaiva madhyamasya hemante caturSu bhAgeSu zuSkeSu satsu grahaNaM, tathA tasyaiva madhyamasya varSAkAle paJcasu bhAgeSu zuSkeSu satsu bhikSAgrahaNaM karttavyaM, tathA vRddhapuruSasyoSNakAle caturbu bhAgeSu zuSkeSu bhikSAgrahaNaM karttavyaM / napuMsakasya punastribhAgeSvArabdaMsaptamabhAgeSu saMtiSThate, etaduktaM bhavati-sarvasmin haste zuSke sati ga3haNaM karttavyaM bhavati, tatra ceyaM bhAvanA taruNanapuMsakasyoSNakAle triSa bhAgeSu zuSkeSu bhikSAgrahaNaM kalpate, tasyaiva taruNanapuMsakasya hemantakAle catuSu bhAgeSu zukSeSu grahaNaM, tasyaiva cahemantakAle paJcasubhAgeSuzuSkeSuga3haNaM, tasyaiva ca varSAkAle SaTsu bhAgeSu zuSkeSu grahaNaM, vRddhanapuMsakasyoSNakAle paJcasu bhAgeSu zuSkeSu grahaNaM, tasyaiva, tasyaiva hemantakAle ghaTsu bhAgeSu zuSkeSu bhikSAgrahaNaM, tasyaiva, vRddhanapuMsakasya varSAkAle saptasvapi saptabhAgeSu zuSkaSu bhikSAgrahaNaM kartavyamiti / evamekaikavRddhA grahaNamukta, pazcAnupUrvyA, tu ekakabhAgahAnyAbhikSAgrahaNaM veditavyaM, taccaivaM. sthaviranapaMsakasya varSAkAle saptabhirapi hastabhAgaiH zaSkaiZhyate bhikSA. tasyaiva zItakAle paGigarmAgaH zuSkaihyate, tasyaghoSNakAle paJcabhirmAgaH zuSkaigRhyate. evamanayA hAnyA tAvannetavyaM yAvattaruNI striiti| uktaM trividhadvAraM, bhAvadvArapratipAdanAyAhamU. (783) duviho ya hoi bhAvo loiyalouttaro samAseNaM | ekkikkovi ya daviho pasatthao appasattho y|| vR. dvividho bhavatibhAvaH-laukiko lokottarazceti, samAsata- punarekaiko dvividhaH-prazasto'prazastazca, laukikaH prazasto'prazastazca, evaM lokottro'pi| tatrodAharaNamucyate-egaMmi sannivese do bhAuyA vaNiyA, teya paropparaM virikkA, tattha ego gAme gaMtUNa karisaNaM karei, annovi taheva. tattha ekkassa sumahilA annasa dammahilA, jA sA dummahilA sA gose uThThiyA muhodagadaMtapakkhAlaNaadAgaphalihamAIhiM maMDatI cchar3a, kammAragAINaM na kiMci jogakkhemaM vahai, kalleuyaM ca karei, annassa ya jA sA mahilA kammAramAINa jogakkhemaM vahai appaNo ya sakajja maMDaNAdi karer3a, tattha jA sA appaNo ceya maMDaNe laggA acchai tIe Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-783 ___177 acireNa kAleNa parikkhINa gharaM, iyarIe dhaNadhannemaM gharaM samiddhaM jAyaM 1 evaM ca jo sAhU bannaheTa svahAM vA AhAraM AhArei, navi Ayarie Navi bAlavuDDagilANadubbale paDiyaggati appaNA ya gahAya pajjattaM niyattai. evaM so appaposaA, jahA sA cukkA hirannAINaM evaM sovi nijjarAlAbho tassa cukkihii. pasatyo imo jo no vannaheDaMrUvaheDaMvA AhAraM AhArei, bAlAINaM dAraMpacchA AhArei. so nANadaMsaNacarittANaM aabhaagii| bhavati / evaM pasatyeNa / bhAvaNaM AhArayavco so piMDo / idAnImenamevArtha gAthAbhirupasaMharannAhama. (784) . sujjhilagA do vaNiyA gAma gaMtUma krisnnaarNbho| egassa dehamaMDaNabAusiA bhAriyA alasA // mU. (785) muhadhovaNaM daMtavaNaM ahAgAINa kalla AvAsaM / puvvaNharakaNamappaNa ukkosayaraM ca majjhaNhe // mU. (786) taNakaTTahAragANaM na dei na ya daaspesvggss| na ya pesaNe niuMjaDa palAni hiya hAni gehss|| mU. (787) bijhyassapesavaragaM vAvAra annapasaNe kmbhe| kAle dehAhAraM sayaM ca uvajIvaI iDDI / / vR. sugamAH navaraM 'bAusiA' vihasaNasIlA / / mukhadhAvanaM karoti, tathA kalla'tti kalyapUpakam Avazyaka pUrvAhye karotyAtmanA cotkRSTataraM ca dhRtapUrNAdi madhyAhye bhkssytyekaakinii|| tRNakASThahArakANAM na kizciddadAti dAsavargasya tathA preSyo yaH kazcitpreSyate tadvargasya ca na kizciddadAti, na ca preSaNe' kArye niyuGkte karmakarAn tatazca bhojanAdinA vinA 'palANA' naSTAH hRtaM ca yatkiJcidbhahe rikthamAsIt, evaM hAnirjAtA gehasya, tatrAyaM laukiko'prazasto bhAvaH / idAnIM laukikaprazastabhAvapratipAdanAyAha-dvitIyasya yA bhAryA sA preSyavarga vyApArayitvA preSaNA kArye karmaNi ca vividhe kAle ca teSAmAhAraM dadAti svayaM ca kAle AhAramupajIvati / ayaM laukiko'na prazastA bhAva uktaH, idA lokottarAprazastapratipAdanAyAhama. (788) vanabalarUvahe AhAre jo tu lAbhi lbhNte| __ atiregaM na u giNhai paaugggilaannmaaiinnN|| mU. 1789) jaha sA hirannamAI parihINA hoi dukkhaabhaagii| evaM tigaparihINo sAhU dakkhassa aabhaagii|| mU. (790), AyariyagilANapaTTA giNha na mahaMtavi jo saahuu| nA bannaratvahareuM AhAre esa upsttho|| 7. varNabalarapahetumAhArayati yazca lAbhe kSIrAdau labhyAmAne sati prAyogyaM glAnAdInAmatiriktaM na gRhyAti / / yathA sA gRhasthA hiraNyAdiparihIMnA saMjAtA duHkhabhAginI ca jAtA evaM sAdurapi trikaNajJAnadarzanacAritralakSaNena hIno du:khasya bhAgI bhavati / uktI lokottaro'prazastaH, idAnIM lokonaraprazastabhAvadarzanAyAha-AcAryAdInAmarthAya gRhyAti na mamedaM yogyaM kintvAcAryAdaH, evaM yaH sAdhayAti. roSaM sugama / ukto lokottaraH prazasto bhAvaH. uktaM bhaavdvaarm|| mU. (791) uggamauppAyaNasaesaNAe bAyAla hoti avarAhA / soheuM samuyANaM par3appanne vaccae vasahiM / / ma. (792) sunnadharadeule vA asaI ya vassayarasa vA daar| 261 12 AtA Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oghaniyuktiH mRlasUtraM ra saMsattakaMTagAI sohelamuvassaga pavisa // vR. evaM sAdhurudgatmotpAdaneSaNAbhirdvicatvAriMzadaparAdhAbhavantitaH samadAna bhakSa "zodhayitvA vivacya tataH paDDapanne' labdhe sati bhaktAdA vasaMti prayAti / idAnIM tadbhaktaM gRhItaM sacchAdhayitvA vasatiM pravizati. keSu sthAneSu?, ata Aha-gRhItvA bhaktamupAzrayAbhimukho vrajeta. zUnyagRhe tabhaktaM pratyupekSya tato vasati pravisati, tadabhAve devakula vA. 'asaI ya' gRhAdInAmabhAve upAthayadvAre saMsaktaM saH kaNTakaivA yadvayAptaM tata zodhayitvA-projjhaya saMsaktAdibhaktaM tata upAzrayaM pravizati / evaM tasya pratyupekSyamANasya kadAcitsaMsaktaM bhavati tatra kiM karotItyata Aha. mU. (793) saMsattaM tattoccia pariTTavettA puno davaM ginnhe| . kAraNa mattaya gahi paDiggahe chor3ha pvisnnyaa|| vR. yadi tatra saMsaktaM bhaktaM pAnakaM vA bhavattatastasmAdeva sthAnAtpratisthApya punarapyanyadravaM gRhNAti. tathA glAnadikAraNana ca mAtrake yadbhahItamAsIttatpatadbhahe prakSipya pravizati. yatastasya sAdhubhirAkhyAnaM yaduta glAnasyAnyallabdhatA niSkAraNa-mAtrakopayogapariharan patadbhahe prakSipya pravizati, niSkAraNamAtra. kopayoge ca pramAdI bhavati / evamasau parizuddhe sati bhakta pravizati upAzrayaM / athAzuddhaM bhavati tataH pariSThApya kiM karotItyata Aha. mU. (794) gAme ya kAlabhANe pahuccamANe havaMti bhNgtttthaa| kAle apahappate niyattaI sesae bhyaannaa|| vR. bhaGgA bhavanti, teSAM ca bhaGgakAnAM madhye yasmin bhaGgake kAlo na payapti tasminnivartata eva, zeSeSu catuSu bhaGgeSu 'bhajanAM' vikalpanAM karoti sevanAM vA karoti / idAnI bhajanAM darzayannAha. mU. (795) annaM ca vae gAma annaM bhANaM va geNha sai kaale| paDhama bitie chappaMcame ya bhaya sesa ya niytte|| 1. anyaM grAmyaM vA vrajati kAle paryApyamANe, anyaM ca bhAjanaM gRhyAti paryApyamANe kAle sati, evaM prathame bhaGge dvitIye ca SaSThe paJcamabhaGkake ca bhajanAM' sevanAM karoti kAle sati, zeSabhaGgeSu yeSu kAlo na paryApyate teSu 'nivarttanaM' gantavyaM bhikSAyA ityarthaH / sa ca paryApyamANaH kAlA dvividhaH-jaghanya utkRSTazca, tatra jaghanyapratipAdanAyAha. ma. (796) bosiTTamAgayANaM uvvAsiamattae ya bhuumitiaN| paDinehiyamatyamaNaM saMsathamie jahannA u|| vR.sajJA vyutsRjyAgatAnAM mAtrakaM ca yasmina toyaM gRhItvA gata AsInnirlepanArthaM tasminnadvAsite. zoSite sati bhUmitrika ca-kAyikIbhUmI dvAdaza sthaNDilAni saMjJAbhUmA dvAdaza sthaNDiglAni kAlabhUmA trANisthaNDilAni, evamagmin bhUmitritaya pratyupakSite sati yadA'stamanaM bhavati tasmin pradeza 'atthamie'tti zaMSApadhi astamite Aditya pratyupekSate yadA ayamitthaMbhUtA jadhanya: kAla iti| mU. (797) bhutta kyiArabhUmI gayAgayANaM tujaha ya ogaahe| caramAe porisIe ukkoso sesa bhjjhimaa|| vR. bhakte sati vicArabhUmiM gatvA''gatAnAM yathA AgAha' Agacchati caramA pauruSI-caturthaH prahara: athavA caramapA kaSI-pAdonacaturthapraharI yathA''gacchati / asyA velAyAmayumutkRSTaH kAlaH, zeSastvanyo Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-77 . madhyamaH kAla iti| tena ca bhikSAmaTitvA vinivRttya pravizatA vasatI kiM karttavyamata AhamU. 1798) pAyamajjaNanisIhiA yatinni u kara pvesNbhi| aMjali ThANavisohI daMDaga uvahissa nikkhevo // vR. bahirava vasate- pAdau pramArjayati niSIdhikAtritayaM karoti, pravizan punazca guroH purastAdaJjalinA namaskAraM karoti 'namA khamAsamaNANa"ti. tathA praviSTazca sthAna vizAdhayati tatra daNDakasyApadheza nikSepa karoti / idAnImetAmeva gAthA bhASyakAro vyAkhyAnayannAha. ma. (799) evaM paDupanne pacisao u tinni va nisIhiyA hoti| aggaddAre majse pavesa pAe ya saagrie| [bhA. 262] vR. evaM pratyutpanne-labdhe sati bhakta pravizatastistro niSIdhikA bhavanti. kca ? agradvAra prathamA tathA dvitIyA madhyapradaze vasataH pravezaM ca mUladvArasya tRtIyAM niSAdikAM karoti pAdau ca pramArjayati yadi kazcita sAgAriko na bhavati. atha tatra sAgAriko bhavati tato varaNDakAbhyantare pramArjanaM karoti. atha madhyama'pi bhavatidvitIyaniSIdhikAsthAne'pi bhavati tato madhye pravizya pramArjayati pAdau tena ca kAraNena pazcAda-bhASyakAreNa pAdapramArjanaM vyAkhyAtaM yena tadaniyataM vartata. niSIdhikAmvakRtAsvapi kAraNavazAtsaMbhatIti / idAnImAlyavayavaM vyAkhyAnayannAhamU. (800) hatthusseho sIsappaNAmaNaM vAio nmokkaaro| gurubhAyaNe paNAmo vAyAe namo na usseho // bhA. 263] vR. hastasyotsedhaM namaskArArtha karoti, zIrSapraNamanaM karoti, vAcA ca "namo khamAsamaNANaM"ti, ityevaM namaskAraM karoti atha tadguru bhikSAbhAjanaM bhavati mAtrakaM ca gurugRhItamaGgalIbhiH, tatazcaivaM guruNi bhAjane sati zirasA praNAma karoti vAcA ca nama ityevaM brUte, na hastocchrayaM karoti, yato'sau guromAtrakasyAdho hasto dattaHsAdhAraNArthamato'kSaNikastatazca nocchyaM karoti / idAnIM sthAnavizodhiM vyAkhyAnayanAha. mU, (801) uvari heTThA ya pamajiUNa laSTiM Thavejja sttttaanne| . paTTa uvahirasuvariM bhAyaNavatthANi bhANesu // bhA. 264] vR. upari kuDyasthAne adhastAcca-bhuvaM pramRjya punazca svasthAne yaSTiM sthApayet, punazca 'paTTakaM' colapaTTakamupadherupari sthApayeta-macati 'bhAjanavastrANi ca' paTalAni 'bhAjaneSa' pAtropari sthApayati / / mU. (802) jar3a puNa pAsavaNaM se havena to uggahaM spcchaagN| . dAuM annassa sacolapaTTaA kAiyaM nisire|| bhA. 265) vR. yadi punastasya mAdhAH prazravaNaM kAyikAdirbhavati tatazca avagrahaM' patadbhahaM 'sapacchAga' sapaTalaM 'dAtuM arpayitvA anyasya sAdhAH punazca saha colapaTTakana-colapaTTakadvitIyaH kAyikA vytsjti| kAyikAM vyutsRjya kAyotsarga karoti, tatra ca ko vidhirityata AhamU. (803) cauraMgulamuhapattI ujnuyae vAmahatthi rayaharaNaM / vosaTTacattadeho kAussaragaM karejAhi // vR. caturbhiraGguleAnunosapari colapaTTagaM karoti nAbhezrAdhazcaturbhiraGgulai- pAdayozrAntaraM caturaGgulaM kartavyaM, tatA mukhavastrikAmujjuge-dakSiNahastena gRhyAti vAmahastena ca rajoharaNaM gRhyAti, punarasI vyutsRSTadehaH pralambitabAhustyakta dahaH sAdhupadrave'pi nonsArayati kAyotsarga. athavA vyutpRSTaMdahA Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 AdhaniyuktiH mUlasUtra divyopasargeSvapi na kAyotsagaMbhakaM karoti, tyakna deho'kSimaladUSikAmapi nApanayati, sa evaM vidhaH kAyotsarga kuryAta idAnImenAmeva gAthAM bhASyakAro vyAkhyAnayannAha. mU. (804) pubbudihra ThANe ThAuM cauraMgulaMtaraM kaauN| muhapotti ujjuhatthe vAmami ya paaypuNchnnyN| mU. (806) kAussagaMbhi Thio ciMte samayAnie aiiaare| jA niggamappaveso tattha dose mane kunaa|| vR. caturbhiraGgulairadho jAnunI aprAptavolapaTTako yathA bhavati tathA nAbhiM copari catubhiraGgulairyathA na spRzyati, ubhayatobAhukUrparAbhyAM dhRtaM karoti 'paTTakaM' colapaTTakaM paDalaM vA ubhayakUparadhRtaM karoti, yadA colapaTTakaH sacchidro bhavati tadA paTalaM gRhyaati| pUrvAdiSTameva kAyotsargasthAnaM tatra sthitvA. tathA pAdasya cAntaraM caturaGgulaM kRtvA mukhavastrikA ca dakSiNadAnikAnaticArAna' bhikSAticArAnityarthaH, kasmAdArabhya cintayatyaticArAn ? nirgamAdArabhya yAvatpravezo vasatI jAtaH. asminnantarAle tatra doSAye jAtAstAna 'manasi karoti' sthApayati cetsi|| mU. 1807) te paDisevaNAe anulomA hoti viyaDaNAe y| paDisevaviyaDamAe ettha ucauro bhave bhaMgA // vR. tAMzcAticArA pratisevanAnulomyena-yathaiva pratisevitAstenaivAnukrameNa kadAcizcintayati, tathA 'viyaDaNAe'tti vikaTanA-AlocanA tasyAM cAnulomAneva cintayati, etaduktaM bhavati-paDhama lahaodoso paDisevio puNo vakto vaktuyaro, ciMtei evameva, tatazca pratisevanAyA anukUlam AlocanAyAmapyanukUlameva, yataH prathamaM laghuko doSa Alocyate punarbahattaraH punarbrahattama ityeSa prathamabhaGkaH, anno paDisevaNAe anukUlo na uNa viaDaNAe, etaduktaM bhavati-AseviaM paDhama vaktaM puNo lahuaMpuNo vaktaM puNo vaDDayaraM, ciMtei evameva, tatazca pratisevanAyA anukUlaM na tvAlocanAyAH, yatastatra prathamaM laghutara Alocyate punarbuhattamaHityeSa dvitIyaH, anno paDisevaNAe nAnukUlo AloyaNAe puna anukUlo, etaduktaM bhavatiaDDAviyaDDA paDimeviA citei puna AloyaNAnukUleNaM, eta taio bhaMgo, anne uNa paDisevaNAeiva ananukUlo AloNaevi ananukUlo, etaduktaM bhavati-paDhamaM vakto paDisavio puNo lahuo puNo vakto vaDyaro, ciMteDa pana jaM jahA saMbharaDa, paDhamaM baDdo paNo lahaNo paNo var3o paNo vaDyaro. evaM ahaviyaktaM ciMtatassa na paDisevaNAnukUlo nAloyaNAnukUlo, esa cauttho, eso ya vajjeyavyo / idAnImamumevArtha gAthADhe nopasaMharannAha- paDisevaviyaDaNAe hoti etthaMpi caubhaMgA' idaM vyAkhyAtameveti / idAnIM sAmudAnikAnanicArAnAlocayati yadi vyAkSepAdirahito gururbhavati, atha vyAkSipto gururbhavati tadA nAlAMcayati, etadevAhamU. (808) vakkhittaparAhutte pamatte mA kayAi aaloe| AhAraM ca karato nIhAraM vA jai krei|| mU. (809) kahaNAIvakkhitte pamana annao va muhe| aMtaramakArae vA nIhAre saMka maraNaM vaa|| bhiA. 267 va. vyAkSipto dharmakathanAdinA svAdhyAyena, 'parAhatto'tti parAGamukhaH parAbhimukha ityarthaH, pramatta iti vikathayati. evaMvidhegurau na kadAcidAlocayeta, tathA''hAraM kurvati sati, tathA nIhAraM vA yadi karoti tato Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 181 mUla-809 nAlocayati / idAnImetAmeva gAthAM bhASyakAro vyAkhyAnayannAha-dharmakathAdinA vAvyAkSiptaH kadAcid gurubhaMvati.vikathAdinA vA pramatto'nyato'bhimakhAvA bhavati.bhaJjato'pi nAlocanIyaM kiM kAraNaM? 'aMtaraMti antarAyaM vA bhavati yAvadAlAcanAM zrRNoti, akArakaM vA-zItalaM bhavati yAvadAlocanAM zrRNoti / tathA nIhAramapi kurvato nAlocanIya, kiM kAraNaM?.yata AzaGkayA sAdhujanitayAnakAyikAdinigacchaMti. atha dhArayati nato maraNaM vA bhavati / yasmAdata doSAstasmAtamU. (810) avvakikhattAuttaM uvasaMtamuvaTTiaMca naauunnN| aNunnevettu mehAvI AloejjA susNje|| mU. (811) kahaNAi avakkhitte kohAi aNADale tvutte| saMdisahatti aNunnaM kAUNaM vidinnmaaloe|| [bhA. 268] va. dharmakathAdinA'vyAkSipte garI Alocayet, AyuktaM -upayogatatpara, upazAnta' anAkulaM gurUM . dRSTA upasthita' udyataM ca jJAtvA. evaMvidhaM gurumanujApya medhAvI Alocayeta susaMyataH' sAdhuH / idAnImatAmava gAthA vyAkhyAnayana bhASyakRdAha-dharmakathAdinA'vyApti krodhAdibhiranAkule tadupayuktebhikSA. locanApayukte ca saMdisahatti aNunnaM kAUNaM' saMdizata AlocayAmItyevamanujJA kRtvA-mArgayitvetyarthaH. 'vidina'tti AcAryeNa vidinnAyAmanujJAyAMbhaNata ityevaM lakSaNAyAM tata aalocyet|ten ca sAdhunA''loca. yatA etAni varjanIyAni mU. 1812) narse valaM calaM bhAsaM sUyaM taha DhaGkaraM ca vjjejjaa| Aloejja suvihio itthaM bhattaM ca vaavaarN|| ma. (813) karapAya bhamuhisIsa'cchiuTTimAIhi nttttinaam| valaNaM hatthasarIre calanaM ya bhAve y|| [bhA. 269] mU. (814) gArasthiyabhAsAo ya vajjae bhUya DhavaraM ca srN| Aloe vAvAraM saMsadriyare va karamatte / / bhA. 270] vR. nRtyannAlocayati valannAlocayati aMgAni calayannAlocayati, tathA bhASamANo gRhasthabhASayA nAlAcayati, kiMtarhi ?-saMyatabhASayA''locayati, tadyathA-suyAriyAuityamavAdi, tathA cAlocayana mukena svareNa nAlocayati miNimiNataM. tathA DhavareNa ca svareNa-uccai nocayati. evaMvidhaM svaraM varjayeta / kiM punarasAvAlocayatItyata Aha-Alocayetsuvihito hastamudakasnigdhaM, tathA 'mAtrakaM' gRhasthasatkaM kaIcchukAdi-udakArdAdi, tathA gRhasthayA katamaM vyApAraM kurvatyA, bhikSA dattetyetacAlocayati / idAnImatAmeva gAthAM vyAkhyAnayanAha-karasya tathA pAdasya bhravaH zirasaH akSNaH oSThasya ca, evamAdInAmaGgAnAM savikAraM calanaM nartanaM nAma. etata kurvannolacayati, valanaM hastasya zarIrasya kurvannAlocayati, tathA calana kAyagya karoti moTanaM tatkurvannAlocayani, tathA bhAvatazcalanamanyathA gRhItamanyathA''locayati akta. viyaktaM / / Alocayana gRhasthabhASayA nAlAcayati. yathA "suggIo (laMgaNIo) laddhAo maMDayA lachA" ityemavAdi, kintu saMyatamASayA''' locanIyaM "suyAriyAH" ityemavAdi, makasvaraM mRkamvaraM manAka DhaDraM ca mahAntaM svaraM varjayannAlIcayati. kimAlocayati ?."vyApAraMgRhasthayoH saMbandhinaM. tathA 'saMsRSTama' udakArdAdi. 'itaraM asaMsRSTaM, kiMtata?-karaM saMsRSTamayaMsRSTaM ca udakena. tathA mAtrakaM gRhasthasatkaM kuNDalikAdi udakasaMsRSTamasaMsRSTaM ceti, etdaalaacyt| Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 mU. (815) eyaddAsavimukkaM guruNA gurusammayassa vA''loe / jagahiyaM tu bhavaM padamAo jA bhade carimA // vR. ebhiSirvibhuktamanantaroktaM maikSamAlokyatedguroH samIpe vA yo guroH saMmatI - bahumatastasya samIpe Alocayeta. kathamA locanIvaM ?, yadyathA gRhItaM bhavet yena krameNa yadbhahItaM prathamabhikSAyA Arabhya yAvaccaramA pazcimA bhikSA tAvadAlo cayediti / eva tAvadutsargeNAlocanavidhiH / yadA pUnaretAni kAraNAni bhavanti tadA odhata AlocayatItyetadevAha mU. (816) kAle ya pahuppate uccAo vAvi ohamAloe / velA gilANagassa va aicchar3a gurU va uccAoM / / vR. yadA tu punaH kAla eva na paryAptaM yAvadanena krameNAlocayati tAvadastaM gacchatyAdityaH tadA tasmin kAle odhata Alocayati yadivA zrAntaH kadAcidbhavati tadA'pyodhata evAlAMcayati velA vA glAnasyAtikrAmati yAvatkramaNAlIcayati ata AMdhata Alocayati, athavA guruH uccAtAM zrAntaH kulAdikAryeNa kenacit tatA AMghata AlocayatyevaM kAraNairiti / kA cAsAvoghAlocanA ?. purakammapacchakamme appe'suddhe ya ohamAloe / turiyakaramijaM se sujjhaI tattiaM kahae / mU. (817) vR. Akulatve Apane satyevamoghalocanayA''locayati -purakarma pazcAtkarma ca alpaM nAsti kiJcidityarthaH, 'asuddhe ya'tti azuddhaM cAlpaM, azuddhamAdyAkarmAdyabhidhIyate tadalpaM nAstIti, evmoghtHsgepennaalocyet| 'turiyakaraNaMmi tti tvarite kArye jAte sati yantra zuddhayati uktena prakAreNa tAvanmAtrameva kathayati, eSA | oghAlocaneti // mU. (818) AdhaniyuktiH mUlasUtra Alor3anA savvaM sIsa sapadimyahaM pamajjitA / uDumaho tiriyamI paDilehe sancao savvaM // vR. evameSA mAnasI AlocanA vAcikI vA''locanoktA, idAnIM kAyikI AlocanA bhaNyateAcAryasya bhikSA dazyate, evaM manasA vAcA vA''nocayitvA 'sarva' niravazeSaM, tathA mukhavastrikayA ziraH pramRjya patadagrahaM ca sapaTalaM pramRjya 'undavaM' pIThI: 'adho' bhuvi 'niyaMka' tirazrInaM 'pratyupekSeta' nirUpayet * sarvataH samantAccasRSvapi dikSu sarvanairantaryeNa tataH patadabhahaM haste kRtvA bhakta di gurordarzayatIti vakSyati bhASyakRta / idAnImetAmeva gAthAM bhASyakRdAha, natra gurudoSatvAtprathamamUrddhAdIni trINi padAni vyAkhyAnayannAha mU. (819 ) uDDa pupphaphalAI tiriyaM majjArisANaDibhAI / svIlagadArugaAvaDaNaravasvaNaTTA aho pahe || [bhA. 271] vR. udyAnAdI AvAsitAnAM satAM puSpaphalAdipAtamurddha nirUpya tato gurordarzayati, nirya mArjArazvaDimbhAnAlokyAlocayati, mA bhUtte AgacchantastatpAtramutpreyaM pAtayiSyanti, AdizabdAtkANDa kenacidvikSiptamAyAti, atastiryaga nirUpyate, tathA'thA nirUpayati, kimartha ?. kadAcitkIlako bhavati, tatrApatanam - AskhalanaM mA bhUditi, ano'dho nirUpyatato bhaktAdi darzayati / idAnI 'sIsaM sapaDimmahaM pamajjetta 'tti vyAkhyAnayati mU. (820 ) oNamaNoM pavaDejjA sirao pANA siraM pamajenA / * Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla 820 183 emeva uggahamivi mA saMkuDaNe tsvinaasaa|| bhA. 2.72] vR. hastarathe patagRhe'vanamataH zirasaH prapateyaH prANinaH kadAcidata- ziraH prathamameva pramArjayeta. evameva patadagRha pramArjanaM kRtvA pradarzayabhaktAdi. kiM kAraNa ?-'mA saMkuDaNe tasaviNAso'tti mA bhUtsaGkocane sati paTalAnAM trasAdivinAzo bhaviSyatyataH pramRjya patadabhahaM bhaktaM pdrshytiiti|| mU. (821) kAuMpaDiggahaM kagyalaMbhihaM ca onnmittaannN| bhattaM vA pAnaM vA paDisijjA gurusagAse // [bhA. 273] vR. kRtvA patadgralaM karatale ardhaM ca zarIrasyAvanamya punarbhaktaM vA pAnaM vA pradarzayata gurusagAse iti // ma. (822) tAhe ya dulAroiya bhattapAna esaNamanesaNAe u|| aTTasyAse ahavA anuggahIdAu jhAenA / / [bhA. 274] vR. tataH kadAcidrAlocita bhakta pAnaM bhavati. 'naTTa valaM calaM' ityevamAdinA prakAreNa, tathaiSaNAdoSaH kadAcita mUkSmaHkRto bhavati, aneSaNAdoSI vA kazcidajAnatA. nanazcaitaSAM vizundrayarthamaSTocchavAsa-namaskAra dhyAyeta. athavA anugrahAdI'-ti athavAunugrahAdidhyAyeta. "jar3a me anuggaha kujjA sAhU hRjnAmi tArio" ityevamAdi gAthAddhayaM kAyotsargastho vizuddhathaM dhyAyata, utsAyaM ca kAyotsarga tataH svAdhyAyaM prasthApayet / etadevAhamU. (823) vinaeNa paTTavittA sajjhAyaM kuNai to mhuttaagN| puvabhaNiyA ya dosA parissamAI jaDhA evaM // vR. vinayena prasthApya svAdhyAyaM yogavidhAviva tata-svAdhyAyaM muhartamAnaM karoti, jadhanyato gAthAtrayaM paThati. utkRSTatazcaturdazApi sUkSmANaprANalabdhisaMpanno'ntarmuhartena parAvarttayati, evaM kurvatA pUrvabhaNitA doSA 'dhAtukSobhe bharaNaM' mityevamAdayaH tathA parizramAdayazca doSA 'jaDhAH'tyaktA bhavantIti / / ma. (824) daviho ya hoi sAha maMDaliuvajIvao ya iyroy| ___maMDalimavajIvaMtA acchai jA piMDiyA savve // va. sa ca sAdhudiprakAro-maNDalyapajavIkaH itarazca-amaNDalyupajIvaka-, tatra yo maNDalyupajIvakaH sAdhuH so'TitvA bhikSAM tAvatpratipAlayati yAvat 'piNDitAH' ekIbhUtA- sarve'pi sAdhavo bhavanti, punazca sataiH saha bhngkte| ma. (825) iyarovi gurusagAsaM gaMtUNa bhaNai saMdisaha bhNte| pAhaNagasvavagaataraMtabAlavuvANayahANa // da. itaro'pi' amaNDalyuparjIvakaH tatra yo maNDalyuparjAvakaH sa sAdhugurumagAsaM gatvA tameva guru bhaNati-yathA he AcAryAH / saMdizata-dadata yUyamidaM bhojanaM prAdhUrNakakSapakaatarantabAlavRddhazikSakabhyaH * sAdhubhya iti / punazca bhU. (826) dinna gurahiM tasiM sesaM bhujejja guruaNunnAyaM / guruNA saMdiTTI vA dAraM sesaM tao bhNje|| vR. evamuktana satA guruNA datta gati tebhyaH prAdhUrNakAdibhyo yaccheSaM tad munIta guruNA'nujJAte sati. yadivA guruNA sandiSTaH' uktaHyadutatvamevaprAdhUrNakAdibhyaH prayaccha.evamasau sAdharmaNitaHsanadattvAprAdhUrNakAdibhyastataHzaSaM yad bhaktaM tdbhungk| evaM na kevatnamasauprAdhUrNakAdibhyA dadAti anyAnapisAdhUntriyati, Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 Adhaniyukti: mUlasUtra tatra yadi te gRhyati natA nirjarA, atha na gRhyati tathA'pi vizuddhapariNAmasya niravati / / etadevAha mU. (827) icchijja na icchajja va tahaviya payaA nimaMtae sAha / pariNAmavisuddhIe anijjarA hoaghievi|| vR. iccheta kazcitsAdhuneMcchedvA tathApi prayatnena sadbhAvena nimantrayetsAdhUna, evaM sadbhAvena nimantrayamANasya pariNAma vizuddhayA' cittanamalyAnnirjarA bhavati- karmakSayalakSaNA'gRhIte'pi bhakta / athAvajJayA nimantrayati tato'yaM doSaHmU. (828) bharaheravayavidehe pannarasavi kammabhUmigA saah| ___ ekami hIliyamI savve ta hIliyA huti|| mU. 1829) bharaheravayavidehe pannarasavi kambhabhUmigA sAhU / ekaMmi pUiyaMmI sabve te pRjhyA hRti| ma. (830) aha ko pUNAI niyamA ekkamivi hAliyamita savva / hoti avamAniyA pUr3ae ya saMpUiyA sabve // mU. 1831) nANaM dasaNaM vA tavA ya taha saMjamo ya saahugunnaa| ekke savvesuvi hIliesu te hIliyA huMti / / mU. 1832) emeva pUiyaMmivi ekkamivi pUiyA jaiguNA u| thovaM bahUnivesaM ii naccA pUyae maimaM / mU. (833) tamhA jai isa guNo ekvaMmivi pUiyaMmi te savve / bhattaM vA pAnaM vA savvapayatteNaM dAyavva / / vR. sugamA |yadA punarAdarema nimantrayate tadAyaM mahAna guNaH-sugamA / atrAha paraH atha kaH punarayaM niyamaH? yadakasminnavamAnite sati sarva evApamAnitA bhavanti, tathaikasmin saMpUjite sati sarva evaM saMpUjitA bhavanti, na cakasmin saMpUjite sarve saMpUjitA bhavanti, nahiyajJadatte bhukte devadatto bhuktA bhvtiiti| AcArya AhA jJAnaM darzanaM ca tapastathA saMyamazca ete sAdhuguNA vartante, ete ca guNA yathaikasmina sAdhI vyavasthitA evaM sarveSvapi, ekarUpatvAttaSAM, yatazcaivamata ekasmina sAdhI hIlite-apamAnite sarveSu vA sAdhuSu hIliteSu 'te' jJAnAdayo gaNA hIlitAH' apamAnitA bhvnti|| evamekasmina pani pRjitA yatigaNAH sarve bhavanti. yasmAdevaM tasmAtstokametadabhakta pAnAdi bahanivasaM' bahAyamityarthaH nirjarAheturiti. tasmAdevaM jJAtvA pUjayetsAdhUna matimAniti. yatazcaivamata evameva krtvym| etadevAha- tamha'tyAdi. sugamA / / mU. (834) vayAvaccaM niyayaM karaha uttaraguNa dhritaannN| savvaM kila paDivAI veyAvaccaM apddivaaii|| mU. (835) paDibhaggarasa bhayasya va nAsai caraNaM suyaM agunnnnaae| naha veyAvaccaciaMsuhodaya nAsae kammaM // mU. (836) lAbhaNa jAjayaMto jar3aNo lAbhaMtarAiyaM hnndd| kuNamANA ya samAhiM savvasamAhi lahai sAha / / mU. (837) bharaho bAhUbalIvi ya dasArakullanaMdanA ya vsudevaa| vayAvaccAharaNA tamhA paDitappaha jaINa // Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM-838 _____185 mU. 1838) hojana va hAja laMbhI phAsugaAhAra vhimaaiinn| laMbho ya nijnarAe niyamana ao u kAyavvaM / / mU. 1839) vayAvacce abbhuTTiyassa saddhAe kaaukaamss| lAbhA ceva tavassissa hoi addiinmnsss| vR. yAvRttyaM niyata' kulata. kaSAma ?-uttamaguNAna dhArayatA sAdhanAM karata / zeSaM sugamama / kicapratibhannasya unniSkAntasya mRtasya vA nazyati caraNaM zrutamaguNanayA natu vayAvRttyacitaM-balaM zubhAdaya nazyati karma / kiJca lAbhena prAptyA ghRtAdaH 'yojayan' ghRtAdilAbhena yojyn| kAn?