Book Title: Bhattarak Ratnakirti Evam Kumudchandra Vyaktitva Evam Kirtitva Parichay
Author(s): Kasturchand Kasliwal
Publisher: Mahavir Granth Academy Jaipur
Catalog link: https://jainqq.org/explore/090103/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mahAvIra pranya akAdamI-caturSa puru bhaTTAraka ratnakIrti evaM paricaya vyaktitva evaM kRti eka aisI bhASA ' likhA hai / ve hoMne prabandha / aura 'maa| [ saMvat 1631 se 1700 taka hone vAle 68 kaviyoM kA paricaya, mUlyAMkana tathA unakI kRtiyoM kA mUla pATha ] lekhaka evaM sampAdaka : DaoN. kastUracanda kAsalIvAla prakAzaka: zrI mahAvIra grantha akAdamI, jayapura Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mahAvIra grantha akAdamI-eka paricaya prAkRta evaM saMskRta ke pazcAt rAjasthAnI evaM hindI bhASA hI eka aisI bhASA hai jisameM jaina AcAryoM, bhaTTArakoM, santoM evaM vidvAnoM ne sabase adhika likhA hai / ve gata 100 varSoM se usake bhaNDAra ko samRddha banAne meM lage hue haiN| unhoMne prabandha kAma likhe, khaNDa kAma lise, carita likhe, rAsa, phAgu evaM valiyAM likhii| aura na jAne kitane nAmoM se kAvya nimna hindI zAnti mAra ko samaddhanA: rAjasthAna, madhyapradeza, uttara pradeza, hariyANA, evaM dehalI ke saikar3oM jaina zAstra bhaNDAroM meM jana kaviyoM kI racanAyoM kA vizAla saMgraha milatA hai / jisameM se kinhIM kA nAmollekha rAjasthAna ke jaina zAstra bhaNDAroM kI grantha sUciyoM ke pAMca bhAgoM meM hama hai / idhara thI mahAvIra kSetra se saMtha sUciyoM ke atirikta, rAjasthAna ke jana santa vyaktitva evaM kRtittva, mahAkavi daulatarAma kAsalIvAla tathA ToDaramala smAraka .vana se mahApaMDita ToDaramala para gata kucha varSoM meM pustake prakAzita huI haiM lekina hindI ke vizAla sAhitya ko dekhate hue ye prakAzana bahuta thohe laga rahe the / isaliye kisI sI saMsthA kI kamo khaTaka rahI thI jo jaina kaviyoM dvArA nibaddha samasta hindI kRtiyoM ko unake mUlyaoNkana ke sAtha prakAzipta kara sake / jisase hindI sAhitya ke itihAsa meM jaina kaviyoM ko ucita sthAna prApta ho tathA hAIskala evaM kAleja ke pAThyakrama meM ina kaviyoM kI racanAmoM ko bhI kahIM sthAna prApta ho ske| svatantratA saMsthA kI yojanA-- ___ isaliye sampUrNa hindI jana kaviyoM kI kRtiyoM ko 20 mAgoM meM prakAzita karane ke uddezya se sana 1977 meM zrI mahAvIra grantha bhakAdamI nAma se eka svatantra saMsthA kI sthApanA kI gayI | sAtha meM yaha bhI nizcaya kiyA gayA ki hindI kaviyoM ke 20 bhAgoM kI yojanA pUrNa hone para saMskRta, prAkRta evaM apabhraza ke AcAryoM para bhI isI prakAra kI sirIja prakAzita kI jAve / jisase samasta janAcAryoM evaM kaviyoM ko sAhityika sevAoM se jana sAmAnya paricita ho sake tathA deza ke vizva-vidyAlayoM meM jaina vidyA para jo zodha kArya prArambha huyA hai usameM aura bhI gati A ske| zrI mahAvIra manya akAdamI kI hindI yojanA ke antargata nimna 20 bhAga prakAzita karane kI yojanA banAyI gayI / Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 mahAkavi brahmA rAyamala evaM bhaTTAraka tribhuvanakIti (prakAzita) 2. kavivara acarAja evaM unake samakAlIna kavi 3. mahAmavi brahma jinadAsa vyaktitva evaM Rtikha 4. bhaTTAraka ratnakIrti evaM kumudacandra 5. prAcArya somakIti evaM brahma yazodhara presa meM 6. mahAkavi bIracanda evaM mahicaMda 7. vidhAbhUSaNa, jJAnasAgara evaM jinadAsa pANDe 8. kavivara rUpacanda, jagajIvana evaM brahma kanU racanda 6. mahAkavi bhUdharadAsa eva bulAkIdAsa 10, jodharAja godIkA evaM hemarAna 11. mahAkavi dyAnatarAya 12. paM0 bhagavanIdAsa evaM bhAu kavi 13. kavivara khuzAlacanda kAnA evaM prajayarAja pATanI 14. kavivara kizanasiMha, nathamala bilAlA evaM pANDe lAlacanva 15. kavivara budhajana eva unake samakAlIna kavi 16. kavivara nemi candra evaM harSa kIrti 17. bhaiyyA bhagavatIdAsa evaM unake samakAlIna kavi 18, kariyara daulatarAma evaM chattadAsa 16. manarAma, mannAsAha, lohaTa kavi 20. 20vIM zatAbdi ke jaina kavi yojanA taiyAra hone ko pazcAta usake triyAnvaya kA kArya prArambha kara diyA gayA / eka ora prathA bhAga 'mahAkani brahmarAyamala evaM bhaTTArakA vibhavanakoti" ke lekhana evaM sampAdana kA kArya prArambha kiyA gayA to dUsarI ora prakAdamI kI yojanA evaM niyama prakAzita karavA kara samAja ke sAhitya premI mahAnubhAkoM ke pAsa saMsthA sadasya banane ke liye bheje gaye / kitane hI mahAnubhAvoM se sAhitya prakAzana kI yojanA ke sambandha meM vicAra vimarza kiyA gyaa| majhe yaha likhate hue prasannatA hai ki samAja ke sabhI mahAnubhAvoM ne akAdamI kI sthApanA evaM usake mAdhyama se sAhitya prakAzana yojanA kA svAgata kiyA hai aura apanA prArthika sahayoga dene kA AzvAsana diyA / sarva prathaga akAdamI kI prakAzana yojanA ko jina mahAnubhAvoM kA (ii) Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarthana prApta huyA unameM sarva zrI sva: sAha zAntiprasAda jI jana, zrI gulAbacanda jI maMgavAla renavAla, zrI ajitapramAda jI jaina ThekedAra dehalI, zrImatI sudarzana devI jI chAbar3A ayapura, prophesara amRtalAlajI jaina darzanAcArya evaM lAla darabArIlAla jI koThiyA vArANasI, zrImatI kokilA seThI jayapura, zrImAna hanumAna baksajI gaMgavAla kulI, paM0 anupacanda jI nyAyatIrtha jayapura ke nAma ullekhanIya hai| yojanA kI kriyAnviti, prathama bhAga ke lekhana evaM prakAzana evaM akAdamI ke prArambhika sadasya banane ke abhiyAna meM koI zA varSa nikala gayA aura hamArA sabase pahilA bhAga jUna 1978 meM jyeSTha zuklA paMcamI ke zubha dina prakAzita hokara sAmane AyA / usa samaya taka akAdamI ke karIba 100 sadasyoM ko svIkRti prApta ho cukI thii| "mahAkavi brahma rAyamalla evaM bhaTTAraka nibhavanakoti" ke prakAzita hote hI akAdamI kI yojanA meM aura bhI adhika mahAnubhAvoM kA sahayoga prApta hone lgaa| julAI 1979 meM isakA dusarA bhAga 'kavivara vaca rAja evaM unake samakAlIna kavi" prakAzita huyA jisakA vimocana eka bhavya samAroha meM hindI ke variSTha vidvAn DA0 satyendra jI dvArA kiyA gayA gayA : prastuta bhAga meM brahma bUca rAja, ThakkurasI, chIhala, gArabadAsa evaM catarUmala kA jIvana paricaya, mUlyAMkana evaM unakI 44 racanAmoM ke pUre mUla pATa diye gaye hai| akAdamI kA tIsarA bhAga mahAkavi brahma jinadAsa vyaktitva evaM kRtitva kA vimocana maI 80 meM pAMcavAM (rAjasthAna) meM prAyojita paMca kalyANa pratiSThA samAroha meM pUjya kSu0 siddhasAgara jI mahArAja lAina vAloM ne kiyA thaa| isa bhAga ke lekhaka hA premacanda rAyako hai jo yuvA vidvAna haiM tathA sAhitya sevA meM jinakI vizeSa rUci hai| tIsare bhAga kA samAja meM joradAra svAgata huzrA aura sabhI vidvAnoM ne usakI evaM akAdamI ke sAhitya prakAzana mojanA kI sarAhanA kii| akAdamI kA caturtha bhAga maTTAraka ralakIti evaM kumudacandra" pAThakoM ke samakSa prastuta hai| isa bhAga meM saMvat 1631 se 1500 taka hone vAle bhaTTAraka ratnakIti evaM kumudacandra ke atirikta 66 anya hindI kaviyoM kA bhI paricaya evaM mUlyAMkana prastuta kiyA gayA hai / yaha yuga hindI kA svarNayuga rahA aura usameM kitane hI khyAti prApta vidvAna huye / mahAkavi banArasIdAsa, rUpacanda, brahma gulAla, brahma rAyamalla, maTTAraka, abhaya canda, samayasundara jaise kavi isI yuga ke kavi the / / paMcama bhAga akAdamI kA paMcama bhAga prAcArya somakIrti evaM brahma yazodhara "presa meM prakAzanArtha diyA jA cukA hai| tathA jisake navambara 51 taka prakAzana kI saMbhAvanA (iii) Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai| somakIni evaM yazodhara donoM hI 16 vIM zatAbdhi ke udbhaTa vidvAna tathA rAsthAnI ko kaTTara samarthaka the| sampAdana meM sahayoga lakadamI ke pratyeka bhAga vo sampAdana meM lekhaka evaM pradhAna sampAdaka ke prati rikta tIna-tIna vidvAnoM kA sahayoga liyA jAtA hai| prastuta bhAga ke sampAdaka tIrthaMkara ke yazAtrI mampAdaka hAta negIcanda jana indaura, yUbA vihAna DA0 bhAga canda bhAgendu damoha evaM udIyamAna viduSI zrImatI suzIlA vAkalIvAla haiM / isa bhAga ke sampAdana meM tInoM vidvAnoM kA jo sahayoga milA hai, usake lie hama unake pUrNa prabhArI hai| aba taka akAdamI ko jina vidvAnoM kA sampAdana meM sahayoga prApta ho cukA hai unameM DA0 satyendra jI, 10 darabArIlAlajI koThiyA vArANasI, 4 anapa canda jI nyAgatIrtha jayagura, DA. jyotiprasAda jI lakhanaU, DA0 hIrAlAla jI mahezvarI jayapura, 2 i a ; jA ra..2 jayapura, DA. narendra bhAnAvata jayapura, pa0 pAMvaralAla jI nyAyatIrgha jayapura ke nAma ullekhanIya haiN| navIna savasyoM kA svAgata __aba taka akAdamI ke 300 sadasya bana cuke haiM / jinameM 70 satcAlana samiti meM tathA 230 viziSTa sadasya haiN| nIsare bhAga ke prakAzana ke pAcAta sammAnanIya zrI rameza candra jI sA0 jaina pI0esa0 moTara kampanI dehalI evaM pAdaraNIya zrI vIrendra hegar3e dharmasthala ne akAdamI saMrakSaka banane kI kRpA kI hai| zrI ramezacandajI udIyamAna yuvA udmogapati haiM / ye udAramanA hai tathA samAja sevA meM khUba manoyoga se kArya karata hai / samAja' ko janaro vizeSa yAzAe haiN| unhoMne akAdamI kA saMrakSaka bana prAcIna sAhitya ke prakAzana meM jo yoga diyA hai usake liye hama unake pUrNa AbhArI haiN| akAdamI ke nau saMrakSaka dhasthala ke pramukha dharmAdhikArI zrI vIrendra hegar3e hai| jo bIsavIM zatAbdi ke abhinava cAmuDarAya haiM, tathA samAja evaM sAhitya ko sevA karane meM jinakI vizeSa rUci rahatI hai| jo dakSiNa evaM uttara bhArata kI jaina samAja ke liye senu kA kArya karate haiN| unake saMrakSaka mAnane se akAdamI gauravAnvita isI taraha gayA |bihaar) ke pramukha samAja sevI zrI rAmacandra jI jaina ne upAdhyakSa vana kara sAhitya prakAzana meM jo gahayoga diyA hai usake liye hama unake vizeSa prAmAro hai| inameM atirikta saMgIta ratna zrI tArAcandajI premI phirojapura jhirakA, zrI hIrAlAlajI rAnIvAle jayapura, rAjasthAnI bhASA samiti ke bhUtapUrva adhyakSa zrI nAlAla jI jaina eDavokeTa zrI nandakizora jI jaina jayapura, paM0 gulAba Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ canda jI darzanAcArya jalapura ne rAMcAlana samiti kA sadasya bana vAra akAdamI ke ke kArya saMcAlana meM jo sahayoga diyA hai usake liye hama ina sabhI mahAnubhAvoM ke prAdhArI hai| isI taraha karIba 50 se bhI adhika mahAnubhAyoM ne akAdamI kI viziSTa sadasyatA svIkAra kI hai| una saba mahAnubhAvoM ke bhI hama pUrNa prAbhArI hai / AzA hai bhaviSya meM sadasya banAne kI dizA meM aura bhI tejI zrAvegI jisase pustaka prakAzana rahe kArya meM aura bhI gati adhivA pA sake / sahayoga akAdamI ke sadasya banAne meM vaise to sabhI mahAnubhAvoM kA sahayoga milatA rahatA hai lekina yahAM hama zrI tArAcanda jI premI ke vizeSa rUpa se AbhArI hai jinhoMne akAdamI ke sAhityika gatividhiyoM meM rUci lo hue navIna sadasya banAne ke abhiyAna meM pUrA sahayoga diyA hai| inake atirikapaM0 milApa canda jI zAstrI jayapura, DA0 darabArIlAla jI koThiyA vArANasI, paM0 satyandhara kumAra jI seThI ujjana, DA0 bhAgacanda jI bhAga panAha Adi ma. jaze sahayoga prApta hotA rahatA hai jinake hama vizeSa rUpa se prabhArI haiN| santoM kA zubhAzIrvAda akAdamI ko sabhI jaina sAtA kA zubhAzIrvAda prApta hai ! parama pUjya gAcArya vidyAsAgara jI mahArAja, elAcAmaM zrI vidyAnandajI mahArAja, kAcArya kalpa zrI zrutasAgara jI mahArAja, 108 guni zrI vardhamAna sAgara jI mahArAja, pUjA kSa llaka zrI siddhasAgara jI mahArAja lADanU vAle, bhaTTAka jI zrI cArUkIti jI mahArAja mUDabiMdI evaM zravaNabelagolA Adi sabhI samtoM kA zubhAzIrvAda prApta hai| anta meM samAja ke sabhI sAhitya premiyoM se anurodha hai ki zrI zrI mahAvIra graMtha akamI ke svayaM sadarama bana kara tanA adhika se adhika saMkhyA meM dUsaroM ko sadasya banAkara hindI jana sAhitya ke prakAzana meM apanA yogadAna dene kA kaSTa kreN| sA0 kastUracanda kAsalIvAla nideyAka evaM pradhAna saMpAdaka Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryAdhyakSa kI kalama se zrI mahAvIra grantha akAdamI ke caturtha bhAga-bhaTTAraka ratnakIti evaM kumudacandra ko maniyamoM ke hAthoM meM dete hue mujhe asIva prasannatA hai| prastuta bhAga meM prabhuna do rAjasthAnI kaviyoM kA paricava evaM unakI kRtiyoM ke pATha diye gaye haiM lekina unake mAgha sATha se bhI adhika tatkAlIna kaviyoM kA bhI saMkSipta paricaya diyA gayA hai| hamame patA calatA hai ki saMvat 1631 se 1700 taka jaina kaviyoM ne hindI meM kitane vidhAla sAhitya kI sarjanA kI thii| prastuta bhAga ke prakAzana se itane adhika kavinoM kA eka sAtha paricaya hindI sAhitya ke itihAsa ke liye eka mahatvapUrNa upalabdhi mAnI jaavegii| isa prakAra jisa uddezya ko lekara akAdamI kI sthApanA kI gaI thI usakI ora vaha prAge baDha rahI hai / san 1981 ke anta taka irAke atirikta do bhAga aura prakAzita ho jAveMge aisA mujhe pUrNa vizvAsa hai / 20 bhAga prakAzita hone ke pazcAt sampUrNa hindI sAhitya ke adhikAMza ajJAta, alpa jJAta evaM mahattvapUrNa jaina kavi prakAza meM hI nahIM AdeMge vintu sampUrNa hindI sAhitya kA kramabaddha itihAsa bhI taiyAra ho sakegA jo apane Apa meM eka mahAn upalabdhi hogii| prastuta bhAga ke lekhaka mA0 kAsnura canda kAsalIvAla haiM jo akAdamI ke nidezaka evaM pradhAna sampAdavA bhI haiN| DA0 kAsalIvAla samAja ke sammAnIya vidvAn hai jinakA samasta jIvana sAhitya sevA meM samarpita hai| yaha unakI 41vIM kRti hai| akAdamI kI sadasya saMkhyA meM nirantara vRddhi ho rahI hai 1 tIsare bhAga ke prakAzana pazcAt zrImAn ramezacanda jo sA0 jaina dehalI ne prakAdamI ke saMrakSaka banane kI mahatI kRpA kI hai unakA hama hRdaya se svAgata karate haiN| zrI ramezacanda ja samAja evaM sAhitya vikAsa meM jo abhiruci le rahe haiM akAdamI una jaisA udAra saMrakSaka pAkara svayaM gauravAnvita hai| dharmasthala ke zrAdaraNIya zrI DI0 bIrendra hega ne bhI akAdamI kA saMrakSaka bana kara hameM jo sahayoga diyA hai usake liye hA unakA abhinandana karate haiN| isI taraha gayA nivAsI zrI rAmacandrajI jaina ne upA dhyakSa bana kara akAdamI ko jo sahayoga diyA hai hama unakA bhI hArdika svAgata kara haiN| saMcAlana samiti ke naye sadasyoM meM sarvadhI tArAcanda jI sA0 phirojapa mirakA, mahendrakumAra jI pATanI jayapura, hIrAlAla jI rAnIvAlA jayapura, nAthUlA Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jI jaina aiDavokeTa jayapura evaM zrI nandakizora jI sA0 ana jayapura ke nAma ullenanIya hai / hama sabhI kA hArdika svAgata karate haiM / isI taraha karIba 40 mahAnubhAva akAdamI ke viziSTa sadasya bane haiN| sabhI mAnanIya sadasyoM kA meM hArdika svAgata karatA hai| isa taraha 800 sadasya banAne kI hamArI yojanA meM hameM 35 pratizata saphalatA milI hai| maiM AzA karatA hai ki bhaviSya meM akAdamI ko sagAja kA aura bhI adhika sahayoga milegaa| hama cAhate haiM ki akAdamI ke karIba 100 seTa deza-videza ke vibhinna vizvavidyAlayoM ke hindI vibhAgAdhyakSoM ko niHzulka bheMTa kiye jA jisase unheM jaina kaviyoM dvArA nibaddha sAhitya para zodha kArya karAne ke liye sAmagrI mila sake / isaliye maiM samAja ke udAra evaM sAhityapremI mahAnubhAyoM se prArthanA karUMgA ki ve apanI ora se pAMca-pAMca seTa bhijavAne kI svIkRti bhijavAne kA kaSTa kreN| prastuta bhAga ke mAnanIya sampAdakoM-sA nemIcanda jI jAna indaura, DA bhAgabanda jI bhAgendu damoha eva dhImatI suzIlA jI bAkalIvAla jayapura kA bhI aAbhArI hU~ jinhoMne prastuta bhAga kA sAina kara mAra ke kAma para bhahayoga diyA hai| anta meM maiM akAdamI ke saMrakSakoM thI azokakumAra jI jaina dehalI, pUnamacanda jI sA0 jaina jhariyA evaM rame pAcanda jI sA jaina dehalI, adhyakSa mAnanIya seTha kanhaiya lAla jI sA0 jana madrAsa, sabhI upadhyakSoM, sacAlana samiti ke sadasyoM evaM viziSTa sadasyoM kA prAbhArI hU~ jinake sahayoga se akAdamI dvArA sAhityika kArya sambhava ho rahA hai / DA0 kAsalIvAla sA0 ko meM kina zabdoM meM dhanyavAda dU~, vai to isake prANa hai aura jinakI satata sAdhanA se paha kaSTa sAdhya kArya sarala ho sakA haiN| ratanalAla gaMgavAla 8 loyara rAuDana sTrITa kalakattA 20 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdakIya aba yaha lagabhaga nirvivAda ho gayA hai ki hindI-sAhitya ke vikAsa kA adhyayana anusaMdhAna jaina sAhitya ke adhyayana ke binA saMbhava nahIM hai| isa zatAbdI ke tIsare dazaka meM jaba prAcArya rAmacandra zukla hindI sAhitya kA itihAsa likha rahe the taba, aura prAJa jaba bhI koI sAhityetihAsa ke lekhana kA prayatna karatA hai taba usake liye yaha asaMbhava hI hotA hai ki vaha jana sAhitya kI anadekhI kare aura isa kSetra meM apane kadama Age rakhe / rAjasthAna kahane ko marubhUmi hai; kintu yahA~ rasa kI jo ajana/madhura dhArA pravAhita huI hai, vaha anyatra dekhane ko nahIM milsii| jaina sAhitya kI dRSTi se rAjasthAna ke pAstra-bhaNDAra bahuta samRddha mAne jAte haiN| ina bhaNDAroM meM se bahuta sAre granthoM ko to sAmane lAyA jA sakA hai, kintu bahuta sAre hamArI asAvadhAnI/pramAda ke kAraNa naSTa ho gaye haiN| yaha naSTa dumA yA vilupta sAhitya hamAre sAMskRtika aura AMcalika rikta kI dRSTi se kitanA mahatvapUrNa zrA, yaha kaha pAnA so saMbhava nahIM hai; kintu jo bhI pata-darapataM ughaDatA gayA hai, usase aisA lagatA hai ki usake bane rahane se hameM hindI sAhitya ke vikAsa kI kaI mahatva kI kar3iyAM mila sakatI thiiN| isa dRSTi se DaoN0 karatUracanyaH kAsalIvAla kA pradeya ullekhanIya aura avismaraNIya hai| jaise koI naye TApU yA dvIpa kI khoja karatA hai aura vahAM ke svAre khanija-dhana kI jAnakArI detA hai ThIka vaise hI Dain kAsalIvAla jaise manISI ne jaina zAstrAgAroM meM jA-jA kara vahA~ kI durlabha yastavyasta bahumUlya pANDulipiyoM ko sUcIbaddha kiyA hai aura digambara jana pratipAya kSetra zrImahAvIrajI se prakAzita karAyA hai| ye sUciyAM na kevala jaina sAhitya ke lie apitu saMpUrNa bhAratIya bAGamaya ke lie bahumUlya dharohara hai / pUrA vAma itanI bhArI-bharakama hai ki ise kisI eka yA do AdamiyoM ne saMpanna kiyA hai isa para ekAeka bharosA karanA saMbhava nahIM hotA tathApi yaha huyA hai aura bar3I saphalatA ke sAzca huA hai / ataH hama sa haja hI kaha rAkate haiM ki ddhA kAsalIvAla kI bhUmikA jaina sAhitya yaura hindI sAhitya ke madhya sIdhe saMvandha banAne kI ThIka vaisI hI hai jaisI kabhI vAskoDigAmA kI rahI thI, jisane 15 vIM sadI ke anta meM bhArata prora yuropa ko samudrI mArga se jor3A thaa| hindI sAhitya kI bhAMti hI hindI bhASA kI saMracanA tathA usake vikAsa kA adhyayana bhI prAkurA apanaza kIanupasthiti meM karanA saMbhava nahIM hai| ye donoM bhASA Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stara jaina sAhitya se saMbaMdhita haiN| inake adhyayana kA matalaba hotA hai hindI kI bhASika pRSThabhUmi ko samajhane kA vastuniSTha prayAsa / abhI isa dRSTi se hindI bhASA kA vyutpattika adhyayana zeSa hai, jisake prabhAva meM usake bahuta sAre zabdoM ko dezaNa pAdi kaha kara avyAkhyAyita chor3a diyA jAtA hai , kintu jaba prAkRta/apabhraMza rAjasthAnI ke vividha vyAvartanoM kA. unameM upalabdha jaina sAhitya kA, zailI/bhASAvaijJAnika adhyayana kiyA jAaiMgA aura kucha prazikSita vyakti isa dAyitva ko saMpanna kareMge saba hama yaha jAna pAyege ki eka nivRttamUlaka cintana-paramparA ne pravRttiparaka ilAke ko kyA kitanA yoga diyA hai ? kisa taraha hindI-sAhitya ke vidhA--viSya *kA vikAsa huA aura kisa taraha hindI bhASA abhivRddha huI / isanA hI nahIM balki mAnanA par3egA ki drAvir3a bhASAnoM ke vikAsa meM bhI jaina racanAkAroM ne-vizeSataH sAdhuoM aura bhaTTArakoM ne-vismayajanaka yogadAna kiyA thaa| eka to hama ina sAre tabhyoM kI sUkSma chAnabIna kara nahIM pAye, haiM, dUsare kaI bAra hama anusaMdhAna ke kSetra meM bharapUra vastuniSThA se kAma karane niSkarSa lene meM cUka jAte haiM / hamAre isa salUka se sAhitya ke vikAsa ko bhalibhAMti samajhane meM kaThinAI hotI hai| ___ jahA~ taka itihAsa kA saMbaMdha hai usake sAmane koI ghaTanA isa yA usa jAti athavA isa yA usa saMpradAya kI nahI hotii| usakA sIdhA sarokAra ghaTanA ke vyaktitva aura usake prabhAva se hotA hai, isalie jo loga sAhitya ke vastUnmukha samIkSaka hote haiM ve kisI eka kAlakhaNDa ko sirpha eka akelA alahadA kAlakhaNDa mAna kara nahIM cala pAte varan tathvoM kA 'ina Detha' vizleSaNa karate haiM aura unake sApekSa saMbaMdhoM antaH saMbaMdhoM ko khojane kA anavarata yatna karate haiN| koI bIsA 'phala' kisI upasthita 'zrAna' kI hI parimA ti hotA hai, aura koI pratIkSita 'prAja' kisI aAgAmI 'kala' meM se hI jAnatA hai| pAnevAle kala kI khoja-prakriyA nahI kaThina hotI hai| eka to jaba taka hama vartamAna ko sApekSa nahIM dekhate taba taka prAgAmI bala kI sahI agavAnI nahIM kara pAte, dUsare hama pragane atIta yAnI vigata kala' kI ThIka se vyAkhyA bhI nahIM kara pAte / prAyaH hamane mAnA hai ki ye tInoM paraspara vicchinna calate haiM, kintu dikhAI dete haiM ki ye vaisA kara rahe haiM, kara vaisA sakane nahIM haiM / kalAja kala eka tikona hai balki kaheM , samatribhuja hai jisakI prAcAra-bhujA Aja hai / jo kauma apane 'bAja' ko nahIM samajha pAtI, vaha bha to apane vigata 'kala' meM se kucha le pAtI hai aura na hI pratIkSita 'kala' ko koI spaSTa prAkAra de pAtI hai| dharma/darzana/saMskRti hI aise aAdhAra haiM, jo AgAmI kala ko eka saMliSTa prAkRti pradAna karane meM samayaM hote haiM / sAhitya akSara ke mAdhyama se prAgAmI kala * rAjasthAna ke zAstra-bhaNDAroM kI grantha-sUcI, caturtha bhAga, DA0 vAmudeva zAraNa agravAla, pRSTha 4. (ix ) Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko prAja meM rUpAntarita karatA hai | mAna kara caleM ki jo kRti Aja aApako eka veSTana meM prasta-vyasta mila rahI hai, usakA bhI kabhI koI yAja thA aura yaha bhI kabhI kisI zilpI ke bhASanA-garbha meM koI pratIkSita kala rahI thii| kitanA romAMcaka hai yaha saba ! ! aisI hajAroM hajAra kRtiyoM ko chupA hai DA0 kAsalIvAla ne aura jAnA hai unake 'pAja" ko apanI saMvedanazIla aMguliyoM ke jariye'. phira bhI kahanA hogA ki abhI kAma sanaI aura sanI pUrNa / ki kisI aise samIkSaka/pAThAlocaka kI prAmabhakatA hai, jo savedanazIla hone ke sAtha hI eka nirmama bhASAvijJAnI bhI ho - aisA, jo tathya ko tathya mAnane ke alAvA aura kucha mAnane ko hI sahaja tayAra na ho / g2ApekSa duSTi se abhI sAhitya/mASA ke vividha starIna prantaH saMbaMdhoM ke vizleSaNa samIkSaNa kI jarUrata se bhI hama muha nahIM mor3a sakate / zrI mahAvIra grantha prakAra mI, jayapura ne isa dizA meM mAtra racanAtmaka kadama hI nahIM uThAye haiM apitu 3 bahumUlya anyoM ke prakAzana dvArA kucha aise Thosa prAdhAra prastuta kara diye haiM, jo bhAratIya bAI bhaya ko adhika gaharAI meM se samajhane kI dizA meM bahuta upayogI bhUmikA nibhAyeMge / jaba taka cAroM ora se hamAre pAsa isa taraha kI sAmagrI eka bayAkalita nahIM ho jAtI. taba taka koI nizcita zakla hama itihAsa ko nahIM de sakate / itihAsa bhI eka jenareTivha' astitva hai| isa saMdarbha meM DA. kAsalIvAla/mahAvIra anya akAdamI kI bhUmikA aitihAsika hai, aura isalie avismaraNIya haiN| hindI/sAhitya kA durbhAgya rahA hai ki usakA koI ekIkRta saMzliSTa adhyayana abhI taka nahIM ho pAyA hai| usake isa adhyayana ko yadi kahIM zurU hayA bhI hai to agrejI yA rAjanIti ne chinnabhinna/vAdhita kiyA hai aura use eka dhArAvAhika prakriyA nahIM banane diyA hai hindI- koza- racanA kA itihAsa isakA eka jIvanta udAharaNa hai| bhArata kI lokabhASAnoM kA, vastutaH, adhyayana anusaMdhAna jaisA honA cAhie thA vaisA ho nahIM pAyA hai aura kaI durlabha srota ava naSTa ho gae haiN| mAMcalika boliyoM ke sura (Tonezana) kA pradhyayana' to aba isalie asaMbhava ho gayA hai ki inameM se bahutoM ke prayonA hI aba nahIM rahe haiN| lagatA hai yahI hA ava hamArI pANDulipiyoM kA hone vAlA hai / hamAre zAstra- bhaNDAroM meM sadiyoM se surakSita sAhitya bhI aba jIroddhAra ke lie udgrIva utkaNThita hai / DA0 kAsalIvAla ne to abhI liphAphe para likhe jAne vAle patoM kI sutriyAM dI haiM, asalI para likhAne kA kAma to unake akAdamI ne zuru kiyA hai / suciyA~ mAtra inpharmAna' haiM, grantha-saMpAdana unake bAda kA sopAna hai / akAdamI kI muzkileM bahuta spaSTa hai| eka to logoM kI manovRtti granthoM Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para se apanA kabjA chor3ane kI nahIM hai, dUsare unake sAtha praba eka khataranAka vyAvasAyikatA bhI jur3a gayI haiN| ina aisI karinAiyoM se jUjhate hae akAdamI ne jo kucha kiyA hai aura jo kucha vaha apane sImita sAdhanoM meM karane ke lie saMkalpita hai, usase bhAratIya saMskRti aura sAhitya kA mastaka gaurava se u~cA uThegA itanA hI nahIM balki rAjasthAnI hindI sAhitya samRddha bhI hogA / vijJAna kI kRpA se grAja aise sAdhana upalabdha haiM ki hama duSprApya pANDulipiyoM ko madhyayana ke lie surakSita, vyavasthita prApta kara sakate haiM, kintu merI samajha meM abhI aisA koI susamRddha anusaghAna-vendra jainoM kA nahIM haiM jahA~ sAre grantha eka sAtha upalabdha hoM yA unake upalabdha kara diye jAne kI koI kAragara vyavasthA ho tAki koI zodhArthI binA kisI bAdhA/prasuvidhA ke koI tulanAtmaka adhyayana kara sake / zrI mahAvIra grantha akAdamI, jayapura, hameM vizvAsa hai, jaldI hI usa mabhAva ko pUrA kareMgI aura hamAre sa svapna ko yathArtha meM badala skegii| prastuta grantha akAdamI kA caturtha prakAzana hai| prathama meM mahAkavi brahma rAyamalla evaM bhaTTAraka vibhavanakIti, dvitIya meM kariyara bucarAja ena unake samakAlIna kavi mora tRtIya meM mahAkatri brahma jinadAsa, ke vyaktitva evaM kRtitva para vicAra kiyA gayA hai| ye tInoM grantha kramaza: 1978, 79, aura 1980 meMprakAzita hue haiN| ina granthoM meM jo bahumUlya sAmagrI saMkalita/saMpAdita hai, usase sAhitya kA bhAvI adhyetA/ anusaM pitsu anugRhIta huA hai| prastuta grandha meM bhaTTAraka ratnakIrti evaM maTTAraka kumudacandra' ke vyaktitva evaM kRtitva para vyApaka gahna abhimanthana huyA hai| kahA gayA hai ki 1574-1643 I0 kA samaya bhAratIya itihAsa meM zAnti samaddhi kA thaa| isa samaya bhaTTArakoM ne sAhitya samAja-racanA ke kSetra meM eka viziSTa bhUmikA kA nirvAha kiyA / bha . ratna kIti gujarAta ke the, kintu unhoMne hindI kI ullekhanIya sevA kI / unake pramukha ziSya kumudacandra hue jinhoMne jaina sAhitya dharma ko to samRddha kiyA ho, kintu hindI sAhitya ko bhI vibhUSita kiyA / granthAnta meM unakI kRtiyA~ saMkalita haiM, jinase una dinoM ke hindI-kA para to prakAza par3atA hI hai donoM guru-ziSya kI sAhitya sevAoM kA mI malIbhAMti yotana ho jAtA hai / kula milAkara mahAvIra grantha akAdamI jo aitihAsika kArya kara rahI hai nAgarI pracAriNI sabhA' vArANasI; hindI sAhitya sammelana, prayAga; aura hindustAnI akAdamI, ilAhAbAda jasI sAdhana-saMpanna saMsthAnoM ke samAna, usase usakI sugaMdha digadiganta taka phailegI aura use samAja kA sarakAra kA jana-jana kA sahayoga sahaja hI milegaa| -DA. nemIcandra jaina indaura, saMpAdaka "tIrthakara" 21 sitambara 1981 kRte sampAdaka maMDala Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kI ora se rAjasthAnI evaM hindI sAhitya itanA vizAla hai ki saikar3oM varSoM kI sAdhanA ke pazcAt bhI usake pUre bhaNDAra kA patA lagAnA kaThina hai| usakI jitanI adhika khoja kI jAtI hai, sAhitya sAgara meM se utane hI naye naye ratnoM kI prApti hotI rahatI hai / jaina kaviyoM kI kRtiyoM ke sambandha meM merI yaha dhAraNA aura bhI sahI nikalatI hai / rAjasthAna, madhyapradeza, dehalI, evaM gujarAta ke zAstra bhaNDAroM meM aba bhI aisI saMkar3oM racanAoM kI upalabdhi hone kI sambhAvanA hai jinake sambandha meM hameM nAma mAtra kA zrI jJAna nahIM hai pa nahIM diyA jaba hama pUrI taraha se aisI kRtiyoM kI khoja kara cuke hoMgeM / caturtha bhAga meM saMvat 1631 me 1700 taka kI avadhi meM hone vAle jaina kathiyoM kI rAjasthAnI kRtiyoM ko liyA gayA hai| ye 70 varSa hindI jagata ke liye svaraNaM yuga ke samAna the jaba use mahAkavi sUradAsa, tulasIdAsa, banArasIdAsa, ratnakIrti kumudacandra, brahma rAyamalla jaise kavi mile| jinakA samasta jIvana hindI vikAsa ke liye samarpita rhaa| unhoMne jIvana paryanta likhane likhAne evaM usakA ke thuga kA pracAra karane ko sabase adhika mahatva diyA tathA navIna kAvyoM ke sRjana nirmAraNa kiyA / 1 para ratnakIti evaM mudacandra isI yuga ke kavi the| ve donoM hI bhaTTAraka suzobhita the| samAja ke zrAdhyAtmika upadeSTA the / sthAna sthAna para bihAra karake jana jana ko supatha para lagAnA hI unake jIvana kA dhyeya thaa| svayaM kA eka bar3A saMgha thA jo ziSya praziSyoM se yukta thaa| lekina itanA saba hote huye bhI unake hRdaya meM sAhitya sevA kI pyAsa thI aura usI pyAsa ko bujhAne meM lage rahate the / jaba deza meM bhakti rasa kI dhArA baha rahI ho| deza kI janatA usameM jhUma rahI ho to ve kaise apane Apako achUtA rakha sakate the isaliye unhoMne bhI samAja meM eka nebhi rAjula ke naye yuga kA sUtrapAta kiyaa| rAdhA kRSNa kI bhakti gItoM ke rAmAna gItoM kA nirmANa kiyA aura unameM itanI adhika saralatA, viraha pravazatA evaM karaNa bhAvanA bhara dI ki samAja una gItoM ko gAkara eka nayI zakti kA anubhava karane lagA / jaina santa hote hue bhI unhoMne apane gItoM meM jo darda bharA hai, rAjula kI viraha vedanA evaM manodazA kA varNana kiyA hai| vaha saba unakI kAvya pratibhA kA paricAyaka hai / jaba rAjula mana hI mana nebhi se prArthanA karatI hai tathA eka ghar3I ke ( xii ) Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ liye hI sahI, pAne kI kAmanA karatI hai to usa samaya usakI tar3aphana sahaja hI meM samajha meM A sakatI hai 1 ratnakIti evaM kumudacandra ne memi rAjula se sambandhita kRtiyAM likha kara usa yuga meM eka nayI garamparA ko janma diyaa| unhoMne neminAtha kA bArahamAsA liTA minA 1::sirahA, mArA hasavIsI aura rAjala kI viraha vedanA ko vyakta karane vAle pada likhe / / lekina bhaTTAraka kumudacandra ne nemi rAjula ke atirikta aura bhI racanAyeM nibanca kara hindI sAhitya ke bhaNDAra ko samRddha banAyA / unhoMne 'bharata bAhubalI khAda' likha kara pAThakoM ke liye eka naye yuga kA sUtrapAta kiyA / bharata-bAhubali chanda vIra rasa pradhAna kAvya hai aura usameM bha rata evaM bAhubalI donoM kI vIratA kA sajIva varNana huaA hai| isI taraha sAmudacandra kA RSabha vivAhalo hai| jisameM AdinAtha ke vivAha kA bahuta sundara varNana diyA gayA hai| usa yuga meM aisI kRtiyoM kI mahatI AvazyakatA thI / vAstava meM ina donoM kaviyoM kI sAhitya sevA ke prati samasta hindI jagata gadA AbhArI rhegaa| ina donoM santa kaviyoM ke samAna hI unake ziSya praziSya the / jaise guru vaise hI ziSya / inhoMne bhI apane guru ko sAhitya ruci ko dekhA, jAnA aura use apane jIvana meM utArA / aise ziSya kaviyoM meM bhaTTAraka abhayacandra, zubhanandra, gaNeza, brahma jayamAgara, zrIpAla, sumatisAgara evaM saMyamasAgara ke nAma vizeSataH ullekhanIya hai| ina kaviyoM ne apane guru ke rAmAna anya viSayaka pada evaM laghu kAvyoM ke nirmANa meM gaharI rucI lI / sAya meM apane gura ke gambandha meM jo gIta likhe ve bhI saba hindI sAhitya ke itihAsa meM nirAle haiN| ve aise gIta haiM jinameM itihAsa evaM sAhitya donoM kA puTa hai| ina gItoM meM ratnakIrti, tu.manacandra, nabhaya candra, evaM zubhacanda ke bAre meM mahatvapUrNa aitihAsika sAmagrI milatI hai / ye ziSya praziSya bhaTTArakoM ke sAtha rahate the aura jaisA devate sA apane gItoM meM nibaddha karake janatA ko sunAyA karate the / prastusa bhAga meM aise kucha gItoM ko diyA gayA hai| bhaTTAraka ratnakIti, kumudacandra, abhayacandra evaM zubhacanda ke sambandha meM likhe gaye gItoM se patA calatA hai ki usa samaya ina bhaTTArakoM kA samAja para kitanA vyApaka prabhAva thaa| sAtha hI samAja racanA meM unakA kitanA yoga rahatA thaa| ve AdhyAtmika guru the / dhArmika kriyAoM ke janaka the| ve jahAM bhI jAte dhArmika utsava prAyojita hone lagate aura eka naye jIvana kI dhArA bahane lagatI / maMgalagIta gAye jAte. toraNa aura vandanavAra lagAye jaate| unake praveza para bhavya svAgata kiyA jaataa| aura ye jaina santa apanI amRta vANI se sabhI zrotAoM ko sarobAra kara dete / saca aise santoM para kisa samAja ko garva nahIM hogA (xiii) Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . .-._. . - - hindI jaina kaviyoM kI sAhityika sevA kA hindI jagata ke sAmane prastuta karane ke liye jitanA adhika vyApaka abhiyAna cher3A jAvegA hindI ke vidvAnoM, zodhAthiyoM evaM vizva vidyAlayoM meM utanA hI adhika unakA adhyayana ho skegaa| ina kaviyoM kI sAhityika sevA proM ke vyApaka pracAra kI dRSTi se sAhityika goSThiyAM honA yAvazyaka hai jisameM unake kRtitva para khula kara parcA ho sake sAtha hI meM vibhinna katriyoM se unakA tulanAtmaka adhyayana kiyA jA sake / bhaTTAraka ratnakoti, kumudacandra aAdi RSiyoM kI racanAyeM rAjasthAna ke vibhinna bhaNDAroM meM saMgrahIta haiN| jinameM RSabhadeva, hU garapura, udayapura, jayapura, ajamera, prAdi ke zAstra bhaNDAra ullekhanIya haiN| choTI racanAyeM hone se unheM guTakoM adhika sthAna milA hai / jo unakI lokapriyatA kA hotA hai| tatkAlIna samAja meM inakA vyApaka pracAra thA, aisA lagatA hai / isaliye abhI bAgaDha evaM gujarAta ke zAstra bhaNDAroM meM saMgrahIta muTakoM kI vizeSa khoja kI AvazyakatA hai jisase unakI aura bhI kRtiyoM kI upalabdhi ho sake / sAbhAra __pustaka ke sampAdana meM DaoN0 nemIcanda jaina indaura, DaoN. bhAgacanda bhAgendu damoha evaM zrImatI suzIlA bAkalIvAla jayapura ne jo sahayoga diyA hai usake liye maiM unakA pUrNa prAbhArI huuN| isI taraha maiM paM. anUpacanda jI nyAyavIrtha kA bhI prAbhArI hU~ jinake sahayoga ke prabhAva meM pustaka kA lekhana nahIM ho sakatA thaa| pustaka ke kucha pRSThoM ko jaba maiMne parama pUjya yAcArya vidyAsAgara jI mahArAjA ko jabalapura meM dikhalAyA to unhoMne apanI hAdika prasannatA prakaTa karate hue bhaviSya meM isa ora bar3hane kA AzirvAda diyA / isaliye maiM unakA pUrNa prAbhArI huuN| maiM parama pUjya elAcArya vidyAnanda jI mahArAja kA bhI AbhArI haiM jinhoMne apanA zubhAzIrvAda dene kI mahatI kRpA kI hai| anta meM maiM zrI mahAvIra grantha akAdamI ke sabhI mAnanIya sadasyoM evaM padAdhikAriyoM kA AbhArI hU~ jinhoMne prakAdamI kI sthApanA meM apanA grArthika sahayoga dekara samasta hindI jana sAhitya ko prakAzita karane meM apanA mahatvapUrNa sahayoga pradAna kiyA hai / jayapura 8--81 DA0 kastUracanda kAsalIvAla (xiv) Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA kA saM. pRSTha saMkhyA 1. zrI mahAvIra grantha akAdamo.-- eka paricaya / 2 kAryAdhyakSa kI kalama se 3. sampAdakIya 4. lekhaka kI kalama se| - 5. pUrva pIThikA 6. saMvat 1631 se 1700 taka hone vAle kaviyoM kA paricaya 5-41 (banArasIdAsa 5-6, brahmA gulAla -11, manarAma 11-13, pANDe rUpacanda 13, harSakIrti 13-14, kalyANa kIvi 14-16, chAra kavi 17, devendra 17. jainenda 17-18, vardhamAna kavi 18, prAcArya jayakIrti 15-16, paM. bhagavatIdAsa 16-20, brahma kapUracanda 20-22, muni rAjanandra 22, pANDe jinadAsa 22-23, pANDe rAjamalla 23, chItara TolimA 23, bhaTTAraka bIracandra 24, khetasI 24, brahma ajita 24-25, prAcArya narendra kIti 25, ahma rAyamalla 25, jagajIvana 25-27. duarapAla 27-28, sAlivAhna 28, sundaradAsa 28-30, parihAnanda 30-31, parimalla 31 32, vAdicandra 32-34, kanakakIti 34-35, viSNu kani 35, hIra kalaza 35-36. samayasundara 36, jinagaja sUri 36, dAmo 37, kuzalalAma 37, mAnasiMha mAna 37-38, udayarAja 38-36, zrIsAra 36, gariMgamahAgada 36, sahajakIti 36-45, hIrAnanda mukIma 40-41, 7. bhaTTAraka ratnakIrti 8, bhaTTAraka kumudacandra 55-74 6. zipya praziSya 74-120 bhaTTAraka abhaya candra 74-80, bhaTTAraka zubhacandra 80-84 bhaTTAraka ratna candra 84-88, zrIgAla 88-15, brahma jayasAgara 65-66 kavivara gaNeza 66-102, sumatisAgara. 102-105, dAmodara 105-106, kalyAraNasAgara 106, pANaMdasAgara 106, Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 vidyAsAgara 106 - 107 brahma dharmaruci 107-106, AcArya candrakoti 110-114, saMyama sAgara 114 - 114 dharmacandra 115, rAghava 115 - 116, meghasAgara 116-117, dharmasAgara 117-116, gopAladAsa 116 pANDe hamarAja 116 - 120, 121-148 10. baTTAraka ratnakavi kI kRtiyoM ke mUla pATha neminAtha phAMga 121-126. bArahamAsA 126 - 133, patra evaM gIta 134-148, 11 bhaTTArakA kumudacandra kI kRtiyoM ke mUla pATha bharata-bAhubalI chanda 149 - 161. RSabha vivAhalo 162 - 173, neminAtha kA dvAdazAmA 174 175 nemIzvara hamacI 175 - 181 gIta evaM pada 106-161, hindolanA gIta 121-133, SaNyati gIta 163-164, baNajArA gIta 195-166, bola gIta 167 - 166. prAratI gIta 166 - 200, cintAmariNa pArzvanAtha mI 200-202003 gIta 203 204, gurugIta 204 - 205 dazalakSaNa dharma vrata gIta 206 vyasana sAtanU gIta 206 207 prasAI gIta 200-200, bharatezvara gIta 20206 pArzvanAtha gota 206 - 210, - SoDI gIta 210-211, caubIsa tIrthaMkara deha pramANa capaI 211-214 zrI gautamasvAmI copaI 214 - 215, saMkaTahara pArzvanAtha vinatI 215-217 loDA pArzvanAthanI vinatI 217 - 216, jinavara vinatI evaM pada 216-223, 146-223 12. candAgIta ( abhayacandra ) 224 225, pada | zubhacandra ) 225-226, zubhacandra hamacI (zrIpAla ) 226 - 228, prabhAti (zrIpAla ) 228 - 226, prabhAti (gaNeza) 226 prabhAti ( sayamasAgara gIta 226 - 230, lebhizvara gIta (dharmasAgara 231, gIta ( dharma sAgara ) 232, kumudacandranI hamacI (gaNeza) 233 234, 13. avaziSTa -- zrahma jayarAja 234 zAnti dAsa 235. 14. anukramaNikAyeM-- 237 se (xvi) Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrva pIThikA [saM0] 1621 me 1700 taka kA kAla deza ke itihAsa meM zAMti evaM samRddhi kA kAla mAnA jAtA hai| ina varSoM meM tIna mugala samrAToM kA zAsana rahA / saM0 1631 se 1662 taka prakabara bAdazAha ne saM0 1662 se 1665 taka jahAMgIra ne tathA zeSa saM0 1665 me 1700 taka zAhajahAM ne deza para zAsana kiyaa| rAjanItika saMgaThana, zAnti tathA suvyavasthA kI dRSTi se akabara kA zAsana deza ke itihAsa meM sarvathA prazaMsanIya mAnA jAtA hai| isI taraha jahAMgIra evaM sAhajahAM ke zAsana kAla meM bhI deza meM zAnti evaM pArasparika sadbhAva kA vAtAvaraNa banA rhaa| akabara kA rAja darabAra kaviyoM, vidvAnoM, saMgItajJoM evaM kalA premiyoM se alaMkRta thA / usa yuga meM kalA kI sarvAgINa unnati hone ke sAtha sAtha hindI kavitA bhI apane utkRSTa vikAsa ko prApta huii| mahAkavi sUradAsa evaM tulasIdAsa donoM hI prakacara ke zAsana kAla meM inake prati ke bAra meM bhI kitane hI hindI ke prasiddha kavi the jinameM naraharI, tAnasena evaM rahIma ke nAma ullekhanIya hai / hindI ke prasiddha jaina kavi banArasIdAsa akabara evaM jahAMgIra ke zAsana kAla meM hue / jinhoMne apanI akathAnaka nAmaka jIvana kathA meM donoM hI bAdazAhoM ke pArasana kI prazaMsA kI hai| ve akabara ke zAsana se itane prabhAvita the ki jaba unheM bAdazAha ko mRtyu ke samAcAra mile to ve svayaM mUchita ho gaye aura samrATa ke prati apanI gaharI saMvedanA prakaTa kI / ina 70 varSoM meM deza meM bhaTTAraka yuga bhI apane caramotkarSa para yA rAjasthAna meM eka ora bhaTTAraka candrakIrti tathA bhaTTAraka devendrakIrti ke Amera, ajamera, nAgaura Adi nagaroM meM kendra meM to vAgar3a pradeza bhaTTAraka sakalakIti kI paramparA meM hone vAne bhaTTAraka sumatikIrti, guNakIrti tathA bhaTTAraka lakSmIcanda kI paramparA meM hone vAle bhaTTAraka ratnakIrti kumudanandra grapane samaya ke pramukha jaMna santa mAne jAte the / ina bhaTTArakoM ke kAraNa sAre deza meM evaM vizeSataH uttara bhArata meM jainadharma kI prabhAvanA evaM usake saMrakSaNa ko vizeSa bala milaa| usa samaya ke ve sabase bar3e santa the jinakA samAja para to pUrNa prabhAva thA hI kintu tatkAlIna zAsana para bhI unakA acchA prabhAva thaa| zAsana kI ora se unake bihAra ke avasara para ucita prabandha hI nahIM kiyA jAtA thA kintu unakA sammAna bhI kiyA jAtA thaa| zAsana Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrva pIThikA meM unake isa prabhAva ne bhaTTAraka saMsthA ke prati jana sAdhAraNa meM zraddhA evaM prAdara ke bhAva jAgRta karane meM gaharA yAga diyaa| ina bhaTTArakoM ke pratyeka nagara yA gAva meM kendra hote the jinameM yA to unake pratinidhi rahate the yA jaba kabhI ve vihAra karate to vahAM kucha dina Thahara kara samAja ko dhArmika evaM sAmAjika kSetra meM dizA nirdezana dete the / ve dhArmika vidhi vidhAna karAte evaM paMca kalyANaka pratiSThA ke pratiSThAca : bana kara usakI pUrI vidhi sampanna karAte / dhArmika kSetra meM unakA prakhaNDa pra thaa| samAja ke sabhI vargoM meM unake prati sahaja bhakti thii| rAjasthAna, gujarAta, dillI, hariyANA, madhyapradeza ke adhikAMza kSetra meM bhaTTAraka saMsthA kA pUrNa pra yA / vAstava meM samAja para unakA pUrNa varcasva thaa| jaba ve kisI grAma yA naga praveza karate vo sArA samAja unake svAgata meM palaka pAvar3e bichA detA thA gadgad hokara unakI bhakti evaM arcanA meM laga jAtA thA / ra 17vIM zatAbdI prarthAt saM0 1631 se 1700 taka kA 70 varSoM kA kAla hamAre deza meM bhakti kAla ke rUpa meM mAnA jAtA hai| usa samaya deza ke sabhI bhAgoM meM bhakti rasa ko dhArA bahane lagI thii| isa kAla meM hone vAle mahAkavi sUradAsa evaM tulasIdAsa ne bhI sAre deza ko bhakti rUpI gaMgA meM DuboyA rakhA aura apanA sArA sAhitya bhakti sAhitya ke rUpa meM prasArita kiyaa| eka zora sUradAsa ne apanI kRtiyoM meM bhagavAna kRSNa ke guNoM kA vyAkhyAna kiyA to dUsarI ora tulasIdAsa ne rAma kAvya likhakara deza meM bhagavAna rAma ke prati bhakti bhAvanA ko ubhArane meM yoga diyaa| ye donoM hI mahAkavi samanvayavAdI kavi the| isaliye tatkAlIna samAja ne inako khUba prazraya diyA aura rAma evaM kRSNa kI bhakti meM apane Apako DuboyA rakhA / jainadharma nivRtti pradhAna dharma hai| use tyAga dharma mAnA jAtA hai / isaliye janadharma meM jitano tyAga kI pradhAnatA hai utanI grahaNa kI nahIM hai / usameM prAtmA ko paramAtmA banAne kA lakSya hI pratyeka mAnava kA pramukha kartavya mAnA jAtA hai / tIrtha kara mAnava rUpa meM janma lekara parama pada prApta karate haiM unake sAtha hajAroM lAkhoM santa unhIM ke mArga kA anusaraNa kara nirvANa prApta karake jIvana ke antima lakSya ko prApta karate haiM / isaliye janadharma meM bhakti ko utanA adhika ucca sthAna prApta nahIM ho sakA / yadyapi grahaMdU bhakti se apAra puNya kI prApti hotI hai aura phira svarga kI uttama gati milatI hai| saMsArika vaibhava prApta hotA hai lekina nirvANa prApti ke liye to bhakti ke sthAna nivRtti mArga ko hI apanAnA par3egA aura tabhI jAkara saMsArika bandhanoM se mukti milegii| 17vIM zatAbdi meM jaba sArA uttara bhArata rAma va kRSNa kI bhakti meM samarpita Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratna kIti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva thA, taba se samaya meM jaina samAja bhI kase achUtA rhtaa| usa samaya sama ja meM / do ghArAce vahane nagI! eka adhya tma kI aura dUsarI bhakti kii| eka dhArA ke yamunA the mahAkavi banArasIdAsa jinhoMne samayasAra nATaka ke mAdhyama se adhyAtma kI lahara ko jIvana dAna diyaa| sthAna-sthAna para adhyAtma saMlimA sthApita hone lagI jinameM baiTha kara pAtma-carcA karane meM samAja kA junA varga atyadhika rasa lene lagA / sAMgAnera, AgarA, mulatAna jaise nagara ina adhyAtma nailiyoM ke pramukha kendra the| ina galiyoM meM bheda-vijAga, Atma rahasva, nimina upAdAna prAdi viSayoM para carcA hotI thii| vAstava meM ye sailiyAM sAmAjika saMgaThana kI bhI eka prakAra se kendra vindu bana gaI thI / dUsarI pora mevAr3a, bAgar3a evaM rAjasthAna ke anya nagaroM meM ahaMdu bhakti kI gaMgA bhI bahane lagI / tatkAlIna jana kati neminAya' ko lekara usI taraha ke bhakti evaM zRgAra paraka padoM kI racanA karane lage jisa taraha sUradAsa evaM mIrA ke pada ra ve gaye / isa taraha ke sAhila ke nirmANa karane meM bhaTTAraka ratnakIrti evaM bhaTTAraka kumuda candra kA vizeSa yogadAna rahA / inhone arhad bhakti kI gaMgA bahAyI tathA Age hone vAle vAdiyoM ke liye dizA nirdeza kA kArya kiyaa| hindI jaina sAhitya ke liye saMvat 1631 se 1500 taka kA samaya pratyaghika pragatimola rahA / isa 50 varSoM meM rAjasthAnI para nindI bhASA meM jitane jena kavi hue hai utane isake pahile kabhI nahIM hue| DhUDhADa, bAgar3a, ghAgarA, Adi kSetra inake pragula kendra the / aise rAjasthAnI evaM hindI jana kaviyoM kI gaMdhyAM sATha se bhI adhika hai jinake nAma nimna prakAra haiM:--- 1. mahAkavi banArasIdAsa 2. brahma gulAla 3. manAma 4, pANDe rUpacanda 1. hargavIti 6. patyAraNIti 7 ThAyara bAvi 8. devendra 6. jananda 10. vardhamAna kavi 11. prAcArya jayaphIti 12. paM. bhagavatIdAsa 13. 10 kapUracanda 18. muni rAtracanda 15 pANDe jinadArA 16. pANDe rAjamanna 17: zrItara ToliyA 16. bhaTTAraka vIranandra 16, khetakhI 20. brA prajita 21. grA0 narendra kIti 22. bra0 rAyamalla 23. jagajIvana 24. kubharapAla 25. sAlivAhana 26. sundaradAsa 27, parihAnanda 28. parimalla Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26. vAdivandra 31. viSNukavi 33. samayasundara 35. dAmo 27, mAnasiMha bhAna 33 zrIsAra 21 koi 43. he vijaya 45. jayarAja 47 bhaTTAraka kumudacanda 46. bha0 abhagacanda 51. bha0 ratna banda 53. 0 jaya bhAgara 55. sugalisAgara 5.7 kalyANa sAgara 56 vidyAsAgara 61. AcArya candrakIti 63. dharmacandra 65, meghasAgara 67. gopAladAsa 30. kanakakati 32. hIrakala 34. jinarAja sUrI 36. kuzalalAbha 38. udayarAja 40. gari mahAnanda rAnIga 44. padamarAja 49. bhaTTAraka ranakIrti 48. zAMtidAsa 50. zubhacandra 5.2. zrIpAla 54. gaNeza 56. mora 58. AMda sAgara 60. brahma dharmarutri 62. saMgamagAgara 64. rAdhava 66. dharmasAgara 68. pANDe hemarAja pUrva pIThika 1 isa prakAra 70 varSa meM 60 hI jaina kaviyoM kA honA kisI bhI jAti samAja evaM deza ke liye gaurava kI vastu hai / vAstava meM jaina kaviyoM ne deza meM hindI kRtiyoM kA dhuAMdhAra pracAra kiyA aura hindI bhASA meM adhika se adhika likhane kA prayAsa kiyaa| ina kaviyoM meM mahAkavi banArasIdAsa, rUpacandra pANDe jinadAsa, pANDe rAjamahala, bhaTTAraka ratnakIrti evaM kumudacandra tathA zvetAmbara kavi samayasundara evaM hIrakalaza tathA kuzalalAbha ke pratirikta zeSa kavi samAja ke liye evaM hindI jagata ke liye ajJAta se haiN| eka bAta aura mahatvapUrNa hai ki bhaTTAraka ranakIrti evaM kumudacandra jaise santa gujarAta vAsI hone para bhI unhoMne hindI ko apanI racanAoM mAdhyama bnaayaa| yahI nahIM isa bhaTTAraka paramparA ke adhikAMza vidvAn ziSya praziSyoM ne bhI isI bhASA ko apanAyA aura usameM pada, gIta jaise sarala evaM laghu racanAnoM ko prAthamikatA dI / bhaTTAraka ratnakIrti evaM kumudacandra ko paramparA meM hone vAle kaviyoM ke atirikta zeSa kaviyoM kA saMkSipta garinaya nimna prakAra hai : Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva 1-mahAkavi banArasIdAsa banArasIdAsa kA janma saMvat 1643 mAgha zuklA gyArasa ravivAra ko humA thaa| inake pitA kA nAma kharaMga sena thA / prArambhika zikSA prApta karane ke pazcAta ve kabhI kapar3e kA, kamI javAharAta kA aura kabhI dUsarI cIjoM kA vyApAra karane lge| lekina vyApAra meM inheM kabhI saphalatA nahIM milii| isIliye DAH motIca da ne inheM asaphala vyApArI ke nAma se sambodhita kiyA hai / daridratA ne inakA kabhI pIchA nahIM choDA aura anta taka ve usase jUjhate rhe| sAhitya kI pora inakA prArambha se hI jhukAva thaa| sarva prathama ve zRgAra rasa kI kavitA karane lage aura isI nakara meM ve izkabAjI meM bhI phaMsa gaye / acAnaka hI inake jIvana meM mor3a pAyA aura unhoMne zRgAra rasa para likhI huI "navarasa padyAvalI" kI pUrI pANDulipi gomatI meM bahA dii| isake pazcAt ve adhyAtmI bana gaye aura jIvana bhara adhyAtmI hI bane rhe| ye apane samaya meM hI prasiddha kavi ho gaye the aura samAja meM inakI racanAtroM kI mAMga bar3hane lagI thii| racanAe banArasIdAsa kI nimna racanAeM mAnI jAtI haiM: 1-nAmamAlA 3-banArasI vilAsa 5-mAMjhA 7-navarasa padyAvalI 2-nATaka samayasAra 4-paI kathAnaka 6-moha vidheka yuddha inameM navarasa padyAvalI ke atirikta sabhI racanA prApta hotI haiN| 1. nAmamAlA banArasIdAsa ne dhanaMjaya kavi kI saMskRta nAmamAlA aura anekArthakoSa ke prAdhAra para isa graMtha kI racanA kI thii| yaha padya baddha zabda koza 175 dohoM meM likhA gayA hai| isakA racanAkAla saMvat 167. nAzvina zuklA dazamI hai| nAma mAlA kRSi kI molina racanA mAnI jAnI hai| 2. nATaka samayasAra kavi kI samasta kRttiyoM meM nATaka samayasAra atyadhika mahatvapUrNa racanA mAnI jAtI hai / pANDe rAjamala ne samayamAra kalazoM para bAlAbodhinI nAmaka hindI TIkA Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAkavi banArasIdAsa likhI thii| usI TIkA graMtha ke aAdhAra para banArasIdAsa ne nATaka samayasAra kI racanA kI thI jisakA racanAkAla saMvat 1993 mAzvina zuklA prayodazI hai / isa graMtha meM 310 dohA soraThA, 245 ikatIsAka vitta 86 caupAI 37 taIsA savaiyA 20 chappaya 18 ghanAkSarI 7 aDila aura 4 kuDaliyAM isa prakAra saba milAkara 727 padya hai / nATaka samayasAra meM ajJAnI kI vibhinna avasthAeM, jJAnI kI avasthAeM. jJAnI kA hRdaya, saMsAra aura zarIra kA svapna darzana, prAtma jAgati, AtmA kI anekatA manakI vibhinna dauDa eva sapta vyasanoM kA saccA svarUpa pratipAdita karane ke sAtha jIva, ajIva. prAstrava, baMdha, saMvara, nirjarA aura mokSa ina sAta tatvoM kA kAvya rUpa meM citraNa kiyA gayA hai| 3. banArasI vilAsa isa graMtha meM mahAkavi banArasIdAsa kI vibhinna racanAoM kA saMgraha haiN| yaha saMgraha prAgarA nivAsI jagajIvana dvArA banArasIdAsa ke kucha samaya pazcAt vikrama saMvata 1701 caitra zukla dvitIyA ko kiyA gayA thA / banArasIdAsa kI antima kRti "karma prakRti vidhAna" ra. kA. saM. 1700 caitra zuklA dvitIyA bhI isa vilAsa meM milatI hai / vilAsa meM saMgrahIta racanAoM ke nAma nimna prakAra hai: 1. jinasahasranAma, 2. sukti muktAvali, 3. jJAna bAcanI, 4. veda nirNaya paMcAsikA, 5. zalAkA puruSoM kI nAmAvalI, 6. mArgaNA vicAra, 7. karma prakRti vidhAna, 8, kalyANa mandira stotra, 9. sAdhu vandanA, pa, mokSa paMDI, 11. karama chattIsI, 12. dhyAna battIsI, 13. adhyAtma battIsI, 14. jJAna paccIsI, 15. ziva paccIsI, 16. bhavasindhu caturdazI, 17. adhyAtma phAga, 18. solaha tithi, 19. teraha kAThiyA, 20. adhyAtma gIta, 21. paMcapada vidhAna, 22. sumati devI kA praSTotara zata nAma, 23, zAradASTaka, 24. navadurgA vidhAna, 25, nAma nirNaya vidhAna, 26. navaratna kavitta, 27. aSTa prakArI jinapUjA, 2. daza dAna vidhAna, 26. daza bola 30. pahelI, 31. praznottara dohA, 32, praznottara mAlA, 33. bhavasthASTaka, 34 SaTadarzanASTaka, 35. cAturvarNa, 36, ajitanAtha ke chaMda, 37. zAMtinAtha jinastuti, 38. navasenA vidhAna, 39, nATaka samayasAra ke kavitta, 40. phuTakara kavitta, 41. gorakhanAtha ke vadhana, 42. vaMdya mAdi ke bheda, 43. paramArtha nikA, 44. upAdAna nimitta kI ciTThI, 45. nimitta upAdAna ke dohe, 46. adhyAtma pada, 47, paramArtha hiSTolanA. 48. aSTapadI malhAra, 49, pAra navIna pada / / ukta samaraMta racanAoM meM hameM mahAkavi banArasIdAsa kI bahumukhI pratimA kAdhya kuzalatA evaM agAdha vidratA ke darzana hote haiM / vilAsa kI adhikAMga racanAeM Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTArapha ratnakIrti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva kisI na kisI rUpa meM adhyAtma viSaya se bhota prota haiM / kavi mAtmA aura paramAtmA ke guNagAna meM itane bibhora ho gaye the ki unakA pratyeka zabda adhyAtma kI chAyA lekara nikalatA thaa| 4. prakathAnaka yaha kavi dvArA likhA huyA svayaM kA jIvana caritra hai| kavi ne isameM apane 55 varSa kI jIvana ghaTanAoM ko sahI rUpa meM upasthita kiyA hai / isameM saMvat 1698 taka kI sabhI ghaTanAyeM prA gaI haiM / zraddhaM vAthAnaka meM tatkAlIna zAsana vyavasthA evaM sAmAjika sthiti kA bhI acchA paricaya milatA hai / isameM sana milA kara 673 caupaI tathA dohe haiN| 5. mohaviveka yuddha yaha eka spaka kAvya hai jisakA nAyaka vikSaka evaM prati nAyaka moha hai / donoM meM vivAda hotA hai aura donoM ora kI sevAyeM sajakara yuddha karatI haiN| anta meM viveka kI jIta hotI hai| yarNana karane kI zailI evaM nAyaka pratinAyaka kA sayAda sarala kintu gambhIra artha liye hue haiM / 6. mAjhA mAMjhA kavi kI aisI kRti hai jisakA saMgraha banArasI vilAsa meM nahIM milatA hai| yaha upadezAtmaka kRti hai jisameM kevala 13 padya hai| kavi ne apane nAma kA prathama, caturtha evaM terahameM padya meM ullekha krimA hai| racanA navIna hai isa liye pAThakoM ke rasAsvAdana ke liye pUrI racanA hI do jA rahI hai| mAyA moha ke tu matavAlA tU viSayA viSahArI rAga doSa payo bAna Thago pAra kaSAyana mArI kurama kuTumba dIkA hI phAyo mAta tAta suta nArI kahata dAsa banArasI, alapa sukha kArane so nara bhava bAjI hArI // 1 // tU nara bhI hAra prakAraja kIto samajhana rahIlyo pAsA / mAnasa janama pramolika hIrA, hAra gavAyo khAsA / darsa dRSTA te misana dahelA, nara bhava gata cipakAsA / / 2 / / vAsA mile na narabhava gati viSa, praNa ra gata vica jAsI / bAjIgara de bA~daravA gaNa, meM maiM kara vilbaasii| Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAkavi banArasIdAsa nahIM sujoni janama kuna koi, jita bala jhAMtI pAsI, solara lAna sabhaka parAsa? // 2 // kacA kodi mavAsA kaba laga, haka dina parabhava' jaanaa| jo jama akhe pAra le jAve, cale na jora dhiMgANA / dAsa banArasI duve bhArave, jama vasa amara raMga na rANA ||4|| rANA raMka amara cira nAhI, saba koI calana hArA / bharI sAha paramole khAlI jo jaga calasI sArA / jo dhari Ago ika dina bhajaso, prAyo apanI bArA / tanu sotta nahIM para bhavarA, pAya baiTho pasArA // 5 // pAya pasArI baiTha na jUThI, tU bhI calaNa bhaai| mAta pitA gata bandhu terI sAta na koI sahAi / sukha viSa khAMvaNa desa basegI, dukha vica kona dhurA / bhalI burI saMgati ke lakatI, jIto motI pAi / / 6 / / jholI pAya calyo kachu karanI, chinaha tuphA jehA / kaMcana chaoNDa ke kapa viDAjo, tu biyArI kahA / khoTA kharA parasa ne jAno lakhe na lAhA detA / age khAlI balIyo Ive, piche Aho jehA / / 7 / / sunaho bAnI sutagurubAnI, te basata amolaha pAI / bIraja 'phora' bhayo vahabhAgI, kara paramAda na rAi / java laga paMtha na sAdhe, sibadA, teDI purI gara na kAi / cetana ceta samAcetana kA, sadguru yo samujhAi / / sadguru samuzAve tere hita kArana, mUrakha samajha ki mAhIM / jina rAhe loka luTIdA, pace tinA hI rAhI / rAga doSa payo bAma ThagI, rA sIdhA uSAhI / / bahu cirakAla luTAyo sayA, kuNa mUrastha samajha ki mAhI II kadI ma samajho so kita jhArana, moha ghamArA sAyA : jhaThI zaDI meM meM karadA, andha le janama gaMvAyo / kAmina kanaka duhu sira tere koI mAya bhale rA pAyA / curA cuNa kanaka te galIcA vica, kamalA nAva gharAyA // 10 // Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva kamalA hoya kehA sAna hoyA, surati narahA kaai| caudaha lAstra curAsI jona bica, dara dara kare sgaai| hika joke hika nave sahere, mUrakha dI murakhAi / pApa puNya kara pauSa kabIlA, anna na koI sahAda / / 13 / / yanta na koI sahAi lare, tU kyA paca paca maravA / naraka nimoda duHkha sira para, ahamake mUla : maravA / janama janama vica hoya bikAnA, hatha viSayA devrdaa| koI amara bharavelI bhoMdU merI bherI karadA / / 12 / / gaz2a subumAla suNI jiravArasI, sakala viSaya tina tyAgI / namasakAra kara neminAtha ko, bhae masAna virAgI / tana busarA prAmana baca kAmA, sidhA para taba kAgI / kahata dAsa banArasI anta gar3ha, vevalI sunata budha ke rAgI // 13 / / 2. brahma gulAla brahma gulAla 17vIM zatAbdi ke hindI ke prasiddha vidvAna the| unake guru kA nAma bhaTTAraka jagabhUSaNa thA jo usa samaya ke vidvAna evaM lokapriyatA prApta bhaTTAraka the| brahma gulAla ko unhIM kI preraNA se kAvya nirmANa meM ci jAgrata huI aura unhoMne "kRpaNa jagAvanahAra" jaisI racanA likhii|' brahma gulAla kA janma raparI aura candavAra gAMva ke samIpa TApU nAmaka gAMva meM huyA thA / DA. premasAgara jaina ne isa gAMva ko vartamAna meM prAgarA jile meM honA likhA hai| isa gAMva ke tIna mora nadI bahatI hai| usa samaya vahAM kA rAjA phauratasiMha thaa| usI ke rAjya meM brahmA gulAla ke ghaniSTa miSa mathurAmala rahate the jo prapane kula ke siramora evaM dAna dene meM sudarzana ke samAna the| brahma gulAsa bheSa badala kara logoM ko prasanna kiyA karate the | eka bAra jaba unhoMne siMha kA bheSa dhAraNa kiyA to ve zera kI kriyA karane lage aura eka rAjakumAra ko mAra diyA / lekina jaba rAjakumAra ke pitA ko muni vana kara sambodhane 1. jagabhUSaraNa bhaTTAraka pada, karI dhyAna-antaragati praai| tAko sevA brAhma gulAla, kojo kathA kRpana ura sAla 2. hinvI jaina bhakti kAvya aura kavi Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 brahma gulAla gaye to phira sadA ke liye ho guni bana gye| inakI yaba taka nimna racanAyeM upalabdha ho cukI hai| 1. pana kriyA (saM. 1665) 2. kRpaNa jagAvana hAra 3. dharma svarUpa rAjadAraNa 2 5. jalagAlana kriyA 6. viveka caupaI 7. kakkA battIsI ( 1695 ) 5. gulAla paccIsI 9. caurAsI jAti kI jayamAla 17 vardhamAna samasarana varNana 11. phuTakara kavittA ukta sabhI racanAyeM rAjasthAna ke vibhinna zAstra bhaNDAroM meM upalabdha hotI hai / DA. premasAgara jaina ne inakI kevala 6 racanAoM ke hI nAma ginAye haiM / 1. vardhamAna samosaraNa varNana yaha inakI prathama racanA mAlUma detI hai jisako unhoMne saMvat 1626 meM hastinApura meM samApta kI thI jaisA ki nimna pATha meM ullekha milatA hai 1. 