Book Title: Anekantjaipataka Part 01
Author(s): Bhavyasundarvijay, Yashratnavijay
Publisher: Jingun Aradhak Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005532/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA bhAga-1 adhikAra-1,2 taya PRESH dravyAstikarathArUDhaH paryAyodyatakArmukaH / yuktisannAhavAnvAdI, kuvAdibhyo bhavatyalam // (sthAnAGgavRttiH) * racayitA va yAkinImahattarAsUnuH AcAryazrIharibhadrasUriH OM vivecanaprerakaH hI AcAryavijayaguNaratnasUriH AcAryavijayarazmiratnasUriH For Personal & Private Use Only .in Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ himAlaya sA uttuMga hai vo jinazAsana hamArA hai gaMgA sA nirmala aura pAvana jinazAsana hamArA hai patito ko bhI pAvana karatAM jinazAsana hamArA hai tAraNahArA tAraNahArA jinazAsana hamArA hai jainam jayati zAsanam kI alakha jagAnA jArI hai he jinazAsana ! tujako vaMdana terA dhvaja jayakArI hai vaMde zAsanam ... jainam zAsanam... For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ g/?v nI vizeSatAo : anekAMtavAdanA adbhuta padArthonuM talasparzI nirUpaNa... karma, Ayopazama, jJAnAdi sUkSmapadArthonI tarkazaH siddhi... sasAdAdi anekAMtanA mULabhUta siddhAMtonI arthagaMbhIra yuktiothI abAdhita sthApanA... ekAMtavAdIonI mAnyatAthI ja ekAMtavAdInuM AmUlayUla khaMDa... 12468 bauddha-vaizeSikAdi darzanonI sacoTa samIkSA... jJAnAdvaita, zabdAdvaita, ekAMta nirvikalpa Adi mithyAmUDha kumAnyatAonuM tarkabaddha unmUlana... tapa kevo hovo joie ? kevuM dhyAna kalyANakArI bane ? mokSa, anekAMtavAdamAM ja thAya... evA aneka rahasyapUrNa nirUpaNonuM suMdara saMkalana... pramANa ane dravyArthika-paryAyathika nayanI zailIne hadayastha banAvato graMtha ... dRSTine anekAMtamaya banAvI sAmya ane samAdhinuM arpaNa karatI eka avvala kRti... avazya vAMco, anekAMtanA siddhAMto para phidA thayA vinA nahIM raho. mana, vItarAgaparamAtmAnI syAdvAdazailI para ovArI jaze ! For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * * * * * * In || zrIzazvara pArzvanAthAya nama: // tassa bhuvaNekkaguruNo Namo annegNtvaayss|| / tapAgacchAcArya-zrIprema-bhuvanabhAnu-jayaghoSa-jitendra-guNaratna-razmiratnasUrisadgurubhyo namaH // 1444-graMthanirmAtR-sUripuraMdarazrIharibhadrasUrivijRmbhitA zrImunicandrasUriviracitavivaraNasaMvalita-zrIpUrvamaharSivihitavyAkhyAvibhUSitA navanirmita-'anekAntarazmi'-AkhyayA suramyagurjaravivRttyA samalaGkRtA louill bhAga-1 adhikAra-1,2 preraka che - dIkSAdAnezvarI, bhavodadhitAraka, A.bha. parama pUjaya gurudevazrI guNarasUrIzvarajI mahArAjA... pravacanaprabhAvaka, padarzananiSNAta, A.bha. parama pUjya gurudevazrI mirachAsUrIzvarajI mahArAjA * saMzodhaka - zAsanaprabhAvaka A.bha.vi. ratnasuMdarasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSya vidvareNya munirAjazrI bhavyasuMdaravijayajI ma.sA. - prakAzaka : jinaguNa ArAdhaka TrasTa * * * * * * * * * * For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - parimita paricaya : * kRtiH anekAMtajayapatAkA (dArzanika graMthomAM ziramora gaNAtI kRti) * kartA : yAkinImahattarAsUnu-sUripuraMdarazrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA.. * vyAkhyAH pUrvamaharSi ke aparanAmaH bhAvArthamAtravedanI (avacUrNirUpa) * vivaraNaH pUjayamunicandrasUriviracita * nAma anekAMtajayapatAkA-udyotadIpikA (vRttiTippaNarUpa) * viSaya : (1) sadasadvAda, (2) nityAnityavAda, (3) sAmAnya-vizeSavAda, (4) abhilASTra anabhilASyavAda (5) bAhyArthasiddhi, ane (6) anekAMtavAdamAM ja mokSa - A pAMca viSayo para talasparzI nirUpaNa ane aneka yukti-prayuktio dvArA anekAMtavAdanuM abAdhita svarUpanirdeza... * saMpAdana : 18/20 hastapratonA AdhAre aneka truTionuM parimArjana... * anekAMtarazmiH mUlagraMtha, vyAkhyA ane vivaraNanA gahanatama padArthone suvizada zailImAM raju . karatuM (aneka suramya TIppaNIothI suzobhita) gujarAtI vivecana... * divyAzIrvAdaH siddhAMtamahodadhi pa.pU.A.bha. zrImavijaya premasUrIzvarajI mahArAjA, nyAyavizArada pa.pU.A.bha. zrImadvijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjA, mevADadezoddhAraka pa.pU.A.bha.zrImavijaya jitendrasUrIzvarajI mahArAjA. * zubhAzIrvAdaH suvizAlagacchAdhipati pa.pU.A.bha. zrImadvijaya jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjA... * vivecanaprerakaH dIkSAdAnezvarI, paramopakArI, 5. pU. A. bha. zrImavijaya guNaratnasUrIzvarajI (mArgadarzaka :) mahArAjA tathA pravacanaprabhAvaka, paramopakArI pa. pU. A. bha. zrImavijaya razmiratnasUrIzvarajI mahArAjA. * saMzodhaka vidvadarya paramapUjaya munirAjazrI bhavyasuMdaravijayajI mahArAjA.. * sahAyaka vidyAguruvarya pUjaya munirAjazrI saumyAMgaratnavijayajI mahArAjA... tathA munirAjazrI tIrtharatnavijayajI mahArAjA... * vivecaka-saMpAdaka : munirAjazrI yazaratnavijayajI ma.sA. * vivecananimitta: vardhamAnataponidhi pU.A.bha. zrI bhuvanabhAnusUri mahArAjAnuM janmazatAbdI varSa. * prakAzananimitta: dIkSAdAnezvarI pU.A.bha. zrI guNaratnasUri mahArAjAnuM sUripada rajata varSa. * prakAzaka: cinaguNa ArAdhaka TrasTa... (muMbaI) * prakAzanavarSaH vIra saM. 2539, vi.saM. 2069, I.san 2013... * lAbhArthI zrI aThavAlAinsa jaina saMgha tathA phUlacaMda kalyANacaMda jhaverI pauSadhazALA TrasTa - surata. * AvRtti: prathamA << pratiH pa00 * mUlya rU. 400/Sa. * prinTIMgaH navaraMga prinTarsa, apUrva zAha, mo. 94285 00401 - amadAvAda, )) * kampojhIMga+seTIMga mRgendra esa. zAha, mo. 98249 52301 - amadAvAda. For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - have sAra samarpaNam | siddhAMtamahodadhi, karmasAhityaniSNAta pa. pU. A. bha. zrI vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnI pavitra aMjalImAM tathA nyAyavizArada, vardhamAnataponidhi - pa. pU. A. bha. zrI vi. bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjAnAM pavitra hastakamaLamAM teozrInI ja kRpAthI sarjata pAmeluM saTIka - savivaraNa anekAMtajayapatAkA graMtha paranuM gujamtI vivecana savinaya samarpita karuM chuM. kRpAkAMkSI muni yazarAvijaya For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - (2) ke saMkSipta viSaya-nirdeza che prakAzakIya vijJapti ... kRpAvarSA AzIrvaSaM .... (4) amIvarSA.... antarvaSa ................... anekAMta : tattvArthakhajAnAnI cAvI ...... (7) mane Izva RntiH ................................................................ 22 (8) saMzodhakanI kalame.. .............................................. (9) eka vIra puruSa.... (10) baje madhura baMsarI .............. (11) tuja vacanarAga sukhasAgare huM jhIluM (vivecakIya-vacanagnota) ........... (12) kRpAdRSTi... upakAravRSTi... jIvanasRSTi ............ ********* (13) vyAkhyA svopajJa ke anyakartaka? .. saMpAdanazailI ... (15) hastalikhita prato ............ (16) anekAMta mahattvadarzaka suvAkyo ............................. (17) anekAMtajayapatAkA suMdarapadArtha-rasAsvAda................. ....... 91 (18) viSayAnukramaNikA ........ 93 * sUcanAH A graMthanuM prakAzana, jJAnanidhinA sadravyathI thayuM hovAthI, gRhasthoe mAlikI karavI nahIM. (pU. sAdhu-sAdhvI bhagavaMto tathA jJAnabhaMDArone bheTa) prAptisthAna che (1) zAha bAbulAla saremalajI (2) mahendrabhAI eca. zAha C/o. siddhAcala, senTa ensa skula sAme, C/o. 202/e, grInahIlsa epA., hIrA jaina sosAyaTI, sAbaramatI, svAmInArAyaNa maMdira pAse, amadAvAda-05. aDAjaNa, surata-395009. | (5) bhaMvarabhAI cunIlAlajI phona- 94265 85904 phona-(rahe.)0261-2780750 C/o. bhairava korporezana S/55, vaibhavalakSmI komlekSa, (mo.) 96011 13344 jinaguNa ArAdhaka TrasTa ghIkAMTA roDa, amadAvAda-1. | (4) hemaMtabhAI Ara. gAMdhI (mo.) 94277 11733. C/o. zrI sIjeTIksa, 1/5 C/o. 603, 25/B, zivakRpA so. rAjadA cAla, azokanagara, junA hanumAna bhivaMDI, ji. ThANA-421302 krosalena, 2jo mALa, rUma naM.11, muMbaI-1. (mahArASTra) phona- 98204 51073 phona- (rahe.) 02522-246126 (mo.) 98905 82220 bha = = = 8 che $ $ $ ? zuM ? 8 05 (3). For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIpIe SMASKINU UUU UKIT suvizuddha svAta damArgaprarUpaka, zrutasiddhAMtarUpa tIrthasthApaka, mAraNAMtika pariSahone paNa samabhAvathI sahana karanAra parama kRpALu prabhuvIra... 'vIrAjJAtirvikalpasvIkAraka, anaMtAnaMta labdhinIradhi, AjIvana prabhuvIra caraNopAsaka, svanAmadhanya parama pUjya gautamasvAmI mahArAjA... Jain Education Integrational For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMtamarmajJa, karmasAhityaniSNAta, saccAritracUDAmaNi, siddhAMtamahodadhi, sahastrAdhika zramaNasamudAya gurumaiyA, paramapUjaya AcAryabhagavaMta zrI vijaya premasUrIzvarajI mahArAjA pa.pU.A.bha.zrI premasUrIzvarajI mahArAjA anekAMtadezanAdakSa,nyAyavizArada, vardhamAnatapotidhi, saMgha-ekatAzilpI, jJAna-darzana-cAritra apratImaprayANa, paramapUjaya AcAryabhagavaMta zrI vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjA pa.pU.A.bha.zrI bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjA anekAMtavyavahArakuzaLa, siddhAntadivAkara, AgamahAImarmajJa, suvizAlagacchAdhipati, paramapUjya AcAryabhagavaMta zrI vijaya jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjA pa.pU.A.bha.zrI jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjA For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mevADadezodvAraka, 400 aThThamanA bhISmatapasvI apAra sAgasindha paramapUjya AcAryabhagavaMta zrI vijaya jitendrasUrIzvarajI mahArAjA 5.pU.A.bha.zrI jitendrasUrIzvarajI mahArAjA dIkSAdAnezvarI, yuvakajAgRtipreraka, gItArthatA-saMvignatA saMpanna trizatAdhika zramaNa-zramaNI samadAyazilpI bhavodadhitAraka papU.A.bha. zrI vijaya guNaratnasUrIzvarajI mahArAjA pa.pU.A.bha.zrI guNaratnasUrIzvarajI mahArAjA pravacanaprabhAvaka, SaDradarzananiSNAta, nikhAlasatAnIradhi, guruparitopaikalakSI paramagurudeva, AcAryabhagavaMta zrI vijaya razmiratnasUrIzvarajI mahArAjA pa.pU.A.bha.zrI razmiratnasUrIzvarajI mahArAjA For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , sakalamAnasasaMzayahAriNI, bhavabhavorjitapApanivAriNI / sakalasadguNasantatidhAriNI, haratu me duritAni sarakhatI / For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1000 Message It is a matter of pleasure to know that a classical work of Indian philosophy in Sanskrit "Anekant Jay Pataka" is going to be published with a good translation by Jain Saint Muni Shri Yashratna Vijayji Maharaj. "Anekantvad" is the unique principle of the Jain philosophy. A single object can be viewed by the different angles of the eye-sight. The descriptions of the object from different angles will not be the same but they all are correct from their angles and their combinations can describe the object in totality and clarity is the inference of the theory of "Anekantvad". Anekantvad advocates the acceptance of the different views and opinions which is required for maintaining the cordial environment in the society. The real Ahimsa is not only to abstain from physical violence but also to have the tolerance for different views and opinions is the theme of Anckantvad. In this context the sanskrit book Anekant jay pataka to be published with a good translation will be a source of guidance and inspiriration for the human kind. Intolerance to the different opinions and views of others, prejudice and bias attitude etc are responsible for any conflict and for which the theory of Anckantvad explained in the book Anekant Jay Pataka shows the path to bring the harmony in society. With regards to Acharya Shri Haribhadrasurji, the renowned scholar and writer of the book Anekant Jay Pataka. I convey my gratitude to Saint Muni Shri Yashratna Vijayji Maharaj, for translation of this wonderful book with the guidance of Acharya Gunratna Surishwarji and Acharya Shri Rashmiratna Surishwarji, for their priceless boon to the mankind. To. Shree Acharya Gurratna Surishwarji m.sa, Anckant Jaypataka Prakashan Samiti, Jin Gun Aradhna Trust, C/o Bhairav Corporation. 5/55. Vaibhav Laxmi Complex. Gheekanta Rd., Ahmedabad-01. Date: 21-11-2012 Narendra Modi Chief Minister, Gujarat State For Personal & Private Use Only N (Narendra Modi) www.jainelibrary. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aho suda dIkSAdAnezvarI pa.pU.A.bha. zrI vijaya guNaratnasUrIzvarajI mahArAjAnI pAvana nizrAmAM thayela pa.pU.paM.pra.zrI. yazoratnavijayajI ma. sA. pa.pU.paM.pra.zrI. raviratnavijayajI ma.sA. pa.pU.paM.pra.zrI. razmiratnavijayajI ma.sA.nA AcAryapadapradAnanA suMdara avasare saMpanna thayela jJAnadravyanI vizALa nidhimAMthI mAM zrI aThavAlAinsa je. mU. jaina saMgha tathA phUlacaMda kalyANacaMda jhaverI TrasTe ) prastuta graMzanA prakAzanano saMpUrNa lAbha lIdho che. zrutasevAthI sarjAyela sukRtaprasaMganI anumodanA... abhinaMdana.. dhasthavAda... For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D dIkSAdAnezvarI pa.pU.A.bha.zrI vi. guNaratnasUrIzvarajI mahArAjA, ane pravacanaprabhAvaka pa.pU.A.bha.zrI vi. razmiratnasUrIzvarajI mahArAjAnI pAvananizrAmAM aThavAlAInsa jainasaMghamAM sarjAyelA aitihAsika anuSThAnonI jhalako ArAdhanAonA aneka rekorDa sarjaka be bhavya cAturmAsa... ravivArIya yuvAhadaya parivartana zibiro... 75 upavAsa, 74 upavAsa, 68 upavAsa, aneka mAsakSamaNo... vagere bhISma tapazcaryAo... 2000, 1500 aThThAi tapanI suMdara ArAdhanA... savA karoDa navakAramaMtrano mahAmaMgalakArI jApa... 0 aneka saMgha-samAjo dvArA sAmUhika rAtrIbhojana baMdha karavAno dRDha nirdhAra... zrI vAslRpUjyasvAmInA saMghajinAlayanI aitihAsika aMjanazalAkA pratiSThA mahAmahotsava... 0 225 ArAdhako dvArA upadhAnatapanI suMdara ArAdhanA... 0 traNa AcAryapadapradAnano anupama avasara... vairAgyavardhaka pravajyApradAnanA aneka suMdara prasaMgo... zrI aThavAlAInsa jainasaMghathI zrI jhaghaDIyAjI tIrthano zAsanaprabhAvaka cha'rIpAlaka saMdha, tathA zrI jhaghaDIyAjI tIrthoddhAranA kAryo... For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Education International syAdvAda-ya-nikSepabhaMgI, dvavya-guNano sAgaro zrI vIravANI dhodha sahuno karmamala dUre karI... FouPersonal & Private Use Cly Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ C) prakAzakIyavijJad () IT kuzAgramaniSa paramapUjya haribhadrasUri mahArAjA jevA tArkikapuruSanI eka anokhI bheTa.. Lja anekAMtavAdanA siddhAMtone tarkapUrNa zailImAM rajU karanArI.. ja dArzanika graMthomAM zreSThatama sthAna dharAvanArI.. eka adbhuta kRti - eTale anekAMtajayapatAkA! A kRtine, vyAkhyA-vivaraNa-bhAvAnuvAdAdi sarvAgINa samRddhi sAthe, zrI caturvidha saMgha samakSa prakAzita karatAM Aje amane anahada AnaMda thAya che. zrutapravAhane vegavaMto banAvavA, AvI prAcInatama kRtine cirAyu karIne kayA AhIne AnaMdanI Urmio na UchaLe ? munirAjazrIe, khUba ja suMdara bhAvAnuvAda karyo che. ane aneka hastapratonA AdhAre zuddhi karI, A graMtharatnane sarasa rIte saMpAdita karela che.. hastalikhita prato mATe, mahAvIra jaina ArAdhanA kendra (kobA), gItArthagaMgA, L.D. vidyAmaMdira, jainAnaMda pustakAlaya, hemacandrAcArya jJAnabhaMDAra vagere aneka saMsthAo taraphathI niHsvArtha sahayoga maLela che. te tamAmano sahAyakabhAva cirasmaraNIya che. A graMthanA prakAzanano saMpUrNa lAbha, zrI aThavAlAInsa jainasaMgha ane phUlacaMda kalyANacaMda jhaverI TrasTe potAnI jJAnanidhino sadupayoga karI lIdho che, temanI khUba khUba anumodanA.. navaraMga prinTarsavALA apUrvabhAI ane temanA mitra mRgendrabhAI vageree, kliSTatama kArya paNa khUba ja kuzalatA ane utsAhathI pUrNa pADela che, teo khUba ja dhanyavAda ane prazaMsAne pAtra che. - paramapUjaya dIkSAdAnezvarI A.bha. zrI guNaratnasUrIzvarajI mahArAjA ane pravacanaprabhAvaka A.bha.zrI razmiratnasUrIzvarajI mahArAjAnI pAvanapreraNA ane mArgadarzanathI, A pUrve nyAyAvatAra, navagaseDhi, dezopazamanAdi graMthanuM prakAzana thayuM. hamaNA A graMtha.. ane have pachI paNa AvI anamola kRtionAM prakAzanano lAbha amane satata maLato rahe evI vinaMti sAthe viramIe chIe... |li. jinaguNa ArAdhaka TrasTavatI For Personal en For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRpAvarSA saMyamIne ane jainadarzanane tarka-nyAya-UhApoha-ciMtananI jarUrIyAta che. vivekI vidvAna jema samarpita hoya che, tema ciMtana-manana-gaveSaNamAM tatpara hoya che. - jJAnI jJAnIne samarpita hoya, ajJAnIne nahIM. jJAnI saMyamI hoya, vivekI hoya. ajJAnIasaMyamI nahIM. - saMyamI jJAnI hoya ane kyAreka jJAnI na hoya to paNa jJAnIne samarpita hoya. jJAnIne samarpita na hoya to e saMyamI na kahevAya. mATe AcAramArga, zraddhAmArga ane vyavahAramArga e traNe jJAnane baMdhAyela che. ' jJAnamArga viziSTajJAnIthI pravartanAra che. mATe zAsana haMmezA viziSTajJAnIthI saMpanna ja hoya. : jJAnIne samarpita bananAra ane abhyAsa-ciMtana-manana-UhApoha karanAra viziSTajJAnI bane che ane : zAsanano rakSakastaMbha paNa bane che. saMyamI jJAna vagara staMbha na bane. *jJAnI saMyama vagara staMbha na bane. prabhu pote advitIya jJAnasaMpanna che ane apUrva-sarvottama saMyamI paNa che. prabhue je divase zAsana sthApyuM, tyArathI zAsananA agresaro viziSTa jJAna-saMyamasaMpanna thatAM ja AvyA che. jJAna vagaranA saMyamIne zAsanadhurA na apAya. saMyama vinA jJAnasaMpanna paNa zAsananA agresara na bane. prabhu jema baMnethI saMpanna che, arthAt jagatamAM sarvazreSTha jJAna-saMyamasaMpanna che, tema prabhunuM zAsana bIjA sarva zAsano karatA viziSTa jJAna ane saMyama saMpanna che. Aje paNa, prabhuzAsananuM jema jJAna caDIyAtuM che, tema saMyama paNa vizeSa caDIyAtuM che. traNe : kALamAM A eka zAzvata kAyado che. prabhuzAsanathI caDIyAtuM jJAna ke saMyama bIjA dharmamAM na hoya.. 64 : indro paNa prabhuzAsananA trikALa dAsAnudAsa che. | sarvatomukhI jJAna prabhuzAsanamAM che. prabhuzAsanamAM nyAya-tarka bhArobhAra bharelA traNe kALa mATe che. paraMtu jainetaradarzanomAM huMDAavasarpiNyAdinA kAraNe tarkanuM pramANa kutarkarUpe vadhyuM tyAre te tarapha maMdabuddhizALI kheMcAya nahIM te mATe jainazAsananA dhuraMdharoe e darzananA tarkomAM rahela bhrAmakatA ane viSamatAne spaSTa karavA darzanagraMtho taiyAra karyA. For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRpAvapa (3) ? jainazAsana AzravanI sAme saMvara batAve. navA navA Azravo sAme navA navA saMvaramArgo paNa gItArthoe batAvA paDe ane zAsananI rakSA karavI paDe. mATe nyAyagraMtho jainetaraprabhAvamAM bALako aMjAya nahIM tenA mATe racAyA. e ja rIte te graMthonA anuvAda paNa samyagdarzanane nirmaLa karanAra ane mithyAdarzananA vyAmohane ; dUra karanAra che. tethI pUrvanA mahApuruSonA tArkikaziromaNinA mArge cAlanAra A anuvAda karanAra che. ' emane A kArya je dhagazathI karyuM che, te dhanyavAdapAtra che. AvakArya-prazaMsanIya che. AvA graMtho lakhanAra ane bhaNanAra ratnonA vepArI ane kharIdanAranI jema thoDA ja hoya che. ; chatAM nirarthaka ke tucchakArya nathI, mahAgaMbhIra ane mahattvapUrNa kArya che. bIjI eka vAta - anAja ane pANI vagara ratnonA DhagalAthI mANasa jIvato nathI, eno : vyavahAra cAlato nathI... tema (1) sarvatra vyavahAra-aucitya, (2) viveka, (3) saMyama, (4) vairAgya ! (5) adhyAtma, (6) AcAragraMthanuM jJAna, ane (7) AcArathI zAsana cAle che... jIvana, AtmAnA bhAvaprANa ane mokSa paNa AnAthI che. A sAte vAto jainazAsanamAM sarvathI caDIyAtI che. jainetara zAsana paNa thoDuMghaNuM AnAthI zobhe che. mATe prabhuzAsanamAM rahenAre ane anuvAda racanAre jIvanamAM otaprota A sAta vAtone prAdhAnya : ApI jIvana sva-parane tAraNahAra banAve ane uttama ArAdhaka bane evA aMtaranA AzIrvAda... ! A sAta vAta jainazAsanano ane ArAdhanAno-mokSamArgano bhAvaprANa che, AmAM ghAlamela ke maMdatA-upekSA na cAle 1 zivamastu sarvagati: || AcAryavijaya jayaghoSasUri ma.sA. - INS Sws : For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AzISa lokottara jinazAsananuM 'sarvamatyamukta badhuM ja atyaMta adbhuta che... emAM paNa enI tattvavicAraNA zreSThakoTInI che... mokSane kendramAM rAkhIne cAlatI A tattvavicAraNA bIje kyAMya ? yathArtha svarUpe jovA-jANavA-mANavA na maLe... jemane janmathI jinazAsana maLI gayuM che ane jemane janmathI jinazAsana nathI maLyuM e baMne prakAranA jIvo mATe tattvavicAraNA atyaMta upakAraka che... ekamAM zraddhAnuM sthirIkaraNa thAya che ane che bIjAmAM zraddhAnuM pragaTIkaraNa thAya che... nirarthaka pravRtti vAtoDaminvofpana te" arthAt bALaka paNa karato nathI, to AvA mahAna ) vidvAno kevI rIte karI zake ? emanuM paNa koIka mahattvanuM prayojana hoya ja... emanA haiyAmAM AvI che karuNAvRtti janmI tyAre ja AvI kRtiono janma thAya che. | sarvajJanA siddhAMto tarkazuddha che e satyane sthApita karavA dravyAnuyoganA graMthomAM tarkano praveza 1 thayo. tarkanusArI buddhivALA jijJAsuonA gaLe vItarAganI vANI AnA kAraNe soMsarI UtarI ) jAya... tarkapradhAna tattvavicAraNA karatA dArzanikomAM yAkinImahattarAsunuM zrIharibhadrasUrIzvarajI ma.sA.nuM ) nAma mokhare che... svanAmadhanya A mahApuruSe sarvajJapratipAdita anekAMtavAdanuM amoghazastra laI ? ekAMtavAdIonA tarkono jANe kaccaraghANa kADhI nAMkhavA "anekAMtajayapatAkA' graMthanI racanA karI che... jaina dArzanika graMthomAM uccakoTinA A graMthanA padArtho ane tarkapaddhati svAbhAvika rIte duha ( rahevAnA... Ama paNa tarkapradhAna graMthonI zailI duha hoya ane emAM paNa pUjya haribhadrasUrijI | mahArAjAnI prAccanyAyazailIthI bharapUra A graMtha... eTale bhaNavAmAM agharo paDe ja... saMskRtabhASAbaddha) A graMthano jo anuvAda thAya, to A graMtha abhyAsuo mATe atyaMta upayogI sAbita thAya... navyanyAya ane prAccanyAyanA adhyayana bAda munirAjazrIe jainadarzanano vistArathI abhyAsa re karyo.. bhUmikA taiyAra thayA bAda esiDaTesTarUpe syAdvAdabhASA ane nyAyAvatAranuM kArya gayA varSe pUrNa karyuM... enuM prakAzana paNa thaI gayuM... enI sAthe jainadarzananA TocanA graMthomAM jenuM nAma che evA ( "anekAMtajayapatAkA' graMthanuM bhagIratha kArya prAraMvyuM... 