-yatIna lAbhAntarAyaM karma hnti| tathA pAdaprakSAlanAdinA kurvana samAdhi sarvasamAdhi' manasaH svasthatAM vAco mAdhuryAdikaM kAyasya nirupadravatAma, evaM kurvastrirUpamapi sarvasamAdhi labhate / / sugamA, navara paDitappahatti bayAvRttyaM kuruta / kizca bhavedvA na vA lAbhaH. keSAM ? -prAsukAnA mAhArApadhyAdInAM tathApi tasya vayAvRttyArthamabhyudyatasya sAdhAvizuddhapariNAmasya lAbha eva nijarAyAH avazyaM. alAbhe'pi sati nirjarA bhavati, yasmAdava tasmAtkarttavyaM vaiyaavRttym|| sugamA, navaraM bayAvRttya abhyusthitasya' udyatasya zraddhayA ka kAmasya lAbha ev|| mU. 1840) esA gahaNesaNavihI kahiyA bhe dhiirpurispnnttaa| ghAsesaNaMpi itto vucchaM appakkharamahatthaM // vR. sugmaa|| uktA grahaNaiSaNA, adhunA grAsaiSaNocyate, tathA cAhamU. (841) davve bhAve ghAsesaNA u davvaMmi macchaAhAraNaM / galamaMsuDagabhakkhaNa galassa paccheNa ghttttnnyaa|| vR. sA ca grAsaiSaNA dvividhA-dravyato bAvatazca, taMtra dravyamaGgIkRtyAha-dravyato matsyodAharaNaM. taMjahA. egA kira macchabandho gale maMmapiMDaM dAUNa dahe chuhai, taM ca ego macchA jANai. jahA esa galotti, sA pariperateNaM maMsaM khAiUNa tAhe parAhuttA chappAe galamANai, macchabaMdhI jANai-esa gahiotti, evaM teNaM savvaM khaiyaM maMsaM, to so macchabaMdhokhaDANamaseNa adiIeladdho acchai. etthaya AharaNaM duvihaM cariaMkappiaca, taMeyaM macchabaMdaM oyamaNasaMkappaM jJAyaMta daMTha maccho bhaNaDa-ahaM pamatto caranto gahio ballAgAe. tAhe sA khivittA pacchA gilai, tAhe ahaM vako tIsa muha paDAmi, evaM bitiaMtajhyaM ca uccalio tAhe muno, annayA samudda ahaM gao tatthamacchabaMdhAvalyAmuhANikaratikaDaehi.tAsamuddavelApANieNaMsaha ahaMtatthavaMkIkekaDapabiTTA.tAhe tamsa kaDagarata anusAraNa atigao. evaM tinni vArA valayAmahAA mukko, jAlAo ekavIsaMvArA paDiA. kiha puna ? Ahe jAlaM chUTa bhavati tAhe ahaM bhUmI dhettUNa acchAmi, tahA ekaMmi chinnAdae dahe ThiA. amhahiM kahavinanAthajahA imo dahA suktihii.tAha so dahosukko, macchANaMpithane gaINatthi te savve sukaMtapANipa mayA, kar3avi jIvaMti, tattha koimacchabaMdho Agao, so hatthaNa gahAya sUlAe poeti, tAhe mae nAyaM, ahaMpi acirA vijhAhAmi. nAva na vijjhAmi tAva upAyaM citami. nAha tasimacchANa aMtarAla sRlaM DamiuM mahaNa Thio. so jANai- ete savve poiyatnayA. tato so gaMtUNa annahiM dahe dhAvai. tattha ahaM macchavvattaM karitA cevatImopANiepaviThThA taNyArisamamasattaM nahaviicchAsigaleNadheta? tenilljjtnnti||ammevaarth gAthAbhirUpasaMharannAha - 'galamasuMDagaM galAmAsapiMDabhavarakhaNaM, zaSaM sugmN|| Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyaMktiH mUlasUtra mU. (842) ahaM maMsaMmi pahINaM z2AyaMtaM macchiyaM bhaNai mccho| kiM jJAyasitaM evaM ? suNa tAva jahA ahirio'si / / mU. 1843) cariyaM va kappiyaM vA AharaNaM duvihameva nAyavvaM / atthassa sAhaNaTThA iMdhanamiva oynnttttaae|| mU. 9844) tibalAgamuhA mukko. vikhuttA valayAmuha ! tisattaravutto jAleNa, sayaM chinnodae daha / / mU. 1845) eyArisaM mamaM satta, saDhaM ghaTTiaghaTTaNaM / icchasi galeNa cettuM, aho te ahiriiyyaa| mU. 1846) aha hoi bhAvadhAsesaNA u appANamappaNA ceva / sAhU laMjiukAmo anusAsar3a nijaraTTAe / / mU. 1847) bAyAnIsesaNasaMkaDabhi gahaNami jiiv| naha chalio / eNheiM ha na chalijasi bhujato rAgadosehiM / mU. 1848) jaha abbhaMgaNanevA sagaDakkhavaNANa juttio hoti| iya saMjamabharavahaNaTThayAe~ sAhUNa aahaaro|| vR. sugamAH, tisro vArA balakAyA mukhenomuktaH UnddharvakSiptaM- trikRtvo valayAmukhe' kaTAtmake Avartta iva cite, tathA trayaH saptakA jAlApracyutaH 'sakRd' ekavArarichannodake drahe chuttitH|| evaMvidhaM mama sattvaM zaThaM mAM tathA 'ghaTTitaghaTTanaM' ghaTTitAni-sabaddhAni ghaTTanAni-jAlAdIni calAnAni yasya so'haM ghaTTitaghaTTanaH, tadevaMvidhaM icchasi galena grahItuM ?, aho te nirlajjatA / uktA dravyagrAsaiSaNA yato'sau grAsaM kurvan na kvacicchalita iti / idAnIM bhAvagrAsaiSaNAM pratipAdayannAha-atha bhavati bhAvagrAsaiSaNA, kathaM ?. yadA''tmAnamAtmaneva sAdhuranuzAsti, kadA puna: ?-'bhoktu kAmaH' bhotkumabhilaSana. nijarArthaM na tu varNAdyartham / kiM punarasA cintayannAtmAnamanuzAstItyAha-dvicatvAriMzaMdapaNAdASeH saMkaTaM-duSpravezaM yadgahanaMgaharaM tasmina he jIva / natvaM chalitaH, zeSaM sugama, yathA navyaMsyase tathA karttavyaM / yathA'bhyaGnalapA yathAsaMkhyena zakaTAkSarasya vraNAnAM ca yukti to bhavati, yathA'bhyaGgaH zakaTAkSa yuktyA dIyate na cAtibanaM cAtistoko bhAravahanArtha. tathA vraNAnAM ca lepe yuktyA dIyate nAtivaha tistokaH, evaM saMyamabharavahanArtha saadhuunaamaahaarH|| mU. (849) uvarjIvi anuknIvI maMDaliM puvavanio sAhU / maMDaliasamRddisagANa tANa iNamo vihiM bucchN|| vR. tatra maNDalyupajAvI sAdhuranupajIvI ca pUrvameva dvividhA vyAvarNitaH sAdhurakaH, idAnIM bahanA maNDalyAmasamuddizakAnAM yo vidhirbhavati taM vakSye // taM ca kathaM maNDalyAmasamuhazakA bhavanti?, ata AhamU. (850) AgADhajogavAhI nijUDhattaTThiA va paahnngaa| sahA sapAyachittA bAlA vaDUbamAIyA / vR. AyADhyAgo-gaNiyogaH tatasthAye te maNDIlI nApajIvanti, nijjudAni amanojJAH kAraNAntaraNa tiSThanti te pRthaga munate. nathA''tmArthikAzca pRthagabhuJjate prAdhUrNakAca, yatasteSAM prathamameva prAyogyaM paryAptyA dIyate, tatasta'pyakAkinA bhavanti, zikSakA api yAgArikatvAta pRthaga bhAjyante. saprAyazcittAzca pRthag Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-850 187 bhojyante, yatasteSAM zabalaM cAritraM, zabalacaritraiH saha na bhujyate. bAlavRndA agyasahiSNutvAtprathamameva bhuJjate'tastaM'pyekAkina iti, evamAdyA maNDalyAmasamuddizakA bhavanti, AdigrahaNAtkRtavyAdhyAdhupadrutA iti // te cabhunAnAH santa Aloke bhuJjate, sa cAlokA dvividhA bhavatItyetadevAhamU. 1851) viho khalu Aloko davve bhAve ya davi diivaaii| sattaviho puna bhAva AlogaM taM parikahe'haM / / vR. vividha Aloko-dravyAloko bhAvAlokazca, tatra dravyAlokaH prIpAdiH. bhAvaviSayaH punarAlokaH saptavidhaH, taM ca kathayAmyaha, tatra bhAvAlokasyeyaM vyutpattiH-Alokyata ityAloka sthAnadigAdinirUpaNamityarthaH / taM ca saptavidhamapi pratipAdayannAhamU. 1852) ThANadisipagAsaNayA bhAyaNapakkhevaNe ya gurubhAve / sattaviho Aloko sayAvi jayaNA suvihiyANaM / / va. tathAmaNDalisamadizakaniSkramapravezavarjita sthAne bhoktavyaM tathA kasyAM dizi AcAryagyopaveSTavyamityetadvakSyati, tathA saprakAze sthAne bhoktavyaM bhAjane cavistIrNamukhe bhoktavyaM prakSepaNaM ca kava. lAnAM kukuMTyaNDakamAtrANAM kartavyaM, tathA gurucakSuHpathebhokta vyaM, tathA bhAvo jJAnAdita-saMvahanArtha bhokta. vyamityetadvakSyati / evamayaM saptavidha AlokaH sadA'pi ca yatanAtasmina saptavidhe'-pyAloke yatanA suvihitaanaam| idAnIM bhASyakAro vyAcaSTe pratipadaM, tatrAdyAvayavavyAcikhyAsayA''habhU. (853) nikkhamapavesamaMDali saagaariytthaannprihiytthtthaai| bhA. 275] vR. niSkramapravezau varjayitvA bhojanArthamupavizati, tathA maNDalIpravezaM ca varjayanti. tatA sAgArikasthAnaMca parihatya bhuJjate.mA bhUta yAgArike prApte sati ekAzanabhaGga syAditi, 'adhikaraNaM rATirvA bhavati anyenaya pravrajitena saha asthAne upaviSTasya bhuJjato'ntarAyaM ca bhavati. kathaM ?, samAdhuranyasya satke sthAne bhuGkte upaviSTaH, so'pi sAdhurAgataH pratIkSamANa Aste, evaM cAntarAyaM karma badhyate / idAnIM dizAdvArapratipAdanAyAhamU. (854) paccurasiparaMmuhapaTThipakkha eyA disA vivjjettaa| IsANaggeIya va ThAeja gurussa gunnklio|| bhA. 276] vR. uraso'bhimukhaM pratyurasaM-gurorabhimukhaM varjayitvetyarthaH, parAmukhazca nopavizati guro, tathA pRSThataca guronApavizati, pakSake ca nApaviti, evamaMtA dizo varjayitvA IzAnyAM dizi gurAMgayyAM vA dizi tiSTet' upavizedabhojanArthaM guNakalitaH sAdhuryaH idAnI pagAsaNayatti vyAkhyAyatemU. 1855) bhakkhikaMTagaTTAINa jANaNaTTA pagAsa jnnyaa| aTTiyalagmaNadosA vaggulidAsA jaDhA evaM // [bhA. 277] vR. kathaM nu nAma makSikA jJAyate-dRzyate tathA kaNTako vA kathaM nu nAma dRzyate asthi vA upalabhyate ?, evamartha prakAze' sAyAtasthAne bhujyate. AdigrahaNAdvAnnAdiparigrahastacca dRzyata. evaM ca prakAza bhunAnana yo'sA galakAdau asthilaganadoSastathA kaNTakalaganadoSaca galakAdau sa parihatA bhavati. tathA'ndhakAra makSikAbhikSaNajanitA yo valgulivyAdhidoSaH ya parihRto bhavati / idAnIM 'bhAyaNa'tti dvAramucyate. mU. (856) je ceva aMthayAre dosA ne cava sNkddmuhbhi|| Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 AvaniyuktiH mUlasUtraM parisADI bahulevADaNaM ca tamhA pagAsamuha // . [bhA. 278] vR. ya evAndhakAra bhuJAnasya doSAH' makSikAdijanitA bhavanti ta eva doSAH 'saGkaTamukha' bhAjane kamaThAdI bhunataH, ayamaropa'dhikadoSaH parisADI' parizATI bhavati pArthaM nipatati, tathA bahulavADaNaM ca' vaktuM viccaM kharaDijar3a hatthassa uvaripi bhujaMtassa saMkaDe tasmAt 'prakAzamukhe' vipulamukhe bhAjane bhujyata iti / pakrakhevaNAvihIM bhannaimU. (857) kukkuDiaMDagamittaM avigiyatrayaNA u pakkhive kavalaM / aikhadrakAragaM vAjaM ca anAlAiyaM hujjA / / bhA. 2179] vR. kukkuTyA aNDaka kukkuTyaNDaka tatpramANaM kavalaM prakSipezadane, kiMviziSTaH, san ?- 'avikRtavadanaH' nAtyantanirghATitamukhaH prkssipekrvlm| garutti vyAkhyAyate-'atikhatti gurorAloke bhoktavyaM, yadi punagurordarzanapartha nabhuGkta tataH kadAcitsAdhuH 'atikhadama' atipracuraMbhakSayeniHzaGkasana, saca savyAjazarIrakadAcidagurAgaradarzanapatha kArakaM apathyamapi bhunIta niHzaGkaH sana. kadAcidrA / bhikSAmaTatA'nena snigdhadravyaM labdhaM bhavat tathAnAlAccaiva bhakSayed ekAMte, mA mUnnAmAcAryo nivAriyaSyiti / ataH . ma.1858) eesi jANaNaTTA guru Aloe tao ubhujejjaa| nANAisaMdhaNaTTA na vannabalaruvavisayaTThA // [bhA. 280 vR. eteSAM pracurabhakSitAdInAMdoSANAMjJAthArthaMguroH 'Aloke' cakSurdarzanapathebhuJjItayenaguru- samIpasthaM bhuJjAnaMdRSTApracuraMbhakSayantaM nivArayati,tathA'kArakaMbhakSayantaMnivArayati, tathAanAloiyaM coriaMkhAyaMtaM nivArayati, mAbhUdavAraNe'pATavajanitA doSAHsyuH / idAnIM bhAvetti vyAkhyAyate-nANAi'tti jJAnAdirbhAvaH jJAnadarzanaMcAritraMca,etajJAnAdibhAvatrayamabhujyamAnetruThyati-vyucchidyate, ataeteSAMjJAnAdInAM truTyatAM 'sandhAnArtham' avicchinnapravAhArthabhujyate, navArtha bhujyate,navarNo mama gauravaM syAdi-tyevamartha, tathAbalaM mamabhUyAdityemarthamapinabhujyate.rUpamamabhUyAbubhukSayAkSINekSaNagaNDapArzvaHsanmAsopacayanapUritagaNDapArtho rUpavAn bhaviSyAmIti navamartha bhuGkte, nApi viSayArtha' maithunaadyaasevnaarthbhungkte| mU. (859) soA lojhyabhoI jo ee juMjae pae svve| . gavisaNagahaNagdhAsesaNAi tivihAivi visuddhaM // vR, 'saH' sAdhargarogalAMcitaM bhur3akte ya etAni padAnyanantaroditAni yanakti' prayaGakte karoti sthAnA-dIni, sa ca gaveSaNeSaNathA grahaNaSaNayA grAsaiSaNayA, anayA trividhayA'pyeSaNayA zuddhaM bhuGkte ya etAni padAni prayukta iti|| mU. 1860) evaM egarasa vihI bhottavya vannio smaasennN| ___ emava anayANavi jamANa tayaM vocchN| vR. evamekasya mAdhobhAktavye vidhirvarNitaH samAsena' saGkSepeNa, evaMmavAnakaSAmapi sAdhUnA bhAjana vidhiH, yattupunarnAnAtvabhavati-yAbhadAyatiriktaM tdhvkssye|aah-kiNpunHkaarnnNmnnddlaakriytaa, ucyatamU. (861) ataraMtabAlavRddhA sahAesA gurU ashvggo| sAhAraNAggahAliddhikAraNA maMDalI hoi|| vR. antarantaH atignAnastatkAraNAta-tannimittaM maNDalI bhavati, yatastasyamnAnasya yadyakaH sAdhurveyAvRtyaM karoti tatastasya tatravAkSaNikamya sUtrArthahAnirbhavati. maNDalIbandhe tu kazcitkizcitkarAti, Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla-869 8 etadartha maNDalI kriyate yena bahavaH pratijAgarakAbhavantIti / bAlo'pi bhikSAmaTitumasamarthaH, sa ca bahUnAM madhye sukhenaiva kathanaM nu nAma vartteta ? atA maNDalI bhavati / vRddho'pyevameva. sehaH- zaikSakaH, sa caikaH san bhikSAvizuddhiM na jAnAti tatastasyAnIya dIyate. AesI- prAdhUrNakastasya cAgatasya sarva evopakurvanti sa copakAraH sarvaireva milittaiH kartuM zakyate na tyekena. gurozca sarvairevopakarttuM zakyete na tyekena sUtrArthaparihAneH. tathA 'asahuvaggo' tti asamartho - rAjaputrAdiH sa ca bhikSAmaTituM sukumAlatvAnna zaknoti tata sarva eva militA upakurvanti, tasmAt 'sAdhAraNoggahA' sAdhAraNazrAsAvupaga3 hazra sAdhAraNopagrahastasmAt sAdhAraNopagrahatkAraNAnmaNDalI karttavyA, athavA maNDalIvizeSaSaNametat, upagRhyAtItyupagrahA bhaktAdiH sa sAdhAraNa:- tulyo yasyAM sA sAdhAraNopagrahA maNDalI bhavita / 'aladvikAraNA maMDalI hor3a' iti kadAcitkacitsAdhu ralabdhiko bhavati tata te'nye sAdhavastasmai AnIya prayacchanti ata etatkAraNAnmaNDalI bhavati / idAnIM bhikSAgatAnAM sAdhUnAM yA vasatirakSapAlastena kiM karttavyamityata AhamU. (862) nAu niyaTTaNakAlaM vasahIpAlo ya bhAyaNaggAhe / parisaMTiyacchada ve gaNhaNaTTayA gacchamAsajjA // vR. jJAtvA bhikSAgatAnAM nivartanakAlaM vasatipAlo 'bhAjanaM' nandIpAtraM tatpratyupekSyodgrAhayatisaGghaTTitenAste ityarthaH, kimarthaH ?, parisaMsthitAcchadravagrahamArtham etaduktaM bhavati tatrAnIya sAdhavaH pAnakaM prakSipanti, punazca tatra paristhitaM svacchIbhUtaM sat tato'nyatra pAtrake kriyate yena tatsvacchamAryAdInAM yogyaM bhavati, pAtrakAdiprakSAlanaM ca kriyate / 'gacchamAsajja' tti 'gacchamAzritya' gacchasya pramANa jJAtvA pAtrakamudgrAhayanti, etaduktaM bhavati yadi mahAn gacchastataH pAnakagalanArthaM mahApramANaM pAtrakamudgrAhayati, tathA dve trINi catvAri paJcAdIni yAvata / mU. (863) asaI ya niyattesuM ekvaM cauraMgulUNabhANesu / pakkhiviya paDiggahagaM tattha'cchadavaM tu gAlejjA // vR. atha tatra rakSapAlaH samartho nAsti yaH pAtrakamudgrAhayati, athavA 'asaI ya'tti yadi nandIpAtraM nAsti yatrodakamAnItaM svacchIkaraNArthaM kriyate tato'sati tasmin nandIpAtre tadekaM patadbhahaM prakSipya, kva ?, ata Aha- 'cauraMgulUNabhANesu' caturbhiragurUnAni yAni bhAjanAni teSu prakSipya patadbhahaM punastasmin kSaNIbhUte svacchaM dravaM gAlayeta. atra yAcaM niyamo draSTavyaH yaduta bhikSAM tAvatsAdhavaH paryaTanti yAvatpAtrakaM caturbhiraGgulaikhnabhAsta iti / Aha- kiM punaH kAraNaM taMdravagalanaM kriyate ? mU. (864) AyariyaabhAviyapANagaTTyA pAyaposa dhuvaNaTTA / hoi ya suhaM vivego suhadrAyamaNaM ca sAgarie / vR. AcAryapAnArthaM abhAvitasaMhAdipAnArthaM ca galanaM kriyte| tathA pAdadhAvanArtha 'posa' tti adhiSThAnaM tasya prakSAlanArthaM tathA bhavati ca sukhena vivekaH- tyAgo'tirikta sya tasyAnakasya, tathA sukhena vA'' camanaM sAgArikasyAgrataH kriyate, evamarthaM galanaM kriyate iti / kiyanti punaH pAtrakANi galitadravasya bhriyante ? mU. (865) ekkaM va do va tinniva pAe gacchappamANamAsujna / acchadavasa bharejjA kasaTTabIe viricejnA || vR. ekaM dve trINi vA pAtrakANi bhriyante. gacchapramANaM jJAtvA catuSprabhRtInyapi bhriyante svacchadravasya. tatra ca galite sati kasaTTe - kacavaraM vIjAni ca gAMdhUmAdIni vigit parityajeta. evaM tAvat pAtrakarNenApi Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghaniyuktiH mUlasUtra mudakamapavRttya pAnakagalanaM kriyate / atha punastatra kITikAmakoTikAdayaH panavamAnA dRzyante tatastatra galite ko vidhiH ? ityata Aha. mU. (866) mUiMgAImakkoDaehiM saMsattagaM ca naauunnN| gAleja chanvaeNaM sauNIdharaeNa va davaM tu // vR. muiMgA-kITikA moMTakAca taiH saMsaktaM jJAtvA gAlayet 'chabbaeNa' vaMzapiTakena zukanigRhakena vA gAlayat tad drvN| mU. (867) iya AloiyapaTTaviagAlie maMDalIi saTTANe / sajjhAyamaMgalaM kuNai jAva savve paDiniyattA / / vR. 'iya ti pUrvokta vidhinA Alocite sati prasthApita svAdhyAya galiteca pAnake punazca maNDalyA svasvasthAne upavizya svAdhyAyamaNDalaM karoti-svAdhyAya eva maNDala svAdhyAyamaGgalaM tatkaroti yAvat sarva sAdhavaH pratinivRttA bhavantIti / evaM yadi sahiSNavastatA yogapadhena bhuJjate, athAsahiSNavastatra kecidabhavanti tata: ko vidhirityAha__ . 1868) kAlapurise va Asajja mattae pakkhivittu no pddhmaa| ahavAvi paDiggahagaM muyaMti gacchaM samAsajja // vR. sa cAsahiSNuISmakAlAdyaGgIkRtya bhavati, tata eva vA puruSaH kadAcit kssudhaatto bhavati, tamAzritya mAtrake prakSipyabhaktaM prathamAlikA tAvaddIyate athavahavaH kSudhAlavastataH patadgrahakaM mucyate tebhyo rakSaNArthaM gacchaM 'samAsajjati gacchamalpaM bahuM vA jJAtvA tadanurUpaM patadgrahaM bhuzcati / punazca militeSu sAdhuSu maNDalIsthaviraH pravizati, kiM kRtyetyatta AhamU. (869) cittaM bAlAINaM gahAya ApucchiUNa aayrishN| jamalajananIsariccho nivesaI mNddliithero|| va. cittaMbAladInAMgRhItvA praSTrA''cAryamaNDalIsthaviraH pravizati, kiMviziSTaH? ityata Aha- jamalajananIsariccho nivesaI upavizatimaNDalIsthavira iti, sacamaNDalIsthavirogItArthoralAdhiko'lubdha bhavati / anena ca padatrayeNASTau bhaGgA sUcitA bhavanti. tatra teSAM madhe ye zuddhA'zuddhAzca tAna pradarzayannAhama. (870) jai luddho rAini hoDa aluDovi jovi giiyttho| omovi ha gIyattho maMDalirAiNi aluddho / vR. yadyasau maNDalIsthaviroM lubdho ratnAdhikazca tatastiSThati-na pravizati. anena ca lubdhapadana dvitIyacaturthaSaSThASThAmA bhaGgA azuddhAH pradarzitA bhavanti / alundrovi jovi gIyattho omovi hatti alubdho'pi yadi gItArtha omaH-laghuparyAyaH sa maNDalyA parivizati, anena ca granthena tRtIyo bhaGgakaH kathito bhavati, ayaMca prathamabhaGkakAbhAva bhavati, atra ca bhaGkaka gItArthapadagaihaNana yatra yatra bhaGgake'gItArthapadaM sa sarvo duSTI jJAtavyaH / gIyatyA maMDalirAiNiutti aluddhA tti yastu punargItArtho ratnAdhiko'lubdhazca sa maMDalyAmapavizati, anena ca granthana prathamo bhaGgakaH zuddhaH pradarzito bhavati. sarvathA yatra yatra lubdhapadamagItArtha. padaM ca sa parihAryaH, omasainiyapaTaM ca yadyagItArthaH lubdhapadaM ca na bhavati tato'pavAde zuddhaM bhavati. prathama tu zuddhameva / / idAnIM te militAH santa Aloke bhuJjante. sa cAloko dvividhodravyato bhAvatazca. taMtra dravyataH pradIpAdiH, bhAvataH saptaprakArastaM darzayannAha Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 871 mU. (871) TaNadisipagAsaNayA bhAyaNapakakhevaNA ya bhAvagurU | so ceva ya Alogo nANattaM taddisA ThANaM // : vR. sthAnaM vaktavyaM upavizane dina vaktavyA prakAzamukhe bhAjanaM bhokta vyaM, bhAjanakramo vakSyamANaH prakSepaNaM vadane vakta vyaM. bhAvAloko vakta vyaH, gururvaktavyaH sa evAlokaH pUrvoktaH, nAnAtvaM tvatra yadi paraM dizaH sthAnasya ca, atra dikpadamanyathAvakSyati sthAnaM ca // idAnIM bhASyakAraH sthAnanAnAtvAM darzayatimU. (872) nikkhamapavesa motuM paDhamasamuddissagANa ThAyaMti / sajjhAe parihAnI bhAvAsannavamAIyA || [bhA. 281 ] vR. prathamasamuddiSTAnAM glAnAdInAM nirgamapravezA muktvA upavizanti, kimarthaM ? tatra yadi te mArga ruddhavA maNDalyAM tiSThanti tataH pUrvoktAnAM svAdhyAyaparihAnirbhavati tathA bhAvAsannasya' saJjAdivaMgadhAraNA sahiSNoH pIDA bhavati / evamAdayo'nyepi doSAH / mU. (873) dd puvvamaho rAr3anio ekkoM ya gurussa amimuho ThAi / giues va paNAmei va abhimUho iharahA'pannA || [bhA. 282 ] vR. pUrvAbhimukho ratnAdhika upavizati maNDalyA, tasyAM ca maNDalyAmekaH sAdhurgurorabhimukha upavizati, kimarthaM ?, kadAcitkiJcidguroratiriktaM bhavati tad gRhyAti dAtavyaM vA kiJcidbhavati taddadAti maNDalIsthavireNArpitaM, evamarthamabhimukha upavizati, itarathA - yadyabhimukho nopavizati tato'vajJA-paribhavaH kRto bhavati, pRSThyAdi dattvopavizati tato'pyavajJAdikRtA doSA bhavati // bhU. (874) jo puna habvena khamao atiuccAo va so bahiM ThAi / paDhamasamuddiTTo vA sAgAriyarakkhaNaDAe / vR. yastu punaH kSapako'rddhamAsAdinA bhaved atizrAnto vA prAghurNakAdiH sa bahirmaNDalyAstiSThati, prathama samuddiSTo vA sAdhuH zIghratareNa yena bhuktaM sa sAgArikarakSaNArthaM bahistAvanmaNDalyAstiSThati // mU. (875) ekkkssa ya pAsaMbhi mallayaM tattha khelamuggAle / kaTTie va chumbhai mA levakaDA bhave vasahI // vR. tatra ca sAdhUnAM bhuJjAnAnAmekakasya sAdhoH pArzve mallakaM bhavati, tatra khela zleSma udgAlayettasmin mallake zleSmaniSThIvanaM kurvanti, tathA tatra bhuJjata- kadAcitkaNTo'sthirakhaNDaM vA bhavati sa tatra kSipyate, atha tu bhuvi kSipyate'sthikaNTakAdi tato vasatirlepakRtA - anAyuktA bhavati, atastatparihArArthaM mallakeSu kSipyate / tathA'mumaparaM bhuJjAnAnAM vidhiM pratipAdayannAha - mU. (876) maMDalabhAyaNa mAyaNa gaNaM sohiya kAraNu vvaritaM / bhAvI u esI bhaNio telukka dasIhi // vR. maMDalibhAyaNabhAyaNa gahaNaM karttavyA, bhAjanAni ca pUrva ahAkaDAi bhuJjanti, bhojanaM ca snigdhamadhuraM pUrvaM bhoktavyaM, grahaNaM ca pAtrakAt kukkaDyaNDakamAtraM kavalaM gRhyAti, tathA grahaNasyaiva zuddhirvaktavyA, athavA zuddhirbhunasya yathA bhavati tathA vakta vyaM. kAraNe bhoktavyaM, tathA 'uvvarie' tti atirikte vidhivakta vyaH / ayaM bhojanavidhiH sugamaH idAnIM bhASyakAraH pratipadaM vyAkhyAnayati, tatrAdyAvayavavyAcikhyAsayA''hamU. (877) maMDala aharAiniA sAmAyArIya esa jA bhaNiA / pubvaM tu ahAkaDagA mucyaMti tao kamaniyare / / [bhA. 283] Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 AdhaniyuktiH mUlasUtraM vR. maNDalI kathamupavizati / , ana Aha-yathAratnAdhikatayA sAmAcArI cAtra kAryA, eSA yoktA' bhaNitA. katamA?. "ThANadisiMgapagAsaNayA" ityavamAdikA sA'trApi tathaiva drssttvyaa| uktaM maNDalIdvArama, idAnIM bhAjanadvArapratipAdanAyAha- puvaMtu ahAkaDagA' 'pUrva prathama' 'yathAkRtAni' pratikarmarahitAni labdhAni yAni tAni samuddezanAtha mucyate, etaduktaM bhavati-prathamapratikarmA pratigraho bhrAmyate. tataH krameNa 'itare' alpaparikarmabahaparikamANi ca mucynne| "bhAyaNa'tti gayaM, idAnIM 'bhAyaNa'tti vyAkhyAyatemU. (878) nidramahurANi puvvaM pittAIpasamaNadvayA bhuNge| budribalavaDaNaTTA dukkhaM khu vikiMciuM niddhaM / / bhA, 284] vR. prathamAI sugarbha / kimartha snigdhamadhurANi pUrva bhakSyante?, yato budrerbalasya ca. varddhanaM bhavati, tathA cAha. "ghRtena vardrata meghA" ityAdi, balavarddhanaM ca prasiddhameva, balena ca vRndrena vaiyAvRttyAdi zakyate kartuM, duHkha paristhApayituM snigdha-dhRtAdi bhavati yato'saMyamo bhvtiiti|| mU. (879) aha hojna nindramahurANi appprikmmsprikmmhiN| bhottUNa niddhamahure phusia kare mucN'haagdde|| [bhA. 285] vR. atha bhavet snigdhAni madhurANi ca dravyANi alpaparikarmasu bahuArikarmajaniteSu ca pAtrakeSu tataH ko vidhirityata Aha-tAnyeva bhuktvA snigdhamapadhurANi tataH karAn proJchayati proJchayitvA ca karAn 'muMca'hAkaDae'tti yathAkRtAni-aparikarmANi pAtrakANi samuddizanArtha mucynte| bhAyaNa'tti gayaMmU. (880) kukkuDiaMDagamittaM ahavA khuddddaaglNbnnaasiss| laMbaNatulle giNhai avigiyavayaNo ya rAinio / / [bhA. 286] vR. tataH patadgrahakAtkavalaM gRhyAna kukkuDyaNDakamAtraM gRhyAti, athavA 'khuktAgalaMbanAsissa' kSullakena lambanakena hastena azituM zIlaM yasya sa kSullakalambanAzI tattulyAn kavalAn gRhNAtisvabhAne va laghukavalAzinastulyAn kavalA gRhNAti 'avikiyavayaNo ya rAinio' avikatavadano ratnAdhikaH, na bhAvadoSeNa mukhamatyarthaM bRhatkavalaprakSepArthaM nirvAdayati, kiM tarhi 1. svabhAvasthai naiva mukheneti / athavA'yaM grahaNavidhiHmU. 1881) gahaNe pakkhevaMbhi asAmAyArI puNo bhave vihaa| gahaNaM pAyaMmi bhave vayaNe pakvevaNA hodd|| _[bhA. 287] vR. 'grahaNe' kabaladAne prakSepe ca sAmAcArI punariyaM bhavati dvividhA, tatra grahaNaM pAtrakaviSaye bhaveta pAtrakAtkavalAtpakSapaH. vadanaviSayaM ca prakSepaNa kavalasya bvti| tatra pAtrakAtkathaM bhakSayadibhagRhyate? mU. (882) kaDapayaracchaeNaM bhottavvaM aha va sIharakhajhaNaM / egehi anegehivi vajjettA ghuumiNgaalN|| [bhA. 288] da. natra kaTakacchedana bhoktavyaM yathA kalinasya khaNDalakaM chitvA'panIyata, evamasAvapi bhur3e. nathA prataracchedena vA bhoktavyaM tarikAcchedenetyarthaH, athavA siMhabhakSitena, siMho hi kila ekadezAdArabhya tAvadabhakta yAvatsarva bhojanaM niSThitaM tazcaikena bahubhirvA bhAkna vyaM. varjayitvA dhUmAGgArakaM. dveSarAgA varjayitvetyarthaH / idAnI badanaprakSepaNazodhiM darzayannAhamU. 