2. vai 4. solaha aThabIsa meM gAdha da sudI pesa gulAla brahma mani jIta isI jayau naMda ko sIkha | kusa deza hamanApurI rAjA vikrama sAha gulAla brahmajinadharma jaya upamA dIje kAha 2. trepana kriyA - isakA dUsarA nAma opana kriyA koza bhI milatA hai| isa kAvya meM janoM kI opana kriyAoM kA varNana milatA hai / isakI racanA sthAna gvAli para evaM racanA saMvat 1665 kArtika budI 3 hai / racanA sAmAnyataH acchI hai / isameM kavi ne apane gurU maTTAraka jagabhUSaNa kA bhI ullekha kiyA hai / 4 grantha sUcI bhAga 2 pRSTha saMkhyA 7 vahI pRSTha saMkhyA 98 zAstra bhaNDAra digambara jaina mandira vara (rAjasthAna) e trepana vidhi karahu kriyA mavi pApa samUha cUre ho sora saThi saMcchara kAtiga tIja graMthiyAro ho / bhaTTAraka jaga bhUSaNa celA brahma guzala vicArI ho brahma gusAla vicAri banAI gar3ha gopAcala yAnaM chatrapatI ca cakra birAje sAhi rulema mugalAne || prazasti saMgraha pRSTha 220 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ragIti evaM kumacandra : vyaktitva kRtitva 3. kRpaNa jagAyana hAra-isa laghu kAvya meM kSayaMkarI evaM lobhamata do kRpapoM kI kathA hai jinheM jinendra bhakti ke kAraNa apane pUrva bhava meM kiye hue duSkarmoM se chu-kAra prApta ho gayA thaa| isakI eka prati alIgaMja ke zAMtinAtha digambara jaina mandira ke zAstra bhaNDAra meM saMgrahIta hai / Rvi ne kahA hai ki pratimA pUjana puNya kA nimitta kAraNa banatA hai usase prAramA jJAnarUpa meM pariNabhita hotI hai yahI nahIM usake darzanamAtra se hI krodha mAna mAyA lobha kapAya naSTa ho jAtI haiN| 1 4. caurAsI jAti jayamAlA--sameM caurAsI jAtiyoM kA varNana diyA hamA hai / isakI gANDulipi bhaTTArakIya zAstra bhaNDAra ajamera ke guTakA saMkhyA 101 meM saMgrahIta hai / jayamAlA kA prArambhika bhAga nimna prakAra hai jaina dharma apana kriyA daya! dharma saMyukta izvAka ke phUla baMsa meM tIga jJAna uttapanna / bhayA mahoba napa ko janAgar3a giranAra jAta caurAsI jainamata jure chohanI cAra / / 5. kakkA battIso- kAkArAdi battIsa padyoM meM gandAbadhda prastuta racanA saMvat 161.5 meM samApta huI thii| yaha patra bhaNDAra Ti jasa mandira pATodiyAna jayapura ke eka guTake meM 30-34 pRSTha para saMgrahIta hai / 2 isa prakAra kavi kI adhivAza racanAya cAritra dharma para jora dene vAlI hai| kavi kA vistRta adhyayana AgAmI kisI bhAga meM kiyA jAvegA / 3. manarAma manarAma pradhanA gannA mAha 17vIM zatAbdI ke pramukha hindI kavi the 1 ve kavivara banArasIdAsa jI ke samakAlIna the / manarAma vilAsa ke eka padya meM unhoMne banArasIdAsa kA smaraNa bhI kiyA hai / unakI racanAmoM ke AdhAra se yaha kahA jA sakatA hai ki manarAma eka ucca adhyAtma-premI kavi the| unhoMne yA to pradhyAtma rasako magA bahAI yA phira jana sAdhAraNa ke liye upadezAzmaka, athavA nIti 1. pratimA kAraNa puNya nimita, binu kArae kAraNa nahi misa / pratimA rUpa pariNava prAyu, doSAdika nahIM byApai pApu / koSa loma mAyA binu mAna, pratimA kAraNa parivaM jAna / pUjA karata hoI yaha mAja, darzana pAe gaye kapAu / / 2. rAjasthAna ke jaina zAstra bhaNDAroM kI grantha sUcI bhAga-4-pATha 679 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ V manarAma vAkya likhe haiM / kavi kI aba taka akSaramAlA, baDA kakkI, dharma-sahelI, battIsI, matArAma-vilAsa evaM aneka phuTakara pada prAdi racanAeM upalabdha ho cukI hai| kavi hindI ke prauDha vidvAna the isIliye ina kI racanAe' zuddha khar3I bolI meM milatI haiN| jAna par3atA hai ki kapi saMskRta ke bhI acne vidvAna the, kyoMki ina racanAtroM meM saMskRta zabdoM kA bhI dilatA hai aura yaha ko paI kArya ke saath| "manarAma vilAsa" kavi ke sphuTa savaiyoM evaM chandoM kA saMgrahamAtra hai jinakI saMkhyA 96 hai / inake saMgraha narttA vihArIdAsa the / ve likhate hai ki vilAsa ke chandoM ko unhoMne chAMTa karake tathA zukha karake saMgraha kiye haiM / jaisA ki vilAsa ke nimna chanda se jAnA jA sakatA hai-- yaha mamarAma kiye apanI mati anusAri / budhajana suni kI jyauM chimA lIjyo prabaM sudhAri / / 13 / / jugati gurANI DhUDha kara, kiye kavitta banAya / kadhuna melI gAMDiko, jAna hU~ mana vaca kAya // 14 // jo ika citta parva parupa, sabhA madhya paravIna / buddhi bar3ha saMzaya miTa, saba hove prAcIna / / 9 / / mere citta meM UpajI, guna mana rAma prakAsa / sodhi bInae ekaThe, kiye vihArIdAsa / / 16 / / akSaramAlA isameM 40 padya hai jo sabhI upadezAtmaka haiN| bhAva, bhASA evaM zailI kI eSTi se rapanA uttama koTi kI hai / irAkI eka prati jayapura meM Tholiyo ke mandira ke zAstra bhaNDAra ke guTakA saMkhyA 131 meM saMgrahIta hai / svayaM kavi ne prArambha meM apanI ladhutA prakaTa karate hue akSaramAlA prArambha kI hai mana baca kara yA joDiko vedoM sArada mAya re / guNa adhira mAlA kahu suraNau catura sukha pAi re / / bhAI nara bhava pAyo minasako re anna meM kavi binA bhagavad bhakti ke hIrA ke samAna manuSya janma ko yo hI gavA dene para dRHkha prakaTa karatA hai tathA yaha bhI kahatA hai ki isa kRti meM usane jo Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva kucha likhA hai vaha svayaM ke liye haiM kintu dUsare bhI cAheM to usase kucha zikSA le sakate haiM hA hA hAsI jina kareM re, kari kari hAsI prAno re / hIro janama niyariyo, binA bhajana bhagavAnau re // 37 / / paDhe guNa para saradahai re, mana baca kAya jo pI hAre / nIti gahe prati sukha lahai duHkha na vyApe tAhI re ||38 / / __ bhAI nara bhava pAyau minastra ko / / nija kAraNa upadeza mere, kIyo badhi anusAra re kaviyaNa kAraNa jinadharo lIjyo saba sudhArI re / kavi kA vistRta paricaya akAdamI ke AgAmI kisI bhAga meM diyA jaavegaa| 4. pANe rUpacanda pANDe kApacanda 17vIM zatAlida ke prasiddha aAdhyAmika vidvAna the| kavipara banArasIdAsa ne addha kathAnaka meM rUpacanda nAma ke cAra vyaktiyoM kA ballekha kiyA hai| eka rUpacandra ke sAtha ve adhyAtma viSaya para cacA kiyA karate the / dUsare rUpacanda se inhoMne gommaTasAra jIyakAMDa par3hA thA / tIsare rUpacanda ne saMskRAla meM samavasaraNa pATha kI racanA kI thI tathA cauthe rupanda ne nATaka samayasAra kI bhASA TIkA likhI thii| ina cAroM meM se dUsare rUpacanda hI pANDe rUpasanda haiN| kavivara banArasIdAsa ne unheM apanA guru svIkAra kiyA hai tathA pANDe zabda se abhihita kiyA hai | pAMDe eka upAdhi hai jo paMDita zabda kA hI bigar3A hA zabda hai / bhaTTArakoM ke ziSya paziSya pAMDe upAdhi se samApta hote the / rUpacanda kI adhikAMza racanA' pradhyAtmaparaka hai| unakI kRtiyoM meM paramArthI dohA zataka, gota paramArthI, maMgalagIta, neminAthasasa, khaTolanA gIta ke nAma ullekhanIya hai| kavi kA vistRta paricaya akAdamI ke agale kisI bhAga meM diyA jaavegaa| harSakIti harSako ti 17vIM zatAbdi ke caturtha pAda ke kavi the| ye rAjasthAnI saMta the| saMthA bhaTTArakoM se prabhAvita the| inhoMne apanI adhikAMza racanAyeM rAjasthAnI bhASA Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalyANakIrti meM nibara kI hai| caturgativeli inakI atyadhika lokagniya racanA hai / isa kRti kA dUsarA nAma paMcamagIta veli bhI milatA hai eka anya guTake meM isakA nAma chahalesthA veli bhI diyA huA hai| isakI racanA saMvata 1653 kI hai / nemirAjulagIta, nemIzvara gIta, moraDA, karma hinDolanA, bIsa tIrtha kara jakhaDI, neminAtha kA bArahamAsA, pAzrvanAtha chanda prAdi ke nAma ullekhanIya hai| kavi ke zAstra bhaMDAroM meM sagrahIta guTakoM meM kitane hI pada bhI milate haiM jinakA saMgraha kara prakAzana honA Avazyaka hai| kavi kI eka aura racanA panakriyA rAsa milI hai jo indaragar3ha (koTA) ke zAstra bhaMDAra meM saMgrahIta hai| rAsa kA racanA kAla saMvat 1684 diyA huA hai| harSakA videra ma kaho . milatA / lekina inakA cAMdanapura mahAvIra jI ke saMbaMdha meM eka pada milatA hai isaliye sambhAvanA hai ki inakA sambandha Amera gAdI ke bhaTTArakoM se thaa| "cahu~ gati veli" meM inhoMne apane pApako muni likhA hai| inakI racanAmeM bhakti paraka evaM AdhyAtmika donoM hI taraha kI hai| 6. kalyANakIti kalyANakIrti 17vIM zatAbdI ke pramukha jaina sata deva kIti magi ke ziSya the / kalyANa kIti bhIloDA grAma ke nivAsI the / vahA eka vizAla jaina mandira thaa| jisake bAvana ziyara the aura ina para svarNa dhalaza suzobhita the / mandira ke prAMgaNa meM eka vizAla mAnastambha thaa| isI mandira meM baiThakara kavi ne "cArudatta prabandha" kI racanA kI thI ko saMvat 1662 pAsoja zuklA paMcamI ko samApta huI thI / kavi ne racanA kA nAma "cArudattarAsa" bhI diyA hai / isakI eka prati jayapura ke di. jaina mandira pATaudI ke pAAstra bhaMDAra meM saMgrahIta hai / prati saMvat 1733 kI likhI cArudatta rAjAni punyi bhaTTAraka sukhaka ra surakhakara sobhAgi prati vicakSaNa bAdidhAraNa kezarI bhaTTAraka zrI padmanaMdiH caraNa raja sevi hAri // 10 // e' saha re gachanAyaka parami kari, devakIrati muni nija guru manya dharI / dhari cita caraNe nami "kalyANa kIrati' imi bhaNi / cArudata kumara prabandha racanA racimi. prAdara ghaNi // 11 // rAya deza madhyi re bhiloDau vaMsi, nija raca nAMsi re haripurina hsii| 1. mahAro re mana moraDAta to giranAryA uThi prAya re| nemijI rasyo yu kahiNyo rAjamatI dukkha ye sause // mhAro Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka rasmakIrti evaM kumudacandra ; vyaktitva evaM kRtitva hasa pramara kumArani, tihAM dhanapatti bilikhae / prAzAda pratimA jina nuti kari sukRta saMcae // 12 // sukRti sacire vrata bahu yAcari, dAna mahAzaya re jina pUjA kari / kari ra gAna mAtra naMdra kina paae| bAvana sikhara sohAmaNAM dhvaja kanaka kalaza visAlAe // 13 // maMDapa madhyi re samavasaraNa sohiM, zrI jinabiba re manohara mana mohi / mohi jana mana prati unnata mAnasthambha visAlae / tihAM vijayabhadra vikhyAta sundara jina sAsana rakSa pAlae / / 1 / / tihAM comAsi ke racanA kari sola vArAgire ;1662: mAso anuri / anusari mAsa zukla paMcamI zrI gurucaraNa hRdayadhari / kalyANakIrati kahi sanjana bhaNo sumo Adara kari // 15 // prAdara brahma saMdhajItaNi vinayasahita mummakAra / te dekhi cAsadasano prabaMdha racyo manohA / / 1 / / -.. -----". kadhi kI eka aura racanA "laghu yAhubani ali" tathA kucha sphaTa para bhI mile haiM / isameM kavi ne apane garu ke rUpa meM zAntadAsa ke nAma kA ullekha kilA hai| yaha racanA bhI acchI hai tathA isameM poTa banda kA upayoga huA hai / racanA kA antima chanda nimna prakAra hai bharozvara prAvIyA nAmyunija vara zazi jI / stavana karI ima jaMpae, hU kikara tu Isa jI / Iza tumani choMDI rAja manani pApIu / ima kahIi maMdira, gayA sundara zAna bhuvane vyApou / zrI kalyANakIrati somamUrati caraNa mevaka ima bhaNi / zAMtidAsa svAmI bAhubali marA rAkhu majha tahma taNi // 1 // kavi kI dUsarI bar3I racanA dheNika prabandha hai jisakA racanA kAla saMvata 1705 hai| jaisA ki racanA kA nAma diyA huA hai yaha eka prabandha kAma hai jisameM mahArAjA zreNika kA jIvana caritra nibaddha hai / isakI pANDalipi zAstra maMDAra di. jaina mandira phatehapura (zekhAvaTI) meM saMgrahIta hai / isakA racanA sthAna bAMgaDa deza kA Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalyAekIrti koTa nagara thA jahAM bhagavAna prAbinAtha kA di. jaina mandira thA jisameM baiThakara hI kavi ne isakA nirmANa kiyA thA / prabandha kA prArambhika aMghA nimna prakAra hai| zrI mUla saMtha upayAMcali, mAmeMdra bira / zrI sakala ko rati gurU anukrami, namazrI rApakIrati zubhakAya // 4 // tasa pada kamala dIvAkara namU, zrI padamanaMdI sukhakAra | vAdi vAraNa kezari akalaMka eha avatAra / / 5 / / nIja gurU devakIrati muni praNabhUcita dhara naha / maMDalIka mahA zreNIkano prabandha racu guNa yeha / / 6 / / + + + + namI devakIrati guru pAya / / jina deva re bhAvi jina padnAbha jANajyo / kalyANa kIrati murIvara racyo re / / e zreNika guNa maNihAra // bAgaDa vimla deza zomato re / tihAM koTa nayara sukhakAra ||6|| dhanapati vimala base dharaNA re / dhanavaMta catura dayAla / / tihoM Adi jina bhavana sAhAmaNU re tazikA toraNa vizAla / utsava hoyi gAvi mAnanI re vAje Dhola mRdaMga kaMzAla' / / jina. bhAvi / / Adara brahasiMgha jI taNore / tahAM prabaMdha racyo guNamAla saMbata satara paMcotari re / pAsA sudi nIja ravi || e sAMbhani gAyi likhi' bhaavsure| te tahi maMgalAcAra / / jina devere bhAvi jina padmanAbha jANajyo / / 13 / / inake atirikta bAhubanti gIta, nemirAjulasaMvAda, prAdIpavara baghAvA. tIrthakara vinatI evaM pArzvanAtha rAso hai / pAzrvanAtha rAsa kA racanAkAla savata 1617 hai tathA isakI pANDulipi jayapura ke pANDe lUNakaraNa jI ke zAstra bhaNDAra meM saMgrahIta haiN| kavi kA vistRta mUlyAMkana kisI dUsare bhAga meM kiyA jaavegaa| 1. rAjasthAna ke jaina zAstra bhaNDAroM kI prantha sUcI bhAga-2-pRSTha-74 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka rakIti evaM kumudacandra vyaktitva evaM kRtila 7. ThAkura kavi 1 sAha ThAkura rAjasthAnI kavi the / zrava taka inakI tIna racanAeM upalabdha huI haiM jinake nAma haiM "zAMtinAtha carita mahApurANa kalikA, sajjana prakAza dohA | inameM zAMtinAtha carita apabhraMza kAvya hai jo pAMca sadhiyoM meM pUrNa hotA hai| prastuta kAvya meM solahaveM tIrthaMkara zAMtinAtha kA jIvana carita varNita hai / isakA racanA kAla saMvat 1652 bhAdrapada zuklA paMcamI hai / Amera isakA racanA sthAna hai / usa samaya Amera para rAjA mAnasiMha evaM dehalI para bAdazAha akavara kA zAsana thaa| kavi ke pitAmaha sAhU sIlhA aura pitA kA nAma khetA thA / jAti khaNDela bAla evaM gotra luhADiyA thaa| ve "luvAurigapura" lavANa ke nivAsI the / vaha nagara jana dhana se sampanna thaa| vahAM candraprabhasvAmI kA mandira thA / kavi kI dharmapatnI gurubhakta aura guNagrAhiNI thii| inake gharmadAsa evaM govindadAsa do putra the inameM dharmadAsa vidyAvinodI evaM saba vidyAoM kA jJAtA thA / 17 graMthakartA ne prazAsti meM apanI jo guru paramparA dI hai usake anusAra ve bhaTTAraka padmanandi kI grAmnAya meM hone vAle bhaTTAraka vizAlakIti ke ziSya the / kavi kI dUsarI racanA mahApurANa kalikA hai jisameM 27 saMdhiyAM hai tathA jisameM 63 zalAkA puruSa caritra varNita hai | isakA racanA kAla saMvat 1650 diyA huA hai / "sajjana prakAza dohA " subhASita racanA hai / 5. devendra kAvya likhe gaye haiM / ko apane kAmoM kA yazodhara ke jIvana para sabhI bhASAoM meM kitane ho rAjasthAnI evaM hindI meM bhI vibhinna kaviyoM ne isa kathA AdhAra banAyA hai | inhIM kAvyoM meM devendra kRta yazodhara carita bhI hai jisakI pa lipi hUMgarapura ke zAstra bhaNDAra meM upalabdha haiM / vya vRhada hai / isakA racanA kAla saM. 1683 hai / devendra vikrama ke putra the jo svayaM bhI saMskRta evaM hindI ke acche kavi the / kavi ne mahudhA nagara meM yazodhara kI racanA samApta kI thii| 9. ananda saMvat 16 yA zrIsi aso sudI bIja zukravAra to / rAsa racyo navarasa bharyo mahuprA nagara majhAra tA // sudarzana ke jIvana para mahAkavi nayanandi ne apabhraMza meM saMvat 1100 meM Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 prAcArya jayakIti mahAkAvya liyA thaa| usI ko dekha kara jananda ne saMvat 1663 meM grAgarA nagara meM prastusa kAvya ko pUrNa kiyA thaa| jananda ne bhaTTAraka vazakIti kSemakauti tathA tribhuvanakIrti kA ullekha kiyA hai| isI taraha bAdazAha akabara evaM jahAMgIra ke zAsana kA bhI varNana kiyA hai kAbya yadyapi adhika bar3A nahIM hai kintu bhASA evaM varNana kI dRSTi se kAvya acchA hai| ___ kAvya kI chanda saMkhyA 206 hai| kAzya ke pramukha chanda dohA, caupaI evaM soraThA hai / kavi ne nimna chanda likhakara apanI ladhutA prakaTa kI hai| chaMda bhada pada ho, to kachU jAna nAhi / tAko kiyo na kheda, kathA bhaI nija bhakti basa / / 10. varSamAna kavi ___ kavi kI racanA vardhamAna rAsa hai jo bhagavAna mahAvIra para prAcInatama rAsa kRti hai jisakA racanA kAla saMvat 1665 hai / kAthya kI dRSTi se yaha acchI racanA hai| vardhamAna kavi brahmacArI the praura bhaTTAraka vAdibhUSaNa ke ziSya the / rAsa kI ekamAtra pANDulipi udayapura ke agravAla digambara jaina mandira meM saMgrahIta hai| 11. mAcArya jayakIti bhAcArya jayakauti hindI ke pracche kavi the / dAhoMne bhaTTAraka sakalakIti kI paramparA meM hone vAle . bha. rAmakIti ke ziSya ajha harakhA ke prAgraha se "sItA zIla patAkA guNa beli" kI racanA saMvat 1674 jyeSTha mudI 13 budhavAra ko dina samApta kI thii| svayaM kathi dvArA likhI huI mUla pANDulipi di0 jaina agravAla mandira udayapura meM saMgrahIta hai|' isakA racanA sthAna gujarAta pradeza kA phoTa nagara thA / jahAM ke AdinAtha caityAlaya meM inhoMne sItAzIla patAkA guNa beli kI racanA samApta kI thii| kavi kI anya racanAmoM meM akalakati rAsa, pAradattamizrAnanda rAso, ravivrata kathA, vasudeva prabandha, zIla sundarI prabandha, caMcalarAsa ke nAma ullekhanIya hai jayakIrti ke kucha pada bhI milate haiN| jayakIrti pahile prAcArya the lekina bAda meM kASThAsaMgha kI somakIrti kI paramparA meM ratnabhUSaNa ke bAda meM maTTAraka bana gaye the| baMkacUla rAsa ko racanA --- ---..- --. 1. saMbata 1674 ASADha subI 7 gurau zrI koTanagare svajJAnAdharaNI karmakSayAya A. zrI jayakItimA likhiteyaM / graMtha sUcI paMcama bhAga-pRSTha saMkhyA 645 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIti evaM kumudaca ndra : vyaktitva evaM kRtitva unhoMne bhaTTAraka rahate hue hI kI thii| isakA racanAkAla saMvat 1685 hai| isa sambandha meM graMtha kI prazasti paThanIya hai kathA suNI baMkabUlanI zreNika gharI ullAsa / vIrani vAMdI bhAvasu puhuta rAjagraha vAsa // 1 // saMbara jo' mA gurjara dera majhAra / kalpavallIpura sobhatI indrapurI avatAra / / 2 / / narasiMdhapurA vANika ami dayA dharma sukhakaMda / caityAli zrI vRSabhavi prAvi bhavIyaNa vRnda / / 3 / / kASThAsaMgha vidyAgaNe zrI somakIti mahI soma / vijayasena vijayAkara yazakIti yastoma / / 4 // udayamena mahImodaya tribhuvanIti vikhyAta / ralabhUSaNa gachapatI havA bhuvana rayaNa jaha jAta ||5|| tasa paTTi sUrIvara bhalu jayakoti jayakAra / ja bhaviyana' bhavi sAMbhalI te pAmI bhadapAra / / 6 / / rUpakumara ralIyA maNa baMkacUla bIju nAma / teha rAma ranyu rUbaDu jayakIrti sukhadhAma ||7|| nIma bhAtra nirmala huI gurUbacane nidhAra / sAMbhalatAM saMpad mali ye maNi naratinAra ||8|| yAdusAyara nava mahIcaMda sUra jinabhAsa / jaya kIrti kahitA rahu~ baMkacUlanu rAsa / / 6 / / iti baMcala rAsa samAptaH / 12. paM. bhagavatIdAsa paM. bhagavatIdAsa 17vIM zatAbdI ke hindI ke kavi the / unakA janma ambAlA jile ke buDhiyA nAmaka grAma meM huaA thA lekina bAda meM prAgarA evaM dehalI inakI sAhityika gatividhiyoM kA pramugna kendra bana gaye the| dehalI meM motI bAjAra ke mAzvanAtha mandira ke pAsa hI inakA nivAsa thaa| grAgarA meM rahate hue inhoMne 'argala Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brahma kapUracanna para jina vaMdanA" nibadhda kI thii| isameM prAgarA ke sabhI jaina mandiroM kA paricara diyA huA hai| racanA itihAsa koTa sebha daramakhanIya magavatIdAsa agravAla jAti ke baMsala' gotrIya zrAvaka the| unake pitA kA nAma kizanadAsa zrI jinhoMne vRddhAvasthA meM munivratadhAraNa kara liyA thaa| bhagavatI dAsa bhaTTArakIya paMDita the tathA bha. mahendrasena ke ziSya the| mahendra sena dillI gAI ke kASThAsaMgha mAthura gAchIya bhaTTAraka guNacandra ke prazikSaNa evaM sakalacandra ke ziSya the| kavi ne apanI adhikAMza ramanAnoM meM mahendrasena kA smaraNa kiyA hai| kavi kI aba taka 25 se bhI adhika kRtiyAM prApta ho cukI haiN| ajamera ke bhaTTArakIya zAstra bhaMDAra meM eka guTakA hai jisameM kavi kI adhikAMza rakhanAmoM kA saMgraha milatA hai| inameM sItAsatu, argalapura jina bandanA, mugati ramaNI cUnar3I, laghusItAsatu, manakarahArAsa, jogIrAsa, TaMDANArAsa, magAkalekhAcarita, prAdityavatarAsa, pakhavAlArAsa, dazalakSaNarAsa, khicar3IrAsa Adi ke nAma ullekhanIya hai| kabi kA vistRta paricaya evaM mUlyAMkana akAdamI ke kisI agale bhAga meM kiyA jaavegaa| 13. bama kapUracama brahma kapUracanda muni gaNacandra ke ziSya the| ye 17vIM zatAbdI ke antima caraNa ke vidvAna the| aba taka inake pArzvanAtha rAsa evaM kucha hindI pada upalabdha hume haiM / inhoMne rAsa ke prApta meM jo paricaya diyA hai, usameM apanI guru-paramparA ke atirikta prAnandapura nagara kA ullekha kiyA hai, jisake rAjA jasavantasiMha the tathA jo rAThaur3a jAti ke ziromaNi the| nagara meM 36 jAtiyAM sukhapUrvaka nivAsa karatI thii| usI nagara meM Uce Uce jaina mandira the| unameM eka pAzrvanAtha kA mandira thA / sambhavataH usI mandira meM baiThakara kavi ne apane isa rAsa kI racanA kI thii| pAzvanAtha rAsa kI hastalikhita prati mAlapurA, jilA ToMka (rAjasthAna) ke paudhariyoM ke di0 jaina mandira ke zAstra bhaMDAra meM upalabdha huI hai| yaha racanA eka guTake meM likhI huI hai, jo usake patra 14 se 32 taka pUrNa hotI hai| racanA rAjasthAnI bhASA meM nibaddha hai, jisameM 166 padya haiN| "rAsa" kI pratilipi bAI ratnAI kI ziSya zrAvikA pAravatI gaMgavAla ne saMvat 1722 mitI jeTha budI 5 ko samApta kI thii| zrImula jI saMgha bahu sarasvatI gachi / bhayo jI munivara bahu cArita svacha / / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva 21 tahAM zrI nemacanda garapati bhayo / lAsa ke pATa jina sobhe jI bhAga / / zrI jasakIrati manipati bhyo| jANo jI taka ati zAstra purANa ||shrii||159|| tAsa' ko ziSya muni adhika (pravIna) / paMca mahAvratasyo nita lIna / / taraha ghidhi cArita gharaM / vyaMjana kamala vikAsana canda / / jJAna go hama jisau avi........le / munivara pragaTa lumi zrI guNacanda ||shrii|| 160 // tAsu tagA mighi paDita kapUra jI canda / kIyo rAma niti dharivi Ananda / / jinaguNa kahu mujha alpa jI mati / jasi vidhi denyA jI zAstra-purANa / / budhajana devi ko mati haMsa / taMsI jI vidhi meM kIyo jI bakhANa ||shrii||161|| solAsa sattAdharapave mAsi baMsArikha / paMcamI tithi subha ujalA pAkhi / / nAma nakSatra prAdrA bhalo / bAra bRhaspati adhika pradhAna / / rAsa phIyo vAmA suta tago / svAmIjI pArasanAtha ke thAna ||dhii||162|| aho desa ko rAjAjI jAti rAThoDa / sakAna jI chatrI thAke sirimoDa / / nAma jasavantasiMgha tasu to / tAsa prAnandapura nagara pradhAna // porie chattIsa lIlA kare / somaM jI tahAM jINa uttg| maMDapa vedI jI adhika pramaMga ga jiNa taNA vidha sobhe bhalA / jo nara vaMde mana vacakAI / / Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ L 2 22 dukha kalesa na saMcare / tIsa dharA nava nidhi thiti pAI || zrI // 164 // rAsa saMvat 1697, vaizAkha sudI 1 ke dina samApta huA thA / rAma meM pArzvanAtha ke jIvana kA padya kathA ke rUpa meM varNana hai / kamaTha ne pArzvanAtha para kyoM upasarge kiyA thA, isakA kAraNa batAne ke liye kavi ne kamaTha ke pUrva-bhava kA bhI varNana kara diyA hai| kathA meM koI camatkAra nahIM hai| kavi ko use ati saMkSipta rUpa meM prastuta karanA thA sambhavataH isIlie usane kisI ghaTanA kA vizeSa varNana nahIM kiyA | 1. pANDe jinavAsa n 14. muni rAjacandra rAjacandra muni the lekina ye kisI bhaTTAraka ke ziSya the athavA svatantra rUpa se vihAra karate the isako abhI koI jAnakArI prApta nahIM ho sakI hai| ye 17vIM zatAbdI ke vidvAna the| inakI abhI taka eka racanA "campAvatI sIla kalyANaka" ho upalabdha huI hai jo saMvat 1684 meM samApta huI thii| isa kRti kI eka prati di. jaMna khaNDelavAla mandira udayapura ke zAstra bhaNDAra meM saMgrahIta hai| racanA meM 130 padya hai / ' 15. pANDe jinavAsa pANDe jinadAsa va. zAntidAsa ke ziSya the| DA. premasAgara ne zAdridAsa ko jinavAsa kA pitA bhI likhA hai jisakA AdhAra bar3auta ke sarasvatI maNDAra kI jambUsvAmI carita kI pAMDulipi hai jisameM ziSya ke sthAna para suta pATha milatA hai / jinadAsa AgarA ke rahane vAle the| bAdazAha akabara ke prasiddha mantrI TobarazAha inake zrAzrayadAtA the tathA ToDarazAha ke putra the dIpAzAha jinake par3hane ke liye unhoMne prastuta kAvya kA nirmANa kiyA thA / ToDarazAha ke parivAra meM rikhabadArU, mohanadAsa, rUpacanda, lakSmaNadAsa, Adi aura bhI vyakti meM jo sabhI dhArmika pravRtti vAle the tathA kavi para unakI vizeSa kRpA thI / suvicAra gharI tapa kari, te saMsAra samudra ustari / mahanArI sAMmali je rAsa, te sukha pAMmi svarga nivAsa / / 129 / / saMta sola curAsIya eha, karo prabandha bhAva yadi teha | terasa vina prAvisya suddha velAvahI, muni rAjacandrakahi harakSaNa lahi // 130 / / iti pAvatI sIla kalyANaka samApta // Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka rana kIrti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva 23 pAMDe jinadAsa ke ambU svAmI carita' kAvya ke atirikta aura bhI kRtiyA~ upalabdha hotI haiM jinameM nAma hai cetanagIta, jakhaDI, mAlIrAsa, jogIrAsa munIzvaroM kI jayamAla, dharmarAsagIta, rAjulasajjJAya, sarasvatI jayamAla, mAdityavAra kathA, dohA bAvanI, prabodha' bAvanI, bAraha bhAvanA Adi ke nAma ullekhanIya haiN| kavi kA vistRta paricaya akAdamI ke kisI agale bhAga meM diyA jaayegaa| 16. pANDe rAjamalla pAMDe rAjamala upalabdha rAjasthAnI gadya ke sabase prAcIna digambara jaina lekhaka haiM ye virATa nagara rA3) ke rahane gAle the / isI zikSA dI! kahAM huI isakI to abhI poja honA zeSa hai lekina ye prAkRta evaM saMskRta ke acche vidvAna the| inhoMne yAcAyeM kundakunda ke samayasAra vo bolAvabodha TIkA likhI thii| isI TIkA ke AdhAra para mahAkavi banArapIdAsa ne samayasAra nATaka kI racanA kI thii| isI bAlAvabodha TIkA kA ulalekha mahAkavi banArasIdAsa ne apane ardhakathAnaka meM kiyA hai| zrI nAthUrAma premI ne inakI jamyUsvAmI carita, lATI sahitA, adhyAtmakamalamAtanDa, chandovighA evaM paMcAdhyAyI racanAyeM honA likhA hai| 3 (ardhakathAnaka pRSTha saMkhyA 5) 17. chItara TholiyA chItara TholiyA maujamAbAda ke nivAsI the| inakI jAti khaMDelavAla evaM gotra TholiyA thA / inakI ekamAtra racanA holI kI kathA saMvat 1650 kI kRti hai jisako unhoMne apane hI grAma maujamAbAda meM nibaddha kI thii| usa samaya nagara para pAmera ke rAjA mAnasiMha kA zAsana thaa| holI kI kathA sAmAnya racanA hai / 1. pANDe rAjamalla jinadharaNI, samayasAra nATaka ke maramI / tima giraMtha kI TIkA kInI zalAboSa sugama kara dImI / / vi. saM. 1684 meM pradhyAtma gharcA ke premI prarathamala Dhora mile aura unhoMne samayasAra nATaka ko rAjamahala kRta TokA kA ora kahA ki tuma ise par3hI isameM satya kyA hai so tumhArI samajha meM zrA jaavegaa| artha kathAnaka--pRSTha saMkhyA 47 4. zAkambharI ke vikAsa meM jaina dharma kA yogavAna-DA. kAsalIvAla, pRSTha 47 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 khetasI 15. bhaTTAraka dhoracanna dhIracaMdra 17vIM pAtAbdI ke pratibhA sampanna vidvAna the| vyAkaraNa evaM nyAyazAstra ke kANDa netA the| saMskRta. prAkRta, gujarAtI evaM rAjasthAnI para inakA pUrNa adhikAra thaa| ye bha0 lakSmIcaMdra ke ziSya the / aba taka ina kI pATha racanAyeM upalabdha ho cukI haiM jinake nAma nimna prakAra haiM (1) vIra cinlAsa' phAga, (2) saMbodha sattAyu (3) jambU svAmI beli, (4) neminAtha rAsa, 15) jina prAMtarA (6) cittanirodha kathA, (4) sImaMdhara svAmI gIta evaM (8) bAhubali beli / vIra vilAsa phAga eka khanDa kAvya hai jisameM 22veM tIrtha kara neninAdha kI jIvana ghaTanA kA varNana kiyA gayA hai| phAga meM 133 padya haiM / jambUsvAmI beli eka gujarAtI mithita rAjasthAnI racanA hai| jina AMtarA meM 24 tIrthaMkaroM ke samaya yAdi varNana kiyA kiyA hai| saMbodha sattANu eka upadezAtmaka gIta hai jisameM 53 padya haiN| cittanirodhaka kathA 15 padyoM kI eka laghu kati hai isameM bha. vIracaMdra ko "lADa nIni zRgAra" likhA hai| nemikumAra rAsa kI racanA saM0 1663 meM samApta huI thI yaha bhI neminAtha kI vAhika ghaTanA para AdhArita eka lagu kuti hai| kavi kA vistRta paricaya akAdamI ke kisI agale bhAga meM diyA jaavegaa| 19. khetasI skhetasI kA dUsarA nAma khetasiMha bhI milatA hai| abhI taka inakI tIna kutiyAM prApta ho cukI hai jinake nAma haiM naimijinaMda vyAhano, nemIpavara kA bAraha mAsA, evaM ne mizvara rAjulakI lahuri / rAjasthAna ke evaM anya zAstra bhaMDAroM meM prabhI kavi kI aura racanAyeM milane kI sambhAvanA hai / nemijinaMda vyAhalo ko eka prati di0 jaMna maMdira phatehapura (zekhAvATI) ke tathA dUsarI jayapura ke pATodI ke maMdira ke zAstra bhaMDAra meM saMgrahIta hai| khetasI kI racanAyeM bhASA evaM zailI kI dRSTi se ullekhanIya racanAyeM haiN| ye satrahavIM zatAbdI ke aMtima caraNa ke kavi the / ne mijinaMda vyAhalo inakI saMvat 1691 kI racanA hai / 20. majita brahma ajita saMskRta ke acche vidvAna the| ye golazRMgAra jAti ke zrAvaka the| inake pitA kA nAma vIrasiMha evaM mAtA kA nAma pIthA thaa| brahma ajita Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIrti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva 25 bhaTTAraka murendrakIti ke praziSya evaM bhaTTAraka vidyAnadi ke ziSya the| ye brahmacArI the aura isI avasthA meM rahate huye inhoMne bhagukacchapura (mar3oca) ke neminAtha caityAlama meM hanumacarita kI racanA samApti kI thii| isa carita kI prAcIna prati aAmera zAstra bhaMDAra jayapura meM saMgrahIta hai| hanumaccarita meM 12 sarga haiM aura yaha apane samaya kA kAphI lokapriya kAvya rahA hai| brahma ajita kI eka hindI racanA "haMsA gIta" prApta huI hai yaha eka upadezAtmaka evaM zikSAprada kRti hai jisameM "haMsaH' (AtmA) ko sambodhita karate huye 37 paJca hai / gIta ko samApti nimna prakAra kI hai rAsa harA tilaka eha, jo bhAva diha nitta re hasA / zrI vidyAdi upadesa, boli ahma yAMjata re hasA // 37|| haMsA tU kari sayama, jamana pari saMsAra 2 haMsA / / brahma ajita 17vIM zatAbdI ke vidvAna santa the / 21. prAcArya narendrakIti ye 17vIM zatAbdI ke santa the| bhavAdibhupaNa evaM ma. sakalabhUSaNa donoM hI santoM ke ye ziSya the aura donoM kI hI dama para vizeSa kRpA thii| eka bAra dhAdibhUSaNa" ke priya zidhya brahma nemidAsa ne jaba inase "sagaraprabantha likhane kI prArthanA kI to inhoMne unakI icchAnusAra "saga ra prabandha" kRti ko nibaddha kiyA / prabandha kA racanAkala saM0 1646 asoja sudI dazamI hai| yaha kavi kI eka acchI racanA hai| prAcArya narendrakIti kI hI dUsarI racanA "tIrtha kara cauvIsanA chappaya" hai| isameM kavi ne apane nAmollekha ke atirikta anya koI paricaya nahIM diyA hai| donoM hI kRtiyAM udayapura ke prAstra bhaMDAroM meM saMgrahIta hai / 22. brahma rAyamA 17vauM zatAbdI ke prathama pAda ke mahAkavi rAyamalla ke sambandha meM akAdamI kI ghora se prathama bhAga -- mahAkavi brahmarAyamalla evaM bha0 tribhuvanakIti prakAzita ho cukA hai| 23. agovana kavivara jagajIvana banArasIdAsa ke samakAlIna hI nahIM kintu unake kaTTara prazaMsaka bhI the / me prAgarA ke sampanna gharAne ke the lekina pUrNata: nirabhimAnI bhI the| Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagajIvana unake pitA kA nAma abhayarAja thaa| unake kitanI hI striyAM thIM jinameM mohanade sabase adhika prasiddha thI' aura jagayIvana kI mAtA bhI vahIM thI / kavi apravAla garga gotrIya zrAvaka the / inakI acchI zikSA dIkSA huI thI isaliye thor3e hI dinoM meM unakI cAroM pIra svAti phaila gii| jagajIvana jJAniyoM kI maMDalI ke aguvA bana gaye / jagajIvana banArasIdAsa ke parama bhakta the tathA unakI racanAoM se paricita the| banArasIdAsa kI mRtyu ke pazcAta jagajIvana ne saMvat 1701 meM unakI sabhI racanAtroM kA eka hI radhAna para saMkalana karake usakA nAma banArasI vilAsa rakhA aura sAhityika kSatra meM apanA nAma amara kara liyA / jagajIvanarAma svayaM bhI kavi the| isaliye unhoMne ekIbhAva stotra kI evaM bhUpAla caubIsI kI bhASA TIkA kI thii| inake kitane hI pada bhI milate haiN| DA0premasAgara ne bhUpAla caubIsI kA ullekha nahIM kiyA hai| jagajIvanarAma ke samaya aAgaga sAhityakAroM sAhityase viyoM kA pramukha kendra thaa| paM0 hIrAnanda ne samayamaraNa vidhAna kI prazasti me jagajIvanarAma kA acchA varNana kiyA hai jo nimna prakAra hai praya mani nagaragaja ghAgarA, sakala loka anupama sAgarA / sAhajahA~ bhUpati hai jahAM, rAja kare nayamAraga tahA~ / / 7 / / tAko jApharanAM umarAu, paMcahajArI pragaTa karAu / tAko agaravAla dIvAna, garagagota saba vidhi paradhAna // 79 / / saMghahI abhairAja jAniye, sukhI adhika mAtra kari mAniye / banitAgaNa nAnA parakAra, tinameM laghu mohanade sAra ||8|| tAko pUta pRta-miramaura, jagajIvana jIvana ko Thaura / sundara zubhavarUpa abhirAma, parama punIna dharama-dhana-dhAma / / 81 // 1. nagara bhAgare meM agaravAla garagagota mApara mavalasA / saMgha hI prasiddha amirAja rAja mAnanIka, paMcavAla malanI meM mayo hai valasA / sAke prasiddha laghu mohana de saMghaini, jAke jinamAraga virAjita pavalasA / tAhi ko sapUta jagajIvana suniTa aMga, banArasI baina ke hie meM sabalasA / sama joga pAi jaga jISama viSyAta bhayo, jJAna kI maMDalI meM jisako vikAsa hai| 2. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIti evaM kumudacandra vyaktitva evaM kRtitva isase do bAtoM para prakAza par3atA hai-- eka to yaha ki saMvat 1701 meM zrAgare meM jAtAoM kI eka maMDalI mA AdhyAtmiyoM ko saMlI thI, jisameM saMghavI jagajIvanarAma, paM" hemarAja, rAmacanda, saMghI mathurAdAsa, bhavAladAsa, aura bhagavatIdAsa the / bhagavatIdAsa kI "svaparaprakAza" vizeSaNa diyA hai| ye bhagavatIdAsa behI jAna par3ate haiM jinakA ullekha banArasIdAsa ne nATaka samayasAra meM nirantara paramArtha carcA karane vAle paMca puruSo meM kiyA hai| hIrAnandajI apane dUsare tyo grantha paMcAstikAya ( 1701 ) meM bhI dhanabhala aura murAri ke sAtha inhIM kA jJAtArUpa meM ullekha kiyA hai | kAla-labadhi kArana rasa pAI, jagyo jathAratha anubhau Ai / ahnisi gyAnamaMDalI caina, parata aura saba dIsa phaeNna ||62|| dUsarI bAta yaha hai ki japharakhAM bAdazAha zAhajahAM kA pAMcahajArI umarAva thA jisake ki jagajIvana dIvAna the aura jagajIvana ke pitA zrabhayarAja sarvAdhika sukhI sampanna the / unake aneka patniyAM ghI jinameM se sabase choTI mohanade se jagajIvana kA janma huA thA 1 1. 24. kuMrapAla ye kavivara banArasIdAsa ke abhinna mitra the| jina pAMca sAthiyoM ke sAtha baiThakara banArasIdAsa paramArtha carcA kiyA karate the unameM kumarapAla kA nAma bhI sammilita hai / pANDaM hemarAja ne unheM jJAtA adhikArI ke rUpa meM smaraNa kiyA hai / mahopAdhyAya meghavijaya ne apane "yukti prabodha" meM unakI sarvamAnyatA svIkAra kI hai| svayaM kavi kuaMrapAla ne apanI "samakita battIsI" meM apanA yaza cAroM aura nagaroM meM phailane ke liye likhA hai / 1. ti ts 27 kuMvarapAla banArasI mitra jugala ika vitta / tinahi praya bhASA kiyo baha vidhi chanda kavita || 2 || rUpacaMda paMDita prathama, sutiya catubhuja nAma | tRtIya magotIvAsa nara, kaurapAla guladhAma // gharamavAsa e paMca jama, mili baiThe ika Thora | paramAratha caracA kare, hama ke kathA na zrora // puri puri kaMvarapAla jasa pragaTyo, bahuvidha tApa sa vara gijjaI / dharamadAsa jasakaMvara sadA dhanI basAkhA bistara kima kiMjjaI / Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kubharapAla banArasIdAsa ne 'sUkti muktAvalI" meM kubarapAla kA nAma apane abhinna mitra ke rUpa meM liyA hai aura donoM ne milakara sUkti muktAvalI bhAga racanA kI aisA ullekha kiyA hai| kavi kI aba taka karapAla battIsI evaM samyakatva battIsI racanAmeM upalabdha ho cukI hai| kumarapAla kA janma prosavAla vaMNa ke cauraDiyA goza meM huA thaa| kumarapAla ke pitA kA nAma amarasiMha thA / nAthUrAma premI - asiMha kA janma sthAna jaisalamera mAnA hai| kuarapAla ke hAtha kA likhA huA eka guTakA vikrama saMvat 1684-85 kA hai jisameM vibhinna pAThoM kA sagraha hai| kucha racanAyeM svayaM phAdhi dvArA nirmita bhI hai| lekina unakA nAmollekha nahIM huA hai| isI taraha eka guTakA aura milA hai jo svayaM kurapAla ke par3hane ke liye likhA huyA gayA thaa| jisameM kuparapAna dvArA likhI huI samavita battIsI kA viSaya adhyAtmarasa se hai / isakA antima padya nimna prakAra hai hunau uchAha sujasa Asama suni, uttama jike parama rasa bhinne / jya surahI tiNa carahi dudha huI , gyAtA naraha prana guna ginne / / nijavudhi sAra vicAra adhyAtama, kavita battIsa bheTa kavi kinne / kaMvarapAla amaresa 'tanU' bhava, atihitacita sAdara kara linna / 25. sAlivAhana sAlivAhana 17vIM zatAbdI ke antima caraNa ke kavi the| inhoMne saMvat 1665 meM AgarA meM rahate harivaza purANa bhASA (padya) kI racanA kI thii| inake pitA kA nAma sva ragasena evaM guru kA nAma bhaTTAraka jagabhUparaNa thA / kavi bhadAvara prAnta ke kaJcanapura nagara ka nivAsI the / harivaMza purANa kI prazasti meM inhoMne apanA paricaya nimna prakAra diyA hai saMvat sorahisa tahA~ bhaye tApari adhika pacAnave gaye / mAgha mAsa kisana pakSa jAni, somavAra subhabAra bakhAni / / bhaTTAraka jagabhUSaNa deva ganaghara. sAgasa bAdi ju ei / nagara nAgiro uttama thAnu sAhijahA~ tape dUjo bhAna / / bAhana karI caupaI bandhu hIna budhi merI mati andhu / 26. sundaradAsa gundaradAsa nAma ke jaina kAva bhI huye haiM jo bAgaDa prAnta ke rahane vAle Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIti evaM kumudacandra : aktitva evaM kRtitva 26 ye / lekina yaha bAgaDa pradeza iMgarapura vAlA bAgar3a pradeza nahIM hai kintu dehalI ke prAsapAsa ke pradeza ko bAgaDa pradeza kahA jAtA thA aisA DA premasAgara jaina ne mAnA hai| hAla jaina ke anusAra mundaradAsa zAhajahA~ ke kRpApAtra paniyoM meM se the / bAdazAha ne inako pahine' kavirAya aura phira mahAkavi rAya kA pada prazAna kiyA thaa| DA. jaina ne likhA hai ki munda dAsa rAjasthAnI kavi the tathA jayapura se 50 kilomITara pUrva kI ora sthita dausA unakA janma sthAna thA / inakI mAtA kA nAma satI evaM pitA kA nAma cauralA zA * saranA mata kati inake abhI taka cAra grantha evaM kucha 'phaTakara racanAyeM prApta ho cukI haiN| granthoM ke nAma haiM sundarasatasaI, sUndara vilAma, sundara zRgAra evaM pAkhaMDa pNcaasikaa| jayapura ke choliyoM ke mandira meM pada eva sahelIpIla bhI milatA hai| sahelInIta kA prArambha nimna prakAra huA hai sahello he yo saMsAra amAra gocita meM yA apanoM jI sahello he jyoM rAceM to gavAra sana . jobana pira nahIM / sundara zRgAra-isakI eka prati sAhitya zodha vibhAga jayapura ke saMgraha meM hai jisameM 356 padya hai| prArambha meM kavi ne apanA evaM vAdazAha zAhajahA~ kA paricaya nimna prakAra diyA hai tIna pahari lo rani nale, javi desani nAMhi / jIta lAI jagatI itI, sAhinahA nara mAhi / / 8 / / kUla dariyA svAI kiyo, koTatIra ke sAMba / pATho disi yo basi kari, yoM kIja ika gAMva / / 1 / / sAhi jahAM jina gunani koM, daune aganita dAna / tina maiM sundara sukavi ko, kIyo bahuta sagapAMna / / 10 / / nama bhUpana bhani sabada the, hA hAthI sira pAda / prathama dIyau kavi rAya pada, bahuri mahAkavi rAma / / 11 / / vita gvAriyara nagara ko, bAma: hai kavirAja 1 jAsI sAhi mayA karauM, sadA garIba nivAja ||12 / / jaba kavi ko mana yauM bachau, taba yaha kIyo bicArU / barani nAikA nAyaka viracyo graMtha vistAra // 13 / / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paridhAnanya sudara kRta siMgAra hai, saphala rasani ko sAru / / nAMva dharayo yA graMtha ko, yaha mudara siMgAra // 14 // yo sudara siMgAra ko, par3heM, muneM sagyAnu / / tina mAMnI saMsAra maiM, karamo sudhArasa pAna // 15 // saMta moraha se i, dIle mamApIta : kAtika sudi SaSTi gurI, ravyo graMtha kari mIti // 16|| sundara zrRMgAra kI prazasti se mAlUma hotA hai ki kavi gvAliyara ke rahane vAle brAhmaNa kavi the jaina nahIM the / 28. parihAmanca (nandalAla) parihAnanda nAgarA ke pAsa gausunA grAma ke rahane vAle the lekina bAda meM prAgarA pAkara rahane lage the| ve grAmavAla' jAtIya goyala gotra ke nAyaka the| unakI mAtA kA nAma candA tathA pitA kA nAma bhairU thA / kAzI nAgarI pracAriNI patrikA hastalikhita graMthoM kI khoja 20vAM vArSika vivaraNa meM mAtA kA nAma candana diyA huA hai / 2 kavi ke samaya meM AgarA pUrNa vaibhavazAlI nagara thA jahA sabhI taraha kA vyApAra thA jisa kAraNa vahA~ kaSi ke zabdoM meM asaMkhya dhanavAna rahate the| usa samaya AgarA mathurA maMDala kA uttama nagara mAnA jAtA thaa| parihAnanda ne hindI ke acche kavi the unhoMne yazodhara caritra ko saMvat 1670 zrAvaNa zukalA saptamI somavAra ko samApta kiyA thA / DA, premasAgara jaina ne kavi kA nAma parihAnanda ke sthAna para nandalAla likhA hai | nanda nAma se saMbata 1. agravAla varavaMsa gosanA gAMva ko goyala gota prasiddha cihana tA DhAMva ko mAtA caMbara nAma pitA bhairU manyau parihAnanda kahI mana mova aMga na guna nAM ginyauM / 19 / / 2. mAtAhi canvana nAma pitA bhayaro manyo nanda kahI manamova gunI gana nA ganyo / 3. nagara AgarI bhasaM suvAsu, jihapura nAnA moga vilAsa / basa hi sAhaba dhanI asakhi, vanajahi banaja sApahahina khi / guragI loga chattI sau kurI, mathurA maMDala uttama purii| Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIrti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva 1663 vAlI kupti "sudarzana seTha kathA' ko bhI inhIM kavi kI racanA svIkAra kiyA hai / sudarzana seTha kathA ki eka prati bhaTTArakIya zAstra bhaNDAra ajamera meM surakSita hai / kavi kI tIsarI kRti 'gUDha vinoda' meM bhI kavi ne apanA nAma manda hI diyA hai / isakI eka pANDulipi jayapura ke paMDita lagakara ejI ke zAstra bhaNDAra meM saMhati hai| yazodhara caritra 598 padyoM kA prabandha kAvya hai / racanA bhASA evaM zailI ko| puSTi se yaha eka uttama kRti haiM / yaha kAvya abhI taka aprakAzita haiM / 28, parimalla parimalla kavi hindI ke 17vIM zatAbdI dvitIya caraNa ke kavi the / ye prathama kavi haiM jinhoMne kAvya prArambha karane kI tithi dI hai nahIM to sabhI kavi racanA samApti kI tithi dete haiM / parimalla kA zrIpAna rita eka mAtra kAvya hai jisakI abhI taka upalabdhi huI hai| kavi ne ise saMvata 165 grAma zuklA aSTamI aSTAhrikA parva ke prathama dina prArambha kiyA thaa| saMvat solaha se uccarayo mAMtraNa ikyAvana praagge| mAsa aSAda pahuto bhAi varaSA rIita kakahe baDhAi / pakSa ujAlI pATa jANi, sakravAra vAra parArie / kavi parimalla saddha kari cita, prArambhyo zrIpAla carita / usa samaya deza para bAdazAha akabara kA zAsana thA / cAroM aura sukha zAnti thI kavi ne akabara ko dUsarA bhAnu likhA hai babbara gAti sAha hara gayauM, tA suta sAhi hamAU bhg| jA suta akabara mAhi samAraNa, so tapa to dUsarI bhArata / / 32 / / tAke rAja na ho anIti, barAdhA bahata kari vasi jIti / kiteka desa tAsa kI prAMna, dugoM aura na tAhi samAna // 33 / / vaMza paricaya-rimalAna pani atyadhika rAmmAnita vaMza se sabaMdhita the inakI jAti virahiyA jaina thI / kavi ke prapitAmaha naMdana paudharI the jo gvAliyara ke rAjA bhAnasiMha dvArA sammAnita the / unako kIrti cAroM aura phainI huI thii| ve svayaM pratApI the tathA apane kula ko praganna rakhane vAle the / kavi ke pitAmaha rAmadAsa evaM pitA prAsakarana the| ye prAsakaraNa ke putra the / parimala prAgarA meM prAkara rahane lage Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdicandra the| aura vahIM para rahate hue unhoMne bhopAla carita ko caupaI bandha chanda meM pUrNa kiyA thaa| 32 kavi kI eka mAtra kRti zrIpAla carita kI rAjasthAna ke graMtha bhaNDAroM meM kitanI hI pAMDulipiyAM upalabdha hotI haiM / pUrA kAvya 2300 copaI chandoM meM nivaddha hai| yadyapi zrIpAla kA jIvana kathA vokapriya kathA hai lekina kavi kI varNana zailI bahuta hI acchI haiM jisame kAvya meM camatkAra chA gayA hai / kAvya kI eka prati Amera zAstra bhaNDAra meM saMkhyA 1360 5ra saMgrahIta hai jisameM 125 patra hai tathA jise saMvat 1794 meM pATana meM jaMkzana jozI dvArA lipibaddha kiyA gayA thaa| 29. vAdicandra vAdicandra vidhAnandi kI paramparA meM hone vAle bha jJAnabhUSaNa ke praziSya evaM bha. prabhAcandra ke ziSya the| inheM sAhitya nirmANa kI ruci guru paramparA se prApta huI thIM / saMskRta evaM hindI gujarAtI para inakA acchA adhikAra thA isaliye inhoMne saMskRta evaM hindI donoM meM apanI kalama claayii| ye eka samartha sAhityakAra the / saMvat 1640 meM inhoMne saMskRta meM bAlhIka nagara meM pArzvapurANa kI racanA karake apane kartRtva zakti kA paricaya diyaa| jJAnasUryodaya nATaka ko saMvat 16483 evaM yazodhara narina ko savat 1657 meM pUrNa kiyA thaa| pavanadUta" kAlIdAsa ke meghadUta ke AdhAra para racA gayA kAvya hai / 1. 3. 4. gotri gIrI ThADho uttima thAna, sUravIra yaha rAmAma / tA dhArI caMdana caudharI, korati saba jaga meM bistarI / / 66 / / jAti virahiyA gulaha gaMbhIra prati pratApa kula raMjana dhIra / tA suta rAmadAsa paravAna, tA suta zrasti mahA sura gyAna // 67 // tasu phula maMDala haiM parimalla, sabai AgarA meM arimalla / tAsu mahina buddhi nahi dhAna, koyau copaI baMdha pravIna // 68 // zUnyAbdhau rasAbjAMke varSe pakSe samujyase / kArtika mAsa paMcayAM bAlhIke nagare suvA || pArzvapurANa prazasti saMgraha-sampAdaka- DA. kastUracanda kAsalIvAla pRSTha 16 kalezvara-sugrAme zrI cintAmaNimanvire / saptamaMtra rasAbja ke varSa kAri suzAstrakam // paM. udayapAla kAsalIvAla dvArA sampAdita jaina sAhitya prasAraka kAryAlaya bambaI dvArA sana 1914 meM prakAzita Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratna kIrti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva isake atirikta sulocanA caritra ko eka pANDulipi IDara ke zAstra bhaNDAra meM saMgrahIta hai| vAdicandra kI hindI meM bhI kitanI hI kRtiyAM milatI hai jo rAjasthAna ke vibhinna zAstra bhaNDAroM meM upalabdha hotI haiN| aba taka upalabdha kucha kRtiyoM ke nAma nimna prakAra hai: 1-pArzvanAtha vInatI 2-zrIpAla saubhAgI aAkhyAna 3-bAhubalino chaMda 4-neminAtha mamavasaraNa 5-dvAdaza bhAvanA 6-prArAdhanA gIta 7-ambikA kathA 8-pANDavapurANa pArzvanAtha vinatI kI eka prati di. jaina mandira koTaDiyoM kA, DUgarapura ke zAstra bhaNDAra meM saMgrahIta haiN| ima'kA racanAkAla saMvat 1648 diyA huA hai|' zrIpAla sobhAgI prasthAna ko udayapura evaM koTA meM zAstra bhaNDAroM meM pratiyAM surakSita haiN| isakA racanA kAla saMvat 1651 hai / paM. nAthUrAma premI ne AkhyAna ke viSaya meM lisnA hai ki yaha eka gIti kAvya hai aura isakI bhASA gujarAtI mizrita hindI hai| isakI racanA saMghapati dhanajI sA ke prAgraha se huI thii| yAkhyAna meM sabhI rasoM kA prayoga supA hai tathA bhASA evaM zanI meM saralatA evaM pravAha hai / yaha ekA bhakti pradhAna kAvya hai / kAvya kA eka udAharaNa dekhiye dAna dIje jina pUjA kIje, samakita marne rAkhije jI sutraja bhariNae NavakAra gariee, asatya na vibhASije jI lobha tajI je brahma gharIje, sAMbhalyAtu phala eha jI pa gIta je nara nArI suNase aneka maMgala taha geha jI 1. rAjasthAna ke jaina zAstra bhaNDAroM ko graMtha sUcI paMcama mAga-pR. saM. 1161 rAjasthAna ke jaina zAstra bhaNDAroM kI pratha sUcI paMcama mAga-pR. saM. 461 saMghapati dhanajI savA bacane kIdhI e prabandha jI / phevalo zrIpAla putra sahita tumha nitya karo jayakAra jii| Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kanakakIrti bAhubali no chanda-isakI eka pANDulipi di, jaina mandira koTaDiyA Tugarapura ke eka guTake meM saMgrahIta hai / DA. premasAgara jaina ne isa kA nAma bharata bAhubala chanda nAma diyA huA hai| isa kRti meM vAdicandra ne apane guru kA nAma nimna prakAra kiyA hai ___ emAge mAsAndra, gaera bolya vAdicandra / 4-neminAtha no samavasaraNa, 5-gautamasvAmI stotra evaM 3-dvAdapA bhAvanA kI pANDulipiyAM digambara jaina khADala bAla mandira udayapura ke zAstra bhaNDAra ke eka guTake meM saMgrahIta haiM / isa guTake meM vAdicandra ke guru bha. jJAnabhUyaNa evaM bha. vIracandra prAdi kI kRtiyA~ bhI saMgrahIta haiN| DA. premasAgara jaina ne aArAdhanA gIta, ambikA kathA evaM pANDavapurANa ina kRtiyoM kA aura ullekha kiyA hai / ra 30. kamakakoti kanakrakIti nAmaka do vidvAna ho gaye haiN| eka kanakakroti kharatara gacTrIya zAkhA ke prasiddha jinayandrasUrI kI ziSya paramparA meM namakamala ke praziSya evaM jayamandira ke ziSya the / jaina gurjara kaviznoM bhAga eka meM inakI do racanAyeM neminAtha rAsa evaM dopadIrAsa kA ullekha huA hai / inakA nirmANa kramaza: bIkAnera evaM jaisalamera meM humA thA isaliye saMbhavataH kavi usI kSetra ke hoMge / dUsare kanakakauti digambara vidvAna the aura ve bhI 17vIM zatAbdI ke hI the| inhoMne apane pApako mANika kA ziSya honA banAyA hai| ina kanakakIti kI digambara bhaNDAroM meM paryApta saMkhyA meM kRtiyAM milatI haiM / tatvArtha sUtra kI tasAgarI TIkA para hindI gadya meM jo TIkA likhI hai yaha digambara samAja meM bahuta lokapriya TIkA hai| isakI bhASA hArI hai isaliye lagatA hai ki ye kanakakIti dAhaDa pradeza ke kisI grAma athavA nagara ke rahane vAle the| unhoMne apanI kisI bhI racanA meM kharataragaccha athavA nayakamala ke nAma kA ullekha nahIM kiyA hai isaliye DA. premasAgara jaina kA donoM vidvAnoM ko eka mAnanA sahI pratIta nahIM lgtaa| digambara kanakakIti kI aba taka nimna racanAmoM kI khoja kI jA cukI haiN| 1. hinvI jaina bhakti kAvya aura kavi-pRSTha saMkhyA 138 2. hindI jaina makti kAvya aura kavi-pRSTha saMkhyA 139 3. hinvI jaina bhakti kAvya aura kavi-pRSTha saMkhyA 178 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakrIti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva 1-tatvArtha sUma bhASA TIkA 2-bArahakhar3I 3-meghakumAra gIta 4-zrIpAla stuti 5-jhAma gharavAlI 6-pArzvanAtha kI pAratI ukta ranamAnoM ke prAMtarikta kanakanIti ke pada, stavana, vinatI aAdi kitanI hI lagha vRtiyA~ milatI haiN| ina sabhI kRtiyoM se kavi ke digambara matAnuyAyI hone kA hI ulleya milatA hai / 31. viSNa, kavi viSNabavi unjana ke rahane vAle the| saMvat 1666 meM inhoMne bhaviSyadatta kA ko ijjana meM samApta kiyA thaa| isI kathA kI eka mAtra apUrNa pANDulipi zrI digambara jaina sarasvanI bhavana paMcAyatI mandira masjida najara dehalI meM saMgrahIta hai / pUrA kAvya 401 naucaI chAndA meM nibaddha hai| bhAgA bahuta sarala kintu sarasa hai| kavi ne apanA paricaya nimna prakAra diyA ... saMyatu sorahasa har3a gaI, aghikA tAphara chArAmi bhaI / gurI ujjainI kavini ko vAsu, viSNa nahIM kari rahayo nivAsa / manna vaca kama munau sabu koI, kanyA sunai gutra phala ho / bahire. gunaM ti pAya kAna, mUrina hauhi catura sujAna / nirdhana suna eka citta nADa, tA ghara ridhi sabha bhAda / jo lavadhAre citaM maMjhAri, rasa rAvaNa nahi nAve hAri / acalA ho sya guna rAsi, janma na para karma kI pAsi / aura bahuta suna bAha lagi ganI, dharma kathA yahu manu de sunA janma ta hoi tAhi avasAna, nishcH| padu pAva nivAna / / zvetAmbara jaina kavi 32. hari kalaza hIra kalA kharasara gancha ke mAdhu the / ye jina candramUri kI ziSya paramparA meM hone vAle harpaprabha ke ziSya the| unakA sAhityika kAla saMvat 1615 se 1657 taka kA mAnA jAtA hai| inhoMne bIkAnera evaM nAgaura meM sarvAdhika vihAra kiyaa| Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayasundara ye rAjasthAnI bhASA ke kavi kahalAte haiN| aba taka unakI dasa racanAyeM prApta ho cukI haiM jinake nAma nimna prakAra haiM 1. samyakatvakaumudI (1624) 2. siMhAsana battIsI (1636) 3. kumati vidhvaMsana caupaI (1617) 4. aArAdhanA caupAI (1613} 5. aThAraha nAtA (1616) 6. ratanacUDa cIpaI 7. motI sAnimA gaMvAda .. riyAlI E. munipati caritra caupaI (1618) 10, saulaha svapna sajJAya (1622) 33. samayasundara samayasundara kA janma sAMcaura meM huA thaa| inakA janma saMvat 1610 ke lagabhaga mAnA jAtA hai| DA. mAhezvarI ne ise saM0 1620 kA mAnA hai| inakI mAtA kA nAma lInA thA / yuvAvasthA meM unhoMne dIkSA grahaNa pAralI aura phira kAvya, carita, purANa, vyAkaraNa chanda, jyotiSa Adi viSayaka sAhitya kA pahile adhyayana kiyA aura phira vividha viSayoM para racanAyeM likhii| saMvat 1641 se Apane likhanA prArambha kiyA aura saMvat 1700 taka likhate hI rahe / isa dIrghakAla meM inhoMne choTI-bar3I saMkar3oM hI kRtiyA~ likhI thiiN| samayasundara rAjasthAnI sAhitya ke abhUtapUrva vidvAn the, jinakI kI kahAvatoM meM bhI prazaMsA vaNita hai / "rAjA nA dadate saukhyam" ina ATha akSarA ke nAkya ke Apane 10 lAkha se bhI adhika artha karake samrATa akabara aura samasta sabhA ko prAbhayaM cakita kara diyA thaa| "sItArAma caupAI" nAmaka rAjasthAnI bhASA meM nibaddha eka sundara kAvya hai / samayasundara kusumAMjali meM ApakI 563 racanAyeM prakAzita ho cukI hai| samavapradyumana caupAI, mRgAvatI rAsa (1668), priyamelaka rA (1672), zatruja ya rAsa, syUlibhadra rAsa Adi racanAoM ke nAma ullekhanIya hai| 34. jinarAjamUri ye yuga pradhAna jinacandra sUri ke praziSya the| ye bhI rAjasthAnI bhASA meM likhane vAle kavi the| inakI zAlibhadra caupaI bahuta hI lokapriya kRti hai| "jina rAjasUrI kRti saMgraha" meM inakI sabhI racanAyeM prakAza meM pA cukI haiN| naiSadhakAcya para inhoMne 33000 zloka pramANa saMskRta TIkA kI thii| jinarAjasUri ne saMvata 1686 meM prAgarA meM bAdazAha zAhajahA~ se bheMTa kI thii| Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakoti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva 35. bAmo ve vAcaka udayasAgara ke ziSya the| inakA pUrA nAma dayAsAgara thaa| saM0 1671 meM inhoMne jAlaura meM "madana nAriMda caupaI" kI racanA samApta kI thii| yaha hindI bhASA kA eka sundara prema kAvya hai| isa racanA ke madhya meM rati sundarI ne jo gupta lekha apane priyatamA ko bhejA thA vaha vizeSa rUpa se ullekhanIya hai / isakA eka padya nimna prakAra hai viraha Agi upajI adhika mahanisa dahe sarIra / sAhita dehu~ pasAU kari, darasana rUpI nIra / / 36. kuzalalAma kuzala lAbha rAjasthAnI bhASA ke ullekhanIya kavi the| "DholAmArU caupaI" prApakI bahuta hI prasiddha kRti mAnI jAtI hai| inhoMne "DolAmAra kA dUhA" ke bIca-bIca meM apanI caupAiyAM milAkara pravandhAtmakatA utpanna karane kA prayAsa kiyA thaa| kuzala lAbha kI caupAiyoM meM niraha raga meM koI bAdhAta nahIM pahuMcA hai apitu kathA ke eka sUtra meM baMdha jAne se prabandha kAvya kA AnaMda AyA hai| DA0 hajArIprasAda dvivedI ne bhI kuzanalAbha kI racanA kauzala ko prazaMsA kI hai| kuzalalAbha meM kavitva zakti gajaba / thaa| tInoM hI rasoM meM unhoMne sakasa kAkSyoM kA nirmANa kiyA aura sAhitya jagata meM gaharI lokapriyatA prApta kii| mAdhavAnala caugAI inakI zrRMgAra rasa pradhAna racanA hai| zrI pUjyavAhaNa gIta, sthalibhadra, chattIsI, tejag2Ara rAsa, stambhana pArzvanAtha stavana, gauDI pArzvanAtha stavana aura navakArahaMda inakI bhakti paraka racanAyeM haiM / sthUlibhadra chattIsI kA prathama padma dekhiye-- sArada zaradacandra kara nirmala, tAke caraNa kamala cita lAika suNata saMtoSa hoI zravaNa ku, nAgara catura sunai nita bhAiki kuzalalAbha muni AnaMda bhari, suguruprasAda parama sukha pAiki kariha thUlabhadra chattIsI, ati sundara pahabaMdha banAiki 37 mAnasiMha mAna ye kharataragaccha ke upAdhyAya mina vidhAna ke ziSya aura sukavi / inake racanAyeM saMvat 1670 se 1663 taka prApta hotI hai| inhoMne rAjasthAnI evaM hindI donoM meM kAvya racanAyeM kI thii| yoga bAvanI, utpatti-nAma evaM bhASA Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 mAnasiMha mAna kavirasa maMjarI ke nAma vizeSa rUpa se ullekhanIya haiM / antima racanA zRgAra rasa pradhAna hai nAyaka nAyikA varNana mumbandhI 106 isameM padya haiN| isake prAdi aura antima padya nimna prakAra hai sakala kalA nidhi vAdi gaja', paMcAnana paradhAna / zrI ziva vidhAna pAThaka caraNa, praNamI baMdhe muni bhAna ||1 // nava aMkura jovana bharda, lAla mohara hoi / kopi sarala bhASaNa graha, ceSTA mugdhA hoi // 2 // antima- nAri nAri saba ko kahe, kiU nAyakAsu hoi / nija guNa mani mati rIti dharI, mAna graMtha aba loDa / 38, udayarAja udayarAja kharatagachIya mAdhu / mizrandhu vinoda meM inake AzrayadAtA kA nAma mahArAjA rAyasiMha likhA : lagi bhajana chattIsI meM Azraya dAsA jodhapura ke mahArAjA udayasiMha sA spaSTa hAtA hai| zrI agaracanda nAhaTA ne bhI isI mata ko mAnA hai / bhajana chattIsI meM kavi ne likhA hai ki unhoMne ise saMvat 1667 meM pUrNa kiyA thA jaba ve 36 varSa ke bha / jhAve. pitA kA nAma bhadrasAra, mAtA kA nAma haraga, bhrAtA kA nAma gUracandra, patila kA nAma puravANa, putra kA nAma sUdana aura mitra kA nAma ratnAkara thA / 1. mizrabandhu vinoca prathama bhAga pRSTha 365 2. rAjasthAna meM hindI ke hastalikhita granyoM kI khoja bhAga-2 pariziSTa / pRSTha 142-43 3. solahase saptasale kIdha jana bhajana chattImI * barasa chattosa huSa bhani prAva IsI 4. samapitA bhavasAra janama samaye haraSA ur| samapi bhrAta surasAda mitra samaye rayagAyara / / samapi phalami pUrabariNa, samapi putra suvana vivAyara rUpa prane aksAra o mo samaye prApaja rahala udarAja vaha ladho ratau, bhava mana samaye maha maharA bhajana chattIsI paJca 32 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIti evaM kumudacandra : vyattitva evaM kRtitva inakI kRtiyoM meM guNatrAvatI, bhajana chatIsI, caubIma jina sanayA, mana prazaMsA dohA, evaM vaidrA virahiNI prabandha ke nAma ullekhanIya hai| inako vavitAnoM meM sarasatA eva saranatA hai tathA pAThaka ko aAkarSaNa karane kI zakti hai / bhajana chattIsI kA eka padya dekhiye prIti Aya parajale zrIta arA para jAle prIti gotra gAlane prIti sudha vaMza biTAle / prIti kAja ghara nAri landa dIra chodd'e| prIti lAja parihara prIti para baMda pADe / dhana gharaM deta dugna aMga gaM, abhAva bhara la ajaro jara uderAja kA suriza grAtamA imI nIti kare.! 39. zrIsAra zrIsAra khataragacchIya amarkIti bhAgabA ke bhanI ratnaharSa ke ziSya the / ye hindI ke acche kani evaM saphala gA lekhaka the / inavA g2amaya 17vIM pAzAbdI kA antima caraNa hai| aba taka apanI tIga se bhI adhika kRtigAM prApta ho cukI haiN| kavi kI aura bhI racanAmoM kI khoja aAvazyaka hai / 40. gariNa mahAnanda gariNa mahAnanda ke guru kA nAma vivAha thA jo tapAgaccha zAkhA ke hIravijayasUrI kI paramparA se sambandhita the| inakI ekamAtra racanA aMjanA sundarI rAsa prApta huI hai jise kavi ne saMvat 1661 meM geyapura nagara meM samApta kI thii| isakI eka pANDulipi jana sivAnta bhajana bArA meM sahita hai / eka varNana bakhiye jisameM aMjanA sapiyoM ko sAtha khelane kA varNana kiyA gayA hai phUliya vanaha bApAlIya vAlIya saraI ra Tabola' / kAri bukuma raga rolIya gholiya zAkamahola / / khelai khalaM vaDA ksaI, pokalI mahIyara sAta / aMjanA sundarI sundarI maMjarI guhI karI ThAna // 54 / / 41. sahajakarkoti rAjakIti rAjasthAnI bhASA ke kavi the| unakA mAMgAnera nivAsa sthAna thA tathA kharataragaccha kI kSema zAkhA ke sAdhu the| bhAcAvaM hemanandana ke ziSya the| inakI guru paramparA meM jinasAgara, ratAsAgara, ratnahartA evaM hemanandana ke nAma Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahajakIgi ullekhanIya hai | rAjasthAna inakA pramukha kAryakSetra mAnA jAtA hai| inake dvArA nivaDa racanAoM meM prIti sIsI, zatrujaya, mahAtmbarAsa, sudarzana theSThirAsa, jinarAja sUri gIta, jaisalamera catya pravADI, kalAvatI rAsa (1667), tmasana chattIsI (1668), devarAja baccharAja caupaI (1672), anetra zAstra samuccaya, pAzrvanAya mahAtmya kA..gA ra mAtA nAma lekhanIya haiN| sahajakrIti ko kitanI hI racanAyeM digambara zAstra bhaMDAroM meM bhI upalabdha hotI hai jinameM caubIsa jinamagadhara narNana, pArvabhajana bIsa tIrtha kara stuti Adi ke nAma ullekhanIya haiN| sahaja kIti kA nizcita gamaya to mAlUma nahI ho sakA lekina inakI adhikAMza racanAyeM 17vIM zatAbdI ke tRtIya caraNa kI prApta hotI haiM / kavi kI bhASA kA eka udAharaNa nimna prakAra hai-- kevala kamalAkara sura, komala vacana vilAsa / kaSiyaNa kamala divAkara, paNamiya 'phanavidhi pAsa / sura nara kiddhara vara bhamara, suna caraNa' kaMja jAsa / sarala vacana kara sarasatI, namIyai mohAga vAsa / jAsu pasAyada kavi lahai, kadhijana maI jasa vAsa / haMsa gamaNi sA bhAratI, deza prabhU vacana vilAsa / / -sudarzana zreSThirAsa 42. hIrAnanda mukIma hIrAnanda mukIma prAgarA ke dhanADhya zrAvaka the| zAhajAdA salIma se unakA vizeSa sambandha thA / ye jauharI the / yAtrA saMgha nikAlane meM inheM vizeSa ruci thii| kavivara banArasIdAsa ne bhI apane arddha kathAnaka meM inake sammeda zikhara yAtrA saMgha kA ullekha kiyA hai| zrI agaracanda nAhaTA ke anusAra 'vIra vijaya sammeda zikhara catya paripATI" meM yAtrA saMghoM kA varNana diyA huA hai| jisameM sAha hIrAnanda ke saMgha kA bhI varNana aAyA hai| saMgha meM hAthI, ghor3e, ratha, paMdala aura tumakadAra bhI the| saMgha kA sthAna sthAna para svAgata hotA thaa| hIrAnanda svayaM kavi bhI the| inake dvArA likhI huI adhyAtma bAvanI" hindI kI eka acchI kRti mAnI jAtI hai| bAvanI kI racanA saMvat 1668 ASADha sudI 5 hai bAvanI kA prathama evaM antima padma nimna prakAra hai OMkAra saru puruSa Iha alaga agocara aMtarajJAna bicAri pAra pAvaI nahi ko nara Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka rasnakauti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva dhyAna mUla mani jANi prANi aMtari harAvaja / prAtama tatta anupa rUpa tasu tataSiNa pAvau / ima kahada hIrAnanda saMdhapati amala aTala iha dhyAna thiri| suha surati sahita mana mai gharau bhugati mugati dAyaka pavara / / 1 / / pratima padya... maMgala karau jina pAsa pAsa puraNa kali suratara / maMgala kara.u jina pAsa dAma jAke saba sura nara / maMgala karau jina pAsa jAsa paya sebaI surapati maMgala karau jina pAsa tAsa paya pUjai dinapati munirAja kahaI maMgala karata, jina saparivAra zrI kAnha sukha bAvana barasa bahu phala karahu saMghapati hIrAnaMda