Book Title: Jain Lakshanavali Part 1
Author(s): Balchandra Shastri
Publisher: Veer Seva Mandir Trust

View full book text
Previous | Next

Page 336
________________ पाहारपर्याप्ति] २२७, जैन-लक्षणावली [आहारशरीरनाम गच्छंति जीवा ताणि दव्वाणि आहारदव्ववग्गणा पृ. ११७; षष्ठ कर्म. दे. स्वो. वृ. ६, पृ. १२६)। णाम । (धव. पु. १४, प. ५४७)। ६. आहारवर्गणाभ्य आगतसमयप्रबद्धपुद्गलस्कन्धान् जिसके प्राश्रय से प्रौदारिक, वैक्रियिक और पाहारक खल-रसभागेन परिणमयितुं पर्याप्तनामकर्मोदयसहिइन तीनों शरीरों की निष्पत्ति होती है उसे आहार- ताहारवर्गणावष्टम्भजनिता आत्मनः शक्तिनिष्पत्तिः द्रव्यवर्गणा कहते हैं। आहारपर्याप्तिः । (गो. जी. म. प्र. टी. ११९)। पाहारपर्याप्ति-१. आहारपज्जत्ती णाम खल- १०. औदारिक-वैकियिकाहारक-शरीरनामकर्मोदयरसपरिणामसत्ती। (नन्दी. चू. पृ. १५) । २. शरी- प्रथमसमयमादिं कृत्वा तच्छरीरत्रय-षट्पर्याप्तिपर्यायरेन्द्रिय-वाङ्मनःप्राणाऽपानयोग्यदलिकद्रव्याहरण- परिणमनयोग्यपुद्गलस्कन्धान् खल-रसभागेन परिणमक्रियापरिसमाप्तिः आहारपर्याप्तिः । (त. भा. ८, यितुं पर्याप्तिनामकर्मोदयावष्टम्भसम्भूतात्मनः शक्ति१२ नन्दी. हरि. वृ. पृ. ४३.४४) । ३. आहारग्रहण- निष्पत्तिः आहारपर्याप्तिः । (गो. जी. जी. प्र. टी. समर्थकरणनिष्पत्तिराहारपर्याप्तिः ।xxx शरी- ११९ कातिके. टी. १३४)। ११. तत्रैषाऽऽहाररस्येन्द्रियाणां वाचो मनस: प्राणापानयोश्चागमप्र- पर्याप्तिर्ययाऽऽदाय निजोचितम् । पृथक् खल-रसत्वेसिद्धवर्गणाक्रमेण यानि योग्यानि दलिकद्रव्याणि नाऽऽहारं परिणति नयेत् ॥ (लोकप्र. ३-१७)। तेषाम् अाहरणक्रिया ग्रहणम्-आदानम्, तस्याः १ पाहारवर्गणा के परमाणुओं को खल और रस परिसमाप्तिराहारपर्याप्तिः करण विशेषः। (त. भा. भागरूप से परिणमन कराने की शक्ति को आहारहरि. व सिद्ध. वृ. ८-१२) । ४. तत्राहारपर्याप्तेरर्थ पर्याप्ति कहते हैं। उच्यते-शरीरनामकर्मोदयात् पुद्गलविपाकिनः प्राहारपोषध-तत्राहारपोषधो देशतो विवक्षितआहारवर्गणागतपुद्गलस्कन्धाः समवेतानन्तपरमाणु- विकृतेरविकृते राचाम्लस्य वा सकृदेव द्विरेव वा भोजनिष्पादिता प्रात्मावष्टब्धक्षेत्रस्थाः कर्मस्कन्धसम्बन्ध- नम्। (योगशा. स्वो. विव. ३-८५, प. ५११)। तो मूर्तिभूतमात्मानं समवेतत्वेन समाश्रयन्ति; तेषा- विवक्षित विकृति-विकारजनक घी-दूध आदि, मुपगतानां पुद्गलस्कन्धानां खल-रसपर्यायः परि. अविकृति-कामादि विकार को न उत्पन्न करने णमनशक्तेनिमित्तानामाप्तिराहारपर्याप्तिः (खल- वाला सादा भोजन-अथवा प्राचाम्ल (संस्काररसपर्यायः परिणमनशक्तिराहारपर्याप्तिः–मला. रहित कांजी व भात आदि) का एक-दो बार भोजन वृ.)। (धव. पु. १, पृ. २५४; मूला. वृ. १२, करना; यह देशतः आहारपोषधव्रत कहलाता है। १६५)। ५. आहारपर्याप्तिर्नाम खल-रसपरिणमन- प्राहारमिश्रकाययोग - आहार-कार्मणस्कन्धतः शक्तिः। (स्थाना. अभय. वृ. २, १, ७३, पृ. ५०)। समुत्पन्नवीर्येण योगः आहारमिश्रकाययोगः । (धव. ६. पाहारग्रहणसमर्थकरणपरिनिष्पत्तिः आहारपर्या- पु. १,१. २६३) । प्तिः। (त. भा. सिद्ध. व. ८-१२)। ७. यया आहारकशरीर और कार्मणशरीर के स्कन्धों से शक्त्या करणभूतया जन्तुराहारमादाय खल-रसरूप- उत्पन्न हए वीर्य के द्वारा जो योग होता है उसे तया परिणमयति सा आहारपर्याप्तिः । (प्रब. सारो. आहारमिश्रकाययोग कहते हैं । वृ. १३१७; विचारस. वि. व्या. ४२, पृ. ६; बृहत्क. आहारशरीर-अंतोमुहूत्तसंचिदपदेसकलाप्रो आवृ. १११२; संग्रहणी दे. वृ. २६८)। ८. यया बाह्य- हारसरीरं णाम । (धव. पु. १४, पृ.७८)। माहारमादाय खल-रसरूपतया परिणमयति सा आहा- अन्तर्मुहूर्त काल में संचित नोकर्मप्रदेशों के समूह रपर्याप्तिः । (प्रज्ञाप. मलय. वृ. १-१२, पृ. २५; का नाम पाहारशरीर है। नन्दी. मलय. वृ. १३, पृ. १०५, षडशीति मलय. प्राहारशरोरनाम-जस्स कम्मस्स उदएण आहारवृ. ३, पृ. १२४; पंचसं. मलय. वृ. १-५, पृ.८; वग्गणाए खंधा आहारसरीररूवेण परिणमंति तस्स जीवाजी. मलय. वृ. १-१२, पृ. १०; षष्ठ कर्म. पाहारसरीरमिदि सण्णा । (धव. पु. ६, पृ. ६६)। मलय. वृ. ५, पृ. १५३; शतक. मल. हेम. वृ. ३७, जिस कर्म के उदय से आहारवर्गणा के स्कन्ध ३८, पृ. ५०; कर्मस्तव गो. वृ. ९-१०, पृ. १६; माहारशरीर के रूप में परिणत होते हैं उसे पाहारकर्मवि. दे. स्वो. वृ. ६ षडशीति दे. स्वो. व. २, शरीरनामकर्म कहते हैं। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org

Loading...

Page Navigation
1 ... 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446