1883) asurasuraM acavacavaM ayamavilaMbiaM aprisaaddiN| manavayaNakAyagRttA bhuMjar3a aha pkvivnnmaahi|| (bhA. 289] Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-883 vR. asurasura bhuGkta saDayaraDaM akarito acavacavaM' valkamiva carvayan na cabacabAvei. tathA 'adrutama' atvaritaM. tathA 'avilambitama' amanthara aparizATi manAvAkkAyaguptA bhuJjIta. na manasA virUpamiti cintayati. vAcA navaM vakti, yaduta kA imabhakkhei ? jo amhArisona hoi. kAraNa udosae muheNa na dei, evaM triguptasya bhuJAnasya prkssepnnshodhirbhvti|| mU. (884) uggamaDappAyaNAsuddhaM, esaNAdosajjiaM / sAhAraNaM ayANato, sAhU havai asArao / / ma. (885) uggamauppAyaNAsuddhaM esaNAdosavajjiaM / sAhAraNa viyANato, sAhU havai sasArao // mU. (886) uggamauppAyaNAsuddhaM, esnnaadosvjjiaN| sAhAraNa ayANato. sAha kuNati tenniaN|| mU. (887) uggamauppAyaNAsuddhaM, esnnaadosvnjioN| sAhAraNaM viyANaMto, sAha pAvai nijjr|| ma. (888) aMtataM bhokkhAmitti besae bhuMjae ya taha ceca / esa sasAraniviTTho saMsArao uDhio sAhU // vR. udgamazuddhaM utpAdanAzuddhaM eSaNAdoSavarjitaM sAdhAraNaM' sAmAnya guDAdi ajAnAnaH atimAtraM duSTena bhAvena AdanAnaHyo'sau patadgraho bhramati tasmAt sAdhuH 'asAraka-' apradhAnajJAnadarzanacAritrA. NyaGgIkRtyAsAraHsa bhavati / tathA udgamotpAdanAzuddhameSaNAdoSavarjitaM sAdhAraNametadravyamityevaM jAnAno'duSTenAntarAtmanA kavalaM guDAderAdadAnaH sAdhurbhavati 'sasAraH' jJAnadarzanacAritrasAravAna bhavati / kathaM punarasAraH sAdhurbhavati? ata Aha-udgamotpAdanAzuddhameSaNAdoSavarjitaM sAdhAraNametadguDAdItyeva jAnA-nAno duSTena bhAvenAdadAnaH sAdhuH steyaM karoti tato'mAro'sau / sa kathaM punaH sasAro bhavati ?udgamotpAdanAzuddhameSaNAdoSavarjitaM sAdhAraNaM' tulyametatsarveSAM guDAdItyevaM jAnAno'duSTAntarAtmA svalpamAdadAnaH sAdhurnirjarAM karoti ataH sasAro jJAnadarzanacAribhariti / idAnIM sasAraH kadAcidbhojanArthamupavizan bhavati kadAcidpaviSTaH kadAcidatthitaH, etatpradarzanAyAha-antyaM-pratyavaraM vallacaNakAdi tadapyantyaM-paryupitaM caNakAdi antyamapyantyamantyAntyaM bhakSayiSyAmi evaMvidhena pariNAmenopaviSTo maNDalyA bhuGkte yastathaiva eSa sAdhuH zubhapariNAmatvAtsasAra upaviSTaH sasArathotthitaH, tasya zubhapariNAmasyAprati. patitatvAt, evameva bhaGgatritayaM yojanIya, tatra prathamo bhaGgaH sasAro niviTThA sasAro uDio 1, sasAro niviTTo asArouTTio viio bhaMgo 2. asAro niviTTho sasAro udviA taio 3, asAro niviTTho asAro uDhio esa cuttho 4, sArazcAtra jJAnAdi, AdigrahaNAdarzanaM cAritraM ceti, tena jJAnAdinA sahito yaH sAdhuH sa pasArA bhnnyte| atra ca samudravaNijA dRssttaantH|| ego samuhavaNio bohitthaM bhaMDassa bhariuMsasArogao, sasArI yapataraM hirannAi viDhaveUNa aago| annA puNa sArAbhaMDaM gehaUNo gao nissArA Agao kavaDiyAevi rahiA, tapi puvballayaM hAraUNa AgaA / anno asAro aMgabitio nihiranno gao sasAro Agao pabhUyaM viDhaveUNa / anno puna asAro hirannarahio gao asAro veva Agao kavaDiyAevi rahio / / evaM sAdhArapi sArAsArayojanA kattavyayA' vaNigUnyAyena || evaM teSAM bhuJjAnAnAM yadi patadbhahako bhramannevArddhapathe niSThAM yAti tadA ko vidhirityata Aha. 1261 137 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AniyuktiH mUlasUtraM mU. (890) jattha puna paDiggahago hoja kaDA tattha chubbhae annaM / ___ mattagagahiuvvariaM paDiggahe jaM asaMsada // mU. (891) jaM puna gurussa sesaM taM chubbhai mNddniipddigghke| bAlAdINa va dijjaina chanbhaI sesgaann'hi|| mU. 1892) sukkolnapaDiggahage viANiA pakkhive davaM sukke / ___ abhattadviANa aTThA bahulaMbha jaM asaMsardu / / vR. yatrapuna AnAnAM patadgraho 'bhavet' kaDo'tti niTTitabhakto jAtaH sAdhuparyantamaprApta eva, tatra kiM kartavyamityata Aha- 'tatra' tasminniSThitabhakte patadabhahake'nyadabhakta prakSipyate, tatazca yasmina sAdhau sa niSThitaH patadbhaharatata Arabhya tenaivakrameNa punardhAmyate, mAtrake vA yadvAlAdInAM prAyogyaM gRhItamAsIt tadidAnI uritaM tadasaMsRSTaM patadgRhe kSiptvA patadbhahA yasmina sAdhA niSThitastasmAdArabhya punrdhaamyt| yatpunaguroH zeSa bhuJAnasya jAtaM tastaMsRSTamapi prakSipyata maNDalIpattadbhahake. bAlAdardAnA vA dIyate sadAcAryoddharitaM. yata punarAcAryavyatiriktAnAmudbharitama adhikaM jAtaM tanna prapyite maNDalIpatadgrahake saMsRSTaM sat / kiJca, 'sukkatti ekaH zuSkaNabhaktena patadagrahaH aparaH 'ulla'tti AdreNa bhaktena patagraha, evaM vijJAya tataH prakSiped dravaM zuSkabhaktapatadgrehe, yena toyaprakSepeNa saMjAtabandhaM tadbhaktaM sukhenaiva kuvalaigRhyate, atha bahulAbhaH saMjAtaH pracuraM labdhaM guDAdi tato'saMsRSTameva dhriyate, kimartham?, abhaktArthikAnAmarthe yena manokhaM bhavet uktA grahaNazuddhiH, adhunA bhunAnasya zodhirucyate, sA caturdhA, etadevAha. mU. 1893) sohI caukkabhAve vigaiMgAlaM ca vigayadhUmaM c| . _rAgeNa sayaMgAlaM doseNa sadhUmagaM hoi|| mU. 1894) jattAsAhaNaheuM AhAreMti javaNaTThayA jinno| chAyAlIsaM dosehiM suparisuddhaM vigyraagaa|| mU. (815) hiyAhArA miyAhArA, appAhArA ya je nraa| na te vijjA tigicchaMti, appANaM te tigicchgaa| vR. zuddhau catuSkakaM bhavati nAmasthApanAdravyabhAvarUpa, tatra nAmasthApane sugama, dravyazodhiH, pUrvavata, bhAvaviSayA punaH zodhiH vitagAGgAraM vigatamaM ca bhunAnasya bhAvazodhirbhavati. kathaM sAgAraM kathaM sA sadhamaM bhavatIti ?. etadevAha- 'rAgena' ityAdi sugamaM // 'cAritrayAtrAmAdhanArtha dharmasAdhananimittamAhArayanti yApanArtha-zarIrasaMdhAraNArtha manayaH SaTcatvAriMzadoSaH suparizuddhamAhArayanti, ke cate?, ke cate?, SoDazodagamadoSAH SoDazotpAdanAdASAH dazaiSaNA doSAH saMyojaNA pamANaM sAMgAraM sadhUmagaM cetyete SaTcatvAriMzata, ebhirvizuddhaM sad vigatarAgA aahaarynti| silAgo sugmH|| uktA bhunanavidhiHmU. (896) chahamannayara TANe, kAraNami u aage| AhArejja(u) mehAvI, saMjae susamAhie // mU. 1897) vayaNaveyAvacce iriyaThAe ya sNjmttttaae| taha pANavattiyAe chaTheM puna dhammaciMtAe / mU. (898) nittha chahAe sarisayA veyaNa bhujejja tppsmnnttttaa| chAo yAvaccaM na tarar3a kAuM aA bhuMje // [bhA. 290 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 899 mU. (899) iriyaM navi sohei pehAIyaM sa saMjama kAI / thAmo vA parihAya guNaNuppehAsu ya asatto // [bhA. 291] vR. SaNNAM sthAnAnAmanyatarasminsthAne- kAraNe Agata sati AhArayenmadhAvI saMyataH susamAhitaH / kAni ca tAni SaT sthAnAni ? ityata Aha-vedanA kSudvedanA tatprazamanArthaM bhuGke, tathA vaiyAvRttyArthaM tathA IrSyApathikAzodhanArthaM tathA saMyamArthaM sa ca pehApahapamajjaNAdilakSaNaH, tathA 'pANavattiyAe prANasaMdhAraNArtha, pa dhanurdharmacintArthaM bhuGkte | adhunaitAM gAthAM bhASyakRtpratipadaM vyAkhyAnayati AdyAvayavaM tAvadAha - nAsti kSu sarisI vedanA'to bhuJjIta tatprazamanArtha / 'chAo'tti bubhukSito vaiyAvRttyaM karttuM na zaknoti ato bhuGkte / IryApathikAM bubhukSitona zodhayatiyato'tastacchodhanArthaM bhuGkte / tathA pehAIyaMva' tti 'pehopehamajjaNa' ityAdikaM saMyama bubhukSitaH kartuM na zaknoti yato'to bhuGkte / 'thAmovA' prANastasya parihAnirbhavati yadi na bhuGkte atastadarthaM bhuJjIta / dAraMtathA guNanaM pUrvapaThitasya anuprekSAcintanaMgranthArthayoH etadasAM kartumasamarthaH sanbhuGkta / ahavA na kujja AhAraM cahiM ThANehiM sNje| pacchA pacchimakAlaMbhi, kAuM appakkhamaM khamaM // Aryake uvasagge titikkhayA baMbhaceraguttIe / mU. (900 ) mU. (901) pANadayAtavaheDaM sarIravoccheyaNaTTAe / AyaMko jaramAI gayA sannAyagA va uvasaggA / bhavayapAlaNA pANadayAvAsamahiyAI // tavaheu cautthAI jAva chaumNAsio tavo hoi / chaDa sarIravoccheyaNaDayA hoyaNAhAro // ehiM chahi ThANehiM aNAhAro ya jo bhave / dhammaM nAikkame bhikkhu, jhANajogarao bhave // mU. (904) vR. athavA na kuryAdavAhAramebhiH SaGgiH sthAnairvakSyamANalakSaNaiH / tatra niyukti kAra eva SaSThaM padaM vyAkhyAnayannAha - 'pacchA pacchimakAlaMbhi' pazcimakAle saMlekhanAkAle 'AtmakSamAm' AtmahitAM kSamAMkSAntimupazamaM kRtvA tataH pazcAt sukhena zarIraparikarmAnantaraM sarvAhAraM muJcatIti // idAnIM bhASyakAra eva etAni SaTa sthAnAni pradarzayannAha - 'AtaGka' jvarAdirvakSyate tathA 'upasargaH ' rAjAdijanitaH, eteSAM 'titikSArthaM ' sahanArthaM na bhoktavyaM, tathA brahmacaryaguptarthaM ca na bhokta vyaM, tathA tapo'rthaM zarIravyavacchedArthaM ca na bhoktavyamiti / idAnIM bhASyakAraH pratipadaM vyAkhyAnayati, tatrAdyAvayavavyAcikhyAsavA''ha AtaGkojvarAdiH, AdigrahaNAdanyo vyArdhiyatra bhojanaM na pathyaM tadarthaM na bhuGkte / dAraM / rAjJA rAjakuladhAraNAdirUpo yadyupasargaH kRtaH saNAyagoM vA-svajanaH yadi unniSkramaNArthamupasargaM karoti tato na bhuGkte / brahmavratapAlanArthaM na bhuGkte yato bubhukSitasyAnmAdo na bhavati / tathA prANadayArthaM na bhuGkte, yadi varSAta mahikA vA nipatati tapo'rthaM na bhuGkte tacca caturthAdi yAvatSaNmAsAstAvattapo bhavati tadarthaM na bhuGkte / SaSThaM zarIrasya vyavacchedArthamanAhAraH sAdhubhatIti / ebhiH pUrvoktaH SaGibhaH kAraNairAhAra AhArayitavyaH SaGbhi kAraNairnAhArayitavyastataH kimetadbhojanamapavAdapaM ? ucyate ?. apavAdapadamevaitad, yataH - mU. (905) mU. (902) bhU. (903) 195 * bhuMjato AhAraM guNovayAraM sarIrasAhAraM / vihiNA jahovaiyaM saMjamajogANa vahaNaTTA // Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 AdhaniyuktiH mUlasUtraM vR. bhuvAnnAhAraM, kiMviziSTaM ? guNopakAraM' jJAnadarzanacAritraguNAnAmupakArakaM, tathA zarIrasya sAdhArakamAhAraM bhuJjana vidhinA-grAsaSaNAvizuddhaM yathoSadiSTam' AdhAkarmAdirahitaM saMyamayogAnAM' saMyamavyApArANAM vahanArthaMbhuannapavAdayadasya eva bhuGkte, nAnyathA / idAnIM samuddiSTe sati saMlihanakalpakarttavyaH-bhikSAbhakta viliptAnAM pAtrakANAM saMlihanaM kartavyamityarthaH sacamU. (906) bhattaTTiyAvaseso tilaMbaNA hoi sNlihnnkppo| appahuppatte anna choDhu tA laMbaNe tthve|| mU. (907) saMdiTThA saMlihiu~ paDhamaM kappaM karei kaluseNaM / taM pAuM muhamAse bitiyacchadavassa giNhati / / mU. (908) dAUNa bitiyakappaM bahiA manjhaTThio u dvhaarii| to deti tazyakappaM doNha dohaM tu AyamaNaM // vR. bhuktAnAmavazeSo yaH sa saMlekhanakalpaH kartavyaH, sa cAvazeSo na jJAyate kriyatpramANaH? ata Aha. trilambanaH' trikavalaH kavalatrayapramANo bhuktAvazeSaH saMlekhanakalpaH karttavyaH, yadA tu trikavalapramamANaH saMlekhanakalpo na bhavati tadA'paryApyamANe'nyadapi tasmin pAtrake bhaktaM prakSipya tatastrIn kavalAn sthaapyti| 'sandiSTAH' bhuktAH santaH saMllihya pAtrapyamANe'nyadapi tasmin pAtrake bhakta prakSipya tatastrIn kavalAn sthApayati / 'sandiSTAH' bhuktAHsantaHsaMllihya pAtrakANi punazca prathama kalpaM dadati kulaSodakena, punazca tatpItvA 'muhamAso'tti mukhasyaparAmarzaH-pramArjanaM kurvantIti, punazca dvitIyakalpArthamacchasya da3vasya grahaNaM kurvantIti, gRhItvA'tha kalpArthamacchadravaM maNDalyA utthAya bahiH pAtrakaprakSAlanArtha gacchanti / tatra dattvA dvitIyakalpaM bAhyataH' pAtrakaprakSAlanabhUmau, te camaNDalyAkAraNa tatropavizanti, teSAM madhye sthito dravadhArIbhavati, saca pAtrakaprakSalAnaM sarveSAmeva prayacchatIti, tato dadati te sAdhakaH, pAtrakANAMtatIyaM kalpaM. punazca pAtrakaprakSAlanAntaraM 'doNhaM doNhaM va AyamaNaMti dvayordvayoH sAdhvomAtrakeSu 'AcamanArtha' nirlepanArthamudakaM prayacchatIti / eta tAvadanudvarite bhakte vidhiruktaH, yadA tu punaruddharitaM bhaktaM bhavati tadA ko vidhirityata Aha. mU. (909) hoja siA uddhariyaM tattha ya AyaMbilAiNo hujjaa| paDidaMsi a saMdiTTho vAharaDa tao cutthaaii|| mU. (910) mohacigicchavigiTTa ligANa attaTThiyaM ca mottuunnN| sese gaMtu bhaNaI AyariA vAharaMti tumN|| mU. (911) apaDihaNato AgaMta vaMdibhaNai so u aayrie| saMdisae bhuMja jaMsarati tattiyaM sesa tasseva // mU. (912) abhaNaMtassa u tasseva sesao hoi so vivego u| bhaNio tassa uguruNA esuvaeso pvynnss|| mU. (913) bhuttaMmi paDhamakappe karemi tasseva deMti taM paayN| jAvatiaMtia bhaNie tasseva vigiMcaNe sesaM // vR. 'bhavet' syAt kadAciddharitaM tatra' sAdhUnAM madhye kadAcitkecidAcAmlAdayo bhavanti AdigrahaNAdabhaktArthiko vA kazcidbhavettatastaduritaM bhaktaM ratnAdhika AcAryAya darzayati, punazca pradarzita Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM-913 197 bhakte guruNA ca sandiSTaH' uktaH yadta AhvayAcAmlAdIna sAdhUna yena tebhyo dIyate, punadhAsau ratnAdhika: sandiSTaH san catuAdIna sAdhUna vyaahrti| sa ca vyAharanetAnna vyAharati. mohacikitsArtha ya upavAsikaH sthitastaM na vyAharati. tathA vikRSTatapasaM sAdhu na vyAharati, vikRSTatapazcASTamAdArabhya bhavati, tasya kadAciddevatA prAtihArya karoti atastasya na dIyate, glAnazca jvarAdinAtaMca navyAharati. Atmalabdhika canavyAharati, etAnanantaroditAn sAdhUna muktvA zeSAna gatvA bhaNati, yadata AcAryA vyAharanti yuSyamAna, teSAM ca madhye yazcaturthAdika AkAritaH sa AkarNya kiM karoti ? ityAha-anatilaGghayan gurorAjJAmAgatya vanditvAbhaNati tamAcAryayadata-saMdizata yUyaM. AcAryo'pi bhaNati-bhuJjIta, so'pi bhaNati-jaMsarati tattiaM bhuAmi, zeSa yaduvaritaM tattasyaiva yasya satkaH pratigrahakaH punazca sa eva pariSThApayatIti athAsau sAdhurevaM na bhaNati yaduta 'jaM sarai tattiaM' tatastasya evamabhaNatastasyaiva yaccheSaM bhakta mudvaritaM tadbhavati, sa eva 'vivecakaH' pariSThApaka ityarthaH, bhaNite tu evaM "jAvaiyaM saraha tAvaiyaM sarAmI"ti, tatastasyaiva sAdhAryasya satkaH patadagrahakaH samarpaNIyaH punaH sa eka kalpaM ddaati| ayaM pravacanasya pUrvokta updeshH| atha yadudvaritaM tatsarva bhute , tatastasmina bhukte sati tasya pAtrakasya prathamakalpaM dadAti, kRte ca tasmin prathamakalpe tasyaivasAdhoryasyasatkaH patadgrahakastasyaiva tatpAtraka dadAti' samarpayatItyarthaH, arthatanna brUte yaduta jAvaiya sarai tAvaiyaM sAremitti, tataH jAvatiaMti abhaNite sati tasyaiva sAdhoryaH paristhApanikabhoktA tasyaiva yadadvaritaM zeSaM tatparityAjyaM bhavati / idaM ca pUrvoktasyaiva vyAkhyAnaM draSTavyaM na tu punarukta miti| kIdRzaM punacatuthoMpavAsikAdeH pariThApanikaM kalpate?, ata Aha. mU. (914) vihigahiaM vihibhuttaM airegaM bhattapAna bhottavvaM / vihigahie vihibhUtte ettha ya cauro bhave bhNgaa|| mU. (915) umgamadosAijaDhaM ahavA bIaMjahiM jhaapddiaN| iya eso gahaNavihI asuddhapacchAyaNe avihI || [bhA. 295] mU. (916) kAgasiyAlakkhaiyaM daviarasaM savvao praamtttt| emo ubhave avihI jahagahiaM bhoyaNami (bhuMjao ya) vihI / / mU. (917) ucciNai ca viTThAo kAgo ahavAvi vikkhirai savvaM / vipekkhaDa ya disAo siyAlo annonnahiM giNhe // bhA. 296] mU. (918) surahIdoccaMgaTTA choDhaNaM davaM tu piyai dviyrsN| haTThovari AmaTuM iya eso bhuMjaNe avihI / / [bhA. 297] mU, (919) jaha gahiaM taha nIya gahaNavihI bhoyaNe vihI innmo| ukosamanukkAsaM samakayarasaMtu bhujejjA / / . [bhA. 298] mU. (920) taievi avihigahiaMvihabhittaM taM guruuhi'nnunaayN| __ sesA nANunnAyA gahaNe datte ya ninnuhnnaa|| [bhA. 299 mU. (921) ahavAvi akaraNAe uvaTTiyaM jANiUNa kallANaM / ghaTTeuM diti gurU psNnvinivaarnnttttaae| [bhA. 300] vR. vidhinodgamadoSAdirahitaM sArAsAravibhAgena ca yanna kRtaM pAtrake tadvidhigRhItaM, tathA vidhibhuktaM' kaTakacchaMdana prataracchadAdinA vA yadabhuktaM tadvidhibhukta mucyate, tadevaMvidhaM vidhigRhItaM vidhibhuktaM ca Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 AdhaniyuktiH mUlasUtraM yadyadatiriktaM saMjAtaM bhaktaM pAnakaM vA tabhoktavyaM-pariSThApanakaM kalpate, ata Aha prakArAntareNa-atra ca vidhigRhIte vidhibhukte cAsmin paradvaye catvArobhaGgakA bhavanti, tadyathA-vihigahaaiMvihibhuttaego bhaMgo, vihigahiaMavihibhuttaM biio, avihigahaaiM vihibhuttaM taio, avihigahiaMavihibhuttaMcaratyo / / idAnIM bhASyakArA vidhigRhItAvidhigRhItayoH svarUpaM pratipAdayannAha-upadodhAdibhirjada-tyaktaM yattadvidhigRhIta. athavA yadastu maNDakAdi yathaiva yasmina sthAne patitaM bhavati tattavAste natu samArayati ityeSa grahaNavidhiH / asuddhapacchAyaNe avihI' azuddhasya-udramAdidoSAnvitasya yadrahaNaM idamavidhigrahaNaM, athavA guDAdardravyasya maNDakAdinApracchAdya yadekatra pAtrakadeze sthaapnNtdvidhigrhnnmucyte| idAnImavidhividhibhojanayoH svarUpa pratipAdayannAe-kAkabhuktaM zrRgAlabhuktaM drAvitarasamityarthaH 'sarvataH parAmRSTam' utthallapatthallameNabhuktaM esoubhave avihI idaMpUrvokta mavidhinA bhuktamacyate. yathaiva gRhItaMpAtrake tathava bhuto vidhibhuktmucyte| adhunAbhASyakRda vyAkhyAnayati.tavAdyAvayavapratipAdanAyAha-yathA kAka uccityoccitya viSThAdamadhyAdvallAdi bhakSayati evamamApi, athavA vikirati kAkavadeva sarva. tathA kAkavadeva kavalaM prakSipya mukhe dizo viprekSate, tathA zrRgAla ivAnyanAnyatra pradeze bhakSayati / surabhi yad 'doccaMgatImanaM odanAdinA saha yanmizrIbhUtaM tatra dravaM prakSipya yo niryAsaH saMjAtastatpibana yattad dravitarasamucyate / tathA'dhastAdupari ca yad 'AmaTe' viparyAsIkRtaM bhuGkte tadetatparAmaTaThaM, ayameSa bhojne'vidhiH|kH punargrahaNabhojanayovidhiH? ityata Aha-yathaivagRhItaM-gRhasthenadattaM sattattathaivAnItaM yadayaM gayahaNavidhiH, bhojanepunarayaM vidhiH-yadutotkRSTadravyamanutkRSTadravyaM casamIkRtarasaMbhuJjItetyayaM prathamo bhaGgakaH zuddha iti| tRtIye'pi bhaGgake'vidhinA asAmAcAryA gRhItaM vidhinA bhuktaM -samIkRtarasaMsada bhuktaM tacca guruNA'nujJAtaM, zeSau tu dvau bhaGgako nAnujJAtau, yastu vidhigRhItamaridhibhuktaM kAkazRgAlAdirUpaM bhaktaM dadAti yo'pi gRhNAti tayordvayorapi 'nijjuhaNA' nirdhAraNa kriyate, tathA'vidhigRhItamavidhibhuktaM ca yo dadAti gRhNAti vA yatodvayorapi niriNa kriyata iti / athavA etaddoSAkaraNatayA-anAsevanayA upasthita dAtAraM grahItAraM ca jJAtvA saMgopAyanaM kriyate, kalyANakaMcaguravo dadati. tacca dadati ghaTTayitvA' tiraskRtya, yadta tvayA punarevaM na karttavyaM, sa caivaM guruH kiMnimittaMkarotItyata Aha-'pasaMgavinivAraNaTTAe' prasaGgasyapunarAsevanasya nivAraNArthamevaM krotiiti| m. (922) dhAsesaNA ya esA kahiyA bhe! dhiirprispnnttaa| saMjamatavaDagANaM nimgaMthANaM mhrisiinn| [bhA. 301] mU. (923) eyaM ghAsesaNavihiM jujaMtA crnnkrnnmaauttaa| sAhU khavaMti kammaca anegabhavasaMciyamanaMtaM / / [bhA. 302] mU. (924) etto parivaNavihiM vocchaamidhiirpurispnnt| jaM nAUNa suvihiyA kareMti dukravakvayaM dhIrA // [bhA. 303] vR. sugamAH / idAnI uvvarietti dvAraM maNyate, athavA svayameva bhASyakAra: saMbandha pratipAdayannAhamU. (925) bhattaTTiA ucariaM ahava abhattaTThiyANa jNmsN| saMbaMdheNANeNa upariThAvaNiA muNeyabvA // [bhA. 304] vR. bhaktArthikAnAM ca bhuktAnAmuritaM yad athavA abhaktArthikAnAMbhukna nAM pAriThApanikabhoktRNAM yadvarita-yaccheSaM tatpariSThApanIyamitikRtvA anana sambandhena pariSThApanikA vijJeyA bhavatItyarthaH / Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla.9.26 ___199 mU. (926) sA puNa jAyamajAyA jAyA mUlAttarahi u amundraa| lobhAtiregagahiyA abhiogakayA visakayA vaa|| vR. sA punaH pariSThApanikA jAtA'jAtA bhavati, tatra jAtA grahaNakAla eva prANAtipAtAdidoSeNa yuktA athavA AdhAkAdidoSaNa 'jAtA utpannA, ajAtA puna:-AdhAkarmAdidoSeNa na dRSitA yA sA'jAtatyucyate, tatra jAnAsvarUpapratipAdanAyAha-mUlagaNa:-prANAtipAtAdibhirazundrA, tathottaraguNezca AdhAkarmAdibhirazuddhA, tathA lobhAtiraMkaNa-lobhAbhiprAyeNa sAdhuNA gRhItA sA'pyazudA lobhadoSadRSitA satI jAtatyucyate, tathA abhiyogakRtA, abhiyogo dvividhaH-vazIkaraNacUrNo mantrazca, tatra sA bhikSA kadAcit saMyojitA bhavati mantrAbhimantritA vA sA'pyazuddhA, ato jAtA sApAriSThApaniketyucyate, viSeNa vA vyAmizraMbhaktaM kenacida dripTena dattaM bhavati tasya yat pariSThApanikA sA jAtApariSThApaniti / idAnI bhASyakRdanAmava gAthA vyAkhyAnayati, tatra jAtApariSThApanikIsvarUpAbhidhAnAyAhamU. (927) mUlaguNehiM asudraM jaM gahi bhattapAna sAhahiM / esA u hoi jAtA bucchaM si vihI vomiraNaM // (bhA. 305 ma. (928) egaMtamanavAra accitte thaMDile guruvitt| Aloe egapuMja tiTTANaM sAvaNaM kujjA // mU. (929) lobhAtireggahiaM ahava asuddhaM tu uttrgnnhiN| esAvi hoti jAyA vocchaM si vihIe~ vAsiraNa / / [bhA. 306] mU. (930) egaMtamanAvAai accitte thaMDile guruvitte| Aloe dunni puMjA tiTThANaM sAvaNaM kujnaa|| vR. mUlaguNa prANAtipAtAdibhirazuddhaM yagRhItaM bhaktaM pAnakaM vA sAdhubhiriyaM jAtA'bhidhIyate, vakSye 'asyAH' jAtAyA vidhinA vyutsarjanaM' parityAgaM / sA ca jAtA evaMvidhe sthaNDile pariThApanIyA-ekAnte 'anApAte lokApAtarahite acitte sthaNDile gurUpadiSTe "anAvAyamasaMloe" ityevAdike Aloge' same bhUbhAge na gattAdau yatra prAghUrNakAdayaH sukhena pazyanti, tatra ca tasya bhakta sya ekaH 'puMjaH' rAziH kriyate, punazca tristhAnaM tisro dArA: zrAvaNaM karoti-vyutsRSTaM vyutsRSTaM vyutsRSTamiti, tacca tristhAnaM zrAvaNaM karoti trividhena manasA vAcA kAyana vyutsRSTamityasya jJApanArthamiti / yatpunaH sAdhunA babhAtirekeNa guDAdidravyaM mUcrchayA gRhItaM athavA yadazuddhamuttaraguNaH-AdhAkarmAdibhiH, iyamapi bhikSAjAtetyucyate vakSye anya vidhinA vyutsarjana parityAgam / pUrvArddha sugama, kevalamatra dvau putrI kriyeta-drau rAzIkriyate Aloke sAdhUnAma / idAnIm "abhioge"ni vyAkhyAnayannAha. mU. (931) davihAM khalu abhiogo davva bhAve ya hoi naayvyo| davvaMmi hoi jogo vijjA maMtA ya bhaavNmi||| dvividha'bhiyAMgo-dravyAbhiyogo bhAvAbhiyogazca jJAtavyaH, tatra dravyAbhiyogA dravyasaMyogajathUrNastanmizraH piNDo'bhiyAMgapiNDaH sa ca parityajanIyaH, bhAvAbhiyogaca vidyayA mantreNAbhimantrya piNDaM dadAti sa tAdRzo bhAvAbhijAgapiNDaH sa ca pariThApanIya iti| atra cAgAryA dRSTAntaH, egA aviraiyA sA aniTTA patiNo, tAe pariccAiyA asambhatthiyA jahA kiMci maMteNa ahimaMteUNa me dehi jeNa paI me vase hoi, tAhe tAe abhimataUNa kUro dilA. avidyApa ciMtiyaM. mA eyA dinnA marijA tato tAe anukaMpAe ukkuruDiyAe Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 odhaniyuktiH mUlasUtraM chaktio, so gaddaheNa khaio, so raniM gharadAraM khATTeumAraddho, tANi NinayANi jAva pecchaMti gaddahaNa khoTTijaMtaM. so avirao bhaNai kiM eyaMti?. tAe sabbhAvo kahio. tenavi sA pariccAiyA daMDAviA. esa doso / evaM jadi tiriyANa erisA avatthA hoi mAnusassa puna suTyaraM hoi. ao. eriso piDa na ghettvyo| amumevArtha gAthAbhirupasaMharannAhamU. (932) vijjAedde agArI aciyattA sA ya pucchae cariaM abhimaMtaNodanassa u anukaMpaNamujjhaNaM ca khare // mU. (933) bArassa dhiNami a pucchaNa kahaNaM ca hoagaariie| siTTe cariyAdaMDo evaM dosA ihapi siyaa|| vR. vidyAsminnate piNDe'gArI dRSTAntaH, sA ca bharturucayattA-na rocate, sA ca carikAM-parivAjikA pRcchati patyurvazIkaraNArtha tayA'pyabhimantraNamAdanasya kRtvA dattaM. tayA'pi agAryA patyurmaraNAnukampayA na dattaM. 'unjhana' parityAgaH kRtaH. sa caMjjhitaH vareNa bhakSita iti / sa ca gardabha Agatya dvAraM piTTayati mantravazIkRtaH san, zeSaM sugamam / evaM bhAvAbhiyogadRSTAnta uktaH idAnIM dravyAbhiyogacUrNaM vazIkaraNapiNDa ucyate-egA avirajhyA, sAyasarUvassa bhikkhuNo ajjhovannA anunnA, tAhe sAtapecchati aNicchaMtassa cunAbhiogeNa saMjoeuMbhikkhaM pADivesiaghare kAUNa davAviaM, tAhe jattheva tassa sAhassa paDiggahage paDiaM tattheva tassaSa sAhassa tao maNo hIrai, teNa ya nAyaM tAhe niyattai, AyariyANaM paDiggahagaM dAuM kAiyabhUmiM vaccar3a jAva AyariyANapi tattohatto bhAvo hIrai, tAhe so sIso AgaMtuM Aloei, AyariyA bhaNaMti-mamavi asthi bhAvo, taMetthaM saMjogacunneNa kuo piMDo atthei, tAhe pariThavijjai, jo vihI pariThThAvaNe so uvari bhaNihiti / evameva visakayaMpi, emA agArI sAhuNo ajjhovavannA, so ya necchai, tAhe ruTTAe viseNa missA bhikkhA dinnA, tassa ya dinnametteNaM ceva siro-veyaNA jAyA, paDiniyatto ya guruNo samapyeUNa kAiyaM vosirai jAva guruNovi sIsaveyaNA jAyA, taM ca guruNA gadheNa nAyaM jahA imaM visamissaM, ahavA tattha lavaNakayA bhikkhA paDiyA tAhe taM visaM uppisati, evaM nAe vihIe paridRvijnati sAyabhaNIhAmi // idAnImamumevArthaM gAthAbhirupasaMharannAhamU. (934) jogami u aviraiyA anjhuvavannA sarUvabhikkhuMmi / kaDajogamaNicchaMtassa dei bhikkhaM asbhbhaave|| mU. (935) saMkAe sa niyaTTo dAUNa gurussa kAiyaM nisire| tasipi asubhabhAvo pacchA umamApi ujjhayaNA // mU. (936) emeva visakayaMmivi dAUNa gurussa kAiyaM nisire| gaMdhAI vinnAe ujjhagamavihI siyAlavahe // mU. (937) evaM vijjAjoe vimasaMjuttasasa vAvi gahiyarasa / pANaccaevi niyamujhaNA u vocchaM pritthtthvnnN|| mU. (938) ___egaMtamanAvAe accitta thaMDile guruviNtte| chAraNa akkamittA tiThThANaM sAvaNaM kujjA // vR. joge avirajhyA-gRhasthI dRSTAntaH, anjhAvavannA sarUpe bhikSau. anicchatastatIkarma kartuM kRtayogo bhikSApiNDA dattaH, punazca tasya sAdhArgrahaNAnantaramevAzubhabhAvo jAtaH tadabhimukhaM cittmiti| tayA ca zaGkayA' Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla-138 yogakRtabhikSAzaGkayA sa nivRtta bhikSAparibhramaNAt / zIrSa sugamam // evameva viSakRte'pi dRSTAntaH, gurAH 'dattvA' samarpayitvA kAyikAM vyutsRjati. tena ca guruNA gandhAdinA vijJAte. AdigrahaNAdabhattasya upphasaNeNa vA, 'ujjhanaM' parityAgaH kriyate tatra vidhinA, avidhipariSThApane sati zrRgAlAdivadho bhavati / evaM vidyabhimantritasya yogacUrNakRtasya tathA viSasaMyukta sya gRhItasya sataH 'prANAtyaye'pi' atyarthaM kSatpIDAyAmapi satyAM niyamana avazyantayAjjhanIya (nA kAryA) tamya ca pariSThApanavidhiM vakSye / pUrvAI pUrvavata, tadviSAdikRtaM bhojanaM chAraNa bhUtyA Akramya' mizrIkRtya caiva pariSTApanIyaM, sugmm| mU. (939) doroNa jena duTuM tu bhoyaNaM tassa sAvaNaM kujjaa| evaMivahavosaTTe verAo muccaI saahuu|| vR. doSena yena-mUlakAdinA AdhAkarmAdinA vA duSTa bhojanaM bhavati tasya timro vArAH zrAvaNaM karttavyaM, yaduta mUlakAdidoSarduSTamiti, evamuttaraguNayogamantraviSakRtaduSTAnAmapi timro vArAH zrAvaNaM karoti, evaM vidhinA vyutsRSTe sati carAna' karmaNA mucyate sAdhuH athavA vairAta' jIvavadhajanitAnmucyate sAdhuriti / / Aha-idamuktaM zuddhAyA bhikSAyA yatpariSThApanaM sA'jAtApariSTApanikInyucyate. tatazcamU. (940) jAvaiyaM ukna i tattiamitta vigicaNA ntthi| tamhA pamANagahaNaM airega hojna u imehiN|| vR. yAvanmAtrakamevopayujyate tAvanmAtrameva bhikSAgrahaNaM karttavyaM, yadA caivaM tadA tAvanmAtrakagrahaNe 'vigiMcanaM' pariSThApanaM 'nAsti' na bhavati tasmAtpramANagrahaNameva karttavyaM, tataza kuto'jAtAyAH saMbhavati pariSThApanam ?, atirekagrahaNAbhAvAditi. evamukte pareNa Aha sUriH- 'airega hojna u imehi' 'atiriktaM' zuddhamapi bhaktaM 'ebhiH' vakSyamANakAraNairbhaveta, kAni ca tAni vakSyamANakAraNAnItyata Aha. mU. (941) Ayarie ya gilANe pAhuNae dullabhe shsdaane| evaM hAi ajAyA imA u gahaNe vihIM haai|| va.kadAcitkasmiMzritkSetra AcAryaprAyogyaM darlabhaM bhavati tatazca sarva eva saGghATakA AcAryaprAyogyasya grahaNaM kurvanti tatazca nad ghRtAdi kadAcitsarva eva labhante tatastaduddharati, tato'nyeSAM ca sAdhUnAM paryAptaM, evamAcAryArtha gRhItasya zuddhasyApi pariThApanA bhavati / tathA glAnArthamapyevameva gRhItaM sadvarati. prAgharNakAnAmapyevameva. tathA darlabhalAbhe sati sabairava saGghATakairgahItamadarati.tathA 'sahasaTANe' apratarkitadAne sati pracuramuddhati, tata evaM bhavati ajAtApariSThApanikA / tatra cAcAryAdInAM grahaNe'yaM vidhiH-vakSyamANaH. kathAsAvityata AhamU. 1942) jar3a taruNAM niruvahao bhaMjai tA maMDalIi AyariA! asahassa vIsugahaNa emeva ya hoi paahnne| va. kacanava bhaNati yadyAsAvAcAryastaruNA nirUpahatapazcendriyazca tato'sau maNDalyAmava bhuko sAmAnyaM, atha asaha-asamarthastatastasya vizvaka-pRthaga grahaNaM prAyogyasya kartavyaM, evamava prAghUrNaka'pi vidhidraSTavyaH, yadi prAghUrNakaH samarthastato naiva tatprAyogyagrahaNaM kriyate. athAsamarzagtataH kriyata iti, kaMcitpunarevaM bhaNanti-yaduta samarthasyApyAcAryasya prAyogyagrahaNaM karttavyaM yata ete guNA bhavanti. mU. (943) muttatthathirIkaraNaM vinao gurupUya sehbhumaanno| dAnavatisaLavuDDI bundribalavanddhaNaM cava // Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 Adhaniyukti: mUlasUtra vR. AcAryasyaprAyogyagrahaNa kriyamANe sUtrArthayoH sthirIkaraNaM kRtaM bhavati, yato manojJAhAreNa sUtrA sukhanava cintayati, ata AcAryasya prAyogyagrahaNaM kartavya, tathA vinayazcAnena prakAreNa pradarzito bhavati. gurupUjA ca kRtA bhavati, sehasya cAcArya prati bahamAnaH pradarzitI bhavati, anyathA seha idaM cintayati. yadata na kazcidana gurunApi laghuriti. ato vipariNAmo bhavati. tathA prAyogyadAnapatezca zraddhAvRddhiH kRtA bhavati, tathA buddhebalasya cAcAryasatkasya varddhana bhavati, tatra ca mahatI nirjarA bhavati / .mU. (944) eehiM kAraNehi u kei sahussavi vayaMti anukNpaa| . guruanukaMpAe puNe gacche titthe ya anukNpaa| vR. 'ebhiH' pUrvokta kAraNaiH kecitsamarthasyApyAcAryasyAnukampA kartavyetyevaM vadanti, yato guroranukampayA gacche tIrtha cAnukampA kRtA bhavati / yatazcaivamataH prAyogyagrahaNaM grAhyamiti / / ata Aha. mU. (945) sati lAbhe puna davve khette kAla ya bhAvao cev| gahaNa tisu ukkAsa bhAve jaMjasya anukpN|| va. 