tuva // 57 / / 43. hama vijaya hemavijaya prAcArya hIravijayasUri ke praziSya evaM vijaya senasUri ke ziSya the| sabat 1639 meM hIravijayasurI akabara dvArA grAmaMtrita kiye gaye the| isI taraha vijayatena mUri bhI samrATa akabara dvArA grAmavita the / isa taraha hemavijaya ko acchI guru paramparA milI thii| hemavijayaguri hindI ke bhI acche vidvAna the / inake dvArA nirmita kitane hI pada milate haiM inameM bhI neminAya ke pada ullekhanIya hai eka pada dekhiye-- kahi rAjabhatI gumatI sakhiyAna kU eka jineka kharI rahure / sakhirI sagiri gurI mahI vAhi karati bahata ise nihre| abahI tabahI kavahI jabahI yadurAya jAya isI kahure / muni hema ke sAhiba nemajI ho, ava taregna te tumha yU bahure / 44, pavamarAja "abhayakumAra pravandha' padama rAja kRta hindI kAvya hai jisameM abhayakumAra ke jIvana para prakAza DAlA gayA hai| padamarAja kharataragaccha ke prAcArya jinahaMsa ke praziSya evaM puNyasAgara ke ziSya the| jaisalamera nagara meM isakI racanA samApta huI thii| prabandha kA racanA kAla saMvata 1650 hai / prabandha kA antima padma dekhiye--- saMvata solahasai gaMvAmi jamalameru nagara ulAsi / kharataragaccha nAyaka jina haMsa tasya sIsa guNavaMta saMsa | zrI puNyasAgara pAThaka sIsa, padamarAja pabhaNai sujagIsa / juga pradhAna ji canda muNidaM vijayabhAna nirupama Ananda | bhAi guNi se trarita mahaMta, riddhi siddhi sukha te pAmanti / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIti [ 46 [ bhaTTAraka rastakIti dharma guru dhe / upadeza denA, vidhi vidhAna karAnA evaM se kA saMcAlana karanA jaise unake pramukha kArya / lekina sabase adhika vizeSata unakI kAvya zakti thI / ve gujarAta pradeza ke rahane vAle the / gujarAtI unakI mAta bhASA thii| lekina hindI meM unhone bhakti patra gIta likhe aura tatkAlIna samAja jina bhakti ke prati AkarSaNa paMdA kiyA / ratna kIti kA janma gujarAta prAnta meM ghodha magara me huyA thaa| unake pitA haba jAtIya zraSTI devAMdAsa 2 | mAtA kA nAma sahajalade thA / inake janma ke samaya ke sambandha meM koI jAnakArI nahIM milatI lekina itanA avazya hai ki mAtA ne aise uttama putra ko pAkara apane prANa ko dhanya mAna thaa| purva janma para ghara meM hI nahIM pUre nagara meM utsava prAyojita kiye gaye the pro. mAtA-pitA bhaviSya ke sunahAne svapna dekhane lage the / bAlaka bar3A honahAra thA isalie usako par3hane likhane meM dera nahIM lagI yaura thor3e hI samaya meM usane prAkRta evaM saMskRta kA adhyayana kara liyA / gujarAtI unakI mAtRbhAgA thI mora hindI usa mahaja rUpa meM sIkha lI shrii| thor3e hI samaya meM vaha apanI buddhi cAtayaM // vinaya zolatA ke kAraNa sabakA priya bana gyaa| saMvat 1630 meM abhayamandi maTTArakA gAdI para virAjamAna the / abhaya nama prAcArya kundakunda kI paramparA meM hone vAlI malasaMgha, sarasvati samAja evaM balAtkAra gaerA pAtrA meM hone vAle bhaTTAraka lakSmIcanda ke praziNaya enaM abhayanandi ke ziSa the| abhayadi kA usa samaya kAgI prabhAva thA aura ve digambara gaccha ke ziroma the / guraNoM ke sAgara evaM vidyA ke kendra the / ghaTadAraka abhayanandi ko jaba bAlara ratnakoti kI buddhi ke sabandha meM jAnakArI milI to usako apanA ziSya banA ke lie pAtura ho gaye / eka dina akasmAta hI jaba abhayAdi kA ghoSA nagara vihAra hayA to ve bAlaka ko dekhate hI bar3e prasanna hue aura usakI buddhi evaM vAra cAturya meM prabhAvita hokara use apanA Nidhya banA liyA / 1. rAjasthAna ke jaina santa-vyaktitva evaM kRtisva-pRSTha saMkhyA 127 se 134 / / 2. humara vaMze vibudha vikhyAta re, mAta sehajaladhe vevodAsa tAta re / kuvara kalAnidhi komala kAya re, yaha pUje jema pAtaka palAya re // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ranakoti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva .. yadyapi ratnakIti ne pahale zAstroM kA adhyayana kara rakhA thA lekina bhaTTAraka abhayanandi isase saMtuSTa nahIM hue aura punaH use apane pAsa rakhakara siddhAnta, kAvya vyAkaraNa, jyotiSa evaM prAvurveda viSayoM ke graMthoM kA adhyayana krvaayaa| bAlaka vyutpanamati yA imaliya zIna hI usane graMthoM para adhikAra pA liyaa| adhyayana samApta hone ke pazcAt abhayanandi ne use apanA paTTa ziSya ghoSita kara diyaa| battIsa lakSaNoM evaM bahattara kalAyoM se sampanna vidvAna yuvaka ko kona apanA ziSya banAnA nahIM caahegaa| saMvata 1630 ke dakSiNa prAnta ke zAlaNA nagara meM eka vizeSa samAroha Ayojita kiyA gayA / samAroha ke prAyojaka the saMghapati pAka sAha tathA saMghaNi rapAI tathA unake putra saMghavI pAsavA evaM saMghavI rAmAjI jo jAti se bagharavAla the| samAro meM ma. abhayanandi ne saMvat 1630 vaizAkha sudi 3 ke zubha dina bhaTTAraka pada para ralakIti kA paTTAbhiSeka kara diH / usakA nAma ratna .ti rakhA gayA / isa pada para ve saMvata 15 vA rahe : ra: pAkise mAmA de siddhAnta graMthoM ke parama vaktA the tathA prAgama kAvya, purANa, tarka zAstra nyAya zAstra, chaMda zAstra, nATaka adi prathoM para ve acchA pravacana karate the| AkarSaka vyaktitva saMta ratna kIrti ke sambandha meM aneka pada milate haiM jinameM unakI sundaratA, unakI vibudhatA evaM svabhAva ke vistRta varNana kiye gaye haiN| ina padoM ke racayitA haiM gaNeza jo unake ziSyoM meM se eka the / ye pada usa samaya likhe gaye the jaba ve mihAra karate the| ratnakIti kI sundaratA kA varNana karate hue kavi gaNezA likhate haiM unako pAkheM kamala ke samAna thI, unakA zarIra phUla ke samAna komala thA jisameM se karuNA TapakatI thii| ve pApoM ke nApaka the| ve sakala zAstroM ke jJAtA the aura apane pravacanoM ko itanA adhika sarasa banA dete the ki jisako sunakara sabhI zrotA gadgad ho jAte the / kavi ne unheM gotama gaNadhara kI upamA dI hai| isI taraha eka dUsare pada meM unakI sundaratA kA vyAkhyAna karate huga gaNeza kavi likhate haiM ki unakI kAMti pandramA ke samAna thii| una kI daMta paMkti dAhama ke samAna thii| unakI vANI se madhura rasa TarakatA thaa| unake adharoSTha vimba kala ke samAna the / unake hAtha patyadhika phomala the tathA hRdaya vizAla thA / ve pAMcoM mahAnatoM ke dhArI, pAMca samiti evaM tIna gupti ke pAlaka the| unakA udaya pRthvI para abhayakumAra ke rUpa meM huaA thA ve digambara bAgama kAmya purANa sulakSaNa, taka nyAya guru jANe bho| chaba nATikA pigata sivAnta, pRthaka pRthaka palANe jii| - gIta raji0 saM0 9/pRSTha 66-67 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ranakAti dharma ke zRgAra svarUpa the| unhoMne kAmadeSa para bAlakapane se ho vijaya prApta kara lI thii| ve mAnyadhika vinayI, vivekI, mAnava pe aura dAna dene meM unhoMne devatAmoM ko bhI pIche chor3a diyA thA / vivattA meM se prakasaMka niSkalaMka evaM govardhana ke samAna the| kavi ne likhA hai aise mahAna saMta ko pAkara kauna samAja gauravAnvita nahIM hogA / eka anya pada meM kadi gaNeza ne likhA hai ki ve gomaTasAra ke mahAna jJAsA pe aura abhayakumAra ke samAna vyutpanna mati the| unake darzana mAtra se hI vipattiyAM svayameva dUra bhAga pAyA karatI thii| bihAra ratnakIti 27 varSa taka bhaTTAraka rhe| isa avadhi meM unhoMne sAre deza meM vihAra karake jaina dharma evaM saMskRti tathA sAhitya kA khUba pracAra prasAra kiyaa| unakA mukhya kAryakSetra gujarAta evaM rAjasthAna kA dAgara pradeza paa| bAraDolI meM unakI bhaTrAraka gAdI thI imaliye unheM bAraDolI kA saMta bhI kahA jAtA hai| unakI gAdI kI lokapriyatA prAsamAna ko chUne lagI thI isaliye unheM sthAna-sthAna se sAdara nimantraNa milane dhe / ye bhI una sthAnoM para vihAra karake apane bhaktoM kI bAta rakhate y| ve jahAM bhI bAte mArA samAja unakA pAlaka pAghara bichAkara svAgata karatA maura unake mukha se dharma pravacana sunakara kRta kRtya ho jAtA / unake bihAra ke saMbaMdha meM likhe hue kitane hI gIta milane hai jinameM unake svAgata ke liye jana bhAvanAmoM ko ubhAga gayA hai / yahAM aisA eka pada diyA jA rahA hai __ matrI rI dhIganakIrati jayakArI pramayanaMda pATa udayo dinakara, paMca mahAvrata dhaarii| mAstrasidhAMta pugaNa e jo mo taka vitarka vicaarii| gomaTamAra saMgIta siromaNI, jAraNI goyama prayatArI / sAhA devadAsa kege muna sukhakara rojamade jara bhvtaarii| gaNeza kahe tumheM naMdo re bhavigaraNa kumati kumaMga nivArI // isI taraha ke eka dUsare pada meM aura bhI sundara DhaMga se ratnakIti ke vyaktirava ko ubhArA gayA hai jisake anusAra 72 kasAnoM se yukta, candramA ke sapAna. mukha yAle gaccha nAyaka, ralakIti vizAla pAMDitya ke dhanI hai / jinhoMne miSyAsviyoM ke mana kA madana kiyA hai tathA vAda vivAda meM apane pApako siMha ke samAna siddha kiyA hai / sarasvatI jinake mukha meM virAjatI hai| vaha mAna sarovara ke isa ke samAna, nama maMDala meM pandramA ke samAna samyaka caritra ke dhArI, tapA jainadharma ke mamaMza, bAmaNApura meM prasiddhi prApta, meghAdI, saMdhavI tolA, pAsavA, malI ke prArAdhya aise bhaTTAraka Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka rasmakIti evaM kumuvacandra : bhaktiraya e kRtitva ratnakIti kA joradAra svAgata ke liye kavi gaNeza jana sAmAnya ko prerita karatA haiN| eka anya pada meM maTTAraka ralakIti svAna galika dvArA sammAnita hue the aisA bhI ulleja milatA hai| ratnanIti gorabandara gaye / ghoghA nagara meM to ve jAte hI rahate the| bAraDolI unakA kendra thA / bAgaDa pradeza ke sAgavADA galiyAkoTa evaM bAMsavADA Adi meM bhI barAbara jAte rahate the| pratiSThA vadhAna ratnakoti ne kitane hI vidhAna evaM pratiSThAe sampanna karavAyI thii| paMcakalyANako meM ve svayaM pratiSThAcArya banate aura pratiSThAnoM kA saMcAlana karate the / unake dvArA sampanna tIna pratiSThAnoM kA varNana milatA hai jinake mAdhyama se ve tatkAlIna samAja meM dhArmika bhAvanA jAgrata kiyA karate the| sabase pahile unhoMne dAdnagara meM saMvata 1636 meM paMcakalyANaka pratiSThA sampanna krvaayii| saMyata 1643 meM bAraDolI nagara meM hI bimba pratiSThA kA prAyojana sampanna karavAyA / nagara meMcAroM prakAra ke saMdha kA milana hayA / bhaTTAraka ratnakoti ke parAmaNInusAra kNkolii| nimantraNa patra) likhe gaye jinheM TivoM meM evaM nagaroM meM bhejA gayA / vizAla maDapa banAyA gayA tathA pratiSThA mahotsava meM prakurAropaNA, jalayAtrA. Adi vividha triyAe sampanna huI / paMca kalyANaka pratiSThA samApti para pratiSThAnamArakoM ke ralakIti ne tilaka kiyA unake sAtha tejabAI, jamala, meghAI, 1. kalA mahotarI koDAmaNo re, kamala badana karapAla re / gAya nAyaka gugga prAgalo re, ratnakIrati vibudha vizAla re // mAdo re mAminI gajagAminI re, svAmi jI vAriNa vikhyAta re / abhayaMnada para pheja dinakaru re, dhana ehanA mAta ne tAta re // 2. lakSaNa battIsa sakala agi bahotari, khAMna malika diye mAnaje / goragIta pRSTha saMkhyA 195 / 3. mAMgasIra sudo paMcamI dine, kukama citri lakhAya / desa desa paThAve paMData, mAve sajja bace / vidha pratiSThA joSa jAye puNya tasa vara kaMda / / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka rasmakIdi mAneja gopAla, bejalade, mAnabAI yahina Adi sabhI the ! yaha pratiSThA saMvata 1643 baizAkha budI paJcamI guruvAra ke zubha dina samApta huI thii| balasADa nagara meM phira unhoMne paMca kalyANaka pratiSThA sampanna kraaii| yaha pratiSThA haMbaDa vaMzIya mallidAsa ne karAI thii| usakI patnI kA nAma rAjavAI thaa| usake jaba putra janma hugrA taba mallidAsa ne dAna prAdi meM khuba paMsA lagAyA tathA eka paMca kalyANaka pratiSThA kA mAyojana kiyA / maMgasira sudI paMcamI ke dina kukuma patrikA likhI gii| cAroM ora gAMvoM meM paMdhitoM ko bhejA gyaa| patrikA meM likhA gayA ki jo bhI paMca kalyANaka pratiSThA ko dekhegA use mahAna puNya ko prApti hogii|' panna pAlyANaka pratiSThA kI pUrI vivi sampanna kI gyii| prakurAropaNa, pastu viSAma nodI maMDala, homa, jalayAtrA mAdi vidhAna karAye gaye / maMDala meM bhaTTAraka ralakoti siMhAsana para ghirAjagAna rahate the| vividha vAdya yaMtra bajAye gaye the| saMghapati malliAsa, saMdhareNa mohana de, rAjabAI prAdi kI prarA nasA kI sImA nahIM rahI / anta meM kalazAbhizeka sampanna hue taba pratiSThA samAroha ko samApti kI ghoSaNA kI gayI / isake pazcAta ma1 mudI ekadazI ke zubha dina bhaTTAraka ratnakIti ne brahma 1. ekhI pare sajjana AvayAe, zrIjina maMDapa mvAra ke utsava sobhatAe bAga maMusa viSa sobhatie / saMdhapUja sukhakAra ke, utsava ati ghaNAe jina upAra kuma DhAlAyAe, jaya jayakAra suthAyake / / paca kalyANaka viSa havAe, zrI ratnakIrti gururAya ke / / 2. are saMgha melyA vividha dezanA, sola chatIsa e| baizAkha buSi ekavasI somavAra, pratiSThA tilaka asosa e / gIta paSTa saMkhyA 65 3, ratnakoti bhaTTAraka bacane, phakoli lakhAI je / gA~ma gAmanA saMgha sejavAlA meM meM pAlA Ave / / maMgala racanA prati ghaNo upamA, akorAropaNa udAra je / jala yAtrA sAMtika saMdha pUjA, anna vAna apAra jI / saMvata sola chehatAli, bezAkha badhi paMcamI ne guruvAra jI / rasnakoti gora tilaka kare, dhanya zrI saMgha jaya jayakAra / / Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratlakIti evaM kumuda candra : zyaktitva evaM kRtitva jayasAgara kA AcArya pada para dIkSita kiyA / sa prathama prAsuka jala se snAna karAyA gyaa| bhaTTAraka ralakIti ne usake mAthe para tinaka kiyA tathA pAca mahAvratoM kI agIkAra karAyA gyaa| ____ isa prakAra bhaTTAraka rattakoni jIvana paryanta deza ke vibhinna bhAgoM meM vihAra karate rahe / vAstava meM bhArata ratnahIti kA yuga maTTArakA kA svarNa yuga thA jaba sAre deza meM jana ke myAga evaM tapasyA kI itanI adhika prabhAvanA thI ki samAja kA adhikAMza bhAga una para marmArata yaH / unake AdeNa yo govArya karane meM hI jIvana kI upalaTa mAna jAtA thaa| bhAraka saMsthA bhI prAna prApako sAdha samAja kA eka pratinidhi banane kA pUrA prayAsa karanI rahIM / samaya samaya para usane apane ko yogya pramAgirA kiyA aura samAjavaM mAskRti ke vikAsa meM parNa jAgaruka rahA / ralIti kA vizAla vyaktitva samAja ko yAzAtroM kA kendra thaa| ziSya parivAra rakIti vaMge to anekoM ziSyoM vaH AcArya the, jIvana nirmAtA the aura unake mArgadarzaka bhI, the lekina unameM ge mUvanda, brahama jAnAgara, gaNeza, rAdhava eva dAmodara ke nAma vizeSataH ullekhanIya hai / ina sabhI ne ratnamati ke sambandha meM pada evaM gIta likhe haiM / ke muda candra to ratnamati ke pazcAta bhaTTAraka gAdI para hI baita the / ve yogya gRha ke yogya ziSya the| lekina gaNa ne sI ke saMbaMdha meM sabame adhika pada evaM gIta li haiN| ina saba ke sambandha meM prAge vistRta prakAza DAlA jaggA / aisA lagatA hai ki ralakoti ke sAtha unakA zivya parivAra bhI calatA ghA paura taha unake prati apanI bhHi| bhAna pragaTa karatA rahatA thA / rattoti kI paramparA ke bhaTTArako nachoDakara anya bhaTTArakoM ke sambandha meM isa prakAra ke gIta evaM pada prAyaH nahIM milane haiN| kRtitva rakIti bhakta kavi the| nemirAjuva ke jobana ne unheM sabase adhika 3. mAgha sudI ekAcasIe e sobhana sukravAra ke 1 zrI ratnakIti surIvara hamA tilaka havA jayakAra ke sahama uyasAgara Alasi e AcAraja pada sAra ke / jala yAtrA jana dekhatAe. zrI rallakIti yatirAya ke / paMca pahAvata prApayA e saMgha sAnIdhya gururAya ke 1 malliyAsanI vela Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaMTTAraka ratmakIti prabhAvita kiyA thaa| yahI kAraNa hai ki unakI adhikAMza kRtiyoM meM ye donoM hI prArAdhya rahe haiN| nemirAjula kA isa prakAra kA varNana anya kisI kavi dvArA likhA huprA nahIM milatA hai| aba taka jitanI khoja ho sakI hai usake anusAra kavi ke 38 pada prApta ho cuke haiM tathA 5 anya laghu racanAye haiM / yadyapi ye sabhI laghu kRtiyA~ haiM lekina bhAva evaM viSaya kI hariTa meM sabhI ucca koTi kI kRtiyAM haiN| ratlakIrti santa the lekina apane padoM meM unhoMne viraha evaM zRgAra donoM hI kA acchA gharNana kiyA hai / ve rAjula ke saundarya evaM usakI tar3aphAna se bar3e pramAnita .. yahI kAraNa hai unakI pratyeka dakSi meM donoM hI zAnoM kI mImI hai| sAvana kA mahinA virahI yuvatiyoM ke liye asahya bhAnA jAtA hai| jaba AkAza meM kAle kAle bAdaloM kI ghtt| chA jAtI hai / kabhI vaha garajatI hai to kabhI barasatI hai| aisI prAkRtika vAtAvaraNa meM rAjula bhI akelI kaise raha sakatI thii| isaliye vaha nI apane viraha vo apanI sakhiyoM ke samakSa bahuta hI karuNAmaya zabdoM meM nimna prakAra vyakta karatI hai-- sakhI rI sAvanI ghaTAI saptAve rimajhima bUnda badariyA barasata, nemi mere nahIM paaye| phajata kIra kokilA bolata, pIyA vacana na laaye| dAdUra mora bora ghana garajata, indra dhanuSa harA |ssii|| lekha sakhU rI gupati vacana ko, jadupati ku ju sunAve ratanakIrita prabhu niThora bhayo, apano vapana bisarAve / / ratanakIti ne ukta pada meM rAjula kI virahI abalA kA bahuta hI sahI cimaNa kiyA hai| isameM rAjula kI prAtmA bola rahI hai aura vaha nemi piyA ke milana ke liye vyAkula ho calI hai / kabhI kabhI pati tyAga ke kAraNa ko lekara rAjula ke mana meM antardvandva hone lagatA haiN| pazuoM kI phAra kA bahAnA usake samajha meM nahIM prAtA mora vaha kahatI hai ki sambhavataH mukti rUpI strI ke paraNa ke liye nemi ne rAjula ko chor3I hai / pazuoM kI pukAra to eka bahAnA hai / isaliye vaha kaha uThatI hai ki "ratnakIti prabhu chor3I rAjula mugati vadhu virmaane|" ___ kabhI kabhI rAjula nemi ke ghara pAne kA svapna lene lagatI hai aura mana meM praphullita ho uThatI hai / eka pora nemi harI hai tathA dUsarI aura vaha svayaM harivadanI hai / hari ke sahA hI usakI do AMkhe haiM tathA adharoSTha bhI harilatA ke raMga vAle haiM / isa taraha vaha apane zarIra ke sabhI aMgoM ko hari ke agoM ke samAna mAna baitthtii| mora mana meM prasanna ho uThatI haiN| Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva YE lekina jaba use vAstavika sthiti kA vodha hotA hai to vaha nemi ke viraha meM tar3apane lagatI hai aura eka rAtri ke sahavAsa ke liye hI unase prArthanA karane lagatI hai| vaha kahatI hai : prAtaH hone para cAhe ve dIkSA svIkAra karaleM lekina eka rAtri ko kama se kama upake sAtha vyatIta karane para vaha apane jIvana ko dhanya samajha legii| nema tuma prAyA dhariya dhara eka rayani rahI pAta piyAre bohorI cArita dhare |nemaa aura jaba nemi rAjunya ko bAra bAra pukAra para bhI nahIM pAte haiM to rAjUna pI ruThane kA bahAnA karatI hai kyoMki patA nahIM ruThane se hI nemi pA jAve isaliye baha nemi ke pAsa apanA sandeza bhejatA hai ki na vaha hAtha meM mehandI maDegI aura maMdoM meM nAlala DAlega' / bada gira kA granakAra nahIM karegI pora na motiyoM me apanI mAMga ko bhregii| use kisI se bhI bolanA acchA nahIM lagatA / vaha to nemi ke viraha meM ho tahAtI rahegI aura unakI dAsI banakara rahanA caahegii| na hAthe maMDana kara pAjarA nena ma. hou re verAgana nema kI cerii| sIsa na mAMgana deu' mAMga motI na leu / aba pora hUM tere guganI cerI / nemi ke viraha meM rAjula pAgala ho jAtI hai isI liye kabhI vaha apanI sajanI ge pUchatI hai to kabhI mandramA se bAta karane lagatI hai| kabhI vaha kAmadeva ko ulhAnA detI hai to kabhI yaha janaghara se garjanA nahIM karane kI prArthanA karatI hai| bar3A darda bharA hai kabi ke gIta meN| rAjula ke hRdayagata bhAvoM ko ubhAr3o meM kavi pUrNata: saphala huaA hai / rAno merI bhayanI dhanya yA rapanI re / pIyu ghara Ane to jIva sukha pAve re / / muni ra vidhAtA canda saMtApI re virahanI bAdha ke sAkSetra hunA pApI hai| suna re manabhadha battiyA ekA bhuza re / nemi rAjula ke atirikta bhaTTAraka rIti ne bhagavAna rAma ke stavana ke rUpa meM padma likhe haiN| kavi ne rAma ko jisa rUpa meM stuti kI hai usameM usane Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIti mahAkavi tuno dAsa jamI zaMnI ko apanAyA hai| aisA mAlUma hotA hai ki mahAkavi sulasI eva sUradAsa ne rAma eva kRSNa bhakti kI jo gaMgA bahAyI thI usase ratnakIrti apane Apako nahIM banA pAye aura ve bhI rAma bhakti meM samA gaye aura 'baMvaha janatA zaraNa' tathA kama na vadanA kaLaraNA nilayaM jame kucha mundara bhakti pUrNa pada likhakara jana galasa ko rAga bhakti meM Dubo diyA / kavi kA eka pada dekhiye vadaha janatA zaraNa dazaratha naMgana durati nikeMdana, rAma nAma ziva gara / / 1 / / amala nA anAdi avikala, rahita janama jarA maranaM / balakha nirajana dhuna mana rajana, saMvaka jaga adhanata haranaM / / 5 / / kAma karu; rasa risa, sura nagnAyaka guta caraNa / ratagakIrati kahe sevo sundara bhavajaghi sArana taranaM / / 3 / / ratanIti ta aba taka nimna pada evaM kRtiyAM prApta ho cukI hai| 1. mAreMga Upara gAraMga mohe sAraMgatyAsAra' jI 2. suraNa re nemi mAmaloyA mAhena kyoM bana yorI jAya 3. sAraMga sajI sAraMga para grAve 4, vRSabha ni metro bahu prakAra 5. sazrI mAna ghaTAI gatA 6. nema tuma kaMge vo girinAra 7. kAraNa kAya pIyA ko na jA. 8. rAjUla gehe gemI jAya 1. gama jAye re gohI gavanA 15. nava jiri varajyo na mAne gorI 11. nemi tuma bhAkI dhariya ghare 12. rAma kahe yAvara jayA nonI bhArI 13. dazAnana bImatI pAhata hoDa dAma 14. vayo na mAne napAna niTora 15. bhIlane kA kArayA pagAtha 16. sarada kI gyani sudara soDAta 17. gundarI mAla mijAra kare gorI 18. kahA the maMDana kA kajarA naina bhama 16. suno merI rAyanI dhanya yA rayanI re Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIti evaM kumudacandra : vyakila evaM kRtitva 20. ratha Do nIhAnatI re pUti sahe sAdhana nI vATa 21. sakhI ko milAno nema nariMdA 22. sakhI rI nema na jAnI pIra 23. vadehaM janatA zaraNa 24. dhIrAga gAvata sUra kinnarI 25. zrIrAga gAvata sAraMgadharI 26. prAjU pAnI prAya nega no gAurI 27. balI baMdho kA na barajyoM apano 28. prAjo re mavi sAgaliyo bahAlo rathi pari haDi prAya re 26. goDi cI jura ra juna rAnI rivara jAve re 30. prAco sohAmaNIsundarI vanda re pUjiye prathama jiNaMda re 31. lalanA samudraSijaya suta sama re yadupati ne makumAra ho 32. muriga samiraju rahe hai| hapa / mAma jAna se 33. sazadhara vadana sAhAmagi re, gajagAminI guNa pAla re 34. varazAramI nagarI no rAjA azvagana' kA guNadhAra 35. zrIjina sanamati avatarayA cA raMgo re 36. nema jI dayAluhAre tU to yAdava kula siNagAra 37. kamala vadana kapaNA nilayaM 38. sudarzana nAma ke maiM vAri anya kRtiyAM 39. mahAbIra gIta 40. bheminAtha phAgu 41. neminAtha kA ba'harAmA 42. ziddha dhUla 46, alibhadanI bInatI 44. neminAtha bInatI ukta nAmAMkita padoM ke pratiki ralakIti kA sb| racanA "minAya phAgu" hai| isa phAga ma bhagavA pinAtha evaM rAjula kA jIrana vANA haiN| 'phAgu' nAmAMkita isa kRti meM kavi yUgAra saga adhika bahe hai aura pratyeka vargana ko zrRgAra pradhAna banA diyA hai / rAjuna kI sundaratA kA varNana karate hue kavi ne use eka se eka sundara upamA meM prastuta kiyA hai| aisI hI cAra paMktiyAM pAThakoM ke avalokanArtha prastuta kI jA rahI hai| Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 caMdra vadalI mRga locanI mocanI baMjana mona | bAga jItyo behiM zreNiya madhukara dIna yugala gala dIye sazi, upamA nAzA kIra adhara vikrama sama upatA daMtanU nirmalanIra // phAga meM 58 pa hai jinameM rAjula nemi kA janma se lekara nirvANa taka kI ghaTanA kA varNana kiyA gayA hai / phAga meM bhI rAjuna kI viraha vedanA ko sazakta zabdoM meM vyakta karane kA kavi kA dhyeya rahA hai| aura usameM kavi pUrNataH saphala bhI rahe haiM / phAga kA racanA sthAna hAMsoTa nagara rahA thA jo gujarAta kA pramukha sAMskR tika nagara thA / kAga kI rAga kedAra hai / 5 anya kRtiyAM bAharamAsA "bhaTTAraka ratanakIti kI yaha kRti bhI vahI racanAoM meM se haiN| inameM bhike viyoga meM rAjula ke vAra mahine kaise vyatIta hote haiM isakA sundara varNana kiyA gayA hai| kavi kA bArahamAsA jeTha mAsa se prArambha hotA hai tathA pratyeka mahine kA vaha vistRta varNana karatA hai yaha rAjula ke virahI jIvana ke pratyeka manogata bhAvoM ko ubhAranA nAhatA hai jisameM vaha paryApta rUpa se saphala huA hai| 1. ASADha mAna prAte hI pati kA viraha aura bhI batAne lagatA haiN| dAdura kyA bolate haiM mAnoM prANa hI nikalate haiM / dhanI varSA hotI haiN| aMdherI satriyAM hotI haiM topa kI bATa johate johate yAMkhoM meM pAlU zrA jAte haiN| papIhA piu pica bolane lagatA hai to rAjula kaise dheyaM dhAraNa kara sakatI hai / vRkSa bhI bAsa meM havA ke jhoMko ke sAtha jaba hilate haiM to ve parasara meM bAta karate hue lagate haiN| aura jaba sara apane paMkhoM ko phailAkara mI ke mana ko prasanna karatA hai to mana adhIra ho jAtA hai / jaba prakAza meM bijalI sabaka-baka kara sakane lagatI hai to usakI komala kAyA use kaise sahana kara sakatI hai| binA piyA ke vaha akelI kaMse raha sakatI hai| timatima nAhano neha sAle prApAdi aMgAta | dAdura bole prANa sole barasAte vizAla nemi vilAsa ulhAsa syu, jo gAse nara nAri ratanakIrati sUrovara kahe, te lahe saukhya apAra // 1 // hAMsoTa mAhi racanA rakhI, phAma rAga zrI jina juga dhana jAye, sAradA bhara dAtAra / / 2 / kedAra Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIti evaM kumudacandra : vyaktitva kRtitva divasa aMdhArI rAtaDI bali vATa ghATe nIra vApIyaDo piu piu bole kima gharu mana dhIra tara taNI sAkhA kare bhASA sAMjA soheta / ritukAla mora' phalA karI mayUrI mana moheta / mAja sakhI agAsa prAvyo unhaI ne meha / jhabaka sabake bijalI kima seha komala deha prAyo paNA se kareM kAminaH lADa kima raha hUM ekalo re bhAvayo pASAna / bhASA:-bArahamAsA kI bhASA para gujarAtI kA adhika prabhAva hai kyoMki isakI racanA bhI ghoghA nagara ke jina daityAlaya meM kI gaI thI / dhoghA nagara 16vIM zatAbdI meM bhaTTArakoM ke bihAra kA pramukha kendra thaa| vahAM zrAvakoM kI acchI bastI thii| jina mandira thaa| vaha sAgara ke kinAre para bamA humA thaa| zeSa racanA...-kavi kI anya mabhI racanA' gIta rUpa meM haiM jinameM memi rAz2ala prakaraNa hI pramukha rUpa se prastuta kiyA gayA hai / usake gItoM kI prAtmA nemi rAjula isI taraha jima taraha mIrA ke kRSNa rahe the| antara itanA sA hai ki eka prora neminAtha virAgI jIvana apanAte haiN| apanI taparayA meM lIna ho jAte haiM aura rAjula unake liye taDakatI / apane viraha kI vya yA sunAtI hai, rotI hai aura mA meM jaba nemi tapasvI jIvana para hI bane rahate haiM to vaha svayaM bhI tapasvinI bana jAtI hai tathA bhogoM ro nirana hokara jagata ke samakSa eka pranokhA udAharaNa prastuta karatI hai / nemi rAjala ke prasaMga meM gaTTAraka rana kIti apane gItoM ke mAdhyama me rAjula ke manogata bhAyoM kA, jamako virahI jIvana kA moSa ciya upasthita karatA hai jabaki mIrA svayaM hI rAgana banakara kRSNa ke darzanoM ke liye lAlAyita rahatI hai svayaM gAtI hai, nAcatI hai aura apane prArAdhya kI bhakti meM pUrNata: sapita ho jAtI hai| bhaTrAraka ratnapIti apane samaya ke pramukha santa the / unakA pUrNataH virAgI jIvana thaa| sAtha ho meM ye lekhanI ke bhI dhanI the / apane bhaktoM, anuyAyiyoM evaM prazAsakoM ke atirikta samasta samAja ko nemi rAjala ke prasaMga se jina bhakti meM samarpita karanA cAhate the| lekina jina bhakti kA uddezya bhAgoM kI prApti na hokara koM kI nirjarA karanA thaa| isaliye ye gIta 17vIM sadI meM bahuta lokapriya rahe aura samasta deza meM gAye jAte rahe / ve apane samaya ke prathama santa the jinhoMne nemi rAjula ke prasaMga ko apane Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I 4 bhaTTAraka ranakIti padoM kI viSaya vastu bnaayaa| unake samaya meM mIrA evaM suradAsa ke rAdhA kRSNa se sambandhita pada lokapriya bana cuke the aura bhakti rasa se otaprota bhakta ko unake atirikta kucha nahIM dikha rahA thA bhaTTAraka ratnakIti ne samaya kI gati ko pahicAnA aura apane anuyAthiyoM evaM samAja kA dhyAna AkRSTa karane ke liye nemi gajula kathana ko itanA uchAlA ki usameM unheM pUrNa saphalatA prApta huI / rAjula ke manogata bhAvoM ko vyakta karate samaya ke kabhI svAbhAvikatA se dUra nahIM haThe aura jo kucha bhAva toraNa dvAra se lauTane para apane pati ke prati kisI nayoddhA ke hone cAhiye unhIM bhAvoM ko apane padoM meM utArane meM unheM prAzAtIta saphalatA milIM / Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka kamadacandra [ 47 ] kumudacandra bhaTTAraka ralakIti ke pramukha zipya the| ve bhaTTAraka gAdI para ratnakIti ke dvArA abhiSikta kiye gaye aura bAgar3a evaM gujarAta pradeza ke dharmAdhikAro bana gye| bha, ralakati ne apanI gAyI kI yazogAthA vo cAroM ora phailA diyA thA isalie tumacA ke bhaTTAraka banate hI unakI bhI kIti cAroM aura phailane lgii| jaba ve bhaTTAraka bane to yuvA the / zaundarya unake caraNoM ko camatA thaa| sarambanI ko una para pahile se hI kRpA dhii| una vANI meM nAkarSaNa thA isaliye dhe jana-jana ke vizeSa priya bana gaye aura samAja para unakA pUrNa varcasva rapApita ho gyaa| __kumudava kA janma gopura grAma meM hanA thaa| pitA kA nAma sadAphala evaM mAtA kA nAma padamAbAI thaa| ve modaIza ke satve saputa the / unakA janma kA nAma kyA thA isakA kahIM ullekha nahIM milatA lekina ve janma se hI honahAra the yuvAvasthA ke pUrva hI unhoMne saMyama dhAraNa kara liyA thaa| unhoMne indriyoM ke nagara kI ujATa kera vAmadeva ApI nAga ko mahaja ke hI jIta liyA / adhyayana ko aura unakI prArambha meM hI ruci bhI inalie ve gana dina vyAkaraNa, nATaka, nyAya, manamazAratra, chaMda zAstra evaM granakAroM kA adhyayana kiyA karate the| mommaTasAra jaise granthoM meM unhoMne vizeSa adhyayana kiyA thA / ganavilI gItoM meM kumudacandra kA nimna prakAra guNagAna gAyA gayA hai ... - --- - -- 1. moha vaMza zRMgAra ziromaNi sAha sadAphala tAta re jAyo jatibara juga jayavanto pavamAbAI sohAta re / 2. bAlapaNe jiraNo saMyama lidho, dharoyo veraga re| indriya grAma ujAramA helA, jotyo mana nAgare / 3. aniza chanda vyAkaraNa nATika bharaNe nyAya Agama alaMkAra / yAbogaNa kezarI viruva pAsa re sarasvatI paccha siNagAra re / gIta dharma sAgara kRta Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka kumuvaSa tasa 16 sumuda kumuvAna, kSamAvaMta guru gata taMdra / munIndra caMdra samo yaza ujaloe +- + + -- kumuvacandra jehalo cAMdalo, ratnakIrati pATe goraha bhalo / moDhavaMza udayAcala ravi, jehanA pacana bakhANe kavi / eka gIta meM kumudacandra kI sabhI dRSTiyoM se prazaMsA kI gaI haiN| gIta anusAra paMcAcAra, pAMca samiti evaM tIna gApti ke ve pAlanakartA the| kodha kaSA para unhoMne prArambha se hI vijaya prApta karalI thI / kAmadeva para bhI unakI vija adabhuta zrI isaliye ve zIlagAra kahalAte the / gIta meM unakI janmabhUmi, mAta pitA evaM vaMza sabhI kA gaNAnuvAda kiyA hai--yahIM nahIM unakI zArIrika vizeSatA ko bhI ginAyA gayA haiM / - samiti gapati prAdi e pAle caritra tera prakAra / krodha kaSAya tajI re vege jItyo rati bharatAra / prIla zRMgAra sohe re vRddhi jadayo abhayakumAra / / + -- + + pAkhar3I kaja pAMvaDI re adhara raMga rahayo paravAna rANI sAbhalI re lAlIgaI komala bana aMtarAla / zarIra sohAmA re gamane jItyo gaja gaNamAna / ko kahe garu avatAre deu dAna mAna motI bhAla / / saMvat 1656 baizAkha mAsa meM bAraDolI nagara meM ratnakIti ne svayaM apane ziva kumuda candra ko apane hI hAdhoM se bhaTAraka pada para pratiSThApita kara diyaa|' yaha thA bhaTTAraka lakIti vA tyAga / ve unI samaya se mUlasaMgha sarasvatI gaccha ke zrRMgAra kahalAne lage / zAstrArtha karane meM ve atyadhika catura the| vihAra kumudacandra ne bhaTTAraka banate hI gujarAta evaM rAjasthAna meM vihAra kiyA aura 1. saMgat sola chapanne zAkhe pragaTa sTrIdhara thApyAre / ranakIrati gora bAraDolI vara sara maMtra zubha AyA re / / 2. mUla saMgha magaTa mariNa mAhata sarasati gaccha sohAye re| kumuvacaMTa bhaTTAraka Agali vAdi ko vA na mAne re|| Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ralakIrti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtisva -: apane projasvI, madhura tathA prAkarSaka vANI se saba kA hRdaya jIta liyA / ve jahAM bhI jAte abhUtapUrva svAgata hotA tathA samAja unake liye palaka pAvaDe bichA detaa| kukama chiDakA jAtA tathA cauka para karake baghAvA gAye jAte / cAroM ora padA bhakti evaM guNAnuvAda kA vAtAvaraNa bana jAtA / unake darzanamAtra se samAja prapane Apako dhanya mAna letaa|' kumudacandra ke eka ziSya saMyamasAgara ne to samasta mamAja se unake svAgata karane ke liye nimna pada likhA hai: - prAvo rAhelaDI re saha mili saMge vAMdo guru kumadacandra ne mani rNge| chaMda prAgama alaMkAra no jANA cAru citAmaNI pramukha pramANa / tera prakAra e cAritra sohe __ dIThaDe bhaviyaNa jana mana mohe / zAha sadAphala jehano tAta __ dhana' janamyo padamAbAI mAta / bharasvatI gaccha taraNo siNagAra degasyu jItiyo duddharamAra | mahIyale moLadaMNo sU vimbAta hAtha jor3AniyA vAdI saMghAta / je naranAra e gora guNa gAne __ saMyama sAgara kahe je mumbI thAya / / garneza kavi ce bhI eka kramavacandranI hamanI likhI hai jisameM usane kumudacandra ke guNoM kA vistRta varNana kiyA hai / bAraDolI nagara meM bhaTTAraka gAdI sthApita karane evaM usa para kumuda candra bo padaTastha karane meM saMdhAti kahAnajI,sa sahasrakaraNa jI mallidAsa evaM gopAla nI kA bhavajhe bar3A yogadAna thA / hamabI meM kumudacAdra ke pAMDitya evaM vidvattA kI nimga' zabdoM meM prazAMsA kI hai paMDita paNe prasiddha prAkramI bAgavAdinI vara ehane sevo surataru cintyo nitAmariNa upamA nahIM kahe ne re - - --- - sunvari re sA prAvo, tamhe kukamu chaDo vevajhAyo pAsa motiye cauka pUrAyo, kaDA saha guru kumuvacandra ne bajAve / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadhAraka mudamana bhaTTAraka pada sthApana ke pazcAt bAraDolI nagara sAhityika, dhArmika evaM mAdhyAtmika gatividhiyoM kA kendra bana gyaa| kuma dacandra kI vANI sunane ke liye vahAM dharma premI samAja kA jamaghaTa rahatA thaa| kabhI tIrtha yAtrA karane vAloM kA saMgha unakA AzIrvAda lene pAtA to kabhI kabhI vibhinna nagaroM kA samAja unheM sAdara nimantraNa dene mAtA / kabhI ve svayaM hI saMgha kA netRtva karate tathA tIrthI kI yAtrA karAne meM sahayoga dete / saMvata 1682 meM kumudacandra saMgha sahita ghoSA nagara mAme jo unake guru ratnakIti kA janma sthAna yA / bAraDolI vApisa loTane para zravakoM ne unakA abhUtapUrva svAgata kiyaa| isI varSa unhoMne giranAra jAne vAle eka saMgha kA netRtva kiyA thA aura usameM abhUtapUrva saphalatA pAI thii|' sAhitya sevA kumudacandra bar3e bhArI sAhityika bhaTTAraka the / sAhitya sajanA meM ye pradhika vizvAsa karate the| isaliye bhaTTAraka pada ke kama se avakAza pAte hI ve kAvya racanA meM laga jAte / isaliye eka gIta meMuna ke liye "ahanizi chaMda vyAkarNa nATika bhaNe nyAya mAgama alaMkAra" likhA gayA hai / kumRdacandra kI aba taka jitanI racanAyeM milI hai ve saba rAjasthAnI bhASA kI hI haiN| unakI aba taka 28 choTI bar3I kRtiyAM evaM 30 se bhI adhika pada mila cuke haiN| lekina zAstra bhaNDAroM kI khoja pone para aura bhI racanAyeM milane kI prAzA hai| unakI pramukha racanAtroM ke nAma nimna prakAra hai : 1. bharata bAhubali chaMda 2. pana kriyA vinatI 3. RSabha vivAhalo 4. neminAtha kA dvAdazamAsA 5. nemizvara hamacI 6. aNyaratigIta 7. hindolanA gIta .. dazalakSaNa dharma prata gIta 6. aDhAI gIta 10. vyasana sApta gIta 11. bharatezvaragIta 1. saMvata sola pyAsIye saMvacchara giranAri yAtrA kossaa| zrI kumuSacaMdra guru nAmi saMdhapati tilaka kahatA // gIta dharmasAgara hata Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva 12. pAzrvanAyagIta 13. gautama svAmI caugAI 14. saMkaTahara pArzvanAthanI vinatI 15. loNapAnAvanI binatI 16. jinavara binatI 17. gurugIta 18, bhAratIgIta 19. janma kalyANaka gIta 20, adholAr3I gIta 21. zIlagIta 22. cintAmariNa pArzvanAtha gIta 23. dIvAlI gIta 24. caubIsa tIrthakara deha pramANa caupAI 25. balabhadranI vinatI 26. naimijina gIta 27, baNajArAgIta 28. gIta 29. biminna rAga rAganiyoM meM nimita para isa prakAra kumudacandra kI jo kRtiyAM rAjasthAna ke vibhinna zAstra bhaNDAroM meM upalabdha hu haiM unakA nAmollekha kiyA jA sakA hai| kavi kI sabhI racanAmeM rAjasthAnI bhASA meM haiM jina para gujarAtI kA pUrNa prabhAva hai / vAstava meM 17vIM zatAbdhi meM gujarAtI eva rAjasthAnI bhinna-bhinna nahIM ho sakI zrI / isaliye kavi ne apanI kRtiyoM meM donoM dI bhASAoM kA prayoga kiyA hai / inakI racanAoM meM gIta adhika hai jinheM ye apane pravacana ke samaya zrotAoM ke sAtha gAte the / neminAya ke toraNa dvAra para prAkAra barAgya dhAraNa karane kI adbhuta ghaTanA se ye apane guru rasnakIti ke rAmAna bahuta prabhAvita the isaliye inhoMne bhI nemi rAjula para kitanI hI racanAe evaM pada likhe haiM unameM neminAtha bArahamAsA, nemizvara gIta, nemijinagIta mAdi ke nAma ullekhanIya hai| kavi nI kucha pramugna racanAoM kA paricaya nimna prakAra hai :... 1. bharata bAhubalo chaina bharata pAhubali eka khaNDa kAvya hai, jisameM mukhyataH bharata aura bAhubali ke yuddha kA varNana kiyA gayA hai / bharata catrAti ko sArA bhUmaNDala vijaya karane ke Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka kumuda pazcAta mAlama hotA hai ki abhI unake choTe bhAI bAhubali ne unakI adhInatA svIkAra nahIM hai so samrA mana ko 17 ko sajate haiM / dUta aura bahubali kA uttara-pratyuttara bahuta sundara hunA hai / anta meM donoM bhAiyo meM yuddha hotA hai, jisameM vijaya bAhubali kI hotI haiN| lekina vijaya zrI milane para bhI bAhubali jagata se udAsIna ho jAte haiM aura vairAgya dhAraNa kara lete haiN| ghora tapazcaryA karane para bhI "maiM bharata kI bhUmi para khar3A huyA hai" yaha zalya unake mana se nahIM haTatI / lekina jaba svAM samrATa bharata unake 'caraNoM meM prAkara girate haiM aura vAstavika sthiti ko pragaTa karate haiM to unheM tatkAla kevala jJAna prApta ho jAtA hai| pUrA kA pUrA khaNDa kAvya manohara zabdoM meM pita hai| racanA ke prArambha meM kavi ne jo apanI guru paramparA dI hai vaha nimna prakAra hai paNanivi pada yAdIzvara kerA, jeha nAmeM chuTe bhava-pherA / brahma sutA samaru matidAtA, guraNa garaNa maMDita jaga vikhyAlA / / naMdavi guru vidyAnaMdi sUrI, jehanI kIti rahI bhara pUrI / tasa paTTa kamala divAra jANu, mallibhUSaNa guru guNa bakhANu / tama paTTodhara paMrita, lakSmI canda mahAjasa maMDita / abhayacanda guru zItala vAyaka, sehera vaMza maMDana sukhadAyaka / / abhayanaMdi samaru mana mAhi. bhava bhUlA bala gADe bAhi / teha sariNa paTTe guNabhUSaNa, baMdavi ratnakIrati gata dUSaNa / / bharata mahipati kRta mahI rakSaNa, bAhubali balanaMta vicakSaNa / bAhubali podanapura ke rAjA the| podanapura dhana dhanya, bAga bagIcA tathA mIloM kA nagara thA ! bharata kA dUta jaba podanapura pahuMcatA hai to use zAroM mora vividha prakAra ke sarovara, vRkSa, latA dikhalAI detI hai / nagara ke pAsa hI gaMgA ke samAna nirmala jala vAlI nadI bahatI hai / sAta-sAta maMjila vAle sundara mahala nagara kI zobhA bar3hA rahe haiN| kumudacaMdra ne nagara kI sundaratA kA jisa rUpa meM varNana kiyA hai use pahiye cAlyo dUta payANe re he to, thor3e dina poyaNapurI pohoto| doThI sIma sadhana karaNa sAjita, bApI kapa taDAga virAjita / / kalakAraM jo nasa jala kUDI, nirmala nIra nadI ati AUMddii| vikasita kamala amala dalapatI, komala kumuda samujjala katI / / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIrti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva vana vADI prArAma suraMgA, aMba kadaMba udaMbara tugA . / karaNa ketako kamarakha kelI, nava nAraMgI nAgara belI / / agara tagara taru tiduka tAlA, sarala sopArI tarala tmaalaa| badarI bakula madADa bIjIrI, jAI juI jaMbu jaMbhIrI / / caMdana caMpaka cArauttI, bara vAsaMtI parabara solI / rAyaNarA jaMbu suvizAlA, dADima damaNo dvAkha rasAlA / / phulA sugulla amUlla gulAbA, nIpanI vAlI nibuka nimaa| kaNayara komala laMtA suraMgI, nAlIyarI doze ati caMgI / pADala panaza palApA mahAdhana, lavalI lIna lAMga latAdhana / bAhubali ke dvArA aghI bImAra na kie jAne para kolora kA vizAla senAmeM eka dUsare ke sAmane prA ddttiiN| lekina devoM aura rAjAnoM ne donoM bhAiyoM ko hI carama zarIrI jAnakara vaha nizcaya kiyA ki donoM ghora kI senAmoM meM yuddha na hokara donoM bhAiyoM meM hI jalayuddha netrayuddha evaM mallayuddha ho jAye aura usameM jo jIta jAve use hI cakravartI mAna liyA jAye / isa varNana ko kami ke zabdoM meM paDhiye pramya yuddha tyAre sahu beDhA, nIra netra mallAha va prNttyaa| jo jIte le rAjA kahiye, tehatI prANa vinayasu vahie / eha vicAra karIne naravara, cAlyA sahu sAthe machara bhara / bhujA daMDa mAna suDa samAgA, tAdaMgA aMdAre gaanaa| ho ho kAra kari te ghAyA, vanchA vandra te paDayA rAyA / hakakAre. pathyAre pADe, banagA valaga karI ne pADe / paga par3adhA pohovItala bAjeM, kaDaka itA taruvara se bhAje / nAkA vanacara pAThA kAyara, bhUTA mayagala' phUTA sAyara / / gaDa gaDatA girivara te paTTIyAM, phUla pharaMtA phaNipati DarIdhA / gaDha gaDagaDIyA mandira paDIgrAM, diga daMtIva makyA cala cavIyA / jana khalabhalI yAvAlaka ilIyA, bhava-bhIru prabanA kala malIgrA / topaNa meM gharaNI dhabaI ko, thalaDa itA patA navi cuke / - - 1. cAlgA malla akhAr3e baloA, sura mara kinnara jIvA mliikhaa| kAcyA kAcha kasI kA tAraNI, bAMgaDa bolI bole vANI // Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ i 62 (2) opana kriyA vinatI maihAra kumudacandra isameM pena kriyAoM ke pAlane para makAza DAlA gayA hai| panAoM meM mUlaguNa 12 vrata 12 tapa, 11 pratimA, 4 prakAra ke dAna tathA 9 zrAvazyakoM ke nAma ginAye gaye hai / vinatI kI antima do paMktiyAM nimna prakAra hai- je nara nArI gAvasI e vinatI sucaMga | te mana vAMchita pAmase nita nita maMgala raMga / (3) vinAtha vivAhalo isakA dUsarA nAma RSabhajina vivAdalo bhI hai| kavi kI "vivAhalo" baDI kRtiyoM meM ginA jAtA hai jo 11 nAloM hotA hai / vivAhalI nAbhirAjA kI nagarI - kozala nagarI varNana meM prArambha hotA hai| nAbhirAjA ke mahadevI rAnI thI jo madhura vANI yukta, rUpa kI khAna evaM rUpa kI hI kalI thii| rAnI 16 svapna dekhatI hai / svapna kA phala pUchatI hai aura yaha jAnakara prasannatA se bhara jAtI hai ki vaha tIrtha kara kI mAtA banane vAlI hai / prAdinAtha kA janma hotA hai / indroM dvArA janma kalyANaka manAyA jAtA hai| yAdinAtha bar3e hote haiM aura unakA vivAha hotA hai / isI vivAha kA kavi ne vistRta varNana kiyA hai| kaccha mahAkaccha kI kanyAoM kI sundaratA, devatAoM dvArA vivAha kI taiyArI, vivAha meM banane vAle vividha vyaJjana, bArAta kI taiyArI, RSabha kA ghor3I para caDhanA, bAdyayantroM kA bajanA, aneka utsavoM kA Ayojana prAdi kA sundara varNana kiyA gayA hai / anta meM bharata bAhubali Adi putroM kI utpatti, rAjya zAsana, vairAgya prAdi kA bhI varNana kiyA gayA hai / prastuta racanA tatkAlIna sAmAjika rIti rivAjoM kI pratIka hai| kavi ne pratyeka rIti rivAja kA bahuta hI sundara varNana kiyA hai| vivAha meM banane vAle vyajanoM kA varNana dekhiye dUdha pAka cakhAsA karIyAM, sArA sakarapArA kara karIyA / moTA motI amodaka lAve daliyA kasama sImA bhAve / prati saravara sevaiyA sundara, prAroge bhoga purandara zrIse pApaDa moTA talIyA, morayAlA prati ujalIyA mIThe sarasI ye raI doSI, melhe kero zravA kIdhI kera kAkaDa svAda lAge, livU jagatAM jIbhe rasa jANaM / vivAhalo saMvat 1678 praSAda zuklA 2 somavAra ko samApta huA thaa| isa samaya kumudacandra ghoghA nagara meM the / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIrti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva saMvata sola aThyotArae, mAsA aSADha dhanasAra / ujalI bIja ralIyA maNie, ati bhalo te zazivAra lakSmIcandra pATe niramalAe, bhabhayacandra munirAya / tasa paTe prabhayanandi gurue, ratnakIrati subha kAya kumudacandra mana ujalee, ghoghA nagara majhAri / vivAhalo kI pANDalipiyA~ rAjasthAna ke vibhinna bhaNDAroM meM upalabdha hotI hai| (4) memimApa kA dvArAmAsA isameM neminAtha ke viraha meM rAjula' kI taDapana kA sundara varNana milatA hai| bAharamAsA kavi kI laghu kRti hai jo 14 padyoM meM pUrNa hotI hai| (5) nemIzvara hamacI bhaTTAraka ratnakIti ke samAna hI kumudacandra bhI nemi rAjula kI bhakti meM samarpita the isaliye unhoMne bhI nemi rAjula ke jIvana para vibhinna kRtiyAM evaM pada likhe hai / hamacI bhI aisI hI racanA hai jisameM 87 chandoM meM neminAtha ke jIva kI mukhya ghaTanAoM kA varNana kiyA gayA hai| racanA kI bhASA rAjasthAnI hai lekina usa para mahArASTrI kA prabhAva hai| pUrI racanA prakAroM se yukta hai / hamacI meM rAjula kI sundaratA, barAta kI sajadhaja, vividha bAgha yantroM kA prayoga, toraNa dvAra se loTane para rAjula kA vilApa nAdi ghaTanAmoM kA bahuta hI mArmika varNana milatA hai| neminAtha toraNa dvAra se lauTa gaye / rAjula vilApa karane lagI tathA mUcchila hokara gira par3I / mAtA pitA ne bahuta samajhAyA lekina rAjula ne kisI kI bhI nahIM sunii| Akhira pati hI to strI ke jIvana meM saba kucha haiM isI kA eka varNana dekhiye bADi binA jima beni na sohe, artha vinA jima vANI / paMDita jima sabhA na soha, kamala binA jima pANI re // 12 // rAjA bina jima bhUmi ma sohai, binA jiya rajanI / / pIuDa binA abalA na sohe, sAMbhali merI sajanI // 83 / / hamapI kI pANDulipi RSabhadeva ke bhaTTArakIya zAstra bhaNDAra ke eka guTa ke meM saMgrahIta hai| Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTArakaM kumudacana (6) praNyarati gIta yaha bhI vighAtmaka gIta hai aura rAjula kI tInoM R tuoM meM pati viyoga ho pAtI dazaH // 3da kiyA gyaa| isameM mukhyataH prakRti varNana adhika huna hai 1 lekina Rtu varNana kA pAlaMbana rAjula hI hai / zIta Rtu prAne para rAjala kahata hai ki vaha binA piyA ke kaise rahegI-- bAje te zItala vAyarA, bAjha te nAhira hAra / dhaje ta bananA paMkhiyA, kiga rahesbe re pani piya zukumAra ke / / 8 / / isI taraha hima Rtu meM nimna sAta prakAra ke sAdhana sukha kA mUla mAna gaye hai tela tApana tulA taruNI tAmrapaTa taMbola' / taptatoya te sAtamU sukhiyA mere hima riti sukha mUla ke| isa prakAra gIta choTA hone para bhI gAgara meM sAgara ke samAna hai| (7) hinyolA gIta yaha gIta bhI rAjala kA sandeza gIta hai jisameM vaha nemi ke viraha se pohita hokara vibhila sandeza vAhakoM se nemi ke pAsa apanA sandeza gejatI rahatI hai / gIta meM kavi ne rAjula kI mAtmA ko nikAla kara rakha diyA hai rAjula kahatI hai-- ghara bana jAla rAMga sahU, viraha davAnala zIla / hUM hiraNI tihAM ekalI, kesariyAma karAla / / 14 / / vaha phira saMdeza bhejatI hai bhojana to mAne nahIM, bhUpaNa kare re saMtApa jo hai marisya dilakhi thaI, to tasa sAgasye pApa // 19 // pazu dekhI pAchA valyA, manassu thayA re. dayAla majha upari mAyA nahIM, te tamhesyA re kRpAla / / 20 / / samhe saMyama levA saMcarayA, jANyo gambo huI mama / ekasyu rusI ekasyu tusI avalo tumhArI dharma / / 21 / / gIta meM 31 padya hai / anta meM kavi ne apane nAma kA ullekha kiyA hai e bhagatA susva gAmIi, vighana jAye sahu duri| ratanakIrati para maMDaNo, bole kumudacandra sUri / / 31 / / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIti evaM kumudacandra - vyaktitva evaM kRtitva (8) bazalakSaNa dharma vrata gIta isa gIta meM daza lakSaNa dharmoM para sundara prakAza DAlA gayA hai| kavi ne gIra kA prArambha nima prakAra kiyA hai dharma karo te cita ujale re je dasa lakSaNa / svargataNA te sukha pAmoi jima tarIya saMsAra // 1 // (9) aThAI gIta varSa meM tIna bAra aSTAhrikA parca pAtA hai jo kArtika, phAguna evaM prapAta mAsa ke zukla pakSa kI aSTamI se puNimA taka pATha dina taka manAyA jAtA hai / prastuta gIna meM praSTAhikA vrata karane kI vidhi evaM kitane upavAsa karane para kitanA phana milatA hai usakA varNana kiyA gayA hai| purA gIta 14 padyoM kA hai jisakA antima bhAga nimna prakAra hai-- je nara nArI ata karIye. teharne dhari prANaMda jI ratnakIrati gaura pATa-paTodhara, kRmUdacandra sRrida jii| (10) vyasana sAtana' gIta kavi ne prastuta gIta meM mAnava ko sAta vyamanoM ke tyAga' kI salAha dI hai koMki jo bhI prANI ina vyasanoM ke cakAra meM par3A hai usI kA jIvana naSTa hugrA hai / sAta vyasana hai- junA khelanA, mAMsa khAnA, madirA pAna karanA, vezyA sevana karanA, zikAra khelanA, corI karanA, para strI sevana karanA / kavi ne pahile 8 padyoM meM vyasanoM kI burAI batalAI hai aura phira prAge ke cAra padyoM meM udAharaNa dekara ina vyasanoM meM nahIM par3ane kI salAha dI hai| paranArI saMgama --ma karisya gurakha nyAna mAtameM paravArI rI saMga / hAva bhAva darasthe te khoTI, je havo raMga pataMga / jIva bhUke vyasana asAra, jAva chUTa tu saMsAra // udAharaNa-cArudatta dukha ati gA pAmyo, rAjyo vezyA ruup| ahAdata cakrI AheDe, te paDiyo bhava kapa / jIva mUke vyasana asAra, jIva chUTa tu saMsAra / / Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka kumudacandra (11) bharatepavara gIta ___ kavi ne bharatezvara gIta kA dUsarA nAma 'aSTa prAtihayaM gIta' bhI likhA hai| isameM yAdinAtha ke samavasaraNa ko racanA evaM bhagavAna ke praSTa prAtihAryoM kA varNama diyA humA hai / gIta sarala ena madhura bhASA meM nibaddha hai / isameM sAta chanda hai mantima chanda nimna prakAra hai : nIgane jo , vanIsa pati yavata / yugalA dharma nivAraNa svAmI sahI maMjala vicaraMta / zeSa kabhane jIte jinavara thayA mukti thIvaMta / kumudacandra kahe zrIjina gAtA lahiye sukha anaMsa // 7 // (12) pAzrvanAtha gIta isa gIta meM kavi ne hAMsoTa nagara ke jina mandira meM virAjamAna pArzvanAtha svAmI ke paMca kalyANako kA varNana kiyA hai| gIta meM 10 padya haiM haiM / antima padya nimna prakAra hai zrI ralakIrati gurune nagI, kIdhA pAvana paMca kalyAe / surI bumudacandra kahe je bhaNe, te pAmeM amara vimAna // 10 // (13) gautama svAmo gIta gautaga svAmI ke nAma smaraNa ke mahAtmya kA varNana karanA hI gIta racanA kA pramukha uddezya rahA hai| pUre gIta meM 8 padya haiN| (14) loDaNa pArzvanAtha vinatI lAi deza ke damAI nagara meM pArzvanAtha svAmI kA prakhyAta mandira hai| vahIM kI pArzvanAtha ko jina pratimA loDA pArzvanAtha ke nAma se jAnI jAtI hai / bhaTTAraka vA mudacandra ne eka bAra apane rAMdha sahita bar3A kI gApA thii| pArzvanAtha svAmI kI sAtizava pratimA hai jisakA nAma smaraNA se hI viga bAdhAeM svataH hI dUra ho jAtI hai / vinatI meM 30 'paJca hai-antima tIna padya nimna prakAra hai jeha ne nAme nAse zoka, saMkaTa rAghalA thAye phoka / lakSmI rahe nita saMge // 28 // Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIti evaM kumudacandra ; vyaktitva evaM kRtitva nAma japatA na rahe pApa, janama maraNa TAle saMtApa / prAye mugati nivAsa // 29 // je nara samare loDaNa nAma, te pAge mana vaMchita kAma / ___ kumudacandra kahe bhAsA ||37 // (15) prAratI gIta bhagavAna kI prAratI karane se azubha karmoM kA nAza hotA hai puNya kI prApti hotI hai aura anta meM mosa kI upalabdhi hotI hai| inhIM bhAvoM ko lekara yaha bhAratI gIta nibaddha kiyA gayA hai / isameM 7 padya haiN| sugaMdha sAraMga dahe. pApa te nadi rhe| manaha vAMchita lahe, kumudacandra kage jina bhaartii| (16) janma kalyANaka gIta tIrthakara kA janma hone para devatAloM dvArA unakA janmAbhiSeka utsava manAyA jAtA hai usI kA isameM varNana kiyA gayA hai / eka paMkti meM sikSArthanandana ke nAma kA ullekha karane se yaha bhagavAna mahAvIra ke janma kalyANaka kA gIta lagatA hai / gIta meM 8 padya hai| pratyeka paca cAra-cAra paMktiyoM kA hai| (17) andholaDI gota prastuta gIta meM vAlaka RSabhadeva kI prAtaHkAlIna jIvana caryA kA varNana kiyA gayA hai| RSabhadeva ke prAta: uTate hI andholar3I kI jAtI hai arthAt unake aMgoM meM tela, ubadana, ye pAra, tandA lagAyA jAtA hai| tela tupar3A jAyA hai phira nimala evaM svaccha jala se snAna karAyA jAtA hai| snAna ke pazcAt zarIra ko aMgochA se poMchA jAtA hai phira pIta vastra pahanAye jAte haiM aAMkhoM meM vajana lagAyA jAtA hai| usake pazcAt nAztA meM dAkha, bAdAma, akharoTa, pi.tA, cArolI, ghevara, phINI, jalebI, laDDa prAdi diye jAte haiN| RSabhadeva ne nAvA ke garanA bahA bArIka vastra pahina liye sAtha hI meM kAna meM kuNDala, pAva meM padhagar3I, gale meM hAra tathA hAthoM meM vAjUvanda pahina liye aura ve sabake mana ko lubhAne lage / gIta meM 13 padya haiM / antima padya nimna prakAra hai bAjUbanda sohAmaNI rAkhaDalI manohAra / rupe ratipati jItiyo, jAye kumudacandra balihAra / / Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka (18) zola gola isa gIta meM kavi ne cAritra pradhAnatA para jora diyA hai| yadi mAnava asaMyamI hai kAma vAsanA ke adhIna hokara anaitika AcaraNa karatA hai to usake acchI gati kabhI prApta nahIM ho sktii| dUsarI striyoM ke sAtha jIvana bigAr3ane ke liye kavi kahatA hai bhaTTAraka kumudacandra jahI khoTI pataMgato / saMganI tehavo caTako re paratriya paratriyA kero prema priuDA rakhe ko jAgo kharo / dina cAra raMga suraMga rumaDo, pache marahe niradhare / jo ghaNAM sAtha neha mAMDe chAMr3i te hasyu bAtaDI isa jANI mana karinAlA, paranArI gAye proDA // gIta meM 10 DAla evaM 10 troTaka chanda hai / (16) cintAmaNi pArzvanAtha gIta prastuta gIta meM cintAmaNi pArzvanAtha kI praSTa dravya se pUjA karane ke mahAtmya kA varNana kiyA gayA hai / aSTa drayoM meM pratyeka dravya se pUjA karane ke mahatva para bhI prakAza DAlA gayA hai| jala candana akSata vara meM cara dIvaDalo re / phala racanA praratha karo sakhI jima na paDo bhava kUpa re gIta meM 13 pa hai / gIta ke prAMta meM kathi ne apane evaM apane guru donoM ke nAmoM kA ullekha kiyA hai / cintAmaNi pArzvanAtha para kavi kA eka gIta ra bhI milatA hai / (20) dIvAlI gIta isa gIta meM dIpAvalI ke avasara para bhagavAna mahAvIra ke mokSa kalyANaka utsava manAne ke liye preraNA bhI gayI hai| usI samaya gotama gaNadhara ko kaivalya huA aura apane jJAna ke Aloka se lokAloka ko prakAzita kiyA / devatAoM ne nRtya karake nirvANa kalyANaka manAyA tathA mAnava samAja ne ghara ghara meM dIpaka jalA kara nivAraNa kalyANaka ke rUpa meM dIpAvalI manAyI / Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIrti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva (21) caubIsa tIrtha kara deha pramANa gIta prastuta gIta meM caubIsa tIrtha karoM ke deha pramANa para cAra caraNoM kA eka eka padya nibaddha kiyA gayA hai| racanA sAdhAraNa zreNI kI hai| jo 27 padyoM meM pUrI hotI hai| mantima padya nimna prakAra hai e caubese jinavara namo, jima saMsAra viSa mavi bhamo / pAmo avizvala sukhanI khAni kumudacandra kahe mIThI vANI // 27 // (22) baraNajArA gIta isa gIta meM jagata kI nazvaratA kA varNana kiyA gayA hai / gIta kI pratyeka paMki "sajArA ha saMsAra desa, mabhIya bhamo tu usano" se samApta hotI hai / yaha manuSya vaNajAre ke rUpa meM yoM hI saMsAra meM bhaTakatA rahatA hai| vaha dina rAta pApa kamAtA hai isaliye saMsAra bandhana se kabhI nahIM chUTane pAtA / pApa karyA te anaMta, jIva dayA pAlo nhiiN| sAMcI na boliyo bola, marama mo sAbahu boliyA / / gIta meM vividha upAya bhI sujhAye gaye haiM / gIta meM 41 para haiN| pada sAhitya choTI bar3I racanAoM ke atirikta kumudacandra ne pada bhI paryApta saMkhyA meM nibaddha kiye haiN| usa samaya rada racanA karanA bhI kavigata vizeSatA mAnI jAtI thii| kabIra, mIrAbAI, sUradAsa evaM tulasIdAsa sabhI ne Ane apane padoM ke mAdhyama se bhaktirasa kI jo gaMgA bahAI dhI vaisI hI athavA umI ke anurUpa kumudacandra ne bhI apane padoM meM prarhada bhakti kI mora jana sAmAnya kA dhyAna AkRSTa kiyA / ve bhagavAna pArzvanAtha ke bar3e bhakta the / imaliye apane padoM meM bhI pAzvanAtha bhakti kI gaMgA bahAI / ve kahate haiM ki unhoMne prAja bhagavAna pAparva ke darzana kiye haiN| unakA zarIra sAvalA hai, sundara mati gAna hai tathA sira para sarpa suNobhita hai| ve kamaTha ke mada ko tor3ane vAle hai tathA cakora rUpI saMsAra ke liye ve candramA ke samAna haiN| pApa rUpI avakAra ko naSTa kara prakAza karane vAle haiM tathA sUrya ke samAna udita hone vAle haiN| inhIM bhAvoM ko kavi ke zabdoM meM dekhiye-- Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maTTAraka kumudacana prAju meM dekhe pAsa jineMdA sAMvare gAta sohamani mUrati, zobhita zIma pharNedA praajuu|| kamaTha mahAmada bhajana raMjana, bhavika cakora sucaMdA / pApa tamopaha bhuvana prakANaka udita anupa dineMdA graaju|| bhuvija-didija pati dinuja dinesara seSita pada aravinyA kahata kumudacandra hota sabe sukha dekhata vAmAnaMdA 11aaaju|| kumudacandra lohaNa pArzvanAtha ke bar3e bhakta the| unhoMne loDaNa pArzvanAtha kI vinatI likhane ke atirikta do pada bhI likhe haiM jinameM loDaNa pArzvanAtha kI bhakti karane meM apane pApako saubhAgyazAlI mAnA hai eka pada meM "ve aAja sabani meM hUM bar3a bhAgI" kahate haiM aura hamane pada meM gama bhAganAtha ke darzanAse gAne z2amma ko saphala mAna lete haiM isaliye ve kahate hai "janama saphala bhayo, bhayo su phAjare, tanakI tapasa merI saba meTI, dekhata loDaNa pAsa prAja re / ' bhakti ke raMga meM raMga kara ve bhagavAna se kahate haiM ki yadi ve dInadayAla kahate haiM to una jaise dona ko kyoM nahIM ubArate haiN| kavi kA jo tuma dInadayAla kahAvata" vAlA para atyadhika lokapriya rahA tathA jana sAmAnya use gAkara prabhu bhakti meM apane pApako samarpita karatA rahA / jaba bhaktirasa meM aotaprota hone para bhI vighnoM kA nAza nahIM hone lagA tathA na manogata icchAe' pUrI hone lagI to bhagavAna ko bhI ulAhanA dene meM ve pIche nahIM rahe aura unase spaSTa zabdoM meM nimna prArthanA karane lage prabhu mere tuma kuaisI na cAhiye saghana vighana parata sevakaH ka mauna gharI kina rahiye ||prbhu|| vighana-harama sukha-karana rAbagiku, cita cintAmani kahie apAraNa zaraNa abandhu bandhu kRpAsindhu ko virada nibahiye / prbhu|| jo manuSya bhava meM prAkara na to prabhu kI bhakti karane haiM aura na prata upavAsa pUjA pATha karate haiM tathA koI na puNya kA kAma karate haiM lekina jaba ve mRtyu ko prApta hone lagate haiM to hRdaya meM bar3A bhArI pachatAvA hotA hai aura unake mukha se nimna zabda nikala par3ate hai maiM to nara bhava bAdhi gApAyo na kiyo tapa japa prata vidhi sundara, kAma bhalo na kamAyo / maiM to| Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIti evaM kumudacandra vyaktitva evaM kRtistha vikaTa lobha taM kapaTa kUra karI, nipaTa viSa lapaTAyo viTala kuTila pATha saMgati se, sAha, lisTa isI pada meM Rvi Age kahate haiM ki he mAnava tu dina pratidina gAMTha jor3atA rahA aura dAna dene kA nAma bhI nahIM liyA aura jaba yauvana ko prApta huA to dUsarI striyoM ke cakkara meM phaMsakara apanA samasta jIvana hI gavAM diyA / jaba saMsAra se vidA hone lagA to kisI ne sAtha nahIM diyA aura pApoM kI gaThariyA lekara ho jAnA par3A taba pazcAtApa ke pratirikta zeSa kucha nahIM rahA / inhIM bhAvoM ko kavi ke zabdoM meM dekhie - kRpaNa bhayo kucha dAna na dInoM dina dina dAma milAyo / jaba jovana jaMjAla paDayo taba paratriyA tatu cita lAyo || maiM to || aMta sameM koca saMga na bhAvata, jhUThahi pApa lagAyo / kumudacandra kahe cUka parI mohI, prabhu pada jarA nahIM gAyo / maiM to // 71 maheMdra bhakti evaM pAzvaM bhakti ke atirikta bhaTTAraka kumudacandra ne apane guru bhaTTAraka ratna kIrti ke samAna rAjula nebhi para bhI kitane hI pada nibaddha karake rAjula kI viraha bhAvanA ke vyakta karane meM ve Age rahe haiN| rAjula kI viraha bhAvanA ko vyakta karate hue ve "rAkhI se prata to rahyo nahi jAta" jaise sundara pada kI racanA kara DAlate haiM aura usameM rAjula ke manogata bhAvoM kA pUrA citra prastuta kara dete haiM / rAjula ko na bhUkha lagatI hai aura na pyAsa satAtI hai tathA vaha dina pratidina murajhAtI rahatI hai| rAtri ko nIMda nahIM zrAtI hai aura nemi kI yAda karate karate prAtaH ho jAtA hai | virahAvasthA meM na to candramA acchA lagatA hai aura na kamala puSpa | yahI nahIM maMda maMda calane vAlI davA bhI kATane dor3atI haiM inhIM bhAvoM ko kavi ke zabdoM meM dekhiye nahi na bhUkha nahIM tisu lAgata, gharahi gharahi murajhAta / mana to uramI rahayo mohana su sevana hI surakSAta // sakhI || nAhite nIMda paratI nisi vAsara hota bisurata prAta / candana candra sacala nalinI dala, manda maruta na suhAta || aba taka 4.vi ke 38 pada upalabdha ho cuke haiM lekina bAgar3a pradeza ke zAstra bhaNDAroM meM saMgrahIta guTakoM meM unakA aura bhI pada sAhitya milane kI saMbhAvanA hai| kumudacandra ke padoM ke adhyayana se unakI gahana sAhitya sevA kA patA calatA hai / ye bhaTTAraka jaise sammAnIya evaM vyasta pada para rahate hue bhI dina rAta sAhityArAdhanA Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maTTAraka kumupacandra meM lage rahate the aura apanI choTI bar3o kRtiyoM ke mAdhyama se samAja meM pavitra vAtAvaraNa banAne meM lage rahate the / vAstava meM unakA sagasta jIvana hI jinavANI kI rovA meM samarpita rahatA thaa| unakA pada sAhitya evaM anya kRtiyAM unake hRdaya kA pratinidhitva karatI haiN| ve dina rAta tIrthakara bhakti meM svayaM DUbe rahate the aura apane bhaktoM ko suboyA rambale the / vaha samaya hI aisA thaa| cAroM ora bhakti hI bhakti kA vAtAvaraNa thA / aise samaya meM kumudanandra ne janatA kI mAMga ko dekhate hue sAhitya sarjanA me apane grApa ko samarpita rkhaa| unakA mAhitya par3hane se unake hRdaya kI cubhana kA patA lagatA hai / unako sAre samAja ko vibhinna prakAra kI burAiyoM evaM dUSita vAtAvaraNa se dUra rakhate hue jIvana kA vikAsa karanA thA aura isake liye sAhitya sarjana ko hI apanA eka mAtra sAdhana mAnA / je yapane guru rasnakoti se bhI do kadama Age rahe aura anekoM kRtiyoM kI racanA karake usa samaya ke bhaTTArakoM sAdhu santoM ke samakSa eka nayA prAdarza upasthita kiyaa| ziSya parivAra vaise to gaTTArakoM ke aneka ziSya hote the| unake samparka meM rahane meM hI loga gaurava kA anubhava karatA the / lekina tumudacandra ne apane sabhI ziSyoM ko sAhitya sevA kA vrata diyA aura apane samAna ho sAhitya sarjana meM lage rahane kI preraNA dii| mahI kAraNa hai ki unake ziSyoM kI bhI aneka rattanAe milatI hai| kumudacandra ke pramukha ziSyoM meM- abhaya candra, brahmarAAgara, gharmasAgara, saMyamasAgara, jayasAgara evaM gaNezasAgara ke nAma ullekhanIya haiM / ina sabane mudacandra ke sambandha meM bhI kitane hI pada likhe haiM jisameM unake vizAla "ktitva evaM apane guru ke prati samarpita jIvana kA patA lagatA hai| inake sambandha meM Age vistRta rUpa se prakAza DAlA jaavegaa| bihAra ___ gujarAta kA bAraDolI nagara inakA pramukha kendra thaa| isaliye inheM bAraDolI kA santa bhI kahA jAtA hai| yahIM para rahate hue ye sAre deza meM apane jIvana, tyAga evaM sAdhanA ke prAdhAra para logoM ko pAcana sandeza sunAte rahate the / ye pratiSThAoM meM bhI jAte the aura vahA jAkara dharma pracAra liyA karate the| bhaTTAraka kAla kumudacandra bhaTTAraka gAdI para saMvata 1656 se 1685 taka rhe| ina 26-30 varSoM meM unhoMne samAja ko jAgrasa rakhA aura sadaiva sAhitya evaM dharma pracAra kI bhora Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maTTAraka ratnakIrti evaM kumudacandra vyaktitva evaM kRtitva apanA lakSya rakhA | ve saMgha ke sAtha vihAra karate aura jana jana kA hRdaya sahaja hI jIta lete| ve pratiSThA mahotsavoM, vrata vidhAnoM Adi meM bhAga lete aura tatkAlIna samAja se aise prayojanoM ko karate rahane kI preraNA dete / mAyA dhar kumudacandra kI kRtiyoM kI bhASA rAjasthAnI ke adhika nikaTa hai| lekina gujarAta evaM bAgaDa pradeza unakA mukhya bihAra sthala hone ke kAraNa usameM gujarAtI kA puTa bhI A gayA hai| marAThI bhASA meM bhI ve likhate the| 'nemIzvara hamarI' marAThI bhASA kI sundara racanA hai| kRtiyoM se unake padoM ko SA adhika pariskRta haiM aura kitane hI pada to khar3I bolI meM likhe gaye jaMga lagate haiM aura unheM tulasI, sura zrI bhorA dvArA racita padoM ke samakSa rakhe jA sakatA haiN| bhASA ke sAtha sAya bhAva evaM zailI kI dRSTi se bhI kavi kA pada sAhitya ullekhanIya hai| racanAoMoM meM yArI, mhArI, pAche yo, jaise zabdoM kA prayoga bahuta huA hai| isI taraha mAbyU, jApU, harakhyAM sukyA jaise kriyA padoM kI bahulatA hai| kabhI-kabhI kavi zuddha rAjasthAnI zabdoM kA prayoga karatA hai jise nimna padya meM dekhA jA sakatA hai kAliya dina divAlinA makhi pari ghari lIla vilAsa jI kisa kama kavayo vessu kariye gharighari vAsi jI / neminAtha bArahamAsA isI taraha rAjasthAnI bhASA kA eka aura padya dekhiye bacana mAharu gAniye, paritArI thI raho begalA | apavAda bhAthe nar3he moTA raMka yaha dohilA | zrIla gIta choM kA prayoga kumuda kI vividha racanAoM se jJAta hotA hai ki ve chanda zAstra ke acche vettA the isaliye unhoMne apanI kRtiyoM ko vibhinna chandoM meM nibaddha kI hai| kavi ko sabase adhika ghaTaka kAla evaM vibhinna rAga rAganiyoM meM kAvya racanA karanA priya rhaa| gIta likhanA unheM citra lagatA thA isaliye inhoMne adhikAMza kRtiyAM gotAramatratA zailI meM likhI haiN| ve apanI pravacana samAnoM meM ina gItoM ko sunAkara apane bhaktoM ko bhAva vibhora kara dete the / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 bhaTTAraka kumudadha saMvat 1748 kArtika zuklA paJcamI ke dina likhita eka prazasti meM bhaTTa raka kumudacandra kI pUrvavartI evaM uttaravartI bhaTTAraka paramparA nimna prakAra dI hai -- mUla saMgha, sarasvatI gaccha evaM balAtkAragarA AcArya kundakunda bhaTTAraka lakSmIcandra bhaTTAraka abhayanandra abhavanandi ratnakIti [1630-1656] kumudacAna 1656-1685] yabhayandra (dvitIya) zubhacandra (1721) ratnacandra [saM0 1745] isa prakAra bhaTTAra pha mRda candra ke pazcAta saMvata 1700 ke purva taka bhaTTA ra abhayanandra evaM bha. zubhacandra aura huA / ina donoM bhaTTArakoM kA paricaya nimna prakAra hai 46. maTTAraka prabhayacandra abhaya candra saMvata 1685 meM bhaTTAraka gAdI para virAjamAna hue| ve maTTAraka banate samaya pUrNayuvA the| unhoMne kAmadeva ke mada ko cakanAcUra kara diyA thA ve visatA meM gautama gaNadhara ke samAna the / apUrva kSamAzIla, gaMbhIra evaM guNoM kI nvAna the / vidyA ke ve kopa the tathA vAda vivAda meM ve sadeva aparAjita rahate the paM. zrIpAla ne unake sambandha meM apane eka pada meM nimna prakAra paricaya diyA hai candravadanI mRga locanI nAri abhaya candra gacha nAyaka vAMdo, sakala saMgha jayakAri / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ranakIti evaM kumudacandra : vyaktitva kRtitva madana mahAmada moDee munivara, goyama sama guNadhArI kSamAvaMtaSi gaMbhIra vicakSaNa, gumyo guNa bhaMDArI / / abhayacandra apane guru bhaTTArakA kumudacandra ke yogyatama ziSya the| unhoMne bhaTTAraka ratnakIti bhaTTAraka kumudacandra kA samaya dekhA thA aura dekhI thI unako sAhityika sAdhanA isaliye jaba ve svayaM bhaTTAraka bane to unhoMne bhI usI paramparA ko jIvita rkhaa| bAraDolI nagara meM inakA paTTAbhiSeka huA thaa| usa dina phAlguNa sudI 11 somavAra saMvat 1685 thA / pATa mahotsava meM samAja ke aneka pratiSThita vyakti upasthita the| inameM maganI, gaTI, me::I, ho, gAjI, bhImajI Adi ke nAma unalevanIya hai / nAvivara dAmodara ne gATa mahotsava kA nimna pAdoM meM varNana kiyA hai bAraDolI nayari una sIdho, mahochva anta adhArI / sadhavI nAga jI ati prANA, hegajI haraSa apAra / mAdhavI va vara jI lADala, bhAjI mahimAvata rUpajI mAlajI manohAru, maha sajjana mana mohaMsa / saMdharva bhImanI gAyasyu', nuna jIvA mane ulhAsa maMcacAI jIvarAja una ghaNo, pahotIche mana taNI prAma / saMvata sola pacyAmI ye, phAguNa mudi ekAdaNI somavAra neminandra' sura maMtraja, prAppA baratayo jayakAra // - .