________________
अधोदिग्वत] ४०, जैन-लक्षणावली
[अध्यवसान ३४२) । ८. अगाधभूधरावेशाद् विख्यातोऽधोव्य- अथवा रसोई तैयार होने तक साधु को चर्चा प्रादि तिक्रमः । (लाटोसं. ६-११८)।
करके रोके रहना भी अध्यधिदोष कहलाता है। १ कप व बावड़ी आदि में नीचे उतरने की स्वीकृत
अध्ययन (अज्झयण)- १. जेण सुहप्पज्झयणं सीमा के उल्लंघन को अधोऽतिक्रम कहते हैं ।
अज्झप्पाणयणमहियमयणं वा । बोहस्स संजमस्स व अधोदिग्व्रत-१. अधोदिकपरिमाणं अधोदिग्वतम् ।
मोक्खस्स व जं तमज्झयणं ॥ (विशे. भा. ६६३)। (श्रा. प्र. टी. २८०)। २. अधोदिक तत्सम्बन्धि
२. अधिगम्मति व अत्था अणेण अधिगं व णयणतस्यां वा व्रतं अधोदिग्वतम् अर्वाग्दिव्रतम्, एतावती ।
मिच्छति । अधिगं व साहु गच्छति तम्हा अज्झयणदिगध इन्द्रकूपाद्यवतरणादवगाहनीया, न परत इत्येवं
मिच्छति ।। (अभि. रा. १, पृ. २३१)। भूतमिति हृदयम् । (प्राव. वृ. ६, पृ. ८२७)।
. १ जो शुभ (निर्मल) अध्यात्म (चित्त) को उत्पन्न १ अधोदिशा सम्बन्धी कुएँ प्रादि में गमनागमन के
करता है वह अध्ययन है। अथवा जो अध्यात्मको परिमाण को अधोदिग्वत कहते हैं।। अधोलोक-१. हेट्ठिमलोयायारो वेत्तासणसण्णिहो
-निर्मल चित्तवृत्ति को-लाता है उसका नाम
अध्ययन है। अथवा जिसके द्वारा बोध, संयम और सहावेण । (ति. प. १-१३७) । २. वेत्तासणसरि
मोक्ष की प्राप्ति होती है उसे अध्ययन जानना सो च्चिय अहलोगो चेव होइ नायव्वो। (पउमच.
चाहिए। यह अध्ययन का निरुक्त लक्षण है। ३-१९)। ३. तत्र छन्वी नाम विस्तीर्णा पुष्पचङ्गेरी, तदाकारोऽधोलोकः । (प्राव. वृ. टि. मल. हेम. पृ. अध्यवपूरक-देखो अध्यधिदोष । १. अध्यवपूरकं १४)। ४. मंदरमूलादो हेट्ठा अधोलोगो । (धव. पु. स्वार्थमूलाद्रहणप्रक्षेपरूपम् । (दशव. हरि. बृ. ५, ४, पृ. ६)।
५५) । २. यद् गृहिणा मूलारम्भे स्वार्थकृते तन्मध्ये १ पुरुषाकार लोक में नीचे का भाग, जो वेत्रासन यतिनिमित्तमधिकावतारणं सोऽध्यवपूरकः । (गु.गु. सदृश है, उसे अधोलोक कहते हैं।
षट्. स्वो. वृ. २०, पृ. ४६)। ३. स्वार्थमधिश्रयअधोव्यतिक्रम-देखो अधोऽतिक्रम ।
णादौ कृते पश्चात्तन्दुलादिप्रक्षेपणादध्यवपुरकः । अध्यदिदोष, अध्यवधिरोध (अज्झोवज्ज)- (प्राचा. शी. वृ. २, १, २६६) । ४. स्वार्थमधिदेखो अध्यवपूरक । १. जलतन्दुलपक्खेवो दाणट्ठ श्रयणे सति साधुसमागमश्रवणात्तदर्थं पुनर्यो धान्यासंजदाण सयपयणे । अज्झोवझं णेयं अहवा पागं दिवापः सोऽध्यवपूरकः । (योगशा. स्वो. विव. १, तु जाव रोहो वा ॥ (मूला. ६-८)। २. तन्दु- ३८)। ५. गृहिणः स्वार्थमग्निज्वालनाद्याद्रहणदालाम्ब्वधिकक्षेपः स्वार्थं पाके यतीन् प्रति । स्यादध्य- नान्ते प्रारम्भे कृते सति पश्चात् स्वार्थकल्पितं वधिरोधो वा पाकान्तं तत्तपस्विनाम् ॥ (प्राचा. तन्दुलमध्ये कर्पटिकार्थ तन्दुलादीनां माणकं संकल्पितं सा. ८-२४)। ३. स्याद्दोषोऽध्यधिरोधो यत् स्व- प्रक्षिप्य राघ्नोति यदा तदध्यवपूरकः । (जीतक. चू. पाके यतिदत्तये । प्रक्षेपस्तण्डुलादीनां रोधो वा ऽऽपा- वि. व्या. पृ. ४६)।
वि. व्या. प.४६)। चनाद्यतेः ॥ (अन. ध. ५-८)। ४. अथाध्यवधिर्नाम ४ अपने लिए बनाये जाने वाले भोजन में साधु का दोषो द्वितीय उच्यते यतीनाम्-पाके क्रियमाण
प्रागमन सुन कर उनके निमित्त कुछ और अधिक प्रात्मन्यागते च सति तत्र पाके तन्दुला अम्बु चाधिकं अन्न क मिल
अन्न के मिला देने को अध्यवपूरक कहते हैं। क्षिप्यते सोऽध्यवधिर्दोष उच्यते । अथवा यावत्कालं अध्यवसान-१. स्व-परयोरविवेके सति जीवस्यापाको न भवति तावत्कालं तपस्निां रोधः क्रियते, ध्यवसितिमात्रमध्यवसानम् । (समयप्रा. अमृत. ७. सोऽध्यवधिर्दोषः उत्पद्यते । (भा. प्रा. टीका ६९)। २९५) । २. अध्यवसानं राग-स्नेह-भयात्मकोऽध्यव५. अपवरकं संयतानां भवत्विति विकृतं अज्झो- सायः । (स्थाना. अभय.व. ७-५६१, पृ. ३७६) । वझं । (कातिके. ४४६)।
३. अतिहर्ष-विषादाभ्यामधिकमवसानं चिन्तनमध्यव१. अकस्मात् अतिथि के आ जाने पर अपने लिए सानम् । (विशे.-अभि. रा. १, पृ. २३२); मणपकाई जाने वाली भोज्यसामग्री में और भी जल व संकेप्पेत्ति वा अज्झवसाणं ति वा एगट्ठा। (अभि. चावलादि के मिलाने को अध्यधिदोष कहते हैं। रा. भा. १, पृ. २३२) ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org