'sati' vidyamAne lAbhe dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazcotkRSTaM grAhya / idAnIM niyukti kAge vyAkhyAnayannAha-'gahaNaM tisu ukkosaM' grahaNaM triSu dravyakSetrakAleSu utkRSTa karttavyaM, bhAve tu yadvastu yasyAcAryasyAnukUlaM yagRhyate / idAnIM bhASyakRdvyAkhyAnayati. tatra dravye utkRSTatA pradarzayannAhamU. (946) kalamotaNo u payasA ukkoso hAni kohabunbhanI / - tatthavi mistuppatarayaM jattha vajaM acciyaM dosu // [bhA. 307) vR. kalamazAlyonadaH payasAsaha dravyamutkRSTaM grAhyaM tadalAbhe hAnyA tAvat gRhyate yAtav 'koddavobhanjhI' kodavajAulayaM, tatrApyayaM vizeSaH kriyate yadata tadeva jAulayaM mRda gRhyate, tathA 'tuppatarayaMti snigdhataraM tadeva jAulayaM gRhyate, uktaM dravyotkRSTaM, idAnI kSetrakAlotkRSTapratipAdanAyAha jattha va jaMacciyaM dosa' dvayoriti kSetrakAlayAryadvastu yatra pUjitaM tattatra gRhyate. etadaktaM bhavati-yadyatra kSetre bahamataM dravyaM tattasmina kSetra utkRSTamucyate, tacca grAhya, tathA yadvastuyasmina kAle bahumataM tattasmina kAle utkRSTamucyate. bhAvotkRSTaM punarniyukti kAraNava vyAkhyAtaM / uktaM prasaGgAgatama, idAnIM yaduktaM AcAryAdInAM gRhItaM sadyathoddharati tathA pratipAdayannAhama. (947) lAbhe sati saMghADI geNhaDa ego u iharahA sabve / tassappaNo ya pajjatta geNhaNA hAi atirNg|| vR. yadi tatra kSetra ghRtArdAnA svabhAvanava lAbhA'sta tatastatra lAbhe sati AcAryasyaka eva saGghATakaH prAyogyaM gRhNAti, 'iharaha'tti yadA tatra kSetre na prAyovRttyA prayogasya lAbhaH tadA sarva eva saGghATakAratasyAcAryasya prAyogyaM paryAptyA gRhNanti, tatazca tasyAcAryasyAtmanazAya paryAptagrahaNe satyatiriktaM bhavati. tatazca tatpariSThApyata iti / idAnIM 'gilANe'ttivyAkhyAnayannAhamU. (948) galannaniyamagahaNaM nANattobhAsiyapi tattha bhave / obhAsiyamavvariaM vigiMcae ssgNbhNje|| .glAnasya niyamana prAyogyagrahaNaM karttavyaM, yadi paraM nAnAtvaM 'obhAsiyapi prArthitamapi tatra glAne bhavati, glAnArtha prAyogyasya ca prArthanamapi kriyate, tatazca AbhAsitaM prArthitaM sada glAnArthaM punazrayadaharati tatastad vigicyate parityajyate, saMsayaM bhuja tti zaSaM yadanavabhAsibha aprArthitamudraritaM tadbhuta kazcita Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM-548 203 sAdhuriti / prAghUrNako'pyAcAryavavyAkhyAta eva draSTavyaH / idAnIM durlabhatti vyAkhyAnayanAha. mU. (949) dullabhadavvaM va siA ghayAi ghetnnsesbhunyjti| thovaM de mi va geNhAmi yatti sahasA bhava bhariyaM // vR. durlabhadravyaM vA syAda-bhaveta ghRtAdi tadgRhItvA upabhujya ca yata zeSaM tad ujjhati, evaM vA pAriSThApanikaM bhavati / idAnIM sahasadANatti vyAkhyAnayannAha yAvaM damI'tyAdi, stokaM dAsyAmItyevaM cintayantyA gRhasthayA sahasA-atarkitamava tat sAdhubhAjana bhRtaM, mAdhurvA cintayati stokaM grahISyAmIti, punazrAtarkitameva bhAjanaM bhRtaM, tatathaivamatiriktaM bhavati, punazca pariSThApyata iti| . mU. (950) eehiM kAraNehiM gahiyamajAyA usA vigiNcnnyaa| AlogaMmi tipaMjI andANe niggayAtINa // vR. ebhiH pUrvokta kAraNayadahAtaMbhaktaM sA ajAtavigiMcaNaya'tti anAtA pariSThApanocyate, tasyAvAjAnAyAH sAdhvAnoka trayaH putrAH kriyante. kimarthamityAhaaindrANa niggayAINaM' adhvAne nirgatAstadartha trayaH putrAH kriyante, AdigrahaNAtkadAcitta eva kAraNe utpanne gRhNantIti / AhamU. (951) ekko va do va tinni va puMjA kIraMita kiM puna nimittN?| vihamAiniggayANaM suddheyrjaannnntttthaae| vR. eko vA dvau vA yo vA puJjAH kiM punarnimittaM kriyante?, ucyate, 'vihamAdi' vihaH panthAstadartha nirgatAnAM sAdhUnAM zuddhetarabhakta parijJAnArthaM trayaH puJjakAH kriyante, AdigrahaNAdvAstavyAnAmeva kadAcidupayujyate itikRtvA parijJAnArthaM trayaH puJjakAH kriyanta iti| iyaM ca gAthA'nantarAtItagAthAyA vyAkhyAnabhUtA drssttvyeti| mU. (952) evaM vigiMciuM niggayassa sannA haveja taM tu kahaM ? / nisirejA ahava dhuvaM AhArA hoi niihaaro|| vR. 'evaM' uktena prakramaNa pariSThApanArtha vinirgatasya yadi saJjA' purISotsarjana buddhirbhavet 'tatkathaM ?' kiM tatra kartavyamiti, ata Aha-'nisirejna' vyutsRjeta, athavA kimatra praSTavya ?. dhuvamAhArAnIhAro bhavati. tatazca sthaNDile vyutsRjanaM karttavyaM, tatra sthaNDilaM pUrvabhaNitameva, tathA''hama. (953) . thaMDilla pavvabhaNiyaM paDhamaM nihosa dosa jynnaae| navaraM puNa nANattaM bhAvAsanAe vosiraNaM / / vR. sthaNDilaM pUrvabhaNitameva yaduta anApAtaM asaMlokaM 1 anApAtaM sasaMlAkaM 2 sApAtamasaMkalokaM 3 sApAtaM sasaMlokaM 4 atra prathamo bhaGgako nirdoSaH. dvayozca dvitIyatRtIyabhaGgakayoryatanayA vyutsRjati, etatpUrvokta sthaNDilasyasAmAnyameva. 'navaraM puNaNANattaM ti navaraM kevalamidaM nAnAtvaM, yadatAtrabhAvAsannaatipIDAyAM vyutsRjanamanujJAtaM, tatra cAnujJA naiva kRtA''sIdiha ca kRtA'to nAnAtvaM. tatazcaturthabhaGgakAsevanamapyanujJAtameva draSTavyamiti / idAnI bhASyakAra: pUrvokta sthaNDilAni pradarzayannAhamU. (954) anAvAyamasaloyaM anAvAyAloya tattiya vivarIyaM / AvAtaM saMlogaM puvyuttA thaMDilA curo|| (bhA. 308 __ vR. anApAtamasaMlokaM ca prathamA bhaGga uktastathA'nyadanApAtamAlokaM ca dvitIya tRtIya punaviparIta sthaNDila- sApAtamayalokaminyarthaH tathA'nyadApAtaM saphAkaM ca caturtho bhaGgakaH, etAni pUrvokta sthaNDilAni Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 oghaniyuktiH mUlasUtra ctvaari| mU. (955) anAvAyamasaMloga nidosaM bitiyacarima jynnaae| pauradavakurukuyAdI patteyaM mattagA cev|| mU. (956) taievi ya jayaNAe nANattaM navari sddkrnnNmi| bhAvAsanAe puNa nANatamiNaM sunnsuvocchN|| vR. atrAnApAtamasalokaMca sthaNDilaM nirdoSaM. dvitIyatRtIyacaramaSu bhaGgakeSu yatanayA vyutsRjanaM karttavyaM, kA cAsau yatanA?, pracuradraveNa kurukucAdikaM karttavayaM pratyekaM pratyekaM ca mAtrakANi sapAnakAni bhavantIti / kiM sarveSveva sthaNDileSu kurukucaiva yatanA karttavyA uta kazcidvizeSaH ?, ucyate. asti vizeSaH, tRtIye'pi sthaNDile yatanAyA nAnAtvametAvadyadi paraM yaduta zabdakaraNaM, etaduktaM bhavati-tRtIye sthaNDile ApAtAsaMloka zabda kurvabhirgantavyaM, bhAvAsanne, punayaMtanAyAM yannAnAtvaM tacchaNuta vakSye / tatra prathamasthaNDile gantavyaM, atha tannAsti, mU. (957) jadi paDhamana tarejnA to bitiyaM tassa asaie taiyaM / tassa asaI cautthe gAme dAre ya rtthaae|| vR. yadi prathame sthaNDile gantuM na zaknuyAttato dvitIyaM vrajeta. 'tasya' dvitIyasyAsati tRtIyaM vrajet, 'tasya tRtIyasya sthaNDilasyAsati caturtha sthaNDilaM vrajeta, yadA caturthamapi sthaNDilaM gantuM na zaknoti tadA grAmadvAre gatvA vyutsRjati, yadA grAmadvAramapi gantuM na zaknoti tadA rathyAyAmeva vyutsRjti|| mU. (958) sAhI purohaDe vA ukssae mattagaMmi vA nisire| accukkaDami vege mNddlipaasNmivosiri|| vR. yadA rathyAyAmapi gantuM na zaknoti tadA 'sAhIe' khaDaktikAyAM gatvA vyutsRjati, yadA khaDakkikAyAM gantuM na samarthastadA purohaDe' agradvAre vyutsRjet, yadA purohaDamapi ganyu nAlaM tadopAzraye mAtraka vA vyutsRjet.sarvathA 'accukkaDami vege maMDalIpAsaMmivAsiriti' sugmm| idaM ca loke'pi prasiddha, yaduta prAptapurISAdervego na dhAryate / atra ca kathAnakam-ego rAyA tassaya vejjo pahANo so mato, taMmi mae rAiNA gavasAviyaM eyasya putto atthi vA navA ?, tassa ya kahiyaM-asthi egA suyA, tAe ya sayalaM vejjayaM ahIyaM. hakkAriyA AyAyA. bhaNiyA ya-kiM te bhaNiyaM ?. sA bhaNaDaahiyaM vijjayaM. tato eyarasaMtare tAe vAyakamma kayaM. tanA iyarehiM vijnehiM hasiyaM, tato tIe tANaM vijnANaM rAiNA ya parikahaNA kayA, jahAma. (959) tinni sallA mahArAya, assiM dehe pitttthiyaa| __ vAyamuttapurIsANaM pattavegaM na dhaare| vR. silAgo sugamA / evaM sANAvi bejjavaINaM parikahaNA kAyavvA / etadeva gAthayopasaharannAhamU. (960) rAyA vijjami mae vijjasuyaM bhaNai kiM ca te ahiyaM ? / ahiyaMti vAyakamme vijne hasaNA ya parikahaNA / / ma. (961) esA pariTThavaNavihI kahiyA bhe dhiirpurispnnttaa| sAmAyArI etto buccha appakkharamahatthaM // vR. sugamA / / uccarietti dAraM gayaM, idAnIM sAmAcArI vyAkhyAyate. mU. (962) sannAto AgatA caramaporisiM jANiUNa aagaaddhN| Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana-562 205 paDilehaNamappattaM nAUNa karei smjhaayN|| vR. evaM ca sAdhuH saJjAM vyutsRjyAgataH punaH 'caramapauruSI' caturthapraharaM jJAtvA avagADhA' avatIrNa, tataH kiM karotItyata Aha-pratyupekSaNAM karoti. athAsI caramapauruSI nAdyApi bhavati tato'prAptAM caramapauruSI matvA svAdhyAyaM tAvatkaroti yAvaccaramapauruSI praaptaa| mU. (963) suvaTTio ya vihI ihaMipa paDilahaNAi so ceva / jeetthaM nANattaM tamahaM vacchaM smaasennN|| mU. (964) paDilehagA uduvihA bhattaTTiyaeyarA ya nAyavvA / doNhavi ya AipaDilehaNA umuhanaMtagasakAyaM / / mU. (965) tatto gurU parinnA gilANasehAti je abhattaTThI / / saMidasaha pAyamatte ya appaNo paTTagaM carima / / mU. (966) paTTaga mattaya sayamoggahoM ya gurumAjhyA annunnvnnaa| ____ to sesa payavatthe pAuMchaNagaM ca bhttttttii|| vR. atra ca pratyupekSaNAyAM pUrvoddiSTa eva vidhiH, 'mukhavastrikAdikA pratyuprekSaNA' evamAdiH. tathA pAtrasyApi "sottAiovautto talleso"ityevamAdiH ihApi sa eva pratyupekSaNAyAM vidhidraSTavyaH, yadatra nAnAtvaM yo'tirikto vidhirbhavatitaM vidhimahaM vakSye samAsena' saGkepeNa tatra yetepratyupekSakAste dvividhAHbhaktArthikA bhuktAH 'iyarA ya' itare ca upavAsikAca jJAtavyAH, 'dvayorapi' bhaktArthikAbhaktArthikayoH 'AdI' prathamaM pratyupekSaNA tulyA iyaM veditavyA, 'muhanaMtagasaSakArya' prathamaM mukhavastrikA pratyupekSante tataH 'svakArya' nijadehaM pratyupekSante mukhavastrikayA, iyaM tAvadbhaktAbhaktArthikayostulyA pratyupekSaNA, idAnImabhaktArthikAnAM pratyupekSaNAyAM vidhi pradarzayati, tatra tataH' mukhavastrikAkAyapratyupekSaNAnantaraM 'guru'tti guroH saMbandhiImupadhiM pratyupekSante, 'parinna'tti parijJA-pratyAkhyAnam, etadaktaM bhavati. anazanasthasya saMbandhinImupadhipratyupekSante tathA zaikSakaH-abhinavapravrajitaH zikSaNArtha arpitaH tadIyAmupadhiM tasyaivAgrataH pratyupekSate, AdigrahaNAn vRddhAdisaMbaMdhinImupadhiM pratyupekSate, ye'bhaktArthinaste evamanena krameNa kurvanti pratyupekSaNAM, tato gurUMsaMdizApayitvA 'saMdisaha icchAkAreNaM ohiyaM paDalihemi' evaM bhaNitvA 'pAtraM' patadagrahapratyapekSante.mAtrakaM cAtmIya pratyupekSante. tatatha sakalamapadhi pratyapekSante tAvadyAvaccolapaTTakazcaramamapi pratyupekSante / eso tAva abhattuTTiyANa paDilehaNavihI / idAnIM bhuktAnAM vidhiM pratipAdayantAhamukhavastrikA pratyupekSya tayaiva kArya pratyupekSya tataH 'paTTagaM ti caulapaTTagaM pratyupekSante. punatha gocchako yaH pAtrakasyopari dIyate pacchA paDilahaNAyaM pattAbaMdho paDalAi rayattANaM pattayaM caiva. yadi mattao arikko to evaM, aha rikko so ceva paDhamaM nikkhippai, punazca mAtra nikSipya svakIyamavagraha-patadrahaM patyUpekSata, tato guruprabhRtInAM satkA upadhayaH pratyupekSyantebhaktArthikaH, 'aNunnavaNati tato gurumanujJApayati, yaduta saMdisaha ohiyaM paDilehemo'tti tataH zeSANi-gacchasAdhAraNAni pAtrANi vastrANi ca aparibhogyAni yAni tAni pratyapekSante. tataH svakIyaM pAyapaMchaNaga-rajoharaNaM ca pratyupekSante. bhaktArthina evamanana kramaNa pratyupakSaNaM kurvanti // mU. (967) jasma jahA paDilehA hoi kayA so tahA paDhai sAha / pariyaTTei va payao karer3a vA annavAvAra / / Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghaniyuktiH mUlasUtra vR. punazca yagya sAdhoyathaiva pratyupekSaNA bhavati 'kRtA' pariniSThatA sa tathaiva paThati parivarttayati vA. guNayati vA pUrvapaThitaM prayataH prayatnana karoti cAnyasAdhunA samabhyarthitaH san vyApAraM-kizciditikarmayoga. yadivA'nyaM vyApAra tarNanAdi kroti| mU. (968) caubhAgavasesAe carimAe paDikkamittu kaalss| __uccAra pAsavaNe ThANe cauvIsaI pehe // mU. (969) ahiyAsiyA uaMto Asanne manjhi taha ya dare y| tinneva anahiyAsI aMto chacchacca bAhirao || . mU. (970) ___ evama ya pAsavaNe bArasa cauvIsaIta pehittaa| kAlasmavi tinni bhave aha sUro asthamuvayAI / vR. evaM svAdhyAyAdi kRtvA punazcatubhAMgAvazeSAyAM caramapAruSyAMpratikramya kAlasya tataHsthaNDilAni pratyupakSyante, kimarthama?. uccArArtha tathA prazravaNArthacasthAnAni caturvizatiparimANAni prtyupekssnt| idAnI kRtAHsthaNDilabhUmayaH pratyupekSAyAH? ityaha Aha-adhikAsikAbhUmayo yAH saJjAvegenApIDitaH sukhanaiva gantuM zaknoti tA evaMvidhAH 'antaH' madhye gaNasya tisraH pratyupekSaNIyAH, kathama?, ekA sthaNDilabhUgirvasaterAsannA madhye'nyA anyA dUre, evametAstisaH sthaNDilabhUmayo bhavanti, tathA'nyAstisra eva tasminnevA. gaNe Asannatare bhavanti anadhikAsikA:-saJjJAvegotpIDitaH san yA yAti tAH tisa eva bhavanti, ekA vasaterAsannatare pradeze'nyA madhye'nyA Tre evametA antaH-madhye'GgaNasya SaD bhavanti, tathA SaT ca bAhyata iti-aGgaNasya bahiH SaDevameva bhvnti| evameva prazravaNe' kAyikAyAMdvAdazabhUmayaH pratyupekSyante, SaDaGgaNamadhye SaT cAGgaNabAhyata eva. etAH sarvA eva uccArakAyikAbhUmIzcaturviMzatiM pratyupekSya punazca kAlasyApi grahaNe tisa eva bhUmayaH pratyupekSaNIyA bhavanti, tAzca kAlabhUmayo jaghanyena hastAntaritAH pratyapekSyante, evamanena prakAreNa kRtena atha sUryo yathA'stamupayAti tathA karttavyaM / mU. (971) jai puna nivvAdhAo AvAsaM to kareMti svvevi| saDDhAikahaNavAghAyatAe pacchA gurU tthti|| vR. evaM sUryAstamayAnantaraM yadi niyAghAto guru:-kSaNika Aste tataH sarva evA''vazyaM pratikramaNa kurvanti. atha zrAddhadharmakathAdinA vyAghAto gurorjAtaH-akSaNikatvaM tataH pazrAdgururAvazyakabhUmau sNtisstthnte| mU. (972) sesA u jahAsattI ApucchittANa Thati sttttaanne| . suttatthajharaNahaDaM AyarieM ThiyaMmi devasiyaM / / vR.zeSAstu sAdhavo yathAzaktyA''pRcchya guruM svasthAna yathAratnAdhikatayA''vazyakabhUmA tiSThanti, kimartha ?, sUtrArthakSaraNahetoH sUtrAthaMguNanAnimitta tasyAmAvazyakabhUmA kAyotsargeNa tiSThanti, tatra kecideva bhaNannyAcAH yatta ye sAdhavaH sAmAyikasUtraM paThitvA kAyotsargaNa tiSThanti, kAyotsargasthitAzca granthArthAn cintayantastiSThanti tAvadyAvadgururAgataH, tato guruH sAmAyikasUtramAkRSya davasikamaticAraM cintayati. te'pi gurA tathAsthita tRSNIbhAvana kAyotsargasthA eva devasikamaticAraM citayanti / anya tvAcAryA evaM bruvate. yaduta ne sAdhavaH sUtrArtha kSarantastAvat tiSThanti yAvadgururAgataH, tato guruH sAmAyikasUtraM paThati. te'pi kAyotsargasthA eva sAmAyikasUtraM samakaM manasA paThanti. tataH sAmAyikaM paThitvA'ticAra cintayaMti, Ayario appaNo aniyAraM dviguNaM ciMtaDa, kinimittaM ?. te sAhuNA bahuga hiMDiyA tato tattiraNa Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 972 kAle cinina sakkaMti / mU. (973) jo ho u asamatthA bAlo buDo gilANaparitaMtA / so Avassagato acchejjA nijjarApehI // vR. yastu sAdhuranAgatakAyotsargakaraNe'samartho bhavedvalo vRddho rogAta jvarAdinA sa AvazyakayuktastasyAmeva pratikramaNabhUmI upaviSTaH kAyotsarga karoti evaM nirjarApekSI tiSTheta / AvAsagaM tu kAuM jinAvadinaM guruvaeseNaM / tinithuI paDilehA kAlassa bihI imo tattha // bhU. (974) vR. evamanena krameNAvazyakaM 'kRtvA' parisamApya jinopadiSTaM gurUpadezena punazrajJaca stutitrayaM paThanti svareNa pravarddhamAnamakSararvA, prathamA zlokena stutirdvitIyA bRhacchandojAtyA bRhattarA tRtIyA bRhattamA evaM pravarddhamAnAH stutIH paThanti maGgalArthamiti tataH kAlasya pratyupekSaNArtha nirgacchanti kiM kAlasya grahaNavelA varttata na vA ? iti tatra ca kAlavelAnirUpaNe eSa vidhiriti vakSyamANaH / mU. (975) 205 duvihAya hor3a ko vAghAtima eyaro ya nAyavvA / vAghAo ghaMghasAlAe~ ghaTTaNaM saDakahaNaM vA // vR. dvividho bhavati kAlo vyAghAtakAla itaraca avyAghAtakAlaH, tatra vyAghAtakAlaM pratipAdayannAhavyAghAtaH 'ghaGkhazAlAyAm' anAthamaNDape dIrghe 'ghaTTanA paraspareNa vaidezikairvA srambhavAM saha nirgacchataH pravizato vA tAdRzI vyAghAtakAlaH, tathA zrAddhakAdInAM yatrAcAryo dharmakathAM karoti so'pi vyAghAtakAlaH, na tatra kAlagrahaNaM bhavati nApi kAlavelAnirUpaNArthaM pracchanaM bhavati / mU. (976) vAghAte taio siM dijjai tasseva te niveyaMti / nivvAghAte dunni upucchaMtI kAla ghecchAmo // vR. evaM dhavazAlAyAM vyAghAtaM sati tRtIyastayoH kAlagrAhiNoH upAdhyAyavirdIyate yena tasyaivAgrato bAhyata eva nivedayanti sandizApayanti ca / atha nirvyAghAtaM bhavati na kacida ghazAlAyAM dharmakathAdiva kAlavyAghAtaH vaidezikAdivyAghAto vA tatazca nirvyAghAte sati dvAveva nirgacchataH eka kAlagrAhakaH aparo daNDadhArI, punazca to pRcchataH, yaduta 'kAlaM gRhNIvaH' velAM nirUpayAva ityarthaH teSAM ca nirgacchatAM yadyete vyAghAtA bhavanti tataca nivartantejhana gRhNAti kAlaM // ke ca te vyAghAtAH ?. mU. (977) ApucchaNa kir3akammaM AvassiyakhaliyapaDiyavAghAo / iMdiya diyA ya tArA vAsamasajjhAiyaM ceva || jar3a puna vaccaMtANaM chIya jor3a ca to niyanaMti / nivvAghAte dotri u acchaMti disA nirikkhatA || gaNAdi kAlabhUmI hojja saMsappagA va ujjA / kavihasiyavAsavijjukkagajjie varavi uvaghAtoM // / mU. (979) vR. ApRcchanAnAma ApucchittA gacchanti daMDagaM gahAya matthapaNa vaMdAmi khamAsamaNo kAlassa velaM nikhvemoM, evaM ca yadi na pRcchanti tato vyAghAto bhavati na grAhyaH kAlaH, athAvinayena vA pRcchanti tathA'pi vyAghAta eva kRtikamaM ca-vandanaM yadi na kurvanti avinayena vA kurvanti AvassikAM ca yadi na karoti avinayena vA karoti skhalanaM vA gacchatAM yadi stambhAdau bhavati patanaM vA teSAmanyatamasya yadi bhavati, ' mU. (978) Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 o niyuktiH mUlasUtra evamebhirvyAghAto bhavati / tathA 'iMdriya' ti zravaNendriyAdInAmindriyANAM ye viSayAste ananukUlA bhavanti tato gRhyate etaduktaM bhavati yadi chindhi bhindhatyevamAdi zrRNvanti zabdaM tato nivarttate. evaM gandhavAzubho yadi bhavati, yatra gandhastatra rasa iti virUpaM pazyanti rUpaM kiJcida, evaM sarvatra yojanIyaM tato nirgacchanti / tathA digmohana yadi bhavati tato na gRhyate, tArakAca yadi patanti varSaNaM vA yadi bhavati tata ebhiranantarokta varyAghAtaiH kAlo na gRhyate, asvAdhyAyikaM ca yadi bhavati, tathA yadi punarvrajatAM kSutaM jyotirvAagri udyoto vA bhavati tato nivarttante, yadA tu punarukta lakSaNo vyAghAto na bhavati tadA nivyAghAte sati dvAdeva tiSThato dizo nirUpayantau kSaNamAtraM / tathA ebhitra kAlabhUmau gatAnAmupaghAto bhavati yadi tatra kAlamaNDalake gaurUpaviSTaH, AdigrahaNAnmahiSAdirvA upaviSTo bhavati tato vyAghAtaH, kadAcidvA tasyAM kAlabhUma 'saMsarpagAH' pipIlikAdaya uttiSTheran tatazca vyAghAtaH kadAcidrA kapihasitaM viralavAnaramukhahasitaM bhavati, athavA kapihasitaM udittayaM vA dIsar3a jalaM vA vidyata vA bhavati, ulkApAto vA bhavati. garjitadhvanirvA zrUyate ebhiH sarvairvyAghAtaH kAlasya, na gRhyata ityarthaH / sajjhAyamaciMtaMttA kaNagaM daddRNa to niyattati / mU. (980) velA daMDadhArI mA bolaM gaMDae uvamA / / vR. evaM te kAlavelAnirUpaNArthaM nirgatAH svAdhyAyamakurvANA ekAgrAH kAlavelAM nirUpayanti, atha taMtra kanakaM pazyanti tataH pratinivartante, kanagaparimANaM ca vakSyati "tipaMcasatteva ghisisiravAsa" ityevamAdinA, atha tanna varttate tadA kAlagrahaNavelAyAM jAtAyAM daNDadhArI pravizya gurusamIpe kathayati, yaduta kAlagrahaNavelA varttate mA bolaM kuruta alpazabdairavahitaizca bhavativyaM, atra ca gaNDakadRSTAntaH, yathA hi gaNDakaH kasmiMzritkAraNe Apanne utkuruTikAyAmAruhya ghoSayati yAme- idaM pratyUSasi karttavyaM, evabhasAvapi daNDadhArI bhaNati yaduta kAlagrahaNavelA varttate tatazca bhavadbhirapi garjitAdiSUpayuktaM bhavitavyamiti / Aghosie bahUhiM suyaMmi sesesu nivaDai DhaMDo / mU. (981) aha taM bahUhiM na suyaM daMDijjai gaMDao tAhe // vR. evamAghoSite sati daNDadhAriNA bahubhizra zrutaM. zeSAca stokAstairna zrutaM tatazca teSAmupari daNDo nipatati sUtrArthakaraNaM nAnujAyate, arthadRzaM tadA ghoSitaM yadbahubhirna zrutaM stokaH zrutaM tatazra tasyaiva daNDadhAriNo nipatati tasyaiva svAdhyAyajanarodhaH kriyate kathaM gaNDakasyeva ? yathA gaNDaTakenAghoSite bahubhirgrAmaNIkaiH zrutaM sati yaH stokarna zrutaM te daNDyante, athAghoSita stokaH zrutaM bahubhinaM zrutaM tato gaNDake eva daNDo nipatatIti mU. (982) T kAlo saJjhA ya tahA dovi samappati jaha samaM ceva / taha taM tulaMti kAlaM carimAdisaM vA asajhAgaM || vR. tau ca pratyupakSako kAlaH sandhyA ca yathA dve api samakameva samAptiM vrajatastathA taM kAlaM tulayataH, etaduktaM bhavati yathA kAlasamAptirbhavati sandhyA ca samAptiM yAti tathA tulayataH pratyupakSakI, 'carimadisaM vA asajhAgaM' ti carimA pazcimA diga 'asandhyA' vigatasandhyA bhavati tathA kAlatha samApyate tathA gRhNanti / idAnIM kiMviziSTena punaH kAlaH pratijAgaraNIyaH ? ityata Ahapiyadhammo daDhadhammo saMviggo ceva'vajnabhIrU ya / yannI ya abhI kAlaM paDilehae sAhU // mU. (983) Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM.183 ___ vR. priyaH iSTo dharmo'myati priyadharmA, nathA dRDhaH-sthiga nizcalo dharmA yasya sa tathA. 'saMviggo' mokSasukhAbhilASI. 'avadhAraH pApabhImaH khadajJaH' gItArthaH tathA abhIruH' sattvasaMpannaH evaMvidhaH kAlaM' kAlagrahavalA pratyupakSate sAdhuH evaMvidhaH kAlavalAyAH pratijAgaraNaM kroti| idAnIM daNDadhAriNi ghoSayitvA nirgate punazca sa dvitIyaH kAlagrAhI kAlasaMdizanAthaM guroH samIpaM pravizati. kathama ?. mU. (984) AvRttapavvabhaNie anaghucchA khaliyapaDiya vaadhaate| ghosaMtamRDhasaMkiyaiMdiyavisAevi amaNunne / / vR. sa ca pravizan 'AyuktaH upayuktaH sana pravizati, etasmizca pravezane pUrvoktameva draSTavyaM yato nirgacchato yo vidhiH pratizato'pi sa eva vidhirityata Aha pUrvabhaNitametata. atha tvanApRcchayaiva gurUMkAlaM gRhNAti tatazcAnApRcchaya gRhItasya kAlasya etadaktaM bhavati-gRhIto'pyasA na bhavati. tathA skhalitasya sataH kAlavyAghAtaH. patitasya vyAghAtaH kAlasya, evaM saMjAta sati kAlA na gRhyata. tathA praviSTasya guruvandanakAne kenacityaha jalpataH kAlA cyAhanyate. nathA mUDho yadi bhavati AvartAna vidhiviparyAsana dadAti tathA'pi vyAhanyata kAnaH, tathA zaGkayA na jAnAti kimAvA dattA na tyasyAmavasthAyAM byAhanyate kAlaH, indriyaviSayAzca yadyamanojJA bhavanti tathA'pi kAlo vyAhanyate, chindhi bhindhItyevaMvidhAn zabdAna zrRNoti, gandhA'niSTo yadi bhavati yatra gandhastatra raso'pi, vikarAlaM rUpaM pazyati, sparzena leSTrabhidhAto:kasmAdbhavati, evaMvidhe satyAmapi velAyAM na gRhNAti kAlaM / praviSTazvAsI kiM karotItyata AhamU. (985) nisIhiyA namokkAre kAussagge ya pNcmNgle| puvAuttA savve pttttvnncukknaannttN|| vR. pravizaMzca gurusamIpe kAlasandizanArthaM yadi niSedhikAM na karoti tataH kAlo byAhanyate, namaskAra karoti namo khamAsamaNANaM, athaivaM na bhaNati tataH kAlavyAghAtA bhavati, prAptazcaryApathikApratyayaM 'kAyotsargama' aSTocyAsaM karoti, namaskAraM ca cinyatati, IriyAvahiyaM ca avasya paDikkamatijai dUrAo jadi Asannao vA Agato, punarasI namaskAraNotsArayati-paJcamaGgalakanatyarthaH, punazca saMdizApayitvA kAlagrahaNArtha nigacachati, nirgacchaMzca jadi AvassiyaM na karer3a khalata paDati vA jIvo vA aMtare havejjA evamAdIhiM uvahammai / idAnI kAlagrahaNavelAyAM kiM karttavyaM sAdhubhiH ? ityAha- 'puvAuttA' pUrvameva daNDadhArighoSaNAnantaramupayuktAH sarve garjitAdau bhavanti, upayuktAzca santaH kAlagrahottarakAlaM sarve svAdhyAyaprasthApanaM kurvanti / 'caukkanANataMti kAlacatukasya yathA nAnAtvaM bhavati tathA vakSyAmaH, kAlacatuSkaM ekaH prAdoSikaH aparo'rddharAtrikaH aparo vairAtrikaH aparaH prAbhAtikaH, etacca bhASyakAro vkssyti| mU: (986) thovAvasesiyAe saJjhAe ThAi uttraahutto| cauIsagadumapuphiyapuvvaga ekkkkdisaae|| 6.stAMkAvazeSAyAM sandhyAyAM puNo kAlamaMDalayaM pamajjittA nirdhAdhikAM kRtvA kAlamaNDalake pravizati, tatazcottarAbhimukhaH kAyotsarga karoti, tasmiMzca paJcanamaskAramaSTocchvAsaM cintayati. punazra namaskAraNo. tyArya mRka eva caturvizatisvataM logassujoyakaraM paTati mukhamadhye. tathA 'dumapapphiyaevvagaMti drumapuSpikAthambho maMgalaM puvvagaMti-zrAmaNyapUrvakaM kahaM nu kujA sAmannamityarthaH etacca ekakasyAM dizi caturvizanistavAdi sAmannapuvvagapajjataM kaDDai. daMDadhArIvi daMDadhArIvi uttarAbhimuhasya saMThiyassa vAmapAse puvadimAhattoM aggaA tericche daMDagaMdharai unTTiyao. puNo tassapubvAIsu disAsucalaMttagya TaMDadhArgavi 26114 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 aa bhamati / idAnIM sa gRhNan kAlaM yadyevaM gRhNAti tato vyAhanyaMta, kathamityata AhabhAsaMtamRDhasaMkiyassdayavisae ya hoi amaNunna / biMdU ya chIya'pariNaya sagaNaM vA saMkiyaM tinhaM // mU. (987) vR. bhASamANaH oSThasadhAraNa paDhana yadi kAlaM gRhNAti tato vyAhanyate kAlaH. mUDho dizi adhyayane vA yadi bhavati tato vyAhanyate kAlaH zaGkitAM vA na jAnAti kiM mayA drumapuSpikA paThitA na vetyevaMvidhAyAM zaGkAyAM vyAhanyata kAlaH, indriyaviSayAtha amanAMjAH' azAbhanAH zabdAdayajo yadi bhavanti tato vyAhanyate kAlaH, soidie chiMda bhiMda mAreha vissaraM bAlAINa rovaNaM vA tvaM vA pecchati pisAyANaM bIhAvaNayaM, gaMdhe ya durabhigaMdhe, rasovi tattheva, jattha gaMdhA tattha raso, phAso biMduliDDupahArAI, evameteSvamanojJeSu viSayeSu satsu vyAghAto bhavati, tathA binduryadyupari patati zarIrasyopadhervA kAlamaNDalake vA tato vyAhanyate, tathA kSutaM yadi bhavati tato vyAhanyate. 'apariNata' iti kAlagrahaNabhAvo'pagato'nyacitto vA jAtastatazra vyAhanyate kAlaH. tathA zaGkitanApi garjitAdinA vyAhanyate kAlaH kathaM ?, yadyekasya sAMdhorgarjitAdizaGkA bhavati tato na vyAhanyate kAlaH, dvayorapi zaGkite na bhajyate kAlaH, trayANAM tu yadi zaGkA garjitAdijanitA bhavati tato vyAhanyate tacca 'svagaNe' svagacche trayANAM yadi zaGkitaM bhavati, na paragaNe. tato vyAhanyate / idAnImasyA eva gAthAyA bhASyakAraH kiJcidvyAkhyAnayannAha mU. (988) mUDho va disa'jjhaNe bhAsato vAvi giNhai na sujjhe / annaM ca disajjhayaNaM sadaMkaMto'niTTavisayaM vA // [ bhA. 309 ] vR. mUDhoM yadA dizi bhavati adhyayane vA tadA vyAhanyate, bhASamANo vA oSThasaJcAreNa yadi gRhNAti kAlaM tato na zuddhayati, anyAM vA dizaM saMkrAnto mohAt, adhyayanaM vA'nyat saGkrAMtaM drumapuSpikAM muktvA sAmannapuvvae gao uttarAe vA disAe dikkhiNaM gato, yadvA'nyAM dizaM zaGkamAnaH anyadvA'dhyayanaM zaGkamAno yadA bhavati tadA na zuddhayati, 'aniSTe' azobhana vA zabdAdiviSayasannidhAne vyAhanyate kAlaH, tato AvassiyaM kAUNa nIsarati kAlamaMDalAo, evaM gRhIta'pi kAle yadi kAlamaNDalakAnnirgacchannAvazyakAdi na karoti tato vyAhanyata eva kAla iti / kica mU. (989) jo vaccataMmi vihI AgacchaMtaMmi hoi so ceva / AghanayuktiH mUlasUtra jaM etthaM nAttaM tamahaM vRcchaM samAseNaM // vR. ya eva prathamaM vasataM vrajatAM vidhiruktastadyathA yadi kavihasiyaM vA ukkA vA paDati gajjati vA, evamAhiM uvadhAo gahiyassavi kAlasma hoi AgacchaMtassa vasahiM, tana yo vidhirvrajataH kAlabhRmAyuktaH Agacchato'pi punarvasatA sa eva vidhirbhavati, yatpunaratra vasatau pravizatAM nAnAtvaM bhedastadahaM nAnAtvaM vakSye 'samAsataH' saMkSepeNa / idAnIM nAnAtvaM pratipAdayannAha | mU. (990) nisIhiyA namukkAraM AsajjAvaDapaDaNajor3akkhaM / apamajjiyabhIe vA chIe chinneva kAlavaho / vR. kAlaM gRhItvA gurusakAze pravizana yadi niSedhikAM na karoti tataH kAlavyAghAtaH, tathA 'namokkAraM ' namo khamAsamaNANaM ityevaM yadi na pravizana bhaNati tato gRhIto'pi kAlo vyAhanyate, tathA AsajjAsajjatyevaM tu yadi na karoti tato vyAhanyata gRhIto'pi tathA sAdhoH kasyacidAvaDaNe - AbhiDaNe kAlA vyAhanyate. patanaM leSvAderAtmanA vA. jyotiSkasparza vA vyAhanyate, tathA yadi pramArjayana na pravizati tatazra vyAhanyata Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM-590 kAlaH, bhItaH' trasto vA yadi bhavati tathA'pi vyAhRnyate, kSute vA vyAhanyate, chinatti vA-yadi mArivAdistiryak chindana vrajati. tatazcabhiranantarAditaH kAlasya vadho bhaGgo bhvtti| mU. (991) Agama iriyAvahiyA maMgala AveyaNaM tu mrunaayN| savvehivi paTTaviehi pacchA karaNaM akaraNa vA // vR. Agatya ca gurusamIpamIryApathikAM pratikrAmati. kAyotsarga cASTocchAsaMpaJcanamaskAraM cintayati, tenaiva cotsArayati, maGgalamiti pazcanamaskAra ucyate, tataIyApathikAM pratikramya guroH Avedayati' nivedayati kAlamityarthaH / atra maruo-baMbhaNo tenaiva jJAtaM dRSTAntaH, taMjahA-kamhii paTTaNe dhijjAyANaM rAiNA dinnaM, tesiM ca ghosAviyaM jo sAmanno so geNhau AgaMtUNaM bhAgaM ettha, evaM hakkArie jo Agato tena lado bhAgo. jo puna gAmAIsugatoso cukko, evaM sAhavi daMDadhAriNA ghosieje uvaDattA TiyA nivedie yakAlejehiMsajjhAopaTTavio tANaM sa jAo dinnai, je puna vikahAdiNA ThiyA tANaM sanjhAo dijai, je ena vikahAdiNA ThiyA tANaM sajajhAyakaraNaM na dijjar3A etadevAha-sarvaiH sAdhubhiHsvAdhyAye prasthApite sati pacA-ttebhya: svAdhyAyakaraNaM dIyate, ye punaH kAlagrahaNavelAyAmupayuktA na sthitAH na svAdhyAyaprasthApanavelAyAM sannihitA bhUtAstebhya svaadhyaaykrnnNndiiyte| idAnimarukakathAnakammU. (992) sannihiyANa vaDAro paTTaviya pamAya no dae kaalN| bAhiThie paDiyarae pavisai tAheva dNdddhroN|| vR. sannihitAnAM traividyabrAhmaNAnAM 'vaDAro' vaNTakaH AkaraNaM AhvAnaM yathAsannihitAnAM, ye tu nAgatAsteSAM navaNTako-vibhAgojAtaH, evamatrApi 'paTTaviya'ttisvAdhyAyapayasthApana yaiH kRtaM tebhyo dIyate svAdhyAyaH, ye punaH pramAdinastebhyo na dIyate kAla iti, kAle gRhIte svAdhyAyo bhavati. punazca nivedite sati kAle punarbahiranyaH pratijAgarakaH preSyate, punazca tatra bahiHsthite pratijAgarake sati tato daNDadhArI prvishtiiti| mU. (993) paTTaviya vaMdie yA tAhe pucchei kiM suyaM bhte!