- abhayavandra kA janma sAMvat 1640 ke lagabhaga haMvar3a vaMza meM huA thA / inake pitA kA nAma zrIpAla evaM mAtA kA nApa ko Damade pA / nacapana meM hI bAlaka abhaya candra ko sAdhanoM kI maMDalI meM rahane kA sUnavarA ra mila gayA thaa| hemajI kuvara jI inake bhAI the / ye gammanna parAne na the| yuvAvasthA ke pUrva hI unhoMne pAMca mahAvatoM kA pAlana prArambha kara diyA thaa| haMbaDa vaMze zrIpAla mAha lakA, janamyo ruDI ratanade koDagade mAta / laghu gaNeM lIdho mahAvA bhAra, manavaNa karI jItyo durdhari bhAra 1 isI ke sAtha inhoMne saMskRta prAkRta ke graMthoM kA ucca adhyayana kiyA / nyAya zAma meM pAraMgatA prApta kI tathA alaMkAra zAstra evaM nATakoM kA talasparzI adhyayana kiyA / isake sAtha hI praSTa mahalI, zrilokasAra, gommaTamAra jaise granthoM kA gaharA jJAna prApta kiyaa| Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maTTAraka abhayacandra vyAkagaM chanda alaMkAra re aSTa sahastrI udAra re piloka gommaTasAra ke bhAva hRdaya dhare // jaba unhoMne yuvAvasthA meM padArpaNa kiyA to tyAga evaM sarasyA ke prabhAva se unakI mukhAkRti satyameva aAkarSaka bana gayI aura bhaktoM ke liye ve prAdhyAtmika jAdUgara bana gaye / inake nacAsoM ziSya bana go unameM gaNeza, dAmodara, dharmasAgara, devajI, rAmadevajI ke nAga vidopataH ullekhanIya hai / ina zipyo ne padamAraka prabhayacandra kI apane gItoM meM bhArI prazaMsA kI hai / lagatA hai usa samaya cAroM ora abhayacandra kA yazogAthA phaila gayI thii| jaba ve vihAra karate to inake ziSya jana-sAdhAraNa ko eka vizeSataH pahilA samAja ko nimna baccoM meM prA karate the pAyo re bhAminI gAja varagamatI bAMdavA aAnanda milI mRga nayanI / mugatAphalanI lAla bharI je gacchanAyaka abhayacandra vAcAvI / kUkuma candana bharIya kolI gege para pUjo go nA ga bhanI / / 3 / / abhayacandra ke sAbandha meM unake ziSya praziSyoM dvArA kitane hI prazaMsAtmaka gIta milate haiM jinase kitane hI navIna tathyo kI jAnakArI milatI hai / inhIM ke ziSya varmasAgara ne eka gIta meM jana ke yaza kI pragAmA karate hue likhA hai ki dehalI ke siMhAsana taka ukaphI zaMmA pahuca gayI thI aura vahAM bhI unakA sammAna thA / cAroM mora unakA yaza phaila gayA thaa| dillI ra siMhAsana se majiyo re gAjiyo yaza vibhavana mandire / / isI taraha una hai eka giA dAmodara ne apane eka gIta meM bhakto se nimna prakAra kA prAgraha kiyA hai - jAMdo vAMdo sakhI rI zrI abhayacandra gora vAMdo / mUlasaMdha maMDala durita nisana madananda pATi vAMdo / / 1 / / zAstra siddhAnta pUraNa / jANa, pratiboTo bhatriyaNa pranekA sakala kalA karI vishH| meM raMje bhaMje vAdi aneka / / 2 / / hUMbar3a vaMze vikhyAta sudhA, zrIpAla sAvana tAsa / jAmo jananI matI yazavaMto koDamade dhana mAta / / 3 / / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maTTAraka ratnakIrti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva ratana candra pATi kumudacandra pakti preme pUjo pAya | tAsa pATi zrI abhayacandra gora dAmodara nitya gurA gAya / / || bhaTTArakoM kI veza bhUSA lAla caddara vAlI hotI thI / badara gI rAjasthAnI meM pachavar3I kahate haiM / isaliya gana bhaTTA abhaya cAra aganI 'maTTArasIpa veza bhUSA meM sabhA meM baMTate the do ve kitane sundara evaM nubhAvane lagate tha 6 / / ko dharma sAgara ne eka gIta meM chandI baddha kiyA hai - lAla pichoTI prabhayAnandra sohe niracalA bhaniyakanAM mana maahe| prAMgAno kA pAnore, mAyaDU ne pUnigapanda zuka cI mama nAsikA ?, athA pradhAnAM vRkSare kAra bAbU haliyA re, hai ne sarasvatI vAlho yAMdi somana pahajo pachi, hAthi raDiyo lI re sabat 1706 meM bhaTTAraka mApananda kA murata nagara meM vihAra humH| usa samaya unakA vahAM abhUtapUrva svAgata haprA / para ghara meM utsava prAyojita kiye gaye / maMgala gIta gAye gye| nArI pora prAnanda hI grAnanda chA gyaa| jaya jaya kAra hone lgii| is| eka eya kA "devajI" ne eka pa nimna prakAra chando br|| kiyA hai mAja pANada gAI ali dhagI e, kAMI barata yo jaya jaya kAra / apacandra mani zrI-yAA kAI santa magara majhAra re // gharai ghare ucchava prati , kAI mAnanIgala gAya re / aga pUnA , uvA raNa", kAI nAma chahAra vaDAsa re| pannota yAMNo gora prayAbhanA re, vAgI mIThI agara mAna to / dhamaM ye mAMgI ne pratibodha // , punani nA kare parikSAra jii| saMbata mArotare kAI narijI premajInI pUgI pAsa re| rAmajIna zrIpAla harayo Tu, kAI vejI kuparajI mohanadAsa re|' monama gama mAra sobhano e, kAI bUdhe jayo prAya mArare / sakala phalA gugA maMDago e, kAI deva no kahe ugo udAra ra 1 isa taraha ke aura bhI bImo mauta bhaTTArakA ameyanandra ke mAvandha meM ke Ina giSyoM dvArA likhe huye milate haiM jinameM unakI bhUri bhUri prazaMsA va gaheM / abhaya candra kA itanA acchA varNana unake prasAdhAraNa pakti kI mora spapaTa Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 saketa haiN| ve 36 varSa taka maTTAraka pada para rahe pora mAre pradega meM marane hajAroM prazaMsakoM evaM bhaktoM kA samUha ikaTThA kara liyaa| praprayacanda ke praba taka nimna racanAyeM prApta ho cukI haiM - 11) vAsapUjyanI dhamAla (3) gIta (3) candA nauta (4) sUkhaDI [5) padmAvatI gIta (6) zAntinAthajI vinatI (7) prAdIzvarajI vinatI (4) paJcakAlyAgAnA gIta 15) balabhadra gIta (10 lAMchana gIta (11) vibhinna pada / bhaTTAraka abhayacandra kI vidvatA evaM zAstroM ke jJAna ko dekhate hue ukta ttiyAM badta kama hai isaliye enabhI unakI kimI bar3I vRti ke milane kI adhika saMbhAvanA hai lekina isake lie rAgar3ha pradeza evaM gujarAta ke zAstra bhavAroM meM khoja kI mAvazyakatA hai| isake atimika yaha bhI sabhava hai ki abhaya banda ne sAhitya nirmANa ke sthAna para meM hI pracAra pracAra para adhika jora diyA ho| mabhayananda kI 1. sabhI ravanApa nApa vRtiyAM haiM / yadyapi kAvyatva bhASA evaM pAlI kI hATa meM - undha starIya racanA nahIM hai lekina tAkA lIna rAmAja kI mAMga para ye patra likhI gayI thI isaliya ina vi kA kAdhya baMbhava evaM sauSThaya pradarzana hoke sthAna para pracAra-prasAra kA adhi lakSya rahA thA / kucha pramukha racanAya kA sAmAnya paricaya nimna prakAra hai 1-pAsapUjyanISabhAla 1. padyoM meM 20veM tIrtha kAra vAsupUjya svAmI ke mAlyArAkoM kA varNana diyA gayA hai| dhamAla meM gUrata nagara kA ulne jo gaMmatra :: vahAM vai matira meM dAsupUjya svAmI kI pratimA stavana ke kAraNa hogA / sUrata nagara gAnu' jagaIsa, sakala gurAsara nAmeM gosa / mUlasaMgha maNDala manohara. mudattandra karuNA bhaNDAra ||6|| teha pATe udayoM vara haza, abhaya candra dhana hUM vaMza / / le gora gAye eha subhAsa, bhaNatA suNatA svarga nivAsa // 10 // 2- mAgIta isa gIta meM kAlIdAsa ke meghadUta ke virahI yama kI bhAti svayaM rAjula Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIti evaM kumudacandra : vyaktitva kRtitva apanA sandeza candramA ke mAdhyama se neminAtha ke pAsa bhejatI haiN| sarvaprathama candramA se apane uddezya ke bAre meM nimna pannoM meM varNana karatI hai vinaya karI rAjula' kahe, candA biintii| aba dhAro re / ja gArajAI vIje, yA jahAM cha prANa AdhAra re / / magane gamana tAharU' nA, candA amiva varaNe annanta re / para upagArI tu mano, candA vali bali bInadU saMna re / / rAjuga ne isake pazcAt bhI candramA ke sAmane apanI yauvanAvasthA kI duhAI / dI tathA dirahagni kA usake sAmane varNana kiyA / vigha taNAM dukha dohitA, vaMdA te kima meM sahe bApa re / jala binA jama machalI, baMdA te dukha meM bAya re // rAjula apane sandeza vAhaka se kahatI hai ki yadi kadAyita nemikumAra vApisa cAne mAne to yaha una ke pAnamana para vaha pUrNa zRgAra karegI / isa varNana meM kAra ne vibhinna yagoM meM pahine jAne vAle prAbhUparaSoM kA anchA varNana kiyA hai| 3. sUkhar3I yaha 37 padoM kI lagha racanA hai, jisameM vividha vyaMjanoM kA ullekha kiyA kiyA gayA hai kavi ko pAkazAstra kA acchA jJAna thA / "sUkhar3I" se takAlIna pracalita miThAiyoM evaM namakIna cAya sAmagrI kA pratI taraha paricaya milatA hai / zAntinAtha ke jannAvasara para vidhane prakAra kI miThAiyAM Adi banAI gaI thI-isI prasaMga ko batAne ke lie ina vyaMjanI kA nAmollekha kiyA gayA hai / eka varNana dekhiye-- jalebI khAjalA' pUrI, patAsAM phIgI sNjuurii| dahIparA pINI mAhi. sAkara bharI / / 6 / / sakarapArA suhAlI, tala gayaDI mAralI 1 thApar3Asyu' thINu pIra, prAla jIralI / / 5 / / garakIne cAdakhaHni, boTa ne dahI bar3A sonI / bAbara ghevara zrIso, vAneka vAMnI // 6 // 4. AdIzvararaNI vinati isameM prAdinAtha bhagavAna kA stavana tathA pAMcoM vAlyANakoM kA varNana kiyA gayA hai / racanA sAmAnya hai| Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ED bhaTTAraka zubhacandra isameM mAdinAtha ke pandhakalyANakoM kA varNana kiyA gayA hai padya saMkhyA 21 hai| racanA sAmAnya hai| bhAboravaranu mAtra kalyANaka gIta isa prakAra bhaTrAraka abhayacandra ne apanI lapa racanAbhI ke mAdhyama se jo mahatI sevA kI thI vaha sadeva abhinandanIya rhegii| 50. mahAraka zubhacandra bhadrAraka prabhayacandra ke papatrAta zubhacandra bhaTTArakA gaddI para baiThe / saMvat 1721 kI jyeSTa buddhi pratipadA ke dina poradAdara meM ekA viSa utmaka kiyA gayA pIra umame zubhacandra ko pUrNa vidhi ke sAtha bhaTTAraka gaddI para abhiSikta kiyA gyaa| paM. zrIgAna ne zubhacandra hamazrI nidhI hai usameM zubhacandra abhiSikta ke bhaTTAraka pada para abhiSeka hAna se pUrva taka kA pUrA vRtAnta diyA huyA hai / paNubha candra kA manma gujarAta pradeza ke jalasena nagara meM durgA jahAM gata evaM mandira tathA nara kAra bhavana se / yahI bAr3a vaMgA ke ziromaNi hIrA dhAvaka the / mANikade unakI patnI kA nAma thA / bacapana se hI bAlaka vyutpannamati the usakA vidyAdhyayana yI mo. vizeSa gAna thA, isalie vyAkaraNa, tarkazAstra, purANa evaM chanda - kA gaharA adhyayana kiyA / mapTa sahanI jaMga kaTina pranyoM ko par3hA / prArambha meM usakA nAma nabanAma thA lekina brahmacarya vrata dhAraNa karane para usakA nAma sahejasAgara rakhA gayA aura bhaTTAraka banane para ve pAmacandra nAma se prasiddha huye / zubhacandra zarIra se atIva sundara the| yopAla kavi ne unakI sundaratA kA / nimna prakAra varNana kiyA hai--- nAzA zuka caMcI sama sundhara, maghara pravAlI vanna / raktavarNa ji pakti dimita, nirakhatA yAnAda re // 1 // - . ..-. .. 1. sabhI saMvata saratara eka borase balI jeSTha vadI pratipada vIvase zrI porabandara mohoya havA, malyA caturvidha saMgha te maghA navA 2. har3apaMza hiraNI horara' sama sohe mana go dhanya vasa mana raMjaka mAriNako zubha bAyo sundara tanna re mAlapaNe yudhita vilakSae vidyA bakhada nidhAna / nAgama jina bhakti kareM eha jina sAina bahatAna re / / 5 / / Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ralakI li evaM kugura : vyatitva eva kRtitva rUpe madana samAna manohara, cUddha abhaya kumAra / sIle sudarzana rAmAna sohe gotama sama abatAra re / / 10 / / eka dina bhaTTAraka prazacandra ne apanI pravacana sabhA meM hapita hokara kahA ki sahejasAgara ke sAmAna koI mRga nahIM hai| vahIM paratha hone yogya hai / yaha yAgamoM kA sAra bhI jAnatA hai / isake pazcAta saMghali premajI, hIrajI, gAjI, nemIdAsa hubar3a vaMzA ziromaNI bAdhajI, gaMdhajI, rAmalInayana, gAgajI jopaMdhara vardhamAna adi sabhI zrIpura se Aye aura catuvidha saMgha ke samakSa yaha mahotsava kA Ayojana kiyA / saMgha sahita thI jagajIvana rANA bhI pATa mahotsava meM pAye tathA dakSiNa se dharmabhUSaNa bhI sasaMgha sammilita ho / gubha nahIM dekhakara jina pUjA kI gaI / zAnti homa vidhAna sampanna humaa| jalayAtrA evaM jINamavAra huI aura beTA sudI pratipakSA ke dina jaya jayakA ra dara kI thii| zubhArandra ko paTTara virAjamAna kara diyA / sUri mantra dharmabhUSaNa ne diyA / -- - .---...-. .. 1. ekadA pratimAnanda zele, amayaca va jayakAra / suragayo rAha sajjana mama raMge, pATa lago suvicAra re // 1 // sahez2a siMdhu sama nahIM ko yativara, jagamA jArago saar| pATa yoga sugara ehane, Apayo gaccha no bhAra re / / 2 / / sadhapati premasI hIrajI re, sahera vaMza zrRMgAra / ekalamalla AvaI ati udayo, ratnajI gurupa bhaNDAra re // 3 // namIdAsa nirupama mara sohe prakhaI pravAI bora / humbar3a za zRMgAra ziromariSa bAghajo phaMdha pIra re // 4 / / rAmajInandana gAMgAjI re, jIcaMdhara varSAmAna / ityAdika saghapati e sAte, pAvA zrIpura gAMpa re / / / / pATa mahAzaya mAyo rage' sagha caturvidha laayaa| saMghati zrI jagadInA rANo. sagha sahita te prAcyA / 6 / / dazaraNa deza no gachAti re, dharmabhUSaNa tejAkA / ati Abara sAdhe sAhamokarI ne tapa gharAdhyA re // 7 / / zubha maharata joI jina pUjA zAMtika homa vidhAna / jamarA gara pugate jala jAtrA prAye zrIphala pAnaM re // 8 // zubhacandra imacI Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maTThAraka zubhaSada padrastha hone ke pazcAta inhoMne apane jIvana kA sakSya nirdhArita kiyA aura apane bhArama uddhAra ke sAtha-sAtha samAja ke prajJAnAndhakAra ko dUra karane kA bIr3A uThAyA aura unheM apane mipAna meM paryApta saphalatA bhI milI / unhoMne aneka sthAnoM para vihAra kiyA paura jana jana ke bhRddhA evaM bhakti ke pAtra bane / yetIyoM ke vandanA kI jAte to apane sAtha pUre saMgha ko se calate / eka bAra be saMgha ke sAtha mAgo tugIgirI kI yAtrA para gae the aura vahAM pAnanda ke sAtha pUjA vidhAna sampanna kiye the / mAMgItugI gaI jina bhariyAra, pUjA kIcA pavitra nija mAtra / sAMsika trIsa cobimi pUjA, sobhatAe, jala yAtrA karI poSa pAtra / / 8 / / jaba ve nagara meM vihAra karane to unake bhaktagaNa unakA guNAnuvAda karase, prAsA karate aura stavana meM pado vo racanA karate / isa prasaMga para nirmita eka pada dekhiye.-- bAMdo zrI zuma candra suntakArI abhaya cAra muni pArTa paTTodhara, akalaMka samI avatArI / sAi manajI kula maMDala nu dara, zAnakAlA guNadhAri // mANade ghAma tAta manohara, madhyama tatva vivAri // 2 // mUlasaMgha g2arahaMsa vicakSaNa vAdI vibudha mdhaarii| paMca mahAvata galaziromaNi, sujhacAra prabhArI vaado|| molAlA gaNiNa badana virAjita, janagatha mA nArI vAgahI vinoda miyA mAge mAnI gayo udAri mahI maMdanna mahimA cha mothe, kI gati jala vistAri amala vimAna vAnI maga yona, gugA gAu nara nAri ||vaanii||5|| "macandra" ke ziyoM meM paM. zrIpAna, gaNa, vidyAsAgara, jayavAgara, pAnandasAgara prAdi ke nAma vizeSataH mulle manIya hai / "zrIpAla' ne to zubhacandra ke kitane hI padoM meM prasaMzAtmA gIta liya haiM-jo sAhityika evaM aitihAsika donoM prakAra ke haiN| ma. zubhacandra sAhitya nigANa meM pratyadhika kani ragbate / yadyapi unakI koI bar3I racanA upalabdha nahIM ho sakI hai, lekina jo pada sAhitya ke rUpa meM inakI kRtiyAM milI hai, ve inakI sAhitya rasikatA kI mora prakAza DAlane vAlI hai| aba taka inake nimna pada prApta hue haiM Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakoti evaM kumuda pandra : A va kRtitva 1. pekho sastrI nandrasama mukha candra 2. Adi puruSa bhajo prAdi jinendA 3. kauna sakhI sudha lyAve pazrAma kI 4. japo jina pArzvanAtha bhavatAra 5. pAvana bhati mAta padamAvani khatAM 6. prAta g2amaye zubha dhyAna dharIje 7. vAsupUjya jina caritI-muNo nAma pUjya merI vinatI 8. zrI mAradA svAminI praNAma pAya, stabU nIra jinezvara vibudharAya / 9. ajjhArA pArzvanAthanI vInatI ukta padoM evaM vinatiyoM ke atirikta abhI bha, zubhacandra kI aura bhI racanAe hoMgI, jo 1o purA ke ho para apanA kisI zAstra bhaNDAra meM svAntra ke rUpa meM grahAAyathA gapar3I hai apane hAra bI bATa joha rahI hoNgii| padoM meM kavi ne uttama bhAvoM kA rakhane kA prayAsa kiyA hai tA mAlama hotA hai ki zubhacandra prane pUrvavartI kariyA kA samAna "nepi-rAjula" ko jIvanaghaTanAmoM se atyadhika prabhAvitale galiH eka pada meM unhoMne "kauna sanI sudha tyAce zyAma kI'' mAmika bhAva bharA / isa pada se spaSTa hai ki kavi ke jIvana para mIrA evaM muradAna ke pazaM kA prabhAva bhI par3A hai kauna sakhI bhudha lyAva zyAma kI / madhUgai dhanI bhUkha vada virAjirA, rAjamati gugaNa gAne ||shyaamH / / aga piparA ganImaya mere, manohara mAnanI pAna / karo kAcha nanna manta merI sajanI, mohi prANanAya minAce shyaam||2|| gaja gapanI guNa mandira syAmA, manamatha mAna satAve / kahA ayamuna aba dIna dayAla chori mugati gA bhAye / saba sakhI milI manamohana ke diga, jAI kathA sunaaye| suno prabhu zrI bhacandra ke sAhiba, kAminI kula kyA la jAveM // 4 // kavi ne apane prAyaH sabhI pada bhakti rarA pradAna likhe haiM / unameM vibhinna toya karoM kA stamana kiyA gayA hai| prAvimAtha stavana kA eka pada hai dekhiye yAdi puruSa bhajo zrAdi jinendA ttekaa| sakala surAsura zeSa su dhyaMtara, nara khaga dinapatti sevita caMdA / / 1 / / Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka renacanna juga prAdi jinapati maye pAvana, patita udAharaNa nAbhi ke naMdA / dIna dayAla kRpA nidhi sAgara, pAra karo agha-nibhira jineMdA 1 // 2 // kevala gyAna the saba kacha jAnata, mAla ana prabhu mo mahi mNdaa| . dekhata dina-dina gharaNa saraNa te. vinatI karata yo gari gubhadA // 3 // 51. maTTAraka raramacandra ye bhaTTAraka pAmacandra ke ziSya the aura unake svagaMvAma ke pazcAt bhaTTAraka gAdI para baMda the / eka prazasti yo anumAra ye saMvat 1748 kArtika zuklA paMcamI ko bhaSTrAraka para para pApIna the / paM0 zrIpAla ne eka prabhAtI gIta meM ma. rahanacandra ke sambandha meM nimnagIta likhA hai jisake anusAra ratnabandra atyadhika sundara evaM praga pratyagoM se manohArI lagane the / ve vidvAna the 1 siddhAnta pramoM ke pAsI the tathA praSTa sahanI jase kaSTa sAdhya pranyoM ke pAragAmI pradhyatA the / purA namAti gIta nimna prakAra hai prAla same samaro sukhadAya vAMdIya ratananandra murI rApa / rUpa dekhI gayo indra prAbAma gamane gaja haMsa raha.yA vanavAsa / vadana devi pAzadhara ho khINa locane bAjIyA raja mRga mIna / jehanAM vapana tAge bhaDakAye sakana vAdIcavara nija vA dhAya / zIla prasivara kari kAma nihaMI krodha mAyA mada lobha meM ThaMDe pava mizcAta taNA mada aMDe prabala pavendrI mahA rigu iMDa nava naya tatva siddhanti prakAra bhalIyare zrI di| nAgA; garA praSTasahasrI prAdi grantha aneka cAra jina bera lai viyapha zrI gupacandra paTodara rAya gachapati sacandra nA pApa mapahA mUlasaMdhe guru paha viyuSa zrIpAla kahe guNagaha Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIti kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva bhaTTAraka ratnacandra kI sAhitya racanA meM vizeSa ruci thii| lekina apane pUrva guruyoM ke samAna ke bhI choTI-choTI racanAo ke nirmANa meM ruci rakhate the| aba taka unakI nimna racanAeM mila cukI hai 1. vRSabha gIta apara nAma AdinAtha gIta 2. prabhAti 3. gIta AdinAtha 4. balibhadranu gIta 5. cintAmaNi gIta 6. bAvanagaja gIta 7. gIsa 85 (1) AdinAtha ke stavana meM likhA huA yaha cho| sA pada hai kintu bhAva bhASA evaM zailI kI dRSTi se atyadhika mahatvapUrNa hai| pUrA pada nimna prakAra hai vRSabha jina sevI sukhakAra / parama niraMjana bhavabhaya bhaMjana saMsArArNavatAra || vRssbh| Teka nAbhirAya kulamaMDana jinavara janamyA jagadAdhAra / mana mohana marudevI nandana, sakala kalA guNadhAra // vRSabha // kanaka kAMtisama deha manohara, pAMseM dhanuSa udAra / ujvala ratnacandra sama kaurati vistarI bhuvana majhAra || vRSabha || (2) prabhAti meM bhI bhagavAna yAdinAtha kI hI stuti kI gayI hai / prabhAti meM 9 antare haiM tathA vaha " suprAta samaro jitarAja, sakala mata vAMchita saMpaje kAja " se prArambha kI gayI hai / (3) rAga zrAvarI meM nibaddha zAvinAtha gIta bhI bhagavAna prAdinAtha ke stavana ke rUpa meM likhA gayA hai| lekina bhAva bhASA evaM zailI kI dRSTi se jaisA ukta pada hai vaMsA yaha gIta nahIM likhA jA skaa| isakI bhASA bhI gujarAtI prabhAvita hai / gIta varNanAtmaka hai kAvyAtmaka nahIM / anta meM kavi ne gota kI samApti nimna prakAra kI hai-- jaya jaya zrI jinanAtha niraMjana vAMchita pUre Asa re / zrI zubhacandra paTIra vraja dInakara, ratnacandra kahe bhAsare // 9 // (4) balisnu gIta - zrI kRSNa ke bar3e bhAI balabhadra ne tuMgI pahAr3a se Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAra mAtra niriNa prApta kiyA thA / isaliye yaha pahAr3a janoM ke anusAra siddha kSetra kI koTi meM mAtA hai / isa kSetra kI bhaTTAraka ratnacandra ne saMgha' sahita saMvat 1745 meM yAtrA kI thii| usI samaya yaha gIta likhAgayA thaa| isameM 11 padya hai| kAvya evaM bhASA kI iSTi se gIta sAgAmya hai lekina vaha aitihAsika bana gayA haiM / gIta ke aitihAsika sthala vAle padya nimna prakAra haiM saMvata sattara paratAlIse koI saMghapati abaI sAra re / saMgha sahita jAyA karI, mukha bole jaya jayakAra re / thI mUla saMdhe mohAkara kAI gachapati gaMgA bhaNDAra re| ranacandra suribara kaho, kaI gAvo nara ne nAra re / / 1 / / (5) "cintAmaNI pArasanAthana gauta" bhI aitihAsika bana gayA hai| prakalezvara nagara meM cintAmagi pArzvanAtha kA mandira thaa| bhaTTAra ratnacandra usa mandira ke bar3e prazaMsaka the| vahAM baDe ThATa se praSTa dravya se bhagavAna kI pUjA hotI thii| puur| gIta nisna prakAra hai--- zrI citAmaNi pUjo re pAma, vAMchina pohocarI manANI dhAma / prAyo re bhaviya rAhU malI saga, suvidha pUjya re karo mana raMge / desa manohara kAgI re, sohe, nagara vanArasI jaya mana mohe prAvo re|| vizvanena rAjA re rAja karata, brahmAdevI rAdhI gu prema dharaMta / tasa kula ayara abhInavo canda, udayo anopana pAma jineMda / nIlavaraNa naya hasta uttaMga, nikAya kAma kalAghara saMga / suragara svaga pagI sevita pAya, g2ata mabAra pUraNa prAya / ekadA asthIra maMsAra jANi cAritra lI re manega prANI / tapa bale upanu kevala' jJAna, lokAloka praphAsI re bhAna / seva karama sahu dUra karI ne, murgAta vadhuvarI prema gharI ne / darzana jJana re vIrya rAnaMta, gAmyA saurUpa pranatArenaMta / vAMchita pUre re paMcama vAle, saMkaTa ko vidhana mahu TAle / zrI aMkalezavara nagara nivAsa, saMgha sapAla taNI pUre re pArA / munI zubhacanda caraNa cI prANI, guri ratanacandra vade amRta vaannii| prAvo re bhaviyaNa sahu malI adhe, va suvidha' pUjA re karo mana rAMge / (6) bAvanagajAgIta-maTTAraka ratnapandra ne saMvata 1656 meM bAvanagaja middha kSetra kI saMgha sahita yAtrA kI thii| isako cUlagiri bhI kahate haiN| yahAM se pAca Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maTTAraka ralakIrti kumudacandra : vyaktisva evaM kRtitya 11 karoDa muniyoM ne nirvAga prApta kiyaa| saMgha meM kitane hI zrAvaka the jinameM saMdhavI khaI, ambAI, saMghI zAMti, mANakajI, amIcanda, hemacanda, premacanda, rAmAbAI prAdi ke nAma ullekhanIya hai / jaba saMgha rAja nagara pAyA to rANA mohana siMha ne sabakA svAgata kiyaa| bAvanagA siddha kSetra para jaba saMgha pahu~cA to saMgha ke sAtha bhavAraka ratnacandra bhI calagiri para caDhe / uhA sAnanda bhagavAna kI pUjA kI tathA bhaTTArakajI ne saMghapati ke tilaka kiyA / usa dina pauSa sudI 3 somavAra thA tathA saMvata 1757 thA / mAtra aitihAsika hai isama pUrA bhIta yahA~ diyA jA rahA de zrI jina caraNa kamala namu, sarasvati praNam pAvare / cUlagiri guna varNa, zrI zubhacandra pasAvare // 1 // pavitra cUla giri bheoye miliyo saMgha sohAma, pUjayA bAvanagaja pAyare / pAMca koDa mugi siMha vA, jego st|| sura rAyare / / 2 / / kuvarajI kulamaMDana hayA, saMghIya pravada a bAI gaNavANa re / teha kula ambara cAMdalo, saMgha viNati dholo bhAI jAgare / / 3 / / saMghavI ambaI mRta amarasI, gANakAjI amIcanda joDare / teha sagA kudara kauDAmaNA, hemacanda premacanda te saMghano kohare / / 4 / / rAmAbAI bahanI ima kahe, bhAI saMghatilaka jasa lIje re / ratanacandra gurapada namI, saMghanA kAma te uttama kIje re ||5|| ene vacane gajjana harakhiyA, murata lidho garu paasere|| mArgasIra sudI paMcamI, guru zrIsaMgha pUre pAsare // 6 // sanaya sanapa dha nAliye, phiyo medA ne mIlAna re| rAja purigokaDorAjAyo rAgo mohasiMdha catura sujAna re ||3|| saMca yAyo se jANi kari, rAye subhaTa bhejyo te nivAra re / jAtrA karI saMgha prANIyo, rAjapura nagara majhAra re / 38|| saMghavI prAvi rANAjo ne mIlyA, rANA jIye dvidhA ghaNA mAna re / / saMgha male hAM prAviyo, Ape phophala pAna re // 9 // jIvanadAsa ne rAya ima phahe, tahame jA karAvo sAra re / rAya prAjJA mastaga dharI, saMghane lei cAlyo te nivAra re // 10 // baDavAni mAbiDe rAvidhA, miliyo zrIsaMtra sAra hai| cUlagiri Dagara caDhyA, tyAre mukhe bole jayakAra re // 11 // pUjya tihA bahuvidha hathi, vA sukhakAra re / saMgha pUja havi sobhati, jAdhaka bole maMgalAghAra re // 12 // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnacandra caDatA paDatAM dugare, prAnanda hala apAra re| bAvana gaja jaba nirakhIye, tyAre mukhe bole jayakAra re / / 13 / saMvata satara satabano, poma sudi tIja somabAra re / siddha kSetra ati sobhate, te nimahi mAno nahi pAra re // 14|| zrI zubhacandra paTTa habo, para yadi mada bhAMje re / ratanacandra murivara na bharA nI ? ||iti gIta // isa prakAra bhaTTAraka ratana candra ne hindI sAhitya ke vikAsa meM 'jo mahatvapUrNa yogadAna diyA vaha itihAsa meM sadA smaraNIya rahegA / 52. zrIpAla saMvata 1748 kI eka praNarita meM paM zraupAla ke parivAra kA nimna prakAra paricaya diyA gayA hai-- paNDita bAga bhAryA vIravAI paNDita jIvarAja bhAryA jIvAde paNDita zrIpAla bhAryA sahajalade paNDita akhAI paM0 amAtI-4 anaMtadAsa, paM0 balabhadAsa-vimaladAsa putrI-amarabAI, premabAI, belabAI ukta prasti ke anusAra paM0 zrIpAla ke pitAmaha kA nAma baNAyama evaM pitA kA nAma jIvarAja thA / sAtha hI jamakI pAtAmaha vIravAI evaM bhAsA jIvAde thI / bhopAla kI patnI kA nAma sahajalade thA / usake pAMca lar3ake akhaI, amarasI, anaMtadAsa, ballabhadAsa evaM vimaladAsa evaM tIna putriyAM amarabAI, premAbAI evaM belabAI yau| zrIpAla kA pUrA vaMza hI paNDita thaa| ve hamataTa ke rahane vAle the / sayA saMghapurA jAti ke thAnaka the / bhopAne evaM usake pUrvaja bhaTTArakIya paramparA ke gaNita tha tathA bhaTTAraka glakoti. maTTArakA mumudacandra, abhaya candra, zubhavendra evaM bhaTTAraka ralacandra paramparA meM unakI gaharI bhAsthA thI tathA adhikAMza samaya unake saMgha meM raha tenAye the / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIrti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva zrIpAla bhaTrAraka paramparA ke kaTTara samarthaka the| unhone bhaTTAraka rasmakIrti, kI prazaMsA meM eka gIta, bhaTTAraka abhaya candra kI prazaMsA meM do gIta, bha. zubha candra kI prazemA meM pAMca gIta tathA bha. ratnacandra kI prazaMsA meM tIna gIta likhe haiM / ina gItoM meM bhaTTArakoM ke lAvaSaya maya zarIra kI to prazaMsA kI hI hai sAtha meM unake adhyayana kI, prabhAva kI evaM mahAnatA kI bhI prazaMsA kI gayI hai| ina gItoM meM bhaTArakoM ke mAtA pi: " nAma bhI ginA hogasikaM milI hai jinameM prAta: uThakara madArakoM ke darzana karane tathA unakI mumAAnuvAda karane, nagara meM vihAra karane para unakA joradAra svAgata kAra kI preraNA dI gayI hai| ina gItoM meM bhaTaTArakoM kA aitihAsika varNana to milatA hI haiM sAtha meM unakI lokapriyatA kA bhI patA calatA hai| paM0 zrImAna ke pralaM taka 30 gIta mile haiM jo unake sAhitya prama ke dyotaka haiN| unakI aba taka upalabdha racanAyeM nimna prakAra hai 1. upAyakAdhyayana 2. zAMtinAthanu bhavAntara gIta 3. rasmakIti gIta (marAThI) 4. gIta 5. balibhada svAminA candrAvalI 6. abhayacandra gIta 7. ratanacandra gIta 8, ratanacandra mIta 1. ratanacandra gIta 10. zubhacandra gIta 11. zubhacandra gIta 12. zubhanandra gIta 13. pramAli 14, pramAti 15. prabhAti (abhayacandra) 16. prabhAti (gumacandra) 17. prabhAti 18. saMvavaI ho rajo gIta 16. gIta Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . zrIpAla 20. bAhubalInI vinatI 21. neminAthanI nIta 22. bIsa virahamAna binatI 23. ghRta kallonI binatI 24. AdinAthanI dhamAla 25. bharateravAnagIta 26. gota 27, gIta 26. bharatezvaranu gIta 29. gubhayandra hamacI 20. guvalI inA, racanAoM meM adhikANa racanA laya racanAyeM haiM jinasa vavi kI sAdhya racanA meM gaharI jhavi hone vA gamitrA milatA mAtra hI meM jasava. bhaTTArakoM kA parama bhakta hone kA mata bhI milatA hai / 6.vi kI gabase bar3I rasamA upAsavAdhyana hai| ise isane sNtr| 1342 meM sUratagara meM nAta thii| meM zrAvakAcAra kA varNana milatA hai| isakI racanA saghAti gapAnI ke paThanArtha kI gayI thI jaisA ki nimna prazastio jJarA hotA hai-- pati zrI uparA kAya yanArayAne paM0 zrI zrIpAla viracita saMcapati rAmAjI nAmapite zrI zrAda kApAganidhAnA prabandha bhaamaashH|| ___qfNData thopAya . samaya gRti para jaMga dharma kA pramukha vendra thaa| vahAM para. pAsapUjya svAmI kA mandira thA jahAM para baiThakara di ne upAsakAdhyayama kA lakhana samApta kiyA thaH / mundara sUrati sahera mahAra, sobhita zrI tina bhuvana majhAra | jina ra vaddha dauThai mana mokSa.I. kanaka kAlasa dhvaja tAraNa saunheM / vAmapUjya taNuka bimAla, yA, racanA racI raga tsAla / zrAvakAcAra meM zrAvaka dharma kA varNana kiyA gayA hai| zrIpAla ne avArakA nIti, abhaya candra, zubha ra.ndra eva ratna candra kI pasA ke rUpa meM jo pada likhe hai ve prAdhika mahAbapUrNa hai / ina padoM se bhaTTArako Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ralakIti eva kumudacandra : vyakti va evaM kRtitva kA paricaya ke sAtha hI kavi kI kAna kuzalatA kA bhI paricaya milatA hai| bhaTTAraka yamayacandra ke samaya meM likhA humA eka pada dekhiye candravadanI mRga nocanI nAri pabhAnandra gacpana nAyaka nAMdo saMkalAMgha jayakAri / madA mahAmanda mor3a se munivara, goyama sama guNadhArI / amAvalabi- gambhIra vicakSaNa, guruto guNa bhaNDArI ||cndr|| nidhila kalAniyinimala vidhAnidhi vikaTa vAdi hala haarii| raNya rUpa ramita nara nAyaka, sajjana jana sukhkaarii||cndr|| saramati gaTa zRgAra ziromaNI, mUlasaMca manohArI / kumudacandra pada kamala divAkara, zrIpAla sukha balIhArI cndr|| isI taraha bhaTTAraka ratnacandra para jo pada likhA hai vaha bhI pratyati mahAya. pUrNa hai| nAyo re sA candravadana guNamAla / muridhara ratnacandra ne badhAko motIyA bhari thAla yaavaa| kIla prAbhUparaMNa aMge sohe, saMjaya vidaza prakAra / praSTa vipati muna guNottama, dharma rAdA vaza ghAna praayo| pa'imA sahe nija agai age. ko parigraha tyAga / zrIpAna kahe eha paMcama kAle, pragaTa kare ziva prANA | Talll saMvat 1534 kI jyeSTha zuklA yodazI ke dina sugtanagara meM zAti vidhAna kiyA gyaa| saMgha ko bheja diyA gayA tammA bhaTTAraka ratnacandra ne lilaka kiyA gayA / jina yantra kI kSa la kI gayI usa samaya viData dhopama bahIM the| saMvata 1721 meM porabandara meM mahotsava kiyA gayA | cAroM prakAra ke saba ekatrita hue / bhaTTAraka abhacandra kA paTTa sthApita kiyA gayA / usa mamava zudha candra muni avasthA meM the jo gautama ke samAna lagate the / zrIpAla ne bhaTTAraka zubhacandra kI hamacI likhii| isameM usane bhaTaTAraka 1. sakhI saMyata sastA eka bIse vasI jeSTa' cI pratipara bIvase / zrI povananayara mohAchava havA malyA caturvidha saMgha ho navA navA / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 paM0 zrIpAla zubhacanda kA pUrA itivRtta nimna diyaa| saMvat 1721 meM zubhacandra ko bhaTTAraka pada para abhiSika kiyA gayA thA / Numacandra kI sundaratA, mahotsava meM minisa zrAvako kA gogadAna, bhaTTAraka pA zubhacandra : priyaMkA kI saMgIta evaM natya kA prAyojana prAdi sabhI kA isameM varNana kara diyA hai| isameM 29 para' hai / pantima do padya nimna prakAra hai divasa mAhi jima ravi dIpaMto, giri mA meru kahata / tima zrI abhayaghAta ne pATi, zrI zubhacandra sohaMta re // 28 |! zrI gubhacandra taNoM meM hamacI jo gAye jina ghAma / zrIpAla vivadha vaMde e dANI, te mana baMchita game re / / 29 / / zrIpAla ne bhaTTAraka pramapacandra ke gIta gAye. phira bhaTTAraka zubhacandra kI prayaMsA meM gIta ligne pauru anna meM ratana candra ke mAraka banane para usakA guNAnuvAda kiyA / isase yaha jAna pahatA hai ki anArakIya paMDita the| saMgha ke sAtha rahanA tathA samaya mamaya bhaTTArakA kA guNAnuvAda karanA, saMgha kA itihAsa binA' sarAja ko maMgha ke sambandha meM pravagata karAte rahanA unake pramukha kArya the / ye paMDita the aura ve bhI gustaMnI paddhita / saMvat 1728 kI eka prazasti milatI hai jisameM paM0 zrIpAla ke par3hane ke liye surata meM granthoM kI lipikI gayI jI / usa meM bhaTTAraka gumanantra kA ulleMba kiyA gayA hai jinake upadeza me grantha kI pratilipi kI gayI thii| prazasti nimma prakAra hai saMvata sata ra aThAima : 1728 : cA mArgazoramAro guphalapakSa paMcamI dine gumavAre zrIsuryapUre zrIvAmupujapa patyAlaye thI mulasaSa marasvatIgacche balAkAragaNe zrI kundakundAnvaye bhalInidevA tatpa na kumudacandradevA tatta mA. zrI mAyacandra deghAstampaTe bha0 zrI gubhacandropadezAta saMghapurAtAte paDita jIvarAja bhAryAjIvAde tayo mana si zrIpAla prnaa| gurzavanI meM maTTApha vidyAnanda kI paramparA meM hone vAle bhaTTArako kA guNAnuvAda hai / gurvAvalI remihAsika bana gayI hai / yadi saMvata likhane kI usa samaya paramparA hotI to aise gIta bhI nizcita hI itihAsa kI mAmayo bana jAte phira bhI isa prakAra ke gIta sAhitya kI pamUlya dharohara haiM / isameM 11 patha haiM / pUrI guNavilI nimna prakAra hai Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAraka ratnakIti evaM kumudayandra : vyaktitva evaM kRtitva vaMdo guru vidyAnanda sUri, jeha nAme dukha jAye dUri | janama janama nAM pApa palAya, jima ruDA~ mana vAMchita dhAya / / 1 / / rila bhUSaNa kaMTA gati. hA saga jAye suprgto| vacana anugama amiya samAna, gyAsamIna raMjyo sustAna // 2 // lakSmIcandra namo nita pAya, jehanI seva kare nara gy|| gachanAyaka guNavo manDAra, bhava sAgara utAro pAra // 3 / / abhayacandra sevo sahu saMta, jehanA muggano navi prata / / pAle saMyama sAdhu subhAraNa, jehanI mahIpati mani prANa || 4 / / abhayanandi yati komalakAya, jahAM vacana bhalA sukhadAya / sAdhu zivopariNa kahIM eha, bhaviyaga nAma japA sahu tehaiM // 5 // rasanakI rati rupe prati bhalo, candrakiraNa sama jasa ujlo| habaddha vaMza taNo siNagAra, jahanA guNano navi pAra // 6 // kumadabAda guruvo cAMdalo, ratnakIrati gATe gora bhlo| moDhavaMza udayAcala ravi, jehanA bacana barasANaM kavi / / 7 / / abhayacandra sevo zubhamati, jahAM caraNa nameM narapatI / yAdi ziromaNi kahIM paha, guNa mAgara vidyAno geha // 8 // abhayacandra kula avara candra, udayo 5nya tambara kaida / / do bhabiyaNa mani prAMgada, vAdo sahe guru zrI zubha candra / / 6 / / ................."sama raSi, jehanA vacana ba khAne kavi / .................''vara jasavaMta, jahanA pada save mAhata / / 10 || sama........."guru rAya, samaratA sukha saMpati vaay| ratnazazi sevo vandha kAla, praName jina sevaka dhImAna || 11 / / iti zrI gurvAvalI samApta / bAhuvalInI vInatI-isameM RSabhadeva ke dvitIya putra bAhubalI kI stuti ko gaI hai / vinatI 12 padyoM meM pUrNa hotI hai| racanA sAmAnya hai / pUrI vinatI nimna prakAra hai zrI jinavara badana upantimAya, pAbA sutra sararavati pragamU pAya / laDna vAchitAyaM vidyA vivudha, jivANI manopama ho suddha / / 1 / / bhujali guNa vaNavU tujha pasAya, jIbha heya Dale harapa prANa pAya / vRSabha nupa sundara tanuja eha, dhanu pAcase pacIsa uca deha // 2 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ balavaMta vilakSaNa guNano gehU, poyaNapUri nagarIye rAje eha / sukhada subhaTa nara namila pAya, jaMga jItyo.... // 5 // mAnasa~ga dIThTho jaba jeSTha bhrAta, vairAga dharo vana mAhe jAta | dadhe rAjakAja mahAbalane zrAja, prabhu cAlyAM zrAtmA karavA kAja // 4 // kailAsagiri prAdinAtha vAsa, jaM cAritra laghU mana ullAsa / satA jvAli mAyA jAla, kSamA baDagagharI haNo koSa kAla / / 5 / / mada gaja rAkSo gherI 1 cI mugati nAra // 6 // 60 zrIpA jItyo samAketa pAje sabhI napa karatA gata eka varSa sAra, pache kamaMhagI jaya bAhubalI devAdhideva, tujha sura nara kinnara kareya rova / paMcama kAle pratAna vIra tU sakala suramA ke pravINa 11 7 // mAla tore nAme bar3e na pIsAca kAla pAra tU mana gAma ko pure / 1 || = || 7 Dhore nAma bhUjaMga puSpa tora nAme arNava jAve *** 'lekha bAnasiMha dUre jAya, bhUjabanI torA nAma tale pasAkaya / subha sAgara taTa mohe nabara ramya, ruDu J me anopama dapaNa vanya // 9 // tAhAM saghapati hemajI ghamaMvaMta se vIka aMza huba sasaMga / bhujavalI mohe tala gehU caMga, prabhu pada upaje zrANaMda // 10 // zrI mulasagha mAhUta saMta jayo ralakIvi gora vidyAvaMta | tasa pada udayoM vidyA samudra, vAdIgaja kesarI kumudacandra // 11 // tasa pATa paTToara pragaTo gUra dekho vacanakala gayA vAdIpura | sUri prabhavacandra udayo dinesa kara joDI me sevaka (zrIpAla ) nAma sosa // 12 P ghRta kahalIjano vinatI-- haMsapurI meM kamalA nAmaka zrAvikA thii| vaha pra dina paMcAmRtAbhika karatI thI / eka satri ko usako svapna AyA ki ya AdinAtha kI pratimA kA gho se dhamiSeka kiyA jAve ke saba siddhiyAM prApta hogI prAptaH hone para pratimA ko ghI se abhiSeka kiyA gayA / abhiSeka kiyA usI ke saba siddhiyA prApta ho gyii| apanI isa vinatI meM ullekha kiyA hai| racanA sA haiM / ke pazcAta jisane isI kA zrIpAla kavi > hai / vinatI meM zrIpAla ne kucha gIta bhI likhe haiM jinameM adinAtha, bharatezvara neminAtha a kA stavana kiyA gayA hai / saba dha ka gIta yadinAtha ke hai jinase patA cala haiM ki ve bha Rpagadeva ke adhika upAsaka the| eka RSabhadevanugIta meM "dhUle ba Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaMDAraka ranakIti evaM kumudacandra vyaktitva evaM kRtitva 94. majhAra" likhA hai jinase patA calatA hai ki ve savaMta 1743 meM RSabhadeva kI yAtrA para Aye the | saMgha gurata se calA thA jisake pramukha bha0 ratnacandra / yaha saMgha akhaI evaM sAI ne calAyA thA jo pahile ge hI saMpati kahalAte the. igameM 20 padya haiM / isa prakAra paM0 zrIpAla ko sAhityika sevAeM atyadhika ullekhanIya evaM cirasmaraNIya haiM / 53. jayasA brahma jayasAgara bhaTAraka rIti ke pramukha ziSyoM meM se the| ye brahmacArI the aura jIvana paryanta isI pada para rahate hue apanA Atma vikAsa karate rahe / jayasAgara apane guru ke samAna hI sAhityArAdhanA meM lage rahate the| unhoMne yA to bhaTTAraka koti ke saravandha meM pada haiM yA phira choTI choTo anya kRtiyAM likhI hai| unakI aba taka kisI bI racanA kI prApti nahIM ho sakI hai / jayasAgara ke jIvana ke sambandha meM abhI koI vizeSa jAnakArI prApta nahIM ho sakI hai lekina inhoMne apanI sabhI racanAoM meM bhaTTAraka ranakIrti kA hI ullekha kiyA hai isaliye aisA jAna par3atA hai ki ve ni ke samaya meM hI svargavAsI ho gaye the| ratnakoni saMvata 1656 taka bhaTTAraka pada para rahe isaliye brahma jayasAgara ko bhI hama isase Age nahIM le jA sakate | gujarAta kA ghoghA nagara inakI sAhityika sevAoM kA kendra thaa| vaise ye bhI bhaTTAraka ranakIti ke sAtha rahane bAle paMDita the / janasAgara kI aba taka nimna racanAyeM upalabdha ho cukI haiM 1. 2. (1) TIva (2) malidAsako vela 13) saMgha nIta (4) vidhAnavigIta (5) saMkaTahara pArzvanAtha jinagIta (6) kSetrapAla bIca 7) prabhAti ...kSetrapAla gIta kIrtipUjA gIta bela kI pUrI prA pUrara paba bhAge diyA neta Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brahma jayaMsAgara {11) yazodharagIta (12) paMca kalyANaka gIta ukta racanAoM kA sAmAnya paricaya nimna prakAra hai(1) bUnako gIta isakA dUsarA nAma cAritra cAr3I bhI diyA hayA hai| rAjamatI neminAtha ho cAritra banar3I yodane ke liye mAMga rahI hai| nemi giranAra ke bhUSaNa hai| vahAM pada jIvoM kA nivArA hai| cAroM ora samyakatva rupI hariyAlI hai 1 nIlA raMga bahuta sundara lagatA hai jisa para devatA bhI bhohita ho jAte haiN| mUla guNoM kA svaccha raMga bana gayA hai| jinavANI kA usameM rasa diyA hai / tapa meM vaha cUnaDI sUkhatI haiN| usase raga caTakatA hai chUTatA nahIM / pAMca mahAvrata kamAnoM ke samAna raMga lAne vAle haiN| pAMca samitiyoM se nahIM miTane vAlA nIlA varga caha jAtA hai| bArausI lAkha jo uttara gae hai usase baha cunarI sundara lagatI haiM / tIna matiyAM se vaha cunar3I nIlI, pAlI se prAsAvita hokara mana moha rahI hai| hA prakAra kI cunar3I ko proDakara rAjula svarga calI gayI jahAM vaha khaga ko suba bhoga rahI hai / isa prakAra kI cAritra canar3I jo bhI liMgA se mana vAMchita sakhoM kI prApti hogI nora anta meM saMsAra sAgara ko pAra karegA / cUnaDI meM 16 padya haiM / mahma jayasAgara ne isameM ratnakIti kA smaraNa kiyA hai| usakA antima padma nimna prakAra haiM-- suri ratnakIrati jayakArI, zubha dharma zaNi guNa dhArI / nara nArI cunar3I gAve, brahma jayasAgara kahe bhAve / / 16 / / 2. saMdhapatti zrI mallidAsanI mela yaha eka aitihAsika kRti hai jisame mahilasa dvArA prAyojita pacakalyANakA pratiSThA kA varNana kiyA gayA hai| paMcakalyANa pratiAThA balasADa nagara meM huI thii| ve hU~ bara vA ke ziromaNi the / unako parina kA nAma rAjabAI thA / bhallidAma kA putra mohana kA pati thaa| vaha rAjA zramika ke samAna jina bhakti meM zrotA thA / pratidina prazara sampatti kA dAna karatA rahatA thaa| bhaTTAraka rata' vaha bhakta thA isaliye unhIM ke upadeza se usane paMcakalyANaka prati minAtha . ke hai jinase patA ghara 1. dhUmakI kI pUrI prati prAge do gayI hai / RSabhadevagIta meM "dhUse vana Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 bhaTTAraka ratnakoti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva maMgasira zuklA 5 ke dina kukuma paSikA likhI gayo / vibhinna nagaroM meM svayaM paMDitoM ko bhejA gayA / ratnakIti apane vizAla saMgha ke sAtha vahAM pAye / pratiSThA kI sabhI vidhiyAM-aMkurAropaNa, vAstuvidhAna, naMdI, homa Adi sampanna kiye gaye / jalayAtrA kI gayI jisameM striyAM maMgalamIta gAtI huI calane lgii| rAjabAI ke harSa kA ThikAnA nahIM rahA / aMta meM kalazAbhiSaka ke pazcAta pratiSThA mahotsava sampanna humA / mAgha zuklA 11 ke dina bha, ratvakIrti ne mahiladAsa ke tilaka kiyA tathA paMca mahAcata aMgIkAra karAye gaye / usakA nAma jinayandra rakhA gayA / bela laghu racanA avazya hai phira bhI tatkAlIna dhArmika samAja kA acchA citra upasthita karatA hai / bela kA antima pAra nimna prakAra hai mana vAMchati phala pAya, jyo e saMpapati zrI mallidAsa / brahma jayasAgara ima kahee, sobhAgeNa pohotA pA sake / 3. saMghagIta bhaTTAraka ratnakoti ne apane saba ke sAtha zaya 'jaya' evaM girinAra tIyoM kI yAtrA kI thii| saMgha meM muni apikA yAvaka zrAnikA pAroM hI the / ratnakIrti sabake pramukha the| tejabAI sAMgha kI saMcAlikA thii| maMgasira mudI paMcamI ke dina bhANeja gopAla evaM usakI patni vejalade ko tilaka parake sammAnita kiyA gyaa| ralakIrti pAlakI meM virAjate the / gIta choTA sA hai lekina tatkAlIna sAmAjika vyavasthA para acchA prakAza DAlatA hai / 4. vidhAmandi para isa pada meM mUlasaMgha ke bhaddAraka devendra kauti ke ziSya bhaTTAraka vidyAnandi kA stavana kiyA gayA hai / vidyAnanda ne gujarAta meM dharma kI bar3I prabhAvanA kI thii| ve bhaTTAraka hote hue bhI digambara rahate the tathA kAmadeva para vijaya prApta kI thii| poravADa maMza meM utpanna harirAja unake pitA kA nAma thA tathA cApU mAtA kA nAma thaa| 5. prabhAti jayasAgara ne apanI pramAti gIta meM bhaTTAraka ratnakoti kA guNAnuvAda -- ---- 1. bela kI pUrI prati prAge dI gayI hai 2. purA pakSaprAge viyA gayA hai| Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brahma jayasAgara kiyA hai tathA jAjana ko ratnakIti kI pUjA, bhakti karane kI preraNA dI gayI haiM / usa samaya prAta kAla cAvakagaNa bhaiTArakoM ke darzana karate the tathA upamA sunakara apane jIvana ko saubhAgyazAlI mAnate the / bhaTTArakoM ke ziSya jAtA meM unakA pracAra bhI kiyA karate the / 6. saMkaTahara pApa jinagIta hAMsoTa nagara meM pAzrvanAtha svAmI kA mandira thA / usI vA isa gIta meM stavana kiyA gayA hai| use zaka hara pAzvanAtha ke rUpa meM smaraNa kiyA gayA hai / mandira meM pratidina utsava vidhAna hote rahate the to sabhI bhakta apanI manokAmanA / ke liye prArthanA kiyA karate the / 7. kSetrapAla gIta ghoSA nagara ke digambara jaina mandira meM kSetramA virAjamAna / / mha ke satapana meM yaha gIta likhA gayA hai / kavi ne kSetrapAla vo samyagdaSTi | jina zAsana kA rakSaka rahA hai| 8. mahAraka rasmakItimA pUjA gIta kavi ke samaya meM bhaTTArakoM vA itanA adhika prabhAva bhI ki unako mI aSTaprakArI pUjA hotI thI / a. jaya sAgara meM prastuta gIta meM isI ke liye nAvAna kiyA hai| 9 caupaI gIta isI meM karine bhaT rika padmA -bha. deva drako ti se lekara bhaTTAraka snakIti taka ke bhaTTArakoM kA ullekhadA hai / gata aitihAsika ti hai / 17. mIzvara gIta neminAtha para kavi ke do gIta upalabdha hue hai / gIta sAmAnya hai| 11. jasodhara gauta yazodhara ke jIvana para jana kaviyoM ne sabhI bhApAtroM meM kAvya likheM haiM / kavi ne bhI isa gIta meM rAjA yazodhara ke jIva | kA ati saMkSipta varNana kiyA hai| 12. paMcakalmAeka gIta yaha kaSi kI sabase bar3I racanA hai jina meM zAntinAtha svAmI kA garbha kalyAmayara Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ralakAti evaM kumudacandra : sapaktirA evaM kRtitva paNaka, janma, tapa, jJAna aura nirvANa kalyANakoM kA varNana kiyA gayA haiM / kalyANaka gIta kI racanA dhodhAnamara meM candraprabha caityAlaya meM kI gaI thI / isameM pAMca bAlyA. eNakoM kI pAMca hAleM haiN| 24. kavivara gaNegA gaNeza kavi bhaTTAraka ratnamIti kA pramugya ziSya evaM prazaMsaka the| inhoMne apane guru evaM prAdhapadAtA ke sambandha meM jisane mAra likhe hai utane dUsare kariyoM ne bahuta kama likhe haiN| gaNega kavi ke sabhI gIta yAne pIcha itihAsa liye hue haiN| pe kabhI vihAra ke samaya ke, kamI yAyA saMvoM kA netatva karate samaya ke, kabhI janatA se bhaTTAraka ratnakIrti kA svAgata karane hetu preraNA dene ke uddezya se likhe gaye haiN| gageza kavi bahuta susaMskRta mApA meM rattakoti kI prazasA karatA hai / isa prakAra ke gItoM kI saMkhyA 12-13 hogii| ina gItoM meM gayeya kavi bhaktibhAva se rastakIti bhaTTAraka kA mugAnuyA.6 karatA hai / ina gIto na bhaTTAraka ke mAtA sA kA nAma, baza kA nAma, janma sthaa| kA nAma, bhArata para prApta karane kA sthAna, sarora kI sundaratA, kamanIyatA, aMga-pratyayoM kI vana vaTa yAdi ke sambandha meM vistRta varNana kiyA gayA hai| isI taraha kA eka pada dekhiye roga kevAra gaDI sAbhala sajanI sahe gora sohere / ratnoti sUrI janagana mohe re // abhayananda pada kaMja udayo sUra re, kumati timira hara vidyA pUra re // 1 // hu~car3a vaMya trimudha bichara sa re, ma.ta sehe balade dezAsa tava re / para kalAniSi komala kAya re, pada pUjo preme pAtaka palAya re // 2 // zrI pUlasaMgha mahimA vidhAna re, sarasati gacha gora goyama samAna re / para zazi samA sohe zubha bhAla re, vadana kamala zubha nayA vizano // 3 // mazana dADima sama rasanA rasAla re. adhara bilIphala vijina pranAla re| kara kabU sm| revAzraya saje re, kara kisalaya sapanA chavi chAje re / / hatya visAla para gaja gati cAla re, gachapata gusyo gaMbhIra muNamAla re / paca mahAyata dhara dayA pratipAla re paMca samiti ya gupati guNAla re / / 5 / / udayo avani prabhaya phumAra re, digAvara darsaNa taNo saNagAra re| sayala pravala vala ga jIto pAra re, zIla mobhAgI raghara udAra re / / 6 / / Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara gaNeza kanaka varaNa tana surUpa re, mahi tale mAne moTA bahu bhUpa re / vinaya vivekI nara paradhAna re, amara mahImaha sama prApe dAna re // 7 // jaga jasa nirmala amala sarIra re, giriva ra samadhAra jaladhI gaMbhIra re / tujha vIThar3e mukha samire neha re, alaka nikalaMka movaradhana jehare / / 8 / / abhenanda pATe paTodhara eha ra, suguNa saNo rucu ma saneha re / dharma bhUSaNa dhana sUrI maMtra prApAre, gaNeza kahe gora gachapati thApyA re ||9|| ukta gota meM ratnaphoti ke sambandha meM kitanA lalakara likhA hai pAThaka usakA prAsvAdana kara skeNge| kavi ne unako pratyeka bAta para prakAza DAlA hai yahAM taka ki usake svabhAva kI cacI ko DAlI hai / mI tarala ke kama athavA pradhika rUpa meM aura gItoM meM prakAza DAlA gayA hai| jo pUrNata: satya ghaTanAoM ke prAdhAra para hI prAdhArita hai| kavi kolota nebAba nAma maate| isane saMvata 1643 meM bhaTTAraka ralakIti se dIkSA dhAraNa kI thii| gaNeza kavi ne isa ghaTanA ko bhI chandobaddha kiyA hai| guNAnuvAda ko ziva eka prazasti meM gaNeza kavi ne bhaTTAraka ratnako sukha kA sAdhana mAnA hai| pUrI pramAti nimna prakAra hai suprabhAti namo deva jiganda / ranakoti sUrI sebo prAnanda / / sabala prabala jeNaM kAma hAdapro, jAlaNA poragAha etIye bdhaagyo| vAgavAdanI badane base ehale, ehanI upamA kahIse pahaneM // 2 // gachapati giravo guNa gabhIra, zIla sanAha ghare mana dhIra // 3 // je naranArI e gora gIta gAse, maMgeza kahe te ziva mukha pAse // 4 // eka dusare gIta meM gaNeza vadhi ne ralakIti kI aneka upamApoM se prazaMsA kAlA bahottari koDAmaNo re, kamala badana karuNAla re / gacha nAyaka gaNa aAgalo , ra-nakI rati vibudha vizAla' re / / Avo re bhAminI gaja gAminI re, svAmI jI vANI vikhyAta re / / abhayananda padakaMja dinakaru re, dhana ehanA mAtane tAta re / Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka rasnakIti evaM kumuvacandra - vyaktitva evaM kRtitva mAna mUkAmyA mithyAtiyA re, hAthiyA te vAdI gajanI soha / mUlasaMgha muni mAhi sarasvatI gacha mAhi lohare / / 3 / / cAritra raMga sohe khaDo re, samakita sumati mohaMta re / vAgavAdinI mukhe svaDI re, aDalA bhavika jana mohaMta re / / 4 / / mAna sarobara sohe haMsasura, tArA mAhi sohe jima canda re / ranakIti sohe sInasUre, muDI nagInA kerA dAda re / jinamata jANe jAsi yugalasyu re, jAlaNAgura prasija re / saMghavI solA pAsavA mAlI re, gaNeza kahe pATa siddha re / / 6 / / bhaTTAraka ratna kIti ke gaNAnuvAda ke atirikta bhaTTAraka kumudamandra kI prazaMsA meM likhA hupA eka gIta milatA hai jisakA na T guru stuti hai| saMvata 1656 meM bAraDolI nagara meM kumudacanH ko bhaTTAraka pade para abhiSikta kiyA gayA thA prastuta bhIta meM usI kA ullegya kiyA gayA hai| kumuda candra moDhavaMza ke zrAvaka the unake pitA kA nAma samApana e mAtA padamAbAI thaa| ye darzana jAna ega pAritra se sampanna the| parI stuti nimna prakAra hai mAI re mana mohana munivara g2arapatI ga sohA re / kumudacandra bhaTTAraka udayo bhavipaNa mana mohaMta re ||maaii||1|| gurA gambhIra garau gacha nApaka vAyaka jhaMDA rasAla re / ratnakIti gora pATi padodhara mAnadaM bhalA bhUpAla re ||maaii||2|| saMghapati zrI kahAnajI bhAiyo bhAna vIra ralA jayavaMta re / kare pratiSThA pATa mahotsava go thANe guNayaMta re||maaii||3|| vitta vinase ulaTa bhare ..............dhAma mallidArA / kumudacandra gacha nAyaka bhApA, gopAla puhavI grAsa re | maaii||4|| saMvata sola chapanne, vaizAstre, pragaTa paTodhara thApyA re / ratlakIrti gora vAraDolI vara, sUra mantra zubha prApyA re ||maaii||5|| mUlasaMgha pragaTa maNi mAhata, saramati gaccha sohAve hai| kumRdacandra bhaTTAraka prAgali vAdi ko dhAde na mAye re // 6 // moThavaMza zRgAra ziromaNi, sAha sadAphala tAta re| . Ayo yativara juga jayavaMto padamAbAI sohAta re|| // 7 // zola tapo raMga aMga anopama darzana mAna cAritra re|| // 8 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sumalisAgara mamayanandi gora pAra paTTodhara, ratna kIti muninda re| tasa pATi sohe kumudacandra gora, gaNesa kahe prANaMda