8 mahinAnI mahenata raMga lAvI. khUba ja suMdara puruSArtha karI rahyA che. temane aneka dhanyavAda... A rIte zrutasarjana dvArA sva-paranI ArAdhanAmAM nimitta banI jIvana ujavala banAve ane ) cheparaMparAne zAzvata sukhane pAme evA aMtaranA AzIrvAda... AcArya vijaya guNaratnasUri For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amIvarSA AcAryavijaya jayasuMdarasUri taraphathI muniyazaratnavijayajI ma.sA.ne joga anuvaMdanA... deva-gurukRpAthI tamane nAnI vayamAM abhyAsano rasa noMdhapAtra rahyo... nyAyazAstramAM sarasa pragati karI... naya-pramANa-syAdvAda-anekAMtavAdAdi viSayonuM sAruM parizIlana karyuM. avicchinna rasapravAhe tame sanmatitarka jevA jaTIla jainanyAyazAstranuM adhyayana karavA kamara kasI... parizIlana karyuM. tenA hindI vivecananuM avagAhana karavAthI tamArA haiyAmAM paNa AvuM upayogI prazasta svAdhyAyakArya karavAnA koDa jAgyA. anekAnta jayapatAkA jevA jaTila nyAya granthanuM adhyayana karIne tame tenA para dhyAnAkarSaka vivecana karavAnI hAma bhIDI. tamArA A bhagIratha prayatnanA jeTalA ovAraNA laIe eTalA ochA che. graMthastha anekAMta have jIvanagata bane evI zubhecchA... li. ) AcArya vijaya jayasuMdarasUri Attadf * jayau savvannusAsanam jahaTThiyavatthuvAiNAm / jayatu sarvajJazAsanam yathAsthitArthavAdinAm / yathAsthitArthavAditvaM tIrthakRtAM pratipAditaM zrIcirantanAcAryaiH zrIpaJcasUtrAkhyazAstramadhye / sarvajJairapi anekAntarUpameva vastusvarUpaM dRSTam, na tvekAntaikarUpam / tatastathaiva tairbhagavadbhiH pratipAditaM pratipannaJca // tasmAt siddhametat - anekAnta eva zreyaskaraH, kalyANakaraH, bhadraGkaraH, zivaMkaraH, rAgadveSazAmako yAvat sa eva kAntaH priyaH mAnyazca / / * etAnyeva sarvANi vizeSaNAni napUrvakANi ekAntazabde yojanIyAni / tathAhi -* ekAnto'zreyaskaraH, akalyANakaraH, abhadraGkaraH, azivaMkaraH, rAga-dveSavivRddhikaraH, kiJcaikAnto For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na kAntaH, na priyaH, na mAnyazca // ekAntapakSe taiH tairdArzanikairdattAni sarvANyapi dUSaNAni anekAntapakSe bhUSaNAni bhavanti, yata ekAntapakSadUSaNamekamapi na vidyate'tra // antarvarSA (6) yathA parasparaM vivadamAnAH sarve'pi rAjAnazcakravarttinaM samAzrayante, samAzritAzca sarve'pi samAdhAnena vartante sukhinazca bhavanti, tathaivaikAntavAdinaH sarve'pi vivadamAnAH anekAntacakravattinaH zaraNaM pratipadyamAnAH samAdhAnaM labhamAnAH sukhino bhavanti, nAtra saMzayAvakAzaH // ekAnto 'satyabhASakaH / anekAntaH satyabhASakaH / rAmAyaNapAThAvasare yadi ko'pi vaktA ekAntapakSamAdRtyaivaM vadet - 'rAmaH pitA eva' tadA kimetat satyavacanam ? kiM rAmaH putro nAsti ? kiM rAmo bhrAtA nAsti ? atrAvazyamanekAntapakSAdaraH kartavyaH / tadaiva samAdhAnaM syAt / yasmin samaye rAme lavakuzanirUpita pitRtvaM varttate tasminneva samaye rAme lakSmaNanirUpitabhrAtRtvaM sItAnirUpitapatitvamityAdyapi na virUdhyate, sa evAnekAntaH // dRzyante'tra syAdvAdAparanAmAnekAntavAdAkhyarAjAdhirAjasya prazaMsAparakA: zlokAH anekazAstreSu / tathAhi uktaJca anyayogavyavacchedadvAtriMzikAyAm "yadIyasamyaktvabalAt pratImo bhavAdRzAnAM paramasvabhAvam / kuvAsanApAzavinAzanAya, namo'stu tasmai tava zAsanAya // 21 // pragaditazca sanmatitarkaprakaraNe "jeNa viNA logassa vavahAro savvahA na nivvaDai / tassa bhuvaNekkaguruNo namo aNegaMtavAyassa // 166 // akalaGkenApi proktam "zrImatparamagambhIrasyAdvAdAmoghalAJchanam / jIyAjjainendracandrasya zAsanaM jinazAsanam // paramAgamasya bIjaM niSiddhajAtyandhasindhuvidhAnam / sakalanayavilasitAnAM virodhamathanaM namAmyanekAntam // " For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "abhihitaJca nandIsUtre uktaJca anyatrApi antarvarSA (7) "nivvuipahasAsaNayaM jayai sayA savvabhAvadesaNayaM / kusamayanAsaNayaM, jiNiMdavaravIrasAsaNayaM // "jainezvare hi vacasi, pramANasaMvAda iSyate / pramANabAdhA tvanyeSAmato draSTA jinezvaraH ||" pratipAditaJca bRhatsvayambhUstotre '"nayAstava syAtpadasattvalAJchitA rasopaviddhA iva lohadhAtavaH / bhavantyabhipretaphalA yatastato bhavantamAryAH praNatA hitaiSiNaH // prakathitaJca tIrthodgArike "davvaTTayAe nicco, hoi aNicco a nayamae bIe / egatto micchattaM jiNANa ANA aNegaMtA || sugaditaJca zrIsiddhasenadvAtriMzikAyAm "sunizcitaM naH paratantrayuktiSu sphuranti yAH kAzcana sUktasampadaH / tavaiva tAH pUrvamahArNavotthitA jagatpramANaM jinavAkyavipruSaH // " etAdRzAstu bahavaH zlokAH vidyante / yadyapi anekAntavAdasya mahimA vacanAgocarIbhUtaH, bRhaspatirapi tadvaktumasamartha:, tathApi bhaktipreritagranthakArairvihitAH stutayaH // anekAntajayapatAkAgranthaviSayavastustutiM kRtvA kathayAmi prakRtam prastutAnekAntajayapatAkAgranthasya jainadarzanAkhyaprAsAde stambhopamA dIyate / asya prAsAdasya catvAraH stambhAH / tadyathA ekastAvat zAstravArtAsamuccayaH asyopari vardhamAnataponidhipUjyabhuvanabhAnusUrIzvaraiH paMDitavaryazrIbadarInAthazuklasya pArzve samagraganthasyAnuvAdaM kArayitvA prakAzitaM divyadarzanadrasTena // dvitIyastambha: sanmatitarkamahArNavaH / asya granthasyopari pUjyagurudeva zrIbhuvanabhAnusUrIzvaraiH siddhAntahArdajJapUjyAcAryajayaghoSasUrIzvaraziSya-tArkikaziromaNi - pUjyAcArya zrIjayasundarasUreH pArzve'nuvAdaM kArayitvA kalikuMDasthadivyadarzanaTrasTena prakAzitaH // tRtIyastambho dvAdazAranayacakragranthaH / svanAmadhanyavidvadvaryamunizrIjambuvijayapravaraiH aneka bhASAmadhItyAsya granthasya saMzodhanaM sampAdanaJca kRtvA prakAzitaH // For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ antarvarSA (8) caturthaH stambhastAvad anekAntajayapatAkAgranthaH / prAyaH triMzadvarSapUrvaM adhyayana bhAvanA'bhUd yadutAsya kliSTatamagranthasya sAdhu-sAdhvImadhye'dhyayanasaukaryArthaM kiJcit kartavyam / adhunA sA bhAvanA saphalIbhUtA // macchiSyamunizrIyazarattravijayasya dRSTvA nyAya - karma sAhityAdau sarasAM gatiM, adhyayanamadhyApanaJca sarasaM kRtavantaM samavalokya lekhanakAryArthaM preraNA dattA // munizrIsaumyAGgaratnavijayasAhAyyena tena muninA'lpadIkSAparyAyakAle pUjyagurudeva - zrIguNaratnasUrIzvarakRtadezopazamanAgrathasya saMpAdanaM saMzodhanapUrvakaM kRtam labdhA ca gurukRpA / nyAyagranthalekhanaprastAve ca paNDitazubhavijayagaNiracitasyAdvAdabhASAyAH zrIsiddhasenadivAkarasUriracitanyAyAvatArasya cAnuvAdaH kRtaH // preritazcAsya mahAkAyagranthasyAnuvAdArtham / tena saharSaM svIkRtam, gADhaparizrameNa ca suvistRtavivecanakAryamalpasamayenaiva niSThApitam / paramapUjyazAsanaprabhAvaka-AcArya zrIratnasundarasUrIzvaraziSyaiH vidvadvaryamunibhavyasundaravijayaizcAyamanuvAdaH sUkSmekSikayA parimArjitaH, sollAsaJca sAhAyyaM vitaritam // 1 asmin anuvAde na kevalaM zabdavivecanam, api tvAGgalabhASAyAM yaducyate- "Tu rIDa biTavIna dha lAInsa" - tadanusAreNa granthapaGktihArdamapyAviSkRtam / jainadarzanazAstrasya sevAmAdhyamena tena svAtmakarmakSayArthaM yatpuruSArthaH kRtaH sa sutarAmanumodanIyaH / tatparizramasAphalyaM tadaiva bhaved yadA suvihitajanamadhye asyAdhyayanAdhyApanaM vyApakaM bhavet / AzA balIyasIti nyAyena AzApUrvakaM viramAmi // li. AcAryarazmiratnasUriH Cagger For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMta H tattvArthakhajAnAnI cAvI... (prastAvanA) anaMtaguNanidhAna arihaMta paramAtmAonA anaMta guNo kadAca bhUlI jaIe, to paNa eka . | yathArthavAditA guNa eTalo badho mahAna che ke teone enimitte anaMtavAra namIe to paNa ochuM gaNAya.... tethI ja prabhunA cAra mULa-mukhya-pAyAbhUta atizayomAM vacanAtizayano mAtra samAveza che ema nathI, e A to mukhya atizaya che. bAkInA traNa atizaya paNa A atizayanI siddhi ane mahattA mATe che ema kahI zakAya.. prabhue potAnA varabodhirUpa samyaktanA prabhAve evI tIvra karuNAbhAvanA bhAvI ke huM samasta 'jagatane zAzvata sukharUpa mokSano mArga dekhADuM; eTale ke samyagdarzana-jJAna-cAritrarUpa ratnatrayIno 'mArga dekhADuM; eTale ke badhAne zAsanarasI karuM. AnA prabhAve tIrthaMkara nAmakarma nikAcita karyuM! tIrthaMkara nAmakarmanuM vedanA ane nirjarA thAkyA vinA dharmadazanA ApavAthI thAya che. paNa dharmadezanA 'ApatA pahelA dharma-adharma AdinuM spaSTa svarUpa jJAta thavuM jarUrI che ane te saMpUrNa rIte jJAta to mAtra 'kevalajJAnathI ja thAya. tethI kevaLajJAna jarUrI gaNAya. paNa kevaLajJAna vItarAga thayA vinA Ave nahIM. mATe vItarAgatA paNa jarUrI gaNAya.. Ama yathArthavAda mATe kevaLajJAna ne e mATe vItarAgatA... Ama apAyApagama ane jJAna A ' "baMne atizaya paNa yathArthavAda mATe ja upayogI atizayo che. vaLI IMdro vagere ATha prAtihArya racanA vagere zobhA karavA rUpe je pUjAtizaya kare che, te paNa 'prabhunI dharmadazanA sAMbhaLavA bhavya loko AkarSAya e mATe hoya che. tethI ja bhaktAmara stotranI * tetrIzamI gAthAmAM rUlya yathA tava vibhUti... mAM ema ja kahyuM che ke, dharmanA upadezanI vidhimAM ApanI je * vibhUti thaI tevI anya koI tIrthasthApakonI thaI nathI. 1 anyayogavyavacchedamAM kalikAla sarvajJazrI hemacaMdrasUri mahArAja paNa kahe che - 3yaM bano nAtha! he 2. "naM 2 daM vephanna ? mAtAnA dhammadresAhRiA. vakpha taM tu mAvo taphAvosakrirUttAmAM 68rUA" - mAvajInikuMjI 2. itthaM yathA tavaM vibhUtirabhUjjinendra !, dharmopadezanavidhau na tathA parasya / yAdRk prabhA dinakRtaH prahatAndhakArA, - tAja to pradarzIi vivAzinof IfsarA For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMtaH tattvArthakhajAnAnI cAvI. (10) 1 prabhu ! A paMDitamAnI jIva tArA bIjA badhA guNothI tArI stuti karavAnI icchAvALo to che ja..! chatAM, eka yathArthavAda guNanI ja stavanA karavA te udyata thayo che. vAta A che - anya tIrthikonuM tIrthasthApanakArya jagata mATe kalyANakArI nIvaDyuM nathI - nIvaDatuM ' nathI, tIrthasthApakano kadAca e Azaya hoya to paNa! jayAre vItarAga arihaMta paramAtmAnuM tIrthasthApana ' jagatanA ekamAtra kalyANa mATe nIvaDe che, enI pAchaLa kAraNa che emanI yathArthavAditA! anya tIrthasthApakomAM yathArthavAditAnA abhAvanuM kAraNa che ekAMtavAda ! ane paramAtmAmAM ' yathArthavAditA hovAnuM kAraNa che emaNe batAvelo anekAMtavAda! Iu je koI "sa" = vidyamAna che, e 'tat che.. ja enuM svarUpa eTale tattva.. * e aMgenuM ciMtana tattvaciMtana che, vicAraNA che tattvavicAraNA! If pote karelA ciMtananI rajuAta karI bIjAne e samajAvavAno prayatna tattvavAda che.' ' IF sAme bIjo potAno virodhI mata batAve, to ene khoTo TheravavAnA prayatnathI thAya che vivAda.' # ne pachI potAno pakSa bhUlI jaI bIjAne ja khoTo TheravavAnA prayatnathI thAya che vitaSThA.. ) tattvane mAtra eka ja prakAre svIkAranArA badhA ekAMtavAdI kahevAya ne ekathI vadhu - paraspara ' virodhI dekhAtA prakAre paNa svIkAranArA anekAMtavAdI kahevAya.. jo ke A ekAMtavAdo ane anekAMtavAda A badhA vAdonI utpattinuM bIja che tripadI ! rUpUtreH 'vA, vipAmerU vA, dhuve vA e mAtRkApada ! ' AmAMthI jeoe mAtra 3M vA, vipAme vA eTalA ja aMza svIkAryA, e badhA thayA ekAMta 'anityatAvAdI...ne jeoe mAtra dhur3a vA' aMza ja svIkAryo e badhA thayA ekAMta nityatAvAdI.. traNeya aMzono svIkAra anekAMtavAda che. ' Ama mithyAzratonA utpattisthAna paNa prabhu hovAthI naMdIsUtramAM prabhunI stavanAmAM ya suvA 1 vmavo...' ema kahyuM. tyAM "zratonA' Ama bahuvacana prayoganuM tAtparya TIkAkAre e ja batAvyuM che ke je che mithyAzrutonA paNa ugamasthAna prabhu ja che.. prabhunA vacanamAMthI ekadeza pakaDI teoe potAno mata che sthApI dIdho.. che tethI mane lAge che ke sauthI prathama nityAnitya ekAMta pragaTa thayo.. e pachI e ekAMtone siddha che | karavAnA prayAsamAM bheda-abheda ekAMta vagere pragaTa thayA. 2. "nano nAtha ! tava tavAya, guNAntarega: pRdayagvA. vimAditAM kintu yathArthavAdramekaM parIkSAvidhividha: rA' 'jayai suyANaM pabhavo, titthayarANaM apacchimo jayai jayai gurulogANaM, jayai mahappA mahAvIro // 2 // ' For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMtaH tattvArthakhajAnAnI cAvI... (11) ekAMtavAdonI sthApanAmAM adhurA jJAna karatAM paNa vadhu mahattvano bhAga bhajave che Abhigrahika mithyAtva ! jagatamAM maLI jatAM evA be-cAra dAMta athavA kalpI lIdhelA tevA dRSTAMtonA AdhAre * siddhAMta sthApI pachI e siddhAMta saikAlika satyarUpe sthApavAmAM ekAMtavAda pragaTa thAya che.. " che khubInI vAta to e che ke, ekavAra pote je pakSa pakaDI lIdho, e pakSathI viparIta daSTAMto-taka che che maLatA hoya, to paNa te tarapha AMkhamiMcAmaNA thAya che, ne kAM to e daSTAMto potAnA ja pakSane pUSTa che che karavA kevI rIte upayogI thAya? e mATe athavA e daSTAMto sarvajanaprasiddha hoya, to paNa kevI rIte. brAnta che? ityAdi siddha karavAmAM ja teonI buddhi pUrepUrI vaparAI jAya che. A ja daSTirAga che, je kAmarAga-sneharAgathI paNa vadhu kAtila che. tethI, jema acaramAvartamAM vAstavika muktiadveSa nahIM hovAthI dharmaceSTA paNa mokSopAyanA malana ' mATe thAya che, ema te tIrthasthApako vagerenI kSamA vagere paNa mithyAtvanI ja poSaka bane che. ' "to michatta anevito sammatta A jainazAsanano mukhya siddhAMta che... vastunA paraspara virodhI' dekhAtA paNa anekAneka svarUpano nirNayAtmaka svIkAra te anekAMta che.. - pUjya siddhasenadivAkarasUrie kahyuM che.-' 'nAvanA vayApada tIvajhA veva hRti navAyA' ahIM ! vacanapatho eTale vastunA dharma-svarUpane sUcavatA vacano.. AvA dareka vacano nayarUpa che, ane teo | vastunA te-te koI eka sabhUta dharma-svarUpanA sUcaka bane che.. eTaluM samajI levAnuM ke je vacana vastunA che | ekAda paNa svarUpanuM sUcaka na hoya, te nayarUpa paNa nathI. tethI ja AkAzakusumane sat kahetuM vacana che. nayarUpa gaNAya nahIM.. paNa A nayavacana mithyAvacana eTalA mATe bane che ke emAM anyAMzono niSedhaka kAra hoya che. (Ama to vyAkaraNanA niyama mujaba dareka vAkya sAvadhAraNa=jakArayukta ja hoya. jayAM sAkSAt jakAra na 'hoya, tyAM te adhyAhArathI samajI levAno hoya che.. paNa jyAre vastunA svarUpanA bodhaka vacanamAM * kAra anyayogavyavaccheda kare che, eTale ke vastumAM e sivAyanA bIjA dharmonA niSedhakarUpa bane che, " che tyAre e naya durnaya bane che ne mithyAvAda gaNAya che. che samyaktI paNa vacana bole che, tyAre ekAda dharma AgaLa thato hovAthI te nayavacana bane, paNa che che emAM kAra ayogavyavacchedaka hoya che. eTale ke vastumAM e dharmanA svIkArarUpa bane che. ane anya che dharmo mATe udAsIna rahe che, tethI e nayarUpa bane che. paNa jayAre e vacananI sAthe yAt nuM joDANa thAya che, tyAre te vacanathI eka dharmano sAkSAt ullekha hovA chatAM arthataH bIjA dharmono paNa samAveza thato hovAthI e "pramANavacana' bane che. 2. "marI-sneharavivAranavAra chipAtu pApIyana tuccheH satAmafpa "-vItarastotram 6/10 - 2. "to sadAvanama puthvayaM risAranerAMtA | micchatta taM vaiva 3 samaso ravi sampanna - sanmatitarja. rU/210 | 3. jAvaiyA vayaNapahA tAvaiA ceva huMti nyvaayaa| nAvA nayavAthI tAva veva pa2samaya " - sanmatirdi. /144 | = = = = For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMta : tattvArthakhajAnAnI cAvI... (1 A tethI ja pUjayasiddhasenadivAkarasUrie prabhustavanArUpa batrIzImAM kahyuM che ke - jyAre nayo sAyukta) bane che, tyAre jema lokhaMDa suvarNarasanA sparzathI sonuM bane che. emano svAnA sparzathI pramANarUpa bane 1 che.. pUjya malliSeNasUrie syAdvAdamaMjarImAM tethI ja kahyuM che ke - jainamate vAkya jema jakArayukta hoya che che ema "syAd yukta paNa hoya che, eTale ke dareka vAkya jakArayukta ane svAdyakta ema baMne yukta te hoya che. che ema kalpI zakAya ke je vAkya jakArano niSedha karI mAtra cAyukta hoya, te vAkya saMbhAvanA che je batAve che, saMzaya batAve che. che. dA.ta. dha nitya: sat = ghaDo nitya hoI zake. che. je vAkya syAhno niSedha karI mAtra kArayukta che, e ekAMtavAdarUpa-durnayarUpa che. dA.ta. ghaDo che. ( nitya ja che, eTale ke ghaDAmAM nityatvane choDIne bIjo koI dharma nathI.. na je vAkyamAM baMne hoya, te vAkya pramANabhUta athavA sayarUpa bane che. jemake "t para nitya 'va' ahIM 'cA saMbhAvanA arthe nathI, paNa anya dharmothI yuktatA sUcavavArUpe che. eTale ke anya dharmothI yukta ghaDo nitya che ja.. Ama anekAMtavAdamaya jainazAsana, vastusaMbaMdhI eka svarUpAdi bodhaka tamAma vAkyone nayarUpa' 'gaNe che, e badhA satyAMzInA samAvezarUpa pramANabhUta evuM anekAMta zAsana che.. AthI ja ghaDA mATenI " mATIne paNa ghaDo kahetA naigamanayathI mAMDI mAtra ghaDA tarIkenA arthakriyAmAM vyApRta hoya tyAre je ghaDAne che ( ghaDo kahetA evaMbhUtanaya sudhInA badhA nayono A zAsanamAM - A anekAMtavAdamAM samAveza thAya che. je eka nayathI eka vAta svIkAratI vakhate bIjA nayano - bIjA svarUpano niSedha nahIM karato A che vAda, jema zaMkarAcArya vagere mAne che ema saMzayavAda nathI.. te-te svarUpano spaSTa svIkAra-nizcaya hoya che che ja che. nahIMtara to syAdvAdamaya bodha karatA samakitIne matijJAnano apAya' nAmano bheda rahe ja nahIM, ane ihA vakhate anya dharmonA niSedha sAthe saMbhavita dharma taraphI jhukAvavALo UhApoha paNa thAya nahIM.. ' jo ke anya dharmanA niSedharUpa apohAtmaka tarka vakhate paNa samyakta hovAthI 'sAdU to che ja, ke jenuM tAtparya che ke atyAranA astitvasaMbaMdhathI e dharmo upalabdha nathI, paNa nAstitvasaMbaMdhathI to e | dharmo rahelA che ja. tethI ja apAya paNa be prakAre saMbhave cheH (1) A jhADaja che, athavA (2) A puruSa je nathI ja. che. TUMkamAM syAdvAdamaya bodha saMzayAtmaka bodha nathI, paNa prastuta prasaMge je dharma aMge vicAraNA hoya, che che te dharmanA te vakhate astitva ke nAstitvarUpe spaSTa nirNayAtmaka vicAraNA che ke je anya saMdarbhAdithI | anya dharmonI hAjarIno niSedha karatI nathI.. 1. nayAstava syAtpadalAJchanA ime rasopaviddhA iva lohadhAtavaH / bhavantyabhipretaphalA yatastato bhavantamAryAH praNatA hitaiSiNaH / / For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMtaH tattvArthakhajAnAnI cAvI... (13) Ama sarvanayamaya hovAthI ja sarvadarzananI mAnyatAono jainazAsanamAM samAveza thAya che. tethI ja zrIsiddhasenIyAtrizikAmAM kahyuM che ke - anekAMtamaya jinazAsana te samudrasamAna che ne anya darzano nadIsamAna che. samudramAM nadIo samAveza pAme che. paNa nadIomAM samudra dekhAto nathI." ' A upamAne ja AgaLa vadhAratA kahI zakAya ke, samudramAM nadIo samAveza pAmatI hovA chatAM | samudra nadIonA mAtra saravALArUpa nathI, paNa tethI ghaNo ghaNo viziSTa che.. ema jainazAsanamAM badhA ja nayo- badhA mato samAveza pAmatA hovA chatAM jainazAsana emanA saravALAmAtrarUpa nathI, paNa bhedAnuviddha che | abheda Adi jAtyaMtarono svIkAra karatuM jainazAsana e badhAthI taddana vilakSaNa ane viziSTa che. te te uparAMtamAM sAgarathI vAdaLA baMdhAya che, pachI parvato para varase che ne parvatomAMthI nadI nIkaLe che. te che ema nadIonI utpatti paNa sAgarane AbhArI che, ema jainadarzanamAnya anekAMta ja te-te ekAMtavAdarUpI . | nadIonAM udgamanuM mULa kAraNa che. * anekAMta ane syAdvAda eka ja ke bhinna? * , Ama to baMne eka ja che.. anekAMtavAda kaho ke syAdvAda kaho, baMne eka ja che. paNa paryAyavAcI che. zabdone nahIM svIkAratA samabhirUDha nayathI vicArIe, to baMnemAM kAMka bheda che. "anekAMtavAda A zabda ja aneka aMta = aMza athavA nizcayane svIkArato vAda.. e rIte e spaSTapaNe aneka dharmono - 'nayono svIkAra kare che.. "syAdvAdathI 'syAd zabdanA kAraNe zabdathI nahIM, paNa arthathI anya aMzo-dharmo-nayono svIkAra 'thAya che * "anekAMtavAda e siddhAMta che.. "syA enI oLakha che, eno ghotaka che. tethI ja "sAdu avyaya anekAMtano ghAtaka che ema kahevAyuM che. eTale ke koI dharma-svarUpanI carcA vakhate "anekAMta' zabda nathI bolAto, "cA bolAya che.. ane sthAnA prayogathI A anekAMtamaya che evo bodha thAya che che che. Ama anekAMta e pramANa che ne "syA e vAkyane pramANavAkya banAve che.. * syAdvAda ne saptabhaMgI eka kharA? * ahIM saptabhaMgI syAdvAdamaya che, paNa sAdvAda mAtra saptabhaMgImaya nathI, naya-nikSepA-vikalpothI ? ( sabhara syAdvAda saptabhaMgI karatAM ghaNo vizALa che.. che saptabhaMgI vastugata tamAma dharmone be virodhI juthamAM vaheMcI le che ne pachI jijJAsunI jijJAsA che je sAta prakAranI saMbhavatI hovAthI e rIte sAta prakAre javAba Ape che.. paNa saptabhaMgI be virodhI dharmo che - aMge ja saMbhave, jemake sAmAnya-vizeSa, asti-nAsti.. alabatta AvI anaMtI saptabhaMgIo saMbhave. paNa e dareka saptabhaMgIo be virodhI dharmone AgaLa karIne ja saMbhavene e sAte bhAMgAmAM svAdhada to. hoya ja.. 1. udadhAviva sarvasindhavaH samudIrNAstvayi nAtha ! dRSTayaH / na ca tAsu bhavAn pradRzyate praviraktAsu saritsviva nodadhiH / / _ For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMtaH tattvArthakhajAnAnI cAvI... (14) sAdvAdamAM to eka dharmanA ullekha vakhate virodhI-avirodhI badhA ja dharmono arthataH nirdeza mAnya che. jemake saptabhaMgImAM cA ToDati ema bolAya, tyAre bIjo vikalpa enAthI virodhI evA cAr nApti no ja Ave. paNa sAdvAdamaya nirUpaNamAM cA paToDakti ema bolatI vakhate ghaTatvanI sAthe mRttva - dravyatva vagere avirodhI dharmono paNa arthataH samAveza iSTa che. tethI syAdvAdamAM saptabhaMgIno ( samAveza hovA chatAM syAdvAda ethI kaMIka vizeSa che, kemake "syA yukta e vacana pramANavAkya che. je * syAdvAda ne vibhajyavAda baMne eka kharA? * che e ja rIte sUtrakatAMgamAM 'vima7 vAyaM vivAre jJA' ema kahyuM che, e vibhajyavAdano sUcaka che.. ! che to syAdvAda ne vibhajyavAda eka ke bhinna? to javAba che, baMne eka ja che.. chatAM jo pharaka kahevo hoya che che to e kahevAya ke, vibhajyavAdanuM tAtparya che - vastu anaMta dharmAtmaka hovA chatAM jayAre prarUpaNA karavAnI hoya, koInI zaMkAnuM samAdhAna karavAnuM hoya, tyAre dravya, kSetra, kALa, bhAva, puruSa, naya. vagerene dhyAnamAM rAkhIne prarUpaNA karavI. jemake... | # jayaMtI zrAvikAe prabhune prazna pUchyo : "jIvo UMghatA sArA ke jAgatA?' to bhagavAne " vibhAga karI javAba Apyo : "ArAdhanA karavI che. to jAgato sAro, nahIMtara sutelo sAro.' " I saMvignabhAvita kSetramAM alaga vAta thAya ne pArthasthabhAvita kSetramAM alaga vAta thAya.. che dA.ta. jinAlayadravyopajIvI zithilAcArIoe kuvalayaprabhAcAryane ( sAvadyAcAryane) kahyuM : "tame je lokone ahIM jinAlaya mATe preraNA karo.. tyAre kuvalayaprabhAcArye A kSetra zithilAcArIothI bhAvita che che ne teo derAsara potAnI AjIvikA mATe icche che e jANIne kahyuM : "jo ke A bAbata jinAlaya , ( aMge che, to paNa A sAvadya che, huM e bAbatamAM vacanamAtrathI paNa (preraNArUpa) AcaraNA karIza 'nahIM.." emanuM A vacana vijayavAdanuM sarasa daSTAMta che.. A vacanathI emane (anikAcita) | * jinanAmakarma bAMdhyuM.. che e ja rIte sukALa-dukALa vagere rUpakALa ane jJAnaruci-kriyAruci vagererUpa bhAva joIne dezanA te upadeza devAnA che. tethI ja samyatvanA paNa nisargaruci vagere dasa bheda batAvyA che.. tema ja puruSa- te che naya vagere paNa vicArI upadeza Apavo joIe, nahIM to svarUpathI satya vacana paNa parasthAna dezanArUpa che banI sva-paranA hitano ghAtaka bane che.. 2. " tta maste ! sAdu nAriyatta sAda ?, nayaMtI !.. ne rU nIvA maHivA... pati vi nIvAi sattatta sat... ne rU nIvA dhamiyA nIvALuM nAriyatta sAhU !" - mAvatIsUtram zata. 22, dR. 2, . khU. 883/ 2. 'jahA bho bho piyaMvae ! jai vi jiNAlae tahA vi sAvajjamiNaM NAhaM vAyAmitteNaM peyaM AyarijjA, evaM ca samayasAraparaMtattaM jahaTThiyaM avivarIyaM NIsaMkaMbhaNamANeNaM tesiM micchAdiTThIliMgINaM sAhuvesadhAriNaM majjhe goyamA! AsakaliyaM titthayaraNAmakammagoyaM teNaM kuvalayappabheNaM, egabhavAvasesIkao bhavoyahI'- mahAnizIthasUtram adhya.5, sU. 28 / / 3. 'yadbhASitaM munIndraiH pApaM khalu dezanA parasthAne / mAnasaname bhavAdane viSAvanuM !' - poDavuM 1816 For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMta H tattvArthakhajAnAnI cAvI... (15) Ama syAdvAdanI ja vAta vyaktiAdinA vibhAgapUrvaka rajU karavI e vijyavAda che. A syAdvAda e saMbhAvanAvAda che? 'Probability' ne AgaLa kare che ? alabatta pharI ekavAra kahIe ke syAdvAda hovAthI ja saMbhAvanAo UbhI thAya che. ekAMtavAdamAM to bIjI koI saMbhAvanAne sthAna ja kyAM che ? chatAM syAdvAda e saMbhAvanAvAda nathI. . probebIlITI - saMbhAvanAmAM koIpaNa dharmano hovAno nirNaya nathI, jyAre syAdvAda to anya dharmo paNa hovAno nirNaya kare che. je dharmanI vAta che, e dharma to e saMdarbhe che ja. . anya saMdarbhothI anya dharmo paNa che. . sItAnA saMdarbhathI rAmamAM patitva dharma che ja, tyAre ja dazarathanA saMdarbhathI putratva dharmanI saMbhAvanA nathI evuM nathI, hakIkatamAM che ja.. bIjAno mata paNa sAco hoI zake, A saMbhAvanA ! ne bIjo paNa potAnI dRSTithI sAco hoI zake, A syAdvAda ! jo ke saMbhAvanAo paNa syAdvAdane ja AgaLa kare che.. anekAMtajayapatAkA graMthanA praNetA sUripuraMdara haribhadrasUri mahArAja janmathI to brAhmaNa hatA. . veda-vedAMtonA jANakA2 prakANDa vidvAna hatA.. jainadharma pratyeno emano dveSa jANIto hato.. emaNe | jinapratimA joI kaheluM : 'mUrttitttava tavAvaNe svameva miTTamogitAm / ' emanI pratijJA hatI - je paMktino artha samajAya nahIM, te paMktino artha samajAvanAranA ziSya thavuM... 1 ekavAra rastethI jatAM emaNe upAzrayamAM birAjamAna yAkinI mahattarAnA mukhethI svAdhyAyarUpe | | bolAyelI AvazyakaniyuktinI pIvu N. gAthA sAMbhaLI. artha samajAyo nahIM, sAdhvIjInA kahevAthI | AcArya bhagavaMta pAse gayA. artha samajI pratijJA pUrI karavA dIkSA lIdhI. ATale sudhI to vAta barAbara che.. paNa pachI 'pakSapAto na me vIre...' ema madhyasthabhAva batAvI | | yuktiyukta vacanane ja svIkAravAnA AgrahavALA teo, 'hA anAhA haiM huMtA, narU La huMto ninAmo' | arthAt jo jinAgama nahIM maLyA hota, to anAtha thayelA amArI zI hAlata thAta ? ATalI daDhatAthI jainazAsana pratye raMgAI gayA kevI rIte ? pelI gAthA koI tattvadarzaka to hatI nahIM. mAtra jainadarzanamAnya cakravartI ane vAsudevono krama batAvatI hatI.. emAM jainetara vidvAnane samaja na paDe, te kaMI navAInI vAta nathI. chatAM cAlo pratijJA khAtara dIkSA lIdhI. paNa ATalo hADohADa raMga kevI rIte Avyo ? teo tattvarasika hatAM. . teoe dharmanI kaSa, cheda ne tApa A traNamAMthI tattvanirNayamAM upayogI tApaparIkSAthI jainasiddhAMta tapAsyA.. emaNI kaDaka cakAsaNImAMthI anekAMta siddhAMta pasAra thayo.. mane ema lAge che ke jainadarzana para teo je khUba ovArI gayA ne A ja sarvajJanuM zAsana che evA pokAra sudhI pahoMcI gayA e pAchaLa emane gamI gayelo anekAMtasiddhAMta mukhya kAraNa che.. A eka ja mudde emaNe vedane mAnanArA ne nahIM mAnanArA bIjA badhA darzano para cokaDI lagAvI dIdhI .. 1. " cakkidugaM haripaNagaM paNagaM cakkINa kesavo cakkI | kesava cakkI kesava du cakkI kesI a cakkI a // 421 ||" - Avazyakaniryuktau / For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMta : tattvArthakhajAnAnI cAvI... (16) anekAMta emane eTalo badho pasaMda paDyo dekhAya che ke, emanA graMthomAM vAraMvAra anekAMtanI prarUpaNA dekhAyA kare che. dharmasaMgrahaNImAM to emane lokonA svabhAvanI vicitratA, karmanI pariNati vagerene AgaLa karI sarvatra anekAMtane ja pradhAna karavAnI vAta karI che. ane jainazAsanamAM to sarvatra anekAMtano jayajayakAra che.. che ja utsargo ne apavAdo anekAMta vinA saMbhave kharA? I Aya-vyayanI tulanA karI te-te avasare vartavAnI vAta anekAMtanI ja sAdhikA che ne.? " IT are ! eka bAju nizcayanuM avalaMbana karanArA RSio pariNAmane ja pramANabhUta gaNe che ! che ema jaNAvyuM che. to bIjI bAju vyavahArasUtramAM AlocanAhanA kramanI carcAmAM kahI dIdhuM: "ame che pariNAmane pramANabhUta mAnIe chIe e paNa anekAMtika che.. e ame ekAMte pramANabhUta mAnatA che | nathI.." che je dareka paccakhANa AgArayukta.. eTale ke paccakhkhANa paNa anekAMtamaya.. che. Ama to 3pannaDu vA... e tripadInI apekSAe (mAlIpa. 3 vyoma) dIvAthI mAMDI AkAza I sudhInA badhA ja dravya anekAMtarUpa jinAjJAne varelA che.. tattvArthanuM 'pitAnapatasiddha ' sUtra paNa che. | sarvatranaya vagerene AgaLa karIne anekAMtanuM ja samarthaka che. alabatta e sivAya kyAMka kyAMka ekAMta che, jemake (1) dravyArthikanaye AtmA nitya ja che, te (paryAyArthikanaye anitya ja. (2) acaramAvarta kALamAM karelo dharma yogarUpa bane ja nahIM. (3) ' avasarpiNIkALamAM 24thI vadhu tIrthakaro thAya nahIM.. ityAdi koka-koka aMze ekAMtamaya vAto che, tyAM 'apavAda paNa nathI ne accherArUpa paNa vAta nathI. paNa evA keTalAka ekAMta hovAthI ja anekAMta * hovAmAM ya anekAMta che, ema siddha thavAthI anekAMta paripUrNa thAya che. * sarvatra anekAMtavAdathI ja tattvanI prApti thAya che ne samyakta prApta-zuddha-daDha thAya che. anekAMta te siddha karatA graMthonA abhyAsathI samyaktanI zuddhi thAya che. tethI apekSAe kahI zakAya ke anekAMtasAdhaka che che graMthono abhyAsa e darzanAcAra che.. + anekAMtane jIvanavyavahAramAM paNa sarvatra ajamAvavAthI khoTI pakaDa, jIda rahetI nathI. bIjAnA te dRSTikoNane samajavAnI udAratA Ave che ne tethI ja kalaha-kaMkAsa paNa raheto nathI.. che $ chagana maganane kahyuM: 'ramaNe be di' pahelA eka dukAna kholI.. Aje e jelamAM che..' magane kahyuM : "are ! dukAna kholI emAM jela? A to gadheDAne tAva Ave evI vAta che.. tuM ja kahe eNe dukAna kholI emAM jela kema thaI?' chagane kahyuM: "eNe hathoDAthI dukAna kholI hatI !" A to majAka che. paNa vAta e che ke anekAMtavAda hoya, to koI paNa vAtanI gAMThanahIM rahevAthI ( badhI saMbhAvanAo mApavAno avakAza rahe che. 1. 