| tevi ya kahaMti savvaM jaMjena suyaM va diTuM vA / / vR. punazcAsI prasthApitasvAdhyAyo vanditaguruzca san tadA sAdhUna pRcchati daNDadhArI, yaduta he bhadanta ! bhavatAM madhye kena kiM zrutaM ?, te'pi ca sAdhavaH kathayanti sarvaM yadyana zrutaM garjitAdi dRSTaM vA kapimukhAdi / punazca tatra keSAbhirjinAdizaGkA bhavati tatazra ko vidhirityata Aha. mU, (994) ekkassa doNha sa saMkiyaMmi kIrai na kIrae tiNhaM / sagaNami saMkie paragaNami gaMtuna pucchNti|| vR. ekasya garjitAdizaGkita kriyate svAdhyAyaH, dvayorvA. trayANAM punargajitAdyAzaGkAyAM na kriyate svAdhyAyaH evaM yadi svagaNe zaGkA bhavati tatazcaivaMvidhAyAM svagaNe zaGkAyAM satyA paragaNe' anyagacche gatvA na pRcchanti, kiM kAraNaM?, yata iha kadAcitsa kAlagrAhakaH sAdhUrudhirAdinA'nAyukta AsIt tatazca devatA kAlaM zodhayituM na dadAti. tatra tu paragaNe navaM. athavA paragaNa eva kadAcidanAyuktaH kazcidabhavati iha tu naivaM. tasmAtparagaNo na pramANamiti / idAnIM yadaktamAsIt kAlacatuSke nAnAtvaM vakSyAmaH' tatpradarzayannAhamU. (995) kAlacaukke nANattayaM tu pAdosiyami sabvevi / __samayaM paTTavayaMtI sasesu samaM va visamaM vA / / Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyuktiH mUlasUtra vR.kAlAnAM catuSkaM kAlacatuSkaM takaH prAdoSikaH dvitIyo'rddharAtrikaH tRtIyA varAtrikaH caturthaH prAbhAtakaH kAla iti. etasmidana kAlacatuSke nAnAtvaM payadayata, tatraprAdoSikakAla sarva eva samaka svAdhyAya prasthApayanti. zeSeSu nutriSu kAleSu samakaM-ekakAlaM svAdhyAyaM prasthApayanti viSamavA-na yagapar3hA svAdhyAyaM prasthApayantIti / idAnIMcatAmapi kAlAnAM kanakapatane satiyathA vyAghAto bhavati tathA pradarzayannAha. mU. (996). iMdiyamAuttANaM haNaMti kaNagA u satta ukkosN| vAsAsu ya tini disA uubuddhe tAragA tinni / vR. indriyaH-zravaNAdibhirupayuktAnAM ghnanti' vyAghAtaM kurvanti kAlasya kanakA utkRSTena sapta, etacca vakSyati, 'vAsAsu ya tinni disa'tti varSAsu' varSAkAle prAbhAtike kAle gRhyamANe tisRSu dikSu yadyAlokaH zuddhyati cakSuSonakuDyAdibhirantaritastatogRhyataevakAlaH, anyathAvyAghAta iti. etadvizeSaviSayaM dRSTavyaM. zeSeSutriSvAdyeSu kAleSu catasRSvapi dikSu cakSuSa Aloko yadizuddhyatitatAgRhyata varSAkAlanAnyathA, etacca prkttiikrissyti| uubaddha tAragAtinnitti Rtubuddha-zItoSNakAnayArAdyeSu triSu kAlaMSu yadi meghacchanne'pi tArakAtrayaM dRzyate tataHzuddhyati kAlagrahaNaM.yadipunastisro'pina dRzyante tatonagrAhyaH,prAbhAtikastukAlaH vastunuDhe megheradRzyamAnAyAmapyekasyAmapi tArakAyAM gRhyate kAlaHvarSAkAle tvekasyAmapi tArakAyAmadRzyamAnAyAM catvAro'pikAlA gRhynte| idAnImenAmeva gAthAMbhASyakRddhyA-khyAnayatimU. (997) kaNagA haNaMti kAlaM tipaMcasatteva ghisisirvaase| ukkA u sarehAvagA rehArahito bhave knnto|| [bhA. 310 vR. kanakAHghnanti kAlaM trayaH paJca sapta yathAsaGgyena ghisisiravAse' grISmakAle trayaH kanakAH kAlaM vyAghnanti zizirakAle pazca ghnanti kAlaM varSAkAle sapta ghnanti kAlam / idAnImulkAkanakayolarakSaNa pratipAdayannAha ulkA sarekhA bhavati, etadaktaM bhavati-nipatato jyotiSyiNDasya rekhAyuktasya ulketyAkhyA, sa eva ca rekhArahito jyotiSpiNDaH knkaa'bhidhiiyte| mU. (998) savvevi paDhamajAme donni u vasabhA u AimA jaamaa| taio hoigurUNaM cautthao hoi svvesiN|| vR.tasmiMzca prAdoSika kAle gRhIte sati sarva eva sAdhavaH prathamayAmaM yAvatsvAdhyAyaM kurvanti, drautvAdyA yAmau vRSabhANAM bhavato gItArthAnAM. te hi sUtrArtha cintayaMtastAvattiSThanti yAvatpraharadvayamatikrAntaM bhavati. tRtIyA ca pAruSyavatarati, tataste caiva kAlaM gRhNAnti aDDarattiyaM, uvajjhAyAINaM saMThisAvettA tato kAlaM ghettRNaM AyariyaM uTTavaMti, vaMdanayaM dAUNa bhaNati-suddho kAlo, AyariyA bhaNaMti-tahatti, pacchA te vasamA suyaMti. AyariAvi bitiyaM uTThAvettA kAlaM paDiyarAver3a, tAhe egacittA suttatthaM ciMtei jAva verattiyassa kAlassa bahudasakAlo, tAhe taiyapahare atikkate so kAlapaDilahago AyariyassapaDisaMdesAvattA verattiyaM kAlaM geNhai, Ayariovi kAlassa paDikkamittA sAMvati, tAhe je soiyallayA sAha AsI te udaUNa varattiyaM sajjhAyaM kareMti jAva pAbhAiyakAlagahaNavelA jAyA, tato ego sAhU uvajjhAyassa vA annassa vA saMdisAvettA pAbhAiyaM. kAlaM gaNhai, jae navaNhaM kAlagahaNANaM velA pahaccati samjhAe Arato cava SaNA tAhe sAhaNo sabve uDeti, kiha puna nava kAlA paDilahijjati. paDhamo uvaTTio kAlaggAho tassa tinni vArA kAlo uvahaaso ekkami maMDalae, tao puNo bitio uddei so bitie maMDalae tinni vArA leDa, liMtassa jadina sujjhati nato taio sAha udai, sovi tatie maMDalae tinni vArA leDa.liMtassa jadina sanjhati Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 198 213 tAha bhaggI kAlo, ettha laMtANa sAhUNa nava vAtAvaraNaM pabhA phuTTati, tato tIe velAe paDikkamaMti, aha tinni kAlagAhiNo nitya kiM tu duve caiva tatto ikko paDhamaM paDhamakAlamaMDalae tinni vArA uleUNa tato bitie do vAre giNha tato bilio sAhU vayae caiva kAlamaMDalae evaM vAraM leUNa nato tar3ae maMDala titri vArAno gaNhaDa evaM caiva nava vArA havaMti ahavA paDhame ceva kAlamaMDalae ego cattAri vArAo leDa, bitio puNa bitie kAlamaMDalae do vArAo ler3a, tatie tinni vArAu ler3a so cevabitioM, evaM vA doNha sAhUNaM nava vArAo bhavati, aha ekko caiva kAlaggAhI tato avayavAeNa so ceva paDhame tiMni vArA leDa, puNo so ceva bitie maMDale tintri vArA i. puNo so ceva tatie maMDalae tinni ceva vAsao lei| eso pAbhAikAlassa vihii| evaM ca sati kAlassa paDikkamittA suvaMti, ego na paDikkamati, so AvavAraNa kAlaM nivedissai // idAnIM yaduktaM "vAsAsu ya tinni disa "tti tadryAkhyAnayannAha mU. (999) vAsAsu ya tini disA havaMti pAbhAiyammi kAlaMmi / saMsesa tIsu caTarI uDaMmi cauro caudisaMpi // [bhA. 311] . vR. varSAsu tisro dizo yadi kuDyAdibhistirohitA na bhavanti tataH prAbhAtikakAlagrahaNaM kriyate, zeSeSu triSu kAleSu catasro'pi dizo yadi kuDyAdibhistirohitA na bhavanti tato gRhyante kAlAH ? nAnyathA. 'uuMmi cauro caudisaMpi' tti Rtubuddhe kAle catvAro'pi kAlA gRhyante yadi catasro'pidizo'tirohitA bhavanti nAnyathA etaduktaM bhavati catasRSvapi dikSu yadyAloko bhavati tatacatvAro'pi kAlA gRhyante / idAnIm "ubaddhe tArakA tinni"tti vyAkhyAyate mU. ( 1000 ) tisutini tAragA uurdumi pAbhAie adivi / vAsAsaaitArAgA cauro channe niviTTovi // [bhA. 311] vR. 'triSu' AdyeSu kAleSu ghanasaMchAdite'pi Rtubaddhe kAle yadi tArakAstisro dRzyante tatastrayaH kAlA AdyA gRhyatna iti, 'pAbhAie adivitti prAbhAtike kAle gRhyamANe Rtubuddhe ghanAcchAdite yadi tArakatritayamapi na dRzyate tathA'pi gRhyate kAla iti / varSAkAle punardhanAcchAdite'pi aSTanArA eva catvAro'pi kAlA gRhyante / channe na sAvakAze ete catvAro'pi kAlAgRhyante / 'niviTTovi' tti prAbhAtike tvayaM vizeSa:- upaviSTo'pi channe sthAne UrddhavasthAnasyAsati gRhNAti / etadeva vyAkhyAnayannAha - ThANAsati biMdUsa gehar3a bidrovi picchamaM kAlaM / ma. (1001) paDiyarar3a bAhi ekko ekko aMtaDio giNhe // bR. sthAnasyAsati, etaduktaM bhavati yadyUrddhavasthito na zaknoti grahItuM kAlaM tataH sthAnAbhAva sati toyavinduSu vA patatsu satsu gRhNAtyupaviSTaH pacimaM prAbhAtikaM kAlaM, tathA pratijAgaraNaM karoti dvAri eko sthitaH olikApAtAMdaradhastAtsthitaH sAdhuH eka sAdhurantaH- madhye sthitAM gRhNAti kAlamiti / idAnIM kaH kAlaH kasyAM dizi prathamaM gRhyate ?. . etatpradarzayannAha - mU. (1002) pAosiyaaDarate uttaradisi pubva pehae kAlaM / varattimi bhayaNA puvvadisA pacchime kAle // vR. prAdASikaH arddharAtrikazca kAlaH hrAvapyetAvuttarasyAM dizi 'pUrva' prathamaM pratyupekSate- gRhNAti tataH pUrvAdidikSu vairAtrike tRtIyakAle bhajanA - vikalpaH kadAcita uttarasyAM pUrvaM pUrvasyAM vA punaH pazcime - prAbhAtika kAla pUrvasyAM dizi prathamaM karoti kAyotsarga tataH punardakSiNAdAviti / Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 AdhaniyuktiH mUlasUtraM mU. (1003) samjhAyaM kAThaNaM paDhamabiniyAsu dAsu jaagrnnN| annaM vAvi guNatI suNati jhAyati vA'suddhe / / 3. evaM yudi zuddhayati prodaSikaH kAlastataH svAdhyAyaM kRtvA prathamadvitIyapAruNyAjAgaraNaM kurvanti sAdhavaH athAsau prAdoSika: kAlonazuddhastataH 'anyata' utkAlikaM gaNayanti zrRNvantidhyAyanti tazca'zuddha sati. eNhiM avavAobhannai-jati pAosiA suddhA tato aDarattio jaivinasujjhai tahavitaM ceva pavayaitta sajjhAyaM kuNaMti, evaM jaiverattiona sunjhai tato aNuggahatthaM jar3a aharattio suddhotaAtaMcava paveyaittA sajjhAyaM kuNaMti, evaM jai na pAbhAio tao taM ceca paveyaittA sanjhAyaM kuNaMti, evaM dravyaketrakAlabhAvA jJAtavyA iti| mU. (1004) jo ceva a sayaNajavahI gANaM vannio vshidaare| so ceva ihapi bhave nANattaM uvari sjjhaae|| vR.yaeva zavitavye vidhiH pUrvamakAnekAnAM pratyupekSakANAMvyAvarNito vasatidvAre saNavAtrApi draSTavyaH. nAnAtvaM yadi paramidaM. yaduta svAdhyAyaM kRtvA svpntiiti| ma. (1005) esA sAmAyArI kahiyA bhe! dhiirprispnnttaa| eto uvahipamANaM vucchaM suddhassa jaha dhrnnaa|| vR. sugmaa|| uktaM piNDadvAraM, idAnImupadhidvArapratipAdanAyAha-navaraM zuddhasya vastrAderyathAdharaNaM bhavati tathA vkssye| tattvabhedaparyAyAkhye'tinyAyAta paryAyAnpratipAdayannAhamU. (1006) uvahI uvaggahe saMgahe ya taha paggahuggahe cev| ___ bhaMDaga uvagaraNe yA karaNevi ya haMti egaTThA / vR. upadadhAtItyupadhiH, kimupadadhAti ?, dravyaM bhAvaM ca. dravyataH zarIraM bhAvato jJAnadarzancAritrANi upadadhAti, upagRhNAtItyupagrahaH, saMgRhNAtIti saGgrahaH, prakarSeNa gRhNAtIti pragrahaH, avagRhNAtItyavagrahaH, tathA bhaNDakamucyate upadhiH, tathA 'upakaraNaM' upakarotItyupakaraNaM, tathA karaNamucyata upadhiriti, pate ekArthAH / idanIM bhedataH pratipAdayannAha. ma. (1007) ohe uvaggahami ya daviho uvahIM uhAi nAyavvA / ekvekovi ya duviho gaNaNAe pamANatA ceva / / vR. upadhidividhaH odhopadhiH upagrahopadhizceti, evaM dvividhA vijaH. dinI sa evakaiko dvividhaH, kathaM ?. gaNaNApramANena pramANapramANatazca, etadaktaM bhavati-AghAMpadhergaNamApramANana pramANapramANana ca vidhyaM, avagrahopadherapigamaNApramANenapramANapramANena caDhavidhyaM, natra AdhApadhinityameva yo gRhyate, avagrahAvadhirana kAraNe bApanne saMyamA yo gRhyate saH avagrahAvadhiriti. AdhophdhaH gaNaNApramANena pramANa makadvayAdibheda vaktavyaM pramANapramANaM ca karttavyaM dIrghapRthutayA, tathA'vagahApadherapi. kaDhayAdigaNaNApamANaM pramANapramANaM ca diirghpRthutvdvaaremvktvymiti| tatra odhApadhirjinakalpikAnAMpratipAdyatema. (1008) patta pattAbaMdho pAyaThavaNaM ca paayNkmriyaa| paDalAI rayattANaM ca gucchao paaynijaago|| ma. (1009) tinneva ya paccAgA rayaharaNaM ceva hoi muhpttii| eso duvAlasavihI svahi jinakappiyANaM tu|| Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 215 mRlaM.1010 ma. (1010) pA ceva davAlasa mattaga aragacolapaTTI y| esA cauddasaviho uvahI puNa therkppmmi|| vR. pAtrakaMpAtrakabandhastathA pAtrakasthApanaM pAtrakasarikA' pAtrakamukhastrikAtathA paDalAni rajastrANaM gocchakaH ayaM pAtraniyogaH' pAtraparikara ityarthaH / trayaH 'pracchadakAH' kalyA ityarthaH, tathA rajoharaeM mukhavastrikA cati, e| dvAdazavidha padhirjinakalpikAnAM bhavati / idAnI sthavirIpadhiM gaNaNApramaNataH pratipAdayagaha-gata eva dvAdaza nijakalpikasatkAH pAtrakAdyA mukhavastrikAparyantA upadhyavayavA bhavanti sthavirANAM sthavirakalpe anirikastu mAtrakatholapaTTakazca bhavati. eSa caturdazavidha upadhiH sthavirakalpe bhavati / idAnIM asagrahyagAthayA sarvametadapasagrahannAhama. (1011) jinAM bArasavAI.therA cuddsruuvinnaa| anANaM pannAsaM tu. ao urjA ujaggaho / vR.jinAnA-jinakalpikAnA dvAdazalpANi' ukta lakSaNAni bhavanti sthavirANAM caturdaza rUpANi' ktalakSaNAni bhavanti. 'AryANAM' bhikSarNAnAM paJcaviMzatyavayavaH oghataH sa ca vakSyamANalakSaNaH, 'ata Udrarva' ukta pramANAta sarveSAmevaya upadhirbhavati sa upagrahoveditavyaH / idAnIMsa jinakalpikoSadhi sthavirakalpikopadhizca sarva eva trividho bhavati. tasyopadhermadhye kAnicidattamAnyaGgAni kAnicijjadhanyAni kAnicinmadhyamAni, tatra jinakalpikAnAM tAvatpratipAdayannAhamU. (1012) tinneva pacchAgA paDiggaho ceva hoi ukkoso| gucchagapattagaTavaNaM muhanaMtagakesari jhnno|| 1. tatre ya pracchAdakAH kalpA ityarthaH patadgrahazcetyeSa / jinakalpikAvadhemadhye utkRSTa upadhiH pradhAnacaturvidho'pi. atrAmUni pradhAnAnyaGgAnItyarthaH, gocchakaH pAtrakasthApanaM mukhAnantakaM-mukhavastrikA pAtrakarikA-pAtramukhavastrikA ceti, eSa jinakalpAvadhemadhye jaghanyaH-apradhAnazcaturvidha upadhiriti, pAnakAyandhaH paTalAnirajastrANaMrajoharaNamityepa caturvidho'pyupadhirjinakalpikAvardhemadhye madhya upadhiH-na pradhAnA nApyapradhAna iti / ukto jinakalpikAnAmutkRSTajadhanyamadhyama upadhiriti / idAnIM sthavirakalpikAnA pratipAdayati, tatrApi prathamaM madhyamopadhipratipAdanAyAhama. (1013) paDalADa rayattANaM pattAbaMdho ya colapaTTI ya / rayaharaNa mattaA'vi ya therANaM chabvihI ma jho|| vR.paTalAnirajastrANaM pAtrakabandhana cAlapaTTakazca rajoharaNaM mAtrakaM catyaSa sthavirAvadhimadhye SaDavidhI madhyamApadhiH nAtkRSTo nApi jadhanya iti / pAtrakaM pracchAdakakalpanayaM. eSa caturvidho'pyutkRSTa:-pradhAnaH sthavirakalpikAvadhimadhye, pAtrasthApanakaM pAtrakesarikA gocchako mukhavarikatyeSa jaghanyopadhiH sthavirakalpikAvadhimadhye caturvidho'pi / idAnIM AryikANAmAdhApadhiMgaNaNApramANataH pratipAdayatimU. (1014) pattaM pattAbaMdho pAyaThThavaNaM ca paayksriyaa| pailAI gyattANaM ca gocchao paayninjoaa| ma. (1015) tinneva pacchAgA gyaharaNaM ceva hoi muhapattI / tatto ya mattago khalu caudasamo kamaDhago caiva / / ma. (1016) umgahanaMtagapaTTI andArUga calaNiyA ya boddhavvA / Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyuktiH mUlasUtra abhinara bAhiriyaM yaNiyaM nahakuMcuga cava // mU. (1017) ukkacchiya vekacchI saMghArDI cava khaMdhakaraNI yA Ahovahibhi ee ajANaM pannAsaM tu|| 1. tatra gAthAdvayaM pUrvava (vaMtAva) vyAkhyAtaM, navarama AryikANAM kamaThakamaMtadartha bhavati yatastAsAM pratigrAhako nabhramati tuccharasvabhAvatvAta. kamaTaka eva bhojanakriyAM kurvantIti / idAnI bhASyakArA gAthAdayaM vyAkhyAnayannAha. ma. (1018) nAvAnibho ugahanaMtagA usA gunjhdsrkkhttttaa| so upamANeNago dhanamasiNA dahamAsajjA / / bhA. 313] mU. (1019) paTTIvi hor3a ekA dehapamANana sA ubhiybvo| chAyaMtAggahanaMtaM kaDibaMdhA mallakacchavA / / [bhA. 314] mU. (1020) aDAmago uta dAvi geNhivaM chAyae kddivibhaag| jAnupamANA calanI asIviyA lNbiyaaev|| (bhA. 315 mU. (1021) aMto niyaMsaNI puna nInatarA jAva advgNdhaao| bAhirakhAlupamANA kar3I ya doreNa paDibandrA // .. bhA. 316] mU. (1022) chAei anukkamai uroruhe kaMcuoya asiivioy| emeva ya okacchiya sA navaraM dAhiNe pAse / / [bhA. 317) mU. (1023) vekacchiyA upaTTo kaMcuyamukkacchiyaM va chaaei| saMghADIo cauro tattha duhatthA uvsymi|| bhA. 318) mU. (1024) donni tihatthayAmA bhikkhaTTAega ega uccaare| osaraNA cauhatthA nisannapacchAyA masiNAya || [bhA. 319] mU. (1025) khaMdhakaraNI ya cauhatthavitthaDA vaayvihuyrkkhttttaa| khujjakaraNI u kIrai rUcavaINaM kuDahaheDaM // [bhA. 320 vR.tattha jA yA dahasthiyA piha tenaM sA khomiyA hAi, eyAo saMghA ApaDiyAgAraNa hoti, andArago pIDahiM kIraDa tAlagAgArotti / ayaM cAryikANAM saMbandhI avadhistriprakAro bhavati. eko'pi sana uttamadhyamajadhanyabheTena. tatra tasyAryikAvadhimadhya utkRSTaH-pradhAno'STavidhaH, etadevAha. mU. (1026) saMghAima agaM vA savvA veso samAsaA uvhii| pAraga baddhamajhusiro naM cAinnaM tayaM evaM / / mU. (1027) jinA bArasakhvANi0 [pra. 28] mU. (1028) ukAsagA jinAnaM caubvihAM majjhimAvi emeva / jahannA camvihAM khalu itA tharANa vucchAmi / / pra. 29] ma. (1029) ukkAsA tharANaM caravihAM chavvihA majjhimA / jahannA cAuviho khalaitto ajANa buccami // [pra. 30 mU. (1030) ukkoso aTTavihI majjhimao hAi terasaviho u| jahannA cavvihAvi ya tena paramavaggahaM jANa // Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-1030 vR. utkRSTo'STavidyagnadyathA-pAtrakaM gaMghADIo cauge khaMdhakaraNI aMtoniyaMsaNI bAhiniyaMgaNI ya. ayamaSTavidha utkRssttH-prdhaanH| pattAbaMdhA 1 paDalAI 2 syattANaM 3 rayaharaNaM 4 mattayaM 5 uvaggahanaMtayaM 6 paTTI 7 adhorugaM 8 calaNi 9, kaMcugo 10 ukkacchiyA 11 vekacchiyA 12 kamaDhagA 13. ayamAryikAdhemadhye trayodazabhaMdo madhyamopadhiriti / pAyaThavaNaM 1 pAyakesariyA 2 gocchao 3 muhapattiyA 4 ceti ayamAryikAvadhemadhye jaghanyaH azobhanazcatuSprakAra iti / ataH paraM yaH kAraNe sati saMyamArtha gRhyate so'vagrahAvadhirityevaM jAnIhi // mU, (1031) egaMpAya jinakappiyANa tharANa mattao biio| ___ eyaM gaNaNapamANa pamANamANaM ao vcchN|| vR. ekameva pAtrakaM jinakalpikAnAM bhavati. sthavirakalpikAnAM tu mAtrako dvitIyo bhavati. idaM tAvadakaDhavyAdikaMgaNaNApramANama.ita UndavaM pramANapramANaM vakSya tatrapAtrakasyapramANapramANapratipAdanAyAhama. (1032) tinni vihI cauraMgalaM ca bhANasasya mjjhimpmaannN| itto hAna jahannaM aiMragataraM tu ukAsaM // mU. (1033) iNamannaM tu pamANaM niyagAhArAu hoDa nipphanna / kAnapamANapasiddha udarapamAgaNa ya vyti|| mU. (1034) ukkosa tisAmAse dgAuaddhANamAgao sAha / cauraMgulaNabhariyaM jaM pajataM tu saahuss| mU. (1035) eyaM ceva pamANaM savisesayaraM anuggahapavattaM / katAre dubhikkhe rohagamAIsu bhaiyavvaM // vR. samacauraMsa vaTTa dAraeNa bhavijnai tiricchayaM udyamaho ya. so ya dorao tinni vihAo cattAri aMgalAI jati hAi tato bhANassa eyaM manjhimaM pamANaM, 'itaH' asmAtpramANAdhInaM tajjaghanyaM pramANaM bhavati, athAtirikta pramANa madhyamapramANAdabhavati tatastadutkRSTapramANamithyarthaH, tathedamaparaM pramANantaraprakArAntareNa vApAtrakasya bavati-idamanyatpramANaM nijanAhAreNa niSpannaM veditavyaM etadaktaM bhavati-kAlikAdidravAMpattasya bhaktasya caturbhiraGgalakhna pAtrakaM tatsAdho dhyato yatpariniSThitaM yAti tattAigvidhaM madhyamapramANaM pAtrakaM. taccavaMvidhaM kAlapramANena grISmakAle pramANasiddhaM pAtrakaM bhaNanti. udarapramANena sindraM ca 'vadanti' prtipaadynti| kAlapramANasindhaM pAtrakamadarapramANasiddhaM ca pAtrakaM pratipAdayannAha utkRSTA tuGa mAyayo:jyaSTASADhayoyasmin kAle sa utkRSTatRnnAsaH kAlastasminnutkRSTatRNmAsakAle dvigavyUtAdhvAnamAtrAdAgato yo bhikSazatabhiraGgalanyUna bhRtaM sada yatparyAtvA sAdhArbhavati taditthaMbhUtaM kAlapramANAdarapramANasiddhaM pAtrakaM madhyamaM bhvti| etaMdava' pUrvoktaM pramANaM yadA savizeSatarama' atirikta taraM bhavati tadA tadanugrahArthaM pravRttaM bhavati. patadaguktaM bhavanibRhattaraNa pAtrakeNAnyabhyo dAnenAnugraha AtmanaH kriyate, natha kAntAre mahatImaTarvAmutIyAMnyebhyo'pyartha gRhItvA vrajati yena bahanAM bhavati. tathA durbhikSa'labhyamAnAyAM bhikSAyAM baTinyA bAlAMdibhyo dadAti. taccAnimAtra bhAjana sati bhavati dAnaM. tathA rodhake koTTasya jAne gati kavibhAjanaM thandrayA dadyAttatra tana nIyata yena bahanAM bhavati. eteSu 'bhajanAya' sevana yaM nadamitamAnnaM pAtrakama / idAnImetadava bhASyakAro vyAkhyAnayannAha mU. (1036) vayyAvaccagarA vA naMdIbhANaM ghara uvaggahiyaM / Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adhaniyukti: mUlasUtra so khala tassa viseso pamANAnuttAM tu sesANaM / / . vR. vayAvRttyakAro vA nandIpAtraM dhArayatyApagrahikamAcAryaNa samarpitaM nijaM vA, sa khalu tasyaiva vayAvRttyakarasya vizeSaH, etaduktaM bhavati-yatiriktamAnapAtradhAraNamayaM tasyaivakasya vayAvRttyakarasya vizeSaH kriyata. zeSANAM tu sAdhUnAM pramANa yukta meva pAtraM bhavati. udrprmaannyktmityrthH| mU. (1037) dijAhi bhANapUraMti riddhimaM kovi rohamAIsa / tatthavi tarasuvaAgo sesaM kAlaM tu paDikuTTA // vR. pataJca tena pramANAtiriktena pAtrakeNa prayojanaM bhavati. dadyAbhAjanapUrakaM kazcidaddhimAn pAtrabharaNaM kazcidIzvaraH kuryAta, kadA ?. pattanarodhakAdA, tatra pAtrakabharaNe tasya nandIpAtrakasyopayogaH zeSakAla mupayogastasya pratikRSTaH' pratiSiddhaH kAraNamantareNetyarthaH tatra pAtrakaM lakSaNopetaM grAhyaM nAlakSaNopetammU. (1038) pAyassa lakkhaNamalakkhaNaM ca bhujo ima viyANittA / lakkhaNajuttassa guNA doSA ya alakkhaNassa ima // mU. (1039) vaTuM samacauraMsa hoi thiraM thAvaraM ca vannaM ca / huMDaM vAyAiddhaM bhinna ca adhaarnnijjaaii|| mU. (1040) saMThiyaMbhi bhave lAbho, patiTThA suptittttite| nivvaNe kittimAroge, vannaDDhe nANasaMpayA // mU. (1041) haMDe carittabhedo sabalaMmi ya cittavibhamaM jANe / duppate khIlasaMThANe gaNe ca caraNe ca no ThANa / / mU. (1042) paumuppale akusalaM. savvaNe vnmaadise| ato bahiM ca iTuMmi, maraNaM tattha niddise // mU. (1043) akaraMDagammi bhANe hatthA u jahA na ghtttti| ___ eyaM jahannayamuhaM vatthu pappA visAla tu|| vR. pAtrakasya lakSaNaM jJAtvA' vijJAya apalakSaNaM ca buddhA 'bhUyaH' punarlakSaNopetaM grAhya, yato lakSaNopatasyAmI guNAH, apalakSaNasya cata doSAH vakSyamANA bhavanti tasmAllakSaNAMpetameva grAhya nAlakSaNApata / / naccadama 'vRttaM vartalaM taMtra vRttamapi kadAcitsamacatarasaM na bhavatyata Aha-samacataralaM sarvatastathA sthiraMca yadabhavati-supratiSThAnaM nagRhyate nAnyana, tathA sthAvaraM ca yadabhavati na parakIyopaskaravada yAcinaM katipayadinasthApi, tathA varNya' snigdhavaNoMpataM yadbhavati tada grAhya, natarat / uktaM lakSaNApetama. idAnImalakSaNApatamucyate huNDa' kacinninnaM kacidunnataM yattadadhAraNIya, vAyAindhrati akAlenaiva zuSka saGkacitaM valIbhRtaM tadadharaNIyaM. tathA bhinnaM' rAjiyukta saMchidra vA etAni na dhAryanta parityajyanta ityarthaH / idAnI lakSaNayuktasya phaladarzanAyAha-saMsthitepAtraka vRttacatra dhriyamANa lAbhI bavati, pratiSThA gaccha bhavati supratiSThita sthira pAtrake, nivraNe nakhakSatAdirahita kIrtirArogyaM ca bhavati. vAMDhye jJAnasaMpadabhavati / idAnImalakSaNayu kta phalaM pradarzayannAha-haNDe' nimnAnnate cAritrasya bheTA bhavati vinAza ityarthaH. 'zabala' cittale 'cittavibhramaH cittaviluptirbhavati, 'dappae' adhAbhAgA pratiSThita patiSThArahite, tathA kInasaMsthAna' kIlavadIrghamuccaM gataM tasmiMzca evaMvidhe gaNe gacche ca caraNa' cAritre vA na pratiSThAnaM bhvti| padmotpale he ghAsagAgAre pAtra kuzalaM bhavati, savraNa pAtraka sani vraNA bhati pAtrakasvAminaH tathA antaH abhyantara Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM - 1043 bahivAM dagdha sati maraNaM tatra nirdizet / idAnIM mukhalakSaNapratipAdatyarthaH tasminnevaMvidhe 'bhAjanI' pAtrake mukha kiyanmAnaM kriyata ? ata Aha- hastaH pravizan ASTha-kaNaM yathA na ghaTTayati' na spRzati etajjadhanyamukha pAtrakaM bhavati. 