re|| // 9 // isa prakAra gaNe. kavi ne bhaTTArakoM ke sambandha meM jo gIta, prabha. ti likhI hai vaha itihAsa kI dRSTi se praspadhika mahatvapUrNa hai| lekina gaNeza kavi ke sambandha meM ina gItoM se koI jAnakArI nahIM miltii| yaha bhavAya hai ki unhoMne kumudacandra kA pa Totsava dekhA thA tathA kucha samaya taka jIvita bhI rahe the| kyoMki yadi pratrika rAmaya jIvita rahate to unako sambandha meM aura bhI gIta likhte| 55. supatisAgara ye bhaTTAraka prabhavandi ke 'zaSya the / mAne garu bhaTTAraka prabhayanandi ke sAtha rahate the| unake bihAra ke mamA jA sAdha raNa ko maTAra jI ke prati bhaktibhAvanA pragara karane kI preraNA diyA karate the| bhaTTAraka abhayadi ke pazcAta jaba ratnakIti bhaTTAraka bane to ve rIti ke pripa gipya bana gaye / vaise guru bhAI hone ke kAraNa rasnakoni isakA vahata sammAna karate the / inhoMne ralakIti kI prazaMsA meM bhI gIta likhe haiN| inakI aba taka jo kRtiyA upalabdha huI hai unake nAma nimna prakAra hai 1 hariyAlI-do 2. sAdharmI gIta 3. nemigIta 4. gaNadhara binatI 5. ralakIti gIta 6. neminAtha dvAdazamAsA 7. prAya gIta 1. haripAlI kavi ne hariyAlI ke nAma se do gIta likhe haiN| inameM mAnava ke janma ke sambandha meM tathya likhe gaye hai| manuSya ko cAroM pora hariyAlI hI hariyAlI dikhatI hai usameM vaha apanA saba kucha bhUla jAtA hai jo ucita nhiiN| isI tathya ko kaSi ne apane donoM gItoM meM nibaddha kiyA hai| gItoM meM bhaTTAraka prabhayanandi ke mAma kA ullekha kiyA hai isase meM unhIM ke samaya likhe hue gIta lagate haiN| Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka rasnakIrti eva kumudanandra : yti| evaM kRtitva 2. sAdharmI gIta yaha bhI sambodhanAtpaka mI na ho| jisameM 1: pammale haiN| hameM gaNapandi sApaka ke samaya likhA gamA thA / mIta meM saMsAra kI bhayAnakatA para prakAza DAlA gayA hai| 3. nemi gIta rAjana nepi ke abhAva meM apane prApako kaisI samajhatI hai, isI kA gIta meM varNana kiyA gayA hai / gIta amalA hai / imIliye yahAM use diyA jA rahA hai mami aAtmA rAjamati ghara kAmA che sambandha kare / pari parinA dUba gapa ra ne frma sahithe, ku viyogana re / / nAri bhaNe ga mula nAyara, duma guma bano saMyoga na re| epha meka thaIbIra nIra. timalI / jo sAro bhogana re| tuma bina mukha ga nidA mAge tuma pina na hiya saMyogana re / tujha bina raje ekalA bhAI, kige dumbiyA niyogana re / F cArI muraNa vantIjI, nemi kAmu kIje jAyana re| saphalA sAla caturAI, nAtha nahIM mujha umdana re| jima vinA pratimA deharo jo, guNa binA rUpa na sobhe re / jima binA parimala phana na mobhe, sarovara kamala vihAna ra / dhamaM dayA dinA kadA na some jJAna vihUNo jIvana re / ki|' binA jama munivara dause, dukhiyA phire saMsArana / dAna vinA jima lakhanI f:ni, pAra binA jima dAmana re / ghopa binA bhojana naci mobhe. kalA vihUro yodhana re / vitrA binA jima nara nI bhAI. na zobhe bahu madhyana re / taha binA jama prIti na zobha, nigahUM tujha binA nAthana re / jalacara jana bina dalabale jI, tamaI tuma binA paMSTiya re / eka visa gaNavanta prItI, ne praz Digana cha / garasave sariNu gela pine, katAra tu kA khaDe re / / vinA nadi saMpane jI, ma vAle rAjula maDiya re / / 5 / / ghantara gajha thI navi kariyajI. tumha vina mujha navi kohama re / tumha bina ko mara mahItala dAme, navi dIro mula po mana re, te nAri kima mAnarA jI, kari saghalA nara eka tAlana re / zrI abhayanandi vAdI paMnApaNa, mumatisAgara isa bolana re / iti nemigIta Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 gosa sumatisAgara ratnakoti kI prazaMsA meM kavi dvArA nibaddha do gIta upalabdha hue haiN| eka gIta meM saMvat 1630 meM vaizAkha sudI tRtIyA ke dina paTTa sthApanA kA ullekha kiyA hai / isaliye gIta usake bAda ke likhe hue mAlUma par3ate haiN| donoM gItoM meM se eka gIta meM ratnakIrti ke sambandha meM acchA prakAza DAlA gayA hai isaliye use yahAM diyA jA rahA hai gIta rAga-dhanyAsI // 2 // 3 // || 4 zrI jinavara caraNa kamala vara madhukara guNa gaNa mariNa bhaNDAra jI / bhavya kumuda vana raMjana dinakara, karuNA rasa jo re, karuNA rasa AgAra jI / abhayanandi mahodaya dina mariNa bhavika kamala jIre, bhavika kamala mana raMje jI 1 ratna kIrti sUri cAdi ziromariNa paravAdI mada gaje jI || |||||| paMca mahAvrata paMca sumati japa gupati graha gora sohe jI / duHkha zoka bhaya roga nivAre, vANiha tribhuvana mohe jI // dhani dhani huMbaDa ze eha kali kAla gaNavara jAyA jI | mehejalade devadAsa sunandana ratnakIti sUrI zayA jI // vakSaraNa deza vicAra vilakSaNa jAlaNApura jagisArAM jI | saMghapati pArka sAhU vikhyAta saMgharSANi rupAI udAra jI // te baheM kUle kucara upamA saMghavI AsavA prati guNamAla jI / saMtrI rAmAjI aMge zubha lakSaNa, vabheravAla sunizAna jI / / saMvat solasA trisa saMvara nezAkha zudi trIja sAra jI | abhayanandi gora pATi thApyA rohiNI nakSatra pAnivAra jI || Agama kAvya purANa sunakSaNa tarka gyAsa guru jANe jI / chanda nATika siMgala siddhAnta, pRthaka pRthaka vakhANaM jI // kanaka kAMti zobhita tasa mAtra, madhura sabhAna suvANi jI / madana bhAga padana paMcAnana bhAratI bhancha sammAna jo // zrI abhayanandi suro yaha dhuraMdhara makalasaMgha sumatisAgara basa praNa meM nirmala saMyaga / / 53 / 114 11 pAya 4. neminAtha kA dvAdaza mAsA isameM nemi ke viraha meM rAjula ke bAraha mahine kaise vyatIta hote haiM isakA varNana kiyA jAtA hai| isameM 13 padya haiM jinameM eka-eka mahine ke viraha kA varNana milatA hai| grantima 13veM padma meM prazasti dI huI hai jo nimna prakAra hai jayakAra jI | dhArI jI // 1190 ||5|| 11/1 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ralakoti kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva 105 zrI lakSmIcandra munIsaru abhicandra poTa su saar| tasa pArTa cAritra catura jANu abhinandi guNadhAra / bahu prakArii pUjo thI jina mANika devI sumaMta / zrI sumatisAgara doThava jinavara nemi jaya guNavanta / / rUpa sobhAgiNa candana jAye / / 56. dAmora dAmodara bhaTTArakIya paMDita the| inhoMne bhaTTAraka ranakIti se lekara bhaTTAraka abhaya candra taka kA samaya dekhA thaa| isaliye tInoM hI maTTArakoM ke sambandha meM inhoMne gIta likhe haiN| isake atirikta "saMghavI nAgajI" gIta bhI likhA hai| mabhayamAdra ke prati inakI adhika bhakti thii| inake dvArA likhA humA eka gIta dekhiye rAga dhanyAsI mAdi jiNaMda namI karI praNamI saha gora pAya / abhayacAdra guNa gAyesyu mAhare haihale haraSa na mAya / sahilI sahe gora gAI ye re gaura kumudacandra ne bhANa / zrI abhayacandra catura-sujANa........." mamayanandI navo gautama e gora pragaTyo zIla taNa siNagAra / / vAdI vimirahara dinakaru, sarasvatI gacha sAdhAra / 3 / hUMvara vaMza zRMgAra giromaNi zrIpAla sAdhana mAta / bAraDolI nari uchava kaudho mahozya anna mavAra / saMghavI nAgarI prati prANaMdyA, hemajI haraSa apAra / 4 | saMghavI kurajI kula maNDana meghajI mahimAvaMta / rUpajI mAlajI manohAra, saha sajjana mana mohaMta 5 / saMparva bhImajI bhAvasyu' suta jIvA maneM ulhAsa / / saMpavaI jIvarAja ulaTa dharaNo, pahotI cha mana sabhI pAsa / 6 / saMvata sola pacyAsIye phAguNa sudi ekAdazI somavAra / nemicandra mura maMtrama jApyo, varatayo jayakAra / 7 / uttara vakSaNa pUrava pazcima mAne sahe gora prAMNa / vilaka kare zrI prabhayacandra gora, vacana kA pramANa / 8 / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 vidyAsAgara ralakIrti pATe kumudacandra gora, bahujana de AzISa / tasa pATi zrI abhayacandra gora pratapo koDi varISa / 9 / saMgha sahUneM e pati bAilo, dharmasAgarasyu neha / kahe dAmodara seyo sajjana, vAMchita kaNa cha meha / 17 prastuta gIsa ko paNDita zrIpAla ke putra akhaI ke paThanArya likhA gayA thA aisA bhI ullekha milA hai| 57. kalpAlasAgara kalyANasAgara bhaTTArakIya paMDita the tathA prasAraka rasmakIrti ke saMgha meM rahate the| inake prazna taka cAra gIta mile haiM jinake nAma hai kSetrapAla gIta, nemijina gIta, mIta evaM pada / 58. prANaMdasAgara ye bhaTTAraka zubhacandra ke saMgha meM rahate the / inake dvArA likhe hue tIna gIta mile haiM aura ve sabhI zubhacandra kI prazaMsA meM likhe gaye haiN| 59. vidyAsAgara vidyAsAgara ne apanI candraprabhanI vinatI meM apanA paricaya dete hue likhA hai ki ve bhaTTAraka zubhacandra ke ziSya the / ve balAtkAramaNa evaM sarasvatI gaccha ke mAdhu the| candraprabha vinatI ko inhoMne saMvat 1724 meM samApta kiyA thaa| inakI aba taka nimna racanAyeM upalabdha ho cukI haiM 1. solaha svapna 2. jina janma mahotsava 3. saptavyasana sabaiyyA 4, darzanASTAMga 5. bipApahArastotra bhASA 6. bhUpAlastotra bhASA 7. ravivrata kathA 8. padmAvatInI binatI 9. candraprabhanI vinatI Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ranakIrti evaM kumudaSandra : vyaktitva evaM kRtitva sohala svapna solaha svapna laghu kRti hai jisameM tIrthaMkara kI mAtA ko mAne vAle solaha svapnoM ke bAre meM varNana diyA huA hai| jina janma mahotsava 12 kyoM kI kRti hai / padmAvatIMnI vinatI meM padmAvatIdevI kA stavana hai jo 10 chappaya chandoM meM pUrNa hotI hai / isI taraha candraprabhavinatI 18 padyoM kI racanA hai / kavi ne isake anta meM apana paricaya nimna prakAra diyA hai kavi kI ravivrata kathA acchI kRti hai jo 36 pathoM meM pUrNa gujarAtI prabhAvita hai / kAvya racanA kA ekamAtra uddezya kayA padya dekhiye -- mUlasaMgha namacandra sama prabhayacandra tasa pATe bhUSaNa havA saubhyacandra seha netR thi vANi gaMde udAra, prabhU vidyAsAgara taraNopAyoM pAra | zubha saMvata sattara cobIsa same, nama mAsa yadi saptamI bhobha dine / kara joDI ne vinatI eha kahe, bahu jIvana dhana sukha teha lehe // 8 // 1. putra kahe mAtA suraNo vrata e nahi sAra kharaca nahi jihAM dhana laggu te jANo bhAsAra ehavA vacane bahu kahi vrata niyA kidhi / jANe pApa jaMtAMjali SaTa putre vidhi 107 60. brahmadhamaM ruci bhaTTAraka lakSmIcandra kI paramparA meM do prabhayacandra bhaTTAraka hue| eka mabhayacandra [saM 1548 ] zrAyanandi ke guru abhayacandra bhaTTAraka kumuda* the tathA dUsare candra ke ziSya the| dUsare zrabhayacandra kA pUrva pRSThoM meM paricaya diyA jA cukA hai kintu brahma dharmaruci prathama prabhayacandra ke ziSya the| jinakA samaya 16vIM zatAbdi kA dUsarA caraNa thaa| inakI aba taka 9 kRtiyA~ upalabdha ho cukI haiN| jinameM sukumAlasvAminI rAsa' sabase baDI racanA hai| isameM vibhinna chandoM meM sukumAla svAmI kA caritra varNita hai| yaha eka pravandha kAvya hai / yadyapi kAvya sagoM meM vibhakta nahIM hai lekina vibhinna bhAsa chandoM meM vibhakta hone ke kAraNa sargoM meM vibhakta nahIM honA khaTakatA nahIM hai| rAsa kI bhASA evaM varNana zailI acchI hai / bhASA kI iSTi se racanA gujarAtI prabhAvita rAjasthAnI bhASA meM nibaddha hai / rAsa kI eka prati mahAvIra prantha akAdamI ke saMgha meM hai| hotI haiM / bhASA kahanA hai| eka Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 te dekhi bhayabhIta havI, nAgazrI kahe tAta / kavaraNa pAtiga eNe kImA, paripari pAmaMda che ghAta 13 taba brAhmaNa kahe sundarI sukho taha mo eNI bAta | jima AnaMda bahu upaje jaga mAMhe che virUpAta / 2 / brahma dharmavi rAsa kI racanA ghoSAnagara ke candraprabha caityAlaya meM prArambha kI gayI thI aura usI nagara ke zrAdinAtha caitmAlaya meM pUrNa huI thI / kavi ne apanA paricaya nimna prakAra diyA hai zrImUla saMgha mahimA nilo ho, sarasvatI gaccha saNagAra / balAtkAra gaNa nirmalo ho, zrI padmanandi bhavatAra re jI / / 23 / / teha pArTi guru guNanilo ho, zrI devendrakIti dAtAra 1 zrI vidyAnanda vidyAnilo ho, tasa paTTovara sAra re jI // 24 // zrI mallibhUSaNa mahimAnilo ho teha kula kamala vikAsa 1 bhAskara sama paTa teha to ho, zrI lakSmIcandravAsa re jI // 25 // tasa gachapati jagi jANiyo ho, gautama sama avatAra | zrI prabhayacandra vakhANIye ho, jJAna tathe bhaMDAra re jIvaDA // 26 // tAsa ziSya bhaNi ruvaDI ho, rAsa kiyo meM sAra / sukumAla no bhASai jaTTho ho, sugatA puNya apAra rejI. / / 27 / / khyAti pUjAni navi kIya ho, navi kI kavitAbhimAna | karmakSaya kAraNa kIyu ho, pAmavA vali svara padAkSara vyaMjana hIno ho, maha kI sAdhu samno sodhi lenA ho, samitavi karajo zrI ghodhAnagara sohAmaNU ho, zrI saMghava se dAtAra / celA doi bhAmaraNa ho, mahotsava dina dina sAra re jI // 30 // kavi kI anya kRtiyoM ke nAma nimna prakAra hai 1. pIharasAsakA gIta 2. vaNiyA gIta 3. mINAre gIta 4. arahaMta gIta 5. jinavara bInatI 6. zrAdijina binatI 7. pada evaM gIta ruMDU jJAna re jI. / / 28 / / hoyi paramAdi / prAdi re jI // 26 // Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 hAraka rakIti evaM kumuvacandra : vyaktitva evaM kRtitva isa prakAra kavi kI sabhI laghu racanAyeM haiM tathA sAmAnya zailI meM nibaddha hai / pIhara sAsarA gIta rUpAtmaka gIta hai| jo bahuta sundara hai tathA mAnava svabhAva ko prakaTa karane vAlA hai isaliye pUrA gIta pAThakoM ke rasAsvAdana ke liye yahA~ diyA jA rahA hai- sanmati ziva yati praNamIni, bhajI balI bhagavatI mAya re / Free pIhara bhale gAyasyu, beha gAtAM pAtiga jAya re / saMsAra sAsada mA~hi dohila, sohila nahIya lagAra re / zivapura pIhara sAsvatu. jihA nahIM moha sAsaro madi malaya to, mAyA re kumata naNaMdaDI sakhi nita daye, namI tehA saMyama pitA hamAre prati bhalo, dayA re mAtA dharma bAMdhava daza zobhatA, sumati bahena sukhano pAra re / / 1 / / sAsUDI kalaMcha re / mArga paTa pIThare // 2 // mazasAra re / bhavatAra re // 3 // madana mahAbhaTa nAhalo, rati badhUsyU kIDe ajJAna krodha jeTha kare pekhaNA, rAga dveSa devara moDi mAna sayala phruTaMba tapa vrata tatho, sahayakArI sabai zIla AbharaNa aMgi upatA, puNya phale sukha asaMyama phuTaMba alakhA maNU, SAmaNu dIro bahu pApa padAratha sAsaru nahIM, eka ghar3I sukha re / re // 4 // parivAra re bhaMDAra re // 5 // raudra re / nidra re / / 6 / / sakhI ehavA pIhara malajaI, tahAM re jAvAn bahU koDa devanA pADhA kimanI gamU, kahIMda hote saMsAra sAraDe mUnhe navi game, bhami mana vividha veSa gharI dukha sahiyA, bhUmi bhUmi devaguru zramacanda sevatA, saMsAra sugati pIhara prANi pArasada kahe brahmaruci saMta re // 9 // sAhArA hose aMta hai / re / tehano moDa re // 7 // pIhara majhAri re / anaMta saMsAra re // 8 // brahmaruci ne abhayacandra ke guru kumudacandra evaM dAdAguru jJAnabhUSaNa kA ullekha bhI nahIM kiyA hai isaliye aisA lagatA hai ki inakA udaya bhaTUTAka kumudracandra ke pazcAta huA hogA / Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcArya candraka 110 61. mAcArya candrakosi ma. ratnakIrti ne sAhitya-nirmANa kA jo vAtAvaraNa banAyA thA tathA apane ziSya praziSyoM kA isa ora kArya karane ke lie protsAhita kiyA thA, isI ke phala-svarUpa brahma-jayasAgara kumudacandra, candrakIrti, saMyamasAgara, gaNeza aura dharmasAgara jaise prasiddha santa, sAhitya-racanA kI mora pravRtta hue| "prA. pandrakIrti" bha. ratnakIti ke priya ziSyoM meM se the / ye meghAvI evaM yogyatama ziSya the tathA apane guru ke pratyeka kAryoM meM sahayoga dete the / | "candrakIrti" ke gujarAta evaM rAjasthAna pradeza pramukha kSetra the / kamI-kabhI ye apane guru ke sAtha aura kabhI svatantra rUpa se ina pradezoM meM bihAra karate theN| base bAraDolI, bhaDoca, DUMgarapura, sAgavADA Adi nagara inake sAhitya nirmANa ke sthAna ho / aba taka inakI nimna kRtiyAM upalabdha huI hai. F 1. solahakAraNa rAsa 1. kumArAkhyAna 3. cAra cunar3I, 4. caurAsI lAkha jIvajoni vonatI / ukta racanAoM ke atirikta inake kucha hindI pada bhI upalabdha hue haiM / 1. solahakAraNa rAsa yaha kavi kI laghu kRti hai| isameM SoDazakAraNa vrata kA mahAtmya batalAyA hai / 46 padyoM vAle isa rAsa meM rAga gauDI dezI, dUhA, rAga-dezAskha troTaka, bAla, rAga-dhanyAsI Adi vibhinna chandoM kA prayoga huA hai / kavi ne racanAkAla kA ullekha to nahIM kiyA hai, kintu racanA sthAna "hADoca" kA bhavazya nirdiSTa kiyA hai / " bhaDoca " nagara meM jo zAMtinAtha kA mandira thA vahI isa racanA kA samAptisthAna thaa| rAsa ke manda meM kavi ne apanA evaM apane pUrva gurumoM kA smaraNa kiyA hai / antima do padma nimna prakAra hai zrI bharuca nagare sohAmaNU zrI zAMtinAtha jinarAya re / prAsAde racanA ravi, zrI 'candrakorati' guNa gAyare // 44 // eva phala giranA jo jo zrI jIvandhara jinarAya jI | bhaviNa tidAM jai bhAvajye, pAtiga dure pAlAya re // 45 // Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIrti evaM kula pada : vyaknika kRSika 2. jayakumAra AlyAna yaha kavi kA sabase bar3A kAvya hai jo 4 sargoM meM vibhakta hai| jayakumAra prathama tIrthakara bha, RSabhadeva ke putra samrATa bharata ke senAdhyakSa the| inhIM. jaya kumAra kA isameM pUrA caritra vaNita hai| pAkhyAna vIra-rasa pradhAna hai| isakI racanA bAraDolI nagara ke caMdraprabha caityAlaya meM saMvat 1655 ko maMtra zuklA dazamI ke dina samApta huI thii| "amakumAra" ko samrATa bharata senAdhyakSa pada para niyukta karake zAMti pUrvaka jIvana bitAne lge| ayakumAra ne apane yuddha-kauzala se sAre sAmrAjya para prakhaNDa zAsana kyArita kiyA / ve maundarya ke khajAne the| eka bAra vArANasI ke rAjA "prakampana" ne apanI putrI "sulocanA" ke vivAha ke lie svayambara kA prAyojana kiyA / svayambara meM jayakumAra bhI sammilita hue| isI svayambara meM "samrATa bharata" ke eka rAjakumAra "arkakIti" bhI gaye the, lekina jaba sulocanA ne jayakumAra ke gale meM mAnA pahinA dI, to ve atyanta krodhita hue| akIti evaM jayakumAra meM yuddha hamA aura anta meM jayakumAra kI vijaya ke pazcAt jayakumAra kA sulokAnA ke sAtha vivAha ho gayA / isa "pAkhyAna" ke prathama adhikAra meM jayakumAra-sulocanA-vizaha kA varNana hai / dUsare aura tIsare adhikAra meM jayakumAra ke pUrva bhavoM kA varNana mora gaturtha evaM mantima adhikAra meM jayakumAra ke nirvANa-prApti kA varNana kiyA gayA hai| "pAkhyAna" meM vIra-rasa, zRMgAra-rasa e zAMta rasa kA prAdhAnya hai / isakI bhASA rAjasthAnI DiMgala hai / yadyapi racanA-radhAna bAraDolI nagara hai, lekina gajarAtI pAbdI kA bahuta hI kama prayoga huaA hai| isase kavi kA rAjasthAnI prema alakatA hai| "sulocanA" svayambara meM varamAlA hAtha meM lekara jaba yAtI hai, to usa samaya usakI kitanI sundaratA thI, isakA kavi ke zabdoM meM hI avalokana kIjie-- jANIe sola kalA pazAzi, mukha candra somAsI kaha / aghara vidruma rAjatAe, danta muktAphala' lahu~ / kamala' patra vizAla netrA, nAzikA suka caMca / aSTamI candraja bhAla sohe, veNI nAga prapaMca / / sundarI dekhI teha rAjA, citave mana mAMhi / e sundarI mUra sUdarI, kinnarI vima voha vAya / / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 bhAcArya vandrakIti sulocanA eka eka rAjakumAra ke pAsa pAtI maura phira Age cala yetii| usa samaya vahAM upasthita rAjakumAroM ke hRdaya meM kyA-kyA kalpanAeM uTha rahI thIisako bhI dekhie eka haMsatA eka khIje, eka raMga phare navA / eka jANe mujha barase, prema gharatA ju bavA / / eka kahe jo nahIM vareM, to amyo tapavana jaaysu| eka kahato puNya pAye, eha balabha ghAsU // eka kahe jo prANyAto, vimAsaNa saha paraharI / pUnya phala ne bAtagoe, ThAma subha haipaDe para / lekina jaba sulocanA ne akati gale meM paramAla nahI DAsa, tIjayukumAra prakIti meM yuddha bhaDaka utthaa| isI prasaMga meM pariNata yuddha kA samaya bhI dekhie malA kaTaka vikaTa kabahUM subhaTa sU, dhari dhIra hamIra haTha vikaTa sU / karI kopa kUTe yUTe sarabahU, cakra to samara khaDaga mUke sahu // gayo gama golA gaganAMgaNe, go praga prAve vIra ima bhaNe / moho mAMhi mUke moTara mahIpatI, coTa khoTa na prAve maratI // bayo avA karI behadda isU, kope karatAM kUre prakhaDa sU / gharI dharI ghara DholI nAkhatA, kopi kaDakaDI sAjana rAkhatA / / hastI hastI saMghAte prAthaMDe, ratho ratha sUmaTa sahU hama bhaDe / haya haSAra va jaba chajayo, nIsAraNa nAdeM jaga gajjayo / kaSi me anta meM jo apanA varNana kiyA hai, vaha nimna prakAra hai Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ralakauti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva zrI mUlasaMgha sarasvatI gache re, munIvara zrI padamananda re / devendrakI rati vidyAnaMdI ayo re, mallIbhUSaNa punya kaMda re // zrI lakSmIcanda pATe thApayAre, abhaya sunanna munIndra re / tasa kula kamaleM ravi samora, prabhayanandI nameM naracanda re / / teha taNe pATeM sohAvayoM re, zrI ratnakIrati suguNa bhaMDAra re / tAsa zoSa surI guNaM maMDayo re, candrakIrati kahe sAra re / eka manAM eMha bhaNe sAMbhale re, lakhe bhalu eha pAkhyAna re / / mana re vochati phala te mahe re, nava bhaveM lahe bahu mAna re| saMvata sola paMcAvane re, ujAlI dazamI caitra mAsa re / / bAraDolI nayare racanA racI re, candraprabha subha prAvAsa re / nitya nitya kevalI je jape re, jaya-jayanAma prasIdhare / / gaNadhara prAdinAtha kera Dore, ekattaramo bahu righa re // vistAra prAdi purANa pAMDave bhaNore, eha saMkSepe kahI sAra re / bhaNe suNe bhaSi te sukha lahe re, candrakIrati kahe sAra re / samaya: kavi ne ise saMvat 1655 meM samApta kiyA thaa| ise yadi antima racanA bhI mAnI jAve to usakA samaya saMvata 1660 taka kA nizcita hotA hai / kavi ne apane guru ke rUpa meM "ratnakIti" evaM "kumudacandra" donoM kA hI nAmollekha kiyA hai, saMvata 1660 taka to ratakIti ke pazcAta kumudacandra bhI bhaTTAraka ho gae the, isaliye yaha bhI nizcita sA hai ki kavi ne ratnakoti se hI dIkSA lI thI aura unakI mRtyu ke pazcAta ve saMgha se prAyaH bhalaga hI rahane lage the / aisI avasthA meM kavi kA samaya saMvat 1600 se 1660 taka mAnA jA sakatA hai| dhArita banatI kavi kI tIsarI racanA cAritra cunar3I hai jisake rUpa meM mATTAraka ratnakIti ke cAritra kI prazaMsA kI haiN| canar3I meM vibhinna rUpako kA prayoga hA hai / cUnar3I nimna prakAra haiM zrI jinapati pada keja namI re, bhajI bhAratI avatAra re / cAritra pacheDI male gAmesyure, zrI guru sukha dAtAra re / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcArya candrakIrti catura cAritra pacheDalI re, sohe zrI guru aMgi re / sUrI zrI ralakIratI sohe re, mohe mahimaMDala raMga re| zrI jinAgama sUtra nIpanI re, 15 aguvAhaH eha re / saMyama sarovare dhoI jere, purAtana pale pApa je hare / / zrI guruvANI haraDA karI re, teha taNo dIdho pAsa re / prAgama phaTa ko raMga doDha karI re, adhyAtama manopama tIsare / / dhyAna kaDAI raMga ukAlIje re, tapa tela dIdhe e bhUra re / samakisa cola raMga gaha gayo re, puNya pallava sukha sukha pUra re / vimala kamala paMca prata taNAM re, pAna paMca sumati nAM phulAM re / aNya gupati rekhA sobhatI re, gharatI vividha parineha re / sIla samoha pharatI kulaDI re, mUlaguraNa maNi guNa chauMTa re / uttara corAsI lakhya belaDI re, joye ruDI gyAMna nI prIta re / sundara cAritra pachelaDI re, sohe ratnakI rati munIMda re / candrakIrati sUrI vara kahe re, cAritra pacheDI sukha vRda re / / iti cAritra punaDI gIta samApta kaSi ne bhaTTAraka kumudacandra para bhI pada likhe haiM jisameM kumudacandra ke guNoM kA bakhAna kiyA gayA hai / eka pada dekhie rAga anyAsI vaMdo kumudacandra sUrI bhaviyaNa sarasa bakhAna manoharavANI, seve sadA pada guriNayaga // 1 // paMca mahAnatta paMca sumati, aNya gRpati vara maMDala / paMcAcAra pravINa parama guru, mathita madana mada sAMDana 1 // 2 // zAstra vicAra virAjita nAyaka, vikaTa vAdI mada bhaMjana / candrakIti kahe ghobhita sadaguru, sakala sabhA mana raMjana / 3 .' candrakIti dvArA nibaddha caurAsI lAkha jIvajonI binatI bhI milatI hai| 62. saMyamasAgara me caTAraka kumudacandra ke ziSya the| ye brahmacArI the| saMgha meM raha kara apane guru ko sAhitya nirmANa meM yoga denA tathA bihAra ke samaya bhaTTAraka kumudacaMdra Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ranakIti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva 155 ke guNAnuvAda karanA inakA pramukha kArya thA / ve svayaM bhI kavi the / choTe-choTe gIta likhA karate the / aba taka inake nimna gIta mila cuke haiM / 1. kumudacandra gIta 2. pAravanAtha gIta 3. gItalanAtha gIta 4. nemigIta 5. gurvAvalI gIta 6. zAMtinAthanI vinatI 7. vasibhanI vinatI 8, laghu gIta ukta sabhI gota choTe choTe haiN| lekina itihAsa lekhana meM sabhI gIta upayogI hai / yahAM eka gIta jisameM kumura kI vizeSatAoM kA para kiyA gayA hai diyA jA rahA hai--- prAvo sAhelaDI re sahU mili saMge / bAMdo guru kumudacandra ne mani rNgi| chanda pAgama alaMkAranI jANa, bAru citAmaNi pramukha pramANa / tere prakAra e cAritra sohai, dIThaThe bhariyaNa jana mana mohe / sAha sadAphala jehano tAta, dhana janamyo padamAM bAI mAta / sarasvatI gaccha taNo siNagAra, vegasyu' jItimo dudhara bhAra / mahIyale moDhavaMze su vikhyAta, hApa jogAviyA vAdI saMghAsa | je naranArI e gora guNa gave, saMyamasAgara kahe te sukhI pAya / / 63. dharmacandra ye bhaTTAraka ratnakIti ke saMgha meM rahate meN| choTe choTe gIta likhane meM ye / bhI ruci lete the / aApakA eka gIta milA hai jisameM bhaTTAraka paramparA, pratiSThAkArakoM kI pratiSThA Adi ke sambandha meM likhA gayA hai / racanA sAmAnya hai| 64. rAghava ye bhI bhaTTAraka ratnakI ti ke saMgha meM rahate the| vidvAna the| kabhI-kamI Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 meghasaragara chATa choTe gIta likha diyA karate the| inhoMne apane eka gIta meM khAna malika dvArA bhaTTAraka ratnakIti kA sammAna kiyA gayA thA, aisA ullekha kiyA gayA hai / zrI abhayananda pATi paTodhara, ratlakIrati gora baMdo jii| baMde sukha lakSmI bahu phAmo, to janmanA pApa mikando jI / veThA siMhAsana sabhA manaraMjana,"..."hA adhika.. . saMce jI / agama chanda pramANa e vyAkaraNa malaharI vasatiho vAje jI / lakSaNa vatIsa sakala kalA aMgi bahottari, khAna malika diye mAna jI / ghanya e ghoSA nayara bavANu, hubaDa baMza sujANa jI / zrI ratnakIrati caraNa namIne, bhaviSaNa kare nakhAe jI / dhanya sahejalade mAta bastrAga, devadAsa suta ratana jii| kara joDI ne rAdhava bInave, jIva dayA zubha mana jI / gorane jIva dayA zubha mana jo // 65. meghasAgara __ meghasAgara brahmacArI the tathA bhaTTAraka kumudacandra evaM prabhayacandra ke saMgha meM rahate the| inheM bhI choTe choTe gIta likhane meM nAnanda prAtA thaa| saMvata 16.5 meM jaba abhaya candra ko bhaTTAraka pada para abhiSikta kiyA gayA thA taba ye vahIM the / unhoMne usakA eka gIta meM varNana bhI kiyA hai| purA gIta yahAM diyA jA rahA hai gurugIta-rAga malhAra sakala jinezvara praNamIne, sAradA na balI pAya / kumudacandra pATi gAIe, abhayacandra guru rAya re / prAbo sundarI tamhe sahu milI, jina mandira bhansAra re ||paaNclii||14|| mUlasaMdhe guru jAriNaye, sarasvatI gache jeha re / leha taNA guNa varNava dharI adhika saneha re / maavo||2|| sUrI vAmadacandra pATi abhinavo gautama avatAra re| caritra pAle nirmalA, ghare paMca prAcAra re yaavii||3|| paMca mahAvata ujalA, paMca samiti suvacAra re| praya gupati ne vakSa kara, cAritra tera prakAra re |maayo||4|| Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ralakIti evaM kumudaSandra : vyaktitva evaM kRtitva 117 bAraDolI nayara sohAmaNa', caMdraprama jinadhAma re / pATi mahochava tihA havI, sarasA saMghanA kAma re ||praayo||5|| saMvata sola pacyAsII, phAguNa sudi ekAdazI somavAra re / kumudacandra pATi thApiyA, abhaya candra guru bhAra re ||praayo||6|| tapa tejo dinakara samo, mithyA mata kIdho duri re / madhya jIvane pratibodhayA, dIThe Adi pura re / praavo||7|| zrI prabhayacandra guNa gAiye, gharI haraSa apAra re / meghasAgara brahma ima kahe, sakala saMgha jayakAra re maavo|||| 66. dharmasAgara ye maTTAraka prabhayanandra dvitIya ke saMca meM brahmacArI the tathA bhaTTAraka ke priya ziSyoM meM se the / ve apane guru ke sAtha rahate aura bihAra ke pravasara para unakA vibhinna gItoM ke dvArA prazaMsA evaM stavana kiyA karate / neminAtha evaM rAjula bhI inake priya the isaliye unake sambandha meM bhI inhoMne kitane hI gIta likhe haiN| prava taka inake nimna gIta prApta ho cuke haiM / 1. nemi gIta 2. nemIzvara gIta 3. lAla pacheDI gIta 4. marakalakA gIta 5. guru gIta 6. vibhinna gIta dharmasAgara ne nemi rAjula ke sambandha meM apane pUrva guruSoM ke mArga kA anusaraNa kiyA aura rAjula ke saundarya evaM usakI viraha vedanA ko vyakta karane meM unase bhI gAjI marane kA prayAsa kiyaa| unake dvArA nibaddha eka nemIzvara gIta dekhiye sakhiya saha' mili bInaye, vara mi kumaar| toraNa thI pAchA balyA, karIsyo re vicAra // 1 // rAjImatI prati sundarI, guNano nahIM pAra / iMdrANI nahIM anusare, jeha nU rUpa lagAra // 2 // Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 118 beraNI vizAla sohAmaNI, jItyo zyAma pharida bhAla kalA prati spaSTI, bharavo basyo caMda // 3 // khiDalI kaja pAkhaDI, kAlI zraNiyANI / kAma tathA zarariyA meM pAnana hasita kamala jasyu' nAka sarala ghaNubha karIsyuM mavANIye, sUkA caMca para . nohA // uttaMga | sucaMga // 5 // bhaI hare mana pomaNa pona / grahaNa adhara sama upatA jevI vacana madhura jAMNI karo, koyala kaMThe kaMbu harAbIyo hai yaI bAhU latA prati lar3akatI kara madhara anopama pAtalU, jehabU harI laMkI kari jANiye, para raMga pAnhIsa ucI mati rAtaDI prAMgalaDI sarva sulakSaraNa sundarI, nahIM malase rahI lAla pAchA calo kA vacana te hAsa vilAsa karo tumhe, prati ghRNaM mA eha vacana mAnyu nahIM, lodho saMyama tapa karIsyAM sukha pAmiyAM, sajjana sukhakAra / / 11 / / kumudacandra pada cAMdalo, dharmasAgara kahe nema jI, sahUne jaya jaya kAra / / 12 / / mAno / J tAni // 10 // bhAra zrabhayacandra udAra / vAlI / kAlI || 6 || cita / mohata // 7 // samAna // 8 // tehadI / ehavI // 9 // dharmasAgara isa prakAra kavi ne rAjula kI viraha gata bhAvanAbhoM ko apane gItoM meM saMjo kara hindI jagata meM eka nayI sAmagrI prastuta kI hai| dharma sAgara ne bhaTTAraka zrabhayacandra kA bhI khUba guNAnuvAda kiyA hai| eka gIta meM to bhaTTAraka jI lAla pachevaDhI dhAraNa karane para kitane sundara lagate the isakA bhI varNana kiyA gayA hai aura likhA hai ki "lAla vizevaTI abhayacandra sohe, nirakhatAM bhavikayanAM mana mohe" / bhaTTAraka grahAyacandra kI prazaMsA meM likhA hai ki inakA dehalI darabAra taka vyApta thA tathA vahAM inakI prazaMsA hotI thii| Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maTTAraka rasnako ti kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva dissI re siMhAsana kerA rAjiyo re, gAjiyo yaza tribhuvana mAhi re / vAdi timirahara dinakara re, surataru sarasvatI gamche re|| abhaya candra kI prazaMsA meM likhA eka aura gIta dekhiye jisameM phadhi ne abhayacaMdra kI vidvatA evaM jJAna kI khula kara prazaMsA kI hai prAvo re bhAminI gajavara gAminI, gaMdavA mabhaya candra milI mRganayanI / mugatAphalanI cAla bharIje, gachanAyaka abhaya candra bAbIje // 2 / / kukuma caMdana bharIya kacolI, preme pada pUjo mAranA saha bhalI // 3 // hUbar3a maMze zrIpAla sAha tAta, janamyo rur3I ratana koramade mAta / / 4 / / laghuyaNe lIdho mahAnata bhAra, mana vaza karI jItyo duddha ra mAra / / 5 / / takaM nATaka prAgama prahAMkAra, aneka zAstra bhaNyA manohAra // 6 // bhaTTAraka pada ehame chAje, jehanI yaza jagamo vAsa gAje // 7 // zrI mUlasaMgha udayo mahimA nidhAna, mApaka jana kare jeha guNagAna || 5 || kumudhacandra pATi jayakArI, dharmasAgara kahe gAu nara nArI // 9 // 67. gopAlapAsa gopAladAsa kI do choTI racanAyeM yAdurAso tathA pramAdIgIta jayapura ke TholiyoM ke maMdira ke zAstra bhaNDAra ke 673 guTake meM saMgrahIta hai| guTake ke lekhanakAla ke prAdhAra para kavi 17vIM zatAbdI yA isase bhI pUrva ke vidvAna rahate the / yadurAsoM meM bhagavAna neminAtha ke vana cale jAne ke pazcAt rAjula kI virahAvasthA kA varNana hai jo unheM vApisa lAne ke rupa meM haiM / isameM 24 paca hai| pramAtIgIta eka upadezAtmakagIta hai jisameM Alasya tyAga kara prAtmahita karane ke liye kahA gayA hai| inake atirikta inake kucha gIta bhI milate haiN| 68. paDe hemarAja prAcIna hindI gadya para lekhakoM meM hemarAja kA nAma ullekhanIya hai / inakA samaya satrahavIM zatAbdI thA tathA ye pAMDe rupacanda ke ziSya the| inhoMne prAkRta evaM saMskRta bhASA ke graMthoM kA hindI gadya meM anuvAda karake hindI ke pracAra meM mahatvapUrNa yoga diyA thA / inakI praba taka 12 racanAyeM prApta ho cukI haiM jinameM nayaca ka. Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 pAMDe hemarAja bhASA, pravacanasAra bhASA, karmakANDa bhASA, paJcAskiAya mASA, paramAtmaprakAza bhASA prAdi pramukha haiM / pravacana sAra ko bAhoMne 17ri nadavA ko 1724 meM samApta kiyA thA / abhI tIna racanAyeM aura milI hai jinake nAma dohAzataka, jakhaDI tathA gIta haiN| racanAmoM ke prAdhAra para kahA jA sakatA hai ki kavi kA hindI gadha evaM padha dono meM hI eka sA hI adhikAra thA / bhAva evaM bhASA kI dRSTi se inakI sabhI racanAyeM acchI hai / dohA zataka, jakhaDI evaM hindI pada abhI taka aprakAzita haiN| Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ neminAtha phAga zrI jina yuga dhana joNiya vastrANaye vAriNa vismAta | sAradA varadA smA minI, bhAminI bhAratI mAta // 1 // vimala vidyA guru pUjIi, bujhiye mugati tagAM phala pAII, jJAna ananta / gAie rAjula kaMta // 2 // pApano aMza / yAdava kula caraNo zravataramo avani zranopama sundara zivAdevI nandana, samudra vijaya dhana tAsa, kuMbhara karUNA vanta, maNDapa, khaNDana malla yuddha jo e kare, pArakhe prAzrameM puroM, pANigrahaNa karI pAMDu, paraNo prabhU kahe me, siSayI sundarI sAmale, khar3o khalI jhIlavA cAliya, jugala kamale karI kAminI, pANigrahaNa para prema re, bala chala kala karI, ugrasena pherI kuvarI, upamanA sUro candana vikhyAta kahaMva apAra | rAja kAja mani zrAkhiya mahanta jAriNaya kare morAri // 5 // jou pAratha eha taratU brahmatastu mAne paJaga seji poDhiya kambU dhanuSa ghare manna / dhazna / / 6 / / hoya / koya // 7 // dekhAi' zradhikavataMza // 3 // tribhuvana teha | vasudhA eha // 4 // bahu pariprakramI e so nahI ima Amale manoherA viparIta / rUpa rIsa // 8 // pADanA bAta jhAliya nemane hAthi // 6 // svAminI chAMDe deha / nema dharo mani neha // 10 // bholagyo bhole nemakumAra | rAjula apAra / / 11 / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ neminAtha phAra rAmula kA saundharya candra vadanI mRga locanI mocanI saMjana mIna / bAsaga jItyo veriNaiM, zreNiya madhukara dIna // 12 // yugasa gala dIye sazi, upamA nAzA kIra / apara vika samatA , antanU nirmala nIra // 13 // hAla cibuka kamala para SaTapada, prAnanda kare suSApAna / grIvA sundara sobhatI, kaMju kapotane vAna || 14 || komala kamala kAlaza ve upari motI sohe / jANa kamala kerI belar3I, belar3I bAMhoDI sohi / / 15 / / kanaka kajogama sobhatu, nAbhi gambhIra visesa / jANe vidhAtAI Agulo vAliya rupanI rekha // 16 / / kaTi harigati gaja jItiyAM, pUriyA vanamA bAsa / jaMghAi jItiya kadaliya, aMgaliya padma palAsa / / 17 / / prAbhraNa aMga panopama, bhUSaNa zarIra sohaMta / kavi kahesyu bakhANIye rAjula rUpa ananta // 18 // ugrasena ko kuMbhari sundarI sulakSaNa aMga / mAdhava bandhava nemano, vIvAha melo manaraga // 16 // dahA neminAtha kA vivAha veha dhari subha para premasyU', ahI nA miliyA aneka / tarace vitta nita citasyu vIhavA vAru viveka // 20 / / karI sagAI sura mili yadupati haladhara kahAna / indra narindra gayanda caDhI, te pariNa prAdhyA jani / / 21 // hAla jAna mAna mAhi moTA, mahIpati maliyA ananta / ekeka pAhi pradhikA SaNA, Izvara ubhayA kata / / 22 / / deI nisAraNa sajAga catura caDhiyo ratha sohi / kiriTa kuNDala kerI kAni, zaMkyA ravi zazi sohe // 23 / / prAkyA maNDapa dukar3A kUkar3A maga taNA vRnda / / dekhI balyo tata khecare deva dayAM varaNo kaMda // 24 // Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | ** bhaTTAraka ratnakauli evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva nemi vaMzagya sAno sArathi bAta vikhyAta bhasambhava bhAja | ta koI kAraNa jAMyoM re, e prAMNyA koNa kAji / / 25 / / duhA pazu praneka | vibeka // 26 // 3 ugrasena rAI bhANIyA paMkhI gaurava velA mArase, karasye tA bAta bAtanI milI, mantara paDiyo trAsa / for saMsAra vIlA kisyo e pazu nesyo pAsa / / 27 / / DhAla pAsa choDAco ehanA denA kokaro ghAta / jAlI bAta meM eha taraNI vivAha varaNI nahIM bAta // 28 // pAcho cAlo ra sArathi sAMso makarasyo sosa / upanI tRSA ati jala vaNI, na same dUdhe tathA basa // 26 // viSaya bhogave agyAnI, jJAno na bhogave leha / bhUtA tantu bAMdhe makSikA navi bAMdhe kari deha // 30 // indriya sukha zubha tava lageM, mugati na jANo khela / dIye svAda nahIM jaba lage taba lage uttama tela / / 31 / / vivAha bAta nivAI, bhASa madana sudha mane tapa sAghU, ArAdhu siddha J mahaMta | mahaMta / / 32 / / dUhA Aliye dhAvI ima kahU~ sakhIsyoM kare zrRMgAra / torA thI pATho dalyo, yadupati nemikumAra // 33 // sAMbhala zravaNe sundarI, mani gharI eka bAta / kita thaI taba mati gaI, kAraNa kaho mujha bAta / / 34 / / DhAla rAjula kA vilApa : mAla tAta saha dekhatA, rAjula yaI diga mUDha | bAta vAratI sIghaNI kamataraNI zrAbharaNa bhUSaNa chor3atI mor3atI kaMkaNa hAtha | mandara lU baheliyA t rAkho re ratha lamhe samaratha lakSagNa koNa sa samvanA, gati gUDha / / 35 / / liya sahiyara sAtha / / 36 / / hasArapa kare bahu loka / mAMhatanA vacana phoka // 37 // 126 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 neminAtha phAga kAM jAye bana vAhatA, kalA kaThina kA pAya / sAMbhalI vInatI sAharI, tAharI komala kAya // 38 / / chae rati prArati ati ghaNI, varasA lere vikhyAta / nAtha bAta no he sohilI. pohilI ziyAlAnI rati / / 36 || sIyAle zIta par3e, para mati nirmama hIma | harI karI cari mada mUke, cUke tApasa nIma || 40 / / mAha umAha ati prAyo, mahiyala mAdhava rAya / / paMca vAraNa grahA hAmi te, sAdhe madana sahAya / / 41 / / uSNa kAli khala sarikho, nirakho haMsa kaThora / komala tani lU lAgasye, bAgasye vAyu niThora / / 42 // aparAMgha pASe kA pariGgoM, dayA karo deva dayAla / jalacara jala binA TalavaleM, bilavale rAjala bAla // 43 // maiM jANyuha mujhane, milasye bhaMgo aMgi / ulaTa upano ati ghAre, raMga mAM kAkaro bhaMga // 44 / / hAtA rAjula kA nemi se nivedana : bhaMga kAkari prima bhogano, bhogavo loga vikhyAta / mAho karagraha karasye, karasye ko jIvano pAta // 45 // prArathI ne pApa lAMga, mAMgo bhayA karo mujha / eka rayaNI raho pAsa re, dAsa thAuM ca tujha // 46 // harihara brahmA indra re, candra narendra na nAri paraNyA dAna devatA, saMvatA sahU saMsAri / / 47 / sura nara hari hara paraNyA, padhUno na karasyo teNemAra | rAjusa sAMbhanli vInatI, bolyo nemikumAra / / 48 / / akekA bhada ne sagapaNa, bhala paNa hiMsA na hoya / sugati sudhArasaDholiya, pIye halAhala koya / . 46 / / kihAM thI pAbyu evaDU' DAhApaNa deva dayAla / paraNyA viza kA paraharo bole rAyula bAla / / 50 / / kima raha dukha ekalI, kima mAneM mujha mana / rajanIpati dahe rajanIya, vAsarapati dahe danna / / 51 / / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakauti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva ha syAmAdi zazi kAThIyo, vAsyo bhatizaya sesa / sUra bhalI meru varAMsIyoM, vAsudeva visesa / / 52 / / ke kAla zItala zazi te sahU kahe, virahA dayAnala jhAla / / 53 / / ThAla phAla mehele parazI karU, bhava mAMhi bhava karu, ema bilavantI juvatI, catura cintA kase mAhIya, dharuka nanakA mana vInatI kare pIyU pAsi / tAharI rAyula dAsi / / 55 / / sIkhAmaNa zrama tari / saMsAra asAra aneka / / 56 / / mAli vezi / kare paramesa // 54 // sAMmali sundari sIkha, sUM jANe e sAra tana dhana gRha sukha bhogavyAM, e bhana mAMhi pavAra / narake jAye jIva ekalo, ekalo svarga mA || 57 // . devatA dAnava mAnava teha taraNA dharaNA kararayA bhoga | tohe jIva nRpati na pAMmIyo, mAnava bhavano so joga // 58 // upanI tRSA ati nIranI, kSIradhine kIyo pAna | tRpati na pAmyo AtamA tRNu jala koNa samAna // 56 // tAta mAla sahU dekhatAM jIva jAye niradhAra / dharma vinA koI jIvaneM, navi tAre yula mana manAviya Avo caDhyo girinAri / tapa yAcare, prAcare saMsAra // 60 // vAra bheva paMcAcAra / / 61 / / sukumAlo parisA sahe sahasA bana panara pramAda dUreM kare zIla sahasa dhyAna bale karma kSaya karI, anusaro kevala jJAna / lokAloka prakAzaka bhAsaka tatva' vidhAna / / 63 / / rAghule to parato karo, managhara rahI verAga / bhUSA aMganA mU kiya, zarIra sohAga // 64 // madhya jIva pratibodhiya, koSo zivapura vAsa / taba bale strIliMga yediya rAyula svarga nivAsa // 65 // mamAri / paThAra / / 62 / / 165 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bArahamAsI udadhi sut| suta gora namI, praNamI abhacanda pAya ! moniyo gote narama, ga ti || 66 // teha pada paMkaja mana dharI; ratnakIrati guNa gAya / gAye sUro e mAMhata, vasanta rite sukhi thAya // 67 / / nemi vilAsa ulhAsasyu', je gAsye naranAri / ratnavIrati sUrIvara kaheM, lahe saukhya apAra / / 68 // hAMsoTa mAMhi racanA racI; phAga rAga kedAra / zrI jina juga dhana jAraNIye; sAradA bara dAzAra // 66 / / iti zrI ratnakIti viracita neminAtha phAga samApta / ' (2) bArahamAsA jyeSTha mAsa rAga prAsAvarI prA jyeSTa mAse jaga jalahara noumAhare / phAI vAya re vAya virahI kima rahe re / / pAe rate Arata upaje aMga re / anaMga re santApe dukha kehe ne kahe re // 1 // moDaka kehaneM kahe kima rahe kAMminI prArati pramAla / cAru candana cIra cite, mAla jANe vyAla / kapUra kesara keli kama kavaDA upAya / kamala dala' chATaNA vana ripu jANe bAya || bhAve nahIM bhojana bhUpaNa karaNaM kerA bhAma / parInagame pAna nIkoM rali kareM kara bhAya / / girinArikero giritape, sakhi jeSTha mAsa viseSa / duHsaha dIna dohilA lAge komalA saleSi // 2 // 1. guTakA, yazakIti sarasvatI bhavana RSabhadeva, patra saMkhyA 127 se 132 taka Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnavIhi evaM kumudacandra : vyaktitva lina bhAvAhamAsa Abhara prASADha mAvayo e para re / kAI ghare re nAha nahIM hUM kima rahu~ re / / zrA jala thala mahI ana mehana maMDANa re / sajAMsA re na sambhAre dukha kehaneM kaha re / / prAgaDa aDe gagane gohe ro apAra re| kAI dhAra re na khaMce unnata mAhAlo re / / Ajima jima tima rIti marAsu mAhAle re / kAI sAle tima tima nemano nehalore // 3 // -.. + troTaka tima tima nAhano neha sAle aASADhiM magAta / dAdura bole prANa tole varasAle vizAla / / divasa aMdhArI rAlaDI bali cATa ghATe nIra / vApIyaDo pIu pIu bole kima ghara mana dhIra / / tara tapI sAkhA kare bhASA sAvajAM sohata / ritukAla bhora kalA karI, mayUrI mana mohaMta / / Aja sakhI pragAla Avyo unhaI ne meha / jhava jhavaka jhabake dIjalI kima sahe komala daha - prApo paNA pIu ne pAsa, kare kAminI lADa / kima rahuM hu' ekalI re prAvayo prASAr3ha // 4 // sAvana mAsa-. ASADa anukrameM zrAvaNa mAsa re / phAI pAsa re pAsa phara hU~tama saraNI re // mA anucarI jAMzI zrAvayo eka bAra re| prAzara re nemi jina dhama tribhuvana dhaNI re // 5 // joTaka - tribhuvana gharI tama taNI jAgI prAva yo eka bAra / pache no he avasara brahma taNo, jovama no bhAgAra / / avasara kI prAparaNo pache kasyo uthe banda / tima tujha vinA nija nAtha mujhane sohoye na prAnanda / / mAlatI makarada cUko, kasyu kare karI re / mAnasara marAla cuko, kima ghare mana dhIra / / prasavara gaye sajjana mile pache kima Tane duskha deha / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 bArahamAsA mApAparaNe avasara ko barasase rayu meha, karuerA kara kRpA karo jI dayAvaMta dayAla | AmalA mUko sAmanA zrAvaNa karI saMbhAla // 6 // bhAdrapada mAsa - bhAdrabar3e bhari jalathala mahIyala meSa re| meM para re nemi jima huma binA kima raha re // prA harI zra bhUmi pari i gopa prAnanda re| mAnanda re somA tehanI sI kaha re / / jyama jyama jalahAra barase bahuraMga re / aMga re pranaMga dahe surie sahacarI re / / mA dInathaine vacana baha bhASe ima / aparAdha pAkhe kA pIu paraharI re // 7 // noTaka patharI kA praparAdha pAmeM pacaka bhASe hama / divasa dohile nogamu re tyaSI jAye kima / / prArada karatI dukha dharatI raDalI dhakavai rAti | udaya pAye ekaTho torAnanI sI bAta / / suriNa sakhi mama kAMI na sujhe je kAma shriir| nija nAtha kero neha sAle nayana TalayA nIra / / rame kuraMga kuraMgINI taraMgoNI ne tIra / hAva bhAva vilAsa nirastrI nayana TalayA nIra // avanIya upari aMba pUrA pUrayA suracApa / bhAdava bharatAra pAkhi sejatalAI tApa / / 8 // mAvani mAsa prA mAso prAsA nemi jiraNaMda re| kAI caMdare udayo ayanI nIra bhalo re / / mA ujjala tRNa jala aMbuja prAkAza re / mAsa re sarada sajanI soha jalo re / / sayA suta vinaso kara zRgAra re| mugati no hAra hRdaya mujha dahe re / / Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva 129 129 A re nAtha sAtha le ko kahe varaNe re / nayara re kAjala sakhi mujha navi rahe re / / 9 // proTaka navi rahe kAjala nayaNa mAhare prArAtA hare prema / uDapati kerA kiraNavAle zaraTa kAli ema || uhmA bhI kima raha idharI valI karI tumastuprIti / / vAhI ne vana mAhi jAyeM loka mAMsI rIta / / suriNa svAmI sAmala tuma binA navi rahe mAha manna | kaThina thaI ne kAM rahyo re vacana tAharu channa / maMdiramA meM navi laha je ko pazumA sor| te dekhi nIThora thayore Aso nAha niThora // 10 // kArtika mAsa ... nAha kima rahe kAminI kAtIya mAsa re| kAI dAsa re jANI deva dayA karI re|| A tujha binA navi game tAtane mAta re / prAja re kAI kAja re e kuna sare suriNa mahi re / / 11 // boTaka suriNa sahI su kAja sAre na saMbhAre nAtha / mujha kanaka kuDala kiyUra kakaraNa nahIM bhAve hAtha / / mujha rAkhaDInI pAkhaDI pada kaDi paDalA duri / tilakaH aMga navi ka na ghara mAMga siMdUra / / poTI moTI morali motI dahe mujha aMga / ghugharI stramakAra neura cUnaDI nA' raMga // dhAcaraNa bhUSaNa aMga dUSaNa eka kSaNa nahIM pAsa / kima rahe kAminI ekalIre mAha kAtI mAsa / / 12 / / maMgasira mAsa mA mAgabhire mana bala vihasa thAye re / mAya re rAya nemI jina kAraNe re / / grA jima mRga mugI cakita cukI jUyo re / loyaNe lope ruye bAraNe re / / Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bArahamAsA A tujha binA dIna mukha dohilA jAye re / kAI jAye re jUti yovana dohila re|| mA pIhara to dIna pAMca no prema re| koI nema re sAsaraDe sahUM sohilU re // 13 // boTaka sAhelU svAmi rAja sAharu mAhara to nahIM karma / cora bhava meM bhAla' mehetyAM bolA mosA mama // koI tu eka mujhane eTalI tAM pAsa / karasyu' lIlA nAtha sAthai kAMkarInI rAsa // pAsa pUro mAharI eTalI tAM khaMti / prati ghaNUna tArigaye jI jUyo vimAsI cinta / pANigrahaNa nahIM kahI pache nA kahesyo dharma / kAlA teTalA kAmaNI ree meM jApayo marma / / kima bhana jAsye eha mAharo kSaNa varasA so dhAya / mAgazira gayo mujha dohilo re jUyo yAdaba rAya / / 14 // pauSa mAsa mA potheM poSana soraMga sIyAle re / e zIta kAli kAMpIu pariharo / / prA zIta bAye uttara no vAya re / kAye re kaMpe prabhu mujha parikaro re / / prAtAghapaDe hI maha lihI mAle re| kAI DAleM re takhI jugala the sIrahe re // bhA kisa kile keli kare sundara shkhaare| kAI bhASA re bhAvatA vacana te tAM kahere / / 15 // bhASA kahe zAkhA rahe thali sahi aMge zIta / prIta proDhI pakhi pekhI prAcayo jI mita misa / / pharayo cita mAharI tAharI dAsa dayAla / bile vale vacana tA ema kahe kima rahe rAjula pAla / / pApo paNe naranAri maMdira kare sundara rAja / hUM nemi vina ekanI anudina kima sare mujha kAla / Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka rasmekIti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva mujha nayana thI nija nAha gayo re rahyo aMga zoSa / kRpA karo mujha mana dharo kima rahu pIuDA poSa // 16 / / mASa mAsa - mA poSa mahA mujha dohile dina rAti re / koI mAla re jIvana' yadupati kisa sahe re / mA jima jima paDe vana ati ghana ThAI re|| prAdhAra re ubho giri mAM kima sahere / / pA erate mahIpati cApa cahAvI re / kAI yAvI re hemanta rita ubho rahyo re // pA to jI jo jaine jAdava cAlo re / himAlo re sarasa sIyAlo yahI gayo re // 17 // troTaka neha gayo nija nASa ko prA bhave prAdhAra / suriNa gharaNI vInatI ghaNI tara taNI rAjula nAri / pApaNI ANI prema prAMgI mAyo eka vAra / pAcA bale yo teha page re jo nA ve vicAra // na karu' re nAtha mAharA prANe tamasu zrIti | sAhIna rAmbu svAmI tapa ne neha bhara ho nizcita / / teha bhaNI tribhuvana ghaNI vInatI surago mujha soya / mAha gAsi pIu pAsi puNya vinA navi hoya // 18 // phAguNa mAsa-- mA pIu vinA prAcayo pha phaine phAga re / kAI rAgare vasaMta virahI mAla ve re / mA kukama kesara ddhAMTiyA aMga re / kAI raMga re padaminI priya cita bAla re / / zrA kesU phUliyA bhUliyA jAya re / / kAI mAya re mAdhava madhukara raNajhaNe re / / mA mogarI mandAra mAlatI nA chorare / kAI kou re kAnana dIme guNa ghaNe re / / 16 / / Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 bArahamAsA troTaka muraNa paNe volasarI veli jAsU anAriMga / pADala parimala kamala nirmala karaNera ketakI saMga / / sahakAra sugdara morIyA baporIyA ne rNg| elacI rahayA aneka vana zrIphasa saMga / / te bana mA balIya saMvAye gAye gIta saneha / phAgaNa mAre pIu vinA holI dahe mubhA deha // 20 // caitra mAsa pA mujha dehe dukha dahe caitra no mitra re / kAI kaMta re mAIta mAhare paraharI re // pA kokilA kUje soravara pAlire / ___ kAI bole re bola sakhI mujha, sUDalA re // yA balI bana basatA sArasar3AM vikhyAta re vikhyAta re mAta na lAge rUpaDalA re / / 21 / / noTaka-- ruDA na lAge banna verI vAlA ne viyoga / tilaka aMjana parahasya dUrI karayA saha bhoga / / cAlayA ci dise paMthi premeM tApa taDakA kIca / kima raha hU~ ekalI tajInodaza ne dIpa // uSNa kAli e unhAne kAma sahe mujha tanna / kaThina yaI neMkA jAye kima dahe mAharU manna / / soha sahasane prATha mAMge sAraMga dharane sAthi ! eka kA malakhA mariNa e mana kIje nija nAtha // mAsa posa hUM nIgama balinImagU SaT mAsa / janamAro kima nigama re catra mi raho pAmi / / 22 // baMzANa mAsa A baizAkhe zAkhA mori rasAla re / vizAla re kAla unhAle jala ghaNI re / / pA meDii maMdira sundara sohAve re| kAI prAcere gAmathA paMthI dhara bhaNI re / / prA maMdira prAvyA svAmI sohAgA re / saghAvyA re pazU taNI karaNA karI re / / Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnoti utvi zra unamada manasija mAna nIvAri re / troTaka - saMbhArI re mugasi mAninI kari dharI re // 23 // kari dhari vairAgya vAlo cAlayo girinAri / bAra mAsa parIsA sahe kima rahe rAhula nAri // nija manna ne tAM tapa sambodhI pratI bodhI rAhula rAja | mugati purI gaya nAtha nemi jina karI zrAtama kAja || zrIzrabhacanda udAra anukrame prabhenandAnanda | tasa caraNa grAmI kahe yativara ratnakIrti muriMgada || prema bhAMrakhI eha bANI gAse dvAdaza mAsa / tehatI zrI nemi jinavara bahU pUre mana sa || sAyara saTa ghoghA guNAle sthAlayacanda | tihAM rahI racanA rakhIM bAra mAna bhAnanda / / 24 / / iti zrIma. ratnakIrti viracitA bArahamAsA samApta | 133 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada evaM gIta rAga malhAra : samvI rI sAvani ghaTAI satAve || rimijhima baMda badariyA barasata, nemi nere nahi mAghe // 1 // kujata kIra kokilA bolata. papIyA bacana na bhAve / / dAdura mora ghora ghana garajata indradhanuSa harAve // 2 // lekha likhU rI gupati vacana ko, jadupati ku ju sunAve / ratanakIrati prabhu aba niThora bhayo, apano vacana visarAve / / 3 // rAga na nArANa : nema tuma kaise cale girinAri / kase virAga varayo mana mohana, prIti visAri hamArI // 1 // sAraMga detI siMdhAre gAraMgA, sAraMga nayani lihArI // unape tata maMta mohana he veso nema hamArI / / 2 / / karo re maMbhAra sAvare sundara, caraNa kamala para vArI / ratanakIrati prabhU tuma vina rAjula, virahAnalahu jArI / / 3 / / rAga naDo: kAraNa kou pIyA ko na jAne / / Teka / / mana mohana maMDapa te bohare pasU pokAra bahAne // 1 // mopaM cUka par3I nahIM pala rati bhrAta tAta ke tAne / apane hara kI pAlI barajI sajana rahe saba chAne // 2 // pAye bohota dIbAje rAje sAraMga maya dhUnI tAne / ratanakIrati prabhu chorI rAjula, mugati baghU biramAne // 3 // rAga kanaDo : sudasaNaM nAma ke maiM vAri / / tuma vina kaise rahu dina rayaNI, madana saMtAne bhArI // 1 // jAvo manAko prAno gRha mere yo kahe abhiyA rAnI // 2 // ratanakIrati prabhu bhaye ju virAgI, siMdha rahe jIyA dhAI / / 3 / / Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIrti evaM kumudacandraH vyaktitva evaM kRtitva rAga kalyANa varSarI : rAjula gehe nemI prAya / hari vadanI ke mana bhAya, hari ko tilaka hari sohAya / / 1 / / kabarI ko raMga harI, tAke saMge sohe harI, tA TaMka hari dou avani // 2 // hari sama do nayana mohe, harilatA raMga adhara sohe, harisutAsuta rAjita dvija cibuka bhavani // 3 // hari sama do munAla rAjita isI rAju bAra, dehI ko raMga hari vizAra harI gabanI // 4 // sakara hari aMga' karI, hari nirakhatI prema bharI, tata nana nana nIra tata prabhu avanI // 5 // hari ke kuhari kupekhi, harilaMkI ku veSI, ratanakIrati prama dege hari jayanI // 3 // rAga phevAro : rAma / satAve re mohi rAvana / / vasa mukha darasa dekheM DaratI hU~, vego karo tuma prAvana // 1 // nimeSa palaka chinu hota cariSamo koI sunAdo jAvana / sAraMgadhara soM itano kahIyo, aba to gayo hai pAvana // 2 // karunAsiMdhU nizAcara lAgata, mere tana ku daravana / ratanakIrati prabhu baiMge milo kina, mere jIyA ke bhAvana // 3 // rAga kevAe~: prakSagarI karajyoM na mAne bherI / pA anIta nIta kAhe kR karatarI, prati mIna mRga khaMjana dhoro // 1 // kanaka kadalI hari kapota kaMbu, aru kubha kamala karI vAro " sAraMga uraga aneka saMga mili, deta urAno tero // 2 // caMdagahana hovata rAkA nizi, re hai triyA nija geha ro / / ratana kI rati kaheyA lu' kalaMkI, rAha gahata he anero // 3 // Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 bharata bAhubalI chanda rAga kedAro nema tuma Ayo pariya ghare / eka rani rahI prAta piyAre, bohorI cArita ghare // 1 // nema // samudra vijayanaMdana nRpa tu hI vina manamatha mohI na re / candana cIra cAma indro dAhata aMga dhare // 2 // nema // milatI chAri cala mana mohana ujjala gini' jA care / ratana kIrati kahe mugati sidhAre apano kAja kare // 3 // nema / / rAga phenAro rAma kahe pravara jayA mohI bhArI // daza kamala su zItana mItA sAita deha dhArI // 1 // namana kamala yugala kara paduminI gayana ke idu apArI / ratanakIrati rAma pIra taju palaka juga anuvArI // 2 // rAya kedAro dazAnana, konatI kahata hoi dAsa / tohI birahAnara jarata yA tana, mana moha prAu dAsa // 1 // sUra to sapana daza nyAra nivAre te tohI aMga nibAsa / canda badana ku pradhara sudhA ku panavaMta phelAsa // 2 // lAvani kAma dRghA zrIkAMta raMbhA rUpa ke pAsa / / gaja gamanI ju hara TrIgana ku dhanuSaM bhame kaMbu pAsa / / 3 / / kaThina rI ho kahA karata kaTiyAI yA mohI pUrana pAsa / ratanakIrati kahe sIyA kAraNa kAhe nasAvata sAsa // 4 // rAga vAro varajyo na mAne nayana niThora / sumiri sumirI guna bhaye sajala dhana, umaMgI cale mati phora // 1 // varajyo / / caMcala 'papala' rahata nahIM roke, ga mAnata ju nihora / / nita uThi cAhata giri ko mAraga, jehI vidhi candra nako // 2 / / varajyo / / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 137 bhaTTAraka ratnazIti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva tana mana dhana yovana nahIM mAvata / rajanI na bhAvata bhora / / ratanaphIrati prabhu bage milaa| tuma mere mana ke bora / / 3 / / rAga kevArI : jhIlaMte kahA karyo yadunAtha / pahI rukramaNi satyabhAmA zrIrakata milI sabu sAtha // 1 // chirakateM badana chapAta itauta, vyAhAna ko dIyo hAtha / ratanI rati prabhu kaise sIdhAre mugati badhU ke pAya // 2 / / rAga kevAro : sarada kI rapani sundara sohAla' / rAkA zazatrara jArata yA tana, janaka sutA bina bhAta / / 1 / / aba yAke guna prAvata jIyA meM, bArija bArI bAta / dila bidara kI jAnata sImA, gupata mate kI bAta / / 2 / yA vina yA tana saho na jAvata, duHsaha madana ko pAta | ratanakIrati kaheM biraha sItA ke, raghupati rahyo na jAta / / 3 / / raga kedAro : (14) sundarI sakala siMmAra kare gorI / kanaka vadana kaMcUkI kasI tani, penIle prAdi nara paTorI / / 1 / / nIrakhatI neha bhari nemano sAhaku ra bele AyeMsaMga haladhara jorii| ratanakIrati prabhu girakhI sAraMga vega girI gaye mAna marorI / / 2 / / sundarI // rAga mAmaNI : (15) sAraMga upara sAraMga sAhe sAraMga vyAsAra jii| se tala para sAraMga eka sundara evI raajnaar|| taruNI teje mohe jI / / 1 / / sAraMga sAraMga' harI mohe sAraMga maahe| sAraMga mukI sAraMga pati ne jove / / taru0 // 2 // sAraMga karIne sAraMga baiTho koTe sAraMga samAna jI / sAraMga upara thI sAraMga utarI sAraMga su kare mana / / ta0 / / 3 / / Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 pada evaM gI sAraMga dhavaNe zAmalI vAle nema dayAla jii| saha sAraMga kero ne hItakara ghAlyo ratha guNAla // sa0 / / 4 / / sAraMga nI vArI sAraMga sapAdhyo sAraMga gaja e rahAve jI / abhayananda pada paMjaka praNAmI ratnakIrati guNa gAve // 5 // rAga mArapI: sue re nemi sAmalIyA sAheba, kyoM bana chorI jAya / kuraNa kAhane racyo kyoMna jANo kAhe na ratha phairAyare / jIvana jIvana suNa merI aradAsa, huM houMgI vorI dAsa / tU pUraNa morI pAsa morI pAsa re / / jI // 1 // tAta bhAta aba mAta na morI, terI cerI hoI pAu / sevate veva te dayA na hoye so so:: hAyaH 'gA.. jii | | yu bIla bIla te davA na pAve, kAhAye kyoM kRpAvaMta / ratanakIrati prabhu parama dayAlu, pAsa cho rAjaMtu re // jI // 3 // rAga sAraMga: (17) sAraMga sajI sAraMga para paaye| sAraMga badanI, sAraMga sadanI, sAraMga rAganI gAve // 1 // sAraMga sama zIra kI banAI, sAraMga apano ljaayo| yA chabI adhika mAporI dupArI sAraMga sabada sunAve // 2 // sAraMga laMkI sAraMga the, sAraMga aMga na bhAve / sAraMga chorati sAraMga saMga do rati ratanakIrati guNA gAye // 3 // zrI rAga : thI rAga gAvata sura kinarI // karata theI gheI nema ki yAgi, sudhAMga sugIta devata mamarI // 1 // tAla pakhAvaja deNU noki vAjata, pRthaka pRthaka banAvata sundarI / sAraMga Agi sAraMga nAcata dekhata sundarI dhavala varI // 2 // ratha vo zivayA muta prAbe, baghAve mAninI motI bharI // ratnakIti nabhU tribhuvana baMdista sohe tAki rAma harI / / 3 // Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ranakIti evaM kumudacandra vyaktitva evaM kRtitva rAma prasAjarI : ( 16 1 zrAjU mali grAye nema no bAurI // rAga prasAurI ; rAga kevAro : caMdravadanI mRga nayaNI hili mili / yA vidhi gAvata rAma asAvarI // 1 // mona mUrata sUrata banI sundara / puraMdara pAche karata no chAurI // jaya jaya zabda Ananda canda sUra saMga yA vidhi Aye caMga haladhara bhAurI // 2 // kirITa kuNDala chavi ravi sasi soDUna / mohana bhAye maNDapa pAurI // ratanakIrati prabhU pasUya dekhI phire / balI bandhokA na karajyo carana para parI karu rI rAjImatI yuvatI bhaI bAjarI || 3 || (7) apano || nochAvarI / laghu vaya kahAM tapa japano // 1 // rahyo na parata chin nimeSa palaka gharI / vAca sAMca sambhAro apanI sovata dekhata sapano // ratanakIrati prabhu jayano // 2 // ( 21 ) kahA~ maNDana kara kaMjarA nena bhama', hou re verAgana nema kI cerI // sIsa na maMjana deu mAMga motI na leuM / aba pora hU tere gumanI berI / / 1 / / koI su bolyo na bhAve, jIyA meM ju esI bhAve / nahIM game tAta mAta na merI / AlI ko kahyo na kare bAbarI sI hoI phireM / cakita kuraMginI yu sara dherI // 2 // 136 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 pada evaM gIta nIThara na hoI e lAla, balihU nena visAla / keserI tasa dayAla bhase malerI // ratanakIrati prabhu tuma binA rAjula / yoM udAsa ahe kyu rahe rIM // 3 // rAga kevArI: 22) suno merI sayanI dhanya yA rayanIre / pIyu dhari Ave to zrIva sukha pAve re // 1 // suni re vidhAtA banda santApI re, virahinI badha the sapeda huA pApI re // 2 // suna re manamatha batiyAM eka mujhare, pathika badhU vadha the dehe hAni mujhare // 3 // suna re jalaghara karata kA mAjare. me paka bhaI tujhata na tamajU na lAMja re // 4 // suna re mere mItA goda biThAu re, __ sAraMga vacana the dukha gamAre // 5 // suno merA kaMtA nahIM mujha dosare, meM kyA kolA itanA kahA rosa re / 6 // agAdhara kara sama candana tana lAyAM re, kamara darIvara dukha na gamAyA re // 7 // viyoga hatAsana dahe mujha dehare, bInatI carana parI karu dharI nehare !! 