'AdIpamAvyoma samasvabhAvaM, syAdvAdamudrA'natibhedi vastu / tannityamevaikamanityamanyaditi tvadAjJAdviSatAM pralApAH // 5 // ' - anyayogavyavaccheda0 / For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMta H tattvArthakhajAnAnI cAvI... (17) OM eka mANasa varSe dasa lAkha kamAya che, bIjo varSe pAMca lAkha kamAya che.. to varSanA aMte koNa vadhAre bacata karaze ? ahIM tame eka ja muddo jozo ke - je vadhu kamAya, te vadhu bacAve.. to khoTA paDI zako cho.. bIjA paNa ghaNA muddAo bacata para asara kare che. jema ke je dasa lAkha kamAya che, ene tyAM | khAvAvALA dasa che, ne je pAMca lAkha kamAya che, ene potAno paNa khAdhAkhorAkI kharca bApA Ape che ! rTM patnIe patine kahyuM : 'mane to khUba zarama Ave che.. gharabhADu mArA pitA bhare che. anAjakharca mArA kAkA Ape che. dudha-lAiTabIla kharca mArA mAmA Ape che.. kharekhara mane khUba zarama Ave che..' patie kahyu : 'barAbara che. . tane zarama AvavI ja joIe, kAraNa ke tArA baMne bhAIo eka paNa kharca uThAvatA nathI !' A che anekAMta ! zarama AvavAnuM kAraNa patnI juduM mAne che, ne pati juduM ! pUjyapAda haribhadrasUrimahArAje A anekAMtanI ja tattvajagatamAM jayapatAkA laherI rahI che enuM suMdara nirUpaNa anekAMtajayapatAkA graMthamAM karyuM che.. evo kayo muddo che ke je anekAMta vinA siddha thaI zake ? emaNe to nitya-anitya, bheda-abheda vagere dareka muddA para anekAMtanI siddhi tarka-daSTAMta-hetuo pUrvaka sAdhI ApI che.. bauddha, naiyAyika, mImAMsaka vagere badhA darzano, bheda Adi koIpaNa prakAranI tAttvika siddhi mATe ekAMta pakaDIne pahelo ja dAkhalo khoTo mAMDe che.. pachI e sAcI TheravavA bhejAnuM | dahIM kare che.. chatAM teo phAvatA nathI.. ane jema jahAjanA thaDA para beTheluM paMkhI dariyAmAM AvI gayA pachI jahAja choDI bIje javA ( vAraMvAra AMTA mArI chevaTe jahAjano ja sahAro le che, ema e badhAne chevaTe to anekAMtanA ja sahArA ( para AvavuM paDe che, e vAto anekAMtajayapatAkAmAM suMdaratamA siddha karI che.. pUjyapAda dIkSAdAnezvarI zAsanaprabhAvaka A.de.zrI. vi. guNaratnasUrIzvarajI mahArAjanA AzIrvAdathI ane vidvarya prakhara pravacanakAra A. de. zrI vi. razmiratnasUrIzvarajI mahArAjanI AjJAthI emanA ziSyaratna vidvAna munizrI yazaratnavijayajI mahArAje A graMthano vyAkhyA ane vivaraNa saha gurjarAnuvAda karI khUba suMdara kArya karyuM che.. paNa jo graMtha ja azuddha hoya, to anuvAda paNa thAya zI rIte ? tethI teoe sahu prathama to upalabdha mudrita pustakanA saMdigdha sthaLone lagabhaga 18thI 20 hastalikhita prato sAthe meLavI mahattvanI lagabhaga 300 uparAMta azuddhio dUra karI.. Ama saMskRta graMthane paNa prAyaH zuddha karyo.. pachI saraLa-suMdara bhAvAnuvAda karyo.. pUjyapAda sarasvatIlabdhaprasAda A.de.zrI.vi. ratnasuMdarasUrIzvarajI mahArAjAnA | | ziSyaratna vidvAna munirAjazrI bhavyasuMdaravijayajI mahArAje A anuvAdanuM sAdyanta saMzodhana karyuM che.. tethI teo paNa dhanyavAdapAtra che. 'anekAMtajayapatAkA' graMthanA abhyAsune sAmAnyathI saMskRta phAvatuM ja hoya che. to pachI anuvAdanI - jarUrata ? e eTalA mATe che ke saMskRta vAMcatA kyAMka padArtha pakaDAto na hoya, to tyAM anuvAda sahAyaka thAya che.. tethI graMtha samajAto javAthI vaccethI mukI devAnA badale pUro karavAnuM mana thAya che.. saMpAdaka munirAja A graMthane pAMca vibhAgamAM prakAzita karAvI rahyA che. emaNe anukramaNikA paNa For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMta H tattvArthakhajAnAnI cAvI... (18) khUba jahemata uThAvI taiyAra karI che. pUjyapAda haribhadrasUri mahArAje A eka graMthamAM keTakeTalI bAbatone anekAMtanA AdhAre siddha karI che, ne e vakhate ekAMta mAnyatAo dharAvatA te-te matonuM je rIte nirAkaraNa karyuM che, tenuM vihaMgAvalokana A anukramaNikA jovAthI thaI zake che. Ama anukramaNikA e graMthanA | abhidheya batAvavAnI garaja sAre che.. A graMthanA pUrvasaMpAdaka zrIhIrAcaMda kApaDIyAe je prastAvanA lakhI che, e paNa anekAMta-syAdvAdanuM jagatanA vidvAnonI apekSAe mUlyAMkana samajavA upayogI thAya evI che, e junA pustakamAM jovA maLe. prastuta prakAzanamAM, gujarAtI vivecanamAM tAtparya-Azaya-bhAvArtha vagere mathADA heThaLa padArtho alaga tAravI levAyA hovAthI paMkti besADavI ne carcAno sAra meLavavo saraLa paDaze ema lAge che.. enA mATe bhAvAnuvAdakAre karelI mahenata dAdane pAtra che.. chatAM A graMtha samajavo muzkela paDI zake, to e mATeno upAya paNa bhAvAnuvAdakAre karI lIdho che. tethI ja emaNe A graMthanI bhUmikArUpa 'anekAMtavAdapraveza' nAmano graMtha paNa sAnuvAda saMpAdita karyo che, ne e paNa A graMtha sAthe ja prakAzita thAya evuM Ayojana karyuM che. . TuMkamAM bhUkha lagADatA jalajIrAnA pANI sAthe ne khAdheluM pacAvatA pAcakacUrNa sAthe thALI mAMDavAmAM AvI che, have tattvabhUkhane saMtoSavA | maMDI paDavAnuM che. pUjya malayagirisUri mahArAja samartha TIkAkAra tarIke prasiddha che. teoe zrInaMdIsUtra para ane huM A graMthakartAnI ja bIjI kRti dharmasaMgrahaNI graMtha para TIkA racI che e suprasiddha che.. emAM naMdIsUtramAM je keTalIka saMkSipta carcA karI che, te dharmasaMgrahaNimAM kAM'ka vistAra sAthe lagabhaga samAna zabdo ane muddAthI karI che.. paNa anekAMtajayapatAkA graMtha jotAM ema lAge che, ke A graMthakAre keTalIka carcAo je tarkothI ne je zabdothI karI che, prAyaH e ja tarko ne muddAothI pU. malayagirisUri mahArAje e carcAo zrInaMdIsUtranI TIkAmAM ane zrIdharmasaMgrahaNinI TIkAmAM karI che. jemake.. 4 naMdIsUtramAM zabda-apoha aMge je carcA che, te anekAMtajayapatAkAnA cothA adhikAramAMthI uddhRta hoya tema jaNAya che, kemake paMktio ane tarko lagabhaga eka sarakhA jaNAya che.. T e ja rIte dharmasaMgrahaNi bhAga-2mAM bAhyArthanI siddhinA adhikAramAM je carcAo che eno AdhAra paNa anekAMtajayapatAkA graMthanA pAMcamA adhikAramAM jovA maLe che.. Ama to pUrvasaMpAdaka + prakAzake anekAMtajayapatAkAnI TIkA svopajJa batAvI che, eTale ke mULagraMtha " ane TIkAgraMtha baMnenA racayitA eka ja batAvyA che.. eTale ke baMnenA raciyatA samadarzI AcAryazrI | haribhadrasUri mahArAja che ema sUcavyuM che.. paNa keTalAka muddAothI A graMthanA prastuta bhAvAnuvAdakAra ane saMzodhaka A baMne munivarone ema spaSTa jaNAI rahyuM che ke anekAMtajayapatAkA graMthanI TIkA svopajJa nathI. . saMzodhaka munivare A bAbatane spaSTa karato nibaMdha je taiyAra karyo che, e paNa prastAvanAnI pAchaLa joDavAmAM Avyo che. jijJAsuone e nibaMdha joI javAnI khAsa bhalAmaNa che.. A graMthanI pratyeka paMkti hRdayamAM suvarNAkSare kotaravA jevI che, kemake e dareka paMkti samyaktvanA For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane kAMtaH tattvArthakhajAnAnI cAvI... (19). A paryAyone vadhu ne vadhu nirmaLa banAvatI jAya che ne zubha adhyavasAyo - zubhabhAvomAM joDatA-ekAgraya tanmaya banAvatI jAya che. ApaNane anuprekSAsvAdhyAya tarapha laI jAya che ne anekAMtamaya sarvajJazAsana , 'pratye aho ! aho ! bhAvonA uchALA pragaTAvatI jAya che.. "prabhu! tuja zAsana ati bhaluM !'no nAda 'rome rome guMjavA mAMDe e mATe A graMthanI paMktio khUba upayogI thaze.. * ApaNane 24 kereTano-so Tacano dharma maLyAno evo AnaMda Ubho karAvaze ke bAhyabIjuM-trIjuM ochuM-aNagamatuM najaramAM ya nahIM Ave! karoDa rUpiyAnI kamANInA AnaMda vakhate "zAkamAM mIThuM ochuM " che' evI phariyAda karavAnuM mana kone thAya? | mana navaruM paDe ne azubha bhAvomAM taNAI jAya evI paristhiti jo UbhI thavA devI na hoya, to manane svAdhyAyamAM parovI devuM joIe. svAdhyAya nAmano tapa ja evo che ke jIvane kalAko-divasoke mahinAo ne varSo sudhI satata zubhabhAvomAM ja ramato rAkhe. mATe ja "svAdhyAya jevo tapa nathI ema che kahevAya che.. che A svAdhyAyamAM paNa anekAMtavAdanI siddhi karato A tArkika ane tAttvika graMtha eTalA mATe che che ziramora gaNAya ke e samyaktanI zuddhi mATe phaTakaDInuM kAma kare che. dharmadhyAna mATeno mArga bane che..? je ApaNane tattvabodha karAvI bAla-madhyamanI bhUmikAthI upara paMDitanI bhUmikA para laI jAya che.. ja vedyasaMvedyapadano sAkSAtkAra karAve che. viSayapratibhAsAtmaka bodhathI upara uThAvI AtmasaMvedana ke te tattvapariNatimat bodhanA adhikArI banAve che.. zrutajJAnanA mArge ciMtAjJAna dvArA bhAvanAjJAna para . | lAvI jinAjJAnA aidaMparyArtha sudhI pahoMcADe che. che. emAM paNa chaThThA adhikAramAM tapa ane dhyAnanI je carcA che, te to khUba ja upayogI che, ne pracAra | karavA yogya che. che # keTalAka nizcayAbhAsa nAmanA AkarSaka dIvAnA pataMgiyA banelAo tapane mAtra kaSTarUpa mAne che. che ne zarIranA zoSaNarUpa mAne che. zarIrane sUkavavAthI koI dharma thato nathI ema mAne che.. che. temanA mate azAtAvedanIya, daubhaMgyAdi ane bhogAMtarAyAdi azubha karmonA udayathI tapa thAya che ja che. eTale ke tapa audayikabhAva che ane audayikabhAva AtmazuddhinuM ke karmanirjarAnuM kAraNa bane che ' nahIM. tethI ja emanA mate tapa e AtmapIDanarUpa che ane eTale ja ekaprakAre e svahiMsArUpa che, te A kemake hiMsAnA traNa prakAra cheH (1) duHkhotpAdana, (2) paryAyanAza, ane (3) mAnasikasaMtApa.. TSP bIjA keTalAka tapanuM svarUpa zuM? tapa pAchaLano Azayo zo? tapanI paddhati zuM? vagere kazuM ' jANyA vinA jene TIkA karanArAo mAtra lAMghaNa gaNe e rIte tapa kare rAkhe che. - A baMne pakSane AhatadarzanamAnya tapa keTalo badho mahAna che, ne kevo viziSTa che, eno bodha 'ahIMnI carcA jANavAthI maLI zake che. pahelo ja dhaDAko che, ke tapa audayikabhAvathI nathI karAto, kSAyopathamikabhAvathI karAya che.. For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMtaH tattvArthakhajAnAnI cAvI... (20) Y mohanIyanA ne vIryaMtarAyanA kSayopazamathI tapa thAya che ne kSAyopathamikabhAve thato hovAthI ja A tapa karmanirjarAnuM kAraNa bane che. kAyaklezarUpa hovA chatAM ya manaHklezanuM nahIM, manazuddhinuM kAraNa bane che.. jainazAsanamAnya tapa... (1) jJAna, saMvega ane zamathI yukta che.. (2) kSAyopathamikabhAvajanya che.. (3) kliSTa karmonA kSaya mATe che.. (4) viziSTa bodha-jJAnanuM kAraNa che. viziSTatapa mithyAtvamohanIya Adi mohanIyanI prakRtionA layopazamanI sAthe jJAnAvaraNa karmanA kSaya-kSayopazamanuM paNa kAraNa bane che. dareka tIrthakara kevaLajJAna ' pAmatI vakhate bAhya paNa chaThTha vagere tapathI yukta hoya che. (5) viziSTa karmanirjarAdi dvArA e mokSanI najIka lAvanAro bane che...' (6) dInatA ane utsukatAthI rahita hoya che.. (7) tethI ja zamabhAvayukta hovAthI pAramArthika sukhano anubhava karAve che.. (8) jJAnayukta hovAthI ja e sad anuSThAnanA hetu tarIke gaNAya che.. (9) AthI ja e zubha AtmapariNAmarUpa che.. Ama AvI nava vizeSatAvALo Atapa jainazAsananA tIrthaMkarAdi mahAnubhAvoe ArAdhyo hovAthI che paNa ArAdhavA yogya ja che.. che "nathI maLatuM mATe tapa' ema nathI, paNa "maLelAnA rAganA tyAga mATe tapa' e gaNita che. che. jainazAsana indriyonI hAni karatAM ne manane ArtadhyAnamAM laI jatA tapane mAnya nathI rAkhatuM, e che sahue dhyAnamAM levAnI vAta che. dehatyAga vakhatanA aMtima anazana vakhate paNa e vAta para khAsa che che bhAra mUkAya che ke, e vakhate mana asamAdhimAM rahevuM joIe nahIM. sUrimaMtra aMgenA graMthomAM paNa kahyuM che ke tApUrvakano jApa ja viziSTa rIte phaLadAyaka bane che. . che hakIkatamAM tapadarzana-jJAna-cAritranI koIpaNa ArAdhanAne pAvaraphula karmanirjarA mATe banAvavA mATeno pAvara pUre che.. jJAnAcArAdimAM thatA aticAronI zuddhi kare che. bAhya tapa paNa AtyaMtara tapathI saMmizrita thavAthI bhAvavizodhinuM kAraNa bane che. bhAvanA ane , [ dhyAna mATe paNa anazanAdi tapa upayogI thAya che.. tapa karmanirjarAnuM kAraNa bane che, te mATenA ApelA cha hetuo paNa dhyAnapAtra che.. samajaNa ane samatA pUrvakano tapa narakanA jIvonI jema mAtra kAyakleza sahana karavArUpa nathI, e bAbatano paNa khulAso karavAmAM Avyo che. vaLI jainatapa khUba vizALa svarUpavALo che. ahIM kAyAne kaSTa Apato bAhya tapa to che ja, paNa For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMta H tattvArthakhajAnAnI cAvI... (21) manane zubhabhAvomAM lAvato, AgaLa vadhArato ne sthira karato AvyaMtara tapa paNa che.. bhAvanA ane ane mana dhyAna paNa jainamate tapa ja che ke je vItarAgatA ne kevaLajJAnane kheMcI lAve che.. tapa aMge khUba suMdara vicAraNA raju thaI che. . tapa pratyenA abhigamane badalI nAMkhe evI vicAraNA che.. A vicAraNA vAraMvAra prakAzamAM lAvavA yogya che.. anekAMtanI jayapatAkA dase dizAmAM AsUryacaMdra laherAtI rahe e ja vAraMvAra abhilASA raho ! dareka vastu anaMta dharmamaya che, dareka vastu jagatanI bIjI tamAma vastuo sAthe asti-nAsti dharma| saMbaMdhathI saMkaLAyelI che ne tethI ja eka paNa vastunA sarvadharmAtmakarUpe jJAnathI sarvavastuo sarvadharmAtmakarUpe jJAta thAya che ityAdi vAtone siddha karatA syAdvAdanA mahimAne varNavavA zabdo TuMkA paDe ! sarva padArthonA | sarva paryAyonA pratyeka samaye spaSTa jJAtA tIrthaMkara paramAtmA sivAya A prarUpaNA bIjo koNa karI zake ? hakIkatamAM to anekAMtanI bIjA ekAMtavAdo sAthe tulanA, sarakhAmaNI paNa siMdhune biMdu sAthe sarakhAvavA samAna hAsyAspada che.. camacI te samudranA pANIno tAga kADhavA samartha nathI, ekAMtavAdathI grasta thayelI mativALAo anekAMtanI amApatAne kevI rIte samajI zake ? potAnA gAmanI TekarIne meru karatA UMcI gaNanArAonI dayA ja khavAya ! potAnA kuvAnI vizALatA AgaLa sAgarane sAMkaDo mAnanArA deDakA sAthe carcAmAM utaravAmAM paNa mUrakhamAM khapavAnuM Ave ! anekAMtavAdane ekAMtavAdIo / AgaLa sAco TheravavA tarko lagADavA paDe e kalikAlanI balihArI che.. e traikAlika satya siddhAMta che.. * adbhuta che anekAMtavAda ! * adbhuta che jainazAsana ! bhAvAnuvAda karanArA munivare mane anekAMtajayapatAkA graMthanI prastAvanA lakhavAno avasara Apyo e badala huM emane dhanyavAda pAThavuM chuM. A nimitte mane paNa anekAMtanI mahattAnA AtmasaMvedanano | avasara maLyo.. ahIM jinAjJAviruddha lakhAyuM hoya to micchAmi dukkaDam.. sahu anekAMtamaya jainazAsanane ArAdhI zama-saMveganA bhAgI bane, mokSayAtrI bane evI zubhecchA.. da. AcArya ajItazekharasUri.. zrAvaNa suda-1 2068 ratnAgiri.. For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22) // zrIzatruJjayatIrthamaNDana-AdinAthAya namaH // / / OM hrI~ zrIdharaNendrapadmAvatIparipUjitAya zaGkhezvarapArzvanAthAya namo namaH // // Namotthu NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa // // namo namaH sUripuraMdarazrIharibhadrasUraye // anekAntaH eva kAntaH yena vinA tu lokasya, vyavahAro na sarvathA / namo'nekAntavAdAya, bhuvanagurave nanu // atheha jihAnakabhAvijImUtajelabhUSaNajhaJjhAdijAtajalavarSAjanitajagajjIvajIvitajighAMsujavijaGgamotuGgajalavAlakAdrituGgazikharasannibhajalataraGgocchlajjalapippalakAdijalacarajAlAkulajaladhivad dustare kareNukaNThIravakirivakaikSavAsikAsarAdikAntArapazvAkIrNakisalayAdikIrNakAraskAruddhoccharakAlInakAlindIsUkiraNakaNakAraNikakupathaprAptapathikakaNatikoTikIrNakAntAravad duSpAre prapaJce'smin vihvalatvavazajAtavandAruviccuvai rivrAtavinirgatavAziSThave revepathuvAtavAta vismitavipazcidviracitavAsavAvAsasthitavAsavAdhikA'vandhyavIdhravarNanAvarSaNakzIbhUtavizvavasudhApati vijitavibhAvarIvigamA'nantarabhAvivibhAtakAlInavibhAkaravibhAvibhavavarA vinidrIbhUtavikacavimalavisaprasUtavisarAkSivisamezuvyAvallaviddhavizvavazIkartRvizrutavAsavAvAsavAsinI vallabhAvitaritavizrabdha vinodavarivasyAdivyastavibudhavRndavandyavAsavAdiviziSTavibhuvinduvrAtaviracitaviziSTavariSThasaparyAvibhUtivi nirjitA'khilavizvavibhavaH akhilavyaMsakavAvadukavyAhAracAturIharakSudramRgayUthasantrAsanasiMhanAdakalpA'nekAntavAdaprakAzakakevalAlo kAlokitalokAlokaH zramaNo bhagavAn mahAvIraH nistriMzaniryAtaniyoganigaDaniyantritanimeSamAtrAn pratinimeSaniSpatannekanarakaniSpIDana nibhanikRSTaniSpIDananikaranibandhananirgacchannirantarArttanAdanikRtanadIzaninAdAn caturantasaMsArakAntAraprasAraprasRmaravizvavijitvaravyathAvidhurAn vastusthityA vibhajyavAdaM saMvedayanto'pi vitathavAsanAvAsitA'nta:karaNanimittaka vakravAvadUkavitaritaviparyastavijJAnaviDambitAn vairaGgikAnapi vaidhayatvamAptAn niyatiprAtikUlyena, vivekavaikalyena, upAyajJAnAbhAvena, samyagvastutattvA'navabodhena, vitathavikRSTavikRtavikarAlaikAntavAdavAsanAvazavartitvena, yuktipurassaraM samyagjJAnapradAtRsaMyogAbhAvena 1. jihAnakaH = pralayakAlaH 2. jalabhUSaNaM = vAyuH 3. kakSaH = mahA'raNyam 4. vAziSThaM = raktam 5. veram * zarIram 6. vIdhraM = svabhAvato nirmalam 7. visaprasUtaM kamalam. 8. varivasyA= sevA 9. vinduH = vijJaH / For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntaH eva kAnta: ( 23 ) vA ekAntavAdavAsanApAzato'mucyamAnAn duHkhitAn akhilAn jantUn samabhivIkSya naya-durnayasunaya - nikSepa - pramANa- saptabhaGgI-sakalAdeza - vikalAdezAnuyogAdinAnAprameyavyAptaM saMsArasAgarasaMtaraNasamIcInasAmudrayAnasamaM vikasvaravimalavAgvibhavavijitavittezavittavibhavam anekAntasiddhAntasandarzakasthApakaM dvAdazAGgagarbhitaM jainendrapravacanaM praNinAya // sarvAnarthapArAvArapravAhanimajjananidAnamUrddhAbhiSiktamithyAjJAnavAsanApizAcikAvezavivazA: jIvA: nityAnityatvAdizabaladharmAkrAntasyaiva vastunaH sadbhAve'pi ekAntanityatvAdikamudbhAvayantaH ekAntavAdAvagAhikutarkazatatamomalImasasaddRSTayaH anekAntAtmakaM vastutattvaM yAthAtathyenA'vagantuM na zaknuvanti iti zrIsiddhasenasUri- haribhadrAcAryAdipUrvAcAryai: yuktisahastraiH anubhavalakSaiH vyavasthApitaH yuktipUrNA'nekAntavAdaH / tatparijJAnaprabhAvaprAptayathAvadvivekAlokasamutsAritatamasaH heyopAdayarAgadveSavihInAH karmANyasaJcinvAnAH kliSTakarmANi jJAnAgninA bhasmasAtkRtya janmAnyalabhamAnAH na badhyante anarthapAzazatairiti vivekibhiH AzrayaNIyaH anekAntavAda eva anarthalakSamokSakAGkSibhiH / etadanekAntaprarUpakaM jainendrapravacanaM jainadarzanam, anekAntadarzanam, syAdvAdadarzanam - ityAdirUpaiH `prasiddham / bhAratIyA''stikadarzaneSu jainadarzanasya mUlyam prabhAvaH, vaijJAnikatvam ananyasadRzam, vaidezikavidvadbhirapi prazaMsitam / etaccA'sahamAnAH kecana vAvadUkAH vivadante, jainadarzanasya nAstikatvaJca prajalpanti / uktaM ca maJjUSAdivRttisametanyAyasiddhAntamuktAvalIpustakaprastAvanAyAM zaGkararAmazAstriNA - "AstikadarzanAni SaD- nyAyaH, vaizeSikaH, sAkhyam, yoga:, mImAMsA, vedAntazca" etena anyaizca etAdRzaiH anyatra anekatra jainAdInAM darzanAnAM nAstikatvavyavasthApanAya vyartha: svamauryamatsarAdipradarzaka: prayatnaH kRtaH / . z2ainadarzanam utkRSTamAstikadarzanam, tasya nAstikatvakathanaM na yuktikSamaM, yataH "asti nAsti diSTaM mati:" (pA. 8/8/60) itipANinisUtrAnusAreNa Astika-nAstikazabdau labdhAtmalAbhau, . tayoH maulikA'rthaH ayameva yaduta - indriyAtItatathyasvIkAra: AstikatvaM tattiraskAraH nAstikatvamiti cArvAkAdInAmeva nAstikatvaM sidhyenna tu jainAdInAmiti spaSTam avadhAtavyam aGgIkAryaM ca / "vedaprAmANyA'bhyupagantRtvaM ziSTatvam" ityasya tu "ziSTatvaM ca phalasAdhanatAMze bhrAntirahitatvaM na tu.vedaprAmANyA'bhyupagantRtvam" iti muktAvalIdinakaryuktyaiva dUSitatvAnna jainAnAmaziSTatvamityalaM prasaktAnuprasaktena, 'kSINadoSaH puruSaH ziSTa:' ityAdinA mahopAdhyAyaiH yazovijayagaNivaraiH dvAtriMzikAprakaraNe (15/16-32) asmAbhizca tadvRtau nayalatAyAm asya carcitatvAt / sUtrakRtAGgabhagavatyAdimUlAGgasUtrapratipAditaH anekAntaH eva jainadarzanasya mukhyaH rAddhAntaH, anekAntadRSTyA eva vastutattvasya paripUrNaparijJAnasambhavAt, anekAntavAde eva zabaladharmAkrAntavastunaH sarvAGgINabodhasambhavAt / gajAdidRSTAntena etat suprasiddham / yathA gajaH sUrpasadRzo'pi, stambha - For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntaH eva kAntaH (24) sadRzo'pi, kintu karNAdyapekSayA, na tu sarvAtmanA ekAntena / ko'pi andhajano hastinaH pAdaM spRSTavA , taM ca stambhasadRzaM jJAtvA sampUrNa gajameva yadi stambhasadRzaM kathayet tadA na tasya prAmANikatvam, gajasya pAdA'pekSayaiva stambhasadRzatvAt, karNAdyapekSayA tu tasya sUrpAdisadRzatvAt / ___ evameva svaputrA'pekSayA pitRtvadharmavataH yathA svapitrapekSayA putratvamapi bhavatyeva, na hi kevalaH saH pitA putraH vA, kintu apekSayA putro'pi pitA'pi ca, evam apekSAto parasparaM viruddhatayA bhAsamAnAnAmapi dharmANAm ekatra samAvezaH saMvedanaM ca sarvairanubhUyate, kintu kecana mithyAtvamohitamatayaH na tat svIkurvanti, andhajanakalpAH te AtmatvAdyapekSayA nityatvA''krAntasyA''tmanaH sarvathA nityatvaM manuSyatvAdiparyAyApekSayA anityatvA''krAntasyA''tmanaH sarvathA anityatvaM vA prajalpanti / 'AtmA nitya eva, anitya eva vA' 'AtmA ekAntena svaguNebhyo bhinna eva, abhinna eva vA' - ityAdyekAntavAdavitathavAsanAvAsitatvena teSAM na samyagjJAnA''ptiH etajjJAnA''ptiM vinA na kadA'pi kevalajJAnam / yAvacca na kevalajJAnA''ptiH tAvat karAlakaSTakoTibhiH klizyamAnatvameva jIvAnAm / / etacca dRSTvA purodRzyamAnaM sulabhamamRtaM tyaktvA mithyAtvamohasya apratihataprasaraprabhAvAdhInatayA mRgajalaMprati dhAvamAnAnAM teSAM mohApanayanAyaiva anekAntasiddhAntaH yuktipurassaraM karuNApUrNAntaHkaraNaiH yAkinImahattarAsUnusUripuraMdarazrIharibhadrAcAryaiH pradarzitaH / ekAntavAdinAM puraH anekAntajayadyotikA gaganacumbinI kAJcanazailazikharaspardhinIti patAkA sthApitA / saiveyam anekAntajayapatAkAdhunA bhavatkaratalasaroruheSu upAyanIbhUteti mahAn prmodaavsrH| ____ yadyapi anekAntajayapatAkA''khyamidaM prakaraNaM mahANarvakalpaM nAnA'bhinavaMtarkocchaladurmikulAkulaM dRzyamAnA'nekAntavAdamahAmudrAmudritA'nidraprameyasahasrottuGgariGgattaraGgabhaGgisaGgasaubhAgyabhAjanam adbhutA'narghA'nekAntasiddhAntaratnAkaraM pada-padArthasaGakSepAditimitimiGgalAdyekAntavAdavinAzabaddhalakSmajalacaranikarAkIrNam ata eva mandamatInAM duradhigamyam iti tatpravezasaukaryA''pAdanArthaM granthakRtaiva anekAntavAdapravezagranthaH viracitaH tathApi tatra pada-padArthasaGkSapasya tathAvidhatvAdeva anekAntajayapatAkAmUlagranthavaiziSTyapradarzanArthaM padArthasya saralasaGgrahArthaM kiJcitpadArthAsvAdanakRte // anekAntajayapatAkAgranthArambhasya padArthasaGagrahaH saralayA girA pradarzyate, anena anekaantjyptaakaa|| mahArNave tathAvidhamatizaktilakSaNayAnavikalAnAM api samavatAraH sukaraH syAt, etatpadArtha saGagrahaparijJAnena tathAvidhamatizaktyAdhAnasya atyantaM sambhAvitatvAt / ____'jayati vinirjitarAgaH' ityAdizlokaiH caramatIrthAdhipatimahAvIrajinabhAvastavarUpaiH prArIpsitaprabandhapratipanthipratyUhavyUhapradhvaMsapaTIyaHparamAtmapraNamanarUpamaGagalaM kRtvA prakRtaprakaraNaM svakartavyatayopadarzitam, pUrvAcAryAcIrNasya sAtmyA''pAdakasya svapriyayogasya anyayogA'napalApena kartavyatvAt / granthaprArambhe ekAntavAdinAM mataM samIkSaNArthamupadarzitam / atra pUrvapakSagranthasya aneke For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntaH eva kAnta: (25) aMzAH saukaryArthaM kalpitAH / tatrAdau sadasatsyAdvAdanirAkaraNaM pUrvapakSeNa kRtam / tasyA'yamAzayaH - ekameva vastu sadapi asadapi veti na sambhavati, yataH yatra sattvaM vartate tatra nA'sattvaM bhavati, yatra vA'sattvaM tatra na sattvamiti sattvA'sattvayoH parasparaparihAreNa avasthite: ekasminneva vastuni sattvA'sattvadharmayugalaM na sambhavati / kiJca, ekameva vastu sadrUpamapi asadrUpamapi iti abhyupagacchatA syAdvAdinA sattvA'sattvadharmo ekasmin dharmiNi abhyupagatau bhavataH / atra tAvadasmAkaM paryanuyoga: yaduta sattvA'sattvadharma-dharmiNoH bhedaH' abheda bhedAbhedau vA ? (1) nAdya: hRdyaH, dharma - dharmiNoH bhedA'bhyupagame trayaH padArthAH siddhAH- dharmI, sattvam, asattvaJca / sattvA'sattvayozca parasparaparihAreNA'vasthitatvAt kathamekameva vastu sattvA'sattvobhayadharmaviziSTaM syAt ? - iti na ekaM vastu sadasadrUpamiti / nanu Adau 'sattvA'sattvadharmayoH parasparaparihAreNa anavasthAnalakSaNavirodha: kimarthaM svIkriyate' iti tu darzyatAm ? iti ced ? na, yata: yad vastu arthakriyAkAri tat sat, yacca na tathA tad asat / tatazca yad vastu arthakriyAM karoti tad 'na karoti' - iti vaktuM na pAryate, yacca na karoti tat 'karoti' iti vaktuM na pAryate / ataH sattvA'sattvadharmau nekatrA'vatiSThete / ( 2 ) sattvA'sattvadharma-dharmiNoH abhedaH yadi svIkriyate tadA sattvA'sattvayorekatvA''pattiH, ekatrobhayA'siddhiH vA / tathAhi - bhavatA kIdRza: abheda: aGgIkriyate ? ka - sattvAsattvapratiyogikadharmyanuyogika: abhedaH ? yadvA kha - dharmipratiyogikasattvAsattvA'nuyogika: abheda: ? qa - yadi sattvAdeH abheda: dharmiNi vartate tadA dharmiNaH ekatvAt tena ca sattvA'sattvayorabhedAd dharmi-sattvA'sattvaitaMttritayamapi abhinnaM jAtam iti sattvA'sattvadharmayorabhedA''pattiH / kha - yadi ca dharmiNa: abhedaH sattvA'sattvAdidharme tadA sattvA'sattvayoH bhedAd yasya dharmiNaH abhedaH sattve vartate tasyaiva dharmiNaH abhedaH asattve naiva syAt, yasya dharmiNa: abhedaH asattve vartate tasyaiva dharmiNaH abhedaH sattve na syAditi dharmidvikaM kalpanIyam / tatazca naikasminneva dharmiNi ubhayadharmasiddhiH / idamatrAkUtam - asatkalpanayA trayaH padArthAH kalpyante / prathamasya kasajJA dvitIyasya casaJjJA tRtIyasya ca gasaJjJA / kapadArthe yadi khapadArthasya gapadArthasya cA'bhedaH vartate tarhi ka - kha-gapadArthAH abhinnA eva jAtA: iti khapadArtha-gapadArthayorapi abhedaH eva siddhyati / yadi kha-gapadArthayoH abhedaH aniSTa:, ata: khapadArthasya kapadArthe'bhedaH asti iti kalpyate tadaitadavazyamaGgIkartavyaM