'vastu prApta' vastvAzritya sukheneva gRhastho dadAtIti evamAdyAzritya vizAlataraM mukhaM kriyata iti / Aha- kasmAdbhAjanagrahaNaM kriyate ?, AcAryastvAhamU. (1044) chakkAyarakkhaNaDDA pAyaggahaNaM jiNAhiM pannattaM / tya guNA saMbhA havaMti ta pAyagahaNaMvi // ataraMtabAlabuTTAhAsA gurU asahuvagge / mU. (1045) sAhAraNoggahA'labddhikAraNA pAdagahaNaM tu // 1 vR. SaTkAyarakSaNArthaM pAtrakarahitaH sAdhurbhojanArthI Sa'pi kAyAn vyApAdayati yasmAttasmAtpAtragrahaNaM jinaH prajJapta' prarUpitaM, ya eva guNA maNDalIsaMbhoga vyAvarNitA ta eva guNAH pAtragrahaNe'pi bhavanti ato grAhyaM pAtramapi / ke ca te guNAH ? ityata Aha-glAnakAraNAta bAlakAraNAta vRddhakAraNAta zikSakakAraNAta prAdhUrNakakAraNAta asahiSNuH- rAjaputraH kazcit pravrajitastataH kAraNAt sAdhAraNo'vagrahaH - avaSTambho'nena pAtrakeNa kriyate eteSAM sarveSAmanaH sAdhAraNAvagrahAdratoH alabdhimAMzca kazcidbhavati tasthAnIya dIyate tacca vinA dAtuM na zakyate'taH kAraNAt pAtrakagrahaNaM bhavati / uktaM pAtraka pramANapramANam, idAnIM pAtrabandhapramANapramANaM pratipAdayannAha - mU. (1046) pattAbaMdhapamANaM bhAvapamANeNa hoi kAyavvaM / jaha gaThiMmi karyami koNA cauraMgulA huti || vR. pAtrabandhapramANaM bhAjanapramANena bhavati vijJeyaM sarvathA, yathA granthoM 'kRte' datte sati koNI caturaGgulapramANau bhavatastathA karttavyaM / idAnIM pAtrakasthApanagocchakapAtrakapratyukSaNikAnAM pramANapramANapratipAdanAyAha mU. (1047) pattaTTavaNaM taha gucchao ya pAyapaDilehaNIAya / tiNhaMpi yappamANaM vihatthi cauraMgulaM ceva // vR. pAtrakasthApanakaM gocchaka : ' pAtrakapratyupekSaNikA' pAtrakamukhavastrikA eteSAM trayANAmapi vitasticatvAri cAGgulAni pramANaM caturasraM draSTavyaM. atra ca pAtrasthApanakaM gocchakaca ete ddhe api UrNA maye veditavye, mukhavastrikA somiyA / idAnImeSAmeva prayojanapratipAdanAha mU. (1048) syamAdirakkhaNaTTA pattaTTavaNaM jinahiM pannattaM / hoI pamajaNaMhauM tu gocchao bhANavatthANaM // pApamajheu kesariyA pAe pAe ekkkA / mU. (1049) gAMcchagapattaTTavaNaM ekakkaM gaNanamAnaNaM // vR. rajaAdirakSaNArtha pAtrasthApanakaM bhavati evaM vidvAMsAM vyapadizanti bhavati pramArjananimittaM gocchako bhAjanavastrANAM, etaduktaM bhavati gocchakena hi paTalAni pramRjyante / tathA ' ke sarivA'pi ' pAtrakamukhavastrikA'pi pAtrakapramArjananimittaM bhavati pAtrapAtra ekakA pAtrakaMsarikA bhavati gaNanayA. gocchakaH pAtrasthApanaM ca ekaikaM gaNanAmAneneti / idAnIM paTalAnAM gaNanApramANapratipAdanAhanAyAhamU. (1050) siviyA na dIsa aMtario tArisA bhave paDalA / tathA - Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rbt mU. (1051) tinniva paMca va satta va kayalIgabbhAvamA masiNA || mhAsu tinni paDalA cauro hemaMta paMca vAsAsa / ukkosagA u ee eto puNa majjhima vRcchaM / / gimhAsu haMti cauro paMca ya hemaMti chacca vAsAsu / ee khalu majjhimayA etto u jahannao vucchaM / / gimhAsu paMca paDalA chappuNa hemaMta satta vAsAsu / ttivihaMbhi kAlachee pAyAvaraNA bhave paDalA // bhU. (1053) vR. yaiH paTalaistribhirekI kRtaiH sadbhiH savitA na dRzyaMta tirohitaH sana, paJcabhiH saptamirvA paTalairekIkRtaH savitA nopalabhyata iti kimuktaM bhavati ? - vaH saMbandhino razmayAM nopalabhyante tAdRzAni paTalAni bhavanti, kiMviziSTAni ? - kadalIgabhapamAni zrAmANi zlakSNAni masRNAni dhanAni ceti tatra yaduktaM trINi paTalAni paJca sapta vA paTalAni bhavantItyetadeva kAlabhedana vizeSeNa darzayannAha grISma' uSNakAle trINi paTalAni paca sapta vA paTalAni bhavantItyevadeva kAlabhedena vizeSeNa darzayannAha - 'grISme' uSNakAle trINi paTalAni gRhyante yAni yAni dRDhAni masRNAni ca bhavanti utkRSTAnItyarthaH, hemante' zizire ca catvAri gRhyante ghanAni masRNAni ca bhavanti, sahyatyantasnigdhakAno yata utkRSTAnyetAni uktalakSaNAni pradhAnAnyetAni / ita uddharva 'madhyamAni' na zobhanAni nApyazobhanAni vakSye iti / 'grISme' uSNakAle catvAri madhyamAni paTalAni gRhyante tAni manAg jIrNAni, hemante paJca gRhyante madhyamAni, varSAsu praSar3a etAni 'madhyamAni' na pradhAnAni nApyapradhanAni, tatra grISmo rUkSaH kAlaH hemanto madhyamaH varSA snigdhastena paTalAnAM vRddhiruktA, ita Uddharva jaghanyAni vakSya iti / grISme paJca paTalAni jaghanyAni jIrNaprAyANi gRhyante, Sar3a punaH hemante jaghanyAni jIrNaprayANa, varSAkAle sapta jaghanyAni saMgRhyante jIrNaprAyANi, evamukte na prakAreNa trividhe'pi 'kAlacchede' kAlaparyante anyAni cAnyAni ca 'pAtrAvaraNAni' sthaganAni paTalAni bhavanti / dAnameSAmeva pramANapratipAdanAyAhamU. (1054) mU. (1052) AMdhaniyuktiH mUlasUtra aDDAijjA itthA dIhA chattIsa aMgule ruhA / bitiyaM paDiggahAo sasarIrAo ya nippannaM // vR. arddhatRtIyahastadIrghANi bhavanti SaTatriMzadaGgulAni vistIrNAni bhavanti dvitIyameSAM pramANaM patadgrahAcchAdanena zarIraskandhAcchAdanena ca niSpannaM bhavati etaduktaM bhavati bhikSATanakAle skandhaH pAtrakaM cAcchAdyataM yAvatA tatpramANa paTalAnAmiti / idAnIM kiM taiH prayojanamityasyArthasya pradarzanAyAhamU. (1055) puSpaphalodayarayareNusauNaparihArapAyarakkhaTTA / liMgassa ya saMvaraNe vedodayarakkhaNe paMDalA || vR. asthagita pAtraka puSpaM nipatati tatsaMrakSaNArtha paTalAni gRhyante tathA phalapAtarakSaNArthamudakapAtasaMrakSaNArthaM ca paTalagrahaNaM tathA raja:- -sacittapRthivIkAyastatsaMpAtarakSaNArthaM ca, reNuH- dhUlistatsaMpAta - rakSaNArthaM zakuna parihAra:- zakunapurISaM tata kadAcidAkAzAtripatati tatpAnasaMrakSaNArthaM, liGgasaMvaraNArthaM liGgasthaganaM ca tarbhavati, tathA puraSavedodaye sati tasyaiva stabdhatA bhavati tassarakSaNaM sthaganaM tadarthaM ca paTalAni bhavantiti idAnIM rajastrANa pramANapratipAdanAyAha mU. (1056 ) mAnaM tu rattANe bhApamANa hor3a niSpanna / Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 1056 pAyAhiNaM karate majjhe cauraMgule kamar3a // vR. 'mAnaM' pramANaM rajastrANasya 'bhAjanapramANena' pAtrakamAnena bhavati etaduktaM bhavati pAtrakAnurUpaM rajastrANaM bhavati, tacca rajastrANaM pAtrakasya kathaM dIyaMta ? ata Aha- pradakSiNAM kurvANaM sattiryaga dIyate, 'madhye' pRthutvena catvAryaGgulAni 'krAmati' gacchati pradakSiNAM kurvANamiti / idAnIM kalyapramANapramANapratipAdanAyAhamU. (1057) mUsayarajaukkare vAse sihA rae ya rakkhaDDA / hoti guNA ratANe pAda pAda ya ekkekaM // o vR. tacca rajastrANaM dIyate bhUSikarajautkerasaMrakSaNArthaM, varSodakasaMrakSaNArthaM, sihnA- avazyAyastatsaMrakSaNArthaM, bhavanti guNA rajastrANasyaite, tacca pAtre pAtre caikekaM bhavatIti / idAnIM kalpapramANapramANa- pratipAdanAyAhamU. (1058) kappA AyapamANA aDDAijjA u vitthaDA hatthA / do caiva sottiyA unnio ya taio muNeyavyAM // vR. kalpA AtmapramANAH, etaduktaM bhavati - - yAvanmAtrAH prAvRtAH skandhasyopari prakSiptAstiSThanti etAvadAtmapramANamarddhatRtIyAMstu vistRtA hastAn tatra hrauM sUtriko bhavataH UrNikaca tRtIyo vijJeyaH / idAnIM tatprayojanapratipAdanAyAhamU. (1059) taNagahaNAnalasevA nivAraNA dhammasukkajhANaTTA / dinaM kappaggahaNaM gilANamaraNaTTayA ceva / / vR. tRNagrahaNanivAraNArthaM gRhyante, analaH- agnistatsevAnivAraNArthaM ca etaduktaM bhavati-kalpAgrahaNe tRNagrahaNamagri sevanaM ca bhavati, tannivAraNArthaM kalpagrahaNaM kriyate, tathA dharmazukladhyAnArthaM kalpagrahaNaM bhavati, etaduktaM bhavati-zItAdinA bAdyamAno dharmazukle dhyAna dhyAtumasamartho bhavati yadi kalpAnna gRhNAti, ata evamartha dRSTaM kalpagrahaNaM, tathA glAnasaMrakSaNArthaM maraNArthaM mRtasyopari dIyate kalpaH etadarthaM ca ca grahaNamiti / idAnIM rajoharaNavarUpapratipAdanAyAha mU. (1060) ghanaM mUle thiraM majjhe, agge maddavajuttayA / egaMgiya ajhusira, porAyAmaM tipAsiyaM // vR. mRladaNDaparyante. 'ghanaM' nibiDaM bhavati 'madhye' madhyapradeze sthiraM karttavyama 'agge' dasikAparyante 'mArdavayuktaM ' mRdukarttavyam, 'ekAGkikaM' tajjAtadasikaM sadasikAkambalIkhaNDaniSpAditamityarthaH / 'ajjhasira' aggaMthilA darzikA niSadyA ca yasya taduzuSiram, 'porAyAmaMti aGguSThaparvaNi pratiSThitAyAH pradezinyA yAvamanmAtraM zuSiraM bhavati tadApUrakaM karttavyaM, daNDikAyukta / niSadhA yathA tAvanmAtraM pRrayati tathA karttavyama, 'tripAsitaM ' trINi veSTanAni davarakena dattvA pAsitaM pAzabandhanena / kica mU. (1061) appollaM miu pamhaM ca. paDipunnaM hatthapUrimaM / raNIpamANamittaM, kujjA porapariggahaM // [bhA. 322 ] vR. amumeva zlokaM bhASyakAro vyAcaSTe- 'appollaM' dRDhaveSTanAda dhanaveSTanAta kAraNAta. mRdu pakSma ca karttavyaM-mRdUni dAzikApakSmANi kriyante / 'pratipUrNa' sad bAhyena niSadyAyena yuktaM sat hastaM pUrayani yathA tathA karttavyam / tathA ratnipramANamAtra' yathA daNDo hastapramANo bhavati tathA kartavyam / 'kuMjjA porapariggahaM ti pArama - aGguSThaparva tasminnaGguSThaparvaNi lagnayA pradezinyA yadabhavati chidraM tadyathA paryaMta tena daNDakena Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AniyuktiH mUlasUtraM bAhyaniSadyAdrayarahitena tathA karttavyaM, evaMvidhaM porapariggahaM' aGguSThaparvapradezinIkuNDalikApUraNaM karttavyamiti / idAnI samRdAyarUpasyaiva pramANaM pratipAdayannAhamU. (1062) bIsaMguladIhaM caTarvAsaM aMgulAI daMDoM se| ___advaMgulA dasAo egayaraM hInamahiyaM vaa|| vR. dvAtriMzadaGgulAni sarvameva dIrghatvena pramANato bhavati, tatra ca 'asya' rajoharaNasya caturvizatyaDuglAni daNDakaH, aSTAGgalapramANakAzadazikA bhavanti. 'egataraM hInamahiyaM vA ekataraM daNDakasya dazikAnAM vA kadAciddhInaMpramANato bhavati kadAcizcAdhikaM bhavati, sarvathA samudAyatastadvAtriMzadaGgulaM krttvym| tacca kimmayaM bhavati ? ityata AhamU. (1063) unniyaM uTTiyaM vAvi, kaMbalaM paaypuNcchnnN| tiparIyallamamissaTTa. rayaharaNa dhArae eg|| vR. nadrajAharaNa kadAcidRrNAmayaM bhavani kadAcizroSTrINAmayaM bhavati kadAcitkambalamayaM bhavati. pAdapuJchanazabdena rajoharaNameva 'gRhyate, tadevaMguNaM bhavati, 'tipariyallaM'ti triHparivartta trayaH parAvattaMkAHveSTanAni yathA bhavanti tathA kartavyam, 'anisiTTati mada kartavyaM, tadevaMgaNaM rajoharaNaM dhaaryedekmeveti| tena ca kiM prayojanamityata Ahama. (1064) . AyANe nikkheve ThAmanisIyaNa tuttttsNkoe| puvvaM pamajjaNahA liMgaTThA ceva ryhrnnN|| vR. AdAna-grahaNaM tatra pramArjanArtha rajoharaNaM gRhyate nikSepo-nyAsaH sthAnaM kAyotsargaH niSIdanam upavezanaM tuyaTTaNaMzayanaM saGkocanaM jAnusaMdaMzakAdeH, etAnipUrva pramRjya kriyante ataHpUrva pramArjanArtha rajoharaNagrahaNaM kriyate liGgAmiti ca kRtvA rajoharamadhAraNaM kiyata iti / idAnIM mukhavastrikApramANamama. (1065) cauraMgulaM vihatthI eyaM muhanaMtagassa u pamANaM / bitiyaM muhampamANaM gaNaNapamANeNa ekkekaM| vR. catvAryaGgulAmi vitastizceti, etaccaturasraM mukhAnantakasya pramANam, athavA idaM dvitIyaM pramANaM, yaduta mulyapramANaM karttavyaM muhanaMtayaM, etaduktaM bhavani-vasatipramArjanAdI yathA mukhaM pracchAdyate kRkATikApRSThatazca yathA granthitiM zakyate tathA karttavyaM vyasaM koNadraye kakATikAyAM granthitiM zakyate tathA kartavyamiti, etadvitIyaM pramANaM, gaNaNApramANena punastakakameva mukhAnantakaM bhvtiiti| mU. (1066) saMpAtimarayareNapamajjaNaTThA vayaMti muhapattiM / - nAsaM muhaM ca baMdhai tIe vasahi pmjto|| vR. saMpAtimasattvarakSaNArtha jalpadibhamukha dIyane, tathA rajaH-sacittapRthivIkAyastatpramArjanArthaM mukhavastrikA gRhyate, tathA reNupramArjanArtha mukhavastrikAgrahaNaM pratipAdayanti pUrvaSayaH / tathA nAsikAmukhaM badhnAti tayA mukhavastrikayA vasatiM pramArjayan yena na mukhAdA prvishtiiti| mU. (1067) jo mAgahaA patyA savisesataraM tu mttypmaannN| domuvi davvaggahaNaM vAsAvAsAsa ahigaaro|| vR. yo mAgadhikaH prasthastatsavizeSataraM mAtrakaM bhavati. sa ca mAgadhikaprasthaH do asaIo pasaI do pasaniA satiyA caupajhyAhiM mAgaho patthe so bArimA pamANeNa tAgmiM savisasataraM mattayaM havati / tana Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRttaM- 1067 kiM prayojanamityata Aha- dosuvi' drayorapi varSAvarSayoH- varSAkAlaRtubaddakAlayoryadAcAryAdiprAyogyadravyagrahaNaM kiyate ayamadhikArastasya mAtrakasyeti idaM prayojanamityarthaH / athavedamanyatpramANamucyatesRvodaNassa bhariDaM dugAuadvANabhAgao sAhU / muMjai egaTTANe eye kira mattayapamANaM // mU. (1068) 223 vR. sUpasya ca odamasya ca bhRtaM dvigavyUtAdhvAnAdIgata sAdhubhaGkte yadekasmin sthAne tadetat kila mAtrakasya dvitIyaM pramANamukta Aha- kasmAdukta pramANAllaghutaraM na kriyate ?, ucyate, laghutare DhoSA bhavantimU. (1069) saMpAimatasapANA ghulisarikkhe ya parigalaMtaMbhi / puDhavidagaagaNimAruyauddhasaNavisaNADahare | vR. atilaghuni mAtrake ca AhAreNa bhRte sati yadi tadAcchAdanamutkSipyate tataH zuSireNa saMpAti-maMtrasaprANA ghUlina sarajaskaH-cA(kSA ) raH ete pravizanti tathA parigalamAne ca tadravyasaMpAtena pRthivyudakAgnimArutAnAM vadhaH saMbhAvyaMta, uddhasaNo- vadho bhavati, tathA 'viMsaNA paribhavo bhavatIti yadutAtena pravajitena atRptenaitAvadbhahItaM yenaitadbhakta mitazretazca vikSipana prayAtIti tatazca Daharake etaM doSA yato bhavantIti tataH pUrvokta pramANayukta meve grAhyamiti / idAnImAcAryAdi prAyomyagrahaNanimittaM mAtrakasyAnujJAAyarie ya gilANe pAhuNa dullabhe sahasadAne / saMsattabhattapAme mattagaparibhoga aNunAo // mU. (1070) vR. AcArya prAyogyagrahaNa tathA glAnaprAcUrNakaprAyogyagrahaNe tathA durlabhadhRtAdidravyagra haNe sahasAdAnagrahaNe tathA saMsakta bhakta pAnagrahaNe ca mAtrakasya paribhogo'nujJAto nAnyadeti, tasya ca mAtrakasyAnena krameNa paribhogaH karttavyaH, yadyAcAryasya tasmin kSetre dhruvalambhaH prAyogyasya tadA eka eva saGgATaka: prAyogyaM gRhNAti na sarve / tatra caikasya saGgrATakasyAcAryaprAyogyaM gRhyataH ko vidhirityata AhamU. (1071) ekkami u pAuggaM guruNI bitioggahe ya paDikuTTaM / gihaNa saMdhADego dhuklaMbhe sesa ubhayaMpi // vR. ekasmin pratigrahake prAyogyaM gurorgRhNAti 'bitiuggahe ya'tti dvitIyapratigahake' 'paDikuTTe' ti pratiSiddhaM yatsaMsaktAdi tadhNAti, athavA 'paDikuTuM' viruddhaM yatkAJjikAambilAdi tadvitIyapratimagrahake gRhNAti eka eva saGgATaka- / kadA punarayaM vidhirityata Aha- 'dhruvalambhe' dhruve- avazyambhAvini prAyogyalAbhe satyayaM vidhiH, 'sesa ubhayaMpi tti zeSA- ye'nye saGgATakAste AtmArthamumayamapi bhaktaM pAnakaM ca gRhyanti, ekaH pAnakamekasmin pratigrahake gRhyAti dvitIyastu bhaktaM gRhyAti, evaM sarve'pi saGghATakA bhikSAmanTantIti, tatazravaM mAtrakagrahaNaM na saMjAtamiti / atha dhruvalambhaH prAyogyasya na tasmina kSetre tataH kA vidhiH ? mU. (2072) asaI lAbha puna mattae ya savve guruNa gaNhati / eseva kamo niyamA gilANasehAiesupi // vR. asati lambhe punaH prAyogyasya sarva eva sar3avATakA mAtrakeSu guroH prAyogyaM gRhyAnti, yato na jJAyate kaH kiMcillapsyate Ahozrinnatyato gRhyAnti, eSa eva kramo niyamata eva glAnaziSyakAdiSvapIti / mU. (2073) dullabhadavvaM va siyA ghayAr3a taM mattaesa geNhati / ladevi u pajjatte asaMthare sesagaTTAe / vR. durlabhaM vA dravyaM syAd ghRtAdinmAtrakeSu gRhyanti / tathA labdhe'pi bhakte paryApta AtmArtha tathA'pi Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 o niyuktiH mUlasUtra yadi na saMstaratana sarati glAnavRddhAdInAM tato'saMstaraNe mati glAnavRddhAdizeSArthaM nAvatparyaTanti yAvatparyAptaM bhaktaM glAnAdInAM bhavatIti / athavA'nena prakAraNa mAtrakagrahaNaM saMbhavatisaMsattabhattapAnesu vAvi daMsesa mattae gahaNaM / puvvaM tu bhattapAnaM soheu churhati iyaresu / / mU. (1074) vR. yatra pradezeSu svabhAvaneva saMsakta bhakta pAnaM sambhAvyate, teSu saMsakta bhakta pAneSu dezeSu satsu prathamaM mAtra ke grahaNaM kriyate, punazca tatpUrvameva bhakta pAnaM zAdhayitvA itareSu pratigrahakeSu tatatraivaM vA mAtrakagrahaNaM saMbhavati / idAnI bolapaTTakapramANapratipAdanAyAha mU. (1075) duguNo caramguNo vA hatthA cauraMsa colapaTTo u| rajuvANANA saNhe thullaMmi ya vibhAsA // vR. dviguNazraturguNA vA kRtaH san yathA hastapramANazraturasrazra bhavati tathA colapaTTkaH karttavyaH. kasyArthamityata Aha- 'therajuvANANaTTA' sthavirANAM yUnAM cArthAya karttavyaH, sthavirANAM dvihastI yUnAM ca caturhasta iti bhAvanA. 'sahe thullaMyi vibhAsa' tti, yadi paramayaM vizeSaH, yaduta sthavirANAM zlakSNo'sAveva colapaTTakaH kriyate yUnAM punaH sthUla iti kimarthaM punarasau colapaTTakaH kriyate ?, Aha mU. (1076) ve uvvivAuDe vAtie hie svaddhapajaNaNe ceva / tesiM anuggahatthA liMgudayaTTA ya paTTo u // vR. yasya sAdhoH prajananaM vaikriyaM bhavati vikRtamityarthaH, yathA dAkSiNAtyapuruSANAM veNTArtha vidhyate prajananaM tacca vikRtaM bhavati tatazca tatpracchAdanArthamanugrahAva colapaTTaH kriyate, tathA'prAvRtte kacid vAtiko bhavati vAtena tatprajananamUcchramaM bhavaMti tatazca tadanugrahAyAnujJAtaH, tathA 'hIkaH' lajjAluH kacid bhavati tadarthaM, tathA 'khaddhaM 'ti bRhatpramANaM svamAnenaiva kasyacitprajanaM bhavati tatazcaiteSAmanugrahArthaM, tathA liGgoMdayArthaM ca. kadAcistriyaM dRSTvA liGgasyodayI bhavati, athavA tasyA eva striyA liGgaM dRSTvA udayaH svaliGgasya bhavati taM pratyabhilASAM bhavatItyarthaH tatazruteSAmanugrahArthaM colapaTTakagrahaNamupadiSTamiti / ukta AdhApathi:mU. (1077) saMsthAruttarapaTTo aDDAijjA ya AyayA itthA / dopi ya vitthAro hattho curaMgulaM ceva // tathA vR. saMstArakastathottarapaTTakatha. etau dvAyapyekeko'rddhatRtIyahastI deryeNa pramANato bhavati. dvayorapyanayAvistArI hastacatvAri cAGgulAni bhavatIti / Aha- kiM punarabhiH prayojanaM saMstArakAdibhiH ? mU. (1078) pANAdireNusArakkhaNaTTyA hoMti paTTagA cauro / chappaDyarakkhaNaDDA tatthuvariM khAmiyaM kujjA / / vR. prANiraMNusaMrakSaNArthaM paTTakA gRhyante prANinaH pRthivyAdayaH reNuzca svataH zarIre lagati atastadrakSaNArtha paTTakaga 3 haNaM, te catvArA bhavanti, hI saMstArakAtarapaTTakAyukta veva, tRtIyA rajAharaNabAhyaniSadyApaTTakaH pUrvokta eva caturthaH kSaumika evAbhyantaraniSadyApaTTako vakSyamANakaH, ete catvAro'pi prANisaMrakSaNArthaM gRhyantaM, tatra SaTpadIrakSaNArthaM tasya kambalI saMstArakasyopari khomiya-saMstAraka paTTaka kuryAdi yena zarIrakambalIyamayasaMstArakasaMgharSeNa na SaTpadyo virAdhyanta iti / mU. (1079) syaharaNapaTTamettA adasAgA kiMci vA samatiregA / ekaguNA u nisejnA ityapamANA sapacchAgA / Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM.1079 vR. sa rajoharaNapaTTako'bhidhIyate yatra dazikA lagnAH tatpramANA 'adazA' zikArahitA kSAmA rajAharaNAbhyantaraniSadyA bhavati. 'kiMci vA samatirega'tti kininmAtreNa vA samadhikA tasya rajoharaNapaTTakasya bhavatIti, 'ekaguNati ekava sA niSadyA bhavatIti. hastapramANA ca pRthutvena bhavati. 'sapacchAgati saha bAhyayA hastapramANayA bhavatIti. etadaktaM bhavati bAhyA'pi niSadyA hstmaatrv| mU. (1080) vAsovaggahio puna duguNA avahIM u vaakppaaii| . AyAsaMjamaheekaMguNA sesao hoi|| vR. varSAsu-varSAkAle aupagrahika: avadhirddhiguNo bhavati, kathAsau ?-varSAkalpAdi: AdigrahaNAt paTalAni. jo bAhire hiMDaMtassa timmati so so dagaNA hoi, ekoti puNo anno ghappai. sa ca varSAkalpAdirdriguNo bhavati. AtmarakSaNArtha saMyamarakSaNArtha ca. tatrAtmasaMrakSaNArtha yadyakraguNA eva kalpAdayo bhavanti natazca tehiM tannihiM poTTasUleNaM marita, saMyamarakkhaNatyaM jai eka ceva kappaM aDamailaM ADhaLaNaM nIharai tA tassa kappassa jaM pANiyaM paDai tinasma tenaM AukkAo vinassai, zeSastvavadhirakagaNa eva bhavati na dviguNa iti| kizcamU. (1081) jaMpuNa sapamANAo IsiMhInAhiyaM va lNbhejaa| ubhayapi ahAkaDayaM na saMghaNA tassa chedo vA / / vR. yatpunaH kalpAdirupakaraNaM svapramANAdISadvInamadhikaMvA labhyate tadubhayamiti ohiyassa uvaggAhiyassa vA yadivA ubhayaM tadeva hInamadhikaM vA labdhaM sat 'ahAkaDaM' yathAkRtamalpaparikarma yallabhyate tasya na sandhanA kriyate hInasya tathA na chedHkriyte'dhiksy| kiJca, mU. (1082) daMDae laTThiyA ceva, cammae cmmkose| . cammacchedana paTTevi cilimilI dhArae gurU / vR. ayamapara aupagrahiko bhavati sAdhoH, sAdhozcAvardhirdaNDako bhavati. daNDakaca yaSTizca cevagrahaNAdviyaSTi zreti, ayaM sarveSAmeva pRthak pRthagaupagrahikaH, ayamaparo gurorevApagrahikaH, kazvAsau ? - 'cammae'tti carmakRtichavaDiyA carmakozakaH jattha naharaNAI chabbhati, tathA 'carmacchedaH' varddhapaTTikA, yadivA 'carmacchedanaka' pipalakAdi, tathA paTTatti yogapaTTakaH ciliminA ceti, etAni carmAdIni guroraupgrhiko'vdhirbhvtiiti| mU. (1083) canna evamArdA navasaMjamasAhagaM jddjnss| AhAiragagahiyaM AvagahiyaM viyaannaahi|| vR. yaccAnyadvastu, evamAdi upanahAdi tapaHsaMyamayAH mAdhakaM yatijanasya oghoSadheratiriktaM gRhItamau. pagrahikaM tadvijAnIhi idAnIM yadaktaM yaSTyAdi aupagrahikaM bhavati sAdhUnAM tatsvarUpaM pratipAdayannAhamU, (1084) laTTI AyapamANA vilaTTi cauraMgulena prihiinaa| daMDo bAhapamANo vidaMDao karavametto u|| vR. yaSTirAtmapramANA. viyaSTirAtmapramANAdhatubhiraGgulainyUnA bhavati, 'bAhupramANaH', skandhapramANaH, vidaNDakaH kakSApramANo'nyA nAlikA bhavati AtmapramANAzcaturbhiraGgalatiriktA. nattha nAliyAe jalathAo gijjhai. laTTIe javaNiyA bajhar3a, vilaTTI kahaMci uvassayabAraghaTTaNI hoi. daMDao riudre gheppati bhikkhaM bhaMmatehiM. vidaMDao varisAkAne gheppar3a, jaM so lahuyarao hoi kapparasa abbhitare kayao nijaDa jena jAukAraNa na phusinnaitti / idAnIM yaSTilakSaNapratipAdanAyAha1261 157 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 mU. (1085) mU. (1086 ) mU. (1087) mU. (1088) mU. (1089) mU. (1090 ) mU. (1091 ) ekkapavvaM pasaMsaMti, dupavvA kalahakAriyA / tipabvA lAbhasaMpannA, caupavvA mAraNaMtiyA // paMcapavvA ujA laTTI, paMthe kalahanivAraNI / . chaccapavvA ya Ayako, sattapavvA arogiyA // cauraMgulapaTTANA, aTTagulasamUsiyA / sattavA u jA lagI. mattAgayanivAriNI // apavvA asaMpattI, navapaJcA asakAriyA / dasapaldA u jA laThThI, tahiyaM savvasaMpayA // kA kIDakkhaiyA cittalayA pollaDA ya daDDhA ya / laTTI ya ubhasukkA vajjeyavvA payatteNaM // visamesu ya pavvesu, anipphannesu acchisu / phuDiyA pharusavannA ya. nissArA ceva niMdiyA / / tUNaI pavvamajjhesu, thUlA poresu gaMThilA / athirA asArajaraDhA, sANapAyA ya niMdiyA // dhavaNadvamANapavvA nidvA vatreNa evagavannA ya / mU. (1092) dhanamasiNavaTTaporA laTThi pasatthA jaijanassa // vR. catvAryaGgulAnyadhaH pratiSThAnaM yasyA yaSTeH sA tathocyate, aSTau aGgalAni sarvopari ucchritA yA sA aSTAGgulocchritA | zeSaM sugamam / viSameSu parvasu satsu yaSTirna grAhyA. etaduktaM bhavati ekaM parva laghu punarbRhatpramANaM punarludhu punarbRhatpramANamityevaM yA viSamaparvA sA na zastA, tathA'niSpannAni cAkSINibIjapradezasthAnAni yasyA- sA niMditA, tathA sphuTitA 'paruSavarNA' rUkSavarNetyarthaH, tathA 'niHsArA' pradhAnagarbha rahitetyarthaH, saivaMvidhA ninditeti / tatheyaM ninditA- tanvI parvamadhye ca 'sthUlA' granthiyukta, tathA 'asthira' adRDhA, tathA 'asArajaraDhA' akAlavRddhetyarthaH, tathA 'zvapAdA' ca adhaH zvapAdarUpA varculA yA yaSTiH sA ninditeti / ghanAni varddhamAnAni ca parvANi yasyAH sA tathocyate, tathA snigdhA varNena ekavarNA ca, tathA * ghanAni nibiDAni masRNAni vartulAni ca porANi yasyAH sA tathocyate / evaMvidyA yaSTiyaMtijanasya prazasteti / Aha- kiM punaranayA karaNam ?, ucyate, - mU. (1093) AyaniyuktiH mUlasUtra duTTapasusANasAvayacikkhalavisamesu udagamajjhesu / laTTI sasIrarakkhA tavasaMjamasAhiyA bhaNiyA // vR. duSTA te pazAvazca zvAnezca zvApadAzca teSAM saMrakSaNArthaM yaSTirgRhyate, tathA 'cikkhalaH' sakardamaH pradezaH tathA viSameSu rakSaNArthaM tathodakamadhyeSu ca rakSaNArthaM yaSTigrahaNaM kriyate, tathA tapasaH saMyamasya ca sAdhikA yaSTirbhaNiteti / kathaM tapaH saMyamasAdhikA ? ityata Aha mU. (1094) mokkhaTTA nANAI taNU tayaDvA tayaTTiyA laTTI / diTTo jahovayAro kAraNatakkAraNesu tahA // vR. mokSArthaM jJAnAdIni iSyante, jJAnAdInAM cArthAya tanuH - zarIramiSyate, tadarthA ca yaSTiH zarIrArdhetyarthaH zarIraM yata- yaSTyAdyupakaraNena pratipAlyate, atra ca kAraNatatkAraNeSUpacAro dRSTo yathA dhRtaM varSati antarikSa Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 227 mRla-1094 miti, evaM mokSasya jJAnAdIni kAraNAni jJAnAdInAM ca tanuH kAraNaM zarIrasya ca yaSTiriti / kizcana kevalaM jJAnAdInAM yaSTirupakaraNaM vartate, anyadapi yajjhAnAdInAmupakaroti tadevopakaraNamucyate, etadevAha mU. (1095) jaM jujjai uvakaraNe ukgaraNaM taM si hoi uvgrnnN| atiregaM ahigaraNaM ajato ajayaM prihrNto| vR. yadupakaraNaM pAtrakAdi upAre jJAnAdInAmupayujyate tadevopakaraNaM 'se' tasya sAdhobhavati. yatpunaratiraka-jJAnAdInA mupakAre na bhavati tatsarvamadhikaraNaM bhavati, kiMviziSTasya sattaH ? - 'ayataH' ayatnavAn 'ayata' ayatanayA pariharan' pratisevamAnastadupakaraNaM bhavatIti. 'pariharaMto'tti iyaM sAmayikI paribhASA pratisevanArthe vartata iti / kiJcamU. (1096) uggamauppAyaNAsuddhaM, esnnaadosvjjiyN| javahiM dhArae bhikkhU, pagAsapaDilahaNaM / mU. (1097) uggamauppAyaNAsuddhaM. esnnaadosvjjiyN| uvahiM dhArae bhikkhU, jogANaM sAhaNaTThayA // mU. (1098) uggamauppAyaNAsuddhaM, esaNAdosavijjiyaM / uvahiM dhArae bhikkhU, appaTTho amucchio| mU. (1099) ajjhatthavisohIe uvagaraNaM bAhiraM prihrNto| appariggahItti bhaNio jinehiM telkkdsiihiN|| ma. (1100) uggamauppAyaNAsuddha, esnnaasdosvjjiyN| __uvahiM dhArae bhikkhU, sadA ajjhtthsohie| vR. evaMguNaviziSTAmupadhiMdhArayebhikSuH, kiMviziSTAmityata Aha-'pagAsapaDilehaNaM' prakAze-prakaTapradeze pratyupekSaNaM kriyate yasyA upadhestAmevaMguNaviziSTAmupadhiM dhArayet, etaduktaM bhavati-yasyAH prakaTameva kalpAdyupadheH pratyupekSaNA kriyate na tu mahArdhamaulyAcaurabhayAdabhyantare yA kriyate sA tAddazI updhirdhaarnniiyeti| sugamA, navaraM yogAH saMyamAtmakA gRhyante teSAM saadhnaarthmitti| sugamA, navaraM apradviSTaH amUrchitaH sAdhuriti / sugamA, navaram -adhyAtmavizujhyA hetabhUtayA dhArayet / kiMca-pakaraNaM bAhyaM pAtrakAdi 'pariharaMto' pratisevayannaparigraho bhaNito jinaistrailokyadarzibhiH ato yatkizcidvopakaraNaM tatparigraho na bhavati / atrAha kazcid boTikapakSapAtI-yadhupakaraNasahitA api nirganthA ucyante evaM tarhigRhasthA api nirgranthAH, yataste'pyupakaraNasahitA vartante, atrocyatema. (1101) anjhappavisohIe jIvanikAehiM saMthaDe loe| desiyamahiMsagattaM jinehiM telokkdNsiihiN|| vR. nanvidamuktameva yadutAdhyAtmavizuddhyA satyupakaraNe nirgranthAH mAdhavaH kiJca-yadyadhyAtmavizuddhineSyate tataH 'jIvanikAehiM saMthaDe loe'tti 'jIvanikAyaiH' jIvasaGgAtairayaM loka- saMstRto vartate, tatazca jIvanikAyasaMstRte vyApte loke kathaM nanakazcakraman vadhako na bhavati yadyadhyAtmavizuddhineSyate, tasmAdadhyAtmavizuddhyA dezitamAhiMsakatvaM jinaistrailokyadarzibhiriti / kva pradarzitaM tadityata Aha. mU. (1102) uccAliyaMmi pAe IriyAsamiyassa sNkmaae| vAvanena kuliMgI marina taM jogamAsajjA / / Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 AdhaniyuktiH mUlasUtraM mU. (1903) naya tasya tannimitto baMdho sahumovi desio sme| aNavajjo upaogeNa sadabhAvena so jmhaa| vR. 'uccAlite' utpATite pAde sati IryAsamitasya sAdhoH saGkamArthamutpATite pAde ityatra saMbandhaH, vyApadyeta saMghaTTanaparitApanaH kaH ?- 'kuliGgI'ta' cyApadanayogam 'AsAdya' praapy| na ca tasya tannimitto bandhaH sUkSmo'pi dezitaH 'samaye siddhAnte, kiM kAraNaM?, yato'navadyo'sau sAdhustena vyApAdanaprayogeNa' vyApAdanavyApAraNa, kathaM ? - sarvabhAvena' sAmanA, manovAkkAyakarmabhiranavadyo'sau yasmAsmAnnaM sUkSmo'pi bandhastasyeti / kiM camU. (1104) nANI kammassa khayaTTamuTTio'nuTTito ya hiNsaae| jayai asada ahiMsatatthamuTTio avahao so u|| ma. (1105) tassa asaMceyaayo saMceyayato ya jAiM sttaaii| jogaM pappa vinassaMti natthi hiMsAphalaM tss| mU. (1906) joya pamatto puriso tarasa ya jogaM paDucca je sttaa| ___ vAvajjate niyamA tesiM so hiMsao hoi|| mU. (1907) jevi na vAvajjatI niyamA tesiM pahiMsao sou| sAvajjo upaogeNa savvabhAveNa so jamhA / / vR.jJAnamasyAstIti jJAnI-samyagjJAnayukta ityarthaH karmaNaH kSayArthaM cotthita udyata ityarthaH, tathA hiMsAyAmanavasthitaH prANivyaparopaNe na vyavasthita ityarthaH, tathA jayati karmakSapaNe prayatnaM karotItyarthaH, 'asaDhaM 'ti zaThabhAvarahito yatnaM karoti na punarmithyAbhAvena samyagajJAnayukta ityarthaH, tathA 'ahiMsatthamuTThio'tti ahiMsAtha utthitaH' kintu sahasA kathamapi yatnaM kurvato'pi prANivadhaH saMjAtaH sa evaMvidhaH avadhaka eva sAdhuriti tajJAnayA gAthayA bhaGgakA aSTau sUcitA stadyathA-nANI kasmassa khayarse uDio hiMsAe aNuDio 1, nANI kammakhayaTTamuTTio hiMsAe ya Thio 2, nANI kammassa khaya8 navi Thio hiMsAe puna pamatto'vi navi Thio, devajogeNa kahavi tappaese pANiNo nAsI, esa taio asundho ya 3, nANI kammassa khayarse no Thio hiMsAe ya Thio 4, tathA ajJAnI mithyAjJAnayukta ityarthaH kammassa khayamumahio hiMsAe na Thio 5. annANI kammakhayaTTamaDio hiMsAe ya Thio6. annANI kammassa khayaTuM noTTio hiMsAe ya noTTio esa sattamo, annANI kammassa khayaTuM NoTTio hiMsAe va Thio esa aSTamA, tatra gAthAprathamArDena zuddhaHprathamo bhaGkaHkathitaH, pazcArddhana dvitIyabhaGkaH sUcitaH, kathaM?, jayatiti karmakSapaNa udyataH, asadati samyagajJAnasaMpannaH ahiMsatthamuTTio'tti ahiMsAyA utthitaH' abhyudyataH, kintu sahasA prayatna kurvataH prANivadhaH saMjAtaH sa caivaMvidho'vadhakaH zuddhabhAvatvAta / tasya' evaMprakArasya jJAninaH karmakSayArthamabhyudyatasya asaMcatayataH' ajAnAnasya, kiM ?, sattvAni, kathaM ?