Book Title: Jain Lakshanavali Part 1
Author(s): Balchandra Shastri
Publisher: Veer Seva Mandir Trust

View full book text
Previous | Next

Page 329
________________ आसन्नभव्यता ] क्तानाम् । × × × ते यद्यन्ते श्रात्मशुद्धि कृत्वा म्रियन्ते तदा प्रशस्तमेव मरणम् । ( भा. प्रा. टी. ३२) । १ ऋद्धिप्रिय, रसों में श्रासक्त, दुःखभीरु, कषायपरिगत, श्रहारादि संज्ञात्रों के वशीभूत कुश्रुताभ्यासी, तेरह प्रकार के चारित्र के पालन में प्रालसी, सदा संक्लिष्टचित्त, भोजन व उपकरण में संसक्त; निमित्त, मंत्र व श्रौषधि से जीविका करने वाले; गृहस्थों की वैयावृत्त्य ( सेवा सुश्रूषा) करने वाले, गुणों से रहित, गुप्ति व समितियों में श्रनुद्यत, मन्द संवेग से सहित धर्म से विमुख तथा दूषित चारित्र वाले साधुत्रों को श्रासन्न कहते हैं । ( देखिये 'श्रवसन्न') । आसन्नभव्यता भव्यो रत्नत्रयाविर्भावयोग्यो जीवः, श्रासन्नः कतिपयभवप्राप्त निर्वाणपदः, श्रासन्नश्चासौ भव्यश्चासन्नभव्यस्तस्य भाव प्रसन्न भव्यता । सा. घ. स्व. टी. १-६) । कुछ ही भवों को धारण करके मुक्ति प्राप्त करने वाले जीव की रत्नत्रय के आविर्भावविषयक योग्यता को प्रसन्नभव्यता कहते हैं । आसन्नमरण -- देखो श्रासन्न । श्रासादन - १. कायेन वाचा च परप्रकाश्यज्ञानस्य वर्जनमासादनम् । ( स. सि. ६-१० ) । २. वाक्कायाभ्यां ज्ञानवर्जनमासादनम् । कायेन वाचा च परप्रकाश्यज्ञानस्य वर्जनमासादनं वेदितव्यम् । (त. चा. ६, १०, ५) । ३. वाक्कायाभ्या मनावर्तनमासादनम् । (त. श्लो. ६-१० ) । ४. आयं सादयतीति आसादनम् अनन्तानुबन्धिकषायवेदनम् । नैरुक्तो यशब्दलोप: । ( कर्मस्त. गो. वृ. २, पृ. ७०)। ५. कायेन वचनेन च सतो ज्ञानस्य विनयप्रकाशन-गुणकीर्तनादेरकरणमासादनम् । (त. वृत्ति श्रुत. ६ - १० ) । ६. काय - वाग्भ्यामननुमननं कायेन वाचा वा परप्रकाश्यज्ञानस्य वर्जनं वेत्यासादना । ( गो . क. जी. प्र. ८०० ) । १ शरीर से व वचन से प्रकाशित करने योग्य दूसरेके ज्ञान को रोक देना, इसका नाम श्रासादन है । यह ज्ञानावरण व दर्शनावरण के बन्ध का कारण है । ४ प्रनन्तानुबन्धी कषाय के वेदन अर्थात् द्वितीय गुणस्थान को प्रासादन कहा जाता है । प्रासादना - देखो प्रत्यासादना । Jain Education International — २२०, जैन - लक्षणावली [सुरिकी भावना • प्रासोविष - देखो आशीविष और प्राशीविष । १. प्रास्यो दंष्ट्राः, तासु विषमेषामस्तीति श्रासीविषाः । ते द्विप्रकारा भवन्ति--जातितः कर्मतश्च । तत्र जातितो वृश्चिक - मण्डूको रग-मनुष्यजातयः, कर्मतस्तु तिर्यग्योनयः मनुष्या देवाश्चासहस्रारादिति । एते हि तपश्चरणानुष्ठानतो ऽन्यतो वा गुणतः खल्वासीविषा भवन्ति । देवा अपि तच्छक्तियुक्ता भवन्ति, शापप्रदानेनैव व्यापादयन्तीत्यर्थः । ( श्राव. नि. हरि. वृ. ७०. पू. ४८ ) । २. आस्यो दंष्ट्राः, तासु विषमेषामस्तीति श्रासीविषाः । ते द्विविधा जातितः कर्मतश्च । तत्र जातितो वृश्चिक मण्डूकोरग- मनुष्यजातयः क्रमेण बहु- बहुतर- बहुतमविषाः । वृश्चिकविषं हि उत्कर्षतोऽर्ध भरत क्षेत्रप्रमाणं शरीरं व्याप्नोति, मण्डूकविषं भरतक्षेत्रप्रमाणम्, भुजंगमविषं जम्बूद्वीपप्रमाणम्, मनुष्यविषं समय [ग्र ] क्षेत्रप्रमाणम् । कर्मतश्च पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनयो मनुष्याः देवाश्चासहस्रारात् एते हि तपश्चरणानुष्ठानतोऽन्यतो वा गुणतः प्रासीविष- वृश्चिक- भुजंगादिसाध्यां क्रियां कुर्वन्ति शापप्रदानादिना परं व्यापादयन्तीति भावः । ( श्राव. नि. मलय. वृ. ७०, पृ. ७६ ) । ३. आस्यो दंष्ट्रास्तासु विषं येषां ते ग्रासीविसाः । उक्तं चप्रासी दाढा तग्गयविसाऽऽसीविसा मुणेयव्वा इति । ( जीवाजी, मलय. वृ. १-३६) । देखो - श्रासीविष । श्रासुरविवाह पणबन्धेन कन्याप्रदानमासुरः । (योगशा. स्वो विव. १-४७; धर्म बि. मु. वृ. १-१२; श्राद्धगु. पृ १४, धर्मसं. मान. स्वो वृ. १-५, पृ. ५) । वर से द्रव्य लेकर कन्या के देने को श्रासुरविवाह कहते हैं । श्रासुरिको भावना - १. श्रणुबद्ध रोस - विग्गहसंसत्ततवो निमित्त डिसेवी । णिक्किवणिराणुतावी श्रासुरिश्रं भावणं कुणदि || (भ. प्रा. १८३ ) । २. अणुवद्धविग्गहो चिय संसत्ततवो निमित्तमाएसी । निक्किव-निराणुकंपो प्रासुरियं भावणं कुणइ ॥ (बृहत्क. १३१५; गु. गु. षट्. स्वो वृ. ४, पृ. १८ ) । १ भवान्तरगामी क्रोध को रखना, कलहयुक्त तप करना, ज्योतिष श्रादि निमित्तज्ञान के द्वारा जीविका करना, दयारहित होकर क्रियानों की करना तथा प्राणिपीड़न करके भी पश्चात्ताप न करना; ये सब श्रासुरिको भावना के लक्षण हैं । For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org

Loading...

Page Navigation
1 ... 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446