yaduta khapadArthasyaiva kapadArthe abhedaH sambhavati, yadvA kevalagapadArthasyaivA'bhedaH kapadArthe sambhavati, na tu For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntaH eva kAntaH (26) kha-gobhayapadArthayoH, anyathA punaH pUrvoktayuktyA kha-gapadArthayorekyA''patteH, taccA'niSTamiti " khapadArthasya yadi kapadArthe abhedaH tadA gapadArthasya abhedaH tatra na sambhavati kintu anyasmin kasmiMzcit sambhavet, yadi ca gapadArthasya kapadArthe abhedaH tadA kha-padArthasya kapadArthAtirikte abhedaH kakSIkartavyaH iti // khapadArthA'bhinnapadArthataH gapadArthAbhinnapadArthaH vyatirikta eva kalpanIyaH ityataH na khagapadArthayoH ekatraiva kapadArthe avasthAnaM sambhavati iti nizcIyate / prakRte kapadArthavidhayA abhipreta: eko dharmI khapadArthavidhayA sattvadharmaH, gapadArthavidhayA'sattvadharmazca jJeyaH iti / (3) yadi tRtIyo vikalpaH bhedAbhedA''khyaH kalpyate tarhi api na nistAraH / tathAhi - ka - "dharmI yenA''kAreNa = yena rUpeNa = yadapekSayA sattvA'sattvadharmato'bhinnaH na hi tenaivA''kAreNa bhinnaH / tatazca yenA''kAreNa bhedaH tenA''kAreNa bhedaH eva / yena cA'bhedaH tenA'bhedaH eva" iti yadi abhyupeyate tadA bhedA'bhedapakSoktobhayadoSA''pattiH / dharma-dharmiNoH kenA'pi ekenA''kAreNa bhedaH aGgIkriyate tatra dharma-dharmiNoH svAtantryasiddheH sattvA'sattvadharmayozca parasparaparihAreNA'vasthAnalakSaNavirodhAnnaikaM vastu ubhayarUpam iti vaktuM zakyate iti ekena AkAreNa ) bhedasyAGgIkAre'pi naabhilssitsiddhiH| evaJca ekenA''kAreNA'bhedasyAGgIkAre'pi pUrvoktadoSAH Avartante yaduta ekenA''kAreNA'bhedAbhyupagame tadapekSayA sattvA''sattvayoraikyaM syAd yadvA dharmidvayaM kalpanIyamiti naikatra ubhayasiddhiH SS iti naabhilssitsiddhiH|| kha- yenA''kAreNa bhedaH tenA''kAreNaivAbhedAGgIkAre spaSTaH eva virodhaH, yenA''kAreNa bhedaH tenaivAkAreNA'bhedasyA'tyantamasambhAvitatvAt / ga - "yenA''kAreNa bhedaH tenA''kAreNa bhedo'pi, abhedo'pi, yenA''kAreNa ca abhedaH tenA''kAreNa abhedo'pi, bhedo'pi| tatazca vastuni ye ke'pi AkArAH taiH sarvaiH api bhedAbhedaH eva, prathamA''kAreNA'pi bhedAbhedaH dvitIyAkAreNA'pi bhedAbhedaH ityevaM sarvairAkAraiH bhedAbhedaH eva, na tu ekenA'pi AkAreNa kevalaM bheda eva abheda eva vA iti na virodhaH" - ityevamaGgIkAre punaH pUrvoktamevA''vartate / tathA hi-bhedAbhedaH = bhedazca abhedazca / yena ekenA''kAreNa bhedAbhedaH vartate tasyAkArasya yenAM'zena = yenAkAreNa (AkArasya aMzo'pi AkAra eva) bhedaH tenaiva abhedaH ? yadvA yena bhedaH tena bhedaH eva........ ityAdipUrvokta-vikalpA evA''vartante iti punaH punaH bhedAbhedavikalpAGgIkAre anavasthA anapalapanIyA tatazca spaSTIkartavyameva kenA''kAreNa bhedaH kenA''kAreNA'bhedaH, tatkaraNe ca pUrvoktadoSAH Apadyante iti sattvA'sattvadharma-dharmiNoH bhedaH abhedaH bhedAbhedaH vA-ko'pi vikalpa: na sambhavati / tatazca naikaM vastu ubhayarUpam iti siddhyati iti zAntacetasA samyagvibhAvanIyam / For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntaH eva kAntaH (27) kiJca, dharma-dharmiNoH bhedAbhedamabhyupagacchatA syAdvAdinA avazyametatkakSIkAryaM yaduta dharmadharmiNoH svabhAvataH tu abhedaH eva, kevalaM nAmAdyapekSayA dharma-dharmitayA ca dharma-dharmiNoH bhedaH / / etacca na sambhavati - (1) vastutaH tayorabhede yadeva svarUpaM dharmasya tadeva dharmiNaH, yadeva dharmiNaH tadeva dharmasya, tataH naiva dharma-dharmiNoH dharma-dharmirUpeNA'pi bhedaH sambhavati, tatsvarUpavat / (2) yadi dharma-dharmiNoH svabhAvato'pi bheda eva svIkriyate tadA dharmadvayadharmilakSaNapadArthatritayameva syAditi pUrvoktabhedapakSayuktyA naikam ubhayarUpaM syAt / syAdvAdinA tu ekaM vastu ubhayarUpaM saadhniiym| (3) yadi ca svabhAvataH teSAM bhedA'bhedakalpanA kriyate tadA punaH te eva doSAH yaduta yenA''kAreNa bhedaH tenA''kAreNa bhedaH eva kakSIkriyate yadvA abhedo'pi iti pUrvoktavikalpA'nusAreNa / / sattvA'sattvAbhedA''pattyAdayaH svayameva vibhAvanIyAH / tatazca na hi ekameva vastu sadasadrUpamiti / phlitm| ___kiJca, yAdRzaM jJAne bhAsate tAdRzaM vastu bhavati, na hi ekameva vastu sadasadrUpaM kasmiMzcidapi jJAne / bhAsate / tathA hi - dvividhaM hi jJAnam - 1 pratyakSam, 2 anumAnaJca / tatra 1 pratyakSajJAne sattvAsattve naiva bhAsete, yataH pratyakSa rUpa-rasAdimad vastu eva gRhNAti, asattvaJcA'rUpi, sattvAbhAvarUpatvAt / tataH na tasya pratyakSaM bhavati / ataH pratyakSajJAne sadrUpameva vastu gRhyate, na tu asadrUpam iti sthitam / 2 anumAne'pi na jJAyate, yataH anumAnaM kenA'pi hetunaiva bhavati / 'idaM vastu sadasadrUpam, tatkAryasya sadasadrUpatvAd' ityevaM kAryato'numAnaM tasya naiva bhavati, ubhayarUpasya kAryasyA'nupalambhAt / / / na ca sattvadharmaH kAraNaniSThaH kArye sattvadharmaM janayet, asattvadharmazcA'sattvaM janayediti sidhyati ubhayarUpaM kAryam iti vAcyam; vikalpadvayA'natikramAt / tathA hi-vastu kenacidrUpeNa kAryaM janayet, sarvAtmanA vA? 1 na kenacidrUpeNa, yataH tathA'bhyupagame kenacidrUpeNa vastu kAryaM karoti kenacidrUpeNa na iti ApatitaM tacca virodhgrstm| - 2 yadi sarvAtmanA kAryaM karoti tadA'pi kAryaM bhAvarUpameva syAt, yataH asattvasya abhAvarUpatvena sarvazaktivikalatvAt kAryajananazaktimattvaM tatra na sambhavati, tataH kathaM kAryamutpAdayed ? iti bhAvarUpameva kAryaM syAt, tataH na kimapi kAryamubhayarUpaM syAt / yadi abhAvo'pi kAryaM janayet tadA abhAvasya sarvadA vidyamAnatvAd tatra vizeSasya asattvAt kanaka-kaTakAdyutpattyanuparateH vizvamadaridraM syAt ekasmAdevA'bhAvAt kanakAdisarvavastUnAmutpattisambhavAt, bhAvapadArthavat pratiniyatakAryajananavizeSasya tatrA'bhyupagantum azakyatvAditi nA'numAnato'pi kimapi vastu sadasadrUpaM saMvedyate iti sthitm| ata eva ca na kimapi sadasadrUpamiti sthitam / evam ekameva vastu nityamapi anityamapi na sambhavati, virodhAdeva / " For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntaH eva kAntaH (28) yadapracyutA'nutpannasthiraikasvabhAvaM tad nityaM kathyate, etadviparItaM yat tadanityam, etadvitayaJca ekasminneva vastuni kathaM snggccheteti| na ca bhavaduktaM kUTasthanityatvaM nA'smAbhiH aGgIkriyate, kintu prinnaaminitytvmnggiikriyte| mRdravyaM sthAsa-koza-kuzUlAdiparyAyeSu parAvartamAneSu api anazvaramiti ghaTAdeH mRdravyatvena nityatvam / mRdravyatvena ghaTasya nityatve'pi ghaTatvenA'nityatvAt paryAyaparivartane parivartanazIlatvAd anityatvasambhinnanityatvaM hi tat 1 tadeva hi pariNAminityatvam / tatazca dravyaM nityam, paryAyAH anityAH, dravyatvena dravyasya nityatvaM paryAyasya vinazvaratayA tena rUpeNA'nityatvamityevam ekasmin eva vastuni dravyatvena nityatvaM paryAyarUpeNA'nityatvam aGgIkriyate asmAbhiH iti na kAcid anupapattirariti vAcyam; etadaGgIkAre paryAyato bhinnadravyasya kalpanA''patteH / na ca paryAyato bhinnaM dravyam anubhavAbhAvAt / paryAyaviziSTam eva dravyamanubhUyate / yadi dravyaM paryAyato bhinnaM syAt tadA paryAyavinirmokeNa / kevaladravyasyA'pi pratItiH syAt, na ca sA bhavati / kiJca, dravyAt paryAyasya bhinnatve 'paryAyarUpaM dravyam' iti vaktuM naiva zakyate / tatazca anekarUpamekaM vastu' iti api vaktuM naiva zakyate / 'dravyaM paryAyato bhinnAbhinnam' iti naiva vaktavyam, virodhenaiva tnniraasaat| evam ekaM vastu sAmAnya-vizeSobhayAtmakaM na sambhavati, yataH 'ekaM nityaM niravayavam akriyaM' / sAmAnyaM bhavati / vizeSAzca aneke anityAH sAvayavAH sakriyAzca bhavanti / tatkathaM yat sAmAnyarUpaM tad vizeSarUpaM yad vizeSarUpaM tat sAmAnyarUpam ? kiJca, yadi sarveSAM vastUnAmubhayarUpatvamaGgIkriyate tadA viSaM modako'pi modakazca viSamapi, viSA'bhinnasAmAnyasya modake'pi abhedenaiva vRtteH / sAmAnyaJca vizve ekameva bhavati, yat sAmAnya modake tad viSe'pi, sAmAnyaJca modakAdito'bhinnameva iti modaka: na modakaH eva kintu viSamapi, viSaM na viSameva kintu modako'pi / evaJca viSArthI modake pravarteta, modakArthI ca viSe, na caivaM dRzyate / tathA viSe bhakSite modako'pi bhakSitaH bhavet, modake bhakSite viSamapi bhakSitaM syAnnaitadevamanubhUyate / evamanyatrA'pi yojniiym| na ca 'kevalamasmAbhiH vastuni sAmAnyarUpataivAGgIkriyate, kintu vizeSarUpatA'pi / tatazca / / prativastu bhinnAH bhinnAH vizeSAH, ta eva pratiniyatapravRtterbIjam / yaH vizeSaH modake saH na viSe yazca viSe saH na modake / yatra viSaniSThavizeSaH tatraiva viSArthI pravarteta yatra ca modakaniSThavizeSaH tatraiva modakArthI pravarteteti na kiJcidanupannamiti vAcyam; For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntaH eva kAntaH (29) vikalpA'nupapatteH / tathAhi - vizeSarUpatA sAmAnyato bhinnA abhinnA vA ? 2-yadyabhinnA tadA vizeSaH vizeSaH eva na bhaviSyati sAmAnyameva bhaviSyati / yathA sAmAnyato abhinna sAmAnyasvarUpaM na vizeSaH tathA sAmAnyato'bhinnaH vizeSo'pi na vizeSaH, sAmAnyAd abhinnatvAt / 1-yadi ca sAmAnyAd bhinnA tadA vizeSarUpatA eva kalpyatAm, yataH vizeSasyaivA'rthakriyAkAritvena tattatpadArthArthipravRttiviSayatvAt, tadgatavizeSamAzrityaiva ko'pi tadarthI / tatra pravartate iti vizeSasya tattatpravRttiviSayateti vibhAvanIyam / evaJca na eka sAmAnyavizeSobhayarUpam / 3-vizeSarUpatA sAmAnyato bhinnAbhinnA ced virodhastadA iti tyajatu ubhayarUpavastuvAdAbhimAnam / pramANavArtike (3/182) dharmakIrtinA'yameva padArthaH uSTradadhidRSTAnte yojitaH granthakRtA cA'smin granthe tamanusRtya pUrvapakSaH utthApitaH / uSTra-dadhidRSTAntazca spaSTaH / tatrA'pi svayameva etatsarvaM yojyam / kiJca, zabalavastvabhimAninaH bhavato mate 'ayaM ghaTaH' ityAdibuddhirapi na ghaTate, yataH bhavanmatA'nusAreNa ghaTa: ghaTo'pi paTo'pi / uktabuddhau kevalaM ghaTatvena rUpeNaiva ghaTasya bhAnaM, na tu paTatvena rUpeNa paTasyA'pi / ghaTazabdapravRttinimittaM ghaTatvam eva / yatra paTatvAdikaM syAt tatra na ghaTazabdapravRttirbhavati, anyathA paTamuddizya kRtasya 'ayaM ghaTaH' ityAdiprayogasyA'pi sAdhutvApatteH / bhavanmatAnusAreNa ca ghaTe'pi paTatvasya sattvAnna tatra 'ayaM ghaTaH' iti buddhiH sambhavati, yadi tatra ghaTatvasya sattvAt 'ayaM ghaTaH' iti buddheH prAmANikatvamudbhAvyate tadA sarvatra sarvamuddizya tAdRzI buddhiH syAt, sarvatra ghaTatvasya sattvAt / tathA ca paTatvAdyasaMsRSTaghaTatvaviziSTAnAM vAcakaH zabdaH eva na ko'pi, paTatvAdyasaMsRSTaghaTatvAdiviziSTAnAmabhAvena tadviSayakabuddherapyabhAvAt / ____ yadi ca kevalaghaTAdyavagAhinI buddhiH aGgIkriyate tadA ghaTa-paTAdInAM svabhAvabhedaH sidhyatyeva, yataH dvayoH svabhAvasyA'bhinnatve ekasya bhAne anyasya avazyaM bhAnaM bhavati / svabhAvabhedasiddhau ca ghaTa: ekAntena ghaTa: eva. na paTa:. paTazca paTa eva. na ghaTa: / tathA ca zabalavastvabhyapagamo na bhavataH // kiJca, yadi bhavAn anekAntavAdI sarvaM sarvAtmakaM kakSIkariSyati tadA ghaTaM ghaTarUpeNaiva kathaM jAnIyAd abhilaped vA ? ghaTe ghaTarUpatAyA iva paTarUpatAyAH api sattvAt kevalaghaTarUpatAyAH jJAnasyA'sambhavAt / tatazca ghaTa-paTayoH bhedaH eva na syAt, jJAnAbhilApakRtaH bhedaH bhavati / atra ca ghaTa-paTayoH jJAnasyA'pi na bhedaH, abhilApasyA'pi na bhedaH / evaM yadi ghaTa-paTAdInAM bheda eva nAsti tadA ghaTa-paTayorekIkaraNarUpaH saMhAravAdaH = syAdvAdaH kathaM syAt ? 'ghaTaH syAd ghaTaH syAd aghaTaH' ityevaMrUpa: bhavadabhilaSitaH syAdvAdaH kathamapi na sidhyet / yathA vibhaktayoH saMyogaH bhavati tathA'nekayorevaikIkaraNaM saGgacchate, atra ca anekapadArthanAmevA'bhAvAnna tat saGgacchate iti sRtam anekaantvaaden| yadi Adau ghaTaM ghaTatayaiva paTaJca paTatayaiva jJAtvA pazcAd ghaTapaTAdInAm ekIkaraNaM karoti iti For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntaH eva kAntaH (30) ucyate tadA Adau yA kevalaghaTAvagAhibuddhiH bhavati sA ghaTameva gRhNIyAt, yA ca paTAvagAhibuddhiH sA kevalaM paTameva jAnIyAd iti siddhaH tayoH bhedaH, tayorabhede ekasya jJAne anyasyApyavazyambhAvAt / evameva abhilApyA'nabhilApyaM vastu naiva bhavati - ityevam anekAntavAdikRtaH ekatraivA'bhilApyatvA'nabhilApyatvadharmadvayA'bhyupagamo'pi pUrvapakSeNa nirastaH, prAnte ca muktyabhAvo'pi pradarzitaH / evaM saprapaJcaM pUrvapakSo granthakRtopadarzitaH / ete sarve'pi doSAH virodhamUlakAH agrimagranthasandarbheNa vistarataH nirastAH granthakRtA / virodhaH eva yato'tra nA'sti ghaTAdInAM svadravyAdinA sattvaM paradravyAdinA ca asattvam avazyamabhyupeyam, anyathA sarveSAM sarvAtmakatvaM syAditi sngkssepH| etaddizA'khilaM prakaraNaM svayaM samunneyam, etadgauravabhiyA agretanasandarbhavivaraNasyA'trA'nucitatvAt / mahArNavatve'pi asya prakaraNasya vyAkhyA-vivaraNa-vivecanAdivinirmitamahAyAnena adhunA pAraM gantuM avazyaM pAryate mandamatibhiH, digdarzanamapi saJjAtamataH nAsti kimapi bhayam / yathA yathA'trAvagAhyate tathA tathA siddhAnta - tarkaratnAni prApyante nA'tra sandehaH / nAsti cet pratyayaH ? paThantu svayaM vizvasantu ceti| ___adhunA anekAntajayapatAkAvyAkhyAgranthagatavaiziSTyaM katipayavAkyA'ntargataidamparyaprakaTanapUrvaM navyanyAyazailyA kiJcid vitanyate iti sAvadhAnamanasA avadhArayantu___'jayati vinirjitarAgaH' ityAdimaGgalazlokAvataraNikAyAM uktazlokasya maGgalarUpatvena vighnavinAyakatvasiddhyarthamAdau vighnanirvacanam akAri vyAkhyAkRtA, taddhvaMsajanakatvajJAnasya paramparayA / / tajjJAnaprayojyatvAt, pratiyogijJAnasyA'bhAvajJAne taddhvaMsajJAnasya taddhvaMsajanakatvajJAne cA'pekSaNAt / ___ "prAgupAttA'zubhakarmodayalakSaNaH vighnaH" iti nirmAtaM vighnalakSaNam anekAntajayapatAkAvyAkhyAkRtA / sattAyAM vidyamAnAnAM karmaNAM prArIpsitaprabandhapratipanthitvAbhAvAt, vighnasya ca prAripsitaprabandhapratipanthitvaniyamAnna teSAM vighnatvamiti udayapadamupAttam, karmaNAM vipAkodayasyA'vazyaM tAdRzapratipanthitvAt tAdRzodayasya vighnatvamanAvilam / ata eva udayapadena na pradezodayo'pi grAhyaH, kintu vipAkodayaH eva grAhyaH / zubhakarmodayasyA'pi tAdRzatvavirahAnna vighnatvamiti azubhapadopAdAnam / karmaniSThAzubhatvaJca prArIpsitaprabandhapratipanthitvameva, karmaNAmudayasyaiva prArIpsitaprabandhapratipanthitve'pi tajjanakasyA'pi / tathAtvoktiH upacArAt saGgacchate, yadvA prArIpsitaprabandhapratipanthipratiyogitvaM hi azubhatvam, prArIpsitaprabandhapratipanthyudayasya azubhakarmasambandhitvaniyamAt / tena bhogAntarAyAdyazubhakarmaNAmudayasya tathAtvavirahe'pi na kSatiH / svayamanupAttAnAM karmaNAmudayasyA'pi tathAtvavirahAt 'prAgupAttatvam' karmaNo vizeSaNam / For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntaH eva kAntaH (31) na ca anupAttAnAM kArmaNavargaNApudlAnAM na karmatvavyapadezaH jIvairupAttAnAmeva karmatvavyapadezAditi prAgupAttatvA'niveze'pi na anupAttakarmAdAya kSatiH, anupAttasya karmatvasyaivA'sambhavenA'nupAttakarmaNaH gaganA'ravindasodaratvAd iti vAcyam; svarUpadarzakatvena nairarthakyA'bhAvAt, kArmaNavargaNApudgalAnAmapi kathaJcit karmatvavyapadezasambhavena tadvyavacchephalakasya tasya sArthakyasambhavAd vaa| etena padena "karmANi na ) svayameva Atmani zliSTAni, kintu jIvenaiva duSkRtAni samAcarya svayamupAdattAni / tatazca na karmaNAM doSaH, jIvasya svasyaiva / karmaNi prAgupAttatvameva svodayasya vighnatve mukhya kAraNam, duSkRtA'nAcaraNena prAganupAttatve tadudayasyaivA'sambhavena vighnasya dUrotsAritatvAt / tatazca sAmpratakAlInaM vighnaprayojakatvaM duSkRtasamAcaraNataH jIvena kRtA karmopAdAnalakSaNA kriyaiva, prAgupAttatvaviziSTakarmaNi kRtasya vighnaprayojakatvavidhAnasya tadvizeSaNIbhUtaprAgupAttatve upasaGkramaNAd" itybhivyjyte| naca'upAtta'padagataniSThApratyayenaivAtItakAlInatvasya bodhAd nirarthakaM prAkpadamiti vAcyam; karmopAdAnakriyoparamA'nantarasamaye'pi niSThApratyayasya prayujyamAnatvena karmaNAJca svasvA'bAdhAkAlA'nantarameva sva-svaphalajananaM prati sakriyatvasambhavena niSkriyakarmaNAM tathAtvaviraheNa sakriyakarmaNAmudayasyaiva tathAtvena tAdRzA'bAdhAkAlapUrNatvasUcakasya prAkpadasya sArthakyA'napAyAt / tathA ca abAdhAkAlapramitakAlapUrvamupAttA'zubhakarmodayalakSaNaH vighnaH iti phalitam / tatazca karmopAdAnakriyAyAH pazcAd abAdhAkAlo'pi vyatItaH, ataH eva ca tAdRzakarma udayaprAptam, yadyapi abAdhAkAlasyA'pUrNatve na karmaNAmudayaprAptatvamiti 'azubhakarmodayaH vighnaH' ityasyaiva samIcInatvam, tathA'pi abAdhAkAlasyA'pUrNatve karmaNAmudayasyA'sambhavena 'karmasattve tadudayA'vazyambhAvena karmANi eva nirundhyAni iti karmaNAm udayadvArA prArIpsitaprabandhapratipanthitva'niyamaH vibhajyeta, tadupAdAne abAdhAkAlasya pUrNatAyAmavazyaM tadudayaH iti anyat svayamabhyUhyam / yadvA 'azubhakarmodayaH eva vighnaH' ityapi sAdhu iti dik| nanu karmaNAM vipAkodayasya kenA'pi anapavartanIyatvena maGgalaM niSphalameva, maGgalAdinA udayA'prAptAnAmeva karmaNAM kSayasya zaktyavAt / udayaprAptAnAM karmaNAM nAzaH na bhogamRte / tatazca maGgalakaraNe'pi na tAdRzakarmodayarUpavighnadhvaMsaH sambhavediti ced ?? maivam; maGgalena tAdRzakarmaNAmeva vighAtAt, udaya-sattAdeH karmapudgalasya paryAyarUpatvena karmanAzakasya udayanAzakatvA'napAyAt, dravyanAzakasya tatparyAyanAzakatvA'vazyambhAvAt / ata eva tAdRzakarmaNo'pi vighnatvoktiH anyagrantheSu saGgacchate, abAdhAkAlapUrNatA'nantaraM tAdRzakarmaNAM maGgalAdibhiH anAzitAnAm avazyaM prArIpsitaprabandhapratipanthitvAditi / kiJcA'tra karmanAzaH = karmasaMyoganAzaH eva jJeyaH iti na kA'pyanupapattirityalaM prsnggen| 'jayati vinirjitarAgaH' ityAdizloka: bhAvastavarUpaH iti prakhyApayatA vyAkhyAkRtA For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntaH eva kAntaH (32) bhAvastavasya lakSaNaM niSTaGkitam "ayaM ca yathAbhUtA'nyA'sAdhAraNaguNotkIrtanarUpatvAd bhAvastavaH" ityAdyuktyA, / / prAmANikatvaM bahuzrutA''daraNIyatvaJcA'sya lakSaNasya nandIsUtravRttikRduktipradarzanena etadgranthopari gurjaravivecanakRtA prasthApitamiti etadupari kiJcid vicAryate - uktoktyA 'yathAbhUtA'nyA'sAdhAraNaguNotkIrttanatvaM bhAvastavatvam'iti phalitam / atrAha - nanu anyadarzanisvIkRtadeveSu api kevalajJAnAdiguNAH santi eva, sarvAtmanAM kevalajJAnAdiguNavattvAt, kevalaM sAmprataM tirobhUtAH, kintu na na santi / tatazca teSAM sarvajJatvakIrtanamapi bhAvastavaH syAt, yathAbhUtaguNotkIrtanarUpatvAt / yadvA tIrthakRtAM sarvajJatvaguNotkIrttanamapi na bhAvastavaH syAt, sarvajJatvAdInAmanyasAdhAraNatvAd iti ced ? na; tAdRzakevalajJAnAdInAM tadAnImarthakriyAkAritvavirahAd nizcayadRzA guNatvAbhAvAt / na hi kASThe prasthakatvoktiH nizcayasammateti / ___ na cA'nyakevaliSu tat tAdRzaM vartate iti punaH tadApattiriti vAcyam; tathAvidhavizvopakAritIrthaMkaranAmakarmodayasAcivyasyA'nyatrA'bhAvAt / ata eva tIrthaGkarasthitakevalasya vizvopakAritvenA'nyA'sadRzatvaM vibhaavniiym| na ca samyagdRSTijIvena 'Adhi-vyAdhyupAdhinAzaka: me arhan jayatu' ityAdirUpeNa bhautikaduHkhanAzakatvena kRtamarhatstavanaM bhAvastavaH na syAt, tAdRzaduHkhanAzakatvasyA'nyasAdhAraNatvAditi vAcyam;zuddhanizcayanayadRSTyA tasya bhAvastavatvAbhAvAt, yadvA, samyagdRSTijIvasya / arhatparamAtmaniSThazuddhaguNaviSayakazraddhA-jJAnAdizAlitvena tAdRzA'nyA'sAdhAraNaguNasamAnAdhikaraNabhautikaduHkhanAzakatvasyaiva stutyatvenAGgIkArAnnA'vyAptiH anyathA tAdRzaduHkhanAzakatvena anyadevAdInAmapi stutyatvApatteH, na hi samyagdRSTiH kadA'pi svaduHkhanAzakatvena anyadevaM tathAbuddhyA stauti / tAdRzaduHkhanAzakatvasya vA'nyavA'bhAvAditi na kA'pi anupapattiH iti alaM casUryA / atra bahu vaktavyaM tacca vistarabhiyA upekSyate iti / etadanekAntajayapatAkA''khyaprakaraNaM sUripurandara zrIharibhadrasUriviracitaM vyAkhyAsamalaGkRtam / // etadvyAkhyAgatavaiziSTyamasmAbhiH dRSTam, adhunA etadvyAkhyopari yad AcAryavaryazrImunicandrasUriviracitaM vivaraNaM tavaiziSTyamapi kiJcidavalokAmahe "zAstraikadezasambaddhaM zAstrakAryAntare sthitam / AhuH prakaraNaM nAma, granthabhedaM vipazcitaH // " itiparAzarapurANoktaprakaraNapadapravRttinimittaM vyutpattyA darzayatA anekAntajayapatAkAvyAkhyAkRtA "prakriyante'rthAH svasthAnasthApanA'bhivyaktyA asmin iti prakaraNam" ityuktm| etadantarnihitaidamparyaprakAzanam atIva saralayA girA vivaraNakRtA "svabhAvata eva hi padArthAH , For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntaH eva kAntaH (33) svasthAne nijasvabhAvarUpe svahetubhireva vyavasthApitAH vartante / anena ca granthena svasthAne sthApanAyAH abhivyaktiH = prakAzanameva kriyate, tathAvidhamohApasaraNeneti" - ityevaM kRtam / (dRzyatAM pR. 20) evam anavasthA-cakrakadoSayoH anyatrA'nyaiH vyavasthApitaH vizeSaH atra ca abhipretaH tayoH avizeSaH spaSTatayA vivaraNakRtA "iha abhayadevAdigranthAntareSu padatrayasya punaH punarAvRttau 'cakrakaM' nAma doSo vivakSito dRzyate / ...... anavasthA tu punaH punaH padadvayA''vartanarUpA prasiddhaiva / iha tu anavasthAcakrakayoH nAmakRtaH eva vizeSo labhyate, na punararthakRtaH kazcid / yad vakSyati sAmAnyavizeSavAde 'cakrakramanavasthA'nativRtteH' iti / atra hi cakrake sAdhye anavasthAnativRttilakSaNo heturupanyastaH / ato jJAyate anavasthaiva cakravat punaH punarbhramaNAt cakrakamityucyate iti / " adhikaM kiM vakSyAmaH ? adhikarasAsvAdalipsubhiH paThanIyaH svayamevaiSaH granthaH / etadgranthakRtAM tattadvyAkhyA - vivaraNAdikRtAM ca paricayaH atraiva anyatra carcitaH iti na tatrA'smAkamAyAsaH / navaraM nAstyatra ko'pi vivAdaH yaduta sakalazAstrakAraparamarSi - AcAryaharibhadrasUri : kirITakalpaH taiH racitazcA'yam anekAntajayayatAkA''khyagranthaH samastagrantheSu kirITastharatnakalpaH / anekAntabhAskare dhUliprakSepAya prayatna: bahubhiH vAvadUkaiH kRtaH tathA'pi etAdRzagrantharacanAdvArA pUrvAcAryaiH te sarve'pi prayatnAH viphalIkRtAH / prAcInanyAyazailinibaddho'yaM sUripurandarAcAryazrIharibhadrasUrisandRbdho'nekAntajayapatAkAdigranthanikaraH, navyanyAyazailigumphitaH mahopAdhyAyazrIyazovijayagaNivaryaviracitaH syAdvAdakalpalatAdigranthakalApa evA'tra pramANam / dravya-guNaparyAyarAse caturtha-zAkhAyAM prathama- dvitIya tRtIya zlokeSu paraiH anekAntavAde kalpitAnAM saptadazadUSaNAnAm upadarzanaM nirAkaraNaJca navyanyAyazailyopalabhyate tacca nA'nyatra labhyate iti tulanApriyaviduSAM vinivedyate / adhikaM dravyAnuparAmarzakarNikAyAm avocAma: (4/2-3) / adhunA tu atyAnandA'vasaraH yat tathAvidhasaMskRtabhASApANDityavikalAnAm etadgrantharAjapadArtharasAsvAdalipsUnAm api etadgranthapravezasaukaryakArI vistRta: vikasita: viziSTaH sundaraH svAdyaH sauSThavazAlI gurjarAnuvAdaH prakAzyatAM nIyate paramapUjyA''cAryavaryazrImadvijayaguNaratnasUrIzvaraziSyaratnaparamapUjyA''cAryazrImadvijayarazmiratnasUrIzvara ziSyaratrena munirAjayazaratnavijayena alpe eva janma-dIkSAparyAye iti kamapi amandAnandasandohaM gAhate manmanaH, atidurUhatayA sakalalokavikhyAtasya niruddhaprAya: paThanapAThanapracArasya etadgranthasya tathAvidhabAlAdInAmapi gamyatvA''pAdanAt / zatazaH sAdhuvAdAH dhanyavAdAH ca tasmai munipravarAya vitarAmaH / yata: anekahastapratyAdhAreNa anekatrA'nekAzuddhinirAkaraNena ati svacchatAmApAditaH eSaH granthaH / pAdanoMdhe ca atIva upayoginyaH sAmagryaH nivezitAH, tena ca saMskRto'yaM granthaH / kliSTasthalIyaspaSTA'nuvAdena bAhulyena vyAkhyAdInAM padArthavAkyArthAdeH vivecane samAvezakaraNena samRddhaH For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntaH eva kAntaH sakalajanA'bhigamyazca kRtaH iti granthasampAdana-saMzodhanAnuvAdanAdikAryeSu munipravareNa saphalatA ) AsAditA / anekatra anekavaiziSTayam anuvAde pAdanoMdhe ca samAviSTaM samasti, kasya kathanaM kurmahe vayaM, svayameva paThitvA'nubhavatu, zravaNapaThanAdito'pi anubhavasya balavattvAt / tattadvizeSatAbhiH vaiziSTyaM bibhran ayaM grantharAjaH rAjatetamAm / saMzodhanakuzalamunirAjazrIbhavyasundaravijayena ca saMzodhito'yamanuvAdaH iti tatsameto'yaM grantharAjaH avazyaM vidvajjanavallabho bhaviSyati iti vAcakA evA'tra pramANam / guNaratnamahodadhau ratnakalpo'yaM munipravaraH svIyaiH dhIrazmibhiH naikAn granthAn saMskRta-gurjaravivecanasamalaGkRtAn karotu iti aashaasmhe| prAnte, sakalasacarAcarasRSTivyApyanekAntavAdasamAzrayaNena tAttvikaM tatparijJAnamupalabhya zIghraM satvaraM muktiM vindatAm akhilaM vizvamiti kAmanayA saha viramAmi..... vi.saM. 2068 li. bhAdrapadazuklA caturthI paramapUjyavardhamAnataponidhi-nyAyavizAradAsAMvatsarikamahAparva ''cAryavaryazrImadvijayabhuvanabhAnusUrIzvarabhuja-kaccha ziSyaratnapArzvaprajJAlayatIrthaprerakapaMnyAsapravarazrIvizvakalyANavijayapadapadmasadma nivaasipNnyaasyshovijyH| For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (35) co saMzodhakanI kalame... vAmana jyAre virATa bane che.. eka savAre patra Avyo, pa.pU.mu. zrI yazaratna vi.ma.no.! vinaMtI hatI, anuvAdanA saMzodhana mATe.. mArA mATe AvA patro Azcaryajanaka nathI rahyA, paNa chatAM A patre Azcarya janmAvyuM. kAraNa hatuM graMthanuM nAmaH "anekAMta jayapatAkA' tArkika ziromaNi pa.pU.A.bha. zrI haribhadrasUrIzvarajInA A graMthanuM meM nAma ja sAMbhaLeluM. . joyo nahoto.. paNa eTalI to khabara hatI ke siddhasenadivAkarasUri kRta sanmatitarka ke vAdidevasUri kRta syAdvAdaratnAkaranI haroLano A graMtha che, ati gahana.. AvA gahana graMthane vAMcavAno paNa meM vicAra karyo nahoto, tyAre A munivara.. jemano paryAya mAtra 9 varSa hato ane uMmara mAtra 20 varSa. . te A graMthanA anuvAda karavAnI hiMmata kare, e atiAzcaryajanaka ja hoya ne ? eka vAra to ema lAgyuM ke A duHsAhasa to nathI ne ? 