-prayatnavato'pi kathamapi na daSTaH prANI vyApAditaca, tathA saMcetayataH' jAnAnasya kathamatsyatra prANI jJAto dRSTazcana prayatnaM kurvatA'pi rakSituM pAritaH, tatazca tasyaivaMvidhasya yAni sattvAni 'yoga' kAyAdi prApya vinazyanti tatra nAsti tasya sAdhohiMsAphalaM-sAmparAyikaM saMsArajananaMdAkhajananamityarthaH, yadi paramIprityayaM karma bhavati, taccaikasmina samaye baddhamanyasmin samaye ksspyti| yazca pramattaH puruSastasyaivaMvidhasya saMbandhinaM yoga' kAyAdi 'pratItya' prAya ye sattvA vyApAdyante teSAM sattvAnAM niyamAd' avazyaM saMH' puruSo hiMsako bhavati tasmAtpramattAbhAtri Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-1108 229 krmbndhkaarnnaani| ye'pi sattvA na vyApAdyante teSAmadhyamau niyamAddhiMsakaH, kathaM?, sAvajjo upayogeNa' sahAvayena vataMtta iti sAvadha:- sapApa ityarthaH, tatazra sAvadyo yataH 'prayogeNa' kAyAdinA 'sarvabhAvana' sarveH kAyavAGganobhiH, ataH avyApAdayannapi vyApadaka evAsI puruSaH saMpApayogatvAditi / yatazcaivamataHmU. (1908) AyA ceva ahiMsA AyA hiMsatti nicchao eso| jo hoi appamatto ahiMsao hiMsao iyro|| vR. AtmavAhiMsA Atmaiva hiMsA ityaMya nizcaya ityarthaH / kathamasAvahiMsakaH kathaM vA hiMsakaH ? ityata Aha-jo hoI' ityAdi, yo bavati 'apramattaH prayatnavAnityarthaH sa khalvevaMvidho'hiMsako bhavati, 'hiMsao iyaro'tti 'itaraH' pramatto yaH hiMsako bhavatItyayaM paramArthaH / athavA'nenAbhiprAyeNeyaM gAthA vyAkhyAyate, tatra naigamasya jIveSvajIveSu ca hiMsA, tathA ca vaktAro loke daSTAH, yadata jIvo'nena hiMsito vinAzitaH, tathA ghaTo'nena hiMsito vinAzitaH, tatazca sarvatra hiMsAzabdAnugamAta jIveSvajIveSu ca hiMsA naigamasya, ahiMsA'pyevameveti. saMzahavyavahArayoH SaTasu jIvanikAyeSu hiMsA. saGgazcAtra dezagrAhI draSTavyaH sAmAnyarUSya nagamAntarbhAvI, vyavahArazca sthUlavizeSagrAhI lokavyavaharaNazIlakSazvAya, tathA cAha-loko bAhulyena SaTslevajIvanikAyeSu hiMsAmicchatIti, RjusUtrazca pratyekaM pratyekaMjIve jIve hiMsAMvyatiriktAmicchatIti, zabdasamabhirUDhavaMbhUtAzca nayA AtmaivAhiMsA Atmaiva hiMseti, etadabhiprAyeNaivAha-AyA ceva' ityAdi. AtmaivA hiMsA Atmaiva hiMsA ityaM nizcayanayAbhiprAyaH kutaH?.yobhavatpramatto jIvaH sakhalvahiMsaka,tiratha pramattaH, tatazca sa eva hiMsako bhavati, tasmAdAtmaivAhiMsA Atmaiva hiMsA ayaM nizcayaM paramArthaM iti| idAnI prakArAntareNa tathAvidhapariNAmavizeSAd hiMsAvizeSaM darzayannAhamU. (1109) joya paogaMga~jai hiMsatthaM jo ya annbhaavennN| amano u jo paujar3a ittha viseso mahaM vutto|| mU. (1910) hiMsatthaM jujato sumahaM doso anaMtaraM iyro| amano ya appadoso joganimittaM ca vinneo|| ratto vA TTho vA mUDho vA jaM pauMjai pogN| __hiMsAvi tathjAyai tamhA so hiMsao hoi| vR. yazca jIvaprayogaM manovAkkAyakarmabhihiMsArtha yunikti -prayuGkte yazcAnyabhAvena. etaduktaM bhavatilakSyavedhanArthaM kANDaMkSiptaM yAvatA'nyasyamagAdarlana, tatazcAnyabhAvena yaH prayogaprayukte tayyAnantaroktena puruSavizeSaNa saha mahAn vizeSaH / tathA aMmanaskaca manorahitaH saMmUcchaMja ityarthaH, sa ca yaM prayogaM. kAyAdikaM prayukta , atra vizeSo mahAnuktaH etaduktaM bhavati- yo jIvo manovAkkAyauhiMsArtha prayoga prayukte tasya mahAna karmabandho bhavati, yathAnyabhAvanaprayukte tasyAlpataraHkarmabandhaH yathAmanaskaH prayoga prayukte tagyAlpatamaH karmabandhaH, tatadhAtra vizeSo mahAna daSTa iti| etadeva vyAkhyAnayannAha-hisArtha prayoga prayuzcan. sumahAna bhavati. itarazca yo'nyabhAvena prayuGkte tasya mandataro doSo bhavatyalpatara ityarthaH, tathA 'amanaskatha' samUcrchanajaH prayogaM prayucana alpataratamadoSo bhavati / ato 'yoganimittaM' yogakANikaH karmabandho vijJeya iti| kina-riktaH' AhArAdhartha siMhAdiH, dviSTaH sAdiH, mUDha' vaidikAdiH, sa evaMvidho rakto vA dviSTo vA mUDho vA yaM prayogaM' kAyAdikaM prayuGkte tatra hiMsA'pi jAyate. apizabdAdanRtAdi copajAyate, athavA hiMsA'pyevaM raktAdibhAvanopajAyate na tu hiMsAmAtreNeti vakSyati. tasmAtsa hiMsako Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AniyuktiH mUlasUtra bhavati yo raktAdibhAvayakta iti, na ca hiMsayava hiMsako bhavati, nathA cAhanaca hiMsAmAtreNa sAvadyenApi hiMsako bhavati, kuta-1, zuddhasya puruSasya karmasaMprAptiraphalA bhaiNatA jinvrriti| kicamU. (1913) jA jayamANassa bhave virAdhanA suttvihismggss| sA hoi nijjaraphalA ajjhtthvisohijuttss|| mU. (1114) paramarahassamisINaM samattagaNipiMDagajharitasArANaM / pariNAmiyaM pamANaM nicchayamavalaMbamANANaM / / mU. (1115) nicchayamavalaMbaMtA nicchayao nicchayaM ayANaMtA / nAsaMti caraNakaraNaM bAhirakaraNAlasA kei|| vR. yA virAdhanA yatamAnasya bhaveta, kiMviziSTasya sataH ? -sUtravidhinA samagrasya-yuktasya gItArthasyatyarthaH, tasyaivaMvidhasya yA bavati virAdhanA sA nirjarAphalA bavati. etadaktaM bavati-ekasmina samaye baddhaM karmAnyasmina samaye kSapayatIti, kiNvishissttsy| adhyAtmavizodhiyuktasya vizuddhabhAvasyetyarthaH / kiza.paramaM pradhAnamidaM rahasyaM tattvaM, keSAm ? - 'RSINAM suvihitAnAM, kiMviziSTAnAM ?-samagraM ca tadgaNipiTagaM casamagragaNipiTakaM tasya kSatipatitaH sAraH-prAdhAnyaM yaistesamagragaNipiTakakSaritisArAsteSAmidaM rahasyaM. yadta pAriNAmikaMpramANaM' parimANa bhava pAriNAmika, zuddho'zuddhazcacittapariNAma ityarthaH, kiMviziSTAnA satAM pAriNAmikaM pramANaM? nizrayanayamavalambamAnAnAM, yataHzabdAdinizcayanayAnAmida meva darzanaM, yadutapAriNAmikamicchantIti / Aha-yadyayaM nizcayastato'yamevAvalambyatAM kimanyeneti ?, ucyate- nizcaya mavalambamAnAH puruSA 'nizcayataH paramArthato nizcayamajAnAnAH santo nAzayanti caraNakaraNaM, kathaM ?'bAhyakaraNAlasAH' bAhyaM vaiyAvRttyAdi karaNaM tatra alasAH prayatnarahitAH santazcaraNakaraNaM nAzayanti. kecididaM cAGgIkurvanti yadata parizaddhapariNAma eva pradhAno natu bAhyakriyA, etacca nAGgIkartavyaM, yataHpariNAma eva bAhyakriyArahitaH zuddho na bhavatIti, tatazca nizcayavyavahAramatamubhayarUpamevAGgIkartavyamiti / mU. (1916) evamiNaM uvagaraNaM dhAremANo vihIsuparisuddhaM / havati guNAnAyatanaM avihi asundre anaayynnN|| 7. evam' uktanyAyena upakaraNaM dhArayan vidhinA 'parizuddhaM sarvadoSavarjitaM, kiM bhavati?. guNAnAmAyatanaM-sthAnaM bhavati / atha pUrvoktaviparItaM kriyate yadutAvidhinA dhArayati avizuddhaM ca tadupakaraNaM, tato'vidhinA'zuddhaM dhriyamANaM tadevopakaraNam 'anAyatanam' asthAnaM bhvaati| ma.(1917) sAvajjamanAyataNaM asohiThANaM ksiilsNsrgii| egaTTA hoti padA eta vivarIya AyayaNA // vR. sAvadyamanAyatanamazodhisthAnaM kusIlasaMsagI. etAnyekAthikAni padAni bhavanti, etAnyeva ca viparItAni Ayatane bhavanti, katham ? amAvadyamAyatanaM zodhisthAnaM susaalsNsggiiti| atra cAnAyatana varjayitvA''yatanaM gaveSaNIyam ?, etadevAha. ma. (1118) vajjettu aNAyatanaM AyataNagavesaNaM sayA kujjaa| taM tu puNa anAyayaNaM nAyavvaM dvvbhaavennN|| mU. (1919) davve ruhAidharA anAyataNaM bhAvao duvihmev| loiyaloguttariyaM tahiyaM puNa loiyaM iNamo / Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malaM-1920 231 mU. (1120) khariyA tirikkhajANI tAtlayara samaNa mAhUNa sumaanne| vaguriya vAha gummiya hariesa puliMda macchaMdhA / / mU. (1121) khaNamadina khamaM gaMtuM anAyatanasavaNA suvihiyANaM / ___ jaMgaM, hoi vaNaM taMgadhaM mAruo vaai|| mU. (1122) je anne evamAdI logaMbhi duguMchiyA garahiyA y| samaNANa va samINa va na kappaI tArise vaaso|| mU. (1123) aha louttariyaM puNa anAyatanaM bhAvato muNeyavvaM / je saMjamajogANaM kareMti hAni samasthAvi / / mU. (1924) aMbassa ya niMbassa ya daNhapi samAgayAI muulaaii| saMsagAe~ vinaTTo aMbo nibattaNa pattA // mU. (1925) suciraMpi acchamANo nalathaMbo ucchavADamajhami / kIsa na jAyai mahuro nai saMsamgI pamANaM te? // mU. (1126) suciraMpi acchamANo verulio kaaymniyomaase| na uvei kAyabhAvaM pAhannaguNeNa niyaeNa / / mU. (1127) bhAvugaabhAvugANi ya loe duvihAI huMti dvvaaii| verulio tattha maNI abhAvugo annadanveNaM / / mU. (1928) UNagasayabhAgeNaM biMbAiM pariNamati tbbhaavN| laNAgarAisu jahA vajjeha kusiilsNsggiiN| vR.varjayitvA'nAyatanamAyatanasya gaveSaNaM 'sadA sarvakAlaM kuryAt, tatpunaranAyatanaM dravyato bhAvataca jeyama / tatra dravyAnAyatanaM pratipAdayannAha-'dravye' dravyaviSayamanAyatanaM rudrAdInAM gRham / idAnIM bhAvato'nAyatanamucyate, tatra bhAvato dvividhameva-laukikaM lokottaraM ca, tatrApi laukikamanAyatanamidaM vartata'kharie'tti dravyakSarikA yatrAste yadanAyatanaM, tathA tiryagyonayazca yatra tadapyanAyatanaM, tAlAyarA-cAraNAste yatra tadanAyatanaM. zramaNAH zAkyAdayaste yatra, tathA brAhmaNA yatra tadanAyatanaM, zmazAnaM cAnAyatanaM, tathA vAgarikA vyAdhA gulmikA-gottipAlA hariesA pulindA matsyabandhAzca yatra tadanAyatanamiti. eteSu cAnAyataneSu kSaNamapi na gantavyam, tathA cAha-kSaNamapi na 'kSama' yogyamanAyatanaM gantuM, tathA sevanA cAnAyatanasya suvihitAnAM kartuM na kSama' na yuktaM. yato'yaM doSo bhavati- 'jaMgadhaM hoi vaNaM taMgadhaM mAruo vAti'tti sugamam / ye'nye evamAdayo loke jugupsitA garhitAvyadyakSarikAdyanAyatanavizeSAstatra zramaNAnAM zramaNAnAM vA na kalpate tAze vAsa iti / uktaM laukikaM bhAvanAyatanama idAnI lokottaraM bhAvAnAyatanaM pratipAdayannAha-atha lokottaraM punaranAyatanaM bhAvata idaM jJAtavyaM, ye pravrajitAH saMyamayogAnAM kurvanti hAni gamA api sntstllokottrmnaaytnm| taizcaivaMvidhaH saMsagI na kartavyA, yata Aha-'aMbe'tyAdi sugamA / para Aha-suira' mityAdi sugmaa|| tathAparavAha-suira'mityAdi sugmaa| AcArya Aha-dravyANi dvividhAni bhavanti bhAvukAni abhAvukAni ca, tatrAsa vRkSo bhAvuko vartate nalastambathAbhAvukaH, nanathAbhAvukamaGgIkRtyaitada draSTavyamiti, yAni punarbhAvukAni dravyANi teSAM nyUnA yaH zatatamo bhAgaH sa yadi lavaNAdinA vyApyate tatastadravyaM cAdi lavaNabhAvena pariNamati / etadevAha-nyUnathAsA zatatamabhAgaca Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AniyuktiH mUlasUtraM nyUnazatatamabhAgaratena nyUnazatatamabhAgena lavaNAdivyAptena bimbAni' carmakASTArdAni tAni lavaNena nyUnazatatamabhAgaspRSTana tadabhAva' lavaNabhAvaM pariNamanti avalAkarAdiSu yathA, etaduktaM bhavati-kASThAdibimbasya zatatamA yA vibhAgo'sAvapi nyUnaH sa evaMvidho lavaNAkarAdiSu yadi sparza prAnpoti tatastatkASThaM sarva lavaNarUpaM bhavati, tasmAtstokA'pi kuzIlasaMsagirbahumapi sAdhusaGghAtaM dUSayati yasmAttasmAdvarjayet kuzIlasaMsargamiti / tathA,.. m. (1129) jIvo aNAinihaNo tabbhAvaNabhAviA ya saMsAre / ___ khippaM so bhAvijjai melnndosaanubhaavennN|| mU. (1130) jaha nAma mahurasalilaM sAgarasalilaM kameNa saMpattaM / pAbai loNiyabhAvaM melnndosaanubhaavennN|| mU. (1131) evaM khusIlamaMto asAlamatehi malio sNto| pAvaDa guNaparihANI melnndosaanubhaavennN|| vR.sugamAH // yasmAdevaM tasmAta. ma. (1132) nANassa dasaNassa ya caraNassa ya jattha hoi uvdhaato| bajjejja'vajjabhIrU anAyayaNavajjao khippaM // vR.jJAnasya darzanasya cAritrasya ca yatra' anAyatane bhavatyupadhAtastadvarjayedavadyabhIruH-sAdhuH kiM viziSTaH? anAyatanaM varjayatIti anAyatanavarjakaH sa evaMvidhaH kSipramanAyatanamupadhAta iti matvA vrjyditi| mU. (1133) jattha sAhammiyA bahave, bhinnacittA anaariyaa| mUlaguNapaDisevI, anAyataNaM taM viyAnAhi / / ma. (1134) jattha sAhammiyA bahave, bhinnacittA anAriyA / uttaraguNapaDisevI, anAyatanaM taM viyAnAhi // jattha sAhammiyA bahave, bhinnacittA anaariyaa| liMgavesapaDicchannA, anAyataNaM taM viyAnAhi // vR.sugamA, navaraM mUlaguNAH prANAtipAtAdayastA pratisaMvanta iti mUlaguNapratisevinaste yatra nivasanti tdnaaytnmiti| sugamA. navarama-uttaragaNAH "piMNDassa jA visohI" ityAdi, tatpratisevinoM ye| mugamA, navaraM liGgaveSamAtraNa praticchannA bAhyato'bhyantarataH punarmUlaguNapratisevina uttaraguNapratipevinazca te yatra tadanAyatanamiti / uktaM lokottara bhAvAnAyatanaM, tatpratipAdanAccoktamanAyatanasvarUpamamU. (1136) AyayaNaMpi ya duvihaM dabbe bhAva ya hoi nAyabvaM / dadhvaMmi jinagharAI bhAvaMmi ya hoi tivihaM tu // mU. (1137) jattha sAhammiyA bahave, sIlamaMtA bhussuyaa| carittAyArasaMpannA, AyayaNaM taM viyaannaahi|| vR.Ayatanamapi drividhaM dravyaviSaye bhAvaviSaya ca bhavati. tatra dravya jinagRhAdi. bhAva bhavati trividhaM jJAnadarzanacAritrarUpamAyatanamiti / jatthetyAdi sugamA / mU. (1138) suMdarajanasaMsaggI sInadaridaMpi kuNai siildd'e| jaha mesagirIjAyaM taNaghi kaNagattaNamuvei // Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM-1138 vR. sugmaa| uktamAyatanadrArama, idAnI pratisevanAdvAralyAcikhyAsyA sambandhapratipAdanAyAhamU. (1139) evaM khalu AyayaNaM nisaMvamANasma hujja saahss| kaMTagapahe va chalaNA rAgaddosa samAsajja || vR.evam' uktananyAyena AyatanaM sevamAnasyApi sAdhArbhavet kaNTakapatha iva chalanA, kimAsAdya ?, ata Aha-rAgadvaSo samAzritya / sA ca rAgadveSAbhyAM pratisevanA dvividhA bhavati, etadevAhamU. (1140) paDisevaNA ya duvihA mUlaguNe cava uttaraguNe y| mUlaguNe chaTThANA uttaraguNi hoi tigmaaii|| vR.pratisevanA'pi dvividhA-mUlaguNe uttaraguNe ca. tatra gUlaguNaviSaye pratisevanA 'SaTrasthAnA' prANAtipAtAdilakSaNA vakSyati ca, uttaraguNaviSayA ca pratisevanA bhavati trikAdikA. taccedaM trikama udagama utpAdanA eSaNA ca. etadeva trikamAdiryasyA uttaraguNapratisevanAyAH sA tathAvidhA. AdigrahaNAtyamitayoM bhAvanA napA dvividhamityavamAdIni gRhyantaM / idAnI mUlaguNAna vyAkhyAnayannAha___ mU. (1141) hiMsAliyacorike mehunnapariggahe ya nisibhtte| Daya chaTThANA mUle umgamadosA ya iyaraMmi // vR. hiMsA'lIkaM cAyamaithunaM parigrahaH tathA nizibhaktaM ceti. evaM SaTsthAnA mUlaguNapratisevanA draSTavyA, udramadoSAdikA cetarA uttaraguNapratisevanA draSTavyA AdigrahaNAdutpAdanaiSaNAdayaH prigRhynte| mU. (1942) paDisevaNA mailaNA bhaMgo ya virAhaNA ya khalaNA y| uvaghAo ya asAhI savalIkaraNaM ca egaTThA // vR. pratisaMvaNA mailaNA bhaGgo virAdhanA khalanA upaghAtaH azodhiH zabalIkaraNaM cetyekArthikAH zabdA iti / ukta pratisaMvanAdvAram, idAnImAlocanAdvArasaMbandhapratipAdanAyAhama. (1943) chaTThANA tigaThANA egatare dosu vAvi chlienn| kAyavvA u visohI suddhA dukkhakkhayahAe / vR. ghaTasthAne' prANAtipAtAdike' udmAdike ca trike, anayorekatare dvayovA 'chalitena' skhalitena satA sAdhunA kartavyA vizuddhiH kiMviziSTA ? - 'zuddhA' niSkalaGkA duHkhakSayArtha karttavyeti / sA ca vizuddhi rAlocanApUrvikA bhavAnikRtvA''locanA pratipAdayannAha. . mU. (1144) AloyaNA u duvihA mUlaguNe caiva uttaraguNe y| pakkakA caukannA duvagga siddhAvasAnA ya / / / vR.AlocanA ca dvividhA mUlaguNAlocanA uttaraguNAlocanA caMti. sA dvividhA'pyakakA mUlaguNAlocanA, uttaragRNAlocanA ca catuSkA bhavani dubaggati dvayorapi sAdhusAdhvIvargayorekakasya catuSkarNA bhavati, eka AcAryoM dvitIyavAlocakaH sAdhuH evaM mAdhuvarge catuSkA bhavati, sAvigeM'pi catuSkaNAM bhavati. ekA pravartinI dvitIyA tasyA eva yA Alocayati sAhya, evaM sAdhuvarga sAvIvarge ca catuSkA bhavati. athavA ekakA mUlaguNe uttaraguNa ca catuSkarNA dvayozca sAdhusAyAvargayAmilinayAraSTakaNa bhavati, katham?. AcArya AtmaddhitIya, ahavA chakanA hojjA yaTA vuDI Ayario havai taTA egamyavi sAhuNIdgaM Aloei evaM chakannA havati. savvahA mAhAe appabiniyApa AlAevvaM na uegAginIetti / evaM tAvatsargata AcAryAya Alo cayati. tadabhova sarvadazeSu nisyavitvA gItArthAyAlAcayitavya, evaM tAvadyA Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyaMktiH mUlasatra vatsiddhAnAmapyAnocyate sAdhUnAmaMbhAve, tatazravaM siddhAvasAnA AlocanA daatvyti| mU. (1145) AloyaNA viyaDaNA sohI sabbhAvadAyaNA cev| nide gariha viuTTaNa salluddharaNaMti egaTThA / / vR. AlocanA vikaTanA zuddhiH sadbhAvadAyaNA niMdaNA garahaNA viuTTaNaM salladdharaNaM cetyekAthikA. nIti | AlocanAdvAraM samAptam, idAnIM vizuddhidvAracyAcikhyAsayA''hamU. (1146) etto salluddharaNaM vucchAmI dhiirpurispnnttN| jaM nAUNa suvihiyA kareMti dukkhakkhayaM dhIrA / / mU. (1147) duvihA ya hoi sohI dabdayohI ya bhAvasohI y| ____davyaMbhi vatthamAI bhAve mUluttaraguNesu / / mU. (1948) chattIsagaNasamannAgaraNa tenavi avassa kAyajvA / parasakkhiyA visohI suTThavi vavahArakusaleNaM / / mU. (1149) jaha sukusalo'vi vijjo annassa kaheiappaNo vaahii| soUNa tassa vijjasma sovi parikammabhArabhai // ma. (1950) evaM jANaMtenavi pAyacchittavihimappaNo smm| tahavi ya pAgaDatarayaM AloetavvayaM hoi|| mU. (1151) gaMtUNa gurusakAsaM kAUNa ya aMjaliM vinayamUlaM / - sabveNa attasohI kAyavvA esa uveso|| mU. (1952) nahu sujjhaI sasallo jaha bhaNiyaM sAsane dhuvarayANaM / uddhariyasavvasallo sujjhai jIvo dhuykileso|| mU. (1153) sahasA annANeNa va bhIeNa va pillieNa va paraNa / vasaNenAyakeNa va mUDheNa va rAgadosehiM / / mU. (1154) jaM kiMci kayamakajaM na hutaM labbhA puNo smaayriuN| tassa paDikkamiyabvaM na hu taM hiyaeNa voDhavvaM / / ma. (1155) jaha bolo japato kajjamakajaM va ujjayaM bhnni| taMtaha AloejjA mAyAmayavippamukko u|| mU. (1156) tassa ya pAyacchittaMja maggaviU gurU avisti| taM taha AyariyavvaM anavajjapasaMgIeNaM // mU. (1157) navitaM satyaM va visaM va duppautto va kuNai veyAlo / jaMtaM va duppauttaM sappo va pamAiNo kucho / mU. (1158) jaMkuNai bhAvasallaM anundriya uttmttttkaalNmi| dallabhabAhIyattaM anaMtasaMsAriyattaM ca // vR. ata Urdhva zalyoddharaNaM vakSye dhIrapuruSaprajJaptaM, yat' zalyondraraNaM jJAtvA suvihitAH kurvanti DhaHkha. . kSayaM dhIrA iti| dvividhA bhavati zuddhiH-dravyazuddhizca bhAvazuddhizca, tatra dravye' dravyaviSayA zuddhirvastrAdInAma: vagantavyA, bhAva tu mUnottaraguNeSu zuddhirjJAtavyA. etaduktaM bhavati mUlaguNottaraguNAlocanayA bhAvazaddhi. Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla-1158 235 rbhvtiiti| evaM tAvanmUlaguNottaraguNeSu chalitanAlocanA dAtavyA / idAnIM yammai AlocanA dIyate tanA. pyAlocayitavyamiti. etadeva pradarzayannAha-jAtikulabalaspAdiSaTatrizadgaNasamanvitenApyavazyaM parasAkSikI zuddhiH karttavyA sussvaapijnyaankriyaavyvhaarkushlen-suvihiteneti| atrodAharaNaM dIyate- yathA kuzalA'pi vaidyo'nyasmai vaidyAya kathayati AtmavyAdhi, zrutvA ca tasya vaidyasya so'pi vaidyo yasmai kathitaM sa pratikarma Arabhate / evaM jAnatA'pi prAyazcittavidhimAtmanaH samyakaraNena tathA'pi prktttrmlocyitvymvshymiti| kicc-sugmaa| naha' naiva zuddhyati sazalyaH puruSaH, kathaM punaH zuddhyati?, yathA bhaNitaM dhutarajasA zAsane tathA zuddhyati, kathaM punaH zudhyati ata Aha-uddhRtasarvazalyo jIvaH zuddhyati dhutakleza iti, tasmAdyadyapi kathamapi kizcidakAryaM kRtaM tthaa'pyaalocyitvym| kathaM punastatkRtaM bhavatItyata Aha-'sahasA' apratarkitameva prANivadhAdikamakArya yadi kRtaM tatastasmAtpratikramitavyamityetata dvitIyagAthAyAM vakSyate, ajJAnena ca kRtaM na tatra prANI jJAto vyApAditatha, bhItena- AtmabhayAt mA bhUdayaM mAM mArayiSyatItyataH prANavyaparopaNaM yadi kRtaM. preritana vA pareNa yadi kRtaM. vyasanena vA AphdA yadi kRtaM AtaMkana vAjvarAdayupasargeNa yadi kRtaM muDhena vA-rAgadveSayatkRtaM kizcidakAryaM tataH yatkizcitkRtamakAryatatpunaH 'naha' naiva samAcarituMlabbhAupalabhyeta yathA tathA pratikramitavyaM, etaduktaM bhavani-kizridakAryaM kRtvA punaryathA naiva kriyate tathA tasya pratikramitavyaM, na punastadakArya hRdayena voDhavyaM, sarvamAlocayitavyamityarthaH / kathaM punastadAlocayitavyamityata Aha-tasya ca sAdhoyatprAyazritamArgavido gukha upadizantitatprAyazcitaM 'tathA' tenaiva vidhinA''. caritavyaM, katham?,anavasthAprasaGgabhItena satA''locayitavyam, anavasthA nAma yadyakAryasamAcaraNAtprAyaH cittaM na dIyate kriyate vA tato'nyo'pi evameva samAcarati yadata prANivyaparopaNAdau na kiJcitprAyazcittaM bhavati tatazca samAcaraNe na kazciddoSa iti, evamanavasthAprasaGgabhItena sAdhunA prAyazcitaM smaacritvymiti| itathAlocayitavyam-na tatkaroti duHkhaM zastraM nApi viSaM nApi duSprayuktaH' duHsAdhito vetAlaH yantra vA duSprayuktaM so vA kruddhaH pramAdinaH puruSasya duHkhaM karoti yatkaroti bhAvazalyamanusRtam uttamArthakAle' anazanakAle, kiM karotItyata Aha- 'durlabhabodhikatvaM anantasaMsAritvaM ceti, evanmahAduHkhaM karoti bhAvazalyaM anuddhRtaM, zastrAdidaHkhAni punarekabhava eva bhavanti, ataH saMyatena srvmaalocyitvym| mU. (1959) to uddharaMti mAravarahitA mUla punbbhvlyaann| micchAdasaNasallaM mAyAsallaM niyANaM ca // . mU. (1960) uddhariyasabvasallo Aloiyanidio gurusgaase| hoi atiregalahuo ohariyabharo vva bhAravaho / / mU. (1961) uddhariyasavvasallo bhattaparinnAe~ dhnniymaautto| maraNArAhaNajutto caMdagavejhaM smaanei|| mU. (1962) ArAdhanAi jutto samma kAUNa suvihio kaalN| ukkosaM tinni bhave gaMtUNa labhena nivvANaM // vR. tata evamAlocya gAravarahitA munayaH udaranti' utpATayanti mUlaM punarbhavalatAnAM yana mithyAdarzanazalyaM mAyAzalyaM nidAnazalyaM cAdarantIti / sugamA, navarama atirekam -atyarthaM laghurbhavati, 'oharitabhAro' uttAritabhAra: 'bhAravahaH' gardabhAdiH sa yathA laghurbhavati evamAlocite sati karmalaghutvaM bhavatIti / tazcaivaMvidhaH sa uddhRtasarvazalyaH bhattaparinnAe bhaktapratyAkhyAne dhanikama' atyartham AyuktaH' Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyuktiH mUlasUtra prayatnaparI maraNArAdhanayuktaH, sa evaMvidhazrandrakavedhaM samAnayati' karotItyarthaH / atra ca kathAnakaM rAdhAvethe AvazyakAdavaseyamiti / kiJca-ArAdhanayA yuktaH prayatnaparaH samyak kRtvA suvihitaH kAlaM punaca 'utkRSTataH ' atizayena samyagArAdhanAM kRtvA trIna bhavAn gatvA 'nirvANa' mokSamavazyaM prAnpotIti etaduktaM bhavati-yadi paramasamAdhAnena samyaka kAlaM karoti tatastRtIye bhave'vazyaM siddhyatIti / Aha paraH- utkRSTato'STabhavAbhyantaraM sAmAyikaM prApya niyamAtsiddhyatIti, jaghanyataH punarekasminneva bhave sAmAyikaM prApya sidvyatItyuktaM granthAntare, tatazca yaduktaM trIna bhavAnatItya siddhyatIti tadetannApyutkRSTaM nApi jaghanyaM tatazra virodha iti, ucyate, anAlIDhasiddhAntasadbhAvena yatkiJciducyate, yattaduktaM jaghanyata ekenaiva bhavena siddhya tIti tadvajrarSabhanArAcasaMhananamaGgIkRtyoktaM, etacca chevaTTikAsaMhananamaGgIkRtyocyate, chevaTTi - kAsaMhananA hi yadyatizayenArAdhanaM karoti tatastRtIye bhave mokSaM prAnpoti, utkRSTazabda zrAtrAtizayArthe draSTavyo na tu bhavamaGgIkRtya, bhavAGgIkaraNe punaraSTabhirevAtkRSTato bhave chevaTTikAsaMhanano siddhyatIti / esA sAmAyArI kahiyA bhe dhIrapurisapatnattA / saMta gANaM nigdhANaM maharisINaM // evaM sAmAyAriM juMjaMtA caraNakaraNamAuttA / sAhU khavaMti kammaM anegabhavasaMciyamanaMtaM // esA anuggahatthA phuDaviyaDavisuddhavaMjaNAinnA / ikkArasahiM saehiM eguNavannehiM sammattA || niyuktigAthA - 811. bhASyagAthA - 322, prakSepagAthA - 32 mU. (1963) mU. (1964) mU. (1965) 236 muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA saMpAditA oghaniryuktiH mUla sUtrasya droNAcArya viracitA TIkA parisamAptA / 41 dvitIya mUlasUtraM - oghaniryuktiH samAptA Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] bhAvabharI vaMdanA jemanA dvArA sUtramAM guMthAyela jinavANIno bhavya vAraso vartamAnakAIna ''AgamasAhitya'mAM prApta thayo e sarve sUrivara Adi Arya pUjyazrIone paMcama gaNadhara zrI sudharmA svAmI daza pUrvadhara zrI zayyabhavasUri devavAcaka gaNi devarkiMgaNi kSamAzramaNa saMdhadAsagaNi jinadAsa gaNi mahattara zIlAM kAcArya malayagirisUri haribhadrasUri droNAcArya vAdivetAla zAMticaMdra sUri zAMticaMdra upAdhyAya guNaratnasUrI AnaMda sAgarasUrijI jina vijayajI jaMbu vijayajI lAbhasAgarasurijI bAbu dhanapatasiMha paM bhagavAnadAsa cauda pUrvadhara zrI bhabAhu svAmI (anAmI) sarve zruta sthavIra maharSio zrI zyAmAcArya jinabhadra gaNi kSamAzramaNa siddhasena gaNi agastyasiMha sUri abhayadevasUri kSemakIrtisUri vIrabhadra RSipAla brahmamuni tilakasUri - sUtra-niryukti - bhASya - cUrNa - vRtti - AdinA racayitA anya sarve pUjyazrI vartamAna kAlina Agama sAhitya vArasAne saMzodhana-saMpAdana-lekhana Adi dvArA mudrIta amudrIta svarUpe rajU kartA sarve zrutAnurAgI pUjyapuruSone caMdrasAgara sUrijI punyavijayajI amaramunijI AcArya tulasI smaraNAMjali AryarakSita sUri (?) caMdra sUri malladhArI hemacaMdrasUri dharmasAgara upAdhyAya vijaya vimalagaNi paM. becaradAsa paM rUpendrakumAra zveta prakAzaka sarve saMsthAo muni mANeka caturavijayajI kanaiyAlAlajI caMpaka sAgarajI p jIvarAjabhAI 50 hIrAlAla Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [2] 8. 12. (45 Agama mULa tathA vivaraNanuM zloka pramANadarzaka koSTaka) (krama / AgamasUtranAma / mUla * vRtti-kartA ___ vRtti zloka pramANa zlokapramANa 1.|AcAra 2554 |zIlAGkAcArya 12000 2. sUtrakRta 2100 zIlAGkAcArya 12850 3. sthAna 3700 abhadevasUri 14250 4. samavAya 1667 abhayadevasUri 3575 5. bhagavatI 15751 | abhayadevasUri 18616 / 6. jJAtAdharmakathA 5450 abhayadevasUri 3800 | 7. upAsakadazA 812 abhayadevasUri 800 antakRddazA 900 | abhayadevasUri 400 / 9. anuttaropapAtikadazA 192 abhayadevasUri 100 10. [praznavyAkaraNa 1300 abhayadevasUri 5630 11. vipAkazruta | 1250 abhayadevasUri 900 aupapAtika 1167 abhayadevasUri 3125 13. rAjaprazniya 2120 malayagirisUri 3700 |14. jIvAjIvAbhigama 4700 malayagirisari 15. prajJApanA 7787 | malayagirisUri 16000 16. sUryaprajJapti 2296 | malayagirisUri 9000 17. candraprajJapti 2300 | malayagirisUri 9100 |18. jambUdvIpaprajJapti 4454 zAnticandraupAdhyAya | 19dhI nirayAvalikA 1100 candrasUri 600 23. (paJca upAGga) |24. |catuHzaraNa 80 | vijayavimalayagaNi (?) 200 Atura pratyAkhyAna 100 guNaratlasUri (avacUri) (?) 150 26. mahApratyAkhyAna 176 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) | 176 | 27. bhaktaparijJA 215 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) | 215 28. tandula vaicArika 500 vijayavimalagaNi (?) 