Book Title: Jain Lakshanavali Part 1
Author(s): Balchandra Shastri
Publisher: Veer Seva Mandir Trust

View full book text
Previous | Next

Page 371
________________ उद्योतनाम] २६५, जैन-लक्षणावली [उद्वेग ५-२४) । ५. ज्योतिरिङ्गण-रत्न-विद्युज्जातः प्रकाशः ग्रहादिज्योतिष्काः खद्योता रत्नौषधिप्रभृतयश्चानुष्णउद्योत उच्यते । (त. वृत्ति श्रुत. ५-२४)। प्रकाशात्मकमुद्योतमातन्वन्ति तत् उद्योतनामेत्यर्थः । १ चन्द्र, मणि व खद्योत (जुगनू ) आदि से होने (कर्मवि. दे. स्वो. वृ. ४५) । १४. उद्योतकर्मोदयावाले प्रकाश को उद्योत कहते हैं। च्चन्द्र मण्डलानाम् अनुष्णप्रकाशो हि जने उद्योत इति उद्योतनाम-१. यन्निमित्तमुद्योतनं तदुद्योतनाम। व्यवह्रियते । (जम्बूद्वी. शा. वृ. ७-१२६) । १५. (स. सि. ८-११; त. वा. ८, ११, १६; त. श्लो. यदुदयेन चन्द्र-ज्योतिरिङ्गणादिवत् उद्योतो भवति ८-११)। २. प्रकाशसामर्थ्यजनक मुद्योतनाम । (त. तदुद्योतनाम । (त. वृत्ति श्रुत. ८-११)। भा. ८-१२)। ३. उद्योतनाम यदुद यादुद्योतवान् १ जिस कर्म के उदय से जीव के शरीर से उद्योत भवति । (श्रा. प्र. टी. २२; प्राव. नि. हरि. वृ. (प्रकाश) होता है उसे उद्योतनामकर्म कहते हैं। १२२, पृ. ८४) । ४. उद्योतनसुद्योतः । जस्स कम्म- उद्वर्तन-१. उद्वर्तनं वा स्वप्रकृतावेव स्थितेः दीर्धीस्स उदएण जीवसरीरे उज्जोमो उप्पज्जदि तं कम्मं करणम् । (पंचसं. स्वो. वृ. संकम. ३५, पृ. १५४) । उज्जोवणाम । (धव. पु. ६, पृ. ६०; पु. १३, प. २. उद्वर्तनं स्थिति-रस-वृद्धयापादनम् । (विशेषा. ३६५) । ५. शशि-तारक-मणि-जल-काष्ठादिविमल- को. वृ. ३०१५, पृ. ७२५)। ३. उद्वर्तनं अस्मात्वप्रकर्षो यस्तदुद्योतनाम । (पंचसं. स्वो. वृ. ३-६, दन्यत्रोत्पत्तिः । (मूला. वृ. १२-३)। ४. उव्वट्टणं पृ. ११८) । ६. उद्योतननिमित्तमुद्योतनाम, तच्चन्द्र- जलादिप्लुतमसूरादिपिष्टादिना देहस्येतस्ततो मर्दखद्योतादिषु स्वफलाभिव्यक्तं वर्तते। (भ. प्रा. नम् । (भ. पा. मूला. टी. ६३)। विजयो. टी. २०६५) । ७. जस्सुदएणं जीवो अणु- १ स्थिति व अनुभाग की वृद्धि करने को उद्वर्तन या सिणदेहेण कुणइ उज्जोयं । तं उज्जोयं णामं जाणसु उद्वर्तना कहते हैं । ३ एक गति से निकल कर दूसरी खज्जोयमाईणं ॥ (कर्म वि. ग. १२७, पृ. ५२)। गति में जीव के जाने को उद्वर्तन कहा जाता है । ८. यदुदयाज्जन्तुशरीरमनुष्णप्रकाशात्मकमुद्योतं प्रक- ४ तेल और जलादि से मिश्रित मसूर आदि के चूर्ण रोति । यथा-यति-देवोत्तरवैक्रिय-चन्द्रर्भ-ग्रह-तारा- से शरीर के मर्दन करने को उद्वर्तन कहते हैं। रत्नौषधि-मणि-प्रभृतयस्तदुद्योतनाम। (कर्मस्त. गो. उद्वर्तनाकरण-देखो उद्वर्तन। १. उव्वट्टणा ठिईए वृ. १०, पृ. ८८)। ६. यतोऽनुष्णोद्योतवच्छरीरो उदयावलियाइवाहिरठिईणं । (कर्मप्र. उद्व. १, पृ. भवति तदुद्योतनाम । (समवा. अभय. वृ. ४२, पृ. १४०) । २. तव्विसेसा एव उव्वट्टणोवट्टणातो ठिति६४)। १०. उद्योतनमुद्योतः, यस्य कर्मस्कन्धस्यो- अणुभागाणं वड्ढावणं उव्वट्टणा, हस्सीकरणमोवट्टणादयाज्जीवशरीर उद्योत उत्पद्यते तदुपद्योतनाम। करणं । (कर्मप्र. चू. १-२)। ३. स्थित्यनुभागयो(मूला. वृ. १२-१९६)। ११. यदुदयाज्जन्तुशरी- बृहत्करणमुद्वर्तना xxx उद्वर्त्यते प्राबल्येन राण्यनुष्णप्रकाशरूपमुद्योतं कुर्वन्ति । यथा-यति- प्रभूतीक्रियते स्थित्यादि यया जीववीर्यविशेषपरिणत्या देवोत्तरवैक्रिय-चन्द्र-नक्षत्र-ताराविमान-रन्नौषधयस्त- सोद्वर्तना । (कर्मप्र. मलय. वृ. १-२, पृ. १६)। दुद्योतनाम । (शतक. मल. हेम. वृ. ३७-३८, पृ. ४. उदयावलिबझाणं ठिईण उबट्टणा उ ठितिवि. ५१, प्रज्ञाप. मलय. व. २३-२६३, पृ. ४७४; सया। (पंचसं. उद. १, पृ. १७१) । पंचसं. मलय. व. ३-७, पृ. ११५; षष्ठ कर्म. मलय. १ उदयावलि से बाह्य स्थिति और अनुभाग के व. ६, पृ. १३६; प्रव. सारो. व. १२६४) । वृद्धिंगत करने को उद्वर्तनाकरण कहते हैं। १२. उद्योतनाम यदुदये जन्तुशरीरमनुष्णप्रकाशा- उद्वर्तनासंक्रम-स्तोकस्य रसस्य प्रभूतीकरणमुद्धत्मकमद्योतं करोति । यथा-यति-देवोत्तर-वैक्रिय- तनासंक्रमः । (पंचसं.व. संक्रम. ५२, प. ५७) । चन्द्र-ग्रह-नक्षत्र-ताराविमान-मणि-रत्नौषधिप्रभृतयः। कर्म के थोड़े अनुभाग के अधिक करने को उद्वर्तना(धर्मसं. मलय. वृ. ६१६)। १३. अणुसिणपयासरू- संक्रम कहते हैं। वं जियंगमुज्जोयए इहुज्जोया । जइ-देवुत्तरविक्किय- द्वेग-१. इष्टवियोगेषु विक्लवभाव एवोद्वेगः । जोइस-खज्जोवमाइव्व ।। (कर्मवि. दे. ४५); X (नि. सा. वृ. १-६)। २. उद्वेगः स्थानस्थित्यैव xx अयमर्थः-यथा यति-देवोत्तरवैक्रिय-चन्द्र- उर्द्विग्नता । (षोडशक वृ. १४-३) । Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org

Loading...

Page Navigation
1 ... 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446