8 // re mana bijoge bhojana na bhAve re, udaka hAlAhala rAga na suhAye re // 1 // pIu pAvana kI ko deve baghAI re, ratana motina kA hAra dekha bhAi re / 10 // ratanakIrati pImA torana jaba AyA re, sajanI rAbe mili guna gApA re / / 11 / / rAga vezASa : rathaDo nIhAsatIre, pUddhati sahe sAbana nI bATa / kaho re kaMta nere, mujha nemeM hele te syAmAdi / / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakoti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva karu nIrA nema jore, nIThora na thAIthe nA holA nATa / dherge calo vAhalA vanitA kahe, so giranAra no ghATa / / 1 / / sAMbhali sAmalA re, prAmalA me halo mujhasyu kNt| jhIlatAMsyu kaha re mahAMtanA bacana hoye mahAMta / / kima paraNevA avIyA re, kiMnara sura sohata / have mehalI bana jAtAM bAilA, sobhAsI jara haMta / / 2 // suriNa rAjamatI re yuvatI mujha mana etAM vAta / mujha jotAMtha kAre, jinadharma jaga mAMhi vAra vikhyAta / / ekekA bhabane nAtara re antara syAM bAMdhavA mAta tAta / te mAdaha prahma tA~ sevIye ratanakIrati mo nAtha // 3 // sakhI ko milAno nema nariMdA / tA bina tana mana yokna rajatahe cAru candana aru candA // 1 // kAnana bhuvana mere jIyA lAgata, duHsaha madana ko phandA / tAta mAta aru sajanI rajanI, ve bhati duHstra ko kaMdA // 2 // tumato saMkara sukha ke dAtA mArama ati kAe maMdA / ratanakIrati prabhu parama dayAlu sevata amara variyA / / 3 / / / 25) sakhI rI nema na jAnI pIra / / bahota divAje pAye mere ghari, saMga leI halapara vIra / / 1 / / nema mukha nirakhI haraSIyanasU aba to hoha manadhIra / tAme pasUya pukAra sunI karI gayo girivara ke tIra / / 2 // canda badanI pokAratI hAratI maNDana hAra ura cIra / / ratanakIrati prabha bhaye vairAgI rAjula cita kimo thIra / / 3 / / rAga sAjarI : prAjo re rAmli sAmaliyo yAhAlo ratha pari ruDo bhAve re / aneka indra anaMga anopama upama ehanI na pAvare / / 1 / / kamala vacana kamaladala locana, suka ghaMcI sama nAsAre / mastaka mugaTa ugaTa candana tana koTi mUraji prakAzAM re / / 2 / / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 pada evaM gIsa kuNDala alaka tilaka zuma zobhA, adhara vidrama sama sohe re / daMta zreriNa muktAphala mAnU mIThaDe vacana mana mohe re / / 3 / / bAhu sakomala sajanI ehanI, kehanI upamA dIje re / gaja gati vAle maNDapa pAve, bhAminI bhAmaNa sIje re // 4 // harihara halaghara sAthe pAve, mAve rupahI jAna re| sAraMga nayanI sAraMga vayanI gAye manohara gAMna re / / 5 // ratha prAli apsarA prANaMde chabe mATika nAce re / ratanakIrati prabha nirakhI nirakhI tyAhA rAjI mama rAMce re // 6 // rAga prasAurI: (27) gokhi car3I jU e rApula rANI nemi kumara vara mAve / isa suraMbha macAcatA kAMi prapachara maMgala gAve re / / 1 / / sahI sohAsaNi sundarI tahale paharo nava sara hAra re / neha ne uTho navaraMga ghAMTa re ratha besIne prAve cha / mAharo jIvana jagavAdhAra / / 2 // kAI gAjate ne bAjate mAharo pIu paragaNevA bhAve / rAMjula heDe haraSantI kAI sakhisyu ruDu bhAve re / / 3 / / kAI toraNa pAvyA nemi svAmI, kAI dINe pazuno pukAra re|| rathavAlI girinAri gayo ratanakorati no mAdhAra re // 4 // rAga sAraMga : nemi gota lalanA samudra vijaya suta sAmare, yadupati nema kumAra ho / lalanA zivA devI tana dhana yuga kehe anopama avani udAra ho / 1 // lalanA mastaka mukaTa kanaka jaryo, ravi vani kuNDala kAna ho / lalanA nava zikha sobhA kahA varaNu', jaba yaDiyo he vyAhAna re / / 2 / / nalanA hada nArada gayaMda gharI gAvata sara saghamAra ho / lalanA nAcata sukhI aMganA, no sata jI siMgAra ho / / 3 / / lalanA paMca raMga pahenI paTorI, gorI rAjula gAta ho| jalanA nanda badanI mRga locanI; ciSu ka bindu sohAta ho // 4 // Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakoti evaM kumudacandra : vyaktisva evaM kRtitva laladA manitA taka zravana dou zira e kharI amUla' ho / lalanA kabarI zeSa lajAmariNa nAgA zuka syu ho raho // 5 // lalanA vazana anAra anopama praghara aruna paravAra ho / grIvA sAraMga sohabanI ura babi bhugatA hAra ho // 6 // lalanA nAbhi maNDala kaTi kesarI gajagati lAjyo marAra ho| lalanA jAnUkadarI pada bIchaye nUpUra kuNi tara sAra ho // 7 // lalanA aMga aMga chavi phadi kahA gharagu rAjita rAjula bAra ho / / ugrasena ke maNDape le rahI vara kara mAra ho / / 8 / / lalanA mAyo nIsAna bajAyate hari haladhara saba sAtha ho / lalanA sAraMga dekhe dAmarI, vaja bolyo yadunAtha ho / / 6 // lalanAM suriMga sAraci kahe sAmaro pasU bAMdhe buNa kAja ho / salanA eti bhojana rAjA kare, tuma kArana e bhAja ho / // 10 // lalanA jIva dayAru sAmaro jAnyo athira saMsAra ho| lalanAM 'raya pherI girinAra care, pAI rAjula' nAri ho / 11 / / lalanAM sunano sAha mujha vInatI, meM dulanI tuma pAsa ho|| lalanA karu no dyAvarI sAma re, yA mujha pUre pAsa re / / 12 // lalanAM ratana kIrati prabhu iu kahe eko grahe ayAna ho| lalanAM sambodhI zikharI gaye hare jIjIyA dharI dhyAna ho / / 13 // rAga malhAra : (26) suNi sakhi rAjula kahe, heDe haratha na mAya lAla ra / ratha baiTho sohAmaNo jIvana yAdavarAya lAla re / mastaga mugaTa sohAmaNI zravaNe kuNDala sAra lAla re / mukha sobhA sohAmaNI, kAMti taNoM nahIM pAra lAla re / / 1 / / gaja gamanI mRga locanI, rAmUla rUpa apAra lAla re| ratana jaDita bAhe vahaSA, kaThi ekAbala hAra mAla re // ratha baiThAne nirakhimu', sAriga ne so pAsa lAla re / vacana sUNI raya cAliyo, pUrayo girinAri vAsa lAla re / / sakhi kahe rAyula sugo, nema gayo girinAri lAla re / zrI prabhagna nandi pada praNamIne, ratna kIrti kahe sAra lAla re / / Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 rAga rAmazrI : ( 30 ) sadhara vadana sohamaNI re, gaja gAMminI harikI mRga locanI re, sudhA rAyala rati sama vInave re, jIvana suriNa suriNa jina yadurAya re, cari raM rAga parajAu gota : pada evaM gIta guNa mAla sama vacana rasAla re || jina yadurAya re I candana canda navi gaye re // navi gaye tara te mAtra re // 1 // " dAna dADima vIja zobhatA re, campaka varaNa sehi deha re / navi gamaM sajanI nisI gare / adhara vidra uma sama rAjatA re, dharatI nAyasyuM bahu neha re || 2 || kaura kokila bolyo navi gamere, nova guthyo game kezakalApa re / nava gaye rAga alApa re, navazata karaNa te navi game re // 3 // anna udaka nidrA noSa gaye, hAsya vinoda saha parihasI re, bhamRta bhojana lAge viSa re // 4 // viraha davAnala hU~ valau re, tu to tribhuvana tara nAtha re // bali vali pAya par3I vinabU re, munhe rAkho tumhAre pAsa re // 5 // bhoga bhava bhramaNa kAraNa ghaNU re, suNi suNi rAyula nAri re / te kima jJAnavaMta sAvara re, tu to tAhare hRdaya vicAri re // 6 // pratibodha sAmaliye sundarI re, jai lIdho girinAri bAsa re // ratanakIrati prabhu gunilo re, pUro pUro mujha mana Asa re / / 7 / / , ( 31 ) nema jo dayAluDAre, tu to yAdava kula siNagAra re / jaga jIvana jagadAdhAra re, to karo dvArI sAra re // svAmi aDa vaDiyA AdhAra // 1 // 7 hu to hutI maMdira rAja re meM to haritu na jAyu kA re / tu to grAko adhika dibAja re, hama jAtAM tujhaneM lAgu lAja re // 2 // koNe lAyo tuma marma re, je paraNe bese karma re / tena jarie saMsAra no zarma re, have kareNa kSatriya dharma // 3 // manheM isase sanI to sAtha hai, kehesye hUM kima rahUM anAtha re, tu to sakala sAkhaya zrAnaMda re, tu nelI gayo kima nAthare / tahame deyo antara hAtha || 4 || to kamaNA taravara kaMda re / subha doThaDe muja bhAMdare he ratnakIrati muriMgada re || 5 || Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka. ratnakIti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva rAga zrI rAga : baMdehaM janatA shreN| dazaratha naMdana durita nikaMdana, rAma nAma ziva mukha karanaM // 1 // prakala anaMta pranAdi adhikala, rahita janama jarA mrn| alakha niraMjana budha manaraMjana, sevaka ana abhayata hasanaM / / 2 / / kAmarUpa kasanA rasa pUrita, sura nara nAyaka nuta dharanaM / ratanakIrati kahe sevo sundara bhava udaSi tArana taranaM // 3 // rAga zrI zaga: (33) kamala yadama karuNA nilayaM / / siva pada dAyaka naravara nAyaka rAma nAma raghukula tilayaM // 1 // madhukara sama zubha alaka manohara, deha dIpti pratimira haraM / kajadala locana bhavabhaya mocana, sevaka jana saMtoSa karaM // 2 // aghara vidrama sama rakta dirAjita, dvijavara paMkti mauktika kala naM / zItA manasija tApa nivArana dItru bAhU ripu mada dala naM / / 3 / / amara khacara kara nAyaka sevita caraNa kamala yugala bimalaM / ratanakI rati kahe zivapadagAmI karma kalaMka rahita mamalaM / / 4 / / Avo sohAsarie sundarI bRda re. pUjiye prathama jiNaMda re| jima Tale janama maraNa dukha daMda re, pAmIye para ra prAnanda re // 1 // nAbhi mahIpati kula siNagAra re, kapaDalA marevI malhAra re / yugalA dharma nivAraNa ThAra re, karayo bahu prANI upagAra re / / 2 / / RNya bhuvana kero rAya re. suranara seve jehanA pAya re / sohe hema varaNa sama kAya re, darazana dIThe pApa palAya re / / 3 / / eka zataya nolajasa rUpa re, vighaTacU dITha tya"hAre rUpa re / / mana dharImo berAga anUpare, je tAre bhava kapa re / / 4 // zrI rAga : zrIrAma gAvata sAraMga prii|| nAcatI nIlajasA riSabha ke yaage| Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada evaM gauta sarogamapadhu-niva-pama-garI // 1 // mUchagatA ma baMdhAna sAui . TheyA Thevana ke jU tAra mAna mRdaMga karI / / dhUnIta pragharI vAje dekhata saMvara lAje, ___nosata dhIrAga sohe sundarI // 2 // saMgIta raMgIta rUpa nirakhIna ghalo bhUpa, jaya jaya jaya jina prAnaMda bharI // nolajasA bihAdI pekhI karI karunA, ratanakIrati prabhu dekhI karI // 3 // rAga vasaMta pAravaM gIta vaNArasI nagarI no rAjA, azvasena guNadhAra / vAmAdevI rANI e anamyo, pArzvanAtha bhavatAra / / vimala vasaMta phUla leI pUjo, zrI saMkaTa hara jina pAsa / darzana praritamagha nivAre. pahoce mana nI prAsa // 1 // naba kAra unnata jinavara rAya, iMdranIla maNi kAya / iMdra narendra nitya nameM pAma, samare saMkaTa jAya // 6 // madana gahana pahana dAvAnala, krodhasarpa suparNa / mAna matta mAtaga kesarI, bhavya jIva ne sarNa // 3 // mithyAtama nAzana tU sUrya sama, lobha davAnala meha / durda ra kamaTha varI mada mUkI, pAya namyo tujha teha / / 4 / / dharaNendra padamAvatI kare seva, bhavya kamalavara bhAna / / saMsAra pAvAgamana nivAro, hU~ tumha mAga mAna // 5 // zrI hAsoTa nagara somA kara, saMkalasaMgha jayakAra / ratanakIrati sUri anudina pragameM, zrI jina pAsa udAra // 6 // praya balabhadra nI ponati : (37) praNamI nemI jInendra, sAradA guNa gaNa maMDaNIye / gautama svAmIya pAya vaMdana karu bhava saMraNIye / / moraTha deza vizAla iMdra narendra manohara' e| somAbata apAra nara nAri tihA sudaru e / / Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTArapha ratnakIrti evaM vumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva . . -.--. - - nagara dvArikA rAya rupakalA guNa vAridhi e| kAminI rUpa visAla rohiNI nAma sukhomIye e|| sAlI kSetra vara meM ....... ... candra paramohatIe / . .......... ..... ...... ... ... ....... // 2 // svapana dIThA te nAra deva paparamugala e| avatarIyA valadeSa trIbhovana mohana para yala e / / deva kI putra udAra nArAyaNa maMdha pasaraNee / mAhArAja vara teha. trINa khaMDanA sudharma e|| 3 // padmanAma balabhadra citavasA sukha pAmoe / kIdhA rAja mahaMta bhogave punya varavAriNaye e|| thIyo dvArikAM nAM save bAMdhava sava nisge| ko naurabhava mAnavata dugNa vIsar2yA e|| 4 // sarva pracalano rAya tugo giravara somatoe / kora navAraNa sIdhda te je zrIbhovana moha toe / / zrI nArAyaNa bhaMga nairAga pAmI dhIra mana / cArI lIdhU dhanya dhyAna ai ta bana // 5 // rAma nAma guNavaMta pUjatA bhava nAsIye e| nAme roga samUha nAga gajeMdra su ghAsI // bhUta pisAca ... ... ... jhAkanI DAkanI roga hare // 6 // lakSmI nAri surUpa putra puraMdhara nAdIye e| sakala kalA guNavaMta abhaya naMdi guru vAMdIme e / vInati rAma narendra ratanakIrti bharaNe bhAva dhrii| svarga mokSa nara nAri lahe bhaNe je subha mana karI // 7 // Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIrti kI kRtiyAM Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI bharata-bAhubalo chanda maMgalAgharaNa : stutvA zrInAma suranarakhacarAli rAnipadakamalaM / rodropadravazamanaM vakSye chaMdoti ramaNIyaka / / 1 / / paNavici pada AdIzvara keraa| jeha nAme chUTeM bhavapharA / brahmasutA samaru mavidAtA / guraNagaragamaMDita jaga vikhyAtA : / 2 // baMdavi guru vidyAnaMdi sUri / jehanI kItti rahI bharapUrI / vasa pada kamala divAkara jaannu| mallibhUSaNa guru guNa bakhAMNu / / 3 / / tasa paTTe paTTodhara paNDita | lakSmIcandra mahAjaza maNDita / abhayacandra guru zItala vAyaka / sahera vaMza maMDana sukhadAyaka / / 4 / / prabhamanaMdi samaru manamAMhi / bhayabhUlA balagADe bAMhi / teha sariMga paTTe guNabhUSaNa | vaMdavi rasnakIravi gata dUSaNa // 5 // bharata mahIpati kurA mahIrakSaNa / bAhuvalI balavaMta vipakSaNa / / teha taraNo karasu natra chaMdaM / sAbhalatAM bhagato prANadaM / / 6 / / deza manohara kozala sohe / nirakhaMtAM suranara mana mohe / se mAMhi gAje ati sundara / zAketA nagarI natra mandira / / 7 // mahArAjA RSamaveva kA zAsana : rAjya kare tihAM vRSabha mahAbhuja | sukha sukhamA jitahasi tanavAnuja / jugalAdhama nivAraNa svAmI / bhava bhaya bhaMjana ziva pada gAMmI // / / aMga suraMga anUpama rAje / rUpa surU ratipati lAje / kanaka kAMti sama kAya kalAdhara / dhanuSa pAMcase ucca manohara // 6 // jJAna paNya zobhe prati bahaneM / koNa kAlA upadeze tehane / kalpavRkSa kSaya jAtA jAgI / jeNe sarva saMtoSyA prANI // 10 // jainadharma jeNe updeshyo| jIva jantu koI navi resyo / dInadayAla dayAno sAgara / bhAvavabhaMjana bhUri guNAkara / / 11 / / rAnI yazomati kA varNana : gajagAminI kAmimI RshbhNgii| nayana harAmI bAlakuraMgI / sArada thAru sudhAkara vadanI / kR'da kusumasama ujjala radamI / / 12 / / Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 bharata bAhubalI chanda vajula veNI vINA vANI / rUparaseM jItI rati rANI / adhara anupama cidra ma rAtA / nalavaTa kesara tilaka vibhAtA / / 13 / / nAsA sarala sabhara kuca sArA / maMjula ruci muktAphala haaraa| kadalI sAra sukomala jaMghA / kaTi saTa laka lajAvita siMSA / / 14 // prathama yazomali prati abhirAmA / bIjI ramya sunandA bhAmA / mAta jasomati je jAyA suta / parata mAdi so brAhmI saMyuta / / 15 / / janamyo vIra sunandA maayeN| bAhubalI sundarI tnujaayeN| sahu pariyaNa surAjya karatA / hAsa vilAsa vizeSa vahatA // 16 // prAzI lApa pUraya saMvacchara / vividha binodevyolAvistara / eka samaya nIlajasa rUpaM / deSI mati camakyo vRSa bhUpaM / / 17 / / / lipIcara: UThyo prati vagagya vicArI / chaMDI lachi bahu atisArI / rAjya taraNa prAbara prApyu / bharata mahIpati nAmaja thApyu / / 18 / / bhArata ko rAva denA : potanapurI bhujabalI beMsArayA | avara yathoSita tanuja vadhAr2yA / dhyAra hajAra mahIpati sAtheM / lIko saMyama tribhuvana nAtheM / / 16 / / paMca mahAyata paMca samitisu / pAle jinapati aNya gupati su| ati kama bhaTavI mhAM rahetA / ho. sabala parosaha seheMtA // 20 // eka divasa te rAjya karato / baiTho bhUpa sabhA sohto| syAre naNya vAmaNI prAvI / sAMbhalitA sahunai marne bhAvI // 21 // vRSabhAnadhaneM kevalaraNAeM / pragaTayu cakrarayaraNa jimabhAraNaM / putra agma sAMbhalIyo narapati / kIdho maMca sa malI zubhamati / / 22 / / dharma karma kIje te pehelu / jima navaMzrita sojhe behelu| syAreM bhUpati bhAvadharIne / kevalabodha kalyANa karIne / / 23 / / paracyu cakra karayuM prAimbara / putra janma ucchava karI sundara / mahI sAdhana saMcarIyo nAyaka / malIyA gajaratha turaga supAyaka || 24 / / bharata dvArA digvijaya : pUchavi paMDita jyotiSa jANA / bara maMgala dina kA payANA / cAlyA atura mahIpati moTA / zUra subhaTa ati cAMgaraNa coTA // 25 // Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIrti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva jItyA jora khaMDa zrakhaMDA | berI bahu kIdhI bahuraMDyA / daMDyA paMDyA gaDhapati gAMThA | zrAThA nAhAgaje uparAThA // 26 // giri gahvara jalathala khaMkholyA | vyaMtara vidyAvara jhakajholpA / sATha hajAra varasavare dhAvyo / lacchi sulakSaNa lalanA lAyo || 27 // dina jor3a nagarI vseko| paGkta na marule sura ThelaMtA | tyAre vacana cave te cakI / bolAvyA matisAgara mantrI // 28 // 151 kaho kima cakra na peseM poleM / te mantrI bolyA zradha boleM / svAmI sAMbhali vacana amhArAM / prANa na mAneM bandhu tamhArA // 26 // tevhAM bAhubalI bala pepe / konheM navi mana mAheM leve / dhIra vIra gambhIra mahAbala / verI gaja kesarI prati caMcala / / 30 / / nija tejeM taraNI paNa bhayo / ehrAM vacana sukhIneM kaMpyo / raheSa caDhayo rAjA te bole / koNa mahIpati mhAre tole // 31 // mAya mAna utAru tenuM / raNarabhalAvu bahudala ehanu / tyAre te mantrI suvicArI / bolyA bhUpati ne hitakArI / / 32 // raho rahI svAmI roza na kIje / tehanu pehelo lekha lakhIje | leI vicAru cara jAye / vAdeM kahIM khoTi navi thAye // 33 // jema tihAMjaIne behelo Ave | joIye sAja paDUtara lAve | eha vicAra sabhI maneM bhAgyo / prApyo lekha sudUta calAyo || 34 // bAhubalI ke pAsa bUta bhejanA : / bAyo druta gayo te tatkSaNa / bheTyA rAjakumAra sulkssnn| Apyo lekha sabhA saGgha beThAM yAMcI vacana vayeM te rUThoM / / 35 / // kahe re barateM kisa paga dhAryo / syAre bole bola vicAryo / mAno chANa mahIpati kairI / zrAyeM bhUmi dalI pradhike / / 36 / / tyA druta vacaneM kalamalIyA / calatAM vacana cave te balIyA / mAM amheM tehI zira vahIye / jeha thI bhavasAgara UtarIye // 37 // ehavu' kahi caDhImA kailAze / lIdho saMyama svAmI pAseM / tyAre te vara pAcho diiyo| prAvIneM rAjA vinayIyo / / 38 / / svAmI teNeM suRddhi chaMDI / sevA prAdi jinezvara maMDI | eha bacana suNI taha sIyo / manamA vairAga na basIyo // 36 // Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharata bAhubalI chanda AryA kohaM keyaM vasudhA, babhUvurasyAM kiyaMta IzagaNAH / ta: sAka na gaptA sA, yAspati kathaM moti saha // 1 / / 40 / / bolyo vamana valI vasughApati / bAhubalInI sIja manogati / cAru so eka dUta calAvo / tehno prAzaya vegeM aNAvo / / 41 // tyAre tANeM maMtra vicArI / dUta calAvyo bahumati dhArI / cAlyo dUta payAraNe reheto / bor3e dina poyaNapurI pohoto // 12 // podanapura kA vaibhava: dIThI sIma sadhana karaNa sAjita / vApI kUpa tahAga virAjita / kalakAraMjo nala bala kuddii| nirmala nIra nadI ati OMzI / / 43 / / vikasita kamala pramala dala pNtii| komala kumuda samujjala ktii|| vana vADI mArAma surNgaa| aMba kadaMba udaMbara tugA // 44 / / karaNAM kesakI kamaraSa kelii| navanAraMgI nAgara velii| magara tagara taru tiduka tAlA / sarala sopArI tarala tamAlA // 45 // badarI bakula madAma biijorii| jAI jUhI jaMbu jNbhiirii| caMdana caMpaka cAura uulii| vara vAmatI baTabara solI || 46 // rAyaNArA jaMbU suvizAlA / dADima damaNo dAla rsaalaa| phUla mugulla amulla gulaabaa| nIpanI vAlI nibuka niyA / / 47 / / karaNapara kAmala' laMta surNgii| nAlIyarI dIdo prati ghNgii| pADala panaza panAza mahAdhana / lavalI lIna lavaMgalatA ghana / / 48 / / boleM koyala mora kiigraa| holA haMsa kareM rapasArA / sArasa sUDA ca'cu usegaa| lAvA tItara cAru vihaMgA || 46 // koSa cakora jhapota sarAvA / bhramarA gujArava rasa bhAvA / kRsuma sugandha suvAsita digmukha / maMda mamata utpAdita patisUkha / / 50 / / dUta calyo dhana vana nirkhNto| peTho pola viSaya harato / diThI UcI pola pgaaraa| ati kaDI sAI jala phArA' / / 51 // kozIseM maMDila bhumaaraa| golA tAlana lAgeM pArA / nagara majhAra calyo nirkhNto| mana su devanagara lekhaMto // 52 // zikhara baddha jiga maMdira dii| jogoM locana pramIma ptthaa| sundara sattamlae prAvAsA / mRganayaraNI maMDita suvilAsA // 53 / / Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ranakIti evaM zumudacanna : vyaktitva evaM kRtitva meDo maNDapa bahumata vAraNa / ghare ghare leheke maMgala toraNa / / 54 / / te joto maneM dhayo acaMbhita / cAlyo ghara cahude avilambita / dITho mANika coka manohara / cyAre pAse virAjita gopura / / 55 // maNimotI ho vAlaH / gAlI dene para pratikalA : corAzI cahuTA haTa shaalaa| citra-vicitra na jhAka bhamAlA / / 56 / / kukuma kasturI karA / nuzrA candana cabhara su cIrA / makhamala lAlama sajja rasesaru / baDhu zakalAta duraMgITazaru || 57 / / ne saha nagara tamAsA joto| rAja dupAra jai ghara pohoto| pUchavi pola dhaNI gayagatIneM / avara jai malIyo ratipattineM || 5 || bAibalI ko rAja sabhA : tyAreM bhUpati prApya prAsana / kuzala prazna kIdhubhAsana / bolyo dUta vacana te valatu / svAmI sAbhalIye kahu cara tu / / 56 / Aja kuzala sapizaSe tehaneM / tamha saraSA bAMdhava ke jehaneM / to paNa tehaneM malavA jaIye / jema jagamAheM moTA thaIye / / 60 / / tamha thI te bAMdhava paNa moTo / te su mAna dharo te khotto| te mATe su phokaTa trnno| te che traNya duSaMDaha rANI / / 61 / / sAMbhali sarva kahu te maaNddii| muko roba haIyAno chaaNddii|| sAMdhyo vijayAraca atisundara / dhra jAvyA vidyAdhara vitara // 62 / / mlechasaya mArI vaza kIdhA / teha taNe zira daNDa jdiidhaa| nemi vinemi namAvyA caraNeM / mAgaSa vatuM na prAcyA zaraNe / / 63 / / tarala' taraMga payonidhi tarIyo bAraNe bhUri prbhaasviddiiyo| gaMgAsiMdhu nadI prati ddoholii| Apo bheTa anUpama boholI / / 64 // iTa bar3hIyo himvNghraavyo| naTTamAli nija seva karAvyo / puNa ramato vRSamAmala prAdhyo / jugati karI tihAM nAma likhAvyo / / 65 // lATa moTa karNATa kasyA basa / medapATha mAra lIdhA ghasa / mAMcI marahaTThA UjADyA / logala saura gho pAyA / / 66 / / mAlava mAgadhane mulatAnaM / kannaDa vAviDa moDyA lAna / jAhala malabAraM savarAI / kAmarUpa nepAla salArDa / / 67 / / aMga baMga kaMboja tilNgaa| kukaraNa kerala kora kaliMgA / paMcAlA baMgAlA bampara / jAlaMdhara gaMdhAra sugajara // 68 / / Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhArata bAhubalI chanda pArasa kurajAMgala pAhoraM / kozIla kAzI lakA tIraM / chama sama hara majahada kiighaaN| kaccha baccha bara mudA dIdhA / / 66 // bhakta ra deza paDyA maMgANAM / halaphalIyA helaahiidupaagaa| evanAdi battIza hajAra / deza manAbI prAraNa apAra // 70 // namaNA sola hajAra mugaTadhara / gAje lakSa ghorAzI gayavara / tarasamAna raNa pAcaka calle / pAda prahAre medinI halle / / 71 / / chunnu sehesara maalliaNgii| koDa apara turaMga suraMgI / beM aDatAlImA koDi sugAmaM / sundharasa ra zobhita baracAMmaM // 72 / / karbaTa kheTa maTaMbakaH rAjJe / patana droNa mukhAdika chAje / navanidhAna manavaMchita pUre / caura rayaNa dAliddavi pUre / / 73 / / jIvaM lacchi karI ghare daasii| kIti kalAka kubaMtAna daasii| yakrapati su baMka na thakSye / tesu mAnadharI nabi rahIye / / 74 / / sAra yajI zaraNa : valI rAhIpati gusarIthe / nahIM tara tasa kopAnala caDhasye / tAhAra bhujabala' dala malasye / / 75 / / deze viSaya aMgANu' paDasya / sundara poyaNapura ujaDasya / trite bhauMta paDi prAthaDasye | gar3ha pADI meM dAnaja karasye / / 76 / / mariNamotI hATaka lUTAsye / baMdi paDa mANasa vighaTAsye / nAzI nara dezAMtara jAsye / tIhAru lokaha sAratha thAsye // 77 / / te mATe Daba-ina saha muuko| bharatapatinI sevamaM dhuko / ehavA dUta vacana bahU bolyo / to paNa mana mAhi navi Dolyo / rosa car3hayo bole ratinAyaka / noTu dUta bhavesu vAyaka // 78 / / pAyoM pUjyograjotrabhubane rotyApi na mAnyate mayeti nRpaH / bAhubalItyabhirupaiH saMjJA saMkathyate hi vRthA / / 2 / / 76 // bAhubalI kA uttara: je janapada mujha prApyo jinavara / te lIyo kima jAye naravara / aNyaloka mAhAreM dazavati / ehaneM khaNDa chakhaNDaja gharatI / / 0 // to eDnI kima prANaja mAnu / sAhAM muhu' vesAru kAnu / indra candra nAgendra nmaa| dAnava deva dineza bhamAt / / 11 // Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saTTAraka ratnakIrti evaM kumuda candra : vyaktitva evaM kRtitva 155 mada karatA maya gaya saMghAru / dhasamasatA bhaTayaTa ra daar| haragahaNatAM hayavara jhakajholu / raNasAvara kalloleM relu / / 2 / / bhUtapizAca parata hkaar| vyaMtara vidyAdhara ckkaar| laDathaDatAM bhar3adhar3a naccA9 / sutto yamarANo jaggADa / / 53 // bhUkhyA rAkSasa ne saMtoSa / kSetallo ghare bala poSu / rosa caTyo raga aMgaNe pADu / gar3agar3atA giri carate pADu // 84 / / mukaTabaddha rAjAne maaru| chatrabhaMga karI nAda uttAra / / zAketA nagarI ujjaaddu| mhAre ko navi pAye prADu' // 5 // vidyAdhara bAjIgara mAyA / vyaM tara antara caMcala chAyA / e jIleM kima zUra vakhANu / mujhasu ANi bhaDhe to jANu' || 86 / / va karI kumbhAraja' khiiye| daNDa dhare daravAnaja lahIye / yamabAhana gajavezara vAjI / bAla ramati saraSI ratha rAjI / / 87 / / pAyaka pUtalaDAM samabhAse / te sAru kima majhane mAse / prANa bahuhu tehanI mAthe / je suragiri graMthyo hari hAthe // 88 / / te viraNa prANa cahai je kehanI / to lAye jananI jaga thn| / jA jA dUta javAnI karato / eke bola na bole nara to || 86 / / ghAto jAya dhaNI meM keheje / mujha pahalo raNa pAvI rahe / nahIM tara huM Abu bu vahelo / cAMpI bhumi paDutajha pahilo || 60 vIra vacana sAvu hUM maannuu| puTa karI jageM nAma u raakhn| tyAre dUta gayo zAketAM / jAi bInavIyo bharata vinatA / / 1 / / dUta kara vApisa bharata ke pAsa prAkara nivedana karanA bAhubalI tajha prANa na mAneM / tahanAM bola na pothe pAne / jo balI Ato dahelA jAU / nahIM tara baiThA gIta jagAU / / 62 / / te sAMbhalo ne rAjA rUTho / hAva' DhIla kasI te UTho / sAjo kaTaka zaTaka su' cAlo / bAhubalInI SaDbhara TAlo / 13 / / tyAre sainya-sajAI kiidhii| raNa jApAne pherI diidhii| madamAtA myglmlytaa| siMjatarala' nejA jhalakatA // 14 // senA kI taiyArI: ghama-ghama ghughara vAlA / guma-guma gujaMtAla bhagarAlA / ghaNTA TaMkA rakha raNakantA / lakatI DhAla ghasA lehe kaMtA / / 65 / / Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 bharata bAhubalI chan maga magatA mada jala mhrktaa| uttagA ajanagiri vantA / hasta khaDaga gahi kara kara bhaalaa| daMtUzAnna muzala sama cAlA / / 66 / / gulagulaMta mada galatA dhAtA / sAMdUre kumbhasthala rAtA / caMcala' ghamarAlAzuDAlA / uddaDA caMDA UDAlA / / 67 || hili-hili kalita-kalita hai pArA / jalathalagAmikachI sArA / nIlA pIlA dhavala turaMgA / kAlA kavilA yAbala suraMgA // 6 // raNabhAtA gala kaMdala cNgaa| raMga viraMga manorama mttgaa| prAMpura bAMkuDa mAkar3I paalaa| kasama sabhAkI talara ThIgrAlA || 6 || te upareM caDhI ATha karAlA / mAru maraha DhADahI mAlA / TAkacaMdelAne chuyaann| / solaMkI rAThaura surANA / / 100 // dahiyADA mIneM boDANA / paramArA morI mamaThANA / romI mugala malyA mulatAnAM / ghAMna malika sAtha sulatAnA / / 101 / / / habazI haDa pharaMgI phAlakA / capala baloca palaThANa sutthlkaa| vAlyAM kaTaka cikaTa ati keharI / aMgA Topa zilhe sahu peharI // 102 / / bhAsyoM SacaraSajoneM peTI / 'bharI prAbhAra baIlla' jhpettii| U~Ta kasvAM praraDAtA vASara / tambU vAGa tabelA pASara // 103 // bhesA mAra bharA prati maarii| zalakI zAMDhakajAdephArI / bAlyA citta tArahavara / tAraNaM tarala turaMgama ranabhara / / 104 // detA DoTa jhapeTA paalaa| chUTA bhaTa choTA chogAlA / daDevaDasA dogAM tthmettaalaa| mAre gAla phaTAkAThAlA // 105 / / phar3achayA kuchAlA muchAlA / bhagajhagatA jhAlyA ta bhaalaa| Se ddhA khA. gadA pharazI dhara / cakra cApa tomara mudgara kara || 106 / . khaputrA dhurI vAdArI muzala | DIgAM DAMga ca jAr3e caMcala / hokara nAla havAi haathe| bahu bandhUka calAvI sAthe // 107 / / vidyAdhara nijjara manohArI / racita vimAna vinoda vihArA / dekhI sainya aGagAIbara / harakhyo bharata dharATamaraNIvara || 108 // caDhIyoM chatrapati sunilA gaM ! coSA camara Dhale te pAsa / kIdhU kRja damAgA vAje / nAde gar3agar3a ambara gAje // 106 / / Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ranakIrti evaM kumudacandra vyaktitva evaM kRtitva 157 dama-Dama jaMgI Dhola dhaskeM / sAMbhalatAM kAyara mukha sukeM / do-doM maddala tavala napherI / ke ke jhallarI sambhaH mero / / 110 / / bAje kAhala tAla kazAlaM / pUre zaMsa suvaMza vizAlaM / vole bhATa ghaTAi gALe / khahakharIcA zrAgala yI kALeM // 111 // ehatri adhika divAje jAye / voholA dala pohovI navi mAye / runakaTIA AAgala thI bAdhara kAMpI bhAi karele pAdhara / / 112 / / kaDa aDArA moTA pADI / vAMkI vAda samArekhADI / aMti alagAra kare te moTI bAteM kahIthAye navi khoTI // 113 // coMpa karI cAtyAM cakovala / negeM ja pohotA atulI bala / te pahelo Ayo bAhubalI / dIvoM cAMpi khaDyo raNabhUtala / / 114 kara mukAma rahyA te rajanI / ugyo dinakara vAlI dhajitI / tyAre raNavAjitra ja bAgAM / sAMbhalatA kAyara bhana bhAMga / / 115 / / zUra subhaTa rahabaTa khalabhanIyA | mehetAraNa aMgaNe jamalI / mAMDayu yuddha mahIpati caDhIo chUTe pAvoragIra sAyeM | I cora vIra grAgala thI baDhIyA / / 116 / / kA ikaTArI jhIse hAtha / thAmeM dhanuSa caDhAvI pAlA / ahamahamikayA na dIye TAlA / / 117 // jhaga bhagatA bhAlA bhala bhoke bhaka bhaktAM hodI mukheM Uke / chUTe nAla havAI hekA / bandhUke mAre bahu lokA // 118 // mor3he mugara zilhe saha phoDe / caMcala va camara vara thor3e | mAtre ghar3a bAje ra turaa| sumdara mAri kareM cakacUrA | // 116 // madage lAgaja kala zur3e / pAchala thI hAlA para guDe / sata ss nAkhete kaTakI ! jhaTakezaTakaka te kaTakI // 120 // nAnA dhAya paDyo bahu prAraNI balabalatA vaha mAMge vANI / haravyA bhUta pizAca nizAcara / vyaMtara betAlA zaMkAkulara / / 121 // nadI doghe vikarAlA / guDa raNa bhUmi karAlA / rudhira nejA teja karatA mAre to paNa navi ko jIle hAre // 122 // AryA sadayaH samaraM ghoraM kRtavaMto varjitA bhaTAH sacivaiH / 2 kAryaM nRpatiniyoga, vinAni karttuM yukta miti vicit / / 3 / / 113 // Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharata bAhubalI chanda tyAre mahimati mantrI mliinaa| mantrapicAra viSaya pratikalImA / te sahu mantra vicAro moTA / jehanA mola na thAye khoTA // 124 // syAnhe kSatriya bhaTa sNhaaro| cArU eka vicAra vicaaro| e behu carama zarIrI rAje |ehne navi kAMTo paNa sAje // 125 / / e sundara nara saMyama pAmoM / karmahaNIne zivapada gaamii| te thI bAta vicAro vehelii| jema bhAje saghalIe je helI // 126 / / paraspara meM tIna prakAra ke yuddha karane kA nirNaya : praNya yuddha tyAre saha thetthaaN| nIra netra mallAhava paraThyAM / je jIte te rAjA kahIye / tehanI prANa vinaya su vahIye / / 127 / / baha vicAra karIne maravara / pAlyA saha sAthe macchara bhara / dI cArU sarovara bimalaM / bharI nIraha sita sita kamalaM // 128 / / / jalayuddha ati gambhIra tarala tarane hari / peMTA bhUpa apara paTa peherI / jhIle bhUpa bhayA bahu oNTeM | mAhA mAhe rameM jala chAMTe // 126 // ramatAM bharata taNAyo releM / hAramo sahu jotAM jala beleM / spAre bAhubalI dala harasyu / marata kaTaka mana maTha pratiniraSyu // 130 / / netra yuddha netra yuddha karatA paNa hAryo / bAmalI mahAbala jayakArayo / / 131 / / cAlyA malla prasAI balImA / suranara kinnara jovA mliinaa| kAchyA kAcha kazIkara taaNgii| bole bAMgar3a bolI vANI // 132 / / malla yuddha bhujA daNDa mana muDa samAnA / tADatA baMSore nAnA / ho ho kAra kari te ghaayaa| bacchovaccha paDyA te rAyA // 133 // harakAre pavvAre pADe / balagA alaga karI te pADe / paga paDaghA poho vItala baaje| kar3akaratA tambara te bhAje // 134 / / nAThA vanacara pATA kAyara / chUTA mana gala phUTA sAyara / gar3agar3atA girivara te paDonAM / phalakaraMtA pharigapati urImA / / 165 / / Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnaphIti evaM kumudacandra : vyaktisva evaM kRtitva 156 gaha gar3a gar3IsA maMdira par3IyA / digantIva majhyA clcliimaa| jana khala bhalImA bAlaka chalImA / bhaya bhI abalA kalamalIyA // 136 / / to paNa te dharaNI ghabaDU ke| lar3ayatA par3atA navi keM / bharata dvArA cakra pheMkanA / tyAre bAhubalI navi ddolyo| halaseM cajhI hIMdolyo / 137 / / dekhI bAhubalI bhaTa hsiinoN| bharata taNAM bhaTa prati kshmshiiyaa| valateM rIza karI ne mukyu / cakra bAhubalI kareM Dhukyu // 138 / / mAna bhaga dITo nRpa raageN| bAhubalI car3hIyo berAgeM niga dhina yaha saMsAra asAra / kadalo garbha samAna vicAraM // 136 // bAhubalI kA vairAgya viSaya taNAM mumna viSa sama bhAseM / tana dhana yoyana dina-dina mAseM / sajjana sahu malImA nija kAMmeM / su kIje haya gaya vara dhAmeM / / 140 / / ghara dhaMdhe par3Iyo te prANI / pApa ananta kare te jAgI / mete mUDha paNu su kIdhu / jyeThA baMdhavane dupsA dISu // 141 / / pahabo mani derAga dharIneM / bharatapatI su prarana karIneM / nija rAje mahAbala vesArayo / krodha lobha mada madana nivAryo - 142 / / chaMDI Rmi gayo jina pAsa 1 lIdhI saMyama bhava bhaya trAseM / barasa eka marayAdA kiighii| mana udakanI bAdhA lIdhI / / 143 // bAhubalI kI sapasthA pratimA yoga dharayo mnmaaheN| umA rahI pAlaMbita baahe| dhyAna ghare baha jIva dayA para / navi bole nadi cAleM munivara // 144 / / aSi na pharake roma na hara / vanasAvaja vIne nirakheM / banacara tanuU dhasatA dIse / to paNa mugina car3he ne gaiseM / / 145 // Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 deha caDhIM nAnA civa ballI | nakha subhilla ghaseM te bhallI / viSa vikarAla bhujaMga bhayaMkara / lacita gala kaMdala ati sundara / / 146 / / kAna viSaya mAlA te kISA | varasAle bahu bIja bUke saghana ghanAghana ambara gAje lAMbI bhai mAMDIne darave / to bharata bAhubalI khanda paMSIya bahupare paNa dhyAna thakI mahelo bAje / mAtA mora kare raMgayenaM / khalabala nIra bahete kotara bhara-bhara barase rAta aMdhArI jere to vara citra prAyeM / taM kabhI bAhera comAseM // / 150 / jhaMjhAvAta dAdura jala deSIneM haraSe // 148 // bAMpIyaDo bole pIja bolaM / bharIyAM vAri sarIvara dustara / / 146 / / bhUre virahI nara navanArI | je vanacara jAbhI TAleM | nIlU vana na rahe hima sADheM / vi sUye bese saMra navika nadi pere ambara / / 151 / / je sUto niNi lalanAM saMgeM / te zIyAne sahe hima aMgeM / je Sar3a rasa nava bhojana karato te vanavAsI anazana dharato / / 152 / / prati unhAne lU bahu bAje / tarasa thakI navi pAyo bhAje / dAjhe deha tape ravi mastaka / to paNa na cale bolyu pustaka // / 153 / / traya kAla kI tapa durddhara / to paNa mAna na thAye jarjara | varasa divasa pUgAte je hna / prAbI bharata namyo padate // 154 // jaMpe bharata vinaya maneM zrAMNI ko mAna huIyAsu jAMNI / mujha rAkhA pohovItala ketA | havA hase nele araNa detA / 155 / / tu muni maNDana majha mada khaNDana | janamanaraMjana bhava kara karuNA karuNAmaya sAgara / dukha dIghAM / navi cuke // 147 / / bhaya taMjana | mujha aparAdha kSamo guNa zrAgara // 156 // mana thI zalya tajo muninAyaka / jima pragaTeM kevala ima kSamASI colyo naravara / jaga vegeM pohoto sukhadAyaka | kozalapura / / 157 / / bAhubalI ko kevala jJAna honA dharayuM dhyAna hune mubhi jyAMre / kevala prakaTa bhayuM te tyAMre / bhAva gharI bhaviyaraNa samnrone / karma kalaMka kalA na diOM // 158 // Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTArakA ratna nIti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva jaya-jaya bhujabali namita narAmara / sakala kalAdhara mugati vadhUvara / rakhanA kAla saMvata solasameM stshe| jyeSTa zukala pA tithi chaheM // 156 / / kavivara bAreM ghoSA npreN| ati utta'ga manoharu sughreN| aSTama jinavara teM prAsAde / sAMbhalIye jina gAna susAdeM / ratanakIrati padavI guNa pUre / raciyA chaMda kumuda zazi sUre // 16 // kalA utkaTa vikaTa kaThora ra giri bhaMjana satpadi / vihata koha saMdoha mohtama agha haraNa ravi / vijita rUpa rati bhae cAra gugA rUpa vinuta kadi / dhanuSa pAMcasa paMcavIza vara uvya tanuchavi / / 161 // saMsAra saritpati pAra gapta, vidha vRnda bandita caraNa / kahe kumudacandra bhujabalI jayo, saphala saMgha maMgala' karaNa / / 162 / / iti zrI bAhubalI chaMda prakSarI samApta Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSabha vivAhalo samaravI sarasati gho mujha zubhamati, karo vara vANI pasAu loe / prathama tIrthakara prAdi jinezvara varaNavU tAsa vivAhaloe / je nara nArie bhAsae sAriNa, sAMbhalase mana nIramalIe / pAMmase sukha dharaNAM vAMchita manataraNA, bhavi bhavi navala valIe / / 1 // ulAbo balIya dharaNUsu' bakhAMNIe jAgIe bhUtale nAmae / sarasa sIma somaNi dhana bana anupama gAmae / jhalahale nIra bharyA sarovara, kamala parimala mahe mahe / haMsa sArasa rameM raMge, nadI nIramala jalabahe / / 2 / / cAla nAbhirAjA evaM matyevI rANI : deza kozala vara tihAM surapati pura, sama mohe nagara ralIyAM mrnnue| kozalA sundara satakhaNA mandira, sure varacAraNa pharu gada traae||| 3 // mANika cokae catura sulokae, bahuTA corAzI jihAM nava navAe !! bhoga puraMdara nara spaM rativara, kAmini kaThe koyalapiya / / 4 // rAja raMge kare mahipati mAbhi rAjA naya bhlo| caudamo kucakara sakala sukhakara jagata jANe guNa nilo / sasa paTarAnI kavivara-bANI catUra marudevI bhalI / ati madhuravANI paravAgI rati harAyi rasakalI / / 5 cAla / / Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIrti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva svapna varzana : eke same sundarI pAchalI sakhI zaravarI, solasapana rUDA nIrakhatI e| pahiloe gajabara madajhara girivara. saraSoM devIne mani harapatIe // 6 // bIje dhuraMdhara sabala capalatara akla navasa ta manoharae / sahaja sohAmaNo pAmIe trIjale harI barae // 7 // hasita padamAsane jeThI hasta padane sohe| sapana cauthe lAchi dIThI jagata jana mana mohae / / lahikati lAMbI phUla mAlA bhabara gubArava kreN| pAMca meM pariyala manamagATameM nAzikAne sukha kare // 8 // channa rajanIkara amIjhara sukhakara sola kalAkaraH chAjatoya / kumuda vikAsae daza dizA bhAsae, aheva rajano rAjatoya / / ugato dinakara sakala tamohara kamala sohAkara sAtameMe / macha yugala jalamAMhi rameM jhala jhalate avalokinu pAThamoe / / || graMbha purA kalaza navau sarovara dazama bhara / lahe laheM lahari nIra niramala, kamala ke pAra pIjara / / lola jala kallola gAje, vAri rAzI agyArameM / vara hema dhanI rayarAjIDanu siMhAsaraNa te bArameM // 10 // deva vimAnae citra nidhAnae, racanA manorama teraMmee / nAga bhuvana jana jotAM hare tanu mana, __ samaNe sohAmage caudabhee // 11 // rAzI ratana taNI paMca varaNa gaNI, jagamaga karatIe panaramee / anala praghamae teje dhA dhUmae. ca zikhAyeM dIne solamee / / 12 / / marudevI jAgI priya kaha gada sapana phasa' puchU balI / narapati kahe taba putra jinavara hase managoM hotI ralI / / samilI rANI saphala jAraNI malayatI thA ki gai / nAnA vinode divasa jAMtA na jANe haphta thai / / 13 / / Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 RSabha vivAhalo haSi mAsa jhASAba to bIjo vadi pakSa / tithi bIja manohara vAra virAjita kakSa || 14 / / caviyo ahamidara matarIyo jinarAja, / maradevI kaSi dhama saphala dina prAja / / 15 / / betriyoM dvArA mAtA kI sevA---- indrAdika prAdhyA kIcU garma kalyANa / mati thor3I sAru sukarIye re te bakhAsA // 16 // gayA hari nija thAnakI mUkI chapana kumArI / jina mAya taraNI sebA karavA manohArI / / 17 / / eka nita naharAve, eka pakhAle pAya / eka vIjagaDe caTakAve saTake nAMkhe vAva / / 18 // eka veNI samAre, nayaNe kAjala sAre / eka poyala kADhe eka amarI saNagAre / / 16 / / eka cosara guthe, eka prApe taMbosa / eka pagate pIle, kukama suraMga rola // 20 // eka pAchA aMbara paharAva surnaarii| eka nalavaTi kezara tilaka kare te samArI // 21 // eka rayaNa arI so dekhAre jinamA | eka vegavajoDe eka su kari gAya / / 22 / / eka nagarasa nATaka nAce ne nava rNge| eka bAta kathArasa kahe sakala sahelI saMge / / 23 / / Ima hasatAM ramatAM pUgAte navamAsa / madhumAse janamyAM pahoptI sahunI prAsa // 24 // hAla do istra evaM devatAoM dvArA jalAbhiSeka : prAsama kaMpIyAM indranAeM, jANIyo jina tago janama ! _ namo namo jaya jirNeda // 1 // indra erAvarA. gaji baDyA e // sAthi cAlyA suravRda || namo0 // 2 // mAdevi madira prAMgaNee, prAvIyA sakala surendra / namo0 / / 3 / / indra prAdeza leI sacIie, gaI jina mAtane pAsa / namo0 / / 4 / / Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka rasnakIti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva 165 ANIyA jina jI indrANIie, pApIyA indra teM hAthi / namo // 5 // indra usaMge besArIyae, cAmara chatra sohata / namo0 // 6 // prAgIle amara vilAsanIya, gAyatI parIya prANAda / namo0 // 7 // dhavala maMgala bahu maMgala gAvatIya, bAjatA kAjima koDi / namo // 8 // meru zikhare paSarAvIyAe, koSalu janama vidhAna | namo0 / / 6 // kSIra sAgara taraNe jale bharayAe, kanaka kalazA suvisAla / namo0 / / 10 / / jina prabhu upari DhAlIyAe, nahavaNa karayu manaraMgI // namo0 // 11 // jaya jayakAra amara kare e, dodhalU vRSabha jI nAma || namo0 // 12 // amala aMbara maNi maNDanee, macIye karo saNagAra || namo0 // 13 // spa bhanapama pekhatIe, nayaNa nupati narSi thAya // namo0 // 14 // janma maholaya harI karIe, hADaleM haraSa na mAya / / namo0 // 15 / / meru thakI te pAchA lyAe, prAviyA jinapurI candra // namo0 // 16 // jina prabhu jananI ne pApIyAe, stuti karI gayA surarAma / / namo0 // 17 // janama mahochava jina tagoMe, haraSIyA sUri kumudacandra // namo0 // 18 // hAla tIna bAla krIDA prAvo re jovA jaiye, sakhi marudevI malhAre re / guNa sAgara raligrAmaro, e vibhuvana tAraNahAH re // 1 // so bhUraja so cAMdalo, syo ratirANI bharatAre re / sura nara kinara mohI rakhA, kAI rUpa anopama sAra re // 2 // sohAmaNi sura sandarI, jina haraSadharI ilarAve re / bhAmaraNaDali bhAminI, kAI gIta manohara gAre / so0 // 3 // ramata karAveM raMgasyu suranAri ke sigAre re / de prAzIsa se rupaDI, tu jaya jaya jagadAdhAre re // so0 // 4 // dina dina rUpe dIpato, kAMI bIja taNo jima candare / sura bAlaka sAthe rameM, saha sajjana mani mANadare / so0 // 5 // sundara pacana sohAmaNAM, vole bAdapaTho bAla re / / rima jhimavAje dhUdharaDI, page bAle bAla marAlare / / so0 // 6 // Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 jIna sehaje vidyA sIkhIyI, koI sakala kalA guNa jANore / yovana besa virAjatAM, kAMI teje jItyo bhAga re || so0 // 7 // eka sameM suta dekhIne nAmi rAjA kare vicAra re / riSabha kuMvara paragAvIyo, , jina saphala thAye avatAra re || so0 tyAri bolyAM nAbhi narendrare teDIya mantrI zrANaMdare / ma maneM elo umAhare kIje riSabha vivAha // 6 // jo jo kanyA suguraNa suhRpare, ima kahI rahyA bhUpa re / vacana caveM paradhAna re, sAMbhalo catura sujAe re / / 10 / / kadra mahAkacha rAyare, jehanU jaga jasa gAyare / yazomati sunanvara kI sundaratA : RSapha vivAhalo tasa kutaM zrarI rUpe sohere, jotAM jana mana mohere / / 11 / / sundara veraNI vizAla re, adhara zazi sama bhAla re / nayana kamala dala chAjere, mukha pUraNa candra rAje re // 12 // nAka sohe dilanu phUla re, pradhara suraMga tagU nahIM mUla re / dhana dhana kanaka kalaza utaMga, udare rAje zrIbalI bhaMga re // 13 // bAhulatA lAMbI leha kere, hAthe rAtaDi ruhI jhala kere / 1 kucha kadalI sarakhI caMgare, pagapAnI alatAnI raMga re // 14 // rUpe rambha havI re, jehane tole rati panAbe re / prathama yazomati nAma re, bojI sunaMdA guNa bhabhirAma re // 15 // teNe jai vinabIyA rAya re, harayAM aMtera parivAra re, // 8 // tene rivabha kuMara paraNAbore, mokalI mAMsa narata karAvo re / eha vicAra sabhA mana bhAvyore tatakSaraNa vAha dUta calAvo re // 16 // T vAta sAMbhalatA haraSa na mAya re / sajjana kodho jaya jaya jayakAra re // 17 // kIdhU vivAha vacana pramANa re, carateM prApyu kulaTa bAna re / yehelo dUta jaine Avyore pANI praharaNa vaSAmaNI lAbyore || jaya jaya ratna kIrati munindrare, pATha kamala ravi kumudacandra re // 18 // Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka evaM ratnaphIti : kumudacandra vyaktitva evaM kRtitva pAMcavIM DAla havi sAjana saha nahIMtarImA prAdhyA paravAre pararurIyA / indra prAdhyA tedha sapta satA, sUra gurune sAthe sasA // 1 // vivAha maNDapa : pAvI indrANI taranArI, kare hAsa vinoda te maarii| cAru maNr3apa jana mana moheM, bahU mUla candu ruyA sohe || 2 // ToDe talImA toraNa te lahe ke, hema yaMbha tejeM bahu malake / vedI vAru karIne samArI, corI citra mahA manohArI // 3 // dIze cAru motini mAlA nAnA ravaNano jhAka masAlA / rabhA ropi maNDapane prAgali, pavane pharake dhvaja avali / / 4 / / have jamaNavAra sAMmala jyo, cita deha uramA lomA karajyo / polyA ghoSA kaMcole bharIyA sakaTaM bAsaha nohra varImA / / 5 / / bhAMgaNe maNDapa suvizAla, ri cyAra pAse paTazAla / tihAM catura sohAsapI nAro, mAMDyAM bezaraNAM te maha hArI / / 6 / / moTA pATalA nahIM Daga GagatA, sohete kIyA vepAse lagatA / mAMDI pADaNI rUpA kerI, thAlI bAvana palanIsunerI / / 7 / / mUkyA rajata kaMcolA pANI, sohe sakhara sunAnI calANI / cAru vinaya kari teDAbIje, cAlo cAlo asUrana koje / / 8 || deva pUjIyA prathama aMgholI, pAvyu sAjanu sahamalI ttolii| ghara citra pIsAmbara peherI, hAthe bhArI sohe rUperI / / paga dhoI karIna lagate, beTa' sAjana te yathA gugteN| dhyAra pIja bhalI pari beThI, zrIsavAmi padamani peThI / / 10 // vividha prakAra ke svAdiSTa vyaMjana : pApyAM hAtha parayAlaSA nIra, prIse nArI navala peherI dhIra / sAMjAM SAMjA tAjA ghI gasatA, jhoNo phINI geThA parimalatA / / 11 / / dellIhe samIhe iTTha, hIse, vesaraNIye jalenI prIse / radi lAge ghevarane dIThA, kolahApAka patAsA mIThAM // 12 // Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 RSabha vivAhalo dUdha pAka caraNA sakarIyA, sArA sakarapArA kara karIyA / koTA moti thamodaka lAveM, dalIyA kasamasA bhAve / / 13 / / prati suravara se baru sundara, zrAroge bhoga purandara / zrI pApar3a moThA talIyA, murI prAlA prati ujaliyA // 14 // sIre sarasIya rAI dIghI, melhe ke athAye kIdho / zrApyAM kera kAkar3a svAda lAge liMbU jamatAM jIbha rasa jAyeM / / 15 / / nIlU mAtIlA chama kAvyA, mUkI tela bharI kama kAvyA / lAMbI cIrI karIne molyAM // 16 // rasanAi bhayo rasalISo / zrI sor3AM dhaNu karo kholyA, rUDo rAiye vadhArate doSo bhagI zrAdAlho labadharI, jamatAM phalI lAge sArI // 17 // vRtAkanu zAka samA rAI tuma dhare hahi vAstU' / 1 lAce sevanu mAI saTake, mAMgA karatAM nAmeM zrI mAMDA moTI moThi kSIra khA~Da khobA bhari bhUke lekhe / / 18 / khalake, bhaya DAbariyA te jhalake / pAlI, jame rasiyA jhabolo bhabolI / / 1e tI nehamI vAMkaTAlyo, mama gamate bar3e zrAka vAlyo / lApasIye mana lalacAye, dhArI pUrIyeM nRpati na bAyo // 20 // bhoga kamono ra jIrA sAla sugaMdhato pUra cokhI dAla suva parinI sohe, TUna saraSI pIlI manamohe / / 21 / / vAru bATa rAIta matamatAM, kar3hI mAMhi marIcamacamatAM / pA~kA kUTa jIrA suM baghArayAM, bIjAM zAka te bhAgalU hAsyAM // 22 // satharAM vaMhI kAtalI mAlAM, boluyA mohi lavaNa jIrAlaH / dudha kaDhI pracalANI bharIyA, gale ghaTa ghaTa te uttarIyAM // 23 // calu loghAMsaha sAye, mukha zuddha karI salI hAtha / zrAvyA mAMDave sAjanu hasatA. vAreM bAre vAraNa te karatA || 24 // khera sAra sopArI te raMga, pAnaelacI sakhara laviMga / mahi mukyU kapUra rAsa jina prAve moTe sDo vAsa || zrAddha anuma kIdhI, nAbhi rAjAyeM prAgyanA dIvI || DhA || 25 | Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIrti evaM kumudacandraH vyaktitva evaM kRtitva chaThavIM DhAla jina indrANIye nahvArAvIyA, pache koSore barane siNagArake vara dAru sobhato, // 1 // prAdhinAya kA zrRMgAra mAthe reSU va bharyo bhanno, raDu nalavaTereM sohe tila ke apAra ke // 2 // prAMkhire kAjala sArIyAM, gAle koSalu re rakSAnu iMdhAraNa ke / / 3 / / kAMna re kuDala jhalakatA, teje jitIbAre pUraNa zazi bhANa ke // 4 // bAju-prabaMdha virAjatA, haiye laheka tore mariNa motIno hAra ke // 5 / / hAya bAMdI saDI rAkhaDI, prAMgalIye re ghAlyA beDhabe cyAra ke // 6 // ke kagIdoro besato, page jhAMjhare kare raNa jhaNakAra ke / / 7 / / sehe je rupa sohAmaraNa, balIye hatyAre bahu bhUSaNa sAra ke // 8 // rUpere tribhuvana mohIu, have karIyere banI dharaNu su bakhANa ke // 6 // iMdra amarI malu sAjanu, ADi cAMdalore kare sajana sujANa ke / / 10 // kezaranAM karayAM zeTaNA, valI choTere te gulAbanA nIra ke / / 11 / / phophala pAna pAye gharaNAM, maradanI yAre nAle zItala samIra ke / / 12 // sAtavoM DAla indra praNAnyore ghor3alI sohe / paMcavaraNa vAru aMga // riSabha ghor3e car3he // 1 // vivAha ke lie ghor3I para car3hanA jovA malIyA che prAsura nara bRnda / riSabha ghor3e car3he // 2 // kanaka palAe virAjatu, jera bancha anopama taMga // riSabha / / 3 / / cokaDa le cita corIyu, gele raNa bhaNakato caMga // 4 // raMga viraMga solI ghaNI, jaga mohe te vAga pramUla / / 5 / / ratna jaDyu maSImA raDyu vace jhalake su' nAnA phUla || 6 / / zIsa bharIre sohAsariMga, sohe sundara zrIphala hAtha / / 7 / / indra prabhUkari lIdhalA, ghor3e saTaka cayA jaganAtha / / || mAthere chatra virAjasu, hari dvAle camara besa pAsa / / 6 / / luga utArati vehenaDI, saha vighana gayA te nAsi / / 10 / / Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 RSabha vivAhalo erAvaNa saNa nAriyo, cAlyo bhAgala jhAka jhamAla // 11 // koTere ghaTAraNa kati bAje, ghama zrama cUSara mAla / / 12 / / amara amarI nAce raMgasU, mAho mAMhi karai papI keli // 13 // gaMghava rAga kare gharaNA, vAje tAla-paravAlaja ma daga // 14 / / bAMzali' vega manohara vAje nAnA chanda suraga / / 15 / / Dhola damAM mAre gar3a gaI, rur3A sAraNAi nAsAda // 16 // vAje paMca sabada te sohAmaNA, prAhe tabalana pherInA nAda / / 17 // bhUgala merI madana bhera, te sAMbhalatAM sukha thAya / / 18 // bhATa bhaNe dhIradAvalI, syAri dAna aneka devAye // 16 // raMga viraMga ve sAjanu, tohaM sAbe lAMno pAra / / 20 // ima uchapa karatAte ghaNo, vara prAvIyo toraNa bAra / / 21 / / dokhI ulada mana moM ghare, bahu bhavya kumuvacandra rAya / / 22 / / pAThavIM DhAla vivAha mor3a indrANIe bAdhIyoe, nomAlIre pokImA paraSIyA deva / sAhelIyepoM kIyA pAradhIyA deva, nApha sAhI vara nirakhIyoe / / 1 / / ghATa ghAlyo tata kSeva, mAMhi dAmAhi vesArIe // 2 // antara par3adharu jAma, kanyA besArie bIjaTie // 3 / / lagana velA ai naHma, sakala prAcAra guruyeM karayoe / / 4 / / kAlI gA~ThI sAMvadhAna haste' melA .. ....... vahvoe / / 5 / / kIdhA avara vidhAna, deva yAjizca te vAjIyAe / phulanI vRSTi apAra gIta gAye sundarI e|| 6 // sura kare jaya. jayakAra, corIye rIti saha koSalIe / varatI maMgala cyAra, vinama vAru kasyo juga sisue / / 7 / / Apoyo aDhalika dAna, loka vyavahAra te sahu ko e||8|| sajjana dIghalAM mAna, adhika mADambara zrAvInA e // 6 // bahuyara mAparaNe gheri, mananA manoraSa saha phalyAe / / 10 / / udhava thayo bhaliperi, indra uchava kari ghari gayAe / / 11 / mana mAhi haraSa na mAya hAsa vinoda kare ghaNAe // 12 // rAjya kare jina rAya, vAheloye koyA, paradhIyA deva / / 13 / / Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnanIti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva navIM DAla pAdinAtha kA parivAra pAle anUpama nyAyare jonhA seve suranara pAya | pariNa bhuvana jasa gAyake, abhinavo rAjIyore / / 1 // bhogave manohara bhogare, nAnA vidha sukha saMyoga / ghana ghana kahe che saha loga ke. jage jaza gAjiyore // 2 // basomatIye jAyA putrare bharatAdika so sucitr|| brAhmI tanayA pavItra ke, jagamAhi jANIyere // 3 // bAhubalI balavanta re, sundarI behaneM sohaMta / janamyo sunandAmeM saMtake, rUpa gharavANIyere / / 4 / / seve tribhuvana sarva re mana mAhi na ghare garva / dhyAzI lAkha pUrava ke, vyelyA bhogasu e / / 5 / / cinsana evaM varAva eka samayate bhUpare, dIkhI nIlajaza rUpa / jANI prathira sarUpa ke, mana ghayuM yoga syu re jI / / 6 / / dhiga ghiga eha saMsAra re, bahu duskha taNo bhaNDAra / juTho malyo saha parivAra ke, ko keha nahIM re / / 7 / / rAjye nahiM mujha kAja re, sukroje senA sAja / bhoge trapati na ghAja ke, laga aivanI sahIre / / 8 / / kSaNa kssrnn| sTe pAyare, yovana rAkhyu navi jAya / syu kIje mahIrAya ke, taNI padavo malIre // 6 // kAle paDase kApare, nahi rAse bApane mAya / na baseM koI sahAya ke, naraka jatAM valI / / 10 / / nAnA yoni majhAra re, bhamIyo bhava dharaNI eka bAra / na lahyo dharma vicAra ke, lobha na para hararyo re // 11 // nahIM pAlo vrata AcAra re, jIva kIdhA pApa prapAra / viSaya vanadho gamAra ke, hA huto phararyo re / / 12 / ima gharI mana vairAga re, karyo moha taNo prityaag| kosu lAga na' bhAga udAsI jina bhayo re / / 13 / / bharata ne prApyU rAjare, mahipatinu mukyu' sAja / caritra levAle phAja ke, prakhaya bar3e gayAre // 14 // Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSabha vivAhalo nasI hAla tapasyA cyAra hajAra rAjasyue, mAshaMto lIdhalo sNymcaar| suNe sundara, lIdhalo saMyamabhAra || 1 // rAja mukyuvarA' lokanue // mA // saphala kIyo zvatAra || su // 2 // prAvINA indra pANaMda sue || mA / / sura kare jaya jayakAra || su / / 3 // jaya jaga jIvana jaga dhaNIe |mA / / jaya bhaya sAgara tAra || su||4|| zrIju kalyANaka tapata taNue / mA / / kari gayA hari suraloga // su // 5 // saMyama lei chamAsanoe // mA || lIghalo svAmIye yoga / / su // 6 // pAraNeM bhAmareM utAr2yAe / mA / / koi na jANe prAcAra | su // 7 // ima karatAM chaha mahInA mayAe / mA / / nahIM maleM zuddha mAhAra / / su|| || ekadA dvecarI ne gayAe / mA / zreyAMsa rAbane dhAmi / / su // 6 // prAMhAranI pragati dIThI bhalI e, tihAM rahA jibhuvana svAmi / eka baraseM karye pAraNu' e, IkSurasa pramIya samAna // 10 // bhAhAra lei mAhAra jinavare karyu e // maa|| ruyaDalupakSayadAna |su // 11 // zrI jinavara pache vane gayA e // mA | yoga lIyo aNaphAla / / su // 12 // bAra prakAre tara kare e / / mA || jima mAhAranu yU gati dIThI // 13 // tiho rahyA tribhuvana svAmI sU Tala' karma jaMjAla / / 14 / / dhyAna ghare ati nImalue / / mA / pracalamana meru samAna || su // 15 // kaivalya prApti ghAtIyA kammano kSaya karIe // mA / / apanu kevala jJAna / / su // 16 // samosaraNa amareM 'racyue // mA || bAra sabhAne sohaMta / dharma upadeza de ujaloe / mA || suranara cita mohaMta / / su // 17 // nirvANa vihAra karIne saMbodhAyAe // mA / / mavya prANI taNA va // su ||18|| prabala aSTApade jAi caDhyAe / / mA / / kevalI prAdi jineMdra / / su // 16 // tihAM jaI svAmIyeM TAlIyue / pAkatA karma nu nAma / / sU // 20 // nirvANa kalyAeka sura karu'e / / mA || pAmIyA mugati vara ThAma // su / / 21 / / Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka raranakauti evaM kumudacandra ; vyaktitva evaM kRtitva 173 racanAkAla evaM racanA sthAna : saMvata sola aThyotare e|| mA // mAsa prASAr3ha dhanasAra / / 22 / / ujalI bIjaranIyAM marIe / mA / / atibhalote pAzivAra || su // 23 // lakSmIcandra pATeM niramalAe / mA / / abhayacandra munirAya // su / / 24 / / tasa pade abhayanandi gurue / / mA // ratnakIrati subhakAya // su // 25 // kumudacanne mana ujalee / / dhodhA nagara majhAri // su // 26 // ripana vivAhalo koSaloe / / mA / / sIkhaseje nara nAri / / su // 27 // tehane ghare pANaMdaha syee // ma! / / pohocase manataNI prAsa // 28 // svarga taNA sukha bhogavie / mA || pAMmase mugati vilAsa / / su // 28 // iti RSabha vivAhalo samApta / Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ neminAtha kA dvAdaza mAsA bhASAr3ha mAsa : mAsa prAsAda sohAmaNo jI dhana barase ghora aMdhakAra jii| nIdayeM nIra bahe ghaNA vAru mora kare kiMgAra jI / / 1 / / maMdira prAno mohana mujha upari ghariya' saneha jI ekalar3I dhari kima rahu mAharI pala pala choje dehajI // 2 // sAvana mAsa : zrAvaNa nAle saravar3A tyAri thara thara dhUje zarIra jI / rAti aMghAri bhUratA kima karI mani dharI dhIra bii| maMdira / / 3 / / mApana mAsa: bhAdrabar3o bhari gAjiyo lave bIjalI vArI bAra jI / tyAri sAMbhare thAro dhAra jI tyAri samire prANa prAdhAra jI // 4 // prAsoja bhAsa : pAso divasa sohAmaNo, nahIM kAdavano lavaleza jii| vATalar3I raliyA maNI, kima nAviyA nema nareza jI // 5 // kAttika mAsa : kAtiya vina divAlinA sakhi ghari-ghari lIla vilAsa jI / kima kara kaMtana prAviyoM hasyu' kariye ghari vAsi jI / / 6 / / maMgasira mAsa : mAgazire mana navi rahe. kimari mokala' saMdesa jii| mani jANU je jaI mila, ghari yogaNa karo vesa jI / / 7 / / poSa mAsa : posiu sapar3e ghaNI pIuDe mAgyo tapa sosa jii| koNasyurosa gharI rahu~, karamane dIje dosa jI // 8 // mAtha mAsa : mAhi na pANI mohanI. krima nikora thayA yadurAya jI / pra meM padhAro pamhaNA, hUM lAgu 9 lAlana pAya jI / / 6 / Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka rasnakoti evaM kumudacandra : vyaktitva eva kRtitva zrAvaNa mAsa : phAguNa kesa phaliyo naranArI rame vara phAga jI / hAsa vinoda kare gharaNA, kima nAheM dharmo verAga' jI // 10 // caitra mAsa : koyalar3I TUhakA kare, phala lahe ambA DAla jI / caitre catura cita cAliye, kima tajIi abalA kAla jI / / 11 / / vaizAkha mAsa : vaizAkheM tar3ako pache layu, dAjhe komala kAya jii| te mAdiyAu dhAriye eha yovanyA dina jAya jI / / 12 / / jeTha mAsa : nITa jeThoDI nathi rahe, dhari pabiyaDA sahu Ave jI / nemi na bhAvyA krima kara, munheM dhariyaNa na suhAye jI // 13 // ujala jina jara malyA, rahyA dhyAna viSaya citlaayjii| jaya jaya ratnakIrti pramu, sUrI kumudacandra bali jAya jI // 14 / / { 4 ) nemizvara hamacI zrI jinavANi mani ghara re, nApo vacana vilAsa / nemikumara guNa mAyasyu to, haiDe dharI ulhAsa !