500 29. saMstAraka 155 guNarala sUri (avacUri) 110 | 30. gacchAcAra* 175 vijayavimalagaNi 1560 31. gaNividyA 105 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 105 14000 18000 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama AgamasUtranAma 32. devendrasva 33. maraNasamAdhi 34. nizItha 35. bRhatkalpa 36. vyavahAra 37. dazAzrutaskandha 38. jItakalpa 39. mahAnizItha 40. Avazyaka 41. oghaniyukti piNDaniryukti 42. dazavaikAlika 43. uttarAdhyayana 44. nandI 45. anuyogadvAra [3] vRtti-kartA 375 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 837 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 821 jinadAsagaNi (cUrNi) saGghadAsagaNi (bhASya ) mUla zloka pramANa 473 malayagiri + kSemakIrti saGghadAsagaNi (bhASya ) 373 malayagiri saGghadAsagaNi (bhASya) 896 ? - (cUrNa) 130 siddhasenagaNi (cUrNi) 4548 130 haribhadrasUri ni. 1355 droNAcArya ni. 835 malayagirisUri 835 haribhadrasUri 2000 zAMtisUra 700 malayagirisUri 2000 maladhArIhemacandrasUri * vRtti zlokapramANa 375 837 28000 7500 42600 7600 34000 6400 2225 9000 noMdha : (1) ukta 45 Agama sUtromAM vartamAna ANe pahelAM 1 thI 11 aMgasUtro, 12 thI 23 upAMgasUtrI, 24thI 3 prakIrNakasUtro 34thI u8 chedasUtro, 40 thI 43 mULasUtro, 44-45 cUlikAsUtrI nA nAme hAla prasiddha che. (2) ukta zloka saMkhyA ame upalabdha mAhitI ane pRSTha saMkhyA AdhAre noMdhela che. jo ke te saMkhyA mATe matAMtara to jovA maLe ja che. jemake AcAra sUtramAM 2500, 2554, 2525 evA traNa zloka pramANa jANavA maLela che, Avo mata-bheda anya sUtromAM paNa che. (3) ukta vRtti-Adi je noMdha che te ame karela saMpAdana mujabanI che. te sivAyanI paNa vRtti cUrNi sahi sAhitya mudrita } mudrita avasthAmA hAla upalabdha che 4. (4) gacchAcAra ane maraNasamAdhi nA vikalye caMdAvejjhaya bhane vIrastava prakIrNaka khAve 22000 (?)7500 7000 7000 16000 7732 5900 che. 4 me "AgamasuttANi" bhAM bhUNa 3 bhane "khAgamaddIpa" mAM akSarazaH gujarAtI anuvAda rUpe Apela che. temaja nItattva jenA vikalpa rUpe che e Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4i) viMchattvanuM paNa ame "mAnapuramAM saMpAdIta karyuM che. (5) godha ane uidu e baMne nivRtti vikalpa che. je hAla mUjItra rUpe prasidhdha che. je baMnenI vRtti ame ApI che. temaja temAM mANanI gAthAo paNa samAviSTa thaI che. (9) cAra prasarI sUtro ane mahAnizItha e pAMca AgamanI koI vRtti Adi upalabdha thavAno ullekha maLato nathI. prIdi nI saMta chAyA upalabdha che tethI mUkI che. nizItha zAnitajya e traNenI ghULa ApI che. jemAM zA ane nItatva e baMne upara imaLatI hovAno ullekha che, paNa ame te meLavI zakyA nathI. jyAre nizItha upara to mAtra vIsamA 3dezavAnI ja vRtti no ullekha maLe che. ( vartamAna kALe 45 AgamamAM upalabdha nidhita ! krama niyukti zlokapramANa krama | niyukti zlokapramANa 1. AcAra-niyukti / 450 _ 6. Avazyaka niyukti / 2500 2. sUtrakRta-niyukti 7) zodhanirvavatta | 1355 rU. vRdaq-nirjIvitta | - | 8. jinivRtti 835 vyavahAra-nivRtti | _ 9. dazavaikAlika-niyukti ja. dazAzruta0-nivRtti | 180 | 10.3ttarAdhyayana-nivRti ! 700 600. noMdhaH(1) ahIM Apela snoi pramANa e gAthA saMkhyA nathI. "32 akSarano eka zloka" e pramANathI noMdhAyela auM pramANa che. (2) * vRhattva ane vyavahAra e baMne sUtronI nivRtti hAla bhAga mAM bhaLI gaI che. jeno yathAsaMbhava ullekha vRttijAra ma e mAga uparanI vRttimAM karyo hoya tevuM jovA maLela che. (3) koya ane vijJanivRtti svataMtra mUnAma svarUpe sthAna pAmela che tethI tenuM svataMtra saMpAdana gama-41 rUpe thayela che. (temaja A saMpAdanamAM paNa che.) (4) bAkInI cha nidhimAMthI dazAzrutabdha nizcitta upara pUof ane anya pAMca nimitta uparanI vRtti ame amArA saMpAdanamAM prakAzIta karI che. jyAM A cha nividA spaSTa alaga joI zakAya che. (5) nivRttikartA tarIke pakavAdupI no ullekha jovA maLe che. Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [5] ( vartamAna ANe 45mAgamamA 64 bhASyaM krama bhASyazlokapramANa krama bhASya gAthApramANa [1. ] nizISabhASya / 7500 / 6. | AvazyakabhASya * bRhatkalpabhASya 7600 / 7. oghaniyuktibhASya * 322 vyavahArabhASya 6400 piNDaniyuktibhASya * paJcakalpabhASya 3185 dazavaikAlikabhASya * jItakalpabhASya 3125 10. / uttarAdhyayanabhASya (?) 483 / 8. 46 noMdha:(1) nizISa, bRhatkalpa bhane vyavahArabhASya nA sal saGghadAsagaNi hovAnuM sAya che. maa2|| saMpAinamA nizISa bhASya tenI cUrNi sAdhe sane bRhatkalpa tathA vyavahAra bhASya tenI-tenI vRtti sAye samAviSTa ghayuM che. (2) paJcakalpabhASya amArA AgamasuttANi bhAga-38 mAM zIta yu. (3) AvazyakabhASya bhA. yA prabhArI 483 sayuM bhA. 183 25! mULabhASya 3 cha sane 300 40 anya bhASyanI cha.no. samAveza Avazyaka sUtraM-saTIkaM mAM yo che. [ vizeSAvazyaka bhASya pU54 prasidhdha thayu cha 5 te samaya AvazyakasUtra- 64ranuM bhASya navI mane adhya yano anusAra nI ma vRtti Adi peTA vivaraNo to vacce ane nItara e baMne upara maLe che. jeno atre ullekha ame karela nathI.] (4) oghaniyukti, piNDaniyukti , dazavakAlikabhASya no samAvezatena tenI vRtti bhI yo 4 cha. 5 teno ta vizeno lepa abhIne bhaNeza nathI. [oghaniyukti 652. 3000 prabhAta bhASyano Hdm savA maNelA cha.] (5) uttarAdhyayanabhASyanI gAthA niyuktimA maNI gayAnuM saMbhaNAyache (?) (s) mAzate aMga - upAMga - prakIrNaka - cUlikA me 35 Agama sUtro 652nI mAgano ullekha amArI jANamAM Avela nathI. koIka sthAne sAkSI pATha-Adi spa3 bhASyagAthA sevA bhaNe che. (7) bhASyakartA tarI mudhya nAma saGghadAsagaNi sevA magela cha. ma jinabhadragaNi kSamAzramaNa bhane siddhasena gaNi no 59 5. maNe cha. 38i bhaassyn| utA ajJAta ja che. Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16) krama cUrNi 3275 7000 ( vartamAna aNe 45mAgamamA 5905 cUrNiH ) | zlokapramANa, krama cUrNi zlokapramANa | 1. AcAra-cUrNi / 8300 / 9. dazAzrutaskandhacUrNi | 2225 sUtrakRta-cUrNi 9900 10.| paJcakalpacUrNi 3. bhagavatI-cUrNi 3114 | 11. | jItakalpacUrNi 1000 4. jIvAbhigama-cUrNi 1500 / 12.AvazyakacUrNi 18500 5. jaMbUdvIpaprajJapti-cUrNi 1879 | 13. | dazavaikAlikacUrNi 6. nizIthacUrNi 28000 | 14. | uttarAdhyayanacUrNi 5850 7. bRhatkalpacUrNi 16000 / 15. | nandIcUrNi 1500 8. vyavahAracUrNi / 1200 | 16. anuyogadAracUrNi / 2265 noMdha:(1) 63. 16 cUrNimAMdhI nizItha , dazAzrutaskandha, jItakalpa kSetra cUrNi abhaa2|| 2 // saMpAdanamAM samAvAI gayela che. (2) AcAra, sUtrakRta, Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, nandI, anuyogadvAra e sAta TUrSi pUjyapAda AgamoddhAraka zrI e prakAzIta karAvI che. (3) dazavaikAlikanI bhI me cUrNi hai agatsyasiMhasUrikRta cha tenuM prazana pUzya zrI punyavijayajIe karAvela che. (4) jaMbUdvIpaprajJapticUrNi vize dIyA prabhAvita muM che. bhagavatI cUrNi to bhaNe4 cha, 5 80 prazIta. 5 nadhI. tema4 vRhatkalpa , vyavahAra, paJcakalpa merA stato sabhecha 5 / zIta dhayAnuMbha nathI. (5) cUrNikAra tarI3 jinadAsagaNimahattarannAma mudhyatve saMbhaNAya che. 3208 mate amuka jUnA kartAno spaSTollekha maLato nathI. __ "mAgama-paMyAMgI" yinya pAta" vartamAna kALe prApta Agama sAhityanI vicAraNA pachI kharekhara AgamanA pAMca aMgomAM keTaluM ane zuM upalabdha che te jANyA pachI eka prazna thAya ke Agama paMcAMgI nI vAto mI yintya cha. aMga-upAMga-prakIrNaka-cUlikA meM upa mAgamo 652 jANa nathI. eTale 3pa AgamanuM eka aMga to aprApya ja banyuM. sUtra paratve upalabdha niryukti phakta cha che. eTale 39 AgamonuM eka aMga aprApya ja banyuM. sArId sis bhASya, iyAM niyukti bhane syais cUrNina! mAmA vartamAna ame suvyavasthita paMcAMgI mAtra Avazyaka sUtra nI mAya. 2 naMdIsUtra mAM paMcAMgIne pahale saMgrahaNI, pratipattimorganA 4 4 . Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7] ( 45 Agama aMtargata vartamAna kALe upalabdha vibhAgo ) sUicanA :- ame saMpAdita karela kAmasuttA-sarI mAM bekI naMbaranA pRSTho upara jamaNI bAju kAmasUtra nA nAma pachI aMko Apela che. jemake 1/32/54 vagere. A aMko te te AgamanA vibhAgIkaraNane jaNAve che. jemake khAvAmAM prathama aMka kRtajyano che tenA vibhAga rUpe bIjo aMka che tenA peTA vibhAga rUpe trIjo aMka udhyAno che. tenA peTA vibhAga rUpe cotho aMka uddeza no che. tenA peTA vibhAga rUpe chello aMka mUno che. A mULa gadya ke padya hoI zake. jo gadya hoya to tyAM peregrApha IlathI ke chuTu lakhANa che ane thA/padya ne padyanI sTAIlathI ll - || goThavela che. ' pratyeka Agama mATe A rIte ja oblikamAM (f) pachI nA vibhAgane tenA-tenA peTA-peTA vibhAga samajavA. jyAM je-te peTA vibhAga na hoya tyAM (-) oblika pachI Desa mukIne te vibhAga tyAM nathI tema sucaveluM che.] (9) nAvAra - zratanya:/jUnA/madhyayanaddeza:/mUne jUnA nAmaka peTA vibhAga bIjA zrutaskalpa.mAM ja che. (2) sUtrakRta - zrutaskandhaH/adhyayana/uddezakaH/mUlaM (2) sthAna - adhyayana/mULe (4) samavAya - samavAyaH/mUlaM bhagavatI - zataka/vargaH-aMtarazataka/uddezakaH/mUlaM ahIM zatakanA peTA vibhAgamAM be nAmo che. (1) : (2) aMkuza kemake zata 21, 22, 23 mAM zataka nA peTA vibhAganuM nAma ya jaNAvela che. zatava - 33,34,31,36,40 nA peTA vibhAgane saMtazatavA athavA zata zata nAmathI oLakhAvAya che. jhAtAdharmakayA- zrutaskandhaH/varga:/adhyayana/mUlaM pahelA mRtapamAM adhyayana ja che. bIjA thataja no peTAvibhAga ja nAme che ane te thaif nA peTA vibhAgamAM adhyayana che. upAsakadazA- adhyayana/mUlaM antakRddazA- varga:/adhyayana/mUlaM anuttaropapAtikadazA- vargaH/adhyayana/mUlaM praznavyAkaraNa- dvAraM/adhyayana/mUlaM kAzraya ane saMvara evA spaSTa be bheda che jene kAyadA ane saMvAra kahyA che. koIka ne badale kutarunya zabda prayoga paNa kare che) (11) vipAkabhuta- zrutaskandhaH/adhyayana/mUlaM (12) aupapAtika- mUlaM (12) (nAnI- mUrta (7). (6 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] (14) jIvAjIvAbhigama- * pratipattiH /* uddezakaH/mUlaM mama tatra vibhAga yache to patramA pratipattiH pachI bheDa meTAvilAgi nodhanIya che. DebhaDe pratipatti - 3- mAM neraiya, tirikkhajoNiya, manuSya, deva bhevA yAra peTAvilAo 5 che. tethI tipatti/ (neraiya Adi)/uddezakaH/mUlaM ye rIte spaSTa alaga pADelA che, zreSTha rIte dRzabhI pratipatti nA uddezakaH nava nadhI patra te peTAvilAsa pratipattiH nAbhe 4 che. (15) prajJApanA- padaM / uddezakaH / dvAraM/mUlaM padanA peTA vilabhabhAiyAM uddezakaH che, yAM dvAraM che pada-28nA peTA vibhAgamA uddezakaH ane tenA peTA vibhAgamAM kahyuM paNa che. (16) sUryaprajJapti prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM (17) candraprajJapti prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM / mUlaM Agama 18-17bhAM prAbhRtaprAbhRtanA na pratipattiH nAma bheTA vilAza che. pakSa uddezakaH ahi mujaba teno vizeSa vistAra thAyela nathI. (18) jambUdIpaprajJapti- vakSaskAraH / mUlaM (19) nirayAvalikA adhyayanaM / mUlaM (20) kalpavataMsikA adhyayanaM / mUlaM (21) puSpitA adhyayanaM / mUlaM (22) puSpacUlikA - adhyayanaM / mUlaM - (23) vahidazA adhyayanaM/mUlaM Agama 19 thI 23 niyAnidhi nAmathI sAthe jovA maLe che kemake tene upAMganA pAMca varga tarIke sUtradvAre khojAvelA che. prema varga-1, nirayAyalikA, varga-2 kalpavartasikA... vagaire bhAvA ( 24 thI 33) catuHzaraNa (Adi dazepayannA) mUlaM (34) nizIya uddezakaH / mUlaM - - - - (35) bRhatkalpa ( 36 ) vyavahAra - uddezakaH /mUlaM (37) dazA zrutaskandha - dazA / mUlaM uddezakaH / mUlaM (38) jItakalpa - mUlaM ( 39 ) mahAnizIya adhyayanaM / uddezakaH / mUlaM (40) Avazyaka - adhyayanaM/mUlaM ( 41 ) ogha / piNDaniyukti mUlaM (42) dazavaikAlika - adhyayanaM / uddezakaH / mUlaM - (43) uttarAdhyayana adhyayanaM // mUlaM (44 - 45 ) nandI - anuyogadvAra - mUlaM Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amArA saMpAdIta 45 AgamomAM AvatA mUla no aMka tathA temAM samAviSTa gAthA krama | AgamasUtra | mUlaM / gAthA | krama | AgamasUtra mUlaM | gAthA AcAra 1 552 sUtrakRta 806 71 70 sthAna 1010 142 142 | 383 172 / 172 5. / samavAya bhagavatI jJAtAdharmakathA 1087 161 / 139 / 241 133 / 133 | 147 | 24. catuHzaraNa 723 / | 25. AturapratyAkhyAna 169 | 26. mahApratyAkhyAnaM / 93 | 27. | bhaktaparijJA 114 | 28. taMdulavaicArika 57 | 29. | saMstAraka gacchAcAra | 31. gaNividyA 4 | 32. devendrastava 14 / 33. | maraNasamAdhi nizISa 30 | 35. | bRhatkalpa upAsaka dazA / 73 137 | 137 62 / 82 | 13 307 307 Yio 664 664 47 1420 77 215 vyavahAra 285 398 114 622 103 | 103 antakRddazA anuttaropapAtika 10.] praznavyAkaraNa |11./ vipAkazruta 12. aupapAtika 13.| rAjaprazniya 14. jIvAbhigama 15. prajJApanA |16. | sUryaprajJapti | 17. candraprajJapti 18. jambUdIpaprajJapti 19. nirayAvalikA kalpavataMsikA 21.] puSpitA 22.| puSpacUlikA |23. | dahidazA 214 1528 218 107 92 365 | 41. / 93 | 37. | dazAzrutaskandha 231 38. | jItakalpa 103 39. mahAnizItha 40. Avazyaka 131 oghaniyukti 41. piNDaniyukti dazavakAlika / 2 | 43. | uttarAdhyayana nandI anuyogadvAra 21 1165 11165 712 / 712 | 540 515 1731 1640 168 / 11 350 nodha :- 65 gAthA saMdhyAnI samAveza mUlaM mA 564 saya che. te. mUla sivAyanI mAga gAthA sama4vI nahI. mUla za6 me abhI sUtra bhane gAthA bhane bhATe no nApeTo saMyukta manubhache. gAthA pAM4 saMpAinobhA sAmAnya 52vatI jopAdhI teno malA Apela che. paNa sUtranA vibhAga dareka saMpAdake bhinnabhinna rIte karyA hovAthI ame sUtrAMka judo pADatA nathI. Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] [2] [3] >> GIT [17] [18] [19] [20] [21] [22] [23] [24] [25] []] [27] [28] [29] [30] [31] [32] [33] [34] ~: abhinava hema laghuprakriyA abhinava hema laghuprakriyA abhinava hema laghuprakriyA - 3 abhinava hema laghuprakriyA 4 * - kRdantamAlA caityacandana parvamAtA caityavandana saGgraha caityavandana covizI zatrujJaya matti AvRtti-vo] [10] abhinava jaina paJcAGga - 2046 [11] [12] abhinava upadeza prAsAda - 1- zrAvaka kartavya - 1 thI 11 abhinava upadeza prAsAda - 2- zrAvaka kartavya - 12 thI 15 [13] abhinava upadeza prAsAda - 3- zrAvaka kartavya - 16 thI 36 navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe) [14] [15] [16] samAdhi maraNa [vidhi - sUtra - padma- ArAdhanA-maraNabheda-saMgraha] caityavaMdana mALA [779 caityavanaMdanono saMgraha] tatvArtha sUtra prabodhaTIkA [adhyAya-1] tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno siddhAcalano sAthI [AvRtti - be] caitya paripATI [10] amArA prakAzano : 1 saptAGga vivaraNam - 2 saptAGga vivaraNam saptAGga vivaraNam saptAGga vivaraNam Fr . tIrthajinavizeSa amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI zatruMjaya bhakti [AvRtti - be zrI navakAramaMtra navalAkha japa noMdhapothI zrI cAritra pada eka karoDa jApa noMdhapothI zrI bAravrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAra] abhinava jaina paMcAMga - 2042 sarvaprathama 13 vibhAgomAM] zrI jJAnapada pUjA aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi zrAvaka aMtima ArAdhanA [AvRtti traNa] vItarAga stuti saMcaya [1151 bhAvavAhI stutio] (pUjya AgamoddhAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-1 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-2 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-3 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-4 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] [35] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-5 [39] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-5 [32] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-cha tatvA dhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-8 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-9 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-10 [3] - [40] [41] prakAzana 1 thI 41 abhinavazruta prakAzane pragaTa karela che. [42] AyAro [43] sUyagaDo [44] ThANaM [45 ] samavAo [46] vivAhapannati [ 47 ] nAyAdhammakahAo [48] udAsagadasAo [49] aMtagaDadasAo [50] anuttovavAiyadasAo [51] paNhAvAgaraNaM [52] vivAgasUyaM [ 53 ] uvavAiyaM rAyapyaseNiyaM jIvAjIvAbhigamaM [ 54 ] [ 55 ] [ 56 ] patravaNAsutaM [ 57 ] sUrapannatiH caMdapannattiH [ 58 ] [ 59 ] [60] [61] kappavaDiMsiyANaM [62 ] puSphiyANaM jaMbUddIvapannati nirayAvaliyANaM [ 63 ] puSphacUliyANaM [ 64 ] vahidasANaM [ 65 ] [ 66 ] causaraNaM AurapaccakkhANaM [ 67 ] mahApacakkhANaM [ 68 ] bhattapariNNA [AgamasutANi-1] [AgamasuttANi-2] [AgamasuttANi-3] [AgamasuttANi-4] [AgamasuttANi-5] [AgamasuttANi-6] [AgamasutANi-7] [AgamasutANi-8] [AgamasuttANi-9] [AgamasuttANi - 10 ] [AgamasuttANi- 11 ] [AgamasuttANi-12 ] [AgamasuttANi-13 ] [AgamasuttANi- 14 ] [AgamasuttANi-15 ] [AgamasuttANi- 16 ] [AgamasuttANi-17 ] [AgamasuttANi - 18 ] [AgamasuttANi- 19] [AgamasuttANi-20 ] [AgamasuttANi-21] [AgamasutANi- 22] [AgamasuttANi-23] [AgamasuttANi - 24 ] [AgamasuttANi-25 ] [AgamasuttANi - 26 ] [AgamasuttANi-27] paDhamaM aMgasutaM bIaM aMgasutaM taiyaM aMgasutaM cautyaM aMgasutaM paMcamaM aMgasutaM chaThThe aMgasutaM sattamaM aMgasutaM aTTamaM aMgasutaM navamaM aMgasutaM dasamaM aMgasutaM ekkArasamaM aMgasutaM paDhamaM uvaMgasutaM bIaM uvaMgasutaM taiyaM ubaMgasutaM cautthaM uvaMgasutaM paMcamaM yaMgasutaM chaThThe uvaMgasutaM sattamaM uvaMgasutaM aThTha uvaMgasutaM navamaM uvaMgasutaM dasamaM uvaMgasutaM ekarasamaM uvaMgasutaM bArasamaM uvaMgasutaM paDhamaM paNNagaM bIaM paNNagaM tIiyaM paINNagaM cautyaM paNNagaM Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 69 ] [ 70] taMdulaveyAliyaM saMdhAragaM [ 71] gacchAyAra [ 72 ] caMdAvejjhayaM [73] gaNivijjA [74] deviMdatthao [ 75 ] maraNasamAhi [ 76 ] vIratthava nisIha buhatkappo [77] [ 78 ] [ 79] vavahAra [80] dasAsuyakkhadhaM [81] jIyakappo [2] paMcakaSpabhAsa [83] mahAnisIhaM [24] AvasassayaM [85] ohanitti [86] piMDanijatti [87] dasaveyAliyaM [88] utarajjhayaNaM [89] naMdIsUrya [10] anuogadAraM J [81] khAyAra [2] sUyagaDa - [3] hAsa [4] samavAya - [ya] vivAhapazatti - [es] nAthAdhamma - [8] vAsagahasA - [8] aMtarAsA 1 [12] [AgamasuttANi-28 ] [AgamasuttANi-29 ] [AgamasuttANi- 30/1 ] [AgamasuttANi- 30 / 2 ] [AgamasuttANi- 31 ] [AgamasuttANi- 32 ] [AgamasuttANi- 33/1 ] [AgamasuttANi 33/2 ] [AgamasuttANi- 34 ] [AgamasuttANi-35 ] [AgamasuttANi 36 ] [AgamasuttANi-37 ] [AgamasuttANi- 38/1 ] [AgamasuttANi - 38 / 2 ] [AgamasuttANi- 39 ] [AgamasuttANi-40 ] [AgamasuttANi-41/1 ] [AgamasuttANi-41 / 2 ] [AgamasuttANi-42 ] taiyaM mulasutaM [AgamasuttANi 43 ] catyaM mUlasutaM [AgamasuttANi-44 ] paDhamA cUliyA [AgamasuttANi-45 ] bitiyA cUliyA prakAzana 42 thI 90 Agamazruta prakAzane pragaTa karela che. gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gubharAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda [9] anuttaropAtikadasA- gujarAtI anuvAda [100] paDAvAgara paMcamaM paINNagaM chaThThe paNNagaM sattamaM paNNagaM - 9 sattamaM paNNagaM-2 aThThamaM paINNagaM navamaM paINNagaM dasamaM paINNagaM- 1 dasamaM paNNagaM-2 paDhamaM cheyasutaM bIaM cheyasuttaM taiyaM cheyasutaM cautyaM cheyasutaM paMcamaM cheyasuttaM- 9 paMcamaM cheyasutaM - 2 chaThThe cheyasuttaM paDhamaM mUlasutaM bIaM mUlasutaM - 9 bIaM mUlasutaM-2 [AgamadIpa-1] [AgamadIpa-1] [AgamahIpa - 1] [AgamadIpa-1] AgamadIpa-2] [AgamadIpa-3] [AgamadIpa-3] [AgamadIpa-3] [AgamadIpa-3] gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] paheluM aMgasUtra bIjuM aMgasUtra trIjuM aMgasUtra cothuM aMgasUtra pAMcamuM aMgasUtra chaThThuM aMgasUtra sAtamuM aMgasUtra AThamuM aMgasUtra navamuM aMgasUtra dazamuM aMgasUtra Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [13] [101] vivAgasUya - gujarAtI anuvAda AgAmadIpa-3] agiyAramuM aMgasUtra [102] uvavAya gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] paheluM upAMgasUtra [13] rAyaDUseNiya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] bIjuM upAMgasUtra [10] jIvAjIvAbhigama - gujarAtI anuvAda AgamadIpa-4] trIjuM upAMgasUtra [15] pannavaNAsutta gujarAtI anuvAda AgamadIpa-4] cothuM upAMgasUtra [10] sUrapatti - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] pAcamuM upAMgasUtra [10] caMdapannati- gujarAtI anuvAda AgamadIpa-5] chaThTha upAMgasUtra [18] jaMbuddIvapannati - gujarAtI anuvAda (AgaladIpa-5 sAtamuM upAMgasUtra [10] nirayAvaliyA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] AThamuM upAMgasUtra [11] kaSpavarDeisiyA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] navamuM upAMgasUtra [111] puphiyA - gujarAtI anuvAda (AgaladIpa-5] dazamuM upAMgasUtra [112] puSkacUliyA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] agiyAramuM upAMgasUtra [113] vahidasA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] bAramuM upAMgasUtra [14] causaraNa - gujarAtI anuvAda AgamadIpa-] pahelo paDyo [15] AurapaccakhANa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] bIjo payagno [11] mahApaccakhkhANa - gujarAtI anuvAda [AgAmadIpa-] trIjo paDyo [117] bhattapariSNA - gujarAtI anuvAda AgamadIpa- cotho pathaao [118] taMdulayAliya - gujarAtI anuvAda [Agamadipa-] pAMcamo paDyo [11] saMthAraga - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] chaThTho patro [12] gacchAdhAra - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] sAtamo paDyo-1 [21] caMdAvejha - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] sAtamo payo2 [12] gaNivijjA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa) AThamo paDyo [12] deviMdaFo - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-ko navamo patro [124) vIraWva - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-cha dazamo pAyo [15] nisaha gujarAtI anuvAda AgamadIpa-] paheluM chedasUtra [12] buhatakaM- gujarAtI anuvAda AgamadIpa- bIjuM chedasUtra [127) vavahAra- - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] trIjuM chedasUtra [118] dasAsuthaphakhaMdha - gujarAtI anuvAda AgamadIpa-che cothuM chedasUtra [19] jIyakampo - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-che pAMcamuM chedasUtra [13] mahAnisaha- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-] chaThTha chedasUtra [131] Avasmaya - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7) paheluM mUlasutra [13] ohanijutti- gujarAtI anuvAda Agamadiya-7 bIjuM mUlasutra-1 [13] piMDanijutti- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-2 [34] dasayAliya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] trIjuM mulasUtra Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda AgamadIpa-7] cothuM mUlasutra [AgamadIpa-7] pahelI cUlikA [AgamadIpa-7] bIjI cUlikA prakAzana 91 thI 137 AgamadIpa prakAzane pragaTa karela che. [134] (uttara yaza - [135] naMhIsutaM[137] anuyogadvAra - [138] dIkSA yogAdi vidhi [139] 45 Agama mahApUjana vidhi [140] AcArAGgasUtraM saTIkaM [141 ] sUtrakRtAGgasUtraM saTIka [142 ] sthAnAGgasUtraM saTIka [143 ] samavAyAGgasUtraM saTIkaM [144] bhagavatI aGgasUtraM saTIkaM [145 ] jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIka [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIkaM [147 ] antakRddazAGgasUtraM saTIkaM [148] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIkaM [149] praznavyAkaraNAGgasUtraM saTIkaM [150 ] vipAka zrutAGgasUtraM saTIkaM [151 ] aupapAtikaupAGgasUtraM saTIka [152] rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIkaM [153 ] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM saTIkaM [154] prajJApanAupAGgasUtraM saTIkaM [155] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM [156 ] candrapraitiupAGgasUtraM saTIkaM [157 ] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM [158] nirathAvalikA upAGgasUtraM saTIkaM [159] kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIka [ 160 ] puSpitAupAGgasUtra saTIkaM [161] puSpadhUlikAupAGgasUtraM saTIkaM [162] vahidasAupAGgasUtraM saTIkaM [163 ] catuHzaraNaprakIrNakasUtra saTIka [ 164 ] AturapratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM saTIkaM [ 165 ] mahApratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [ 166 ] bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM - 9 AgamasuttANi saTIka - 2 AgamasuttANi saTIkaM - 3 AgamattANi saTIkaM - 4 AgamasuttANi saTIkaM - 5/6 AgamasuttANi saTIkaM - 7 AgamANi saTIkaM 7 AgamasuttANi saTIkaM-7 AgamasuttANi saTIkaM-7 AgamasuttANi saTIkaM-7 AgamasuttANi saTIkaM-8 AgamasuttANi saTIkaM-8 AgamasuttANi saTIkaM-8 AgamasuttANi saTIka - 9 AgamasuttANi saTIka - 10/11 AgamANi saTIka - 12 AgamasuttANi saTIkaM - 12 AgamasuttANi saTIkaM- 13 AgamasuttANi saTIkaM- 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIka - 14 AgamANi saTIkaM- 14 AgamasuttANi saTIka - 14 AgamasuttANi saTIka - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIka - 14 AgamasuttANi saTIkaM- 14 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] [167 ] taMdulavaicArika prakIrNakasUtraM saTIkaM [168 ] saMstAraka prakIrNakasUtraM sacchAyaM [169 ] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIkaM [ 170 ] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM [171] devendrastavaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [ 172 ] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM [173 ] nizIthachedasUtraM saTIkaM [174 ] bRhatkalpachedasUtraM saTIkaM [175 ] vyavahArachedasUtraM saTIka [176 ] dazAzrutaskandhachedasUtraM saTIkaM [177 ] jItakalpachedasUtraM saTIkaM [178 ] mahAnizItha sUtraM ( mUlaM ) [179 ] AvazyakamUlasUtraM saTIkaM [180] oghaniyuktimUlasUtraM saTIkaM [181] piNDaniyuktimUlasUtraM saTIkaM [182] dazavaikAlikamUlasUtraM saTIkaM [183] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIkaM [184 ] nandI - cUlikAsUtraM saTIkaM [185] anuyogadvAracUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIka - 14 AgamasutANi saTIkaM 14 AgamasuttANi saTIkaM-14 AgamasuttANi saTIka - 14 AgamasuttANi saTIka - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 15-16-17 AgamasuttANi saTIka - 18-19-20 Agagama suttANi saTIkaM - 21-22 AgamasuttANi saTIkaM - 23 AgamasuttANi saTIkaM - 23 AgamasuttANi saTIkaM - 23 AgamasuttANi saTIkaM-24-25 Agama suttAmi saTIke -26 AgamasutANi saTIka - 26 AgamasuttANi saTIka - 27 AgamasuttANi saTIkaM- 28-29 AgamasuttANi saTIkaM - 30 AgamasuttANi saTIkaM - 30 prakAzana 139 thI 185 Agamazruta prakAzane pragaTa karela che. -: saMparDa sthaNa :'Agama ArAdhanA kendra' zItalanAtha sosAyaTI-vibhAga-1, phaleTa naM-13, 4the mALe zrI naminAtha jaina derAsarajI pAchaLa, vhAI senTara, khAnapura amadAvAda-1 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16] "AgamasuttANi-saTIkaM" m||1. thI 30 nuviva29 AgamasuttANi samAviSTAAgamAH bhAga-1. AyAra bhAga-2 sUtrakRta bhAga-3 sthAna bhAga-4 samavAya bhAga-5-6 bhagavatI (aparanAma vyAkhyAprajJapti) bhAga-7 jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRddazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa bhAga-8 vipAkazruta, aupapAtika, rAjaprazniya (bhAga-9 jIvAjIvAbhigama bhAga-10-11 prajJApanA bhAga-12 sUryaprajJapti, candraprajJapti bhAga-13 jambUdvIpaprajJapti bhAga-14 niravAyalikA, kalpavataMsikA, puSpikA, puSpacUlikA vahidazA, catuHzaraNa, AturapratyAkhyAna, mahApratyAkhyAna, bhaktaparijJA, tandulacArika, saMstAraka, gacchacAra, gaNividyA, devendrastava, maraNasamAdhi / bhAga-15-16-17|nIzItha bhAga-18-19-20 bRhatkalpa bhAga-21-22 vyavahAra bhAga-23 dazAzrutaskandha, jItakalpa, mahanizItha bhAga-24-25 Avazyaka bhAga-26 oghaniyukti, piNDaniyukti bhAga-27 dazavaikAlika bhAga-28-29 uttarAdhyayana bhAga-30 nandI, anuyogadvAra Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASya -internatiorite