8 phUTanI UMcAI na dharAvato mANasa 8000 phUTa UMcA evaresTane sa2 ka2vAnI hAma bhIDe, e duHsAhasa jevuM ja lAge.. saMzodhana svIkAravA mATe paNa manamAM gaDamathala thaI. AvA gahana graMthane huM ukelI zakIza? paNa ema thayuM ke jyAre A munivara anuvAda karavAnI hiMmata kare che to saMzodhana mATe mAre hiMmata keLavavI ja rahI.. ane meM svIkArano pratyuttara lakhI nAMkhyo.. tyAre manamAM kadAca ema paNa hatuM.. "zarU to thavA do.. AgaLa vadhaze eTale khabara paDaze, keTaluM kaThina che ?".. pUrNa thavA vize zaMkA hatI.. ane thAya to paNa 4-5 varSa lAgI jaze.. evuM mAnato hato.. paNa AnaMda sAthe jaNAvavuM paDe che ke e badhI zaMkA-mAnyatA khoTI paDI. mAtra 8 mahinAnA TUMkA gALAmAM munivarazrIe A virATa graMthanA anuvAdanuM kArya supere pUrNa karyuM. . For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMzodhakanI kalame.. (36) * anarAdhAra gurukRpA.. * avirata puruSArtha.. * avihaDa saMkalpa.. * apratima vinaya.. A badhAnuM pariNAma tamArI samakSa prastuta che.. munivarane keTalA dhanyavAda ApIe ? graMthanI gahanatAno khyAla to vAMcanAra ja samajI zakaze. te aMge prastAvanA vageremAM anya lekhakoe jaNAvyuM che, eTale punarukti karato nathI.. munivare bhAre jahemata UThAvI che. . mudrita prata azuddhi bharapUra hatI. tenA kAraNe padArtha saMgata thato nahoto. tethI hastapratomAMthI zuddha saMpAdananuM kArya hAtha dharyuM. vividha sthaLothI 18/20 hastaprato ekaThI karI ane jyAM jyAM mudrita sthaLe zaMkA paDe tyAM e badhI ja hastaprato joIne zuddha pATha meLavavA mahenata karI. AvA nahIM nahIM to ya 300 jeTalA sthAno haze. . keTalI mahenata karavI paDe? e svayaM vicArI lezo.. judA judA aneka graMthonA pUrvapakSo A graMthamAM che, te paNa nAmollekha vinA.. tyAre te te paradarzananA graMthamAMthI te-te pUrvapakSa khoLI kADhIne tenA AdhAre temaNe te padArthonuM suspaSTa vivecana karyuM che. sAmAnyathI anuvAdanA saMzodhana samaye huM pahelA mULa graMtha vAMcato houM chuM. padArtha avadhArIne pachI anuvAda vAMcuM chuM. mAre nikhAlasapaNe kabUla karavuM joIe ke A graMthamAM anekavAra evuM banyuM che ke mULa graMtha 2-3 vAra vAMcavA chatAM huM samajI na zakyo houM ane pachI munivaranA anuvAda dvArA padArtha samajI zakAyo hoya.. munivaranI bIjI eka mahattvanI vizeSatA e anubhavAI ke bhagIratha puruSArthathI temaNe padArtha besADyo hoya ane lakhyo hoya, temAM bhUla batAvIe to kyAreya nanu, na ca karyuM nathI. . tarata ja bhUla svIkArI che, sudhArI che, punarlekhana karyuM che.. ghaNAM anuvAdanA saMzodhana karavAnA thayA che. paNa AvI sa2LatA-vinaya-samarpaNa ochuM jovA maLyuM che.. namratA paNa eTalI che ke 99% puruSArtha temano hovA chatAM, yaza haMmezA bIjAne ApatA rahyA che.. munivarazrIne kroDo abhinaMdana ane aMtarathI anumodanA.. For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMzodhakanI kalame.. (37) dezopazamanA, nyAyAvatAra ane syAdvAdabhASA pachI teo A cotho anuvAda bahAra pADI rahyA che. udayasvAmitvanI saMskRta TIkA dvArA saMskRtalekhana kSetre paNa teo padArpaNa karI rahyA che. potAnA sahavartI munivarone divasamAM 4-5 kalAka adhyApana paNa karAve che. vAmana kada dharAvatA munivara virATa zaktinA svAmI banyA che, tyAre e zaktino sadupayoga zrutanA rakSaNa | sarjana / gaThanamAM thato rahe ane sAthe ja teo AtmaguNono vikAsa paNa sAdhatA rahe e ja zubhecchA.. anuvAdanA saMzodhananA bahAne graMthanA UMDANapUrvakanA svAdhyAyanI temaNe taka ApI, jenAthI anekAMtavAda paranI mArI zraddhA vadhu dRDha banI, samyaktvanI nirmaLatA / sthirIkaraNanI taka maLI. te mahAtmAno mArA para parama upakAra che, te RNa kema visarI zakAya ? saMzodhanakAryamAM yathAkSayopazama prayAsa karyoche. ajJAnatA-chadmasthatAvaza kyAMya kSati thaI hoya, jinAjJAviruddha prarUpaNA thaI hoya to graMthakAra, vyAkhyAkAra, vivaraNakAra, anuvAdaka ane sakaLa zrIsaMghane kSamAyAcanA karuM chuM.. da. bhavyasuMdara vi. Aso suda 6 vi.saM.-2068 javAharanagara, goregAma For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (38) )/ka graMthakAra jIvana paricaya eka vIra puruSo yAkinI mahattarAsunu A. haribhadrasUrIzvarajI ma.sA.nA jIvana-kavana-samaya vize ghaNA vidvAnoe ghaNuM lakhyuM che. emanA jIvana vize mukhyatve kapAvalI, prabhAvakacaritra, caturvizatiprabaMdhamAM keTalIka vigato maLe che. ame, zrI hIrAlAla kApaDiyA likhita "zrIharibhadrasUri'. kalyANavijayagaNi dvArA saMskRtamAM lakhAyela ane dharmasaMgrahaNImAM pragaTa thayela "graMthakAraparicaya vagerenA AdhAre ahIM mukhya vigato ApIe chIe.. emanI janmabhUmi hatI cittoDa! (citrakuTa). cittoDa prAcIna samayathI jainatIrtha tarIke jANItuM che.. kalikAlasarvajJa zrIhemacandrasUri ma.sA. racita "toDachApa' mAM zrIvitrazurA : zabdo dvArA cittoDano ullekha thayo che. emanA pitAnuM nAma hatuM zaMkarabhaTTa ! ane mAtAnuM nAma hatuM gaMgA! pote agnihotrI brAhmaNa hatAM ane te cittoDanA rAjA jitArinA purohita bane che.. paMDita haribhadra cauda vidyAnA pAragAmI hatA.. prabaMdho mujaba vidyAnA kAraNe peTa na phATI jAya te mATe peTe paTTo bAMdhatA hatA ane vAdI pAtALamAM pesI jAya to pIcho karavA kolALI ne AkAzamAM UDI jAya to pakaDavA nisaraNI rAkhatA hatA. hAthamAM jaMbUvRkSanI DALI rAkhatA, je jaMbUdvIpamAM pote ja ananya paMDita che evuM sUcana karatI hatI.' jyAre rAjapurohita haribhadra, pAlakhImAM besIne rastA parathI pasAra thato hato, tyAre hAthI gAMDo thavAnA samAcAre cAre bAju bhAgAbhAga macI gaI.. paMDitanI AjubAju viTaLAyelA pAThako vagere bhAgavA lAgyA.. paM. haribhadrae pAlakhImAMthI utarIne eka jinamaMdirano Azaro lIdho.. tyAM bIrAjamAna jinabiMbane jotAM ja paMDite jinezvara bhagavaMtano upahAsa karato eka zloka racI 1. paM. kalyANavijayagaNinA mate A vAta barobara nathI. emaNe 'vI' no artha na samajAyo, to e yAkinImahattarA pAse gayA.. e emanI saraLatA, nikhAlasatA vagere guNo sAthe A ghaTatuM nathI. 2. A prasaMgano ullekha prabhAvakacaritramAM che, kahAvalImAM nathI. - -------- For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka vIra purupa (39) (c) dIdho: vapureva tavAcaSTe spaSTaM miSTAnnabhojanam / na hi koTarasaMsthe'gnau tarurbhavati SADvalaH // " arthaH tamAruM hRSTapuSTa zarIra ja tame karelA miSTAnnanuM bhojana sUcave che. polANamAM Aga hoya, to jhADa kadI lIluMchama thAya ja nahIM. eka vakhata paM. haribhadra, sAdhvIjInA upAzraya pAsethI pasAra thaI rahyA hatA. tyAre emanA kAne zabdo paDyA: "cakkIdugaM haripaNagaM paNagaM cakkINa kesavo cakkI / kesava cakkI kesava du cakkI kesI ya cakkI y||" AvazyakaniyuktinI, avasarpiNImAM thanArA cakravartI, vAsudeva vagerenA kramane sUcavanArI A gAthAno artha paMDita haribhadrane na AvaDe e svAbhAvika hatuM. paMDitane niyama hato ke - "jo mane na AvaDatuM hoya evuM koIne AvaDatuM hoya to temanA ziSya thaI javuM..'paMDite yAkinamahattarA sAdhvIjIne artha pUchyo.. sAdhvIjI paMDitane A. jinadattasUrijI (keTalAka mate A. jinabhasUrijI) pAse laI gayA.. gAthAno artha jANIne paMDita haribhadrane paripUrNa saMtoSa thayo.. pachI niyamapAlana mATe AcArya 1 bhagavaMtane ziSya banAvavA vinaMtI karI.. AcAryazrIe tenI pratijJA sAMbhaLIne kahyuM ke - "tuM ! yAkinImahattarAno dharmaputra thA AcAryazrIe haribhadranI jijJAsAnA uttaramAM dharmanuM svarUpa kahyuM ane jaNAvyuM ke - "sakAmavRttivALAne dharmanuM phaLa devaloka ane niSkAmavRttivALAne dharmanuM phaLa bhavavirahathI udbhavatuM mokSasukha maLe che." tyAre paMDita haribhadra bolyA ke mAre to mAtra bhavavirahavALuM phaLa ja joIe che.. AcAryazrIe kahyuM ke - to to tAre saMsAratyAga karI sarvavirati svIkAravI joIe.. ane tyAre ja paMDita haribhadra banI gayo muni haribhadra! "bhavaviraha' zabda muni haribhadrane atyaMta priya hato. teo vAsakSepa nAMkhatA tamane bhavaviraha thAo" evo AzIrvAda ApatA hatA. teozrInA aneka graMthonA aMte viraha' athavA "bhavaviraha zabdano ullekha maLe che.. "bhavaviraha e to A. haribhadrasUrijInuM upanAma banI gayuM hatuM. muni haribhadranAM AcAryapadavI kyAre thaI enI koI vigata maLatI nathI. paNa emanA ghaNA 1. bodha pAmyA pachI jinezvara bhagavaMtanA darzana karatAM emaNe zlokane A pramANe sudhAryo hato ? "vapurava tavAI mavin! vItarI tAm " '2. A ghaTanA kahAvalImAM Ave che. caturvizatiprabaMdhamAM thoDo pharaka che.. 29/ For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka vIra puruSa (40) graMthonA aMte 'haribhadrasUri evo ullekha maLe che.. AvazyakasUtranI ziSyahitA TIkAnA aMte "kRtiH sitAmbaracAryajinabhaTanigadAnusAriNo vidyAdharakulatilakAcAryajinadattaziSyasya dharmato jAiNImahattarAsunoralpamaterAcAryaharibhadrasya" upadezapadanA aMte"rimArikha mavaviradaM rUchamALakha I6031" prajJApanA sUtranI pradezavyAkhyAnI puSmikAmAM"aacaaryjinbhttsy hi susAdhujanasevitasya ziSyeNa" A pramANe A. haribhadrasUrie ApelI vigata mujaba teo vidyAdharakula-vidyAdharagaccha ke vidyAdharIzAkhAmAM thayA hovAnuM jaNAya che. jinadatta, jinabhaTa (ke jinabha6) vagere emanA guru ke vaDila AcArya jaNAya che.. teozrIe yAkinImahattarAnA dharmaputra tarIke to aneka graMthomAM ullekha karyo che. * ziSyaviraha-vRttAMta * kahAvalI pramANe A. haribhadrasUrijInA be saMsArI bhANejo jinabhadra ane vIrabhadra emanA 1 ziSya thayelA.. cittoDamAM bauddhonA hAthe A baMne ziSyonI hatyA thaI javAthI A. haribhadrasUrijIne sakhata AghAta lAgyo.. yAvatu anazana karavA taiyAra thaI gayA! paNa guru ma.sA.nA samajAvaTathI graMthone ja ziSya mAnI zAstraracanAmAM pravRtta thayA.. 'prabhAvakacaritramAM A prasaMga A rIte maLe che. bhANejonA nAma haMsa-paramahaMsa hatA. gharanA kaMkAsathI kaMTALIne teoe dIkSA laI lIdhI.. vizeSa abhyAsa mATe bauddhonA nagaramAM javAno Agraha karyo. AcArya haribhadrasUrijInI icchA na hovA chatAM teoe rajA ApI.. abhyAsa daramiyAna jainamatanuM je khaMDana AvatuM teno pratikAra teo eka kApalikAmAM lakhatA. Avo eka kAgaLano TukaDo pavananA jhApaTAthI uDI gayo.. te bauddhonA hAthamAM pakaDAyo ne koIka jaina gupta rIte bhaNe che, e khyAla AvI gayo.. A je hoya tene khullA pADavA paDyuMtra racAyuM.. 3 cAlavAnA rastAmAM teoe jinamUrtinuM citra doryuM.. enA upara paga mUkIne ja javuM paDe tevI paristhiti sarjAI. citramAM thoDA pheraphAro karI jinamAMthI tene buddha banAvI tenA parathI pasAra 1. caturvizatibaMdha ane purAtanabaMdhasaMgrahamAM paNa A ja prasaMga thoDA pheraphAra sAthe maLe che.. kahAvalImAM ziSyonA (bhANejanA) nAma jinabhad ane vIrabhadra che.. 2. caturvizatiprabaMdha mujaba kaMThe traNa rekhA karI hatI. purAtana prabaMdhasaMgrahamAM pR. 105mAM ahIMthI 1 brahmasUtra batAvyAnuM lakhyuM che. For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka vIra purupa (41) thaI gayA ! * rAtre vidyArthIo uMghatA hatA. teone gabharAvI devA pANInA ghaDA ThAlavI dIdhA.. gabharAIne badhA vidyArthIo potapotAnA iSTadevatAnuM smaraNa karavA lAgyA.. tyAre haMsa-paramahaMse jinezvara bhagavAnane yAda karyA. AvA be-cAra prasaMgathI te be 'jaina' tarIke khullA paDI gayA.. have bhAgI chuTavuM joIe evuM lAgatAM haMsa-paramahaMsa uparanA mALethI tyAM paDelA chatro laIne kudI paDyA ane bhAgavA lAgyA.. bhAgI rahelA haMsa-paramahaMsanI pAchaLa bauddhanA subhaToe pIcho karyo.. haMse paramahaMsane kahyuM ke huM zatruone rokuM chuM. tuM A khaMDananI kApalIo vagere laIne bhAgI jA. gurumahArAjane mArA taraphathI micchAmi dukkaDam kaheje. meM je emanI icchAne avagaNI, teno raMja che. ahIM najIkamAM surapAla rAjA che. tuM eno Azraya leje. have ekalo paDelo haMsa, bauddhasubhaTonA hAthe marAyo. 52mahaMse surapAlano Azraya lIdho. bauddha AcArya kahe che : A ApaNA zAstronuM rahasya corIne bhAgyo che. te lakhANanI kApalio pAchI meLavo.. surapAla rAjAe zaraNAgata paramahaMsane soMpavA nA pADI dIdhI ane vAdanuM Ayojana karavA sUcana karyuM. bauddho kahe che H A paramahaMse amArA buddhabhagavAnanI AkRti upara paga mUkyo che, mATe amAre enuM moDhuM paNa jovuM nathI. paDadApAchaLa rahI vAda zarU thayo. vAda lAMbo cAlyo tyAre paramahaMse teno aMta lAvavAno upAya zAsanadevI zrIaMbikAne pUchyo. aMbikAe kahyuM : bauddhonI tArAdevI paDadApAchaLa rahI ghaDAnA moDhe vAda kare che.. bIje divase paramahaMse, paDado haTAvI ghaDo phoDI nAMkhyo. . vAda karavo hoya to sAme Avo evo paDakAra pheMkyo.. paramahaMsano vijaya thaI gayo ! tyArapachI te, gurumahArAja A. bhaga. haribhadrasUrinA caraNomAM cittoDa pahoMcyo vItelI kathA kahetAM-kahetAM e codhAra AMsue raDI paDyo.. haMsanuM mRtyu.. eNe kahela micchAmi dukkaDam.. bauddhonI kruratA.. gurunI icchAnI avagaNanA ane tenuM phaLa . . A badhuM bolatAM-bolatAM to enI chAtI ruMdhAI 1. vimAnamAMthI chatrI laIne kudavAnI paddhati Aje cAlu che.. 2. caturviMzatiprabaMdha mujaba sUtelA paramahaMsanuM mAthuM cittoDamAM AvI bauddhasubhaTo kApIne laI gayA. dhaDa joIne A. hirabhadrasUrine ghaNo AghAta lAgyo. purAtanaprabaMdhasaMgraha (pR. 105) mujaba paramahaMsano vAdamAM parAjaya thayo. bauddhoe vadha karyo. lohIthI kharaDAyela rajoharaNa devI dvArA cittoDanI pauSadhazALAmAM mUkAyo, e jotAM A. haribhadrasUrine AdhAta lAgyo.. For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka vIra purupa (42) gaI. ne paramahaMsa tyAM ja mRtyu pAmI gayo ane kAyama mATe alavidA thaI gayo! * kopazamana * ziSyonA mRtyuthI vyathita thayelA A. haribhadrasUri, surapAla rAjAnI sabhAmAM AvyA.. paramahaMsane Azraya ApavA badala dhanyavAda ApyA.. ne bauddho joDe vAda karI emane harAvI nAMkhyA.. A. jinabhadrasUrine samAcAra maLyA ke baMne ziSyonA vadhathI atyaMta AghAta pAmelA AcArya haribhadrasUri, bauddhone maMtrabaLathI kheMcI telanI kaDAImAM nAMkhI khatama karavA taiyAra thayA che. tyAre emanA ugra kopane zAMta karavA, AcArya jinabhadrasUrie be munione mokalyA.. munioe AvIne kahyuM ke - gurumahArAje A traNa gAthA lakhI mokalI che, tenuM ciMtana karo. ane veranA vipAkanA kaTuphaLone dhyAnamAM lo.. - A. haribhadrasUri, unasena mAsamAM...' e gAthA vicAravA lAgyA. loTanA kukaDAnI hatyAthI bhavaparaMparAnuM sarjana - e badhuM vicArI coMkI uThyA! gurumahArAja pAse AvI temanA pagamAM dhrusake dhrusake raDI paDyA.. prAyazcitta mAMgyuM. gurumahArAje yogya prAyazcitta ApyuM. AcArya haribhadrasUrijI, baMne ziSyonA akALe kALadharmathI bhAre khinna rahyA karatA hatA.. jyAre potAno vaMza-vAraso-paTTaparaMparA calAve tevuM koI ja na rahyuM, tyAre, aMbikAdevIe emane svastha karyA. "ziSya paraMparA tamArA bhAgyamAM nathI. tamArA racelA graMtho ja tamane amara banAvaze" vagere kahI zAMta karyA.. * graMtharacanA * AcArya haribhadrasUrie have graMtharacanA tarapha dhyAna kendrita karyuM. emaNe 1400 graMtho racyAnA aneka ullekho maLe che. 1440 ane 1444 graMtho racyAnA ullekho paNa maLe che. * lalliganI bhakti ke A. haribhadrasUrinA ziSyono saMsArI pitarAInAme lalliga hato.. e A. haribhadrasUrino paramabhakta hato.. A. haribhadrasUri gocarI vAparavA bese tyAre lalliga zrAvaka zaMkha vagADato hato. ane je koI yAcako Ave teone jamADato hato.. jo ke A kArya gurubhaktithI prerAI lalliga svayaM skUraNAthI karato, chatAM keTalAka lokoe A. haribhadrasUri caityavAsI hovAno Aropa mUkyo hato.. vi.saM. 1080mAM racAyelI aSTakaprakaraNanI TIkAmAM A. jinezvarasUrie ane dAnAtrizikAmAM maho. yazovijayajI mahArAje A Aropa khoTo hovAnuM jaNAvI "haribhadrasUri 1. paM. kalyANavijayagaNIe graMthakAraparicayamAM (dharmasaMgrahaNI pR. 10) navAMgITIkAkAra abhayadevasUri ma.sA. vagere graMthakAroe 1400 graMtharacanA karyAnA saMdarbho ApyA che. 1444 graMtharacanA karyAnA traNa saMdarbho hA. 12mAM) ane 1440 graMtharacanA karyAno eka saMdarbha (pR. 11mAM) Apyo che. For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka vIra purupa (43) saMvignapAkSika hatA evuM jaNAvyuM che. hakIkatamAM A. haribhadrasUrie saMbodhaprakaraNamAM caityavAsanI viruddhamAM ghaNuM lakhyuM che e jotAM paNa A Aropa nirAdhAra jaNAya che. "haribhadra nAmanA aneka AcAryo zvetAMbara paraMparAmAM thayA che. 5. kalyANavijayagaNie 9 judA judA haribhadra nAmanA AcAryAdinA saMdarbho (graMthakAraparicaya patra-1-4mAM) ApyA che. gaNadharasArdhazataka gA. pa7mAM A. jinadattasUrie jaNAvyuM che ke - sarakhA nAmathI bhUlamAM keTalAke haribhadrasUri upara caityavAsIpaNAno AkSepa karyo che. A. haribhadrasUrijI rAtre paNa graMthasarjana karI zake e mATe laligazrAvaka upAzrayanI bhIMtamAM ratna goThavyuM hatuM e vigata kahAvalI vageremAM che.. kAryAsika nAmano eka A. haribhadrasUrino zrImaMta bhakta hato, jeNe AcAryazrInA ghaNAM graMthonI pratilipio karAvI hatI. . caturvizatiprabaMdha mujaba, koI rAsAyaNika prakriyAthI gupta karelA staMbhamAMthI koIka deve A. haribhadrasUrijIne graMtho ApyA hatAM. A ja prabaMdhamAM (pR. 6052) AcAryazrInuM birUda "kalikAlasarvajJa hovAnuM jaNAvyuM che. * * svarga ane mokSa * pU. haribhadrasUri mahArAjA, zrutajJAnanA baLe potAno aMta samaya najIka jANI aNasaNa karI svarge gayA. kahAvalInA prathama paricchedanA AdhAre "zrIharibhadrasUri' nAmanI pustakamAM (pR. 351 para) kApaDiyA lakhe che ke - haribhadrasUri jyAM kALadharma pAmyA. tyAM saudharmadevalokamAMthI devo AvyA ane emane udghoSaNA karI ke bhavavirahasUri.amArA svAmI banyA che ane eo saudharmadevalokamAM "lIla' nAmanA vimAnamAM pAMca palyopamanA AyuSyavALA deva thayA che.. eo amArI sAthe sImaMdharasvAmI pAse AvyA ane emaNe vaMdana karIne pUchyuM ke - mane mukti kyAre maLaze? sImaMdharasvAmIe emane uttara Apyo ke - saudharmadevalokamAMthI cyavI aparavidehamAM samRddha kuLamAM utpanna thaI tame mokSe jazo.. A jANI ame devo rAjI thaI ahIM AvyA chIe ane have ame amArA sthAne jaIzuM....." - eka avatAra pachI mokSe janArA A. haribhadrasUrijIne zatazaH vaMdana! * AcAryazrInuM zrutasarjana * A. haribhadrasUrijInA graMthonI AgavI vizeSatA varNavatAM muni udayavallabha vijayajI ma.sA (muni yazovijayajI dvArA saMpAdita SoDazaka prathama bhAganI prastAvanA pR. 6mAM) jaNAve che ke - "dhannAzA poravALe nalinI gulmavimAnAkAre baMdhAvela rANakapurajInA bhavya jinaprAsAdanI 1ews For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka vIra purupa (44) bahujanaprasiddha eka lAkSaNikatA e che ke, te devAlayanA 1444thAMbhalAmAMthI koIpaNa thAMbhalA pAse - UbhA raho, koIne koI eMgalathI tamane prabhujI dekhAze ja.. sUripurandara zrI haribhadra sUrijI racita 1444 graMthonI paNa AvI ja koI lAkSaNikatA che ke tame koIpaNa grantha vAMco eTale koI alaga ja kATakhUNethI jaina darzananA siddhAMto najare caDe che. hAribhadrIya Avazyaka vagere vizALakAya Agamika grantho.. anekAMtajayapatAkA jevA mUrdhanya kakSAnA dArzanika grantho. lalitavistarA jevA dArzanika+ bhaktigrantho.. yogadaSTisamuccaya jevA adhyAtmanA uccagraMtho.. paMcavastuka jevA AcAra graMtho.. haribhadravAlmaya mahAnagaranI A badhI manohara galIo che.. A mahApuruSe ghaNA saMgrahagraMtho paNa racyA che. jemake : viMzati-vizikA, pazAzakajI, aSTaka)..." purAtanaprabaMdhasaMgraha (pR. 104) mujaba A. haribhadranA graMtho sonA ane cAMdInI sAhIthI lakhAyelA.. cittoDanA prAsAdamAM rasAyaNa dvArA banAvelA staMbhamAM mUkavAmAM AvyA hatA. A staMbha pANI ane agninI asarathI mukta hato. jainajJAtionA itihAsa sAcavatAM kulaguruonA pustakomAM "A. haribhadrasUrijIe poravADavaMzanI sthApanA karI" evI vigata maLe che.. - A. haribhadrasUrie racelA 38 graMthonA nAma gaNadharasArdhazataka upara vi.saM. 1295 mAM sumatigaNie racelI TIkAmAM apAyA che. vartamAnamAM AcAryazrInA graMthonI sUci banAvavAno prayAsa ma. ki. mahetA, ma. na. dozI, paM. haragovanadAsa, paM. kalyANavijaya gaNi, paM.becaradAsa, mohanalAlada. desAI, hIrAlAla kApaDiyA, . paM. sukhalAla vageree karyo che.. emAM keTalAka upalabdha, keTalAka anupalabdha, keTalAka saMdigdhakartaka, keTalAka bhinna haribhadrakartaka vagere hovAnI saMbhAvanA che, to keTalAka graMtho judA judA nAme noMdhAvAnA kAraNe graMtha saMkhyA badhAnI judI-judI che. ekaMdare 60 jeTalA graMtho ApaNAM sadbhAgye upalabdha che. keTalAka graMthonA nAma ane avataraNo anya graMthamAMthI maLe che. e sivAyanA graMthonA nAmo paNa jANI zakAtA nathI. A haribhadrasUrijIe 100 zatako racyAnI prabaMdhakoza, prabhAvakacaritramAM noMdha maLe che. atyAre yogazataka jevA koIka graMtho sivAyanA nAma ke graMtho maLatAM nathI. * anekAMta jayapatAkA * anekAMtavAda'nuM nirUpaNa karatI A. haribhadrasUrijIe cAra kRtio racI hatI. emAMthI syAdvAdakucoghaparihAra'no ullekha ane "ane kAMtasiddhi'no ullekha ane sAkSIpATha ! anekAMtajayapatAkAnI TIkAmAM maLe che.. - 1. 1. "medapATadeze haribhadrasUribhiH prAgvATa(poravADa)vaMzasya sthApanA vihitA tavaMzyAzca jainadharmAbhiratAH (paM. kalyANavi. gaNi. likhita 'granthaparicaya' patra-7) nana' For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka vIra puruSa (45) A uparAMta ma. ki. mahetAe 'anekAMtapraghaTTa'no ullekha graMthasUcimAM karyo che, paNa e kyAM koNe karyo te vize kaMI jaNAvyuM nathI. 'anekAMtajayapatAkA' graMtha, ahIM TIkA, A. municandrasUrijInuM TIppaNa ane gujarAtI vivecana sAthe pragaTa thaI rahyo che. A graMtha bhaNavAmAM ghaNo kaparo che. gurvAvalImAM A. munisuMdarasUrie zlo. 68mAM jaNAvyuM che "haribhadrasUriviracitA: zrImadanekAntajayapatAkAdyAH / granthanagA vibudhAnAmapyadhunA durgamA ye'tra // " zrI hIrAlAla kApaDiyA 'zrIharibhadrasUri' (pR. 60-61mAM) jaNAve che ke - "dharmakIrtikRta pramANavArtika upara manorathanaMdikRta manorathanaMdinI nAmanI saMskRtamAM TIkA che. A TIkA, anekAMtajayapatAkA ane khAsa karIne enI svopajJa vyAkhyA samajavAmAM ghaNI sahAyaka thaI paDe tema che.....' A. haribhadrasUrijI graMthanA maMgalAcaraNamAM paramAtmAnI stutimAM je vizeSaNo vApare che, te moTA bhAge graMthagata viSaya joDe saMbaMdha dharAvatA hoya che.. yogabiMdumAM 'yogIndrAmAM' SagdarzanasamuccayamAM 'sadarzana' tema anekAMtajayapatAkAmAM 'bhUtavastuvArI' vizeSaNa che.. anekAMtajayapatAkAnI racanAmAM graMthakAre 'sanmatitarkaprakaraNa'no trIjo kAMDa najara sAme rAkhyo jaNAya che. siddhahema. zabdAnuzAsana (2-2-87)nI bRhavRttimAM '"sAdhvI hatu aneAntanayavatAAyA: kRtirAvAryaharibhadrasya AcAryahamidreLa vA'' A rIte udAharaNamAM graMtha-graMthakArano nAmollekha che.. anekAMtajayapatAkA ane tenI zailI vize zrI hIrAlAla kApaDiyA (pR. 64mAM) lakhe che ke "vicArasaraNI spaSTa ane tarkabaddha che.. keTalIkavAra hetuonI zRMkhalA najare caDe che.. viSayane vizada banAvavA mATe udAharaNo apAyAM che ane nyAyono nirdeza karAyo che. . Ama nyAyo vAparanAra jaina graMthakAromAM eo sauthI prathama hoya ema lAge che.. prasaMgonA utthAna tema ja pUrNAhutinI samAnatAne laIne keTalIkavAra samAna zabda-gucchono prayoga karAyo che. . prAraMbhamAM ne aMtamAM padyo che, tema koI koI vA2 vacce paNa che.'' * vyAkhyA vize... 1. 'anekAMtajayapatAkA' mULa mAtra manasukhabhAI bhagubhAI taraphathI chapAyuM che. 'yazovijaya jaina graMthamAlA' dvArA vI. ni, saM. 2436 thI 2439 daramiyAna a.ja.pa. traNa adhikAra ane cothAno thoDo bhAga TIkA sAthe prasiddha thayo che.. gAyakavADa orieMTala sirijhamAM be bhAgamAM (I.sa. 1940 ane 1947mAM) ane. ja. pa. te TIkA ane municandrasUrinA vivaraNa sAthe pragaTa thaI che, AnuM saMpAdana hIrAlAla kApaDiyAe karyuM che. gA. o. si. saMskaraNanA baMne bhAgonI maryAdita jherokSa nakalo zrI bAbulAla saremala sAbaramatI vALAnA prayatnathI thaI che ane mukhya-mukhya jJAnabhaMDArone bheTa mokalAI che. For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka vIra purupa (46) anekAMtajayapatAkA uparanI svopajJa manAtI vyAkhyAnuM nAma "anekAMtajayapatAkodyotadIpikA hovAnuM A. municandrasUri TippaNamAM jaNAve che. A TIkA svopanna hovAno jo ke koI spaSTa ullekha TIkAkAranA koI zabda dvArA vyakta thato nathI. jo ke svopajJa nathI evuM koIe kahyAnuM jANamAM nathI, chatAM, TIkA svopajJa che ke nahIM e TIkAnA aMtaraMgaparIkSaNathI khyAla AvI zake. yogabiMdu uparanI TIkA svopajJa manAtI AvI che, paNa, AgamaprajJa jaMbUvijayajI ma.sA.e enA svAdhyAya pachI keTalAka prazno uThAvyA che ane TIkA svopajJa na hoya evo emano abhiprAya rahyo che. anekAMtajayapatAkAnI TIkAnuM paNa aMtaraMganirIkSaNa karI vidvAno tathya zodhe evI vinaMtI che. Tippanaka A, A. municaMdrasUri dvArA racAyuM che.. TippanakanI vi.saM. 1177mAM lakhAyelI pratanI noMdha jinaratnakoza pR. 9mAM che. mo.da. desAInA mate A Tippanaka vi.saM. 1177mAM racAyuM che. (jaina sAhityano saMkSipta itihAsa) anekAMtajayapatAkAnuM saMskaraNa gA.o.si.mAM pragaTa thayAne 65-70varSa vItI gayA hovAthI e durlabha banyuM hatuM. te samaye maLelI maryAdita sAmagrI vagerenA kAraNe azuddhio paNa ghaNI rahI gaI hatI. AgamaprajJa munizrI jaMbUvijayajI ma.sA. joDe A bAbate rUbarU vAtacIta thayelI.. pUjayazrIe A graMthanuM saMpAdana-saMzodhana karavA vicAryuM hatuM. e mATe sAmagrI paNa ekaThI karelI. paNa, pUjayazrIno akALe kALadharma thatAM A kArya thaI zakyuM nahIM. dIkSAdAnezvarI A. bha. zrI guNaratnasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyavarya A.bha. zrI razmiratnasUrIzvarajI ma.sA.nA vineya muni yazaratnavijayajIe 18/20jeTalI hastapratono upayoga karI seMkaDo azuddhionuM parimArjana karI A graMtharatnane khUba suMdara rIte sAnuvAda saMpAdita karI zrIsaMghane samarpita karyo che.. vidvAna munirAjane aneka aneka dhanyavAda! AvA bIjA graMtharatnonuM saMpAdana-saMzodhana kare evI vinaMtI.. abhyAsIo A graMthanuM parizIlana karI aidaMparyane prApta kare e ja maMgalakAmanA. phi A. vi. municandrasUri 1. 'yogabiMdunA TIkAkAra koNa?' e nAmano lekha AgamaprajJa pU. jaMbUvijaya ma.sA. e lakhyo che. " For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (47) baje madhura baMsarI anekAMtajayapatAkAnI vRtti para vivaraNa lakhanAra pU. AcArya zrI municandrasUrijInuM jIvanakavana agIAramI sadInA uttarArdhano samaya... raLIAmaNa darzAvatI nagara... (DabhoI nagara) ciMtaka zeTha...! moMghIbena zeThANI ...! 