________________
पाहारपर्याप्ति] २२७, जैन-लक्षणावली
[आहारशरीरनाम गच्छंति जीवा ताणि दव्वाणि आहारदव्ववग्गणा पृ. ११७; षष्ठ कर्म. दे. स्वो. वृ. ६, पृ. १२६)। णाम । (धव. पु. १४, प. ५४७)।
६. आहारवर्गणाभ्य आगतसमयप्रबद्धपुद्गलस्कन्धान् जिसके प्राश्रय से प्रौदारिक, वैक्रियिक और पाहारक खल-रसभागेन परिणमयितुं पर्याप्तनामकर्मोदयसहिइन तीनों शरीरों की निष्पत्ति होती है उसे आहार- ताहारवर्गणावष्टम्भजनिता आत्मनः शक्तिनिष्पत्तिः द्रव्यवर्गणा कहते हैं।
आहारपर्याप्तिः । (गो. जी. म. प्र. टी. ११९)। पाहारपर्याप्ति-१. आहारपज्जत्ती णाम खल- १०. औदारिक-वैकियिकाहारक-शरीरनामकर्मोदयरसपरिणामसत्ती। (नन्दी. चू. पृ. १५) । २. शरी- प्रथमसमयमादिं कृत्वा तच्छरीरत्रय-षट्पर्याप्तिपर्यायरेन्द्रिय-वाङ्मनःप्राणाऽपानयोग्यदलिकद्रव्याहरण- परिणमनयोग्यपुद्गलस्कन्धान् खल-रसभागेन परिणमक्रियापरिसमाप्तिः आहारपर्याप्तिः । (त. भा. ८, यितुं पर्याप्तिनामकर्मोदयावष्टम्भसम्भूतात्मनः शक्ति१२ नन्दी. हरि. वृ. पृ. ४३.४४) । ३. आहारग्रहण- निष्पत्तिः आहारपर्याप्तिः । (गो. जी. जी. प्र. टी. समर्थकरणनिष्पत्तिराहारपर्याप्तिः ।xxx शरी- ११९ कातिके. टी. १३४)। ११. तत्रैषाऽऽहाररस्येन्द्रियाणां वाचो मनस: प्राणापानयोश्चागमप्र- पर्याप्तिर्ययाऽऽदाय निजोचितम् । पृथक् खल-रसत्वेसिद्धवर्गणाक्रमेण यानि योग्यानि दलिकद्रव्याणि नाऽऽहारं परिणति नयेत् ॥ (लोकप्र. ३-१७)। तेषाम् अाहरणक्रिया ग्रहणम्-आदानम्, तस्याः १ पाहारवर्गणा के परमाणुओं को खल और रस परिसमाप्तिराहारपर्याप्तिः करण विशेषः। (त. भा. भागरूप से परिणमन कराने की शक्ति को आहारहरि. व सिद्ध. वृ. ८-१२) । ४. तत्राहारपर्याप्तेरर्थ पर्याप्ति कहते हैं। उच्यते-शरीरनामकर्मोदयात् पुद्गलविपाकिनः प्राहारपोषध-तत्राहारपोषधो देशतो विवक्षितआहारवर्गणागतपुद्गलस्कन्धाः समवेतानन्तपरमाणु- विकृतेरविकृते राचाम्लस्य वा सकृदेव द्विरेव वा भोजनिष्पादिता प्रात्मावष्टब्धक्षेत्रस्थाः कर्मस्कन्धसम्बन्ध- नम्। (योगशा. स्वो. विव. ३-८५, प. ५११)। तो मूर्तिभूतमात्मानं समवेतत्वेन समाश्रयन्ति; तेषा- विवक्षित विकृति-विकारजनक घी-दूध आदि, मुपगतानां पुद्गलस्कन्धानां खल-रसपर्यायः परि. अविकृति-कामादि विकार को न उत्पन्न करने णमनशक्तेनिमित्तानामाप्तिराहारपर्याप्तिः (खल- वाला सादा भोजन-अथवा प्राचाम्ल (संस्काररसपर्यायः परिणमनशक्तिराहारपर्याप्तिः–मला. रहित कांजी व भात आदि) का एक-दो बार भोजन वृ.)। (धव. पु. १, पृ. २५४; मूला. वृ. १२, करना; यह देशतः आहारपोषधव्रत कहलाता है। १६५)। ५. आहारपर्याप्तिर्नाम खल-रसपरिणमन- प्राहारमिश्रकाययोग - आहार-कार्मणस्कन्धतः शक्तिः। (स्थाना. अभय. वृ. २, १, ७३, पृ. ५०)। समुत्पन्नवीर्येण योगः आहारमिश्रकाययोगः । (धव. ६. पाहारग्रहणसमर्थकरणपरिनिष्पत्तिः आहारपर्या- पु. १,१. २६३) । प्तिः। (त. भा. सिद्ध. व. ८-१२)। ७. यया आहारकशरीर और कार्मणशरीर के स्कन्धों से शक्त्या करणभूतया जन्तुराहारमादाय खल-रसरूप- उत्पन्न हए वीर्य के द्वारा जो योग होता है उसे तया परिणमयति सा आहारपर्याप्तिः । (प्रब. सारो. आहारमिश्रकाययोग कहते हैं । वृ. १३१७; विचारस. वि. व्या. ४२, पृ. ६; बृहत्क. आहारशरीर-अंतोमुहूत्तसंचिदपदेसकलाप्रो आवृ. १११२; संग्रहणी दे. वृ. २६८)। ८. यया बाह्य- हारसरीरं णाम । (धव. पु. १४, पृ.७८)। माहारमादाय खल-रसरूपतया परिणमयति सा आहा- अन्तर्मुहूर्त काल में संचित नोकर्मप्रदेशों के समूह रपर्याप्तिः । (प्रज्ञाप. मलय. वृ. १-१२, पृ. २५; का नाम पाहारशरीर है। नन्दी. मलय. वृ. १३, पृ. १०५, षडशीति मलय. प्राहारशरोरनाम-जस्स कम्मस्स उदएण आहारवृ. ३, पृ. १२४; पंचसं. मलय. वृ. १-५, पृ.८; वग्गणाए खंधा आहारसरीररूवेण परिणमंति तस्स जीवाजी. मलय. वृ. १-१२, पृ. १०; षष्ठ कर्म. पाहारसरीरमिदि सण्णा । (धव. पु. ६, पृ. ६६)। मलय. वृ. ५, पृ. १५३; शतक. मल. हेम. वृ. ३७, जिस कर्म के उदय से आहारवर्गणा के स्कन्ध ३८, पृ. ५०; कर्मस्तव गो. वृ. ९-१०, पृ. १६; माहारशरीर के रूप में परिणत होते हैं उसे पाहारकर्मवि. दे. स्वो. वृ. ६ षडशीति दे. स्वो. व. २, शरीरनामकर्म कहते हैं।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org