________________
उद्योतनाम] २६५, जैन-लक्षणावली
[उद्वेग ५-२४) । ५. ज्योतिरिङ्गण-रत्न-विद्युज्जातः प्रकाशः ग्रहादिज्योतिष्काः खद्योता रत्नौषधिप्रभृतयश्चानुष्णउद्योत उच्यते । (त. वृत्ति श्रुत. ५-२४)। प्रकाशात्मकमुद्योतमातन्वन्ति तत् उद्योतनामेत्यर्थः । १ चन्द्र, मणि व खद्योत (जुगनू ) आदि से होने (कर्मवि. दे. स्वो. वृ. ४५) । १४. उद्योतकर्मोदयावाले प्रकाश को उद्योत कहते हैं।
च्चन्द्र मण्डलानाम् अनुष्णप्रकाशो हि जने उद्योत इति उद्योतनाम-१. यन्निमित्तमुद्योतनं तदुद्योतनाम। व्यवह्रियते । (जम्बूद्वी. शा. वृ. ७-१२६) । १५. (स. सि. ८-११; त. वा. ८, ११, १६; त. श्लो. यदुदयेन चन्द्र-ज्योतिरिङ्गणादिवत् उद्योतो भवति ८-११)। २. प्रकाशसामर्थ्यजनक मुद्योतनाम । (त. तदुद्योतनाम । (त. वृत्ति श्रुत. ८-११)। भा. ८-१२)। ३. उद्योतनाम यदुद यादुद्योतवान् १ जिस कर्म के उदय से जीव के शरीर से उद्योत भवति । (श्रा. प्र. टी. २२; प्राव. नि. हरि. वृ. (प्रकाश) होता है उसे उद्योतनामकर्म कहते हैं। १२२, पृ. ८४) । ४. उद्योतनसुद्योतः । जस्स कम्म- उद्वर्तन-१. उद्वर्तनं वा स्वप्रकृतावेव स्थितेः दीर्धीस्स उदएण जीवसरीरे उज्जोमो उप्पज्जदि तं कम्मं करणम् । (पंचसं. स्वो. वृ. संकम. ३५, पृ. १५४) । उज्जोवणाम । (धव. पु. ६, पृ. ६०; पु. १३, प. २. उद्वर्तनं स्थिति-रस-वृद्धयापादनम् । (विशेषा. ३६५) । ५. शशि-तारक-मणि-जल-काष्ठादिविमल- को. वृ. ३०१५, पृ. ७२५)। ३. उद्वर्तनं अस्मात्वप्रकर्षो यस्तदुद्योतनाम । (पंचसं. स्वो. वृ. ३-६, दन्यत्रोत्पत्तिः । (मूला. वृ. १२-३)। ४. उव्वट्टणं पृ. ११८) । ६. उद्योतननिमित्तमुद्योतनाम, तच्चन्द्र- जलादिप्लुतमसूरादिपिष्टादिना देहस्येतस्ततो मर्दखद्योतादिषु स्वफलाभिव्यक्तं वर्तते। (भ. प्रा. नम् । (भ. पा. मूला. टी. ६३)। विजयो. टी. २०६५) । ७. जस्सुदएणं जीवो अणु- १ स्थिति व अनुभाग की वृद्धि करने को उद्वर्तन या सिणदेहेण कुणइ उज्जोयं । तं उज्जोयं णामं जाणसु उद्वर्तना कहते हैं । ३ एक गति से निकल कर दूसरी खज्जोयमाईणं ॥ (कर्म वि. ग. १२७, पृ. ५२)। गति में जीव के जाने को उद्वर्तन कहा जाता है । ८. यदुदयाज्जन्तुशरीरमनुष्णप्रकाशात्मकमुद्योतं प्रक- ४ तेल और जलादि से मिश्रित मसूर आदि के चूर्ण रोति । यथा-यति-देवोत्तरवैक्रिय-चन्द्रर्भ-ग्रह-तारा- से शरीर के मर्दन करने को उद्वर्तन कहते हैं। रत्नौषधि-मणि-प्रभृतयस्तदुद्योतनाम। (कर्मस्त. गो. उद्वर्तनाकरण-देखो उद्वर्तन। १. उव्वट्टणा ठिईए वृ. १०, पृ. ८८)। ६. यतोऽनुष्णोद्योतवच्छरीरो उदयावलियाइवाहिरठिईणं । (कर्मप्र. उद्व. १, पृ. भवति तदुद्योतनाम । (समवा. अभय. वृ. ४२, पृ. १४०) । २. तव्विसेसा एव उव्वट्टणोवट्टणातो ठिति६४)। १०. उद्योतनमुद्योतः, यस्य कर्मस्कन्धस्यो- अणुभागाणं वड्ढावणं उव्वट्टणा, हस्सीकरणमोवट्टणादयाज्जीवशरीर उद्योत उत्पद्यते तदुपद्योतनाम। करणं । (कर्मप्र. चू. १-२)। ३. स्थित्यनुभागयो(मूला. वृ. १२-१९६)। ११. यदुदयाज्जन्तुशरी- बृहत्करणमुद्वर्तना xxx उद्वर्त्यते प्राबल्येन राण्यनुष्णप्रकाशरूपमुद्योतं कुर्वन्ति । यथा-यति- प्रभूतीक्रियते स्थित्यादि यया जीववीर्यविशेषपरिणत्या देवोत्तरवैक्रिय-चन्द्र-नक्षत्र-ताराविमान-रन्नौषधयस्त- सोद्वर्तना । (कर्मप्र. मलय. वृ. १-२, पृ. १६)। दुद्योतनाम । (शतक. मल. हेम. वृ. ३७-३८, पृ. ४. उदयावलिबझाणं ठिईण उबट्टणा उ ठितिवि. ५१, प्रज्ञाप. मलय. व. २३-२६३, पृ. ४७४; सया। (पंचसं. उद. १, पृ. १७१) । पंचसं. मलय. व. ३-७, पृ. ११५; षष्ठ कर्म. मलय. १ उदयावलि से बाह्य स्थिति और अनुभाग के व. ६, पृ. १३६; प्रव. सारो. व. १२६४) । वृद्धिंगत करने को उद्वर्तनाकरण कहते हैं। १२. उद्योतनाम यदुदये जन्तुशरीरमनुष्णप्रकाशा- उद्वर्तनासंक्रम-स्तोकस्य रसस्य प्रभूतीकरणमुद्धत्मकमद्योतं करोति । यथा-यति-देवोत्तर-वैक्रिय- तनासंक्रमः । (पंचसं.व. संक्रम. ५२, प. ५७) । चन्द्र-ग्रह-नक्षत्र-ताराविमान-मणि-रत्नौषधिप्रभृतयः। कर्म के थोड़े अनुभाग के अधिक करने को उद्वर्तना(धर्मसं. मलय. वृ. ६१६)। १३. अणुसिणपयासरू- संक्रम कहते हैं। वं जियंगमुज्जोयए इहुज्जोया । जइ-देवुत्तरविक्किय- द्वेग-१. इष्टवियोगेषु विक्लवभाव एवोद्वेगः । जोइस-खज्जोवमाइव्व ।। (कर्मवि. दे. ४५); X (नि. सा. वृ. १-६)। २. उद्वेगः स्थानस्थित्यैव xx अयमर्थः-यथा यति-देवोत्तरवैक्रिय-चन्द्र- उर्द्विग्नता । (षोडशक वृ. १४-३) ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org