________________
आजीव] १८३, जैन-लक्षणावली
[आजीविकाभय तत्तल्यो वा चौरादिर्वा कुटुम्बिकान् 'यदि संयताना. २. पात्मनो जाति कूलं च निर्दिश्य शिल्पकर्म तप:मागतानां भिक्षादानं न करिष्यथ तदा युष्माकं द्रव्य- कर्मेश्वरत्वं च निदिश्याजीवनं करोति यतोऽतः प्रामपहरिष्यामो ग्रामाद्वा निर्वासयिष्यामः' इति भीष- जीववचनान्येतानि, तेभ्यो जातिकथनादिभ्यः पुनयित्वा दापयति तदा दीयमानमाच्छेद्यनामा दोषः रुत्पाद आहारस्य योऽयं स आजीवदोषो भवत्येषः, स्यात् । (अन. ध. टी. ५-१७)। १०. आच्छेद्यं वीर्यगृहन-दीनत्वादिदोषदर्शनादिति । (मूला. वृ. यत् भृतकादिलभ्यमाच्छिद्य दीयते । (व्यव. भा. वृ. ६-३१)।। ३, पृ. ३५)। ११. यबलात् कस्मादपि उद्दाल्य जाति, कुल, शिल्प, तप और ऐश्वर्यादि को प्रगट गृही दत्ते तदाच्छेद्यम् । (ग. ग. षट. स्वो. व. २०, करके भिक्षा एवं वसति आदि को उत्पन्न करना; पृ. ४६)। १२. राजभयाच्चौरभयाद्यद्दीयते तदा- यह आजीव दोष है। च्छेद्यम् । (भा. प्रा. टी. ६६) ।
प्राजीवदोषदुष्टा वसति- १. प्रात्मनो जातिं कुलं १ संयतों के भिक्षाश्रम को देख कर राजा, अमात्य । ऐश्वयं वाभिधाय स्वमाहात्म्यप्रकटनेनोत्पादिता अधवा चोर आदि के द्वारा भयभीत करके जो दान वसतिराजीवशब्देनोच्यते । (भ. प्रा. विजयो. २३०)। की योजना की जाती है। यह प्राच्छेद्य नामका २. स्वस्य जाति कुलमैश्वर्यमभिधाय माहात्म्यप्रकाशदोष है।
नेनोत्पादिता (वसतिः) आजीवदोषदुष्टा । (भ. प्रा. प्राजीव--१. जाई कुल गण कम्मे सिप्पे आजीव- मला. टी. २३०, कार्तिके. टी. ४४६-५०)। णा उ पंचविहा । सूयाए असूयाए व अप्पाण कहेहि अपनी जाति, कुल अथवा ऐश्वर्य के कथन द्वारा एक्केक्के ।। (पिण्डनि. ४३७)। २. आजीवे जाइ- अपना माहात्म्य प्रगट करके वसति को प्राप्त करना; कुलादिभिन्ने ।। (जीतक. च.पृ. १५, पं. २६)। ३. अ- यह प्राजीव नामका वसतिदोष है। ऐसी वसति तीताद्यर्थसूचकं निमित्तं जाति-कुल-गण-कर्म-शिल्पानां प्राजीवदोष से दूषित कही जाती है। कथनादिना आजीवनम् । (जीतक. च. वि. व्या. पृ. प्राजीवन-देखो आजीव । आजीवनं यदाहार४६, १५-२५)।
शय्यादिकं जात्याद्याजीवनेनोत्पादितम् । (व्यव. भा. १ जाति, कुल, गण, कर्म और शिल्पके भेद से प्राजीव मलय. व. ३-१६४, पृ. ३५)। पांच प्रकार का है। अपनी उक्त जाति आदि को देखो आजीवदोष और आजीवदोषदुष्टा वसति । सूचा से-अप्रगट रूप में-अथवा असूचा से- श्राजीवना दोष-पिण्डार्थं दातुः सत्कजात्यादि प्रगट रूप में-कह कर भोजन प्राप्त करना, यह स्वस्य प्रकाशयतः आजीवनादोषः। (गु. ग. ष. स्वो. प्राजीव नामका उत्पादन दोष है।
वृ. २०, पृ. ४६)। प्राजीवकुशील-प्रात्मनो जाति कुलं वा प्रकाश्य देखो आजीवदोष और पाजीवदोषदुष्टा वसति । यो भिक्षादिकमुत्पादयति स प्राजीवकुशीलः । केन- प्राजीव (आजीविका) पिण्ड-१. जात्याद्याजीचिदुपद्रुतः परं शरणं प्रविशति,अनाथशालां वा प्रवि- वनादवाप्त आजीविकापिण्डः । (प्राचारा. शी. वृ. श्यात्मनश्चिकित्सां करोति स वाऽऽजीवकुश [शी] लः। २,१, २७३, पृ. ३२०) । २. जाति-कुल-गण-कर्म(भ. प्रा. विजयो. टी. १९५०)।
शिल्पादिप्रधानेभ्य प्रात्मनस्तद्गुणत्वारोपणं भिक्षार्थअपनी जाति या कुल को प्रकट करके भिक्षादिक के माजीवपिण्डः । (योगशा. स्वो. विव. १-३८; धर्मसं. उत्पन्न करने वाले साधु को प्राजीवकुशील कहते मान. स्वो. वृ. ३, २२, पृ. ४१)। हैं। तथा किसी के द्वारा उपद्रव किये जाने पर देखो प्राजीवदोष । दूसरे की शरण में जाने वाले और अनाथशाला में प्राजोवभय-आजीवो वर्तनोपायस्तस्मिन अन्येनोजाकर अपनी चिकित्सा कराने वाले साधु को भी परुध्यमाने भयमाजीवभयम् । (ललितवि. मु. पंजिप्राजीवकुश[शी]ल कहते हैं।
का पृ. ३८)। प्राजीव दोष-देखो प्राजीव । १.जादी कूलं च देखो प्राजीविकाभय ।। सिप्पं तवकम्मं ईसरत्त आजीवं । तेहिं पुण उप्पादो आजीविकाभय-१. आजीविकाभयं दुर्जीविकाआजीवदोसो हवदि एसो ॥ (मूला. ६-३१)। भयम् । (प्राव. भा. हरि. वृ. १८४, पृ. ४७३) ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org