'ciMtaya' emanuM kuLa...! koI puNyavaMtA divase emane tyAM eka tejasvI bALakano janma thayo. enA janmathI mAtra mAtApitA ja nahi, paNa bAjunA pADozIo paNa AnaMdita banI UThyA. enuM mukha...! jANe pUnamano candra ! enuM kapALa ! jANe AThamano candra ! enI AMkhaDI ! jANe kamaLanI pAMkhaDI ! eno traNa rekhAyukta kaMTha ! jANe ke dakSiNAvarta zaMkha ! Avo manamohaka bALaka kone na game ? jeNe jeNe e bALaka joyo te saue moMghIbAIne ratnakukSi kahIne navAjyAM ! eka divase vihAra karatA karatA AcAryazrI yazobhadrasUrijI AvI caDyA. DabhoInA bhaktivaMtA zrAvakoe bhAvabhInuM svAgata karyuM. da22oja vyAkhyAnAdi cAlavA lAgyA. yazobhadrasUrijInI jAduI vANIe DabhoI 52 jANe kAmaNa karyuM. nAnAthI mAMDIne moTerA sau vyAkhyAnamAM AvavA lAgyA. vizALa upAzraya paNa sAMkaLo paDavA lAgyo. nAnA bALaka sAthe moMghIbena paNa pravacanamAM AvatAM hatAM. eka divase AcAryazrInI najara e nAnakaDA bALaka para paDI ane... jANe tenuM bhAgya palaTAI gayuM. AcAryazrInI AMkho A tejasvI bALaka para jaDAI gaI. ghaDIbhara teo joI ja rahyAM. AcAryazrInI krAntadarzI AMkho jANe e bALakanA kapALa paranuM ujjavaLa bhaviSya vAMcI rahI hatI. thoDIvAra pachI pUchyuM : 'kema bena...! A tamAro naMdana che ?' 'hA jI' moMghIbene utsAhita cahere kahyuM. 'A bALakanA caherA para huM jainazAsananI mahAna prabhAvanA joI rahyo chuM. bena ! mAruM mAnatA ho to A bALakane zAsananAM zaraNe soMpI do. enuM jIvana dhanya banI jaze. mAtra enuM ja nahi. paNa tamAruM For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baja madhura baMsarI (48) tuM jIvana paNa dhanya banI jaze ane ratnakukSi mAtA tarIke tamAruM nAma itihAsa para suvarNAkSare lakhAI jaze. 'gurudeva! mAro putra zAsanane samarpita bane evA mArA bhAgya kyAMthI? huM to pahelethI ja evI che kAmanA karatI rahI chuM ke mAro putra zAsanano zaNagAra bane. Apa mArA putrane svIkAro. enA pitAnI paNa A aMge maMjUrI ja che. teo to mArAthI paNa vadhu dhArmikavRttivALA che. gurudeva! ene bhaNAvajo, gaNAvajo ane Apano paTTaprabhAvaka banAvajo. jethI mAruM jIvana paNa dhanya bane. moMghIbene madhamITho >> javAba Apyo. pahele ja dhaDAke potAnA tejasvI bALakane ullAsabharyA hRdaye soMpI detI moMghIbenane joIne AcAryazrInuM hRdaya nAcI UThyuM. teo manomana bolI UThyA dhanya ratnakukSi mAtA ! dhanya DabhoInI puNyabhUmi moMghIbena ane ciMtaka zeThe potAno vahAlasoyo putra gurucaraNe samarpita karyo.. . ' zubha muhUrte bALakanI dIkSA thaI.. gurue tenuM nAma pADyuM H zrI municandra muni ! hA... A bAlamuni kharekhara "municandra ja hatA. kAraNa ke teo muniomAM candranI jema zobhatA ( hatA. emanA darzana mAtrathI saunI AMkhaDI TharatI hatI... bAlamuni municandra uMmaramAM ja mAtra bALa hatA, buddhimAM nahi, nAnI uMmara.. paNa buddhi evI hatI ke moTA moTA kherakhAMo paNa stabdha banI jAya... - buddhinI sAthe zuddhi paNa eTalI ja joradAra hatI. Atmazuddhi aMge temanI pahelethI ja eTalI ja e takedArI hatI ke dIkSAnA divasathI ja chaye vigaIno tyAga karyo... ane vAparavAmAM bAra dravyathI vadhAre nahi levA tevI pratijJA karI. moTe bhAge teo AyaMbila ja karatAM rahyA. bAlya avasthAmAM paNa kevI 1 abAla buddhi ! (teo prAyaH kAMjInuM pANI pItA, AthI teo "sauvIrapAyI' tarIke paNa oLakhAya che.) ( teo upAdhyAyazrI vinayacandrajI pAse potAno abhyAsa karavA lAgyA. tIvra buddhinA kAraNe tapa 1 sAthe jJAnamAM paNa teo pragati karavA lAgyA... ) emanAmAM keTalI tIvra meghA zakti hatI teno haju khAsa koIne paricaya thayo nhoto, paNa eka T prasaMga evo banyo jethI temanI pratibhAno saune paricaya thayo.. - vi.saM. 1094mAM teo potAnA gurudeva sAthe vihAra karatA karatA pATaNa pAse AvyA.. RvA pATaNa choDIne AgaLa vadhatAM gurudevane kahyuM: 'gurudeva! Apa pATaNa kema choDI do cho?" "vatsa ! enuM kAraNa che. pATaNamAM caityavAsIonuM jora che. ApaNe saMvegI sAdhuo kahevAIe. (. ja teo ApaNane UtaravA nahi Ape. caityavAsI sAdhuoe rAjAo mAraphata potAnA sivAya anya 2 sAdhuone nahi UtaravA devAno kAyado karAvelo che. UtaravAnI jagyA ja na maLe pachI tyAM javuM zI ( je rIte ? For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baja madhura baMsarI (49) 2 "gurudeva! mane pATaNa javAnI ghaNI hoMza che. tyAMnA tIrthasvarUpa moTA-moTA maMdironA darzana >> ) karavAnI khUba ja icchA che. to thoDA divasa mATe koI oLakhItAne tyAM UtaravAnI vyavasthA na thaI ja zake ? Ape to pATaNamAM ghaNI vAra darzana karyA haze, paNa meM kadI nathI karyA. atyAre ApaNe pATaNanI ' pAse pahoMcyA ja chIe to tyAM jatA AvIe...' "bhale, tArI caityaparipATInI icchA huM pUrNa karIza." ane bAlamuni municandranI vAta mAnIne te * gurudeve pATaNamAM praveza karyo. koI paricitane tyAM UtaryA.. bAlamuni jhaTapaTa caityonI paripATI karavA mATe nIkaLI paDyA. eka vakhate teo tharApadragacchana zrI AdinAtha prabhunA derAsaramAM darzana karavA gayA. | darzana karIne bahAra nIkaLyA. tyAM emanA kAne saMskRta bhASAnI carcAnA zabdo paDyA. temaNe joyuM che to bAjunA sthAnamAM koI AcAryazrI potAnA batrIza ziSyone kaMIka bhaNAvI rahyA hatA. tapAsa karatAM A khyAla Avyo ke bhaNAvanAra AcAryazrI e bIjA koI nahi paNa vAdivetAla AcAryazrI zAntisUrijI hatA. temane yAda AvyuM. oha ! A to te ja AcAryazrI che, jemaNe bhojarAjAnI sabhAmAM 84 vAdIone harAvI jina-zAsananI vijayapatAkA pharakAvI hatI. ane te badala temane rAjAe ApelA 84 lAkha draznathI dhArAmAM jinAlayo banAvyA hatA. temanI AvI vAdazakti joIne mahAkavi dhanapAle rAjA bhojane kahe: "rAjan !dareka vijaya dITha jo Apa eka lAkha drambha ApavA jazo to tijorI sApha >> thaI jaze. AmanuM nAma bhale zAntisUri hoya paNa teo vAdIo mATe to vetAla jevA vikarAla che. kavinI A vAta vadhAvIne rAjAe temane "vAdivetAla' tarIke ghoSita karyA hatA. bAlamunine A badhI sAMbhaLelI vAto yAda AvavA lAgI. AvA mahAna AcAryazrInA Ama acAnaka ja darzana thaI jaze, e evI temane kalpanA ja na hatI. temanA manamAM vicAra spharyo : AvA AcAryazrI pAse huM paNa kema na ( bhaNuM? Avo moko maLe kyAMthI...? teo tarata ja cAlatA pAThamAM dhIrekathI pahoMcI gayA ane namaskAra karI sauthI pAchaLa besI gayA. thoDIvAramAM ja teone samajAI gayuM, ke AcArya zrI bauddhadarzananA prameya vAdano pATha ApI rahyA che. pATha khUba ja kaThina hato. carcA ghaNI jaTila hatI. paNa tIkSNabuddhimattAnA kAraNe temane to taddana saraLa lAgavA mAMDI. temane pAThamAM khUba ja rasa paDyo. teo dararoja pAThamAM AvavA lAgyA. dasa divasanA aMte AcAryazrIe batrIzeya ziSyono pATha sAMbhaLavA mAMDyo. paNa aphasosa...! | batrIzamAMthI eka paNa ziSyane pATha AvaDyo nahi ke kaThina carcA samajANI nahi. AthI AcAryazrI e ) nirAza banI gayAH arere...! batrIzamAMthI eka paNa pratibhAzALI nathI? jo ATalo ya pATha nahi ( ja samajI zake to mArI pATa saMbhALaze koNa? mArI vAdakaLA apanAvaze koNa...? zuM mAruM jJAna mArI je pAse ja rahevAnuM? - AcAryazrIno hatAza cahero joI bAlamuni municandra tarata ja temanI pAse AvyA ane kahyuM: ( pUjayavara ! Apa jo AjJA pharamAvo to huM pATha saMbhaLAvuM." For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baje madhura baMsarI (50) AcAryazrIe sAmuM joyuM. aparicita cahero joI vicAramAM paDI gayA : koNa che A bAlamuni? je je hoya te pATha sAMbhaLavA to do. AcAryazrIe kahyuM: "tame paNa pATha saMbhaLAvI zako cho." ane.. tarata ja bAlamunie daseya divasano pATha kaDakaDATa saMbhaLAvI dIdho. ane AcAryazrIe je kaThina prazno pUchaDyA tenA paNa uttaro ApI dIdhA. bAlamuninI pracaMDa pratibhA joI AcAryazrI cakita thaI gayA. pUchyuM: "munivara ! tame koNa cho? ( kayA gacchanA cho? tamArA guru koNa che? pAThamAM kyArathI Avo cho? pUjayazrI ! mAruM nAma che : municandra. mArA gurujInuM nAma cheH AcAryazrI yazobhadrasUrijI. mArA A | gacchanuM nAma che vaDagaccha. huM dasa divasathI pAThamAM AvuM chuM. Apane pUchyA vinA ja pAThamAM besI gayo che to kSamA karazo.' "bAla munivara...! tamArA jevAne huM pATha naApuM to kone ApuM? mane pUchyA vinA tame pAThamAM , besI gayA chatAM mane AnaMda thayo che. Ameya huM mAruM jJAna ApavA koI pAtrane zodhI ja rahyo hato tyAM / acAnaka ja tame AvI caDhyA. paNa munivara ! tame pustaka kyAMthI meLavyuM? mArI pAse pustaka che ja nahi." pustaka vinA ja badhuM yAda rAkhyuM?" ApanI kRpA..." bAla munizrInI AvI pracaMDa meghA ane namratApUrNa vyaktitva joI AcAryazrI to rAjIreDa thaI I gayA. teo tarata ja pATa uparathI nIce UtarI temane bheTI paDyA ane kahyuM: "mahAtman ! tame to dhULamAM 1 DhaMkAyelA ratna cho. tamArA jevA meghAvI vidyArthIne prApta karIne huM paNa dhanya banyo chuM. have tame ahIM ja che raho. mAre tamane bhaNAvavA che. mAruM jJAna tamane ApIne mAre nirbhara thavuM che.' | 'pUjayavara..." ahIM amArA mATe UtaravAnI khUba ja takalIpha che. A to mAtra caityaparipATI mATe ja AvyA chIe. Apa jANo ja cho ke ame saMvegI sAdhu chIe. amArA mATe UtaravAno to IniSedha che." munivara...! tamArI vAta sAcI che. paNa e aMge have ciMtA karazo nahi huM badhI vyavasthA karAvI ? ApIza. tame tamArA gurujIne A vAta jaNAvazo." AcAryazrInI AvI kRpA joI bAlamunie potAnA gurujIne vAta karI. teo paNa tyAM rahevAnA << sammata thayA. AcAryazrI zAntisUrijIe temane TaMkazALanI pAchaLa zeTha dohaDinA makAnamAM UtaravAnI vyavasthA karI ApI. ane dararoja teo potAno khAsa samaya kADhIne bAlamunine bhaNAvavA lAgyA. jotajotAmAM na << teo chaye darzananA pAragAmI banI gayA. basa, tyArathI pATaNamAM saMvegI sAdhuone UtaravAnI sulabhatA thavA lAgI. potAno jJAna-vAraso ApIne jANe saMtuSTa thayelA AcAryazrI zAntisUrijI tyAra pachI thoDA ja ( << samayamAM kALadharma pAmyA. (vi.saM. 1096) - - - - - - - For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baje madhura baMsarI (51), 9 vAdivetAla AcAryazrI zAntisUrijInI parama kRpAthI municandra muni paNa mahAna vAdI banyA. e 2 temaNe sAMbhara (ajamera pAse) nA rAjA arNorAjanI sabhAmAM zaivavAdIne harAvyo ane digaMbaravAdI ( guNacandranI sAthe rAjagacchIya AcAryazrI dharmaghoSasUrijInA thayelA vAdamAM teozrIe A. zrIdharmaghoSa 1 - sUrijIne sahAya karI hatI ane digaMbaravAdIne harAvyo hato. Ama temane aneka vAdomAM vijaya meLavIne zAsananI vijayapatAkA pharakAvI hatI. municandra muninI AvI adbhuta yogyatA joI AcAryazrI nemicandrae temane AcAryapadavIthI ( alaMkRta karyA. (vi.saM. 1129 thI 1139 nI vaccenA gALAmAM) AcAryazrI municandrasUrijIe potAnA gurubhAIo, AnaMdamuni, devaprabha muni, mAnadeva munine ) AcAryapadavI ApI hatI tathA ziSyomAM ajitaprabha deva (vAdI devasUrijI) ratnasiMha, vagerene ( ja AcAryapadathI alaMkRta karyA hatA. . * pUnamiyo gaccha * vi.sa. 1149mAM eka zrAvaka, vAdI AcAryazrI candraprabha jevA moTA AcArya birAjamAna hovA ( chatAM AcAryazrI municandrasUrijInA hAthe pratiSThA karAvI. AthI gusse bharAyelA AcAryazrI candraprabhe, sAdhuo pratiSThA na karAvI zake, pUnamanA divase pANI pALe vagere navI prarUpaNAvALo pUnamiyo gaccha'. ) calAvyo. tyAre AcAryazrI municandrasUrijIe "Avasmaya sattarI banAvI saMghane sanmArgadarzana karAvyuM, ( ja A vAtano ullekha karatAM temanA praziSya AcAryazrI munibhadra (sa. 1410) zAntinAtha mahAkAvyamAM je kahyuM che. sampa prakaTIkara manavA vo gIvamaitrI zrIna I" AcAryazrI municandrasUrijI khaMbhAtathI nAgora sudhInA pradezamAM vicaryA hatAM. temanA parivAramAM 1 - 500 sAdhuo tathA aneka sAdhvIjI bhagavaMto hatA. vi.saM. 1178 ka.va. 5 pATaNa mukAme teo lagabhaga 100varSanI vaye svargavAsI banyA tyAre temanA ziSya vAdidevasUrijI Abu pAse aMbikA devInI sUcanAthI ATha divasa agAu hAjara thaI ( gayA hatA. guruvirahathI hataprabha banelA codhAra AMsue raDatA AcAryazrI vAdidevasUrijIe te vakhate ) guruvirahavilApa, muNicaMdasUrizuI vagere guru pratye potAno samarpaNa bhAva vyakta karatA grantho racyA ( hatA. A AcAryazrI vAdidevasUrijIe digaMbaravAdI kumudacandra sahita aneka vAdIone jItIne gurunuM che nAma UjaLuM karyuM hatuM, ane zAsananuM gaurava vadhAryuM hatuM. T vi.saM. 1176mAM "piMDa visohInI "subodhA' nAmanI TIkAmAM AcAryazrI yazodevasUrijIe A - AcAryazrI municandrasUrijIne "zruta hemanikaSa' kahyA che eTale ke te yugamAM AcAryazrI municandrasUrijI ) - - -- -- --- - - - -- -- For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baje madhura baMsarI (22) A zrutanI bAbatamAM saMghamAM sImAstaMbha rUpa hatA te samayano samagra saMgha AcAryazrI municandrasUrijIthI prabhAvita hato. ane zAsana-prabhAvanAnA kAryo temanI nizrAmAM karato hato. vi.saM. 1294mAM mahesUrijIe racelA "zatapadI' nAmanA granthamAM kahyuM che ke AcAryazrI) municandrasUrijI sAdhu nimitte banAvelI vasatimAM rahetA nahotA. teo vaDagacchanA hatA. teo potAne caityavAsIomAMthI nIkaLelA nahi, paraMtu pahelethI ja vasativAsI mAnatA hatA. kema ke derAsara, pratimA, ( ( poSALa ane jainavaMzo to caityavAsI paraMparAnA hatA. 2 AcAryazrI vinayacandra mallinAtha caritra'nI prazastimAM AcAryazrI municandrasUrijIne 'saiddhAttika | tarIke navAjayA che. tathA vi.saM. 1384mAM racAyelA "kalAvaI cariyamAM paNa AcAryazrIne saiddhAttika' ( kahyA che. 2 gurnAvalImAM AcAryazrI munisuMdarasUrijIe "zrI munivamunIndro vAtu maLi saMdhAya" (gurnAvalI zloka-72) ema kahIne zrI municandrasUrijInI stuti karI che. ja bRhadgaccha padya gurnAvalImAM zrImAla nAmanA munie kahyuM che : "yazobhadrasUrijI ane | nemicandrasUrijInI pATe municandrasUrijI thayA. temanuM bIjuM nAma candrasUri paNa jANavA maLe che. temanuM 0 nAma ja zAntika maMtra manAya che." *pUjya AcAryazrIe racelA grantho , pU. A. zrI munindrasUrijIe ghaNA grantho racelA che, temAMthI keTalAkanA nAma A pramANe jANavA | maLe che. (1) prAbhAtika stuti zloka-9 (2) aMgulasattari (svopajJa vRtti sahita) zloka-70 (3) vaNassaIsattari zloka-70 (4) Avasmaya sattari zloka-70 uvaesa paMcAsiyA zloka-50 (6) mokSapadeza paMcAlaka zloka-51 (7) uvaesa paMcavIsiyA zloka-25 (8) hiyonaesa zloka-25 (9) visayaniMdA kulaya zloka-25 (10) sAmaSNa guNovaesa zloka-25 (11) aNasAsaNaMkusaM zloka-25 (12) uvae sAmaya (paheluM kulaka) zloka-32 (13) uvae sAmaya (bIjuM kulaka) zloka-32 For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baje madhura baMsarI (53) (14) sogaharoesa zloka-33 (15) rAyaNagya kulaya (16) bArasa vaya zloka-94 (bArasavaya saMkhevo) (17) kAlasarga zloka-100 (18) tisthamAlAthAM zloka-112 (19) paryuSaNa parvavicAra zloka-125 (20) gAhAkoso zloka-304 (21) praznAvalI (22) sammatRpAya vihi zloka-29 (23) suhumatya viyAralava. zloka-150 (aprApya) (24) haribhadrasUrikRta upadezapada TIkA zloka-14000 (A TIkAnAgoramAM zarU karI ane pATaNamAM vi.saM. 1171mAM pUrNa karI. AmAM teozrInA 1 ziSya vAdidevasUrijIe sahAyatA karI hatI. (25) karmaprakRti Tippana zloka-1950 (26) haribhadrasUrikRta dharmabiMdu para TIkA zloka-3OOO (27) haribhadrasUrikRta lalitavistarA para paMjikA zloka-1800 (28) haribhadrasUrikRta anekAntajayapatAkAnI TIkA para dIpikA (29) devendra narakendra prakaraNa para vRtti (vi.saM. 1168) (30) zaMkhezvara pArzvanAtha stavana zloka-10 (31) kalikuMDa pArzvanAtha stavana zloka-10. (32) maMDala vicAra zataka * pU. AcAryazrInA jIvanane darzAvatA grantho * prabhAvaka caritra, prabaMdha ciMtAmaNi, prabaMdha koza, zAntinAtha mahAkAvya prazasti, kalAvaI caritra 2 prazasti, bRhagaccha gurnAvalI, guruviraha vilApa, muNicaMdasUrizuI, gacchAcAra payagrAnI che ) vijayavimalIyA vRttinI prazasti, gurnAvalI, tapAgaccha-paTTAvalI vagere... AvA mahAna AcAryazrI municandrasUrijInA caraNomAM DabhoI jaina saMgha zata-zata vaMdana kare che... je Iche ! pa.pU.A.vi.mukticaMdrasUri ma.sA. pa.pU.A.vi.municaMdrasUri ma.sA. For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (54). tuja vacanarAga sukhasAgare huM jhIluM... che (vivecakIya-vacanasrota) yadIyasamyaktvabalAt pratImo bhavAdRzAnAM paramasvabhAvam / kuvAsanApAzavinAzanAya, namo'stu tasmai tava zAsanAya // *prabhuvIranA ekeka vacano TaMkazAlI kema? zuM adbhuta rahasyo bharyA che temAM? 'pUnaipha vA, vimeTTa vA, dhur3a vA' e mAtra traNa padamAMthI ja samasta dvAdazAMgIrUpa zrutanuM sarjana che | kevI rIte thaI gayuM? *paramAtmAnuM mAtra eka ja vacana aneka bhavyajIvone samyakta, sarvavirati ne yAvat siddhinuM 1 kAraNa banI jAya evuM zI rIte? * prabhuvIranA vacane, potAne prakAMDa paMDita mAnanArA paNa indrabhUti vagere atyaMta vinamrazIla 4 ra thaIne paramAtmAnI caraNarajamAM ja amRtano AsvAda mANavA lAgyA ! evuM zuM mAhAbhya haze, e vANInuM? tenuM eka mAtra kAraNa; vItarAga paramAtmAnI vANImAM bhaLelo "anekAMta che ! aneka daSTikoNo, aneka apekSAo... dravya, kSetra, kALa, bhAvanA anusAre judA judA svarUpane che dhAraNa karanAra tattvonI yathArtha prarUpaNAo.. utsarga-apavAda, nizcaya-vyavahAra, jJAna-kriyA e badhAnuM che gauNa-pradhAnabhAve nirUpaNa - e ja paramAtmAnI vANImAM bhaLelo anekAMta che! ekAMta eTale koIpaNa eka ja aMze vastuno svIkAra ane te ekamAtra aMzanI ja gADha pakkaDa! te che sivAyanA tamAma aMzono sarvathA apalApa ne sarvathA tiraskAra! yuktipUrNa paNa te aMzone kuyuktio che na dvArA khoTA TheravavAnA adhamatama dRSTikoNo ! A ekAMta ja saMsArapravAhanuM prabaLa kAraNa che. AvA adhamatama ekAMtanuM paNa jo koI mULa kAraNa kahIe, to e che ajJAna ane abhiniveza! ! A be doSanA kAraNe, jIva, potAnI kamAnyatA bAMdhe che ane tenA AdhAre kupravRtti kare che, tenAthI A karmabaMdha ane pachI saMkalpa-vikalponI zRMkhalA sarjI paraMparAe durgatino bhoga bane che.. ja jamAlI jevA paramAtmAnA ziSya paNa A be doSanA kAraNe anarthanI paraMparAnA bhAgI thaI gayA.. 6 ja samavasaraNa jevA sarvazreSTha nirjarA sthAnane pAmIne paNa pAkhaMDIo mithyAmatanA bhogI thayA..! For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tuja vacanarAga sukhasAgare huM jhIluM. 55 S Lja je darzanathI anaMta AtmAoe potAnuM kAryasAdhI lIdhuM, te darzanane pAmIne paNa vinDavoe za potAnI kamAnyatAnuM sthirIkaraNa karyuM. I kulavAlaka-goSThAmAhila jevA samarpaNazithila thayA ne marIci-rajAsAdhvI jevA AcArazithila thayA.. sAvadyAcArya jevA prarUpaNAzithila thayA, to gozAlaka-varAhamihira jevA guNAnurAgazithila thayA.. A badhAnuM mULa kAraNa jovA jaIe, to mAtra be ja doSa najare caDe cheH (1) ajJAna, ane (2) abhiniveza! A be doSanA kAraNe bhavya puruSoe paNa sanmArga bhUlI unmArga tarapha doDa mUkI dIdhI ane tenuM dAruNa pariNAma to zAstrasiddha che.. sugarakoTeDa poijhana jevA bhayAnaka che A be doSo.. teonA sevana vakhate to ema ja lAge ke huM sAco chuM, huM barAbara chuM.. mAruM kareluM badhuM tathya ja che..'paNa vipAkanI apekSAe to e baMne doSo AtmAnA mAraka ja puravAra thAya che. (1) jJAnI gurubhagavaMtanI parataMtratAno abhAva..zAstrathI aparikarmita buddhi.. Amitie vastunirNaya karavAnuM duHsAhasa.. jJAnAvaraNano tIvra udaya.. ane A badhAnA kAraNe vAstavika tathya zuM che? enI asamajaNa e ja "ajJAna" che.. (2) pote bAMdhelI mAnyatA.. pote dhArelA AtmapariNAmo.. pote kahelA vacano.. pote karelI che | pravRtti e badhuM ja sAcuM ! pachI bIjI bAjunA yathArtha tarko ke dAkhalA-dalIlo maLatA hoya, to paNa ene na ja svIkAravuM; na ja mAnavuM - Avo AbhimAnika AtmapariNAma e ja "abhiniveza" che.. 9 vyakti jayAre A ajJAna-abhimAnamAM Ave, tyAre te tathyavihIna vAtane paNa satya TheravavA ? prayatna kare che ne pachI "mAruM kaheluM sAcuM TharyuM evo abhimAna puSTa karI mithyA toSane anubhave che.. ekavAra pagathiyA bAjuthI "dhaDAma dham karato jorathI avAja Avyo.. gharamAMthI vahu-dIkarIo tyAM UMcA zvAse AvI pahoMcyA. joyuM to dAdAjI pagathiyA caDatA hatA. teoe dAdAjIne pUchyuM : ATalo jorathI avAja kema Avyo? kaMI thayuM to nathI ne?" dAdAjIe kahyuM : "nA, nA.. A to mArA kapaDA paDI gayA hatA...' teoe Azcarya sAthe pUchyuM : "kapaDA paDyA emAM ATalo moTo avAja !?' dAdAjIe vAta vALatAM kahyuM ke, "e kapaDAmAM huM paNa hato !! A che ajJAna-abhimAnamAM unmatta thayelA mANasonI vAto! 'huM paDI gayo e satya hakIkatane abhimAnI mANaso bolI zakatA nathI ne khoTI vAtone satya TheravavA prayatna kare che, paNa temanI A kapaTavRtti sajjana puruSo mATe to hAsyAspada ja banI rahe ! | nihavavAda paNa A rIte ja prasiddha thayo chene? ke "ame je svIkAryuM che te khoTuM kevI rIte hoI zake?' evuM gADha abhimAna.. ane e abhimAnane puSTa karavA vAhIyAta dAkhalA-dalIlo.. tenI sAme akATya ane satya tarko raju karavAmAM Ave, to paNa teno dharAra inkAra!A che ekAMtavAdIonI che & dayanIya sthiti... For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tuja vacanarAga sukhasAgare huM jhIluM. pa6 2 ekAMtavAdIono abhigama che: "mAruM e sAcuM jyAre anekAMtavAdIono abhigama che: "sAcuM e mAruM. Aja syAdvAdamaya jinazAsananI balihArI che, kyAMya potAno ahaMkAra ke haThAgraha nahIM. je yathArtha bInA che, teno eka mAtra madhyasthapariNAme saraLa svIkAra. aSTaprakaraNanI vRttimAM AgrahI koNa ne anAgrahI koNa? enA spaSTIkaraNa vakhate pUjaya jinezvarasUri mahArAje bahu sarasa majAnI vAta kahI che: AgrahI mANasa, jyAM potAnI buddhi hoya che tyAM yuktio doDAve che ane anAgrI mANasa, jyAM yukti hoya tyAM buddhino viniveza kare che.." | eTale ja to vedavizArada vidvadarya zrIharibhadra brAhmaNa paNa, yuktipUrNa evA prabhuvIranA vacanane samarpita thaI gayA ane tethI ja temanA zabdasUramAM saMvedananuM jharaNuM phUTyuM ke, "mane prabhuvIra para pakSapAta ke kapilAdi para dveSa nathI, paNa jenuM vacana yuktipUrNa hoya teno svIkAra karavo joIe.." zuM haze, A anekAMtamaya jinazAsanamAM? ke jenAthI.. *parama tArkikAgraNi zrIsiddhasenadivAkarasUri mahArAjAne paNa AmAM ja tathya dekhAyuM. *pUjya malavAdIsUrijI jevA tarkadiggajone paNa AnuM ja mUlya aMkAyuM. haribhadrasUri-hemacandrasUri-yazovijayajI jevA seMkaDo vidvAnone paNa A ja sArabhUta che - evuM che che lAgyuM.. ( mane lAge che ke tamAma Astika dharmonI sAdhya-uddezya avasthA che - mokSa-mukti, vItarAgatA, T rAga-dveSathI virahita avasthA, paramasamabhAvanI parAkASThA.. paNa A uddeza ane A uddezane hAthavaguM karanAra upAyasevana e baMne jevuM anekAMtamaya jinazAsanamAM jaLavAI rahe che, tevuM bIje kyAMya jaLavAtuM nathI. pachI te darzana - bauddha, vaidika ke bIjuM ke koIpaNa hoya ! prazna paNa bIjA darzanamAM rahIne paNa keTalAka AtmAo mokSamAM gayA che, evuM to zAstramAM paNa saMbhaLAya che, enuM zuM? uttaraH te AtmAo dravyathI ja te darzanamAM rahyA hoya che, bAkI bhAvathI ( te darzananI ekAMta mAnyatAone svIkAravArUpe) tyAM bhaLelA hotA nathI. bhAvathI to teo anekAMtamaya jinazAsanane ? ja varelA hoya che ane eTale ja teo vItarAga banI zake che.. 1. AgrahI bata ninISati yukti, tatra yatra matirasya niviSTA / ___ pakSapAtarahitasya tu yuktiyatra tatra matireti nivezam / / 2. "pakSapAto na me vIre, na kevo pinAviSaI yuHivanaM yastha, tI kArya: paripra: ti' 3. anantarasiddhanA 15 bhedomAMthI eka bheda che : anyaliMgasiddha che. teno artha e ke, jainada sivAyanA liMgamAM rahIne paNa siddha thanArA bhavyAtmAo.. ------- For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tuja vacanarAga sukhasAgare huM jhIluM. pa7 chuM bAkI to jayAM ekAMta, tyAM koI eka aMzanI ja pakkaDa rahe ne bIjA aMzane samajavA pUrato paNa che. samabhAvana rahe! to prazAMtavAhitAnevItarAgatAnI vAto kyAM rahevAnI? kharekhara ekAMtavAdIonI 6 je durdazA che, te bhayAvaha ane aihika-pAralaukika duHkhonI zRMkhalAne vadhArI nAMkhanArI che. | # je loko te te dharma-niyama-siddhAMta-avasthA vagerene deza-kALa-puruSAdine anurUpa na samajI ekAMte pakaDI le che ne sarvatra tenuM astitva sAbita karavA mathAmaNa kare che, temanI hAlata pelA camana' jevI thAya che.. camana nAmano eka sukalakaDI mANasa, kasarata dvArA zarIrane khaDatala banAvavA akhADAmAM gayo.. akhADAno mAsTara 50 kIlo vajananI lokhaMDanI pleTo laI kasarata karI rahyo hato.. e mAsTare camanane kahyuM : "tame A aDadho kilo vajananI pleTa laI kasarata karo.' pelA camaniyAe roSe bharAIne kahyuM: 'tame A 50 kIlovALI lo cho, ne mane AvI halakI levAnI kaho cho.. nahIM, huM paNa 50 kIlovALI pleTa ja laIza.' lIdhI, ne pecuTI khasI gaI... pleTa paga para paDI, paga bhAMgI gayo. hospITalamAM dAkhala karyo. be mahIne ghare Avyo. mitra maLavA Avyo, pUchayuM: 'tame be mahinA pahelA kasarata cAlu karavAnA hatA.. enuM zuM thayuM? keTalA divasa gayA?" eNe kahyuM: "eka divasa akhADAmAM.. bAkInA divasa hospiTalamAM...' tAtparya A che - "50 kIlovALI pleTathI zarIra puSTa thAya' e vAta sAcI; paNa kone laIne? che je varasothI kasarata karato hoya, jenA hAtha-paga-sAMdhA majabUta thaI gayA hoya, tene laIne.. paNa che M pelo camaniyo badhe e vAta satya TheravavA, potA vize paNa e ja vAta lAgu pADavA gayo ! thayuM zuM? 6 che e ja ke zarIra puSTane badale bhraSTa thaI gayuM! eTale koIpaNa bInA kaI paristhiti-Adine anurUpa che te khAsa samajavuM paDe ane e samaja anekAMtanI garaja sAre che.. anekAMtamAM, te te dharmo dezAdi-paristhitine anusAra, koIpaNa rIte bAdha na Ave e rIte samanvita karAya che. A ja anekAMtamaya jinazAsanakamaLanuM bhavyabhramaraAkarSaka suramya makaraMda che.. ane eTale ja to mahopAdhyAyajI mahArAje A anekAMtamaya zAsana para natamastaka thaIne uccAra karyo hato ke - "eka vacana jhAlIne chAMDe, bIjAM laukikanIti. sakala vacana nija ThAme joDe, e lokottaranIti." (350 gAthAnuM stavana 8/6) - I ekAMtavAdamAM mAtra koI eka aMzane ja pakaDI levAya che ne tethI jagatamAM bIjA aMzane laIne je vyavahAro pravarte che, tene samajavA ne ukelavA aneka samasyAo zirobhAra karavI paDe che.. mAtA-pitAno ekano eka dIkaro! zarIrathI atyaMta taMdurasta...paNa bhaNavA-gaNavAmAM sAva ja nabaLo ! | zikSake phariyAda karatA kahyuM: 'tamAro dIkaro bahu ja nabaLo che..." For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tuja vacanarAga sukhasAgare huM jhIluM. 