________________
नाकाङ्क्षणा ]
पदिष्टविधिकर्तव्यताऽनादरोऽनाकाङ्क्षक्रिया । (त. सुखबो. वृ. ६ - ५ ) । ५. शठत्वेन अलसत्वेन च जिनसूत्रोपदिष्टविधिविधानेऽनादरः प्रनाकाङ्क्षाक्रिया । (त. वृ. श्रुत. ६ - ५ ) ।
१ शठता या आलस्य के वश होकर श्रागमनिर्दिष्ट श्रावश्यक कार्यों के करने में अनादर का भाव रखना नाकाङक्षक्रिया है ।
नाकाङ्क्षरणा ( निःकाङ्क्षितत्व ) - कर्मपरवशे सान्ते दुःखैरन्तरितोदये । पापबीजे सुखेऽनास्थाश्रद्धानाकाङ्क्षणा स्मृता ॥ ( रत्नक. १ - १२) | कर्माधीन, विनश्वर, दुःखोत्पादक और पाप के बीजभूत सांसारिक सुख में अनास्था का श्रद्धान करना - उसमें विश्वास न रखना, इसका नाम अनाकाङ्क्षणा (सम्यग्दर्शन का निष्कांक्षित श्रंग) है । अनाकार - अकारो विकल्पः सह प्रकारेण साकारः । अनाकारस्तद्विरीतः, निर्विकल्प इत्यर्थः । त. भा. सि. वृ. २- ९) ।
प्राकार या विकल्प से रहित उपयोग को अनाकार या निर्विकल्प कहते हैं । उसे दर्शन भी कहा जाता है। अनाकारोपयोग — १. प्रणायारुवजोगो दंसणं । को अणागारुवजोगो णाम ? सागारुवजोगादो अण्णो । कम्म- कत्तारभावो श्रागारो, तेण आगारेण सह वट्टमाणो उवजोगो सागारो त्ति । ( धव. पु. १३, पृ. २०७ ) । २. पमाणदो पुधभूदं कम्ममायारो, तं जम्मि णत्थि सो उवजोगो अणायारो णाम, दंसणुव जोगो त्ति भणिदं होदि । ( जयध. पु. १, पृ. ३३१) । ३. इंदिय-मणोहिणा वा अत्थे अविसेसदूण जं गहणं । तोमुहुत्तकालो उवजोगो सो प्रणा यारो ॥ (गो. जी. ६७५ ) । ४. अनाकारं निर्विकल्पकं दर्शनमित्यर्थः । (त. सुखबो. वृ. २-६) । ५. न विद्यते यथोक्तरूप आकारो यत्र सोनाकारः । स चासावुपयोगश्चानाकारोपयोगः । यत्तु वस्तुनः सामान्यरूपतया परिच्छेदः सोऽनाकारोपयोगः । (प्रज्ञाप. मलय. वृ. २६- ३१२ ) ।
२ प्रमाण से भिन्न कर्म-ज्ञान से भिन्न अन्य बहिभूत विषय - का नाम आकार है । ऐसा श्राकार जिस उपयोगविशेष में सम्भव नहीं है उसे अनाकारोपयोग कहा जाता है। दूसरे शब्द से उसे दर्शनोपयोग भी कहा गया है।
Jain Education International
५४, जैन- लक्षणावली
[ अनाचिन्न
श्रनागत ( श्ररणागद) - १. जहा सव्वे लोए पत्थो तिहा विहत्तो प्रणागदो वट्टमाणो प्रदीदो चेदि । तत्थ अणिफण्णो अणागदो णाम । घडिज्जमाणो वट्टमाणो । णिफण्णो ववहारजोग्गो प्रदीदो णाम । X X X तथा कालो वि तिविहो प्रणागदो वट्टमाणी अदीदो चेदि । ( धव. पु. ३, पृ. २६ ) । २. यो विवक्षितं वर्तमानसमयमवधीकृत्य भावी समयराशिः स सर्वोऽपि कालोऽनागतः । ( ज्योतिष्क मलय. वृ. १-७) । ३. अवधीकृत्य समयं वर्तमानं विवक्षितम् । भावी समयराशिर्यः कालः स स्यादनागतः । (लोकप्र. २८ - २७) ।
१ श्रनिष्पन्न प्रस्थ ( धान्य के मापने का एक मापविशेष) के समान श्रनिष्पन्न सभी समयों को श्रनागत काल कहा जाता है । २ विवक्षित वर्तमान समय को अवधि करके सीमारूप मानकर उसके आगे की जितनी भी समय राशि ( समयों का समूह ) है उस सब ही को श्रनागत काल माना जाता है ।
नाचरित दोष - १. दूरदेशाद् ग्रामान्तराद्वाऽऽनीतमनाचरितम् । भ. प्रा. विजयो. २३०; कार्तिके. टी. ४४६, पृ. ३३८ ) । २. इतरत् (श्राचरिताद्विपरीतम्) अनाचरितम् । (भ. श्री. मूला. टी. २३० ) । दूर देश से या ग्रामान्तर से लाये हुए श्राहार को ग्रहण करना श्रनाचरित दोष है । अनाचार - १. Xx X X वदन्त्यनाचारमिहातिसक्तताम् । ( द्वात्रि. 8 ) । २. अनाचारो व्रतभङ्गः सर्वथा स्वेच्छया प्रवर्तनम् । (मूला. वृ. ११ - ११ ) । ३. गिलिते त्वाघाकर्म्मणा [ण्य ] नाचारः । ( व्यव. सू. भा. मलय. वृ. १ - ४३ ) । ४. साध्वाचारस्य परिभोगतो ध्वंसेऽनाचारः । ( व्यव. १ उ. - अभि. रा. १, पृ. ३११) ।
के श्रना
१ विषयों में जो श्रतिशय श्रासक्ति होती है उसे अनाचार कहते हैं । ३ श्राधाकर्म के अपने निमित्त से निर्मित भोजन के — निगलने पर साधु चार माना जाता है । नाचिन्न- १. परदो वा तेहिं भवे तव्विवरीद प्रणाचिणं । (मूला. ६ - २० ) । २. परतस्त्रिभ्यः सप्तगृहेभ्यः ऊर्ध्वं यद्यागतमोदनादिकमनाचिन्नं ग्रहणायोग्यम्, तद्विपरीतं वा ऋजुवृत्या विपरीतेभ्यः सप्तभ्यो यद्यागत तदप्यनाचिन्नमादातुमयोग्यम् । (मूला. वृ. ६-२०) ।
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org