Book Title: Jain Lakshanavali Part 1
Author(s): Balchandra Shastri
Publisher: Veer Seva Mandir Trust

View full book text
Previous | Next

Page 418
________________ श्रदारिकौदारिकशरीर नोकर्म. ] श्रदारिकौदारिकशरीरनो कर्मबन्ध - प्रौदारिकशरीरनो कर्म प्रदेशान। मौदारिकशरीरनो कर्म प्रदेश र न्योन्यानुप्रवेशादौदारिकौदारिकनो कर्मबन्धः । ( त वा. ५, २४, ९ ) । श्रदारिकशरीर के नोकर्मप्रदेशों का अन्य श्रदारिकशरीरनोकर्मप्रदेशों के साथ परस्पर में परस्पर अनुप्रवेशरूप जो बन्ध होता है उसे श्रदारिकौदारिकनोकबन्ध कहते हैं । श्रौदार्य - प्रौदार्यं कार्पण्यत्यागाद्विज्ञेयमाशय महत्त्वम् । गुरु- दीनादिष्वौचित्यवृत्ति कार्ये तदत्यन्तम् || ( षोडशक ४-३, पृ. २५) । कृपणता को छोड़कर उदार हृदय से जो गुरु एवं दीन आदि जनों के विषय में यथोचित व्यवहार किया जाता है उसे श्रौदार्यगुण कहते हैं । प्रौद्दे शिक - १. देवद- पासंडत्थं किविण चावि जंतु उद्दिदियं । कदमणसमुद्देशं चदुव्विहं वा समासेण ॥ जावदियं उद्दे सो पासंडोत्ति य हवे समुसो । समणोति य श्रादेसो णिग्गंथो त्ति य हवे समादेसो || ( मूला. ६, ६-७ ) । २. उद्देशनं सा ध्वाद्याश्रित्य दानारम्भस्येत्युद्द ेशः, तत्र भवमौद्द - शिकम् । ( दशवै. हरि. वृ. ३- २, पृ. ११६) । ३. श्रमणानुद्दिश्य कृतं भक्तादिकम् उद्दे सिगमित्युच्यते । (भ. प्रा. विजयो. ४२१ ) । ४. आत्मार्थं यत्पूर्वसिद्धमेव लड्डुक चूर्णकादि साधुमुद्दिश्य पुनरपि [ संत ] गुडादिना संस्क्रियते तदुद्दे शिकं सामान्येन विशेषतो विशेषसूत्रादवगन्तव्यमिति । ( श्राचा. शी. बु. २, १, २६६, पृ. ३१७) । ५. उद्देशेग साधु संकल्पेन निवृत्तमौद्द शिकं श्रधाकर्म । ( जीतक. चू. fr. व्याख्या, पू. ५३ ) । ६. देवतार्थं पाखण्डार्थं कृपणार्थं चोद्दिश्य यत्कृतमन्नं तन्निमित्तं निष्पन्नं भोजनं तदोद्द शिकम् । ( मूला. घू. ६ - ६ ) ; सामान्यमुद्दिश्य पाषण्डानुद्दिश्य श्रमणानुद्दिश्य निर्ग्रन्यानुद्दिश्य यत्कृतमन्नं तच्चतुर्विधमौद्द शिकं भवेदन्नमिति । (मूला. वृ. ६-७ ) । ७. उद्देश : साध्वर्थं संकल्पः, स प्रयोजनमस्य श्री सिकं यत्पूर्वकृतमोदन - मोदक क्षोदादि तत्साधूद्देशेन दध्यादिना गुडपाकेन च संस्कुर्वतो भवति । (योगशा. स्वो विव. १-३८ ) । ८. उद्देशिकं श्रमणानुद्दिश्य कृतं भक्तादिकम् । (भ. प्रा. मूला. ४२१) । ६. तदौशिकमन्नं यद्ददेवतादीन- लिङ्गितः । सर्वपाषण्डपार्श्वस्यसाधून वोद्दिश्य Jain Education International [ पक्रमिकी साधितम् ।। (न. ध. ५ - ७ ) । १०. यत्पुनर्गृहिणा स्वार्थकृतं पश्चाद्यत्युद्देशेन पृथक् क्रियते तदौदेशिकम् । ( गु. गु. षट्. स्व. वृ. २०, पृ. ४८) । १ देवता, पाषण्ड - जैनमत से बहिर्भूत अनुष्ठान करनेवाले वेषधारी साधुजन - और कृपण ( दोन ) जन के उद्देश से किया गया भोजन प्रौद्द शिक कहलाता है । (१) उद्देश - जो भी भोजन के लिए श्रावेंगे उन सबको दूंगा, इस प्रकार के उद्देश से बनाया गया भोजन । ( २ ) समुद्देश- पाषण्डियों के उद्देश से बनाया गया भोजन । (३) प्रदेश - प्रजीवक श्रावि अन्य साधुवेषधारी अथवा छात्रों के उद्देश से बनाया गया भोजन । ( ४ ) समादेश — जो भी निर्ग्रन्थ मुनि आवेंगे उन सबको आहार दूंगा; इस प्रकार के उद्देश से बनाया जाने वाला भोजन । उक्त चार प्रकार का भोजन श्रौद्दे शिक कहलाता है । श्रनोदर्य- देखो अवमौदर्य । १. ऊनमवममुदरं यस्य स ऊनोदरस्तस्य भाव श्रीनोदर्य्यम् । (योगशा. स्वो विव. ४-८९ ) । २. प्रमाणप्राप्त प्राहारो द्वा त्रिशत् कवलाः, स चैकादिकवलैरूनश्चतुर्विंशतिकबलान् यावत् प्रमाणप्राप्तात् किंचिदूनम् श्रनोदर्य्यम् । . (योगशास्त्रो. विव. ४-८६, पृ. ३११) । प्रमाणप्राप्त प्रहार ३२ ग्रास है । उसे एक-दो ग्रामों से कम करते हुए चौबीस ग्रास पर्यन्त ग्रहण करना, यह श्रनोदर्य बाह्य तप कहलाता है । तत्त्वार्थभाष्य की सिद्धसेन गणी की वृत्ति ( ६-१६) के अनुसार प्रमोद ( श्रौनोदर्य ) तीन प्रकार का है - १ अल्पाहार अवमौदर्य - प्राठ ग्रास प्रमाण । २ उपार्थ प्रवमौदर्य - बारह ग्रास ( ३३३ - ४ =१२) प्रमाण | ३ किंचिदूनावमौदर्य - बत्तीस ग्रास जो पुरुष का प्रमाणप्राप्त आहार है उसमें एक ग्रास से कम । श्रपक्रमिकी - उपक्रमणमुपक्रमः स्वयमेव समीपे भवनमुदीरणाकरणेन वा समीपानयनम्, तेन निर्वृताः श्रौपक्रमिकी — स्वयमुदीर्णस्य उदीरणाकरणेन वा उदयमुपनीतस्य वेदनीय कर्मणो विपाकानुभवनेन निर्वृता इत्यर्थ: । ( प्रज्ञाप कलय. वृ. ३५-३२६, पृ. ५५७ ) । स्वयं समीप में होना श्रथवा उदीरणाकरण के द्वारा समीप में ले श्राना; इसका नाम उपक्रम है । इस उपक्रम से होने वाली वेदना श्रीपक्रमिकी कहलाती ३०६, जैन-लक्षणावली For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org

Loading...

Page Navigation
1 ... 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446