58 chuM tyAre pitAe Azcarya sAthe pUchyuM ke, "zarIra to enuM ekadama majabUta dekhAya chene khAvA-pIvAnuM paNa mAMgyA karatA bamaNuM apAya che, te chatAM, tame tene nabaLo kema kaho cho? e ja samajAtuM nathI... 5 vAta, ekAMta-anekAMtavAdanI che ! pitA ekAMtavAdI hatA, temane dikarAmAM rahelI taMdurastI ja dekhAtI hatI ne eTale ja teo zikSakanA abhiprAyane samajavAmAM thApa khAI jatA hatA. paNa mAtA hatI, anekAMtavAdI ! teNe pachI patine samajAvyuM ke, "zarIranI apekSAe taMdurasta paNa dIkaro bhaNavAnI apekSAe to nAdurasta ja kahevAya..." A che anekAMtavAdanI aneka apekSAo samajavAnI ane e mujaba vyavahAronA nirvAha karavAnI ! AgavI kaLA! AvA avvala anekAMtanA caraNomAM mastaka jhukyA vinA na rahe.. kharekhara sAdvAda-anekAMtavAdanA AvA be-cAra guNo nahIM, paNa anaMta-anaMta guNo che.. jaya | ho, AvA anaMta -anaMta guNamaya jinazAsanano ! tenAM bejoDa mAhAbhyanuM varNana karavA to bRhaspati | A paNa asamartha che.. paNa Azcarya e sarjAyuM ke, ekAMtavAdI-nindavo-kutIrthikone e anaMtaguNasaMpanna anekAMta paNa { khAro ne doSagrasita lAge che ! paNa temAM doSa kono? anekAMtavAdano? nA, nA. haragijha nahIM.. doSa ? che to teomAM ja rahelI kumAnyatA ane ekAMta pakkaDano che ! ja tejasvI paNa sUrya ghuvaDane aNagamato lAge, temAM doSa kono? sUryano? nA, ghuvaDamAM paDelA che. A timira-anurAgarUpa tAmasI doSano ja! IS saphedaraMgI zaMkha paNa kamaLAnA dardIne pILo dekhAya, to temAM doSa kono? zaMkhano? nahIM, ke nahIM. e to e dardImAM ja rahelA pALIyA nAmanA viparyayadarzaka rogano! ja kImatI sonuM paNa murakhane pIttaDa lAge, to temAM doSa kono? sonAno? nA, nA. doSato e ? te vyaktimAM ja rahelI asamajano che.. ' vAta A che - ekAMtavAdIomAM khoTI pakkaDa, haThAgraha, tIvra abhiniveza, dubuddhi vagere rahyA che ! ane eTale ja teone anekAMta paNa azuddha bhAse che.. bAkI hakIkatamAM to anekAMta so TacanA sonA jevo satya ane tarkazuddha che. temAM kalaMkano aMzamAtra paNa avakAza nathI.. kaSa-cheda-tApa e traNe parIkSAthI te uttIrNa che. AvI uccatama kvoliTI vizvanA che bIjA koIpaNa dharmomAM na maLe.. eTale ja to pUrvanA mahApuruSonI e mAMgaNI hatI ke, "bhavobhava tuja che zAsana maLo.." kharekhara anekAMtamaya jinazAsana maLyA pachI, paramAnaMdamAM parovAI gayeluM mana prabhu vIravacana para phidA phidA thayA vinA na rahe! enA ekeka guNo vicAratA haiyuM ahobhAvathI chalakAI uThe ane eka saMvedanA sahaja sara thaI paDe ke - he vItarAga prabhu! jo ApazrInuM vacana paNa AvuM avvala hoya, --STD 3 - - - - - - - - - - - - - - - For Personal & Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tuja vacanarAga sukhasAgare huM jhIluM... 59 to parama sAmyanI parAkASThA rUpa ApazrInuM svarUpa to kevuM bejoDa haze...!'' dhanya dhanya prabhuvIranuM zAsana... dhanya dhanya prabhuvIra...! vAstavamAM prabhu ane prabhunuM anekAMtamaya vacana maLyA pachI, duHkhanuM aMzamAtra paNa astitva rahe ja nahIM. . sarvAMze sukhamAtranI ja lAgaNI anubhavAyA kare ane sukRtonA sarjananI je zRMkhalA sarjAya te paNa sImAtIta hoya che.. eTale ja to mahopAdhyAyajI mahArAjano saMgItamaya hRdayasUra hato ke - 'RSabha jinarAja muja Aja dina ati bhalo guNanIlo jeNe tuja nayana dITho.. duHkha TaLyA, sukha maLyA, svAmI tuja nIrakhatAM sukRta saMcaya huo, pApa nITho....... are ! anekAMtano eka amRta ghUMTaDo pIdhA pachI, pelA mithyAtvIonA kaDavA jhera lImaDAnuM AkarSaNa kone rahe ? AkaMTha khIra pIdhelA bALakane zuM kaDavA karIyAtAnuM AkarSaNa rahI zake ? na ja rahe... A ja vAtanuM Alekhana mArgazuddhi nAmanA graMthamAM karyuM che - "kharekhara syAdvAdanA AsvAdamAM 52 jIvone, bIjAnA mato virasa lAge che.. zuM AMbAnI kaLIne bhajanAro mora, lImar3AnA jhADa para AnaMda anubhavI zake ?'' ApaNA jIvanamAM paNa anekAMtanuM amRta avatarI jAya, to ekAMtavAdanA kolAhalo, kalahakaSAyanA kaMkAso, korTa-kesanI kAramI kaLataro..... e badhuM kyAMthI rahe ? A anekAMtane vAgoLavAno ne tenA parizIlanano eka suramya upAya raju karyo che, pUjya tarkamataMgaja zrIharibhadrasUri mahArAjAe ! rTM 'anekAMtajayapatAkA' enuM attvartha nAma ! jeNe anekAMtano vijayadhvaja vizvamAM comera pharakato karIne jinazAsanano jayajayakAra phelAvyo che.. ja prastuta graMthanA hAI-rahasya ane aidaMparyane samajavA, koIka ajJAta pUrvamaharSie eka suramya vyAkhyAnuM sarjana karyuM. jenuM nAma che 'bhAvArthamAtravedanI' ! mULagraMthanA pratIkone laIne tenA rahasyone ughADavA kuMcikAnuM kAma kare che A ! 4 vyAkhyA paNa eTalI ja kliSTa.. tenI keTalIka paMkti besADavA to lohI-pANI eka karavA paDe ! paNa A samasyAnuM superuM samAdhAna ApavA, paramapUjya prasiddhaTippaNakAra municandrasUrimahArAje 1. "syAdvAdAsvAdaparAH, pratiyanti hi paramatAni virasAni / nahi mAkandamukulabhug, nandati picumandataruSu pikaH // " - zlo. 3 2. A vyAkhyA pUjya haribhadrasUri mahArAje ja banAvI che, arthAt svopajJa che, evuM atyAra sudhInA vidvAno vaDe manAtuM AvyuM che. paNa graMthanuM saMpAdana-anuvAda-saMzodhana karatAM, keTalAka saMdarbho ne tarkothI amane jaNAI rahyuM che ke, A vyAkhyAnA racayitA koI judA ja pUrvamaharSi hovA joIe.. A vAtane raju karato lekha : 'vyAkhyA svopajJa ke anyakartRka' e vidvAno vAMce evI vinamra vijJapti.. amane je jaNAyuM, te ame jaNAvyuM che.. teno nirNaya, gItArtha-bahuzruta-mAtsaryarahita jIvo kare.. For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tuja vacanarAga sukhasAgare huM jhIluM... 60 vyAkhyAnI keTalIka kliSTa paMktio 52 sa2La-sugama-suMdara vivaraNanuM nirmANa karyuM.. jenuM nAma che 'anekAMtajayapatAkA-udyotadIpikA' ane enAthI ananya upakAra karyo che, e mahApuruSe ! 1. TM vyAkhyA-vivaraNanA padArthone sAthe laIne anekAMtajayapatAkAnA hArdane, gujarAtI bhASAmAM saraLa zabdadeha ApIne spaSTIkaraNa karavAno prayatna eTale gujarAtI bhAvAnuvAdanuM nirmANa ! jenuM nAma che 'anekAMtarazmi' ! arthAt anekAMtajayapatAkAnA padArtho vize prakAza pAtharavA razmisamI (=kiraNasamI) bananArI gurjaravRtti... * graMthanI rUparekhA * graMthanA mukhya pAMca viSayo che : (1) sadasad anekAMtavAda . . (2) nityAnitya anekAMtavAda... (3) sAmAnya-vizeSa anekAMtavAda.. (4) abhilApya-anabhilApya anekAMtavAda.. (5) anekAMtavAdamAM ja mokSa.. prastuta graMtha, 6 adhikAramAM vibhAjita che.. temAM pahelA adhikAramAM uparokta pAMce viSayono pUrvapakSa mUkyo che ane pachI utta25kSagraMtha zarU karI pahelA viSayanuM talasparzI nirUpaNa karyuM che.. bIjA, trIjA ane cothA adhikA2mAM anukrame bIjA, trIjA ane cothA viSayanuM suvizada varNana che.. vacce pAMcamA adhikAramAM prasaMgopAt bAhyArthasiddhinuM suvistRta Alekhana che.. ane chelle chaThThA adhikAramAM pAMcamA viSayanuM suspaSTa nirUpaNa che.. prastuta prakAzananA pAMca bhAga che, temAM pahelA bhAgamAM be adhikAra ne bAkInA bhAgomAM ekeka adhikAra.. ema kula 5 bhAgamAM 6 adhikAranuM vibhAjana karyuM che.. rTM prastuta graMthanI zailI ja khUba ja arthagaMbhIra che, thoDA ja zabdomAM vipula padArthono rasathALa bharyoche.. 4 eka hetune siddha karavA bIjo hetu.. bIjA hetune siddha karavA pAcho trIjo hetu. . A rIte hetuzRMkhalA dvArA padArthonuM tarkapUrNa spaSTIkaraNa... laukika nyAyo ne dAkhalAo dvArA padArthane samajAvavAnA suramya upAyano Adara... ja gadya graMthamAM paNa keTalAka viSayone zlokarUpe gUMthIne gadya-padyano subhaga samanvaya.. 1. graMthakArazrI haribhadrasUri mahArAjAnuM jIvana kavana, 5.pU. vidvarya A.bha.zrI municandrasUri mahArAje AlekhyuM che ('eka vIra puruSa' lekha) ane vivaraNakArazrI municandrasUri mahArAjAnuM jIvanakavana pa.pU. paM.pra. vidvandvarya zrI mukticandra-municandra mahArAje AlekhyuM che ('baje madhura baMsarI' lekha) te jijJAsuone joI levA bhalAmaNa.. For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tuja vacanarAga sukhasAgare huM jhIluM. 61 9 # te te ekAMta mAnyatAone pUrvapakSarUpe raju karIne teonuM tarkazaH nirAkaraNa ane sacoTa che che yuktio dvArA anekAMtanI nibaMdha sthApanA.. A rIte pUrvapakSa-uttarapakSa raju karavAnI AgavI (S kaLA.. ane keTalAka uttarapakSo to 100-150 pAnA jeTalA suvistRta.. "pUrvImarAvarti nijo mane prarvAtaMtavyam', "zattvanurUpamupAya:', 'ninavanajhavatra: zaktiH', 'mucyatAmabhinivezavaizasam', 'AdAya yuktipradIpaM tiraskRtya svadarzanAbhinivezatimiraM nimAnyatAta', "parityanyatAmiinaveza:'. evA arthapracura jIvanasparzI aneka suvAkyo.. | # zarUAtamAM ane chelle 10-10 zloko dvArA, nirvighnatA ane abucchitti mATe paramamaMgaLa.. ji jJAna, AvaraNakarma, tapa, dhyAna, mokSa vagere aneka padArthonAM svarUpanuM talasparzI nirUpaNa.. ane teonI sAbitI mATenA akATya tarko.. # pUrvapakSIe kalpelI mAnyatA pramANe ja pUrvapakSanA siddhAMtano bAdha... vagere avanavI yuktio dvArA ekAMtavAdIonA ekAMtano apalApa.. I kyAreka-kyAreka je zabdo ne je paMktione laIne ekAMtavAdIoe pUrvapakSa raju karyo hato, te zabdo ne te paMktione ja anekAMtamAM pheravIne graMthakArazrI dvArA temanI ja mAnyatAno Azcaryasarjaka apalApa karAyo che. AvI seMkaDo abhuta vizeSatAothI sabhara A graMtharatna che ane tenA kAraNe A graMtharatna jAtyaratnanI jema sarvatra prasaratA prakAzavALo che.. | dArzanika jainanyAyanI ziramora gaNAtI AvI mahAna kRtine saraLa-zabdadeha ApI gujarAtI bhASAmAM raju karavI e kharekhara duHsAdhya ja siddhi che ne mArA jevAnuM to e siddhi hAMsala karavAnuM sAmarthya nathI ja nathI.. paNa upakArI kone kahevAya? asaMbhavane paNa saMbhava banAvI de.. vivecana meM nathI lakhyuM; paNa mArA dvArA lakhAI gayuM che.. lakhanAra to che, e paramopakArI mahApuruSo ! huM to eka mAtra vacalo vyApAra chuM... e upakArIoe mArA para je anahada upakAra karyo che, tenuM varNana meM 'upakAravRSTi' nAmanA svataMtra lekhamAM karyuM che, acUka vAMcajo e lekhane.. huM to eka bALaka chuM; teno saMpUrNa vikAsa to e upakArIrUpa mAtRtva para AdhArita rahyo che. Aje e upakArIonI anavarata upakAraparaMparAnuM aznapUrNatre smaraNa karIne jaNAvuM chuM ke, "A che gujarAtI anuvAdamAM je kaMI sAruM dekhAya, temAM e mahApuruSono ja anugraha samajajo." e mahApuruSonA anugrahathI huM anekAMtanA adhyayanamAM joDAyo ne kSayopazamAnusAra enA La yatkiMcit rasAsvAda dvArA prabhuvIranA zAsanane sparzI zakyo - enAthI jIvanamAM dhanyatA anubhavI che { rahyo chuM... For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tuja vacanarAga sukhasAgare huM jhIluM.. 62 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 2 ) chechelle eka ja vijJapti karuM chuM ke huM paNa viSaya-kaSAyarUpa anAdi zatru para vijaya meLavIne, kSapaka-zreNIrUpa vijayapatAkA pharakAvA dvArA, paramapadarUpa sarvazreSTha sAmrAjyano bhoktA banuM - evA mane AzIrvAda Apajo.. prastAvanAmAMne graMthanA vivecanamAM jinAjJAviruddha ane graMthakArazrInA AzayabAhya je kaMI paNa meM 1 ajJAnavazAt lakhyuM hoya, tenuM huM aMtaHkaraNapUrvaka trividha-trividha micchAmi dukkaDam mAMgu chuM... bahuzruto che yogya sudhAro jaNAvI mane mArI bhUla batAve evI vinamra vijJapti sAthe viramuM chuM.. zrI vardhamAna the.mU. jaina saMgha, usmAnapurA kRpAkAMkSI amadAvAda. bhA.su. pUrNImA prema-bhuvanabhAnu-jayaghoSa-jitendra vi.saM. 2068 dharmacakratApUrNAhutisamArohadina guNaratna-razmiratnasUri caraNalava muni yazaratnavijaya.. For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (63) kRpAdRSTi... upakAravRSTi... jIvanasRSTi... mArI nAnakaDI buddhi ! nAnakaDo kSayopazama ! ane pU. haribhadrasUri ma.no uccatama dArzanika graMtha ! ane tenA para vivecana ! kharekhara phUTapaTTIthI AkAza mApavAnI ceSTA hatI. mAruM sAmarthya ja nathI ke AvuM virAT kArya huM sparzI zakuM.. paNa jo ... - suvarNarasanA prabhAvathI tAMbu paNa sonuM banI jatuM hoya.. * rAmanA nAmathI patthara paNa tarI jato hoya.. * phaTakaDInA prabhAvathI meluM paNa pANI nirmala ane zuddha banI jatuM hoya.. * vidyAnA prabhAvathI vAmana paNa virAT banI jato hoya.. sUryanA prabhAvathI maMda AMkhavALo paNa yathArtha joI zakato hoya.. to sarasvatIsamAna e upakArIonA prabhAvathI mUrkha paNa huM lakhI zakuM emAM kaMI ja Azcarya nathI.. e tamAma sAmarthya-prabhAva, gurubhagavaMto, sahavartIo ane upakArIono che, e nizcita vAta che. te badhAnI RNasmRtino avasa2 upasthita thayo che, temano je upakAra mArA para thayo che, te hakIkatamAM varNanAtIta che. . te chatAM, AMzika zabdadeha ApI tene huM vyakta karavA icchuM chuM... rs pa. pU. karmasAhityaniSNAta, siddhAMtamahodadhi A.bha. zrI vi. premasUrIzvarajI mahArAjA... nyAyavizArada, vardhamAnataponidhi pa. pU. A. bha. zrI vi. bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAja... mevADadezoddhAraka, 400 akramanA bhISmatapasvI pa.pU.A.bha.zrI jitendrasUrIzvarajI mahArAjA A traNe gurubhagavaMtonI anavarata divya kRpAvarSA.. rTM siddhAMtadivAkara, suvizALagacchAdhipati, AgamahArdamarmajJa pa. pU.A.bha. zrI vi. jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjA... jeozrInI anekAMtamaya hitazikSAothI jIvana dhanya banAvI zakyo..ne yAvat jayapatAkA graMtha parano gurjaraghoSa huM karI zakyo.. Leve For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRpA dRSTi... upakAravRSTi... jIvanasRSTi... 64 GE ----------------------------------- S I zAsasApekSa jIvanasaMvyavahArakuzaLa, 320dIkSAdAnezvarI, trizatAdhika zramaNa-zramaNI gurumaiyAe pa.pU.A.bha. gurudevazrI vi. guNaratnasUrIzvarajI mahArAjA. je gurubhagavaMtazrInI (1) anavarata vairAgyamaya vAcanAothI samyagdarzananI zuddhi. (2) suMdara mArgadarzanathI samyagU jJAnanI zuddhi.. ane (3) zuddha AcAraprarUpakapaNAne kAraNe samyapha cAritranI zuddhi... ema ratnatrayanI zuddhino AMzika sparza huM anubhavI zakyo ane pAmara evA paNa mane pravajyA ApIne jeozrIe parama anugraha karI bhavanistAra karyo, te gurubhagavaMtanA caraNomAM sAdara-sahRdaya vaMdanAvalI. ji nikhAlasatAnIradhi, mArA parama pAvarahAusa samAna, pa.pU. pravacanaprabhAvaka SaDradarzananiSNAta ? A gurudevazrI vi. razmiratnasUrIzvarajI mahArAjA.... 0 jeozrI, dIkSAnA prathama divasathI mAMDIne atyAra sudhI anavarata grahaNa-Asevana zikSAnuM 1 arpaNa karI rahyA che.. 0 vAtsalya ApIne mArA guNavikAsane vegavaMta banAvI rahyA che.. O "khumArI sAthe jIvana jIvavuM koIpaNa kAma icchApUrvaka karavAmAM thAka na lAge "sAco ziSya (c) ja sAco guru banI zake "eka aprazaMsita kRtya, hajAro satkRtyane bALI nAMkhe "avasarocita hita-6 mita-pathya vAkya satya bane "vastuno upayoga e ja vastunI kiMmata che. evA to jemanA seMkaDo ! hitavAkyo, paramapaMtha taraphanI pragati mATe pAtheyarUpe puravAra thayA che.. 0pUjya gurudevanA anaMta-anaMta upakAromAMthI keTalAka jIvanasparzI upakAronA smaraNathI, AMkha azrupUrNa thayA vinA na rahe... e gurubhagavaMtanA caraNomAM karoDo-karoDo natamastaka vaMdana... pa. pU. zruta-ajoDaupAsaka A.bha. zrI vi. municandrasUrIzvarajI ma.sA.e. "haribhadrasUri 1 ma.sA.nuM jIvanakavana suramya rIte lakhI ApIne, pravacanaprabhAvaka pa.pU.A.bha. zrI vi. ! ajItazekharasUrIzvarajI ma.sA.e rocakazailImAM anuprekSApUrNa suMdara gujarAtI-prastAvanA lakhI ApIne, itihAsavettA pa.pU.paM.pra.zrI mukticandra-municandravijayajI ma.sA.e "vivaraNakAra pU. municaMdrasUri ? ma.sA.nuM jIvanakavana rasapracura zailImAM lakhI ApIne ane laghuyazovijayajI pa.pU.paM.pra. zrI ' yazovijayajI ma.sA.e vidvadbhogya zailImAM sauSThavapUrNa saMskRta-prastAvanA lakhI ApIne mArA para 1 suMdara anugraha karyo che. te upakArIono niHsvArtha paropakAra avismaraNIya che... If zrutArAmaikamanasvI, pravarasaMzodhaka, vidvadvareNya-upakArIvarya pa.pU.mu.zrI bhavyasuMdaravijayajI mahArAjA jeozrIe prastuta anuvAdanuM sUkSmaNikApUrvaka sAvaMta saMzodhana karI anahada upakAra karyo che. ) 0 anuvAdakSetre padArpaNanA prathama divasathI ja jeozrInuM suMdara ane lakSyabaddha mArgadarzana maLyuM. la 6216-- For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRpA dRSTi... upakAravRSTi... jIvanasRSTi... 65 -------- 9 0 graMthasaMzodhananA vizALakAryamAM aneka praznaparaMparAnI zRMkhalA vakhate paNa jeozrIe ullAsa ane utsAha sAthe pratisAda Apyo... 0"nAhiMmata nA thavuM "dhIratAthI kArya karavAmAM saphaLatA maLe ja "TIkAkArathI DaravuM, TIkAkhorathI nahIM evA aneka lAgaNIsabhara AtmIyavAkyo, mane anuvAda vagere kSetramAM utsAhavardhaka thayA che.. OanekakliSTa sthaLonuM rahasyodghATana.. yathArtha padArthasaMgati.. zuddhapAThonI kalpanAnuM dizAsUcana.. tarkaparikarmita matithI bhUlonuM parimArjana.. evA bejoDa upakAro niHsvArthabhAve ryA che. e mahApuruSo ! anaMta anaMta vaMdana, e mahApuruSanA pavitra caraNomAM...! uM zrutAcArasaMpanna, dAkSiNyatAsabhara, vidvareNya-vidyAguruvarya pa.pU.mu.zrI saumyAMgaratna ! 1 vijayajI mahArAjA.. jeozrInI satata sahAyano sadbhAgI huM harahaMmeza banyo rahyo chuM.. 0 pravajayAnA zarUAtanA varasathI laIne snehasabhara sArasaMbhALa rAkhIne jemaNe mane taiyAra | karyo... 0sAdhukriyAthI laIne sanmatita sudhInA adhyayana daramyAna, sahAdhyAya-adhyApanarUpe jeozrIe mArA para sImAtIta anugraha karyo che.. 0 "tame lakho, bAkInuM huM saMbhALI laIza" evI ekamAtra hUMpha ApIne, sarjana vagere kAryomAM | che jemaNe viziSTa sahAya ApI che.. jemanA vinA atyAranI siddhi huM hAMsala na karI zakyo hota... 4 0prastuta graMthanuM sAdyanta bIjuM prUpha joIne ane zuddhapAThone gotavA hastapratonI anekavAra saphara P karIne jemaNe niHsvArtha paropakAra karyo che. te vidyAguruvaryanA pavitra caraNomAM zraddhApUrNa saMvedanAsaha natamastaka vaMdana... ja pa.pU. munirAja zrI harSaratnavijayajI, ciraMtanaratnavijayajI, jItaratnavijayajI, mokSAMgaratnavijayajI, jinapremavijayajI, devaratnavijayajI, pUrNaratnavijayajI, nItiratnavijayajI, samarpitaratnavijayajI, paMDitavarya kalyANabhAI-saMtoSabhAI-rasikabhAI-saMjayabhAI-bhAvezabhAI - A badhA vidyApAThakoe mane niHsvArtha adhyApana karAvIne bejoDa anugraha karyo che.. te badhAne huM kRtajJabhAve smaraNa karuM chuM.. pa.pU. muni zrI tIrtharatnavijayajI mahArAjA (pitA ma.sA.).. jeozrIe saMsArIpaNAmAM mane saMskAravAsita karyo ane saMyamajIvanamAM ne sarjana vagere kAryomAM jeo aneka rIte sahAyaka thayA che ne jemaNe pUSkaLa bhoga Apyo che, te paramopakArInA pavitra caraNomAM sAdara-sahRdaya vaMdanAvalI... ja pa.pU.munizrI tIrthezaranavijayajI, ramyAMgaratnavijayajI, tribhuvanaratnavijayajI, rUpAtIta vijayajI, hitArtharatnavijayajI, nirAgaratnavijayajI tattvaratna-jJAnaratnavijayajI, maMtrasiddhivijayajI, tripadIratnavijayajI, zramaNa-saMvegakIrtivijayajI, pAvanaratnavijayajI vagere aneka AtmIyamunivaro mane aneka rIte anaMtara-paraMpara sahAyaka thayA che, te badhAne huM AtmIyabhAve yAda karuM chuM.. . jeozrIe mArA suvihitajIvane ghaDavA zilpInuM svarUpa dhAraNa karyuM che, te tamAma sahavartIone For Personal & Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRpA dRSTi.. upakAravRSTi... jIvanasRSTi.... 26 9mArA zatazaH vaMdana.. kri pa.pU. pravartinI ziSyAonA gurumAtA sA. zrI puNyarekhAzrIjI ma.sA.nA ziSyavaryA che saraLasvabhAvI pa.pU.sA. zrI saumyarekhAzrIjI ma.sA.nA vineyaziSyA, 5.pU.sA. zrI nirUparekhAzrIjI (bA.ma.sA.) ane pa.pU.sA. zrI dhanyarekhAzrIjI (bena ma.sA.) A baMne upakArIo, mArA saMsArIsaMyamI ubhayajIvanamAM saMskArapUraka ne prANapUraka puravAra thayA che... temaNe karelA anaMta upakArone huM kRtajJabhAve yAda karuM chuM... graMthano anuvAda karatI vakhate mane be anubhava anekavAra thayA graMthanI AgaLanI agharI paMktio che jotAM ciMtA thatI ke zI rIte A paMktio besADIza? ane lakhAyelo anuvAda jotAM Azcarya thatuM ke zI che rIte mArAthI lakhAI gayuM? A baMne praznonuM samAdhAna vicAratAM, eka lAgaNIzIla kAraNa najare dekhAyuM.. te e ke upakArI dvArA thayelAM anahada upakAra ! teozrInI ja karuNApUrNa ne vAtsalyasabhara dRSTi ane kArya sara karavAmAM sahAyaka banI... huM je kaMIpaNa thoDuMghaNuM lakhI zakyo, temAM e mahApuruSonI ja paramakRpA che.. mArI che lezamAtra paNa AvaData nathI. zatazaH vaMdana, e upakArIonA pavitra caraNomAM ! kRtajJabhAve te badhAne smaraNa karavA pUrvaka huM viramuM chuM. ------ kRpAkAMkSI mu. yazaratna vi. - - -- 103 SSC) ( For Personal & Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA svopajJa ke anyakaka? 67 vyAkhyA svopajJa ke anyakartIka? A prAyaH sarva vidvAnonuM maMtavya e che ke anekAMta jayapatAkAnI vyAkhyA svopajJa che. badhI mudrita AvRttiomAM paNa e ja pramANeno ullekha che.. prastuta anuvAdanuM saMzodhana zarU karyuM, tyAre to huM paNa ema ja mAnato hato.. paNa graMthanA abhyAsa daramiyAna keTalAka sthaLo para vicAraNA karatA A bAbatamAM zaMkA thavA lAgI.. meM mAro abhiprAya anuvAdaka munivarazrIne jaNAvyo. temaNe zarUAtamAM to teno makkamapaNe InakAra karyo kAraNa ke vyAkhyAnA aMtima bhAganA keTalAka akSaro (janI carcA meM AgaLa karI che) evo ja AbhAsa Ubho kare che ke vyAkhyAkAra pU.A.bha. haribhadrasUrIzvarajI ja chuM.. paNa pachI AgaLanA abhyAsamAM temane paNa evuM jaNAvA lAgyuM ke graMthakAranA abhiprAya karatAM vyAkhyAkArano abhiprAya judI dizAmAM jaI rahyo che, ane svopajJa vyAkhyAmAM kadApi evuM saMbhavita nathI. graMthanA anuvAdanI pUrNAhuti sudhImAM to amArI baMnenI e mAnyatA lagabhaga daDha thaI cUkI che ke te vyAkhyAkAra pU.A.bha. haribhadrasU. ma. nathI, paNa anya koI che. alabatta, tevuM siddha karavA mATe amArI pAse koI aitihAsika pramANa nathI, eTaluM ja nahIM paNa te vyAkhyA aMtamAM jovA maLatA akSaro prathama dRSTie teno virodha paNa kare che. eTale ame tevuM niHzaMka | pratipAdana to karI zakatA nathI.. chatAM, je sthaLomAM graMthakAra ane vyAkhyAkArano abhiprAya atyaMta bhinna amane jaNAyo che, te sthaLonuM saMkSipta vivaraNa ahIM rajU karuM chuM. bahuzruta mahAtmAone te sthaLo para vicAra karIne A aMgeno nirNaya svayaM karI levA vinaMtI che.. pAnuM 1321 mULa graMthamAM taddanutpAH pATha che. tad no artha utpAda karIe to artha saMgata thato jaNAya che, tethI te evuM anumAna thAya che ke mULa graMthakArane tethI utpAda abhipreta che. vyAkhyAmAM tanno artha utpadyamAna karyo che, jenI saMgati muzkela jaNAya che. evo ja eka anubhava pAnA naM. 1377 para thayo. pAnuM 1333 graMthamAM 'kSAnAmacantA vRddhanuSaH sahAroDonuM garbhavasiddha gatiprasAt | | hetudharmAnvayAnupapaH AvA akSaro che. kSaNikavAdamAM pariNAmanI asaMgati siddha karAI rahI che. amArI | dRSTie vRddhanurUpaH, somavAsika ane hetudhanvAnurUpare: e traNe pariNAmane asiddha karatA , hetuo che ane kSAnAmatyanta khetAt sadAoiDaDyot ane atiprasAt e kramazaH tenA hetuo che.JJ For Personal & Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA svopajJa ke anyakartaka ? 68 te (vistRta artha mATe anuvAda jovo.) graMthakAre A arthathI A paMktio mUkI hovAnuM amane jaNAya T vyAkhyAkAre asiddhino hetu atiprasa ane atiprasano hetu hetudharmAnDayAnuvapatti batAvyo che. jeno bhAvArtha ame samajI zakyA nathI. pAnuM 1338 mULa graMthamAM tanudhAsiddha tapekSA I... evA akSaro che. amArI samaja mujaba tadanudhAsika e pUrvapakSavacanamAM joDavAnuM che. ane tapekSAt e uttarapakSa che.. arthAt ra vaitAvatA sarvathA sarbhavanam taddanuvedhasaddha: tapekSAyo t A paMktimAM asiddhi e asabhavanano hetu che, ane apekSAyoga e asadabhavanano pratikAra karanAra hetu che. vyAkhyAkAre tanuvedhasaH tapekSAyAt e baMne zabda uttarapakSamAM lIdhA che. jenI saMgati ame karI zakyA nathI.. . ahIM keTalAka sthAna batAvIne digdarzana mAtra karyuM che. AvA bIjA paNa aneka sthAno (pAnuM naM. 901, 1300... vi.) che, je graMthano sAMgopAMga abhyAsa karanArane svayaM jaNAI Avaze. te uparAMta ghaNAM sthAnomAM mULa graMtha ane vyAkhyAmAM tenuM uddharaNa - baMne judA paDe che. jo ke AmAM lahiyAnI bhUla paNa kAraNa hoI zake che, paNa AvA aneka sthAno hovAthI evI kalpanA paNa thAya che ke vyAkhyAkAra kadAca graMthakAra karatAM judA hovAthI paNa AvuM banyuM hoI zake. prazna e thAya ke to pachI pUrvanA vidvAnoe vyAkhyA svopanna che, evuM anumAna kema karyuM? to enuM kAraNa che graMthanI samAptimAM jovA maLatI paMktio. "TIkA'pyeSA'vacUrNikA bhAvArthamAtrAvedanI nAma tasyaiva" A zabdo pahelI najare evo artha upasthita kare che ke A TIkA-avacUrNikAbhAvArthamAtraAvedanI paNa temanI ja che.. ahIM tasya mAM sarvanAma tat dvArA pU. haribhadrasUri ma.nI upasthiti karAI che, ane kRtiH evA pUrvavAkyanA padanuM anukarSaNa nathI karAyuM che, jethI, vyAkhyA paNa haribhadra sU. ma. nI ja hovAnuM jaNAya che. paNa mULa graMtha ane vyAkhyAnA aneka sthAno jotAM, jo evo nirNaya thato hoya ke mULagraMthakAra ane vyAkhyAkAra eka nathI.. to judI rIte artha karI zakAya che. (1) pUrva vAkyamAM praznamAM evuM pada paNa che, ane tavaiva mAM sarvanAma tat thI prakaraNanI upasthiti thaI zake... ane to thiI samai nuM anukarSaNa thAya, jethI artha thaze, e ja prakaraNanI A TIkA-avacUrNikA-bhAvArthamAtraAvedanI paNa samApta thaI... A rIte artha karavAmAM paNa vyAkaraNanI dRSTie koI virodha jaNAto nathI. (2) A paMkti pachInI paMktiomAM graMthakAra lakhe che ke, (naroDakvana mayugyo mandI ka vizeSataH | tvamavid vayama prastharatvamAtA II) te maMda prajJAvALAone namaskAra thAo, jenA prabhAve ame graMthakAra banyA. ahIM be vastu para vicAra karavAno che. che. For Personal & Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA svapajJa ke anyakaka? 