| hamacaDI / / hamacar3I hali heli re, ghari kariye navaraMga keli / rAjamatI vara namikumarate, gAtAM mani raMga reli re / / 1 / / hamacI hamacI sahiya sAhelI, pAco kari siMNagAra / samudra vijaya suta raMge mAiye, jima tarIye saMsAra re // 2 // soraTha deza sohAMmayo re, vana bADI pArAma / godhana kali karatA dIse, radhiyA ruhA gAMma re // 3 // niramala nIra bharyA te sarovara, phulyAM kamala mapAra / parimala nA lIghA te bhamarA, upari kareM gujAra re // 4 // sundara sohe sAraDA re, bagalA beThA ttole| haMsA haMsI keli karaMtA, cakavA cakavI bole re // 5 // vATalaDI raliyA maNI re, paMthiyaDA paMthi paale| sayata sIsa sohAmaNI to, agamatuM nahIM cAle re // 6 / / se mAMhi navaraMgI nagarI dvArayatI vara ThAma / gaDha maDha maMdira mAliyAM, to nirakhaMtA amirAma re // 7 // Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 nemizvara hamacI jehaneM pAseM sAgara rAje, gAje kula kllol| mariNa motI para vAlI bharIyo jala caranA bhaka jhola re | 8 // rAja kare tihAM rAjIyo re, rUpe rati bharatAra | sAliyo baliyo ati, kaliyo pAtaliyo sakumAla re / / 9 // traNya khaNDa no ripo jJApo, nArAyaNa tasa nAma / balabha bandhana manI sohe, sobhAgI guNa ghAMma re / / 10 // nemi jubarama paraMtAM, ka nA su : ahaM nisi gIta vinoda yaha tA, dhaDiyana ke pAsa re // 11 // bamakoDA ke lie mAnA teha taNI ramaragI sura ramaNI sArakhI solaha hajAra / tehasyu hAsa vilAsa karatA, saphala kare avatAra re // 12 / / paheve zarada same te pAyo, khele pravalA bAla 1 niramala kamala-kamala bana sohe, bole bAla marAla re // 13 / / tyAri naimi kuara kAnhuyalo, balaga haladhara hAthi / satyabhAbhA rAhIne khamaNI, prateura saha mAthe re ) / 14 / / vana krIDA karavAne cAlyA, vATe ramatA rahetA / manaraMge manohara nAme, kamalA kara jaI puhatA re / / 15 / / jhaTakasyu jhIlI ni kalimA nemikuvara ne phelaa| motiyaDu nAnI ne paheryA bIjA yaMbara helAre // 16 // hasatA hasatA Toli karatA nemikumara mahArAje / potIyahUnI covA pAppu satya bhAmA ne kAMjere // 17 // te to rosa karanI bolI, satyabhAbhA ati gahelo / evaha hosU na kIje majhasyu hU~ paTarANI pahelI re / 18 // jeNe sAriMga dhanuSa caDhAdhyu, helA zaMkha bjaaiyoN| nAgataraNI sejar3iye sUtoM, nAginahIM bIhAlyo re / / 16 / / tehanU potIyaDu nIcauU athara na jAe koI / moTA sarisU' mAna na phIje, manasyu vimAsI goI re / / 20 // nemikamAre sAMbhalIyU re, tehanU bacana aTArU / manasyu eha vicAra karyo jI, ehanu mAna utAze re // 21 // tihA~ thako te pAchA baliyA prAdhyA nagara mabhAri / nemiyura prAyudhazAlAI peThA macchara bhAri re / / 22 / / Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva mimAya dvArA zastra bala dikhAmA saTake dhanuSa bahAvyu laTake, nAga zayyA sUtA / pUrayo zaMkha nizaMka karIne, loga karayA bhaya bhUtA re / / 23 / / taru kaTU kaDIyA gopura paDiyA gaI moTA gaDa gaDiyA / bhaTa bhau bhaDimA bhaya lar3a liyA, do gati daba bar3iyA re / / 24 // giri thara hariyA phariNa sala saliyA kAyara te kAraNa knniyaa| sura khala bhaliyA sasi ravi calicA, sAyara te jhala haliyAre / / 25 // kumAra mAra mArA, 41: la naatt| haNa haNatA yabara te chuTA mAtA mayagala bAThA re // 26 / / rAja samAI baiTo gamA, sabhila ne kala maliyo / nagara viSa kolAhala karImo koNa mahIpati baligore / / 27 / / tehana vacana sUraNI balabhadra mala to uttara diidhii|| satyabhAbhA nA bacana thakI e, nemiphumAre kIdhu / / 28 / / tyAhAri te mana mAhi saMkyo kImo manasyu vicAra / rAjA prahamAru' lesye baliyo, karasye mAna utAra re // 26 // balatA haladhara baMdhava molyA e rAjesyu karasye / / vara verAga taraNa e kAraNa, pAmIya saMyama lesyai re / / 30 / / te sAmalIne manasyu racIyo saMyama lagA saMca / ugrasena kuarisyu kIgho, tasa hvIlA parapaMcAre // 31 / / ghari AbIne maNDapa raciyo sajjana sAdara karIyA / appana koDi yAdava no hatariyA parivAri parivArimA re // 32 // jamagaNavAra koghI te yuga te, saMtokhyA naranArI / jAna javAne kAji havI, nAMdaraNI siNagAri re // 33 / / rAjamAtI kA sondarya rupe phUTaThI mine jhUThaDI, bole mIThaDI vAMgI / vidama uThar3I pallaSa goThaDI, rasanI koTaDI varavANI re // 34 / / sAraMga vayaNI sAraMga naparaNI, sAraMga manI zyAmA hrii| laMkI kaTi bhamarI baMkI, zaMkI harinI mArire // 35 / / siMthaDalo siMdUra bhariyo, kesara TolA kariyA 1 pAnataNI bIDIyeM mukhaDA, bhariyA te raMga bariyA / / 36 / / jhaga maga kAMni jhAli jhabUke, uniyA naga jaTiyA / avalA sabalA nAga valAyA, sadara suneM ghaDiyAM re / / 37 / / Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naimizvara hamako sAra padakaDI kachu koThaDI, moTaDI phUlI phAye / sesa phUlana mUla na thApe, siMghaDalo sohAvere / / 38 / / bhUmakaDa jhamake te jhAMjha, jotA manaDu mohe / vAka boTI milI aMgUThI nala paTa TolI mohere / / 36 / / pakalI pIlA rata liyA mApasiyA mckaalaa| motI kero hAra manohara bhUmakaDA laTakA lAreM / / 40 // rAkhaDalI radiyAlI jAli jotA hai? haravI / strIMTalADI moTala DIrAlI, khate, jovA sarIkho re / / 41 / / hAthe cUDI raMge ruDI, kAkaraNa cAMgaNa coTA / bAhoDalI sarIkhA beharakhar3A, maliyA baliyA moTA re / / 42 / / kara kari yAlikA relI re, moralI mohana gaarii| mAriNaka motI jaDI manohara besaranI balihArI re / / 43 / / dhama bama dhama ke ghugharaDAre, bIchImaDA te vAje / ramajhama ramajhama jhAMjhara jhamake, kA bIpala ke rAje || 44 / / kisake paherA pIta paTolI nArI kubara cIra / kisake pAchAM chApala chAje sAlU pAlava hIra re // 45 // kisake amarI raMga suraMgI kisake nIlA kamaSA / kisake dhunaDiyAlA camake kisake rAtA sariSA re / / 46 / / kisake pahiraNa jAda racAyo kisa ke colI cttkii| kisakI atalasa udhI upe, raMga to te kaTako re // 45 // kisakI caraNA dhariyAlA, kisakA ve' vaSIyAlA / kisakA kamala banA kaniyAlA, kisakA te matiyAlA re // 4 // mayagala jima malayatI vAle, koyala sAdeM gaaye| dhabala maMgala dIye manaraMge, muni janavi calAve re / / 46 / / bArata kA prasthAna haravara gayavara ratha siNagAryA, pAyaka dasa nahIM pAra / bAkI vahele hari jotariyA, caMga taraNo jharaNakAra re / / 50 / / pAlakhar3I cakaDola' sUkhAmaNa bekSA bhoga purandura / cAlI jA~na karyo Aibara, maliyA suranara kinnara re // 51 / / samudravijaya siba devI rANI, hari haladhara saha mohe| nemikamara ne paraNAdAnAM bhariyA te ugrAle re // 52 / / Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 bhaTTAraka ratnoti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva nemiyara hAthIyaDe caDhiyA, mAthe khupa virAje / kAMne maNi kuula dekhaune, vIra janIkara lAje re / / 53 // benaDalI beThi te pAseM bhAbhaNDAM utAre / rUpa kalA dekhI ne jehanI, ravipati haiDe hAre re // 54 / / gAye gIta sohAmariNa re, dIye vara pAzIsa / jaya jagarjIvana bara jaya jaga nAyaka, jIvo koDibarIsa re / / 55 / / dhana dhana mAta pitA se dhana dhana, dhana dhana yAdava vaza | jihAM jaga maMDaNa patra 'maya una, avatariyA jina haMsa re // 56 // hamake Dhola damAmA maddala, saraNAI vAjaMta / paMca zabda bherI na phairI, nAdi nabha gAjata re / / 57 // ghATi hAsa vinoda karatA, cAlyA yAdava vRd|| vahelA jaI jUnegaDha pahotA, sajjana mana pANaMda re / / 5% || ugrasena Adarasyu' sAhamU kIdhe te mala mAse / lAjate mAjate ghArU pahotA ne janavAse re / / 59 // dhasama satI pAI te tyAhAri sAdhe sahIpa ra vAlhI / gokhi baDhI te vana jovAne, rAjAmatImAni jhAlhI re / / 6 // barAta dekhane ko utsukatA rAjamatI bolI te tyAhAri, sAMbhali sahIyara morI re / jo tu neminuari dekhADe, hUM banihAri lorI re // 61 / / pAmara chatra Talebe pAseM rUpe mohana gaaro| hAthiDA upari je baiTho upelo vara tAharo re // 62 // rAjImatI ne vacana suzIne, sAhamU jovA lAgI / nemikumara vara dekhi haraSi,pra me manasya' jAgI re / / 63 / / tyAri te teDAcI mAye 'rAjImatI nhvraayii| saraNagArI sahUMne mana gamatI, rUpe raMbha hAvI re / / 64 // tehave teja maNI prAMkhaDasalI bahela kadetAM maTakI / / rAjImatInA mana mAha te bAre bAre maTakI re / / 65 / / jehave lagana samaya thamo jAraNI, haraSa saha hala phaliyA / nemikuara paraNakA caDhiyA, sAhahmAsonI maliyA re / / 66 / / se devI saMkA tA bAlyA, mana mAMhi basa cmniyaa| prAmali zrI pADhegAM garatA, raDatA pazuoM sAMpaliyA re / / 67 // Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nemizvara hamacI vADi bharI rAkhyA e syAhane, pUchu te jaga dhiishoN| tA gokhaneM kAragi svAmI, te saghAlA mArIsere || 68 / / tahana' vacana sUraNI ne svAmi, mana mAhi kala mliyaa| dhina dhiga paraNe va ne mAthe nemijI pAchA valiyA re // 66 // meminAtha kA rAgya mana mAhi berAga dharIne, mUkyoM saha saMsAra / nemikuyara saMyama levAne, jaI caDiyA giranAri re / / 70 // sahasA vana mAM saMyama lIdhU, kI prAtama kAja / tyAri tapa kalyANaka koSu prAdhyA te surarAja re / / 71 // kolAhala bAhira sAmaline, susu karatI rahI / prachI sajanI vala tu bolI, nemi gayA giri rUThI re / / 72 / / tere bacane puhavItali, loTe jaMga achADe / helatADe colI phADe, rahatI gaDhi bADere / / 73 / / rAjula kA bilApa roseM hAra ekAbala proDe, caTameM cUDI phoDe | kaMkaraNa moDe mana macakoDe, prApaNa pUva khoDere / / 74 / / ke meM pragala pANI nAlyAM, ke tara coDI DAla / sAdhu tazI niMdyA meM phIdhI, jUThA dIdhA mAla re / / 75 // ke meM rajanI. bhojana kIdhA,ke meM ubara khAdhA / ke meM jIva dayA nahIM pAlI, bana mAhiM dava dIghA re / / 76 / / ke meM bahuyara bAla vichohA, ke meM paradhana hariyAM / kaMda mUlanA' bakhyaNa kariyAM ki me vrata nahIM dhariyA // 77 / / ke meM kUr3A lekha! kIghA, khoTI mAyA mAMDI / chAnA pApa karayAM te mATe, nemi gayA majha chADI re // 78 / / ima kahetI laDapaDatI paTattI, praDavalatI vala valasI / praga balU re manasyu' bhUre, prAkhi prAMsU DhalatI re // 79 // lAvI nahIM bole bAlA rAtipaNa navi sUye / manusya bhUkha tarasa nahIM vede, jina jina japati rove / / 80 / / phima karI dinani gamasyupIjaDA tuma pAkhi kama karasyu / jima jala pAkhe mAchala DI tima vilakhI thaine masyu re / / 1 / / vADi binA jima meli na sohe, a binA jima vANI / paMDita vina jima sabhA na sohe, vAmala binA jima pANI re / / 2 / / Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva 181 rAjA viNa jima bhUmi na sohe, caMdra vinA jima rajanI / jIuDA vina jima prabalA na sohe, sAMbhali morI sajanI // 3 // te tyAhiri sajanI te bolI zoka na kIje ghelii| eha thI ruDo vara pararaNAbU uThikhUso thA vahelI re / / 4 / / rAjImatI vala caute bolI. phaTi muMDIsyu bolii| nemi vinA nara saMghalA bIjA, mAhare baMdhava tole re // 85 / / sahIyara sahU samajhAvI thAkI te manamA navi bhAve / ujala giri jaI saMyama lIdhu, te saMdhaloM jagi jANe re // 86 / / rAjImati te vrata pAlI ne, pahosI svarga duvAri / nemi pinezvara bhugati gayA te, kumudacaMdra jayakAre re / / 7 / / bhaTTAraka zrI kumudacaMdra kRta zrI nemizvara hama'cI gIta samApta rAga mAdaraNI gIta : gIta nemajI ne bAlo re bhAI, jAdava jIne vAlo re bhAI // hu to yovana bhari kima rahemyure, basti viraha taNAM dukha sahesyu re / ghari koraNa thakI sukha lahesyu re, hasI bAta ko jai khesyure||1|| tahma jU jU manasyu' vicArI re koI nAri taje niradhArI re| pUcho vATe jatAM nara nArI re, koI kahesye e bAta na sArI re // 2 // tu to baNya bhuvana kero gaNo re, rakherI sahayAmAM prANo re / ahmasyu evachu tanhA tANo re, bhI dAsI tahmAraDI jANo re // 3 // jUu bhAve che yAdava rAya re, balI rove zivA devI mAya re / bilakhI thaI pUThaI ghAya re, vacha tujha binA meM na rahe vAya re / / 4 / / to mohana dInadayAla re, to jIbana dayA pratipAla re / kima chAMDoM cho pravalA bAla re, iNi vAte dese majhugAla re|| 5 / / to jaga jIvana prAdhAra re, tI mana bAMchita dAtAra re / tAharA guNano na lAbhe pAra re, tAharA vacana sudhArasa sAra re / / 6 / / tAharA suranara praNameM pAya re, tAharu nAma yogIzvara dhyAya re / tAharA gue indrAdika gAya re, sUrI kumudacandra bali jAye re / / 7 / / Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 pada evaM gIsa rAga sAraMga : sakhI rI aba to rahyo nahiM jAta // prANanAtha kI prIta na visarata, kSunu kSunu kSIjana gAta / / sakhI rI0 // 11 // nAhi na sUkha nahIM tisa ta, parahi mAhi puryt| mana to urama rahyo mohana su sobana hI surajhAta / / sastrI rI ||2|| nAhi ne nIMda paratI ninivAsara hota bIsurata prAta / candana candra sajala nalinIdala maMda maruta na sohAta ! / sakhI rI || maha prAMgana nu dekhyo nahIM bhAvata dIna bhAI vilalAta / virahI vAurI phirati giri, giri 'lokana te na lamAta / / sakhI rii|| pIu bina palaka kala nahIM jIsana rucata rasika ju bAta / kumudacandra prabhu sarasadarasa ku nayana capala lalacAta || sakhI rI || rAga sAraMga : (7) kima karI rAmnu mAhAru manna / jina tajI gayo re sesA vanna / / mayaNa vRthA munhe anna na bhAve, sAmaliyA vINa jhUrU / AsaDalI munheM nema malAnI koNa jugati karu puru / / kima / / 1 / / bhUSaNabhAra kara ati aMge, kAma kathA na shaabe| kumudacandra kahe lema karo jema, nemi navala ghara pAne || kima0 // 2 // rAga malAra: pAlIrI pA varalA rita prAju paaii| pAvata jAta saralI tuma kI taha, pIja prAva na sudha pAI ||praa0|| 1 / / dekhIta tasa bhara dAdura gharakAra, basata he jharalAI / bolata mora papaIyA dAdura, nemi rahe kata chAI / prA0|| 2 / / garajata meha kUdIta aru dAmini, mope raho nahIM jaaii| kumudacandra prabhu mugati badhusu, nemi rahe vIramAI maa0|| 3 // rAga midanArAyaNa: prAju meM dekheM pAsa jinendrA / / Teka / / sAvare gAta sohAmanI mUrata sobhita sIsa phalaMdA ||aajun 1 / / Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIrti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva 2/kamaTha mAhAmada bhaMjana raMjana, bhavika cakora sucandA / 1/pAya tamopaha bhuvana prakAsaka udita anUpa dinaMdA graaju0|| 2 / / bhuSija dIjipati dinuja dinesara sevita pada paraveMdA / kahana' kumudacanna hosa sabe sukha, dekhata vAmAnandA ||praaju0|| 3 / / rAga bhairava: bama jaya Adi jinezvara rAma, jehane nAme nava niSi thAya / mana mohana maradevI malhAra, bhavasAgara utAra pAra ||jy0|| 1 // hemavaraNa ati sundara kAya, yarasaNa dIThe pApa palAya ||jaya0 // 2 // yugamA dharama nivAraNa deva, supara kiMnara sAre seda // 3 // dInadayAla kare dukha daMda, kumuda candra bAde bhArada ||jy0|| 4 // rAga bharana canna varaNa vAMdo candraprabha svAmI re| mandravaraNa paMcama gati pAmIre // 1 // moha mahAbhaTa mada dalyo he lAra / kAma kaTaka mAhi kIdhA jeNe bhelA re / / 2 / / vighana haraNa mana vAMchita pUre re| samar2yA sAra kare adha cUre re / / 3 / / ghoghA maNDana candraprabha rAje re / jehano jasa jaga mAhi vAru gAjere / / 4 / / parama niraMjana sura name pAya re| kumudacandra sUrI jina guNa gAya re // 5 // rAma kalyANa: (12) janma saphala bhayo, bhayo sukAja re| sana kI tapata TarI saba merI, dekhata lopa pAma prAjare jammA 1 // saMkaTa hara dhIpAsa jinesara, vadana vinijite rajanI rAja re / / aMka pranopama ahipati rAjita, zyAma varana bhava jala dhipAna re / / 2 // naraka nivAraNa zivasukha kAraNa saba devanI ko he ziratAja re / kumudacandra kahe vAMchita pUrana, duskha cUrana hI garIbanivAja re || 3 // Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 pada evaM gIta rAga kalpArA; (13) cetana cetata kiuNcaavre| viSaya viSe lapaTAya rajho, hA dina Tima chIjata jAna pAyare !! 1 / / tana dhana yovana apala sapana ko, yoga milyo jesyo nadI nAu re / / kAhe re mUDa na samajhata praja', kumupacandra prabhu pada yaza gAu re // 2 // rAga kalyANa dharI: theI theI yeI nRtyati amarI, dhutharI sudhamakAra / bhabharI amara gaNa nacAve / sagama dhuni susapta svara virAja saga rNg| tAna mAna milita veNu baMsarI bajAve ||thii|| 1 / / ghughumi dhudhumi dhvanI madaMga caMga tAlavara upAMga / zravaNa ati sohAve / / jaya jineza nata nareza zacI suracita cAra veNa / __deza deza kumudacandra, vIra nA guNa gAve ||theii|| 2 / rAga kalyANa parcarI : vanaja vadana rucira radana kAma koTirUpa kadana / zruNu suvaco raTati rAja nandanI / / vanaja' / / 1 / / svIkRtaM yadi tajyate yadbhavati ki kula dharma eSa iti / mudA nidhAna tadanu manda skaMdInI / kRpA kupa binata bhUpa priyA dhunAnu galatAM / kumudacandra svAmI mudA sudhA spaMdanI // 2 // rAga kalyANa carcarI : zyAma varaNa sugati karaNa sarva saukhyakArI // indra candra mAnandha vanda cAra cacarI kI cubita caraNAra'da pApa tApa hArI ||shmaam|| 1 / / sakala vikaTa saMkaTa harana hesa taTa / suharSa kAraNa zeSa aMka dhArI / / pAsa parama pAsa pUrI kumudcndrsuurii| jaya jaya jinarAja tubhavavAri rAzi tArI ||shyaam|| 2 // Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIrti eva kumuda candra : vyaktitva evaM kRtitva 15 rAya dezAkha: prAsyare ima kIdhu mAharA nemajI paNa samajhe kima jAya / toraNa baDhIne pAyA balatAM loka hasArata thAya ||maaNclii|| 1 // ajhane pAsa hRtI matimoTI, naimikumAra paraNIye / mAsa adhamAsa ihAM rAkhIne, mana gamatu' le karIsme ||praa0|| 2 // zrApAse ati ucI meDI, pAli che hATa zreNI / te upari thI nagara tamAso, jo isye jAliye herI // // 3 - bolI TolI Tola karatA gIta sAhalI mAye / hAsa vinoda kathA rasa kahe tAM, dina jAto na jagAi praa0|| 4 // prAvo prAvo re mohana maMdira mAhare, rojha mana mAharu / ghAleka prAMkhahalI macakAvata sUjAye che tAharu -prA0 5 // tahmane sU vali vali bInabIi tamhe cho antarayAmI / raho raho rasika balo tuhA pAchA, kumudacandra nA svAmI yA 6 // rAga dhanyAsI : meM to narabhava bAdhi gamAyo / na kIyo tapa japa vrata vidhi mundara / kAma bhalo na kamAyo |.maiN0|| 1 // vikaTa lobha ta kapaTa kaTa karI / nipaTa viSa lpttaayo| viTala kuTila zaTha saMgati bettho| sAdhu nikaTa vighaTAyo 11maiM to0|| 2 // kRpaNa bhayo kasu dAna na diino| dina dina dAma milAyo / / jaba jovana jaMjAla paDyo taba | para triyA tanu cita lAyo / maiM to0|| 3 // anta same kou saMga na prAvata / jhUThihi pApa lagAyo / kumudacandra kahe cUka parI mohi / prabhu pada jasa nahIM gAyo |m tomA 4 / / Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 rAga banyAsI : prabhu mere tuma ku esI na cahIye || saghana vina gherata sevaka ku / vidhana harana sukha karana sabaniku / ( 16 ) hama to hAtha vikAne azaraNa zaraNa avandhu bandhu / rAga parayAsI : mauna dharI kica rahIye // prabhu || 1 || cita cintAmani kahIye // to phuni kumudacandra kahe zaraNAgati kI / rAga zrI rAga : kRpAsiMdhu ko birada nivaddIye // prabhu || 2 || prabhu ke 4 aba jo karo soI sahiye || ( 20 ) Aju sabanI miDU bdd'bhaagii| loDaNa pAsa pAya parasana ku mana mero anurAgI // zrAju // 1 // J pada evaM gIta rAga basAu : bhusamma ju gahIye // | prabhu || 3 || vAmA nandana bRjini vihaDana jagadAnandana jinavara / janama jarA maraNAdi nivAraNa, kAraNa sukha ko sundara || prAju0 // 2 // J nIlabarala sura nara mana raMjana. bhava bhaMjana bhagavanta / kumudacandra kahe deva devanIko, pAsa bhajahu saba saMta // zrAju || 3 | ( 21 ) vande hUM zItala caraNaM // suranara kinnara gIta guNAvalI, matulaM rUpaM bhava bhayaharaNaM || bande || 1 | nija nakha sukhamA cita dvijapati caya, mudita muni nizcita zaraNaM / janma jarA maraNAdi nivAraNa nata kuzudacaMdra zrI sukha karaNaM // vande 0 || 2 | ( 22 ) avasara zrAjU here vedAna puNya koI kIje / mAnava bhava lAho lIje // zra0 // 1 // Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva 17 bhava sAgaranAM bhamaMtA bhamaMtA, nara bhava dohilo maniyo re / saMpatti mati ruDUkula pAmyau, to dharma viSaya thI raliyo re ||av|| 2 // yovana jAya garA nitu vyApe, kSaNa kSaraNa prAyusa dhAve re / .. roga zoga mAnA dukha dekhI, tosye nahIM sAna na Ave re bhv0|| 3 // krodha mAna mAyA sahu mUko, paradhana parastrI vara jore / caraco caraNa kamala prabhu kerA, jima saMsAra na sarajo re // 0 // 4 // dRDha paNe japa japa nahIM thAye, jIvana vaya jAla viye re| ghara lAge kUu khodIne to kaho kima ghara ulhaviye re prv0|| 5 // bahu parivAra ghaNI hu~ moTo, mUrikha moTi saMjhakhI re| svAratha bIte koI nadhi dIkhe, to jima taruvara nA paMjI re ||sv0|| 6 || meM meM rattorA mAe to, bRhma tijanivAro re| mana marakaTa no haTha vapi dhAraNo to, narabhava kokama hAro ra aba / / 7 / / para upagAra karI jasa lIje, para niMdA naSi karIye re| kumudacaMda kahe jima lIlAI, to bhavasAgara utarIye re ||av0|| 8 // rAga goDI : lAlAdyo mujha cAriSa cUnaDI, yerAga karArI raMga re / vrata bhAta bhalI ghaNI sobhatI, vAsa samakita' pota sucaMgare / / 1 / / ruDI soheM mAhi tapa phUdaDI, cha bayAli dayAni veti re / dazalakSaNa zAli dIpatI, zila' patra taNI raMgareli re / / 2 // mUla guNanI virAje maMjarI, paMca samiti pAMkhaDI sohaMta re| uMcI aNva gupati rekhA bhaje, jehra jotA mana mohaMta re // 3 // vara saMvaranI tihAM cokaDI, ve dhyAna 'pAlava sohAya re| raTimAli ratnatraya kora re jotA manusyutRpati na thAya re / / 4 / / eha uhI rAjImatI socarI, tero morA suranara rAya re / mohI mugati sAhelI rUpaneM, sUro kumudacanda bali jAya re / / 5 / / itigItaH (24) e saMsAra bharmatahAre na la hyo dharma vicAra || meM pApa karma kI dhAMdhaNI te thI pAmyo dula apAra re / mana mohana lvAmI morA aMtarayAmI, namu mastaka nAmI devare / / 1 / / Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada evaM gIta 188 e to kaSTa karIne pAmIyore, mAnava bhava avatAra / te niSphasa meM nIgamyo kahu sAbhalI tehanI bAta re // 2 // meM kapaTa kIdhA ati pADumA re, raciyoM prati parapaMca / mama mo sAli boliyA, bali posyAM iMdriya pAMca re // 3 // zodha pizAci hu~ namyo re, isiyo kAma mujug| laherakhAjI mahA mohanI, hu~ to rAthyo para triya sagare / / 4 / / lobha laMpaTa thayo prati ghaNu re, dhana pariyaNa ne kAji | jovana mada mAto thayo, tiNe prANyo ghaNU eka vAjire // 5 // yA paMkhA adhire, jhopI paranI tAti / kUDA prAli cahAviyo, thayo unmatta dinarAti re // 6 // mana vAMchita sukha kAraNe re, kISA pApa adhIra | mati ujjalanA kAraNe, dhoyo kAdaya mAMhi cIra re // 7 // kama kIdhA praNa jANatA re, te ke kahetA thAya se lAja / e mana mAdA meM ghaNu kahu te kohane jaI prAjAra // 8 // have tu jaga guru majhane malyore jagajIvana jaganAtha / sUrI kumudacanda kare vInatI, nija sevaka kIje sanAya re // 6 // rAga parajIraH bAli vAli tu vAlima sajanI, viNa avaguNa phima chaDI nAri / toraNa thI pAcho je baliyo, jai caDhiyo giri gaTha girinAri // 1 // lIdho saMyama zrI jinarAja sundara sahesAvanna majhAri / suranara kinara ko mahochava, jima balatA nAve saMsAra / / 2 / / roma havesyu kariyo pophaTa, te yadunaMdana nAve baar| kunudacandra svAmI sAmaliyo, utAre bhava sAgara pAra / / 3 // rAga parajoyo: lAla lAla lAla lAla tu maajaasre| toraNa thI pAcho balyo tAharI loka karasye hAsa / yadunaMda re, sukha kaMdare, nema eka sAlo mAharI biintii| jima vAdhe tAharI maam| lodhA bolaja mUkatA syu rahasye tAharU nAma |ydu| 1 / / Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva eka bAra tu jo pAcho vale to kije hAsa vilAsa / sakhI sahune bhUmakhe ramato, phUlaDA rADA mAsya / / 2 / " kara joDI ne vInabU, vAlhAratha pAcho bAli / jo zrama munhe bADI jase, tAhare mAthe caDhasye gAli // 3 // rahe rahe re yAdavA jo Daga bhare to nema / yovana vezeM ekalI, ghera tujha binA rahu kima // 4 // rahe ubhI jo pAzu balI, tu sAMbhali sundara vA riNa / zrAve yAdada maMDalI tehanI, jAMNa hyAsyu kAraNa / / 5 / / have prema karI pAchAvalo, haTha nuko nema narendra | dIna dayAla dayA karo, ima bole kumudacanda // 6 // rAga dhanyAsI : ( 27 } 1 saMgati kIje re sAdhu taNI valI, lIje te arita nAma / jeha thI sIo re mana nU cIMtavyu jima laho avicala ThAma / / 1 / / jIvaDA tuma kare simAharu, mAharu manasyu vimAMsI re joga / svAratha joNI re saha prAvI malyu, lakSa corAsI re joni bhramaMtaDA, isa jANI re tapa jaya kI joI, tana dhana yauvana jIvana thira nAhIM aMta same nahIM koya // 2 // mANasa janama durlabha / ghaDiyana kariye vilaMba || 3 || vighaTI jAsye sujAMga | te mATai karI sIkha zrahmAraDI pAla to jinavara prAMNa // 4 // pApaja koSAM te prati gahuA, raDa car3iyA saMsAra / kaSTa ghaNU karo, mUrakha phokama hAra || 5 | rohilI te jAye jina caMda | dharma ja pAyo re je dukhadoThA te prati havaM hai yAsyu re dhamaMja kIjIye, jisa chUTo bhava phaMda / / 6 / / rAmA rAmA re ghana vana bhakhato, paDhiyoM tu mohanI jAla / viSaya vilUgho re jina guNa visaryo dina dina zrAne che kAla // 7 // sagA saha mere saMga para kArim sago te sahI jinarAja / teha nAmai thI re trisukha pAmIra sare te jIvanU kAja // 8 // jotA jolA re jaga guru bhImoyo tehathI marahasi dUri / janama maraNa nAjima dukha sahuTale, kahe kumudacanda sUri // 6 // r 186 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada evaM gIta rAga gujjarI : [ 28) ma karIsa paranArI no saMga / / Teko / hAva bhAva kare te khoTo jeha vo raMga pataMga / / ma0 karIsa / / 1 / / pehelu mana saMtApa caTapaTI, sokA saMtApa ne prAve / jema lAgo hoye bhUta mamatA, te mate cita' mamAve / / ma0 // 2 // bhUkhata rasa navi lAge tehAthI, ala udaka navi bhAve / / na ruca yAta vinoda kathA rasa, nahi nisi nidrA prAve / / ma0 // 3 // laMpaTa loka kahI bolAve, saha sajjana pisAbe / mAthe pAla' caDhe patajAya, lokaha sAratha pAte / / ma. 3 / / rAja daNDa dhana hAraNa vigucaNA, naraka mAhe dukha kaarii| kumuda candra kahe karI vImAsaNa, ta jo catura paranArI || maMkarIsa // 5 // rAga sAraMga : nAtha anAyanI ku kachu dIje / virada saMbhArI chArIhau mana ti, kAhe na jaga jasa lIje / / nAtha / / 1 / / tuma to dInadayAla hI nivAja, kIyo hUM mAnuSa gugNa aba na gaNIje / / ghyAla vAla pratipAla saviSataru, so nahIM pApa hasIje || nAtha // 2 // meM to soI jotA dIna hUMto A dina ko na TUI je 1 jo tuma jAnata usa bhayo he, vAdhi vAjAra becIje // 3 // mere to jIvana dhana sabahu mahi, nAma tihAre jIje / kahata kumudacandra caraNa saraNa mohi je mAtra so kIje / / 4 / / rAga sAraMga: jo tumha dIna dayAta kahAvata / / hamasI anAtha ni hIna dIna ku kAhe na nAtha nIvAjana || jo0 // 1 // sura nara kiMnara asura vidyAdhara, jaba muni jana abha gaavt| deva mahIruha kAmadhenu ne, adhika japata saca pAvata / / jI / / 2 / / canda cakora jalada jyu sAraMga mIna malilaja dhyAvata / kahita mudapati pAvana tuhi, ta hiride mohi bhAvata / / jo0 // 3 / / (31 ) munisunatta gIta murata mohana velaDI re, darsaNa pApa palAya / mukha bIche dRgva visare re, save cha madhe surAsura pAya / Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka evaM ratnakIti : mumudacandra vyaktitva evaM kRtitva gaja gAmi prAvo bhAminI e: pujevA pujekA suvrata pAya ||gj|| tAta sumItra manohara re, jehanI pomAdevI mAya / mukha sohe jehabo cAMda lo, re, syAmala syAmala varNa sukAya // 2 // ucayA prati jehanure, vImA dhanuSa paramAraNa / mora mAdAma nimore, mANaghaNa manAcyo prANa ga||3|| nayara rAjaguha upanA re, jaga guru jagadAnaMda / dhyAna kare nita jena re, munivara munivara keva' vRda ||gj0|| 4 // pragaTyu tIrtha jeNe vIsamure, manavAMzrita dAtAra / guNasAgara prati ruvaDAre, jehanAM vacana atisAra |gj| 5 // dInadayAla sohamaNI re, sudara karuNA sIMdhu / jagajIvana jaga rAjoyore kAraNa kAraNa vINae baMdhu ||gj0|| 6 // roga soga nAme Tale re sahAna vISana hare dUra / sevo bhavika tamhe bhAvasure, vinave vinave kumudacaMda sUra ||gj0|| 7 // // iti munisuvrata gIta samApta / ( 32) hinbolanA gIta vinaya karIne bInabU hIdolI DAre, bhagavati bhArati mAya / beha nAmi mati pAmIye hindolIDAre vali re vimalamati thAye // eka samaya sU hindolahAre hIvatI sakhiya ve cyAra / candra kiraNa sama ujalo // ikhale jhalake tohAra rAti ruDI ajUvAlar3I // hi // 2 // dhari pari uchala rAsa || gAya te gIta sohAmaNI kAminI kare re vilAsa / / 3 / / sthAri rAjula' kahe he sakhI. sAbhalo eka sndesh| jAu sakhI jai bInavo, sundara nemi nareza // 4 // mAharI patI ko bImatI, praNamIya tehanA pAya / tujha binA pala eka mujhane ghaDIya barAbari thAya / / 5 // ghar3I eka pahora samAnaDI, pahora divasa dina mAsa / mAsa varasa dina jevaTI gharasa yugAMtara tAsa // 6 // rAti divasa rAjImatI samarai cha tama takho neha / jima sarobara hasalo, bApiyaDA mana meha / / 7 / / Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada evaM gauta dharminU mana jima dharmasu, guriNanI maMgati guNavaMta / jima cakrabAka mani ravi base, koyala bima re baMsata || 8 || yAcaka jima samare dAtAra ne, dAtAra pAtra udaar| jima nija dhari samare paMdhiyo, satI samare bharatAra / / || jima tuSAtura nIrane, tima tuhma rAyula nAri / kSariNa-kSaNi vATa nIhAlatI, nija para agaraNa bAra // 10 // pUche popaTane pAMja re, bolo ne popaTa rAja / kaho kyAri nema jI aAvasyo, jama sare brahma taNAM kAja // 11 // valiya pArevAne vInave, sAMbhalyo tu to sujANa / tAhari gagana gati rUDi, kari piu pAvyAnu jAga / / 12 / / sakuna baghAvI jovatA, chati paMthi 3 bAta / je kahe nemanI pAvatA, te morI bAMdhavA vAta // 13 // ghara bana jAla sagU sahU, viraha davAnala jhAla / hu hiraNI tihAM ekalI, kesari kAma karAsa / / 14 // mAta pitA sahU vIsA , nahIM gaye parijana nAma / vAhalo mane eka nema jI, jeho hamAro prAtama rAma / / 15 / / hevihigAM mAgu tujha kahna , ahmane tumA sara jesa / jo saraje ajhane valI, mANasa janama ma dezi // 16 // jo bhava de mAnava taNo, toma karesa saMyoga / saMjoga jo sara je leI, toma kare saviyoga / / 17 / / iSTa viyoga dukha dohilA, te dukha mukheM na kahavAya / thor3A mAMhi samajho ghaNU tama vinA meM na rahe vAya // 18 // bhojana to bhAve nahIM, bhUSaNa kare re saMtApa / joha marisya vilakhi thaI, to taya lAgasye pApa // 16. pazu dekhI pAchA valpA, manasyU thayAre dayAla / mujha upari mAyA nahIM, te to syA re pAsa // 20 // to sayama levA sAMcaryA, jAyo 'pamyo have mama / ekasyu ruso ekasyu tumo, avalo tumhAro dharma / / 21. / / hindolanA gIta kA paricaya pRSTa para dekhiye / Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakoti evaM kumudacanna : vyaktitva evaM kRtitva rAja rachu traNya lokana, mar3o hamAro yovana veza / jo sarage jasyo tapa karI, tihAM to ehavana lehasi // 22 / / have prabhu pAMchA valo, kariye che vinaya aneka / ati tApyu chUTe nema jI, mana mAhi karo re viveka / / 23 / / syAri divasa huI pAtharA, tyAri saMgU saha koya / jyAri vAMkA thAye dIDDA, tyAhAri sajjana berI hoya // 24 / / athavA karama karayu brahma tara, to tahmAsyu karayo rosa / jehava bIghU teva pAmIye, kohe dIje nahIM dosa / / 25 // rAyala amIne ima kahIu bali-vali joDine hAtha / prIchavo jo pAchA vale, jima ahma thAu sanAtha / / 26 / / leI saMdezo cAlo sahu~ sakhI jai caDhI girivara ga / gharaNIya jugati karI prIchavyA, mana dITha tenU abhaMga / / 27 / / prAvI te sakhi pAchI valI, bAta kahI tiNidhara / te to bole-cAleM nahIM, manasyu niThora apAra / / 28 / / tvAri rAjula uThI saMcarI, tajiya saMpati tasakAla / saMyama leI tapa prAcarayo jima na par3e moha jAla || 26 / / vratta raDA pAlI karI pAmI te amara vimAna / karma tajI kevala sahI, nemi pAmyA niravANa // 30 / / e bhagatAM sukha pAmIra, vidhana jAye saha duri / ratanako rati paTa maMDaNo, bole kumudacandra mUri / / 31 / / ( 33 ) traya rati gIta daza dizA bAdala unamA dampati mani ulhAsa / dose te dina raliyAM maraNA, ghana barase relave bIja prAkAma ke / / varSA Rtu varaSA rati aAdi AbI, pAdi baraSA rati bAdhe bahu ratirAja / na pAnyo re pIuDo ghari prAja, na ArasI re mani nija kula lAja || syU kIje re nahIM pIu sUkha mAja ke. barapA rati aAja aAbI // 1 // . paMthIyaDA bhUre ghara sAmalI dAdura mora / vApIyo piu-pIu lave pApIyaDore bole kalarava mora ke / / 2 / / Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada evaM gIta paMkhIgaDe mAlA phasyA mani dharI pAvasa prema / 'kAlI te mehaNa rAtar3I, bAlUyaDA viNa sune dhari rahIye kema ke // 3 // gagana bhakti gar3agaDe bAjase jhaMjhAvAta / kuja bihagaMma maMDalI gIri kandara re, guje hari kapi jAta ke // 4 // gAje te ambara chAhiu, jhar3a bAdala bala bhAMti / agiyo aMdhAra te taga tageM bole timirA re bharimA bhima rAti ke / / 5 / / sukha same prIuDo nAmiyo mani dhayo pratihi nIDora / koI bhAbhinIhaM bholathyo, kari kAMmaNa re mAra citar3Ano cora ke // 6 / / zIta Rtu : sohamaNA dina zIsanA gAye te gorI gIta 1 dhItano bhaya manidharI have mAnimi re muke mana taNA mAna ke / / 7 / / hima rita re bIjI nAbI bIjI hima rati re sakhi haraSa nidhAna / nA holiyo re vase giri guharAMna, viyoge re varaNase deha bAna / / 8 / / yobana jAye re pIune nahIM mAna ke / / himarateM hima par3e he sakhI dAsa ne dhana vana rAya / tujha binA e dina dohilA hyArI dAjhere pati komala kAyare / / 6 // vAje te zItala vAyaro, bAjhe te vAhira tthaar|| ghUje te bananA paMkhiyA, kima rahasye te vani priyasukumAra ke // 10 // bana choDi davaM bhaya kamalinI, jale rahe mani gharInAteSa / tihAM thakI pariNa hImeM dahI nahIM, chuTiyere vati rAtirA lekha ke / / 11 / / tela tApana' tulA taraNI tAmra paTa taMdola / / taptatoyate sAtamU sukhiyA nere hima rati sukha mala ke // 12 // zIyAlo saghalo gayo, paNi nAviyo yadurAya / / teha binA mujhane jhUratA eha dIhaDAre varasAM so thAya ke // 13 // koyala kare re TahukaDA lahe kese maMyA DAla / beli te popaTa pADhau teha sAMbhalI re sye na pAvyA lAla ke // 14 // prIma Rchu : grIsama rita zrIjI prAvI, pIjI grIsama rati kima jAsye eha / / ghare nAzyore mAholo dharI neha, sAmaliyA re mani samaro geha / / 15 / / Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka raznakauti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva nahIM tara re prANata jasye deha ke grIsama rati / / phalyA te caMpaka kevaDA phalyu le vana saha koya / pAnaDA pariMga nahIM karane, puNya pAni kima ruDI sampati hoya ke // 16 // tahako paDe prati dohilo, ravi tape parvata zRga / prati jhAla lAge lu taraNI hayai prAvoM re mujha, phaja mRgAka / / 15 / / karpUra vAzita vArisyu candane caraca aMga / kesara dhasI karu ch| TaNA, jo tu rAkhere hamArA mana tapo raMga ke // 17 / / / kAminI kari zRgAra, sarasI kare vana jala keli / sAmalA mUko mAyalA mujha sarisore priya manaDU me sike // 16 // ima jharatI rAjImatI, jaI caThI girinAri / sUrI kumudacandra pramu naimi ne dhanyAsI re pAyo hai balihAra ke / / 25 // ( 34 ) baNajArA gIta yaNa jArA re ehU saMsAra videsa bhayIya mamItu usano / terI ghaNI ghaNI bAra jyAre gIsa pura joiyAM / / 1 / / 'lakhya corAphI yoni mAma mAMhi tu satramro / ___manasya vimAMsI joya khoTe vaNaje rANayo thayo / // 2 // mUla gayu tiriNu vAra khoTi prAvI dukhiyo thyo| jIba tu catura sujANa goha ThagA re bhola vyo / / 3 / / kIghA kusaMgati prIti sAta vyasana te sevIyA / / pApa karyA te ananta jIva dayA pAlI nahIM / / 4 / / sAMdho na boliyo bola marama mosAbahu boliyA / para nidA paratIti te karI paNa jAsate vaNajArA re // 5 / / prApa khANyu apAra, avaguNa te sahu ulayA / / kuDa kapaTanI svANi, paradhana se corI liyA // 6 / / ulavI visarI vastu, thApija mUphI sasavI / / viSaya vilUdho gamAra, paranArI raMge ramyo / / 7 / / yovana mada zrayo aMgha, huhuhu karato phiryo|| , rIsa karI paNa kAja, guraNa navi jANyo amA taNo || || iMdriyA posyAM pAMca, pApa vicAra ko nahIM / / putra kalara ne kAji, hA hA ha to hIDIyo // 6 // Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada evaM gIta majana kuTaMba ne bhitra prApa savAratha saha malyu / / kIyAM kukarma anaMta, dhana dhana rAmA jhaMkha to // 10 // ghara pariyaraNa ne lobha, vaNaja' paNA ta ke lacyA / tevo na lAdho lAbha, jeNe lAbhe sukha pAmIye / / 11 // maravu cha niracAra, to phokaTa phUle kasyu / koI na pAyesye sAthi hAthi dIdhU sAthai prAbasthe / / 12 / / te mATesyo re jaMjAla, karato hIDetakArimu / sabhila ye tu sImA, mamanA manoratha jima phale // 13 // sAja tu sundara sAkSa, mana rUpI rur3oM poThiyo / / vAru berAga palhANa, mugati paTI tu bhIDaje // 14 / / samakita rAsaDi bAdhije, uvaTa nima jAye nahIM / / saMyama guraNa pahAraNa dharma vasANe tu bhareva / / 15 / / lIje dagA vrata sAra, zIla tapo saMgraha kare / / anuprakSA te saMbhAli, aNya ratana nu jatana kare // 16 // paMca mahAvrata bhAra, samita gupati te rAstra je // sAdhu taraNo guragavIra, jIva taNI parijAlave / / 17 // saMbhAraye navakAra, jina jI tapA guNa manidhare / / grantha puroga vicAra, dharma zukrala dhyAna cintave / / 18 / / sahe gorano upadeza, eka ghar3I nayi visare / / tapanI tuma karesi kAgi, jeNe karmamala sahu Tale || 16 || madhura modakaM upavAsa, gAMThi suDalI bAMdha je / / nirmala zItala nIra jJAna ghuTailA tumare // 20 / / satya vacana patra sAraNa, te sukhavAsa tu bAdare || ma karesi tu paramAda, vATe jAlava to jaje // 21 / / khaDaga kSamA kare hAtha, cora parigraha nAsa se // sAdhama ne sAtha, mugati turI vahelo puhaparyo || 22 / / siddha tathA guNa prAMTha, mugati vadhU teNeM rAcasye / / janma jarAnA pAsa, maraNa balI-balI nahIM na hai / / 23 / / kAla anaMtAnaMta saukhya sarovari jhIlasyo / e vaNajArA nU gIta, je gAsye haraSa sahI // 24 / / te tarasye saMsAra ajara amara thaI mahA lase // ratanakIrati pada dhAra, kumudacandra sUrI ima kaDU / / 25 // Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva (35) zola gIta suNo suNo katA re sIkha sochAmaNI / prIti na kIje re paranArI saNI // troTaka: paranAri sAthi prItaDI, zrIuDA kaho kima kiijiye| ugha pApI prAparaNI ujAgaro kima lojIi / / kAjI guTo kaheM, laMpaTa loka mAMhi lIjIi / kula viSaya khapaNa na khAra lAge. sagAmA kima gAjiye // 1 // hAsa : prIti karatA re pahilU vIjhIme / rakhe koI jAga re mana mA dhujiye / / noTaka: pra jIye manasyu jhUriye parA' yoga mila yoga nahIM / e rAti dina palapatAM jAye, pAvaTI bharavasahI / / nija nArI zrI saMtoSa na balyo, paranArI thI tosyU hasye / jo bhare bhANe nupati na valI, eTha cATesyu thasye / / 2 // maga tRSNA zrI tarasya nahIM Tale / __bAlU kesU pIle re tesa na nIsare // ghauTaka: navi nIkale pANI viloktA lesa mAMkhaNa noM klii| chukatA vAcaka bharA phAraNe, tasyAM bAta na sAMpalI / / te manArI ramatAM para taraNI, saMtoSa to na vale ghdd'ii| caTapaTI ne ucATa lAge, A~chi nAve niSdasI / / 3 / / jevo khoTo re raMga pataMga no| tehavo caTako re para zriya saMga no // proTaka : paratriyAM kero prema priur3A rakhe ko jANo khro| dina cyAra raga suraMga DoM, pache na rahe niragharo / / je ghaNA sAye nahe mADe, chADi tehasyu baatddii| ima jAgI mama kari nAhalA, paranAri sAthai prItaDA // 4 // Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 pada evaM gIta hAla: je pati vAha tore vace pApiNA / parasyu prote re rAMce sApiNI / / poTaka: sApiNI sarakhI veriNa nirakhI, rakhne zIla pakI cle| mAkhine maTake aMgi laTake deva dAnava ne chale / / mAMDakAli prati rasAlI, vANi mIThI selhii| sAbhalI bholA rakhe bhUle jANa je viSa belaDI // 5 // hAla: saMga nivAro re para rAmA to| zoka na kIje re mana bhalavA ghaNo // prauTaka: zoka syAha ne karo phokaTa, dekhA chU pariNa dohilU / kSaNa serIi kSaNa meDI. bhamatA na lAge sohilo / / usAsa naI nIsAsa prAve, aMga bhAje mana bhame / vali kAma tApe deha dAjhe anna do navi game / / 6 // hAla: jAya phalAmo re manasya kala male / udamAdo thaha re alana pharAla lave / / noTaka: telave aslala phasnala ajAgo moha gahelo mani Dare / mahA madana bedana kaThina jANI maraNa vAru vaDe | e daza pravasyA kAma keraDI kaMta kAbA ne dhe| hama cita jAraNI tajo rAMNI pArakI jima sukha lahe // 7 // dAla: paranArI nA para bhatha saabhlo| kaMtA kIje re bhAva te niramalo / / niramale 'bhAve noha samajho, paravA rasa prihaaro| pApiyo kIcaka bhamisene, zilA heThali sAMbhalo / raNa paDyAM rAvaNa do mastaka ra baDyA granthe kaha / se mujhapati dukha puja pAmyo, ajasa jaga mAhi raho // 8 // Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIrti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva 16 zIla salUNAre mANasa sohiye / viraNa yAbharaNe re mana mohIye / / proTaka mohiye suravara kare sevA, viSa amIsAyara ghala / kosarIsiMha sImAla thAye anala prati zItala jala / / sApatha ye phUlamAsA lacchi ghari pANI bhare / paranAri parihari zIla mani dhari mugati bahu helAvare // 6 // sa / te mATaI hure vAli bhavIna / pAgi lAgI nere madhura bacane cabU / proTaka : vacana mAharu mAniye parinArI yI raho vegalA / apavAda mAthe caDhe moTA, raMka thaiye dohilA // dhana dhAnya te nara nAri je haTha zIla pAle jagatilo / ne pAmase jasa jagata mAhi, kumudacandra samujjalo / / 10 // gIta rAga dhanyAsI : prAratI gIta karo jina taNI prAratI, paNa sukha baartii| vighana usAratI bhavika taNA // 1 // yAma bara sohatI, sakala mana mohatI / pazu bhavya mohatI, teja pUjA karo // 2 // puNya prajU pAlatI, pApatimara TAlatI / amara pada pAlatI, maNa prayAse / / 3 / / bhava bhaya maMjatI, bhAva ttiNgltii| suramana raMjatI, rAjya mAnatI // 4 // Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 vAjitra vAjatA, abara gAjatA | naravadhU nAcatA, manaha raMge || 5 || jina guNa gAvatAM zubha mana bhAvatA / cintAmaNi pArzvanAtha gIta mugati phala pAvatA, catura caMga // 6 // sugandha sAragada, pApa te navi rahe / mana vAchita laha, kumudacandra karo jina bhAratI // 7 // ( 37 ) cintAmaNi pArzvanAtha gIta bAlo candramukhI sakhI TolI, pahero paToli coli re / pUjiye pAvana pAsa jiesara, pImIye sapatti baholI re // 1 // sandara bAsava rAsa kapUre, vAsita jaleM jina pUjII / japa koge, para yakI navi bIhIjIe // 2 // kero rAya re / candana kezara ne rasi caramo trapya bhuvana " pApa to saMtApa Tale sahU, ata pUja karo prabhu Agali, nava nidhi udaha ratana zrati ruvar3A, jima lahIM nijadhAmeM re // 4 // trima mani vaMchita thAyere || 3 | paMca parama guru nAmi re / zrAnaMda re // 5 // bolI re / jAI jUi saravara se yaMtre, kuMda kamala macaku de re / campaka taraNI campaka lii caraco caraNa kUradAli baDAvara vyaMjana, poliya ghora pAsalaDI pakavAna car3hAbo, racI racanA vara ulI re // 6 // dIvaDalo ajU vAlo re jhAlI. prAratI utAre / prArataDI bhAje jima mananI pApa tibhira sahu vAro re // 7 // sundarI sasibadanI prabhu caraNe kRSNAgaraDa khebore / pAvana dhUma ziyA parimalanA chUTiye karamati sevore // 8 // sakhiya caDhAvo sArI re | dADima prati manohArI re // & // 2 kamarakha kadalI phala sonArI, rAyaNa karamadA badAma bIjorA jala candana prakSata vara kusumeM, paru dIvalI ghUpe re / phala rakhanA sU prarakSa karo sallI jima na par3o bhava kUpe re / / 10 / / isa anUpama bhAva dharIne, pUjatA pAsa jida re / roga zoga navi te zraMge, na huI ko dasyu deva re / / 11 / / Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maTTAraka evaM ratnakIrti sumudacandra vyaktitva evaM kRtitva 201 bhUta preta pizAcara pIDA, vAdha ghara navi addkere| pAsa prabhU taNu nAma japatA, nadi hair3e dukha var3ake re // 12 // saghana vidhana vegalar3A jAye, navi' sANe bahu pANI re / kumuvacandra kahe pArA pasAI, rAce gugati mahArANI re / / 13 / / / 38 ) dIpAvalI gIta yAja dIvAli re bAI dIvAlI. to pahero nava raMga phAli / dhana-dhana gila terasi no dina. pUjya dhArA cAnI re // 1 // gAUgI taba dhAvo gorane, motIyar3e parI thAlI / caraco aMga catura sohAmaNI, caraNa kamala su pakhAlI re / / 2 // buddhi siddhi prApI ati mamI, kAli ca udasi kAlI / pa pa haraga lIje te poso mananAmala sahu TAli re / / 3 // caudazinI pAchala hI rAti, karma taNAM mada gaalii|| mahAvIra pahotA nirvANa, ajarAmara suva zAlI re / / 4 / / gotama guru vala dovaDaloM, lokAloka nihAli / suranara kiMnara ko mahInyava, jaya-java rava denA tAlI re / / 5 / / teja amAMsa pagva dIvAlI, paraThI bhAka jhmaalii| ghari-ghari dIvadanA ta jhalake. rAti TIme ajuvAlI re // 6 // paDave rAti juhAra paTolA, niruDI mama caalii| zrI sadagurunA caraNa juhAro, pAmo ravi raddhi mAlI re / / 7 // bojeM heje da.re te bhAvija vehaDalI ati vAlI / e pAne pIhA jAnhotA, Avo pAyo rape cAli re || 8 || hAsa vinoda kare gRga nayagI. zazi kyasI rUpAlI / kumudacandra nI kAriNa manohara, mIThA amiya rasAlI re / / yAja dIvAlI bAI dIvAlI || rAga banyAsI gota : makarasyo prIti ja eka rUni / eka karina bedana navi jANe, eka mare vilakhI / / 1 / / jala vina mIna mare Tala bali ne, jalane kAI nahIM / bApiyahAM ne priu bika raTatA, jalaghara jAya yahI / / 2 / / Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 nemijina gIta sarasyo te mana jala jala jho, jala jaDa thaIja rahe / dIve paDeya pataMga mare pariNa dIvo te na lahe / / 3 / prema bharI joto candani haraSe manasyu cakora / te cAMdalaDo citana jANe, piMga-dhiga neha niThora // 4 // vikase kamala divAkara dekhI, tI mane na dharaM / mora kare pratisora sanehe. meha na neha kare / / 5 // kAyA mana bhAyA prANI ne, jIveM rahIM blgii| jIva jateM saTake jhaTakIne, te nAkhI alagI / / 6 / / nAda nimita mare mRga gahelo, nAda niguNa nigarola / ta mAMTaha mana rAkhoM ruyar3A, kumudacandra nA bola // 7 // rAga panyAsI gauta : (40) sakhi kima kariye mana dhIra re, nemi ujjala giri jaI rahyA ho re hAM // 1 // jUu nAtha nIuranI para re, virA bAMke kima paraharI hAre hAM / / 2 / / mana hutI moTI pAsa re, nAtha nirAsa karI gayo / / 3 / / sakhi kahe jyo sAMcI vAta re, moha rAkhayu mAM bolastho // 4 // kuNe kISa eha ' kAma re, toraNa jaI pAchA balyA / / 5 / / gharoM kima na karI mana lAja re, chokara bAdI sIkarI // 6 // jeNeM rahatI mUkI mAta re, vacana na mAnyu tAta nu // 7 // to kuraNa prahamArI pAMta re, phokaTa jhAjhU jhUrIye // 8 // have gharIye saMyama bhAra re, jima mana vAMchita pAmIye || 6 | jaya jinavara tu pAsIsa re, kumudacandra nA nAya hA re hAM / / 10 / / ( 41 ) nemi jima gIta bacana viveka vInave vara rAjula rANI / sAbhaliye priya premasyu ka madhurI vANI // 1 // phima paraNevA pAnImA sahu yAdava melI / toraNa thI kima cAliyo ratha pAcho velI // 2 // Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 203 bhaTTAraka evaM ratnakIti phumudacandra vyaktitva evaM kRtitva viNa bAMke kima chAMDiyo, abaslA niradhArI / bolyA bola na cUkIe, jina jI manohArI / / 3 // pazu pravADi dekhI pharyA e masi sahu khoTu / vigara saMbhAre ApaNa ye jagamA moTu // 4 // dIna dayAla dayA karo, ratha pAcho vAlo / samudra vijayanI praNi tale jo prAdhA cAlo / / 5 / / mana mohana pAchA calo gRha pAvana kIje 1 moyana vaya prati rupaDU tehno rasa lIje / / 6 // hAsa vilAsa karo ghaNA, ramaNIsyu ramatAM / sukha bhogaSIi sAmalA sundara mani ramatAM / / 7 / / priya pAkhi durjana hase ghari kima karI rahIye | biraha taraNAM dudha dohilA kahu kima sahIye // 8 // anna udaka bhAye nahIM, viSa sarina lAge / maMDana mAna-mani nahIM, kAmAnala jAye / / 6 / / ima kahenI raDati thakI rAjula te thAkI / nema nidura mAne nahIM gayo giriratha hAkI / / 10 / / kumudacandra prabhu zAmalo jeraNe saMyama dharIyo / mugati vadhu ati rubaDI tehane jaI variyo / // 11 // gIta : (42 ) karo tamhe jIva dayA manohArI, hiMsA no mata jore prANI / jima pAmo bhava pAra / / 1 // piSTa zikhaMDika nIhi sAthI, lAgu pAya apAra / jUu yazoghara candramati behu, bhamIyAM bhavatraNa cyAra / / 2 // bhava pahele bhupati ke kImA, svAna taraNo avatAra / dhIjeM bhave bana mAMhiM sehalo, zyAma bhujaMgama sphAra // 3 // mIna thayo trIje caMcala, sindhU viSaya zizumAra / jAla bandha prati khedana bhedana dukkhA taraNo bhaNDAra // 4 // bhava cauthe aja ajA paraNeM na huu sukkha lagAra / janama pAMca meM aja bhaiso thaI, dahyo pralekha bhAra / / 5 / / bhava chaThe caraNAyugha pakSi behane jIba ahAra / sAtameM bhaveM kusumAvali garne, yugala havA te udAra / / 7 / / Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guru gIta eha saMsAra jAhi rar3a vaDatAM, dohilo pharma vicAra / jehavAM dukha lahe che prANI. te jANe kIratAra // 7 // kRtrIma jIya taNI hiMsA thI lAgu pApa apAra / hiMsA navi kIje re, prANI mudacandra kahe sAra / / 8 / / (43 guru gIta sakala sajana malI re, pUjo kumudacaMda nA pAya re / pATa pradyota karyo re, jAraNe RSivara kero rAya / / garuja gora avataryo re, dIThe dAliTra pAtika jAya / upadeze ucchave re saMgha pratiSThA bahu vidha pAya / / maMtra jape re yatIyacAra paMcAcAra // 1 // sumati gupati Adi e pAle cAritra tera prkaar| krodha kapAya tajI re vege, jItyo rati bharatAra / zIla zRMgAra sohe re, buddhi udayo abhaya kumAra / / 2 // sakhI meM dIThaho re, moTaDo sola kalA jasyo caMda / jIva rajyA kare re, anopama dayA tarughara kaMda / / vidyAli barI re, proNa manAcyA Adi vRd| jasa bahu cistarayo re, caraNa kamala seve narendra / / 3 / / pAkhaDI kaja pAMkhar3I re, aghara raMga rahyo paravAla / vANI sAbhalI re, lAjI gaI goyala vana aMtarAla / / zarIra sohAmA re, gamane jInyo gaja guNamAla / ko kaha guru avatAre deu, dAna mAMna motI mAla // 4 // gopura gAya bhalU re, vasUbA madhye che vikhyAta | moDha vaMzamAM re. sAha sadApharana' gorayo tAta / / zIla sobhAgavatI re, sudarI padamAbAI jehanI mAta / putrama ....... yore lakSaNa sahita pavitra sujAta // 5 // saMSapati kahAMna jI re saMgha veNa jIvAde noM kaMta / sahesakAraNa sohe re taruNI tejala dai jayavaMta / maladAsa manaharu re mArI mohana de ati saMta / ramA de vIra bhAI re gopAla vejalade mana mohaMta / / 6 // Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakauti evaM sumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva 205 bAraDolI madhye re, pATa pratiSThA koSa manohAra / eka zata pATha kubhare hAlpA nirmala jala atisAra // sUra mama prApayo re sakala saMgha sAnidhya jayakAra / kumudacaMdra nAma mahasU re, saMghAMva kuTaMba pratApo udAra / / 7 / / (44) ghAli--moTo muni jI mohana rUpe jANie / gIta : mukhamaMDala jI pUraNa zazi sohaamnno| rUpa raMga jI karuNAvaMta koDAmaNaho / / noTaka---koDAmaNo e rUpa raMgi ratanakIrata sUrIrAya jI / eka te bite anubhavyo, pUjo te e gora pAya jI / / pAya pUjo guru taNA jiga pAmo samva bhaMDAra jI / sUdara-dIse sobhato bhaviyaNa no prAdhAra jI / / vAli-krIyAM . .... . .... patipAle bhlo| abhinaMdaha jI pATi, yo guNa nilo / / vidyAyaMta jI zAstra siddhAnta sahUM lA / saMgIta sAra jI piMgana' saha pAThe kahe / / boTaka-piMgala saha pAThaI kahene bAgI vibudha vizAla jii| para upakArI puNyavaMta bhalo jova dayA pratipAla jI / / jIva dayA pratipAla sUrigae gora gacchapati sAra jo| mUlasaMdha mAhi mahimA baraNo sarasvatI gaccha siNagAra jI / / cAli-gihau bhora jI kSamAvA mAdhu jaoNNIe / mAyA moha jI macchara manamAnANIe / ehayo gora jI tapa leje so jIpato / avani mAhi jI dina dina dIsa dIpato / / proTaka-dina dina dIse dIpato ne habaMDa va mAja jI / siMhAsaraNa sohe bhalo lInA lAvanya lAU jI || lIla lAvaNya khAja kahoi ratanakIrati sUrIrAja jI / kara joDI ne yamuda canda rocaka gArayAM kAja jI // Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada evaM gIta (45 ) dazalakSariNa dharma vrata gIta zramaM karI te cita ujale re, je dasa lakSaNa sAra / svargata: supa nagara, jama so saMsAra ! krodha na kIje prANiyA re. zodha kareM dukha thAma / bAru kSamA guNa AriNayAM re, jaga sacalo jasa gAya // 2 // komalatA te guNa sAhie re, kaTina tajo pariNAma / sapa japa saMyama saha phale re, pAmo avicala ThAMm / / 3 / / sarala paNA cI sukha upaje re, mUko pana no mAna / mana no mela na rastrIya re, pAmIya kevala jJAna / / 4 // [chu bacana navi boliye re, bosiyo sAco bola / mukha maMDana bhaTTa re, su kariye taMborana / / 5 / / zoca paNa te valI pAmIe re, bAhya abhyaMtara bheda / bhraSTa paNA thI dugna pAmIi re, jINe dharma ucheda || 6 // sundara saMyama pAloi re, TAliye sarva vikAra / iMdrIya grAma ujADiye re. tAr3iye duda ra mAra // 6 // bAra prakAre tapa kIjIi re, nirmala thave re deha / mugati taNAM te sukha pAmIha re, jei taNo nahIM cheha / / 8 / / dAMna manohara dIjIye re, kIjiye nirmala cita / anma jarA nA dukha sahu Tale re, pAmIya lokhya anaMta // 6 // mamatA moha na kIjIye re, citavIi veraag| sAthe koI na prAvasare, mUkIye mana no rAga // 10 // prema karIne pAlIye re, ahamacarma guNa khAriNa / sAbhalanAM sukha pAmohare, kumudacandranI vANi // 11 // ( 46 ) vyasana sAtanaM gIta sAte vyasane vasudhI prANI, kIghA karma kukarma / lakSa porAsI yoni bhamaMtA, na lAyo ghamaM no mamaM re / / jIva bhUke vyasana asAra, jIva chuTe tU saMsAra ||jiiv / mAMcalI / / vyasana pahelU nU baTu ramatA, dhana saghalU hArI je / nAma jU pArI kahi bolAye, loba mAMhilAjI je ||jiiv0|| 5 // Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka raranIti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva bIje vyasane jIva haNI ne. mAMsa prazana thaI khAyo / teharne naraka mAhi raDa baDatA, dula dharaNI parithAre jiiv0|| 3 // zrIje vyasane surA je pIye, tehanI mati sahu jAye / jhakhe pAla paMkhAla' prasuddhe, jAti mAMhi na samAye ||jiiv0|| 4 / / vesthA sana tao sa coe , dukha bhaNDA / ghana jAye laMpaTa kavAye, nAse kula prAcAra ||jiiv0|| 5 // vyasana pAMcama jIva bhAkheTaka, ramatA jIva staaye| mAre jIva anAtha avAcaka, te bUDhe bhava pAye / jiiv0|| 6 // sAMbhali sIkha brahmAraDI cha? meM karisya kehanI corI / te saghalA malIne svAse, paDase tujha upari jamadorI ||jiiv0|| 7 / / ma karisya mUrana vyasana sAtameM paranArI no saMga / hAva bhAva karasye te khoTo, je havo raMga pataMga ||jiiv 0 / / // jUmA ramatA pAMDava sIdAye mAMsa thakI baka bhUpa / madyapAna thI yAdava khojyA, paNasyAM tenA kAja ||jIva / / 9 / / cArudatta dukha ati yA pAmyo, rAjyo veNyA rUpa / brahmadatta cakrI prAheDe, te paDiyo bhava kapa jiiv0|| 10 // corI pakI zivabhUti vihavyo, jI zIke caDhI rahe to| paranArI rasa laMpaTa rAvaNa, te jaga mAMhi vigato ||jiiv0|| 11 // vyasana eka ne kAraNa prANI, pAmyA dukha samUha / je nara saghanA vyasana vilUdhAM, TehanI sI kahUM bAta // jiiv0|| 12 // ima jANI je visarje, mani gharI sAra vicAra / zrI kumudacaMdra guru ne upadezo te pAmeM bhava pAra / / jIva mUke Dasana prasAra, jema chUTe tu saMsAra |jiiv0|| 13 // (47) aThAI gIta gautama gaNaghara pAya namIne, kahesyu mujha mati sArugo / sAMbhaliyo bhaviSaraNa te bhAvI, aSTAhnikA vidhi vAru jI / / 1 / / mAsa aSADha manohara sohe, kArtika phAguNa mAsi jI / prAThamI dharI upavAsa jI kIje, manusyu ati ullAsa jI / / 2 // nAma bhalU naMdIzvara tehanU, TAle jhavanA phaMda jI / eka lakSa upathAsa tagA phala, bole vIra jiNeMda jI / / 3 / / Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada evaM gIta navI dina pakAsana kIje mahA viSaya laga nAma jii| daza hajAra upavAsa tagU', phana pAMme ziva pada kAma jI / / 4 / / dazamIne dIhADe te kojA, kAMji kanoM grahAra jii| trailokya sAra zubha nAma ganohara, pApe calokA sAra jI / / 5 / / sAThi hajAra upavAsa phalete. TAle mana nA doSa jii| ekAdazIi evAla yA nomukhe tapa saMtoSa jI / / 6 / / pAMca lakSa daza gaNa upavAsaha je the puNya gaNDAra jI / bArasine divase le kIje, azAgAra subhakAra jI // 7 // pAMca lAkha tapa nAma corAsI, lAkha upacAsa saphala kahoi jii| terasi SaTasa azana vArI je, svarga sopAne rahIye jI / / 8 || cyAlisa lakSa uSayAma tagA' phala, Apa prati agirAma jI / eka anna trigaNa vyaMjana jamIda, caudiza dina sUpa ghAma jI / / 6 / / sarva sampadA nAma mahAtapa, kahiye kalimala nAne jI / eka lakSa upAsa naguphala, gautama gaNadhara bhAse jI // 10 // pUnima no upavAsa ja kariye idraketu kapa bharaNI jI / viNya koDi zira lAkha pramANe, upannAsaha phala garie jI / / 11 / / sarva milIne pAMca koDi ekatAlisa, lakSa daza sahasra jI / vara upabAsa tagA phala tahIye, aSTAlikA brata karesi jI // 12 // madana sundarIi manane raMge, zrIpAla vrata kI jI / mana mAhi ati bhAva dharIne, mana bAMchita tasa sIMdhU jI // 13 / / je naranArI brata karIstha, tehaneM ghari aAgmaMda jii| ratnakIrati gora pATa paTodhara, kumudacaMdra suridra jI / / 14 / / (48) bharanezvara gIta zrI bharatezvara rAyasyAM zubha kIdhalA re / koNa puNya kIdhalA re / jiNe tAta yAdozana ra myA / suramara sevita pAya || 1 / / samosa raNajI racanA jehane, aNya zAli tihAM mAgai / mAnastaMbha cyAre nisi supara, hathI mAna unhAme // Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ranakIrti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva vRkSa azoka anopa puSpita zobhe zrI jina pAse / janma janmanA roga zoka hue, je dIle sahu nAse // 2 // parimala bhAra apAra gagana thI. kusuma vRSTi mahiyAye uhari mara kare gujArava, jAMge jina guNa gAye | sarva jIvanI bhAsA mAMhi saMkhya saghalA jAye | sAmalatA divya dhvani jananI mana mA harSa na gAye // 3 // cacacacandra marIci manohara, upari camara halAye / je nara nameM jinezvara caraNeM tehUnAM pApa gulAye || jiMka zobhA na kalApe / jotA tRpti na pAyeM // 4 // bhAmaMDala prati rAje / ravi rajanIkara lAje || zratigambhIra tAra taralasTana kSetra dudabhi vAje / jANe moha vijaya vAjiSaja nAde aMvara bhAje / / 5 / / maMjula muktA jAna virAjita, chAje chatra anUpa / jehanI iMdrAdika jasa gAve. traNya jagata no bhUpa // prAtihArya vasu saMsva vibhUSita, rAje ramya sarUpa | kevalajJAna kalita bhuvanayika te tAre bhatra / / 6 / / bhavya jIva ne je saMbodhe, covIsa zratizayakta | yugalA dharma nivAraNa svAmI mahimaMDala vicaraMta // zeSa karma ne jIte jinavara thamA mukti zrIvaMta / kumudacandra kahe zrI jina gAlA, lar3iye sutra anaMta // 7 // deva siMhAsana upari belA, cyAre pAse caturbhukha dIseM dIna dayAla prabhu to pAchali, tejapuMja dekhIne jehana ! ( 50 ) pArzvanAtha gIta hAMsoTa nagara sohAmaraNo jina sundara yAmAnaM / garbha mahona jehane saha, AvyA iMdra AnaMda | pAsajI japati prahojI, saMkaTahara saMkaTa curo jI // 1 // bAdala nahIM varasA nahIM, nahIM gAjane bIja pracaNDa | aucha koDiM vararatnanaM nila barame dhAra alaNDa // 2 // nayAdITho nahIM sAMbhalyo, kahIM ramaNa to bali meMha | te tu mAnagRha yAMgaNe do dina dina atizaya yeha / / 3 / / 206 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgholI gIta janma jApyo jina jI taNo, tyAri miliyA amara sujANa / meru zistrara leI jAI siMhAM. kIcU janama vidhAna / / 4 // sajala dhanAdhana sAmalI, atikAya kalA manohara / rUpa anopama jovatA, kAma koTi kIje balihAra / / 5 / / mana verAga dharI karo, tI mUvayu mahIpati sAja / bAla tapa prAdaryo, tahma kocU prAtama kAja // 6 // pache yoga juguti tINeM karI, dhArI nirmala zrAtama dhyAna / ghAti karmano kSaya karo, upana vara kevala jJAna / / 7 / / loka praloka viSaya pharI. hare pApa timira jinarAja / ravi chavi navi zobhA lahe, cAli candra kalA karI lAja / / 8 // jItiya dhAtiya pakaDI, tahameM pAmyA parama pada sthAna | akala' svarUpa kalA torI, tu to amina ameru samAna || 6 // zrIratanakI rati guruneM namI, kInA pAvana paMcakalyAe / sUrI kumudacaMdra kahe je ... he pAmeM gaH: vina / / :: (51) adholaDI gIta ramati karI ghari prAvIyA, kahe marudevI mAya / pAvo baccha aMdholavA, raDA, tribhuvana keraDA rAya / / RSabha jI aMgholiyo aMgholaDI agi sohAya / aMdholiye prathama jineMdra aMdholiye tribhuvana caMdra / / 1 / / aMgi lagADU prati bhala, matra maca tu mogarela / sakhara ye mumna copaDa ghAlU mAthe sAru kevaDela || 2 / / kesara caMdana bAvanA bhasU mAMhi va rAsa / magara taso raMga jo karI, aMge ugaTaNu suvAsa // 3 // sundara khala colI karI, natarAve suranAri / sUvarNa kuDI jale bharI, nemi khala-khala nirmala dhAri // 4 // jaba agholi uThiyA aMgochi jina praga / raMga suraMga virAjitu paher2yA nAhanA pItAMbara caMga // 5 // prAMji prAMkhi sohAmaNI, tribhuvana jana mohaMta / ati sundara kelara taNu', naDu nilabaTa tilaka sohaMta // 6 // Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIti evaM kumuda candra : vyaktitva evaM kRtistra uThyA kupara koDAmaNA, karo sukha DalI sAra / vesI suvarNa vesaNe, mehalU mevA mIThA manohAra // 7 // khArika laha lelAnavAM dAla badAma prkho| pistAM cArolI bhalI, khAtA manasyu thAye ghA' koDa / / 8 / / ghevara phIraNI vAjalI, sakhara jAnebI jANi / modakane tala sAMkalI caNyA sAkariyA rasa khANi // 1 // ema nAnA vidha sUkhI, karI uThyA nAbhi malhAra / khAdhA pAna suraMgasyu, marudevI kare siNagAra || 10 || jhiraNo jhago virAjato bAMdhI ghaTI pAgada / navala pacheDI somatI moha moliyo suranara vRda // 11 // kAne kuDala lahakatA, hAra haie jhalakata / kAradorI kaDi upato, page dhugharaDI ghamakaMta / / 12 / / bAjU baMdha sohAmaNI, rAvaDalI manohAra / rUpe ratipati jItIyo jAne kumudacandra valihAra / / 13 / / (52) caubIsa tIrthakara deha pramANa caupaI mAvi jinezvara praNamo pAya / sugalA dharma nivAraNa rAya // dhanuSa paMcase u'ca zarIra / kanaka kAMti zobhita gaMbhIra // 1 // ajita nAtha prAye sura loka / janama maraNa mATAle zoka / / dhanuSa prAe lene pacAsa / ca paNe hATaka sama bhAsa // 2 // saMbhava jina sukha prAye bhu|| ahi nimA seva kare te mahU / / dhanuSa cyArase de pramANa / hema varaNa zobhe varaNAya // 3 // abhinaMdama mamatA duskha Tale / mana nAM vaMzrita saMgha "..." || ....... ... uThate maMDita kAya / hega kAMti doThA sukha pAya // 4 // Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 caubIsa tIrthakara deha pramANa caupAI samalinAtha vara mati dAtAra / utAre bhava sAgarano pAra / / dhanuSa triNa se sohe deha / jAta roci pUjo jina eha // // 5 // pamakAMti karuNA kara kSetra / sura nara phinnara sAre seva / / cApa ahIse mUrati mAna / aruNa anupama dIye bAni // 6 // se vo suMdara deva supAsa / ji pUre vara mananI prAsa / / uca paNe tanu zata yuga cApa / nIla varaNa TAle saMtAga || .7 / / candramAsa caMdrAnana bhlo| zata mukha seva kare lagatilo / / ghanupa Dosa mo mAna jigaNaMda / gora kAMti TAle bhava phaMda // 8 // puSpadaMta sevo mana shuddhi| je pAye ati nirmala buddhi / / soja sarAmAna tanu uttaga / ___UnalaDDU sobhe jasu aMga // 6 // zItalanAtha suzItala yAMgiA / je jinayara guNa gAnI khANi // neka cApa zarIra anuja / hema varaNa seve jasa bhUpa || 10 // seko deva bhalo yAma / je mApe mana baMchita dAna / / UMca paNe vimaU .... / dhanuSa hema sama tanu jagadIza // 11 // pAmupUjye pUjo mana raMga / je pahire navi bhUSaraNa ma || sityara cAra arUNasyu rUpa teha nitya udveSo cUpa // 12 // Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratna kIti evaM numudacandra : vyaktitva evaM kRtitva 213 dohA-puNya nAro re mAriNayA, puNya Vla saMsAra / puNye mana bancita mile, rUpa raMgIlI nAri // 13 / / pApa na kIje pADuyA, pAga yakI dukha thAya / pApI bhAryo prANiyo, cyAre gati meM jAya // 14 // caupAI-vaMdo vimala bimala guNavaMta / jehanA gharaga nameM nita saMta / / sAThi sarAzana dehala kryo| hema varaNa murgAta baha rahayo / 15 / / samaro deva dayAna anaMta / avara na kIje soTA taMta / / deha zarAzana be paMca bIrA / hATaka sarakhI chavi navi rIsa / / 16 / / dharmanAtha ne mana mo dharo / jina zivaramaNI helA paro / / zrIsa panara dhanuSa sohaMta / hemavaraNa sura nara mohaMta // 17 // zAMtinAtha nU samaro nAma / jina apAta TAle se TAMga / / visuraNAM bIsa zarAsana vaira / hema varaNa jAgo navi phaira // 1 // kuthu jinezvara karUyA kaMda / __ jehanA caraNa name sura vuda // bhanuSa bIsa panara tana kAyaH hema baraNa sura nara jasa gAya / / 16 / / samar2yA giddhi kare aranAya / / __mugati purI no je jina sAtha / / dhanuSa zrIsa UcA ati bhalA / gAta kubha naraSI tanu kalA // 20 / / malli jinezvara mahimA ghaNo / jaha TAle phero bhavataMgoM / kaca aga dhanuSa paMca bIsa / hema varaNa sevo niSA dIza // 21 / / Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 pUjo jina munisunata sadA / dhanuSa bIsa tanu kali kAMti / sevo mami nami tasa caraNa / roga soga nava prAve kadA // pannara cApa zarIra su hema / jeha nAme nAse bhaya bhrAMti // 22 // pUjo pada nemIzvara taraNA / mahAvIra baMdU sAta hAtha sohe cobIse sevaka jana meM ziva sukha karana // e uMca paNe daza dhanuSa musyAma ! pAmo avicala afare sahU samaro jina pAsa / varaNa bhasma lo jayanA kSema || 23 | preha kaThI gautama nAmi gautama nAMme uca pa dIse nava hAja | tu paNA / kAya kalA dIse abhirAma // 24 jima pahata sahU mananI zrAsa // harIta varaNa dIse jaganAtha / / 25 / / tri kAla / jisa meTe bhana jaga jaMjAla || gautama svAmI caupaI jasa tanU / hema varaNa zobhe prati gha // 26 // jinavara namo / jisa saMsAra viSe navi bhabho // sukhanI khANi / kumudacandra kahe mIThI ( 53 ) zrI gautama svAmI caupaI liyo gautama nAma | jima mana vaMcita pApa gautama nAse gautama palAya / nAmi vAriNa / / 27 / / sI kAma || mAvaThijAya // 1 // roga | nAme sundara bhoga // Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakosi evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva gautama nAme guNa saMpale / gautama nAme bhUpati bhaje // 2 // gautama kAMge pahale prAda gautama nAmi lacchi vilAsa / / gautama nami saba pragha Tale / gautama nAme sajana mile / / 3 / / gautama nAme bAdhe buddhi / gautama nAmi naba nidhi siddhi / gautama nAme rUpa apAra / gautama nAme haya gaya sAra / / 4 / / gautama nAmi maMdira ghaNAM / gautama nAmi sukha sahu taNA // gautama nAmi gamatI nAri / gautama nAme mohe " ...... // 5 / / gautama nAmi bahudI kraa| gautama' nAmi nAve jarA // gautama nAmi viSa utre| gautama nAme jalanidhi sare // 6 // gautama nAme vidyA dhnnii| gautama nAmeM niviSa phaNI // gautama nAmi harI navi nre| gautama nAmeM navi prAkhaDe // 7 // gautama nAme nohe zoka / gautama nAme mAne loka / / sevo gautama gaNadhara paay| kumudhara kahe ziva sukha thAya / / 8 / / ( 54 ) saMkaTahara pArzvanAthanI vinatI gautama gaNadhara praNamU pAya, jeha nAme niramala mati thAya / gAsu pAsa jInendra // 1 // amavasena kula kamala nabhomaNI, jaga jIvana jinavara zrIbhovana dhaNI / vAmA rANI naMdo // 2 // Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkaTahara pArzvanAthanI vinata kamaTa mahA marakarI paMcAnana, 'mIka kumuda vana himakara bhAnana / bhavaM bhaya kAnana dAyo / / 3 / / nola varaNa ati sundara sohe. niyaMtA sura nara mana mohe / manu maMgala bhAvo / / 4 / / nagara varANasI janama ja kahIye darazana dIThe siva sutra lahIye / mahIyale mahimAvaMta // 5 // bAla paNe jara ... .... sIgho, moha mahAbhaTano kSaya kIyo / lISu pada arihaMta // 6 // samohasaraNa jInavasnu rAje, vebila jJAna kasA prati chAje / ___ bhAje bhava saMdeha / / 7 / / vANI madhurI manohara gAje, gaNa vAjA bAji ja baaje| lAje pAvasa maha / / 8 / / desa bidesa bIhAra karIne, karma palona sahu dUra harIne / pAmyA paramAnaMdo // 6 // tuma nAme saha bhAve bhAje, tuma nAme sukha saMpatti chAje / chuTe bhavanA phaMda / / 10 // roga soga citA sahu nAse, tuma nAme sahI mata mAje / gArada aMga apAra // 11 / / tuma nAme mevala bhada jalajhara, rorA caDho kezarI ati duddhara / tena kare kana dhAra / / 12 / / tuma nAme zItala dAbAnala, tuma nAme phaNapati ati caMcala / neha na kare mana sosa / / 13 / / / uddhati ariyaNa thalama asAkara .... ., Tale duSTa jalaMdhara / na ho baMdhana sokha // 14 // mAta pitA tuma sajjana svAmi, tala bAMdhava tI aMtara jAmi / tame jaga guru manne dhyAu // 15 / / saMkaTahara :zrI pAza jinezvara, hAMloTa nayare yatisaya sobhAkara / nita nita zrI jIna gAu // 16 // je nara nAri manasu bhaese, tehane ghara nava nidha saMpase / lahase avicala ThAma / / 17 // Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maTTAraka ratanakIrti evaM kumudacandra ; vyaktitva evaM kRtitva zrI ratanakoti surivara atirAya, teha paramAde jina guNa gAya / nammaMDa gura jAmi !! : // { 55 ) loDaraNa pArzvanAthanI vinatI samarU' sAradA deSi mAya, anizi sura nara seve pAya / pAye vacana vinAsa // 1 // lAra desa dIse abhirAma, nagara ubhoI sundara ThAma / jAhA che loDaNa pAza // 2 // prAve saMghamalI manaraMge, nara nAri vAMde sahu sNge| pUje paramAnaMdo // 3 // jaya jayakAra kare mana haraNe, jina upara kusumAMjali varaSe / stavana kare bahu chaMde / / 4 / / gAye gIta manohara sAde, paca sabada bAje kari naade|| ........ .... nAri dRda / / 5 / / belunI pratimA vilyAta, jANe desa videse vAta / sohe zIsa pharaseMda / / 6 // sAgaradatta hato vaNajAro, pAle niyama bhalo eka saaNge| jina vaMdI jaya vAnI / / 7 / / eka samaya vATe utarIye, jama vAvelA jita sAMbharIyo / saMca kareM pratibhAno // 8 // belunI pratimA prAlekhI, vAMdI pUjIne mana hrkhii| te patharAvi kupe || 6 || tyAre te valunI mUrata, jala mAMhi thaI sundara sUrava / aMga anopama rUpe / / 10 // vajAro te vehelo prAvyo, balato lAbha ghaNo eka lAgyo / utarIyo teNe ThAme / / 11 // sAgaradata kare su bicAra, vATe kuzala na lAgI vAra / te svAmine nAme // 12 // rAte supana havU te tyAre, kema nAMkhI kUSa maMjhAre | kADha IhA thI majhane / / 13 / / Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 tukAce tAMtaraNa sAThe, kAThe hu na valAgu mAmAre / tujhane / / 14 / / baNajAro jAgyo belaka su., uTho ulaTakara varIyo manasu / gayo vahAM parabhAte // 15 // loDaraNa pArzvanAthanI vinI ! sajjana sAdhe bAta karIne mukyo tAMtaraNa jina samarIne / sAgarate jAte / / 16 / / kAMce tAMtaNa jinavara baiThA, lehe kaMtA saha loke dauThA / halavA phUla samAna // 17 // koNe juhA AppA ulaTa dAna // 18 // navi jAya / cita asaMbhama yAya / / 12 / / bAhera padhArAvi se sAr2yA, je je jana sahu jo ise haraSa na bhAya, vacane rUpa kahu nAnAvidha vAjitra va jADe ' Agala zrI khelA na cAhe / mAnanI maMgala gAye / / 20 / / r zrAyA adhIka dIvAjA sAthe baNajAre lodhA jina hAtha . ramya DaMbhoI gAma // 21 // ruhe dIna mUrata johane, bAru pUjA namaNa karIne / padharAvyA jina dhAme // 22 // nAma dharu te loNa pAsa, paMcama kAle pUre zrAsa 1 arer vidhana nivAra / / 23 / / nAme cora naDe nahIM vATe, Ujau aTavI DUMgara ghATe / nadImo pAra utAre / / 24 / / bhUta pizAca kSaNoM bhaya TAle, veDA maMza na saMzvana / DAkINI dUre se || 25 // vyaMsara yA pANI thaI jAye, jasa nAme viSahara navi khAye / bAgha na Ave pAse // 26 // bhava bhavanI bhAve je maMje rA mAMhi berI navi gaMje / roga na jAye ge / / 27 / / hane nAme nAse soka, saMkaTa sabalA thAye phoka lakSmI rahe nita saMge // / 27 / / Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIrti evaM kumudacandra : vyaktisva evaM kRtitva 211 nAma japaMtA na rahe pAsa. janama maraNa TAle saMtApa / pe muhigIrAsa // 29 // je nara samare loDharaNa nAma, te pAme mana yAMchita kAma | kumudacaMdra kahe bhASA // 30 // ( 56 } jinavara vinatI prabhu pAya lAgu karU seva tAhArI / tame sAbhalo zrI ji narAva mAhArI // manhe moha verI parAbhava kare ch| ghaugati taNA dukAva nahIM vIsare cha / 1 || hUM to lA corAsiya yona mAhi / bhayo janama ne maraNa kare mabhAhe / / pUrA meM kar2yA kama je dharma chaaddii| kabahu te sahu sAbhalo svAmI mADI // 2 // hU~ to lobha lapaTa yo kapaTa kiidhaa| paNa molavI parataNA dravya lIpA / / bassI paMDa posyo karI jIva hNsaa| karI pArakI kutalI nija prasaMkhyA // 3 // me to bAlIyA pAra kA marma mosA / nahIM bhAsIyA pApaNA pApa dosA / / sadA saMga kIco paranArI kero| nahIM pAlIvoM dharma jina rAja tero // 4 // padmodhara taNe pAsa ..... ... ... / nahIM saMbhasyo jina upadesa suyo / hU~ to putra parivAra ne moha maato| nahIM jAraNIyo jinavara kAsa jAto // 5 // eharimanu pApa karI paMDa maaryo| mAhA murakhe narabhava phoka hAryo / gayo kAla saMsAra bhAle bhmNtaa| sahmAM te prati durgati dukha anaMtA // 6 // Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 prabhAtI ghaNe kaSTa jinarAja nu deva paamyoN| have sarva saMsAranA dukla vAmyo / / jAre zrI jinarAja nu rUpa dosstt| tyAre lAcane khyaDhalu amIya la / / 7 / / prAvI kAmadhenu ghara mAhe caalii| bharI ratnacitAmaNI hema thAlI / jANU para taraNoM prAgaNe kalpavRkSa / ____ phalo pAlava vAchita dAna sokSa / / 8 / / gayo roga saMtApa le sarva mATho / jarA janmane maraNa no bAsanA hATho // hathe saraNe prApyA taNo sAja kIje / __ kar2yA je aparAdha saha svamIje // 6 // ghaNu vina, nabU chu jaganAtha devo / mane grApa jo bhava bhaja svAmi sevo / / eha vInatI bhAvasu je bharaNase / kumudacaMdra no svAmi ziva saukhya dese // 10 // ( 57 ) rAga prabhAtI jAga re bhaviyaNa ugha navi kIje / thayusu prabhAvita nokAra gaNIje / / prAMvalI // prathama parahaMtanU lIjiye nAma / jema sareha aDaloM vacita kAma // jAgo0 // 1 // siddha samaratA prAlasa mUko / mANasa janama te phokama ghUko / jA0 // 2 // paMca ApAra pAle yatirAya / teharne baMdatA pApa palAya ||jaa0 // 3 // je ukjhAya sAhe zrutavaMta / teha dhyAna dhariye eka cita / / jA0 // 4 // sAdhu saMmarII je ata paale| nirmala tApa karI karmamala TAle // ja0 // 6 // paMca parameSThi je e nitu dhyAI / kahe kumuvacaMdra se nara sukhI thAye / bA // 7 // vaha Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAraka rAnakIrti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva ( 58 ) rAga prabhAtI jAgi hI bhavimaNa saphala vihANu / vRSabha jina ajita saMbhava sukhakArI / sumiti padmaprabha sAgara guNa gAva' / jinakI supAsanA guraNa naraNa dhyAye // lA0 // 3 // ciso caMdraprabha deva jinarAja puSpadaMta namoM jina sare kAja // jA0 || 4 || sakala sukha khAMragI sItala jinadeva / samarI zrI mAMsa sura nara kare seva / jA0 // 5 // pUjatAM vAsupUjya guraNa sAra nAma jinarAja nUlyokhale bhAMNa // 1 dharma jina zAMti kudha bhara mahila / rAga prabhAtI : deva prabhinaMdana pragaTyo bhavahArI // jA0 // 2 // namo munisuvrata nami duHkha caraNa / uTho pache vimala anaMta bhavasAgara pAsa jina ghAsa pUre mahAvIra / eha covIsa jina je nara nArI e bInatI gAsye / deva gUru bhaMga kIvI jaisoM kAmanI malla | jA0 / / 7 / / nemi jinavara manavAMchita calI // jAgi ho bhaviyaNa uMdhIye nahIM ghaNU / tAra / / jA0 // 6 // puraNa | jA0 // 6 // meru samadhIraM // jA0 // // paMca kahe kumudacandra te nara sukhI thAsye || jA0 // 10 // ( 56 ) su prabhAti tU nAma le jina tara // prAcalI // 1 // jima rAjaneM dehare jahae | deva mukhi dekhatAM jima sukha lahIye | jAgi0 // 2 // pada baMdI zrI gora krega / chuTI jima valI bhavatAM pherA || jaagi0|| 3 // sAkhya samAyaka koje / parameSTI nAma japIje || jAgi0 // 4 221 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 prabhAsI te pachI guru vacanAmRta poje / jima bhava dukha jalAMjali dIje ||jaagi0|| 5 // kIjIye saMgati sAdhunI rhii| jahathI upaje nahIM matima hI jaagi0|| 6 / / krodha mAyA maya lobha mUkIje / hasIya supAmane dhAnajadIje jaagi0|| 7 / / boliye vacanate marva sohaat| jehI upaje nahIM dukha jAtu ||jaagi0|| 8 // mUkIma moha jaMjAla sahU khoTu / / joDasye ko nahIM mAyuSa beTe jaagi| 6 / / jAyache yoSana thApa tu ddaaryo| tapa japa karIsye ne lIjIye lAho // jAgi0 // 10 // kahe kumudacandra je eha citavasya / tehane pari nitu maMgala vilasye / / jAgi // 11 // rAga prabhAtI Avo re sahiya sahilaDI saMge / vighana haraNa pUjIye pAsa manaraMge / / prAMcalI / / nIlabaraNa tanu sundara sohe / munara kinnaranA mana mohe / / pAdo0 // 1 // je jina vaMditA bAMchita puure| nAma letA saha pAtaka bure // pAvo0 // 2 // je suprabhAti uThI guraNa' gAye / teharne ghari nava nidhi sumna thAye // bhAvo0 / / 3 / / bhaya bhaya vAraNa tribhuvana nAyaka / dIna dayAla e ziva sukha dAyaka / / bhAvo0 // 4 // atizayavaMta e jagamAhi gAje / bidhana hara bAra vihada virAje || pAyo / / 5 / / jehanI seva kare dharaNedra / jaya jinarAja tu kahe kumudacandra / / prAbo // 6 // Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakoti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva 223 rAga pramAtI udita dina rAja ruci-rAja suvidhAte / bhAtha bhAvaMca bhAvapa mubha jAtaM // mucahe maMda maMcakaM nata surN| bhaja bhagavaMta mami bhUri bhAbhAsuraM // 1 // syakta tAruNya puta taruNI bara bhogaM / yoga yuktA yati dhyAna dhUta yogaM / / mu0 // 2 // dhRtaha sita badana kaja bhavika pAta zAtaM / vigata ra nama jana saMpAtaM 3 / / suravara tuli mukha ra mukha bhUri mukhamA karaM | vizva sukha bhUmino vaMdhanatva haraM / / mu0 // 4 / / vigata tArA vara vihata dhana teNdr| haMsa mAsA pramuda kumudacandra / / mupaheM maMdatvaM maMcakaM nata suraM / / mu0 / / 5 / / rAga paMcama prabhAtI pAvore sAhelo jahae yAdava yaNI / pAule lAgIne kIje kInatI ghnnii|| AvaDo pAu~bara karI sehane te praadhyaa| toraNa thI pAchA valI jAtA loka hasAvyA // prA0 // 1 // viNa ki kima mUkI ne cAlyA rur3A sAmalA / manusyu nimAMsI juyoM mukI dhAmalA || prA0 // 2 // pIuddhA pAkhire kima maMdira rahIda kumudacandra no svAmI kRpAla kahIi // yA0 / / 3 // rAga vaizASa prabhAtI jAgi ho bhoru payo kahA sobata / / sumiratu zrI jagadIza kRpAnidhi janama kAdhika khovata | jaagi|| 1 / / gaI rajanI rajanIsa sidhAre, dina nikasata dinakara phuni ukta / sakucita kumuda kamalavana vikasata, saMpati vipati nayananI dou jobata ||jaagi0|| 2 / / sajana mile saba pApa savAratha, tuhi burAI prApa zira Dhobata / kahata / mudacandra yAna bhayo tuhi, nikasata ghIu na nIra vilobata jaagi|| 3 / / Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 candA gauta (6) candA gIta vinaya karI rAmula kahe, caMdA ! vInataDI avadhAro re| ujjala giri jaI yInavo, sadA ! jihAM the prANa prAdhAra re / gagane gamana sAha baDa, caMdA ! amIya varape anaMta re / para upagArI tU bhalo, caMdA ! bali bali bInavu saMta re // 1 / / toraNa prAvI pAchA yalyA, nathA ! kavaraNa kAraNa mujha nAtha re / ahma taNo jInana nemajI, caMdA ! striNa khie joucha paMtha re // 2 // viraha saNAM dukha dohilA, caMdA ! te kima meM sahe vAya re / jala vinAM jema mAchalI, caMdA ! te dukha meM na kahe vAya re // 3 // meM jAmbu' prIu Avasye, caMdA ! karasye hAla vilAsa re| sapta bhUmi neuraDe, caMdA ! bhogavasyu susarAzI re // 4 // sundara maMdira jAliyAM, caMdA ! jhalake cha ratnanI jAli re / ratnakhacita saDI sejaDI, caMdA ! magamage dhUpa rasAla re // 5 // ma: suzAra lasI, jaratha tu prAra re| vastra vibhUSaNa nita navAM, daMdA ! aMga vilepana sAra re // 6 // SaTa rasa bhojana nava navAM, vaMdA ? sUkhaDI no nahIM pAra re / rAja Rghi sahU paraharI, caMdA ! jaI caDhyo giri majhAri re / / 7 / / bhUSA mAra kare ghaNu' caMdA ! naga meM neura jhamakAra re / kaTi taTi rasanA naDe ghani, caMdA ! na sahe molIno hAra re / / 8 / jhalakati jhAliha naha, caMdA ! nAha vinA phima rahIye re| khoTalI khaMti kare mubhaneM, caMdA ! nAgalA nAga sama kahIye || dilI moru nalabaTa dahe, caMdA ! nAMka phUlI naDe nAMki re| phokaTa pharakai gophaNe, caMdA ! coTa lesyu' kIje cAkare // 10 // sesa phUla mI navi dhama, cadA ! laTakatI lana sohAve re| dhama dhama karatA ghugharA, caMdA ! cocIyA vichi sama bhAva re // 11 / / je sUtoM cizrita saraDe, caMdA ! te rahe Aja agAsi re / unhAle ravi dohilo. naMdA ! te kima sahe giri vAse re / / 12 / / varasAle varase mehalo, caMdA ! bIjalo no bhAtakAra re| jhaMjhAvAta te vAja se, caMdA ! kima sahe mujha bharatAra re / / 13 / / hima' rale hiya ati paDa, caMdA ! thara thara kaMpe kAya re / e dina yoga che dohilo, caMdA ! syu kArasye yadurAya re // 14 // Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakIti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva 225 popaTaDo bole pAbavU, naMdA ! bhora kare bahu sora re| vApIyaDo piTa piu labe, caMdA ! kokila kare duskha ghora re / / 15 / / kara joDI lAgU pAule caMdA ! eTana karo mujha kAja re / jAu manAvo nema ne, caMdA ! yApU vaghAmaNI pAja re || 16 ke aMguli daza daMte dhasa, caMdA ! jaI kaho catura sujANa re / je manamatha jaga bholave, caMdA ! te tujha mani le prAgA re !! 1 !! te mAMTeM manamaya mokalI, caMdA ! kaMtane karo prAdhAra re| sola kelA karI dIpato, caMdA ! lu raheM hara zira lono re / / 18 / / mujha virahaNI nA dauDA, caMdA ! varasa samAna te zrAva re| jo tahahma kAma e navi karo, caMdA ! jagaha sAraNa thAya raM // 19 // saMdeso leI saMcaroM caMdA ! gayo te nemi jina pAse re| pugati karI gharaguprIvyA, caMdA ! manasyu bhayo te nirAsa re|| 20 // pAzAvalI prAvI kA caMdA ! te to na mAne bola re| sAMbhali rAyala sAMcarI caMdA ! bhakI mohano jaMjAla re // 21 // saMyama leI vrata AcarI caMdA ! solave svarga havo devare / aSTa mahA Rddhi harne caMdA ! amara amarI kare sAra re // 22 / / zrI mUlasaMghe maMDaNoM cadA ! suribara lakhamIcanda re| teha pATi jagi jANiye, caMdA ! abhayacanda muriNada re // 23 // pATi amaya nadI hyA caMdA ! ratnakIrati munirAya re / kumudacandra jasa ujalo, caMdA ! sakala vAdI nameM pAya re / / 24 / / teh pATi guru guragatilo, caMdA abhayacanna kahe cAMdo re / je gAsye eha cadalo, caMdA ! te jagamA gharagu naMdo re / / 25 / / // bha0 abhayacandra kRta caMdA gIta samApta / / rAga naTa (70) pekho sakhI candraprabha mukhacandra / / Teka / / sahasa kiraNa sama tanu ko prAbhA, dekhata paramAnanda pekho0|| 1 // samayasaraNa sUbhabhuti vibhUSita, seva kareta sata indra / mahAsena kula kaMja divAkara, jaga guru jagadAnanda ||pkho0|| 2 // manamohana mUrati prabhu terI, maiM pAyo parama munIMda / . . zrI zubhacana kahe jina jI mok, kho carana araviMda pekho|| 3 / / Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 mubhava hamacI rAga kalyANa mAdi puruSa majo Adi jineMdA / / Teka // sakala surAsura zekha su maMtara, nara khaga dinapati sevita caMdA / / juga Adi jinapati bhaye pAvana / pati udAraNa nAbhi ke naMdA / / 1 / / dIna dayAla kRpA nidhi sAgara / mAra karo praSa timiTa dinedA aadi|| 2 / / kevalagyAMna the saba kachU jAnata | kAha kahU prabhu mo mati mNdaa|| dekhata dina dina caraNa saramA ta : vinatI karata yo sUri zubhacanvA praadi0|| 3 / / rAga sAraMga kauna sakhI sudha lAve zyAma kI / / kona sastrI0 // madhurI dhunI mukhacanda virAjita, rAjamati guNagAve / / zyAmaH // 1 // aMga vibhUSaNa manomaya mere, manohara mAnanI pAve / karo kayU taMta maMta merI sajanI, mohi prAnanAtha mIlAve zyAma // 2 // gajagamanI guga maMdira zmAmA manamatha mAna satAve / kahA avaguna mana dInadayAla', chori mugati mana bhAve ||shyaam0|| 3 // sama sakhI mili mana mohana ke Dhiga, jAI kathA su sunAve / suno prabhu zrI zubhacandra ke sAheba, kAminI kula kyoM lajAve // 4 // (5) zubhacandra hamacI pAvana pAsa jinezvara vaMdu aMtarIkSa jinadeva / / zrI zubhacandra taNA guNa gAuM, vAgavAdinI kari seva re // 1 // zaNi vayaNI mRga nayaNI pAvo sundarI sahU mali saMmeM / gAU zrI zubhacandra taNovara pATa mahova raMge / / 2 // zrI gujarAta manohara deze, jalasena nagara sohAve / gaDha maTha maMdira polipagAra, sabala khAtikA bhovare / / 3 / / 'hunaDa' vaMza hiraNI hIrA, sama sohe manajI dhanya / tasa mana raMjana mANika de zubha, jAmo sundhara saSTha re / / 4 / / Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ratnakauti evaM kumudacandra : vyaktitva eva kRtitva bAlapaNe budhivata vicakSaNa, vidyA cauda nidhAna / jainAgama jina bhakti kare eha, jina sAsana maha tAna re / / 5 / / vyApharNa tarka vitajha anopama, purANa piMgala bheda / aSTa sahasrI prAdi gaMtha aneka ju, choM vida jANo veda re / / 6 / / laghu dIkSA lodhI mana, vAla jayakArI, navala nAma sohe ati sundara, saheja sAgara brahmacArI re || 7 || chaNa rajanI kara vadana vilokita, prarddha sasI sama bhAla / paMkaja patra samAna sulocana, grovA kaMbu vizAla re // 8 // nAMthA zuka caMcIsama sundara adhara pravAlI vRd| raktavaNaM dvija paMkti virAjita, nIrakhaMtA Ananda re // 6 // rUpe madana samAna manohara, buddha abhayakumAra / sIle sudarzana samAna sohe, gautama sama aksAra re / / 10 // ekadA ati prAnaMde bole, abhaya candra jayakAra / suNayo saha sajjana mana raMge, pATa taraNo suvicAra re // 11 // saheja sindhu sama nahIM ko pativara, jagamA jArago sAra / pATa yoga cha sundara ehane, prApayo macha no bhAra re // 12 // saMghapati pramajI hIrajI re, sahera vaMza zRgAra / ekalamalla prakhaI prati udayo, ratnajI guraNa bhaMDAra re / / 13 // nemIdAsa nirUpama nara soha, aba I prabAI vIra / dubar3a vaMza zRMgAra ziromaNi, bAdhajI saMghajI thora re // 14 / / rAmajInandana gAMgajI re, jIbaMbhara varddhamAna / ityAdika saMghapati e sAta bhAvA zrIpura gAma re / / 15 // pATa mahochava mAMDyo raMge, saMgha caturvidha laavyaa| __ saMghapati zrI jagajIvana rAso, saMgha sahita te AvyA re // 16 // dakSaNa dezano gachapatI re, dharma bhUyaNa teDAvyA / ati bhADaMbara sAthe sAhamo karIne tapa dharAdhyA re // 17 // zubha muharata jo jina pUjA, zAMtika homa vidhAna / jamaevAra yuga te jala jAgA, prApe zrIphala pani re // 18 // saMvat sata eka bIrore, jeTha vadI paDave caMga / jaya jayakAra kare naranArI, kAle kannaza uttaga re / / 16 / / Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada evaM gIta dharmabhUSaNa sUrI maMtra ja prApyA, thApyA thI zubhacandra / abhayacandra ne pATi virAja, seye sajjana 'isara 28 .. dima dima maddana tabalana pherI. sattAtheI karaMta / paMca zabada vAjina te vAje, nAdai nabha gajjata re / / 21 / / manohara mAnini maMgala gAvata, gaMdrava karata sugAMna / baMdIjana bijhadAvalI bole, dhApe agaNita dAna re / / 22 / / thI mUlasaMgha sarasvatI gache, vidyAnandI munIMda / malli bhUSaNa pada paMkaja dinakara, udayo lakSmIcandra re|| 23 // sahera vaMza maMDaNa mukaTAmariNa, abhayacandra mAhRta / mabhayanandI mana mohana munivara, ratnakIrati jayavaMta re / / 24 // moTha vaMza bhara haMsa vicakSaNa, kumudacandra jayakArI / tasa pada kamala divAkara pragaTyo, seva kare naranArI re // 25 // prabhayacandra gasyo gachanAyaka seSita nRpa nara vRda / tasa pATe guru zrI saMgha sAnidha thApyA zrI zubhacandra re // 26 // paravAdI siMdhura paMcAnana, vAdI mAM akalaMka / amara mAMhi jima dra virAje, saravari mAMhi sasAMka re / / 27 // divasa mAMhi jima ravi dIpaMto, giri mAM meru mahaMta / tima zrI azyacandra ne pATi, zrI zubhacandra sohaMta re / / 28 / / zrI zubhacandra tapIe hamacI, je gAye jina dhAme / zrIpAla vivadha vade e vAMgI, te mana vaMchita pAye re / / 26 / / // iti zrI zubhacandranI hamacI samApta / / pramAsi suprabhAti kI zrI gora gAyo / jema mana vaMchita vega le pAu | sUrI abhayacandra nAM pada praNamIje / jamana janama tarAI dukha gamoje / / su0 // 1 // paMca mahAvrata sudha lA dhArI / paMca samiti dhare aMga udArI / / su0 // 2 // Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maTTAraka ratnakIrti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva traya gupati guru caritra pAle / krodha mAyA mada lobha ne TAle || su0 // 3 jehane zIla AbhUSaNa sohe / doThaDe bhavitrayAnA mana mohe // su0 // 4 // varaNa sudhArasa pAM prati moThA / nirakhatAM locane zramiya paIThA || su0 || 5 | vacana kalA karo viSava ne raMje / vAdI aneka taraNA mada bheje || su0 // 6 // zrI mUlasaMgha maMDaNa munirAja / pragaTyo saMbodhavA kAji // su0 // 7 // abhayacandra dIThe jagata mana mohe // su // 8 // ratnako rati pada kumuda vAzi sohe / tAraNa tarasa gaya abadhAra nita nita vaMdita vibudha zrIpAla // su0 // 6 // ( 7 ) prabhAti namo deva jigaMda | ratnakIta sUrI sevo grAnaMda || calI || suprabhAti sabala prabala jeNeM kAya harAvyo / jAlA poramAMhi yatIye vadhAvyo || su0 // 1 // bAgvAdinI vadane base ehane / ehanI upamA gaDapatI giravo guraNa gambhIra / zIla sanAha dhare kahI se kehaneM // su0 // 2 // manadhIra || suru || 3 | gaNeza kahe te ziva sukha pAye || su0 // 4 // je naranArI e gora gIta gAyeM / (5) prabhAti zrAvo sAlahI re sahU mili saMge / vAdo guru kumUdacandra ne mani raMgi || bhAvo0 // 1 // 226 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 chaMda zrAgama alaMkAra to jANa / vAru cintAmariNa pramukha pramANa || zrAvo // 2 // taira prakAra e cAritra sohe | doThaDe bhavithaNa jana mana moha || vo0 // 3 // sAha sadAphala jehano tAta / sarasvatI gachataraNo siNagAra / pada evaM gIta dhana janamyo padamAM khAI mAta || zrAvo || 4 || kAla kAphalanI mAra || zrAvo0 || 5 // begasyu' jotiyo durddhara vikhyAta / mahIyale moDha baMjhe hAtha joDAviyA vAdI saMghAta || prAvo // 6 // je naranArI e gora guNa gAye / saMyamasAgara kahe te sukhI thAye || bhAdo0 // 7 // gIta ( 6 ) zrI zrAdi jina namI pAya re, praNamI bhAratI mAya re / gAsyuM gachapati rAya re, gAtAM sukha bahU thAya re ! zrAvo sAhelI sahalI nAri re, vAMdo kumudacandra sAra re / ratanakIti pArTi udAra re, laghu paNeM jItyo jiNe mAra re / / shrcilii|' gomaMDala nayara vizAla re, tiho base moDha vaMza guNamAla re / sadAphala sAha guNavaMdra re dhari rAmApadamA saMta re || mo0 || te beha kukhi upano vIra re, battIsa lakSaNa sahita zarIra re / buddhi bahottari che gaMbhIra re, vAdI naga khaMDana vacca samadhIra re || zrAdI0 // zrI mUlasaMghe govama samAna re, sarasvati gacha mahimA nidhAna re / moTA mahIpati mAna re || bhAdo 0 // trayodaza cAritra che abhaMga re | darazana dIThe upaje raMga re || bhAvo0 // razna kIrti bole vANI re, amRta mIThI zramIma samAzire / bAta dezAMtare jAMNI re, pATi Apyo sukha khAMNI re || zrAvo // tanU kanaka samAna re, paMca mahAvrata pAle caMga re, bAvIsa parIkSA sahe aMgire, ... kahAMna jI sahasakaraNa mahiladAsa ne vIra bhAI gopAla pUre Asare / pATa pratiSThA mahotsava kI re, jaga mAM yaza bahu lIgha re || zrAvo0 // Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ralakIti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva bAraDolI nagare manohAra re, prApyo padano bhAra re / taba havo jaya jayakAra re. he saMyamasAgara bhavatAra re // praavo0|| rAga banyAsI zrI nemizvara gIta sakhiya sahU mili vonave vara nemikumAra / toraNa thI pAchA valyA. karIspI re vicAra / / 1 / / rANImatI ati sundarI guNano nahIM pAra / iMdrANI nahIM anusare jehanU rUpa lagAra // 2 // veNI vizAla sohAmaNI jItyo zyAma phariNava / __ bhAla kalA prati habar3I, paradho jasyoSanda / / 3 // prAMkhaDalI kaja' pAkhaDI, kAlI mariNayAlI / kAma taNA zara hAriyA jehana su nIhAlo / / 4 // prAnana hasita kamala jasyu' nAka sarala utaMga / ghaNa karIsyu' vakhANIye suddhA caMca sucaMga // 5 // aruNa adhara sama japatA jehavI para vaalii| vacana madhura jAMNI karI koyala thaI kAlI // 6 / / kaMThe kaMbu harAvIyo heya. hare cinta / bAhulatA prati lehakatI kara mana mohaMta / / 7 / / pradhara anopama pAtalU jehana poyaNa pAMna / harI laMkI kaTi jANiye urUM raMbha samAna // 8 // pAnhIsa ucI ati rAtaDI prAMgalaSTI tehvii| sarva sulakSaNa sundarI nahIM malase ehavI / / 9 // raho raho lAla pAchA calo kasya vacana te mAno / ___ hAsa vilAsa karo tI ali ghaNU mAtANi // 10 // eha vacana mAnyu nahIM lIdho saMmama bhAra / ___ tapa karIsyAM sukha pAmiyA sajjana susvakAra || 11 / kumudacandra pada bAMdalo abhayacanda udAra / dharmasAgara kahe nemajI sahU ne jaya-jayakAra // 12 / / || iti zrI nemizvara gIta // Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 . pada evaM gIta gIta rAga sAraMga prAvo re bhAminI gaja vara gamanI / vAMdavA abhavacandra milI muganamaNI / / AMcalI // 1 // mugatAphalanI thAla bhagaije / gacha nAyaka abhayacandra vadhAvIje / / zrA0 // 2 // kukuma candana bharIya kcolii| preme pada pUjo goranA sahUmalI 1 / prA0 // 3 // hu~bar3a vaMze zrIpAla sAha tAta / janamyoko koDaramAta '! mA: / / 4 / / laghu paNe lIyo mahAbata bhAra / mana vaza karI jItyo duddha ra mAra // prA0 / / 5 // tarpha nAraka prAgama alaMkAra / anepha zAstra bhaNyAM manohAra !! prA0 / / 6 // bhaTTAraka pada ehane chAje / jehno yaza jagamA vArU gAje / / prA0 // 7 // zrI mUlasaMdhai udayo mahImA nidhAna / pAcaka jana kareM geha guNa gAna 11 mA0 // 8 // kumudacandra pATi jayakArI / dharmasAgara kahe gAu naranArI // A0 // 1 // Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka ranakIti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva kumuvacandranI hamacI sundara nara eka nirupama udayo. avanI adhika udAra / mUlasaMgha mugaTAmaNi dinamaNi sarasati gacha bhaMDAra re // 1 // hamaSajI mAharI heli re, goranI baho mohana veli / ranakorati pATaI kumudacandra sohe, sevo sajana sAhela re // 2 // sakala' para guNe pArI maMkhti, gaNDala dhana pAya ! sadAphala sA tasa nayari, sundara padamAbAI dhana pAya re // 3 // ebehU phUkhe nara nipano pAvana puruSa pavitra / bAsa brahmacArI saMga nahIM nArI, samakita cita soheM vitare // 4 // sAmudrika zubha lakSaNa sohe, kalA vahottari aMga / catura cauralahe paMca preme bahe paNya rayaNa hare daMga re // 5 // sIla sohAgI jJAna guNokarI, kaMdarpa varSa harAyo / mAgya mApaNe sohe gora sajanI, uttarathI prAhAM prAko re // 6 // saMpatti kAhAnajI sehesa karaNa dhamavIra bhAI gUro mallidAsa / guNa maMDita gopAla sahumalI, prAdhyo paTTodhara pAsa / / 7 / / kalyANakIrati pracAra pranopama, upama avanI apAra / mahimAbata mahImA munidhara, mAne moTA mahita re // 8 // saMvat sola chapanne saMvatsara pragaTa paTodhara thApyA / vArabolI nayare ratnakIrati gore sura maMtra zubha prApyA // 6 // dina-dina dIpe paramata jIye jati jina zAsana dhandra / zrIsaMgha sAnidha nAma kahe, gora kumudacandra munendra re // 10 // paMsti paNe prasiddha prAkamo vAgavAdinI para ehane / sevo surataru cityo cintAmaNi upamA nahIM kehane re / / 11 / / parama pAvana gora pUjanAM preme asa jo kare majha mana / nayae~ nIrakhI sajanI sahe gora te dina kahistha dhanya re / / 12 / / sAdha purusa jema nIjina vAMdhe madhukara mAlati saMga / mAma sarovara marAla vAMcha, caturane catura suraMga re // 13 / / cakavI jima dina karane vAMche, cAtuka meha mana pAya / tima paMcha hUM kumudacandra gora, pUjatA pAya palAya re // 14 // savASTake somato sehe gora, vAdI e kahI hai sajanI / Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avaziSTa manoratha pahocase mana taNA re, saphala phalasye dina rajanI re // 15 // vidyAnadi pATa malli bhUSaNa dhana lakhamIcandra prabhecandra / abhenaMdI pATa paTodhara sohe ratnakIrati munIMdra re // 16 / / kumudacandra tasa pATa i dina mariNa ghar3I khyAta agi jeha / vadana to sundara vANI jaladhara zrI saMtha sAthe neha re / / 17 / / harSa habhatrI kumudacandranI gAye suraNe nara nAra / saMkaTa hara mana pachita pUre, gaNesa kahe jayakAra re // 18 / / // iti zrI kumudacandranI hamacI samApta / / avaziSTa brahma jayarAja (45) ye bhaTTAraka sumati kIti ke ziSya the / inake dvArA likhA huA eka guru chanda prApta huA hai jisameM bhaTTAraka sumatikIti ke paTTa ziSya bhaddAraka gaNakIti ke paTTAbhiSeka kA varNana diyA huA hai / pUre guru chanda meM 26. padya hai jo vividha andoM vAle haiM / brahma jayarAja ne aura kitanI racanAe likhI isakI ginatI abhI nahIM kI jA sakI hai| ukta racanA meM saMvat 1632 meM hone vAle papIti ke pATa mahotsava kA varNana pAyA hai / guru chanda vA sAra nimna prakAra hai-- bhaTTAraka guNakIrti sumati kIti ke ziSya the| rAya deza meM caturapura nagara thaa| yahAM hUMbaMDa jAtIya zreSTI sahajo apAra vaibhAva ke svAmI the| patnI kA nAma sariyAde thA | mahajo jJAti ke ziromaNi the aura cAroM ora unakA atyadhika samAdara thaa| unake putra kA nAma gaNapati thA jisake janma para vividha prakAra ke utsava prAyojita kiye gaye the / yuvAvasthA ke pUrva hI usane kitane hI zAstroM kA adhyayana kara liyA 1 meM atyadhika sundara the / unakA zarIra atyadhika komala evaM AMkhe kamala ke samAna thI / lekina gaNapati cintanazIla the isaliye vivAha ke pUrva hI ve sumatikIrti ke ziSya bana gaye / unakA nAma guNakIrti rakhA gayA / sAdhu banane ke pazcAta unhone bAgaDa deza ke vividha gAMvoM meM bihAra karanA prArambha kiyA / DUMgarapura meM saMghapati lakharAja dvArA prAyojita mahotsava meM inheM pAMca mahAnata pAlana kA niyama diyA gayA / isake pazcAta zAntinAtha jina catvAlaya meM inheM upAdhyAya pada se vibhUSita kiyA gyaa| upAdhyAya jIvana meM inhoMne gommaTasAra prAdi granyoM kA paThana pAThana kiyaa| kucha samaya pazcAt inheM 1. isakA vivaraNa pahile nahIM diyA jA skaa| Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka rasnakoti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva 235 prAcArya banA diyA | guNakIti atyadhika pratibhAzAlI evaM catura santa the | jJAna evaM vijJAna ke ve pAragAmI vidvAna the| saMgha vyavasthA meM ve kumAla the| unake guru mahAraka sumati kIti unase pratItra prasanna the aura apane yogyatama ziSya ko pAkara atyadhika prAzAncita the| isaliye unhoMne unheM apanA uttarAdhikArI ghoSita kara diyA / bAgar3a deza meM unhoMne apanA pUrA pramukha sthApita kara diyaa| ___ DUgarapura ke usa samaya rAvala prAsakaraNa zAsaka the / ve nIti kuzala nyAyapriya zAsaka the | unake zAsanakAla meM jainadharma kA ghAroM pora prabhAva thaa| nagara meM bhaneka saMghapati the jinameM kAnho, dharmadAsa, rAmo, bhIma, pokara, diDo, kacaro, rAyama Adi ke nAma vizeSata: ullekhanIya haiN| inhoMne nagara ke bAhara mahArAjA AsakaraNa se kSatrakSetrIya bAvar3I ke liye sthAna mA~gA aura eka mahotsava ke madhya usakI sthApanA kI gayI / isa samaya jo jalayAtrA kA sundara jalUsa nikAlA gayA thA usakA varNana bhI pratIya sajIva evaM sundara humA hai| saMvat 1632 meM inhoMne bhI eka vizeSa mahotsava meM apane hI ziSya ko apanA uttarAdhikArI ghoSita kiyA aura usakA nAma padamIti rakhA / guNakIrti ne isa samAroha ko bar3I dhUmadhAma se prAyojita kiyaa| yuvatiyoM ne maMgala gIta gAye / vividha prakAra ke bAjA bje| deza ke vibhinna bhAgoM se usa samAroha meM bhAga lene ke liye saMkar3oM vyakti paaye| zAntidAsa ye kalyANakIti ke ziSya the| ballabalIveli inakI pramukha racanA hai jisako laghu bAhubalI beli ke nAma se likhA gayA hai| isameM 26 padya hai| ukta besi ke atirikta inakI anantaprasa vidhAna, anantanAthapUjA, kSetra pUjA, bhairavamAnabhadra pUjA prAdi aura bhI laghu racanAyeM milatI hai| hindI ke atirikta, saMskRta meM bhI kucha pUjA kRtiyAM milatI hai / lanu bAhubalI veli meM inhoMne apanA nimna prakAra paricaya diyA hai bharatanarezvara prAdhIyA nAmyu nijavara zIsa jii| stavana karI isa japarA kiMkara tUIsa jii| Isa sumani khAr3IrAja mamAni paapiiu|| ima kahI mandira gayA sundara jJAna bhavane vyApIu / thI kalyANakIrati soma murati, caraNa deva minAriNa kai / zAMtidAsa svAmI bAhubali saraNa rAkhnu prabhu tumhataNI / Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 bhaTTAraka rasakIti evaM kumuvacandra-vyaktitva evaM kRtitva (a) argha kathAnaka-1, 5, 7, 13, bhAratI gIta-56, 67, 166 mAdanAtha vivAhalo-62 prAdIzvaraNI vinatI-78, 76 prAdIzvaranu mantra kalyANaka gIta hAdi puruSa bhajo prAdi jinendA anekArtha koza-5 adhyAtma battIsI-6 adhyAtma phAga-6 adhyAtma gIta-6 aSTa prakArI jina pUjA-6 avasthASTaka-6 ajita nAtha ke chanda-6 adhyAtma pada-6 aSTa padI malhAra-6 akSara mAlA-12 aMkala kayati rAsa-15 pramara datta mitrAnanya rAso-11 argalapura jina vandanA-20 ambikA kathA-33, 34 paThAraha nAtA-36 adhyAtma kamala mArtaNDa-23 aMjanA sundarI-36 adhyAtma rasa-28 adhyAtma bAvanI-40 aneka zAstra samuccaya-40 abhaya kumAra prabandha-41 aThAI gIta-5, 8, 65, 207 adholar3I gIta-56, 67, 210 ajjhArA pArzvanAthanI vinatI AdinAtha stavana-3 AdinAtha gIta-85, 14 AdinAthanI dhamAla-10 prAdi jina vinatI-108 (u) upAdAna nimitta kI ciTThI-6 upAsakAdhyayana--89. 10 (e) ekIbhAva stotra-26 (ka) karma prakRti vidhAna-6 kalyAe mandira stotra-6 karama chattIsI-6 kRpaya jagAvana hAra-9,10,11 phakkA battIsI-10, 11 karma hiMDolanA-12 kaMvarapAla battIsI-2 karma ghaTavAlI-35 kanaka kIti ke pada-35 kumati vidhvaMsana caupaI-36 kalAvati rAsa-40 (pada) kamala nayana karuNA nilaya 57-51 (pada) kAraNa kou pIyA ko na jAroM-50 (pada) kahA the maMDana karU kajarA naina bhara-50 ghumuda candra nI hamacI-57 abhaya candra gIta arahaMta gIta-108 (ghA) AdIzvara-16 nAdityavata rAsa 20 AdityabAra kathA-23 nArAdhanA mIsa-33, 34 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prasthAnukramaNikA 237 cArudatta prabandha-14 bampAvatI sIla kalyANaka-22 cetana gIta-23 citta nirodha kathA-24 caubIsa jina sagyA-36 paubIsa jipa garAvara varNana-40 cintAmaNI pAzrvanAtha gIta-56, kauna sakhI sudha lyAne zyAma kI-83 kumuda candra gIta-115 karma kApaDa bhASA-120 (kha) khaTolanA gIta 13 khicar3I rAsa-20 (ga) gorakhanAtha ke vacana-6 gulAla paccIsI-10 gIta paramArthI-13 gUDha vinoda--31 gautamasvAmI stotra-34 moDI pArvanAtha stavana-37 guNa bAvanI-36 (pada) gosthi ghaDI jue rAjula' rAgI nemI kuvara vara jAve re-51 purvAvalI gIta-55, 115 gautama svAmI caupAI-56, 66, saubIsa tIrthakara deha pramANa SopAI-59. 66, 211 candA gIta-78, 224 cintAmariNa gIta-75 cintAmaNi pArasanAthanu gIta-86 cUnaDI gIta-65, 66 caupaI gIta-68 candraprabhanI vinatI-106 cAritra cunar3I-110, 113 caurAsI lAkha jIya joni vinatI gIta-56, 7, 85, 6, 10, 104, 120,181, 203, 205, 230, 232 guru gIta-56, 116, 117, (ja) jinasahasranAma-6 jalagAlanakriyA-10 jogIrAsa-20, 23 jambUsvAmI caritra-22, 23 jakhaDI-23, 120 jogIrAsa munIzvaroM kI jayamAla' gurvAvalI-60, 62 gaNadhara vinatI-102 (gha) ghRpta kallonI vinatI-60, 64 (ca) cAturvarNa-6 cAra navIna pada-6 caurAsI jAti kI jayamAla jambUsvAmI beli-24 jina prAMtarA-24 jinarAja mUri kRti saMgraha-36 jaisalamera caMtyapravADI-40 jinavara vinatI-56,108.216 janma kalvAraeka gIta-56, 67 caturgati veli-14 pahuMgati veli-14 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 bhaTTAraka rasakIrti evaM kumudacandra-vyaktitva evaM kRtitva jayo jina pArzvanAtha bhavatAra--- 83 jasodhara gIta-18 jina janmamahotsava-106 jayakumArAkhyAna-110, 111 (cha) chahalelyA veli chandovidhA-23 chattIsI-36 (jha) pada jholate kahA kara yo yadunAtha-50 (ta) TaMDAraNArAsa-20 (Dha) DholAmArU caupaI--36 (ta) teraha kAThiyA-6 tIrthaGkara vinatI-16 tIrthakara naubIsanA chappaya-25 tatvArtha sUtra bhASA TIkA-34, dharma sahelI-12 dharma rAsa gIta-23 (na) nAma mAlA-5 nATaka samayasAra-5, 13 navadurgA vidhAna-1 nAma nirgama vidhAna-6 navaratna kavitta-6 navasenA vidhAna-6 nATaka samayasAra ke kavitta-6 navarasa pAvasI-5 neminAtha rAsa-13, 24, 24 nemirAla gIta-14 nemizrara gIta-14, 56, 15, 18, 116. 231 neminAtha kA bAraha mAsA-14 51, 58 nemirAjula saMvAda-16 nemi jinaMda byAhalo-24 nemizvara kA bAraha mAsA-24 mizvara rAjula kI lahari-24 neminAtha samavasarana-33, 34 naSadha kAvya-36 navakAra chanda-37 (pada) nema hama kaise cale giranAra- 50 (pada) nema jI dayAluDAre tU to yAdava kula sirAjAra-51 (pada) nemi tuma bhAvo pariya ghare-50 neminAtha phAgu-51 neminAtha vinatI-51 nemi rAjula prakaraNa-53 nemizvara hamacI-58, 63, 33. tejasAra rAsa-36 (6) daza bola-6 daza dAnavidhAna-6 daza lakSaNa rAsa-20 do bAvanI-23 dvAdaza bhAvanA-33, 34 draupadI rAsa-34 devarAja bamdharAja caupaI-4. (da) deza lakSaNa dharmavakta gIta-58, 65, 206 dIvAlI gota-56, 68, 201 darzanASTAMga-106 dohAzataka-120 (gha) dhyAna battIsI-6 dharma svarUpa-10 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthAnukramaNikA nemijina gIta- 56, 160, 202 neminAtha kA dvAdazamAsA -- 56, 63, 102, 104, 174, neminAthanI gIta - 60 nemi gIta - 101, 103, 115, 117, 142 nayacakra bhASA - 116 neminAtha phAga - 121 ( pa ) paMca pada vidhAna -6 pahelI - 6 praznottara dohA-6 praznottara mAlA-6 paramArthaM vacanikA6 paramArthahiDolanA - 6 paramArthI dohA zataka - 13 paMcama gota veni 14 pArzvanAtha chanda-14 pArzvanAtha rAso - 16, 20 pakhavAr3A rAsa-20 prabodha bAvanI- 23 paMcAdhyAyI-23 paMcAstikAya - 27 pAkhaNDa paMcAsikA - 2 pArzva purANa 32 pavanadUta - 32 pArzvanAtha vinatI - 33 pAMDava purANa- 33, 34 pArzvanAtha kI AratI - 35 pUjya vAhana gIta- 37 prIti chattIsI - 40 pArzvanAtha mahAtmya kAvya - 40 pArzvanAtha gIta- 56, 65, 115, 206 padmAvatI gIta - 78 paMcakalyANaka gIta-78 65, 18 (pakhI bAga mukha sandra 83 (pada) pAvana mati mAta padamAvatI peta- 3 ( pa ) prAtaH samaye zubha dhyAna dharoje 83 prabhAtI gIta - 84 prabhAtI - 85, prabhAvi (abhayacandra ) - 96 prabhAti (zubhacandra ) --=PS padmAvatInI vinatI - 106 65, 67, 228, 221 pada evaM gota- 106. 108, 134 pIhara sAsar3A gIta - 108, 101 pramAdI gIta - 116 236 pravacana sAra bhASA - 11, 120 paMcastikAya bhASA - 120 paramAtma prakAza bhASA - 120 pArzva gIta - 146 (pha) phuTakara kavittA - 6, 10 phuTakara pada- 12 (ba) banArasI vilAsa - 50, 26 ghar3A kakkA-12 battIsI - 12 bIsa tIrthaGkara jakhaDI - 14 bAhubali gIta - 16 baghAvA - 16 baMkucana rAsa-18 bAraha bhAvanA - 23 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka rasakIrti evaM kumudacAndra-vyaktitva evaM kRtitva bAlAbodha TIkA-23 bAhubali beli-24 bAhubalinI chanda-33, 34 bArahakhar3I-35 bIsa tIrthara stuti-40 balibhadanI vinatI-51, 16, bArahamAsA-52, 126 baragujArA gIta-56, 66, 195 balabhadra gIta-78, 85 bAvanagajA gauta--5, 86 balibhadra svAminA candrAvalI- bAhubalInI vinatI-60 bIsa virahamAna vinatI--50 (bha) bhavasindhu caturdazI-6 bhUpAla paubIsI-26 bharata bAhubali chanda-34, 58, mahApurANa kalikA-17 magakilekhA carita-20 mugati ramaNI cUnaDI-20 manakarahArAsa-20 mAlIrAsa-23 munizvaroM kI jayamAla-23 meghakumAra gIta-35 motI kapAsiyA saMvAda-36 munipati caritra caupaI-36 mugAvatI zasa-36 madana nArita caupaI-37 madhavAnala caupAI-37 manaprazaMsA dohA-36 mahAtmya rAsa-40 mahAvIra gIta-51 mallidAsanI baila-15, 16 mINAre gIta-178 marakalaDA gosa-116 munisuvrata gIta-160 (ma) yazodhara carita-17, 37, 31, bhaviSyadatta kathA- 35 bhASA kavirasa maMjarI-35 bhajana chattIsI-38, 36 bharatezvara gIta-58, 66, 90, bhaTTAraka ratnakIrtinA pUjA bhUpAla stotra bhASA-106 (ma) mAgaNA vicAra-6 mokSa paMDI-6 mohaviveka yuddha-5. 7 mAjhA-5, 7 manarAma vilAsa-12 maMgala' gIta-13 moraDA-14 mukti praboSa-27 poga bAbanI-37 yazodhara gIta-96 yAburAso-116 ghara) ravivrata kathA-18, 106, 107 rAjula sajhAya-23 ratanacUddha caupaI-36 (pada) rAjula gehe nemI jAya-50 (pada) rAma satAve re mohI rAvana-50 (pada) rAma kahe pravara jayA mohI bhArI Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyAnukramaNikA (pada) rayaDho nIhAlatI re pUchati-50 (pada) sahe sAvana nI bAra-50 ratna kIrti gIta (marAThI)-86, ravacandra gIta-86 ratnakIrtinA pUjA gIta-65 (la) laghu bAhubali beli-15 laghu sItA satu-20 lATI saMhitA-23 loDaNapArzvanAthanI bInatI-56, 66, 217 khAMzaNa gIta-78 laSa gIta-115 lAla pacheDI gIta-117 (ba) veda nirNaya paMcAsikA-6 vaidya Adi ke bheda-6 viveka caupaI-6, 10 vardhamAna samosaraNa vana-10 vardhamAnarAsa-15 vasudeva pravandha-18 vIra vilAsa phAga-24 baMdha virahiNI prabandha--36 vyasana chattIsI-40 vairAgya zAsaka-40 baura vijaya sammeda zikhara caitya paripATo-40 (pada) caMdeha janatA zaraNaM-50, 51 (pada) vRSabha jina sevo baha prakAra-50 (pada) barajyo na mAne nayana niThora-55 (pada) baragArasI nagarI no rAjA azvasena kA guNacAra-51 vyasana sAtan gIta-58, 65, vAsapUjyanI dhamAla-78 vibhinna pada-78 vAsupUjya jina vinatI-suraNo vAsu pUjya merI vinatI-83 vRSabha gIta-85 vidyAnandigIsa-65, 67 aSapahAra stotra bhASA-106 variNayaDA gIta-10 (sa) sUkti muktAvali-6, 28 sAvu vandanA-6 solaha tithi-6 sumati devI kA aSThotara zata nAma-6 samavasaraNa stotra-10 samavasaraNa pATha-13 sajjana prakAza dohA-17 sIsAzIla patAkA guNa beli-18 sItA suta-20 sarasvatI jayamAla-23 samayasAra nATaka-23 saMbodha' sattANu-24 sImaMdhara svAmI gIta-24 sagara prabandha-25 samakita battIsI-26 sukti muktAvalI-28 sundara sasasaI-26 sundara vilAsa-26 samyakatva batIsI-28 sundara zRgAra-26, 30 sahelI gIta-26 sudarzana seTha kathA-31 sulocanA caritra-33 samyakatva kaumudI-36 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 bhaTTAraka rasakauti evaM kumudacandra-vyaktitva evaM kRtitva siMhAsana battIsI--36 saMgha gIta-95, 67 solaha svapna sajjhAya-36 saMkaTa hara pAzrvanAtha jina gIta-- (sa) sItA rAma caupAI-36 samayasundara kusumAMjali-36 (sa) sAdharmI gota-102, 103 sAMbapradyumana caupAI-36 solaha svapana-106, 107 sthUlibhadra rAsa-36, 37 sapta vyasana sarvamyA-103 stambhana pArzvanAtha stavana-37 sukamAla svAminI rAsa-107 sudarzana zreSThirAsa-40 sosahakAraNa rAsa-110 (ha) holI kI kathA-23 (pada) sAraMga Upara sAraMga sohe sAra hanumacarita-25 galyAsAra jI-50 haMsA gIta-25 (pada) suNa re nemi sAmalIyA sAheba harivaMza purANa bhASA (padya)-22 kyoM bara chorI jAya-50 hariyAlI-36 (pada) sAraMga sajI sAraMga para Ave-50 hindolanA gIta-58, 34, 191 sakhI rI sAbana ghaTAI satAtre-50 hariyAlI-102 (za) zalAkA puruSoM kI nAmAvalI-6 sarada kI rani sundara sohAta-50 ziva paccIsI-6 sundarI sakala siMgAra kare gorI zAradASTaka-6 zAntinAtha jina stuti-6 " suno merI sayanI dhanya yA rayanI zAntinAtha carita-17 " sakhI ko milAyo nema nariMdA-51 zIla sundarI prabandha-12 " sakhI rI nema na jAnI pIra-51 zatrujaya rAsa-36 zAlibhadra caupaI-36 suNi sakhI rAjula kahe haiDe ruSa zatru jaya-40 na mAma lAla re-51 . " sudarzana nAma ke meM bAri-51 / zIla gIta-56, 65, 367 zAntinAtha nI vinatI-8,115 sazadhara badana sohamaNi re, gaja gAminI guNamAla re-51 zubhakA hamacI-10, 60,61, siddha ghula-51 saMkaTa hara pArzvanAthanI vikatI zAnti nAthanu bhavAntara gIta56, 214 zubhacandra gIta-86 sUkhaDI-74, 76 zItalanAtha gIta-115 saMghavaI harijI gIta (Sa) SaTa darzanASTaka-6 226 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ andhAnukramaNikA (kha) zreNika pradha-15 zrIpAla caritra-31, 32 zrIpAla saubhAgI prAsthAna-32 tha tasAgarI TIkA-34 zrIpAla stuti-65 zRgAra rasa-38 zrI rAgagAvata sura kinnarI-51 zrI rAgagAvata sAraMgadharI-51 zrI jina samamati avatara yA nA raMgIre-51 RSama vivAhalo-58, 162 / kSetrapAla gIta-65, 68, 10 () pana kiyA-10, 14 zrepana kriyA vinatI-56, 62 vaSyarati gIta-58, 64, 19 (ja) jJAna bAvanI-6 jAna paccIsI-6 zAna sUryodaya nATaka-32 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akalaMka - 44 akabara - 1, 17, 18, 22, 31, 36, 41 zrambAI- 87 kampana -- 111 abhicandra - 105 agaracanda nAhaTA - 38 prabhinandana deva- 211, 221 kIrti - 111, 112 saMghavI prAsavA 43 Ananda sAgara-82, 106 bhagavAna mAdinAtha - 16, 62, 66,76, 80 83, 85 64, 113, 166, 171 amara kumAra - 15 amaradatta mizrA - 18 amarasiMha - 28 brahmapracIta- 3, 24 paNDita zramarasI8ya prajitanAtha -- 211 amIcanda - -88 paM0 nAmAnukramaNikA 0 anantadAsa-88 aranAtha - 213 prabhayarAja - 26, 27 zrakhayarAja -4 abhayanandi- 42, 43, 34, 66, 100, 102, 103, 104, 105 107, 113, 116, 130, 143, 146, 225 bhaTTAraka abhayacandra- 3 72, 75, 76, 770 76, 80,81,58, 60 61 62, 63, 4, 105, 106, 107, 105, 116, 117, 118, 11, 126, 146, 132, 225, 227, 228, 226, 231, 232 abhayakumAra- 41, 43, 44, 127 azvasena - 146 saMghavI prakhaI- 87, 8, 106 zrAsakaraNa - 31 udaya sAgara - 37 udaya rAja 4, 38 udaya sena - 16 mahArAjA udayasiMha - 38 ugrasena - 121, 123, 177, 176 bha0 kanaka kIrti - 4, 64 bha0 kalyANa kIrti - 3, 14, 15 16 brahma kapUracandra - 3, 60 kalyANa sAgara-4 106 kabIra - 66 saMghapati kahAnajI - 57, 204 bhagavAna kRSNA-2, 50, 53, 54, 85 kAlIdAsa - 34, 78 bhaTTAraka kumudacandra- 3, 4, 47, 55,56, 56, 58, 56, 60, 62,63, 66,71, 72 73 7 74, 61, 63,64, 101, 102, 105, 106. 107, 106 / 110 122, 114, 115, 116, 117, 118, Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmAnukramaNikA 245 .. . - 116 161, 165, 166, 170, 176, 175, 181, 182, 13, 14, 185, 186, 187, 18, 19, 160, 191, 196, 166, guNakIti-1 murucaraNa-15 govinda dAsa-17, gopAla-4, 46, 57, 67, 119, 204, phorama 46, 201, 207 prAcArya candrakIti-1, 4, 110, candrabhAsa-212, candraprabha-113 candana caudharo-31, candA-30 cArUdatta 65, 207 chItara TholiyA-2, 23 brahmA jayasAgara-41, 47, 72, 82, 65, 66, 67, 68, 110 jayakumAra-111, 112 jagajIvana-4, 6, 25, 26, 27, 204, 205, 206, 217, 208, 206, 210, 211, 214, 215, 217, 220, 221, 222, 223, 225, 228, 226, 230, 231, 232.271 kusudakIti-1 kumarapAla-4, 27, 28 prAcArya kundakunda-23, 42, 74 bha0 kuthanAtha-213. kuzalalAbha-4, 37 kauratasiMhakizanacandra-20 svaragasena-5, 28 khetA-17 khetasiMha-23 khetasI-6, 24 kavi gaNeza-4, 43, 44, 45, 47, 57, 76, 82, 9, 100, 101, 102. 110, 226 gaNeza sAgara-72 garizamahAnanda-4, 36 gogajI-81 brahma gulAla-3, 6 guNabhUSaNa-146 gyAsadIna-63 guNacandra-20 japharakhA-27 A. jayakIti-3, 15, 16 jagadA-223 pANDe jinadAsa-3, 4, 22, 23 jina candra sUrI-34, 35, 36 jinarAja sUrI-4, 36 jahAMgIra-1, 18 rAjA jasapatasiha-20 jinacandra-17 prAcArya jinahaMsa-41 jinasAgara-31, jIvarAjajIvadhara-81, 110 jIvAde-88 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 bhaTTAraka rasnakIti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva jogIdAsa-23 jamasa-45 jainanda-3, 17, 18 bhaTTAraka jagabhUSaNa-1,28 bhaTTAraka jJAnabhUSaNa-32, 34, 109 ToDarazAha-22 ThAkura-3, 17 tejavAI-46, 67, 100 tAnasena-1. mahAkavi tulasIdAsa-1, 2. 50, gharaNendra-146, 222 dhanamala-27 dhanajaMya kavi-5 dhanAsAha-4 prAcArya narendra kIrti-3, 25 narahari-1 navalarAma-80 saMbhavI nAgajI-75, 105 nemapanda-21 niSkalaMka-44 gorasa - 28, bhagavAna neminAtha-3, 6, 24, 25, 41, 48, 46, dayAsAgara-37, dAmo-4, 37 dAmodara-4, 47, 75, 76, 77, bhaTTAraka devendra kIrti-1, 3, 17, muni deva kIrti-14, 16 devIdAsa-42, 16 devadAsa-116, devajI-76, 77 dIpAzAha-22, dInadayAsa-70 dharmadAsa-17 prahma dharma rUci-107 dharmasAgara-4, 27, 77, 6, 106, 117, 118, 116, 231, 262 dharmabhUSaNa-21, 227, dhamabhUSaNa sUrI-228 dharmacanda-4, 115, dharmanAtha-213 brahma dharmA-4 54, 56, 63, 64, 76, 66, 68, 103, 104, 105, 117, 116. 111, 122, 123, 130, 133, 138, 142, 153, 177, 180, 15, 165, 214, paM0 nAthUrAma premI-23, 28, 33 nAbhi rAjA-62, 162 bhaTTAraka papanandi-14, 16, 17, 68, 108, 113 parimalla-4, 31 papaprama-bhagavAna-221 papAvatI devI-107.147 paparASa-3, 41, parihAnanda-30 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmAnukramaNikA 247 paramAnanda-225 pAzrvanAtha bhagavAn-21, 22, 66, saMghapati pAkazAha-43 pamAbAI-55, 101, 115 puSpadanta bhagavAn-212, 221 puSparAgara-41, premacanda-13, khA premasAgara jaina-6, 10 22, 26, 26 30, bhImajI-75, bharata-56, 62, 62, 111, 149, 150, 154, 155, 156, 158, 156, 160, 171 bhadrasAra-38 bharatezvara-64 matisAgara-151 marUdevI-162, 163, 164, 163 mallajI-81 mahAvIra bhagavAn--18, 67, 8, 201, 214, 221, mallidAsa-46, 57, 61, 67, 230, saMdhapati premajI-81 prabhacanda-16 banArasIdAsa-1, 3, 4, 5, 6, 8, 26, 27, 28, 40, paNDita baNAyaga-88 ballabhadAsa-18 balamada-65, 147, 177 vAghajI-71 bAhubali-15, 56, 60, 61, 62, 66, 146, 150, 151, 153, 154, 155, 157, 148, 156, 160, 161, malli bhUSaNa-43, 108, 113, 146, 228 mahIcanda-16 manarAma-3, 11 mahendrarona-20 saMghavI mathurA dAsa-27 mathurA mala-6 mAnasiMha mAn-4, 37 rAjA mAnasiMha-17, 23, 31 mANika de-80 mAlI sama-23 mAna bAI-46 mAsa jI-75 mAraeka jI-87 mohanadAsa-22, 77 mIrA-3, 53, 54, 66, 73, 83 mohanasiMha-87 mohanade- 26, 27, 16 DA. motIcandra-5 brahmI-150 171 bihArIdAsa-12 ahmA-86 bejaleda-46 bhagavatIdAsa-3, 36, 20, 27 bhavAladAsa-27 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 bhaTTAraka ratnakoti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtitva mahopAdhyAya megha vijaya-27 meSasAgara-4, 116 meSajI-75 ghazomati-146, 150, 166 yazodhara-17,68 yazaH kIrti-10, 16, 126 rahIma-1 maTTAraka ratnacandra-3, 74, 77. 84 85, 86, 87, 8, F6, 60, 61, 166, 205, 208, 210, 217, 225, 228, 226, 230, rAjavAI-46, 66, 67 rAjula-48, 46, 51, 52, 53, 54, 63, 64, 71, 78, 79, 103, 1.4, 117, 116, 121, 122, 123, 114, 131, 164, 135, 140, 141, 142, 143, bhaTTAraka ratna kIrti-1, 3, 4, 14, 51, 52, .54, 55, 56, 58, 71, 74, 75, 88, 86, 60, 63, 64, 65, 16, 17, 18, 69, 100, 101, 102, 104, 105, 106, 110, 113, 114, 115, 116. 126, 133, 134, 135, 136, 137, 138, 136, 140, 141, 142, 143, brahma rAyamalla-4, 25 ratnasAgara-36 ratnAkara-38 ratnabhUSaNa-18 bhagavAn rAma-2, 27, 49, 50, 135, 136 muni rAjapandra-3, 22 rAvaNa-207 saMghajI rAmAjI-43, 60, 104 rAdhava-4, 47, 115, 116 bhaTTAraka rAmakIrti-16, 18 mahArAjA rAyasiMha-3 rAjamati-66, 136 rikhavadAsa-22 ratnaharSa-36 rAmAbAI-87 rAmajInandana-81 rAmadevajI-76 pAMDe rAjamalla-3, 4, 5, 23 rupajI-75 rupacandajI-3, 4, 13, 22, 119 147, 148, 146, 173, 175, 163, Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmAnukramaNikA 246 brahma ruci-16 rAmadAsa-31 lakSmaNadAsa-22 lakSmIvantra-1, 24, 42, 74, 13, 105, 107, 108, 113, 146, 173, 25, 228 vardhamAna-3, 18,81, 227 bhaTTAraka vAdi bhUSaNa-18, 25 vAdiyandra-4, 32, 33, 34 bhaTTAraka viNAla kIrti-17 viSNu kavi-4 vikrama-10, 17 vizvasena-86 vimaladAsa-88 vijayasena-16 vijayAkara-19 vidyAsAgara-4, 82, 106, 107 vidyAnandi-25, 32, 108, 113, saMghavI zAMti-7 bhagavAn zItalAnAya-212 ziyA devI-121 bhaTTAraka sakala kIti-1, 16 samayasundara-4, 30 sahalakI-, 28 saheja sAgara-80, 81 bha. sakasa mUSaNa-25 zahajAdA salIma-40 brahma sAgara-72 sadAphala-55,115 samudra vijaya-121, 136. 142, 175 sahajaleda-41, 88 sahasrakaraNa-57 siddhArthanandana-67 sUradAsa-1, 2, 3, 50, 54, 66 saMbhavanAtha-211 sayama sAgara-4, 52, 72, 110, 114, 115, 230, bhaTTAraka vIracandra-3, 24, 34 vIrasiMha-24 vidyA harSa-36 vIrabAI-88 zivabhUti-207 bhaTTAraka zubhacanna-3, 74, 20, 21, 12. 83, 4, 86, 88, 9, 10,61, sAlivAhana-4, 28 sundaradAsa-4, 28, 29 suma ti sAgara-4, 102, 103, 104 225, 226, 228 zAhajahA~-1, 2, 29, 36 zAMtidAsa-15, 22 bhagavAna mAMtinAtha-17, 76, 110 somakoti-18, 16 sAgaradatta-217 sulocanA-111, 112 sudarzana-17 surendra kauti-25 sumati kIti-1 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 sunandA - 150, 171 sukumAla svAmI - 107 sumatinAtha - 212 kIti-314 bhaTTAraka ratnakIti evaM kumudacandra : vyaktitva evaM kRtiraNa - hIra vijaya pUrI 33.00 hema jI - 75 hemacanda-87 DA. hIrAlAla mAhezvarI - 36 rAjA aNika - 15, 16, 16, 67 brahma harakhA - 18 harSabha-35 hIrakalaza-4, 35 hIrarAja - 67 hIrAnanda-4, 26, 27, 40, 41 pAMDe hemarAja -4, 27, 119 hora jI-81 vijaya- 4, 41 prAcArya hemanandana - 3PS zrIpAla - 74, 77, 80, 82, 84, 88860, 61, 62. 63, 94, 5, 105 106. 116, 228, 226 232 kSemakIrti-18 bhaTTAraka tribhuvana kIti - 15, 16, 2 DA. hajArI prasAda dvivedI - 37 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAma evaM nagareM grAma evaM nagara candavAda-6, cA~danapura-14 cUlagiri-86 jayapura--11, 12, 14, 24, 25, aMkalepavara nagara-16 ajamera-11, 20, 31 ambAlA-16 alIgaMja-11 mAmera-1, 14, 17, 23, 25, 32 prAnandapura-20, 21 pArA-36 mAgarA-3, 6, 6, 18, 19, 20, 23, 25, 26, 27, 28, 31, 36, 40 udayapura-15, 22, 25, 33, 37 kaMcanapura-28 kAzI-154 kerala-153 kozala magara-62, 160, 162 phoTA-14,16, 18, 33 indaragar3ha-14 galiyAkoTa-45 gvAliyara-10, 30, 31 gaMga-11 gujarAta-2, 4, 18, 42, 44, 52, 55, 56, 72, 73, 80, 65, 17, 115 girinAra-11, 58, 17, 141 gopUra grAma-55 gaumunA grAma-30 dhodhA nagara-42, 45, 53, 58, 62, 65, 68.66, 108, jalasena nagara-80 jAlaMdhara-153 jAlagA nagara-43, 101 jAlora-319 jaisalamera-28, 34, 41 jodhapura-38 jUnAgar3ha-11 ToMka-20 Dugarapura-17, 33, 34, 110 hUbAhara pradeza-3, 34 dehalI-2, 19, 20, 26, 35, 118, 116 dausA-26 dAdU nagara-45 dvArikA-147 narasiMhapurA-16 nepAla-153 nAgaura-1, 35 naMdIzvara-207 pATana-32 porabandara-45, 11 podanapura-60,152 phatehapura-15, 24 balasAI nagara-46, 66 banArasa-66 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 bhaTTAraka rasnakoti evaM kumudacandra-vyaktitva evaM kRtitva bar3auta-22 bAraDolI-47, 45, 56, 57, 58, 72, 75, 11, 105, bAgar3a pradeza-15, 28, 29, 44, 45, 55, 73, 71 bAMsavAr3A-45 virATa nagara-23 bIkAnera-30, 34 bhoMca-25, 110 madAbara prAnta-28 bhRgakacchapura-25 bhIlor3A grAma-14 magadha-153 mahAvIrajI-14 mapurA-30 madhya pradeza-2 mahamA nagara-17 mevAr3a-3 mAlapurA-20 mojamAbAda-23 morar3A-14 rAjagaha-16 zAjamA -2, 3, 2.. 30, 40, 44, 56, 56, 63, 110 rAjanagara-7 rAmapura nagara-36 lavANa-17 laMkA-154 lAi deza-66 vAlhIka nagara-32 vArANasI-111, 216 zatrujaya-40, 67 zivapura-106 sAMgAnera-3, 61 sAMcora-36 sUrata nagara-6, 77, 78, 10,62 hariyANA-2 hastinApura-10 hAMsoTa nagara-52, 66, 68, 206 zrIpura-81 .