69 che (ka) pUrvanI paMktimAM haribhadra su.ma.no prayoga trIjA puruSamAM thayo che.. A paMktimAM vRttikAre , potAnA mATe prathama puruSa vAparyo che... jo vRttikAra haribhadrasU. ma. pote ja hoya, to eka paMktimAM che potAnA mATe trI. pu. vAparIne tarata pachInI paMktimAM prathama pu. vApare, te paNa vicAraNIya lAge che... AnA parathI paNa anumAna thAya ke vRttikAra haribhadra sU.ma. nathI. (kha) vRttikAre pote graMthakArapaNAne pAmyA ema jaNAvyuM che. anekAMtajayapatAkA, haribhadra sU.ma.no prathama graMtha nathI. teo to pUrvethI ja graMthakAra che ja. eTale evuM jaNAya che ke vRttikArano A prathama graMtha haze, jethI teo kahe che ke ame graMthakAra banyA. A paNa vRttikAra haribhadra sU.ma.thI bhinna hovAno nirdeza kare che. vaLI, maMdabuddhivALAnA prabhAve graMthasarjana thayuM hovAnuM vRttikAra jaNAve che... haribhadrasU.ma.no mULa graMtha, maMdabuddhivALA mATe nathI, e to vAMcatA ja samajAya tevuM che... tIvraprajJAvALA ja e graMthane samajI zake tema che. maMdabuddhivALA mATe vRtti racAI che, eTale vRttikAra temano upakAra mAnI rahyA che. AnA parathI paNa e jaNAya che ke vRttikAra haribhadra su.ma.thI bhinna hovA joIe. ane eka zakyatA e paNa che ke, "vyAkhyA paNa haribhadrasUrikRta che' evI cAlI AvelI mAnyatAnA kAraNe 'TIAE......' A zabdo, pAchaLanA saMpAdakoe-lahiyAoe umerelA hoya. ahIM e noMdhavA lAyaka che ke vyAkhyAkArazrI judA hoya to paNa teozrI pU. haribhadrasU.ma.nA nikaTakAlIna ja haze... kAraNa ke pAnA naM. 47 para vyAkhyAkArazrI jaNAve che ke - 'arthAdukto'pyupanyastaH, sAmpratakAlIyagranthakArazailyA' eTale ke pramANavArtikanI vAta arthathI jaNAI javA chatAM paNa, mULakAra (haribhadra sU.ma.), vartamAnakAlIna graMthakAronI zailIthI pharI jaNAve che... jo vyAkhyAkArazrI dUravartI hota, to sAmratawtIya nA badale tAnIya evo prayoga karata.. ane teno artha e thAta ke, "mULakAra, te kALanA (mULakAra vakhatanA kALanA) graMthakAronI zailIthI pharI jaNAve che ItyAdi. paNa evuM na jaNAvI 'hamaNAMnA graMthakAronI zailIthI mULakAra jaNAve che evuM kahyuM che, tenAthI vyAkhyAkArazrI pU. haribhadra sU.ma.nA nikaTakAlIna hovA joIe, evuM phalita thAya che. alabatta, . A aMge aMtima nirNaya karavo mArA mATe asaMbhava che. chatAM upalabdha pramANonuM avalokana karatAM mane je jaNAyuM, te meM jaNAvyuM che. bahuzruto AnA upara vicAre ane jaNAvavA jevuM jaNAve, tevI vinaMtI. jinAjJAviruddha lakhAyuM hoya, tenuM aMta:karaNapUrvaka micchAmi dukkaDam... II mu. bhavyasuMdaravijayajI ma.sA. . For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (70) - saMpAdanazelI... graMthamAM mULa-TIkA vagereno pUrvApara goThavaNano krama A pramANe che - (1) mULagraMtha, (2) vyAkhyA, (3) gujarAtI vivecana, (4) vivaraNa, (5) gujarAtI TIppaNa, ane (6) pAThapAThAMtarAdinI phUTanoTo... # mULagraMtha Akho jADA phonTamAM lIdhela che. I vyAkhyAmAM je je mULagraMthanA pratIko che, te badhAnA phonTa jADA karela che. 3 mULagraMthanA kayA padArthanuM kayuM vivecana che - te jANavA, mULagraMthanA phakarAnI pahelA naMbara ApelA che # vRttinI kaI kaI paMktio para pU. municandrasUri ma.sA.nuM vivaraNa che - te jANavA, te te paMktio para iMglIza naMbara mUkyA che.. ivivecanamAM, graMthanA kliSTa padArthone tAtparya "Azaya' "bhAvArtha' vagere mathADe vadhu vizada karyA che.. vivecanamAM, vyAkhyA + vivaraNanA paNa prAyaH badhA padArtho samAvI levAno prayatna thayo If vivecananI TIppaNamAM, pUrvApara saMdarbho, te te vAkyo kahevA pAchaLanA Azayo, zAstrapAThI dvArA prastuta viSayanuM vizadIkaraNa, keTalAka zabdonA pratiniyata artho, prasaMgopAt AvelI che te darzananI mAnyatAonuM spaSTIkaraNa vagere dvArA prastuta viSayane vizada karavA prayatno karyo che.. ja vivecanamAM je padArthono hajI vadhu vistAra karavo jaNAyo, te padArthono vivecanamAM ja vadhu vistAra na karatAM, te te sthAne 'V.T.' evI saMjJA ApIne, pAchaLa pariziSTamAM vistArathI te vizeSa TIppaNo'nuM Alekhana karyuM che... @ mULagraMthamAM jeTalA paNa pramANavArtikanA zloko che, te badhA TIkA sAthe, te te bhAganA pariziSTamAM ApelA che. vizeSathI padArthanA bodha mATe te joI zakAya... * anekAMtajayapatAkA graMthanA 6 adhikAro che, teonI goThavaNa bhAgamAM A pramANe vibhAjita karavAmAM AvI che. bhAga adhikAra 1 1, 2 # (1) sadasaddhAda adhikAra (2) nityAnitya anekAMtavAda For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdanazailI... 71 0 W 0 = P m (3) sAmAnya-vizeSa anekAMtavAda 4 ji (4) abhilApya-anabhilApya anekAMtavAda 5 4i (5) bAhyArthasiddhi adhikAra (6) anekAMtavAdamAM ja mokSa # prastuta prakAzanamAM saMpAdita karela mULagraMtha-vyAkhyA vagere mATe, paM. hIrAlAla kApaDIyA dvArA pUrvasaMpAdita mULa-vyAkhyA vagereno ja mULa AdhAra rAkhela che ane pUrvasaMpAdana khUba ja suMdara ane vyavasthita rIte thayuM hatuM. paNa tyAre upalabdha sAmagrI ochI hovA vagerenA kAraNe ghaNA sthaLe mahattvanI azuddhio rahI gaI hatI.. eTale ame lagabhaga 20 jeTalI hastapratonA AdhAre, graMtha-vyAkhyA-vivaraNanA je je sthaLe azuddhi jaNAI, tyAM badhe zuddha pAThonI gaveSaNA karI. nahIM nahIM to 300 uparAMta azuddhionuM parimArjana thayuM haze... ane pachI maLelA zuddha pAThone ja ahIM mukhya tarIke rAkhelA che.. u pUrvamudritamAM keTalAka zuddhapATho phUTanoTamAM mUkyA hatA, paNa ame te badhAne mukhya tarIke rAkhIne pUrvamudrita pAThane phUTanoTamAM mUkela che.. * saMpAdana-anuvAdAdi pUrve hastaprato dvArA zuddhIkaraNanI atyaMta AvazyakatA * saMskRtamAM, eka mAtrA ke virAmacinhanI nAnakaDI bhUlo paNa arthanuM anartha sarjI de che... "anekAMtajayapatAkA' graMthanuM saMpAdana-anuvAda karatI vakhate aneka anubhavo thayA ke "hastaprata vinA te te azuddha paMktio dvArA graMthano rahasyArtha koI judI ja dizAmAM pheravAI jAta...' *eka ThekANe pUrvamudritamAM 'AkSepata:' evo pATha hato, teno prasaMgathI artha evo nIkaLato hato ke "AkSepathI vyakti pravRtti kare' paNa AmAM samasyA e sarjAya ke "AkSepathI pravRtti eTale zuM ? hastaprato joI.. tyAre pakaDAyuM ke 'gakSepataH' evo pATha che, pachI artha besI gayo ke 'tarata ja vilaMba vinA vyakti pravRtti kare.." have ahIM hastaprata vinA mAtra kalpanAthI artha besADavA prayatna karyo hota, to paMktinuM tAtparya koIka judI ja dizAmAM pheMkAI jAta... * hastapratamAM kyAMka avagraha na hovAthI ne bhUlathI saMdhicchada thaI jatA paNa arthano anartha sarjAI jAya che. dA.ta. pUrvamudritamAM 'sa mAna' evI paMkti hatI, paNa pUrvApara saMdarbhathI e paMkti khoTI jaNAtI hatI. hastaprata jotAM jaNAyuM ke, tyAM "savADamAve' ema lakhavuM joIe... virAmacihna zabdonI AgaLa-pAchaLa thaI jatAM, pUrvapakSanI paMkti uttarapakSamAM jatI rahetAM ke uttarapakSanI paMkti pUrvapakSamAM AvI jatAM, te te padArtho besADavAnI viSama samasyAo sarjAI jAya ! AvuM paNa pUrvamudritamAM anekavAra anubhavAyuM... kalAko sudhI e paMkti para vicAra karavA 5) chatAM paNa na besatAM, eka virAmacihna badalI devA mAtrathI kSaNavAramAM suMdaratama artha besI gayo... - For Personal & Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdanazailI... 72 Se kyAMka be-cAra paMktio pharI punarAvartana pAmatI dekhAI, to kyAMka be-cAra paMktio pUrvamudritamAM hatI ja nahIM ne hastaprata jotAM maLI AvI evuM paNa banyuM ! kyAMka 'paTa' evo pATha hato, je mATIjanyatA vagere prasaMgane anusAre asaMgata jaNAto hato... paNa hastapratomAM, tyAM 'ghaTa' evo pATha maLI gayo... A rIte anyamanaskatA vagerenA kA2Ne pUrvasaMpAdakonI aneka skhalanAo hoya che. * vyAkhyAnI judI judI paMktio para pU.A. municaMdrasUri ma.sA.nuM vivaraNa che.. have pUrvamudraNagata vivaraNane hastaprato sAthe meLavatA, keTalAka vivaraNo to evA navIna prApta thayA ke jenuM pUrvamudrita pustakamAM astitva ja nahotuM.. * kyAMka vyAkhyAnI kaI paMktinuM kayuM vivaraNa che - e aMge thApa khAI javAthI, pUrvasaMpAdaka dvArA koI judI ja paMktinA vivaraNa tarIke teno ullekha karAyo hato ane tethI ja padArtha besADavAnI mathAmaNa thayA karatI hatI... * ghaNIvAra be akSara vaccenA vAstavika akSaranA ThekANe bIjo koI akSara vaMcAI jatA paNa arthaphe2 sarjAI jAya che. dA.ta. pUrvamudritamAM 'atatsambandha.' evo pATha hato, paNa te bhUlavALo hato ane tethI ja artha nahoto besato... pachI hastaprata jotA jaNAyuM ke, ahIM to 'gata: sambandha.' evo pATha che... * kyAMka hetuvibhaktio badalAI gayelI dekhAya, to kyAMka saMdarbhahIna koIka judA ja zabdo AvI gayelA dekhAyA. . . kyAMka to vaLI vacalA mahattvanA zabdo ja UDI gayelA dekhAya. . (dA.ta. pUrvamudritamAM 'sambhavastavAjatvAviti| vatvAri (?) bodhata phatara: (?) tasyA~patti:' jyAre hastapratamAM .....'sambhava: / na cAsambhavastavAratnAvitti tvavirodha: tarasyAttiH' AvI be-cAra nahIM; paNa pUSkaLa bAbato che... TUMkamAM eTaluM ja jaNAvavuM che ke, pUrvasaMpAdananuM beThebeThuM navuM saMpAdana karatA pahelA ke sIMdhesIdho anuvAda utArI detA pahelA, (1) graMthanI paMktio 52 punna vicA2, (2) pUrvApara saMdarbhathI arthasaMgati, (3) azuddha jaNAtA pAThonuM hastaprato dvArA zuddhIkaraNa, (4) arthano cokkasa nirNaya....e badhuM atyaMta atyaMta Avazyaka che... nahIM to sUtra, utsUtra banI jatA vAra na lAge ne tenAthI je unmArga prarvate tene rokanAra koI na rahe... na eTale saMpAdaka-anuvAdako A bAbatane gaMbhIrapaNe vicAre ne avazya AcaraNamAM mUke evI vinamra vijJapti... pUrvasaMpAdake, -pAi, jI-pATa, 1-pA, dha-pAi, Tu-pATha ane ca-pATha Ama lagabhaga 6 saMjJAo ApIne pATha-pAThAMtaronI TIppaNIo mUkI hatI, teno paNa ame prastuta prakAzanamAM samAveza karyo che. vidvAno arthabheda jaNAtA te pAThAMtarone paNa upayogamAM laI zake... ane arthazuddhi-arthanirNaya mATe ame, te te sthaLe 18-20jeTalI hastapratono upayoga karyo che ane tenA zuddha pAThono ne pUrvamudritanA azuddha pAThono nirdeza paNa te te sthaLe karyo che ja.. For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdanazIlI. 73 . If amane hastalikhita pratonI sAmagrI bhegI karavA mATe, mahAvIra jaina ArAdhanA kendra kobA, ( jesalamera jJAnabhaMDAra, gItArthagaMgA, L.D. vidyAmaMdira, jinazAsana ArAdhanA TrasTa jainAnaMda pustakAlaya vagere aneka saMsthAo ane temanA TrasTIgaNa vagereno ni:svArtha sahayoga prApta thayo che... teo badhAnI zrutalAgaNI atyaMta dhanyavAdane pAtra che... ja hastaprato meLavavA mATe pU.bhA.bha. zrI municaMdrasUri ma.sA.nuM suMdara mArgadarzana maLyuM hatuM. teozrIno upakAra avismaraNIya che... ame zuddhi vagere mATe khUba ja kALajI rAkhI che, te chatAM pramAda-skUlanAnA kAraNe bhUla rahI gaI hoyane jinAjJAviruddha saMpAdana-vivecana thaI gayuM hoya, to tenuM aMtaHkaraNapUrvaka micchAmi dukkaDam... I kampojhiMga-TAipaseTiMganuM kArya mRgendrabhAIe ane prInTIMga-DIjhAInIMganuM kArya apUrvabhAI zAhe ane pahelA bhAganI prastAvanAdinuM kArya rAjubhAIe khUba ja utsAha ane kuzaLatAthI pAra pADela che. #i gItArthagaMgA saMsthAmAMthI, sophTavera paddhati dvArA A graMtha-TIkA vagereno graMthAjha paNa maLela che... If kaI hastaprato kaI saMsthA vageremAMthI prApta thayela che, teno ullekha ahIM AgaLa ja karyo che, tyAMthI jovA bhalAmaNa... prema-bhuvanabhAnu-jayaghoSa-jitendra guNaratna-razmiratnasUri caraNaraja mu. yazaratna vi. Aso suda-8-2068 For Personal & Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (74) anekAMtajayapatAkA graMthasaMbaMdhI mULagraMtha - svopajJavyAkhyA ane vivaraNanA saMpAdana - saMzodhana - anuvAdamAM upayukta thayela hatAlAbata prato A hastalikhita pratonI prApti mATe, aneka saMsthAo taraphathI maNeto ni:svArtha sahayoga, mane dhanyavAhane pAtracha. . . A- prata sAmasamubArita vikalpazyanityanavayovajitanizisnAyanArAmAyApanihachateviphala|| ledAnphaegaphapagamavirodhAtadAnaheranesatisavironikSatasmAsAmarthamupAdAnAspadeutazatasodhAsika pAkSAdaparaspannAvara tarakkAsanAdizAta mahatatastannItAvupAdAnataradenihi helapArikapAta viziSTalA yavanavAsAmaraNAdidetayAsidirAyaspasanadAna ekasvAnukakAryaruvAzarvadhudaidIseranyayAsaghazsaMga: sva|| nAvAnamaMtavAdAvirutasAmaspa diasayunimiAnupAsatadekacApati:nayAhiTInaskAvananadeka spanimitene paraspatitadinaraspAdita tavAyathAyogatataranimitakittAvavivatayAtAjadasirititAvAtAvAtmaka snovatavikalpapayepAraparyaNamivAtAta atotsAdhiyaH kiMnAsvAmanArayaMsarayatAtivanya yadivosa dA tA'ttAsparutpakiyAsa paratApAratayAnAvamityetapninovArIpararUpeNAI kiyAkaraNAbhUesparatAnAvAna! tatayaesAvapi kArya kiyAsakakSAvadhIyAkonAvAznAvaspanastAvizeSorzitAspAdityasapanavakAzamadata kAryaviyAkaraNAditi tokaparateparacyApArerthariche dAnavasarakArastotAstitAvikalpastatvasatAdeva kathaM svAtaMpariharatAvitayaM ni anpayA nUtarthatAparivedAsadasarakArApAzeH atathAgatAtonanAsvitAvikalyANa savizitinAvanIya tanayariztparamAlapadArthamAdhAsvalayavietAsAbhavAtamIdAkAvayAparasavAta avya pArepiparisodUrapase disAyasAyA'zakaparihAraH sapachatetiyajyateparesAdavitimililipadArthamAvApAmevo tanAvAmAbAtmaka hAtaanpathAtanmAnAnupapatta itaretarAjAvAtmakantasamAjAsideHtatazpadaMpamApadArtha || mAvATevalazaviratAsAmevAmAyuktastavApAra saMjavAdinpazAksivAdaekachirathAvasvitAnAmavagokathakarUpatA prataH anekAMtajayapatAkA-mULasUtra sthiti suMdara pRSThaH 75 saMsthA :mA. zrI sAsasAgarasUrizAnabhahiromA... His:172 pratanuM mULasthAna zrI vijayadharmalakSmI jJAnamaMdira AgarA... For Personal & Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stavijita prata.... 75. B- prata -- - -- baMdhanadhecanizcayAnAMnatasaMstanacayasbetraphalAtakalpanAgavaMcayathA zakteHzuktiJcazmadAdaramiksavAtIpAtadayogAt nikA yA appaNdshaannnaalaadivcnvaadaat'shcmevedmitive| kadhyavadhAmasaMtavaHtatastannizcayAnutpanauritivet saivatAki miticinizcayAMtarotsAdAditivet kathamavatavAMtarAnnizcayAMta rotsAHtanmayatAvacAditivet anusavAMtaracannatasatacaMtacedA / tatasta'tpAdeyavahAraniyamAveda evaMdinAlAusavajanpopittA tazcayaH pAtAzavasavasatazcasAvatayAtajanmopisaMsAdhyataevacha' 'mamatrApAtinanyAyavidaratatAvyavadAraniyamataH pransiyuktAsarva bAzaMkAnirasleritinAnihanniH sarvatrabAjAsAdAt vaidhAmpapasA prataH anekAMta jayapatAkA-mULasUtra sthiti zobhana pRSThaH 204 saMsthA : Hist242 6-2TITyuTa pUna... is : 251/1883-84 saunya : mA. vi. ubhayandrasUrIzva20 ma. sA. C- prata - - - - - - - - saagpaanvkaashptinvaadkaapsaagaayaadykniytaadaataavidhinaanktaavaadkmaanaa| vAcAAyatAnukSarakAzatidAyAtayavivAdamAyAsanAyatAvAdilakSAkA pakalApadvayAhilakSaNAmakAryaDAyataityAdinikAraNakalApadhAraNAstinAnitinasAvAhika nasAgakakAryApratiniyatAnAtAvakanadyAdhAtAsArvaghAtakAnanaparaarakApikanakammaraNatI vaayaagaatnirmaagvkidhgaanaak| tyAunamAsAdayatApakAtApitasAsarvAmAnAta paramadakAgAnAsarvabhUtisamAvavAnasAyaM mAdApativitAdimidApAtAkatAtAmpasarvanAma: sArvajanakAniAkAnikAnAkApAra DatakazyatAdAtivayiesavijanakApamAna vivitAvatAyanATrIkakArthassA vAsapAtAsapavAvaraNAtItAyAtAyAtamA titatAmAdayasnArakAraNikanididivAsAtasisAdhatAkalApadAsaSThAnamAryApAsityanAdyAdhi AairAziekinamapAtAsAprronkhilusatasAmatAvAnadaparasAaunYsAvAMtaraspataaan rasUtAvanApajanakavirAdhAvasayatadAnAdvilakSANAdvitaspatAvAtAtaAeDAnakavatanapuzkala vilayaeesanaUTUdivasAtayAvitarasAtamyatAnAjamAutadasiharavinAsAyAsapaniyarAekA prataH anekAMtajayapatAkA-mULasUtra sthiti sarasa pRSTha: 109 saMsthAH (1) zrI vijaya siddhimeghamanoharasUrI jJAnabhaMDAra paMkaja (2) A. zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA ! pAna : hemacandrAcArya jaina jJAnamaMdira pATaNa DA.: 109 kramAMka: 2838 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ starimita prata.... 76 D- prata dadhikatamuktavasyakAmatAdamitpAdAnAmavayakravadamakavAyAganAsApavAdasyApuSkalasyamuktavAsyanidhakamAsaMgArizcapipANivattAcAtApa nAdavalAvayatinighAdItyAdinAtaghAdigavAnarAphamAkarAsAyapighANAsarvanAsaMsAAryavAsaMsAridhavAlAdAkRtazpAdAekAMsavAdApAtAkAraNAta apijasaMsAryapiyAhAdAnItAtpaniyasamAriyAnamasaptarsIekAtinarAsArikhAmAvAdayAmAdhIkarSAdayazvAsAnavIyanividyamAna kAdhIninnAnAtvaMyaktividitadasAramadhikatamAnakAMtadarzana mitikiAvatyAdhikiMcAyamapAzAdAyabhAnakAMtavAdiAnAvAdigAmAnama piptykssaa| dinamAnAmavikAtimA'pivamAnamavikataztyAvA myaanmaanmititvnraatkcimmaanmitinpaayaavmityaadiaapsNtdaataasmdhimaanaamaasmpi| nnaadvaayaamdaasmmmititvniitaatlaacyaadittaadhevaalgnyaaymndtdaatmaaktaatddtdtdiitshraatmaaysytnvaatpimnpmaayaamaa|| yasyAsarvakmiAnayAsinanaMtArAditivamvanAyavimAdhanAlAvi raajaatnsstthaalylnghaatrimnshrmptdndaadhinaashnkaanvaadinHniklekm|| simasAtyakSitasanyAyAsArataHmikalaMkamanAyAvirodhAniH smraatykssiaataaynsdhaayaamlkssnnaatdmusaarnnmaamvdymaannaamishriaadi| zadAtyAmayayAtiniyana mitrmyaanmuktmghtttaa| inibhavAnalamamAtinidhinanirAkAnAkAmAninivajApatitaghAco kamAnyatAdAvatyAhIya:pazyatItyAdizAyApapatyAtmAnama, rAdigAdAtanidhAmaniyamyAtamada vinAadamityavaMzAyanamAviSayanitya tayAtanaHkimityAcaUREdvAtAsAsavaraSAtayattizvagakArAtiAera mAvakimityAhArakAdiAdhAparatAta chagayatinighAyaNavIsapariyAmA vAnyAmAnAvavipalasaprazAdhanAnisAdhanAnamayAtanAtyayAtaHgayAnatAdavAtanAramAlikAvAvAyAvanyANimasAyamamArapANapanaghAmAtmamimA tiparamakAmaAIRmilAtAzivarAvAlavatAanAyAsaghAtabahApariSadAdhaNyAsAvAdApAsAyatirAgAdayatAkammakAyAmAkAmA bhAvanAta savatapasAvArmakSayAnakAyasaMtApatrapatiparvapakAkarmaphalayAkAraNAnnArakADAmiAnatiraSTatAkarghatapazyAtakApasaMtApAyA. mitrAmApachAtipalyAtalayAmata pAdAviziSTamukhasAlpAcAnavAghatipatimavAdhyavaravAdarapitaphdhapasaMgAdityadhIzaSTAcatI tikApAzradhikatarADamakhAAkSApAsatadanpabaMdhaSamAdAnAspAhAyapipayutarAupahAravaphyutasapaziksamamalayAvizvakarmakAryAtaSThAlA| prataH anekAMtajayapatAkA-svopajJavRtti sthiti suMdaratama pRSTha: 130 saMsthA hemacandrAcArya jaina jJAnamaMdira pATaNa DA.: 169 kramAMkaH 6677 sau4nya : mA.vi. ubhayandrasUrIzva20 ma. sA. - - E- prata nitanteriktiyadhAnItarabhUtaHsahakAriNakriyateni doSIvastunaH atrApivikAsayugalamAha sividyamAno vidyamAnI taivAkriyAmahAvidoSamArAyadividyamAna kapaMkriyatekarIvA navasThApUsaMgAkaghamitpAhAmarudekavArakaraNapividyamAnatvAvizeSaNahetunAsUpIbhUyaHpunaH punaHkaraNamisanavaDAadhAvirAmAna:kriyAte pravAhayAhatametasatIvidyamAnaspavastuna) natirabhUtaHavidyamAnavavidyamAna evetirutvA karaNevApramatiriktaspAvidyamAnassaMtra nissatvApattirvastunaratiSakamAetadevabhAvayatitavAhAsAdinAtaghAhitasminnavyatirikta vidyamAnevizeSekiyamApadAyavarutaHsAttadayatiriralAttaspavizeSaspa-aghamAbhUda yadoSAnaMtaroditaHnakriyatarasAzrayetesahakArieAkazriopApravAhAnatAIsataspa vastu naHsahakArIkataratsAhAakiMcitkaratvAtkAraNAta evamamphapagamedoSamAgamakiMcitkaralevi satisahakAritvegmapegamyamAnekimitpAhA nipasaMgaHenamupadarzayannAhAtavAhAsAdipataghAra hiydikcnvishessmrcnnpispdaarthaalekiiditmpvstunHshkaarymphpgmpte|ttH kimisAra sarvabhAvAnAmevRtamahakAritvaprasaMgAkatazsAhAtadivazeSAMkarInAvinoSAta tasma vastunaHvizeSAkaraNenAvizISAsarvabhAvAnAmisevamasihakArikalpanAMtighetAdiaghIya parAevaMbhUtAvatasAvastunaHsvabhAvodhanaHyenavizeSA kArekamapipatiniyatameva sahakAri prataH anekAMtajayapatAkA-svopajJavRtti sthiti truTaka-apUrNa pRSThaH 54 saMsthAH lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira kramAMka: 9206 For Personal & Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ staliSita prata.... 77 F- prata vAnAekAMtavAsanAsAyanasarvathAnaranupayAgAdijigarbhagaratyavasathAnyasasavanenakimityAhAtadupAdAnamaM tareNevapakramAtkAryopAdAnamaMtareNecasyAnahAvAkAryabhAvanakathamityAhAyasadevasavenAnatasyAsanAkAraNa satayAkazcitvanibaMdhAnacAsokAyibhAvobhavatiyatAyapikiMcinnatrAdhikRtANubhAvosaTusadyanAtarapimAvApraya ttAkAraNAnanyasarevetisaMbaMdhAbhAvAthayAvaMcatatadhAzakriyogAtAnaspabhAvasyAnayApratiniyanakAryakartRtvazakti yogAnAtathAzaktiyogazcAtasyaivanathAbhavanAtAnasyaivakAraNabhAvasthAtathAkAryabhAtaleNabhavanAnAratyepaitarda gokartavyamityAhAanyathevamanabhyupagamA uktavarayogAtkAraNAnAnAsadevausapanAkinardikarSacirasaditiAku naratyAhApUrvabhavanabhUnAnyathAbhUtabhavanAtmakatvAtkAraNAnAkaspatyAha utpAdasyAenenosAdalakSaNanAstatva bhaavevaabhaavsbhaavsepdopaardhrmevntvtHprmaarthncyyrtyrthH|saamrthnoktevnyyaaihvbhaavaarth maahaaytaasyaaymityaadi|naaynaasyaaymrth usAralataraNavAkyasyapUrvabhavanabhUnacanyathAbhUtabhavanaMAtmAyaspasa nayAviparalAparalasmAttatravibhavanakAralavapinAmUlatvamanItatvaMumAratayAnatyAgabhAvAnirattopAvana DrAvAnupapane anyathAbhUnaMnumuvanaMkAragana mevAcyatayAnarabhAvesanyathAbhUtatvAbhAvAnareTubhayamananaeritA yAtmAyaspesampapadArthAnosAraHsaMbadhyatAkiviziSTaratyAhAcyayAvinAbhUtahinidarzitamananAvyaparezastassa yayasthapUrvabhanAbhUnAnyathAbhUtabhavanAtmakaranipUrvabhavanenAbhUtaMbhavanA-yAnmApaspasanathAviparItArahaivabhAvanAmA prataH anekAMtajayapatAkA-svopallavRtti sthiti: bhavya pRSThaH 215 saMsthA : mA. zrI dAsasAgarasUri zAnamAra mA... bhAMDa : 15072 mULasthAnaH zrI vijaya dharmalakSmI jJAnamaMdira AgarA G- prata kimarthAtastoDanaryAtaracUtaitiazaphannayayAdidoSamAdAyadyaryAtarabUtastasekimAyAtaMrakhanAtanadara scaretyarthaH savinAzatiratUtasataspavakhana vizeSakArakatidevaetadAnAMvAda nAnavasvAzsaMgAta enamevAda tayAdItyAdinA tathA disavizayamUlavivAparutAtatIkSmyunaHninnAnninnAcAtadevAvartateityavamanenaprakArakA narabArakakAniriti ayAnatiranUtaHsahakAripAriyatarimoSAvastunaH prAvivikalpakagadhAmAda sazcimAno'vidyamAnI indAdidIramAda yadizyimAnAkakiyata karatocAnavasvAzsagaH kathamitpAdasA dAdekavArakaraviniyamAnatvAvijJApaNAdevanAnyonyAzanAna: karapAmityanavAlA thAvidhamAnaki yaMacAhanAdimijhatIvidyamAnasyavastunaH arthAtaracUna avidyamAna vidyamAnAvyatiriktIdivi dhmaan(nitikvaakrodaaadhytiriktsyaashcimaanseamiecaaptistunitishkmaaetdevnaaryti| tathAdAtyAdinA tayAditasminnatirikta vidyamAna vivAkiyamAlepadArthae:spAta gatirikta lAjJaspazikSampaathamAndayaMdoyAnaMtaroditAnakriyatatyAzrIyaMte sakSkAripAkazvidhiopaHavAhana tasitasyavastunaHsahakArIkRtajJatpAda avicitkaratvAtkArabAevamaphagamedIyamAda akicitkarale. siptisahakAridanjhapagamyamAnekimityAndAtizsaMga:enae yannAdatathAhInyAditathAhiyadikaMcana vimanavisapadArthamAlIkAditaspavayunaHsahakAryAnphaegamyate tataHkimityAha sarcanAcA nAma vasadakAritvasaMgAUtpAda zivAkaramAnAvinIcAratasparastunAcinIyAkaraNAvivazavAsanA nAnAmidyAsahakArikalpanAmathaspAdi mAnatadArayA evaMcUtaevAsyavastunaHsnAdAyamAyana vizavAkArakamaritiniyatavasadakArilamapedavAsIkAdikAryajanayatirijhAnAdimiti etadAnakA prataH anekAMtajayapatAkA-svapajJavRtti sthiti zreSTha pRSThaH 185 saMsthA: lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira bhAMDa : 340 For Personal & Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stalijita prata.... 78 H- prata kAmamAtyAvarapArapakamAtAdhamAnArapavatadhArAtayAmavasAyAjJAnAniAtaghAyaNAmadhagamasatyasaMgatisamAsAcAtatyAhAtAsyatpAditasyA tighatAhAkiMvizisyatyAhAtAnanavanavasvAiparAvasAyaDanasatAvatapadyanyadvAtadaparAzvasAyayahaNamaMtAraNayadapAyAgAnAdhAyAgazcA tisAvadhikacAlatadaparAvasAyakAnanayatAvAsAvititazAvadhikAyadinAmiyatata kssimityaahaamnirvdhikNyksstkssyraavsaayNddaannytaa| vadika yadApAtahaNaMtadaparAvasApaDalAyanAcayAmititAvanIyAmatatAdharAsiyAyamAdAmalasAmA hAtAsadayadaNaMaparAvasAyArayA vidhAyadaNAetadAzaMkyAhAnirikSAgavAtadhAdhikAtaratAvasthAhANAmayAkatezyAkSAsAyikAcAtAekarAvAsyAsAtadaparAvasAyamAnyatAvazA nisiyAhatyahANamitigarsamamavAvatadaMgIkanadyamityAhAampAyavamanaskaSagAmavedanadhiyahAgAnakapamAnAspachatAvasyagrahaNAyadaNapasaMga sAmAnyatayakSaNAdhipatayAyadAnAyadinAmivaMtAki bhivAdAMtAcasAyacasatyammamavAnuvAdaevAvicanAvidhAnanaRtapadAdAgRhyA mANAyamAthApAIpakSIyArakavaviArAdhAdityavaMtavicatya vayacAcavitAyakkAdaMcita kavitA pakAAraNatayakSaNAdadhidhAtavatAvayadA paadivaayaadhivcnaamaasaanaaykaaymaatirgaa| yAnAnyAMtaztyAhIratAdApAnatihAsatamAyArivAmityAdhanAdAyA sAnAtivAtarityaleghasAMgAgatiyAhAtaMrvapakSekiMcA vikalyAsa kAbAsatyAdiAyAvAdakadhArmadAraNApinadAtAniyApanApatyAkSaNaviSayAkara zAladhAyikArakazAyasinAmAnAvizyAdivyAditadAya saMtaztyAsAThadAramAnApamapAtAvAraNApatatikSAzayatakAnA sAyAyAmAnAMcayANAmapivadhAyatApavAdhiyatyAprasarvadhAnavatayAnizayanibaMdhamAlAvavAdikakaSAyaMpAAyAraNAjAkavAlanAkSANayAvaraNA inArAghAyiya sakaladhavinayAnizayApamAnAMtarAsAvazyAka nijAmanagAnAdyanAvAsatigakaziAmApAyAdevamadhikalinAutavAnazyAyAmAta kAyasAdattapAtAtAmagAvavAniyatAsAthAnakAcanAcatayAziyamAnAyakasattAvanikalAdityadhikadyAnamAnasamAraNAkatarligAhayatAdAnAtadAna kalAtmakagrAhakakAnatAvAdasyAnakapattAvamayAnabAniyantpavayanaHprAvikAlAyaprAbhAnadvAdakAnAtpAdakatAkadhAnAvatyadhAkadhApAkAmAlA pAdipakavAyattAdimAnakApAyAyAgidinAdanAtantrakamamadhasAvavAdavikatakmanajharanAdikAnaDanagavatAvAmAnyadhAtatadhAta utpAda lilAdhanIrAyadinAmivaMtataHkimiyAhAapasyApivahamAnAdikAnayatajhAvApAnakAsAdivAnApAtAkaghamityAhAdavavizamAditajhavattAna prata: anekAMtajayapatAkA-svopajJavRtti sthiti : zobhana pRSTha: 130 saMsthA : (1) gItArtha shaanbhNdd|2 M.S.- 145 (2) 5. ubhayandrasUri ma. sA. nA saunyathA paatt| zAnabhaMDa2.. bhUNasthAna : zrI ubhayandrAyArya zanimaMdira 5 // 2 // (noM:mAprata aneD-pratanecha, bhUlathI mano356Sathayocha..) 31.: 168 bhais:E99 |- prata nyApAvAsAcavamasidhAdibahinadadarzanAaanamityAsAviSamAdhAkSitAbApamAsAtavApratinidhIsA sAmAnya mAnayAsabAyarAmApratipani mAnizupAlanyApinAvinamAnasamAdhamAbatAtAyAgavitayiAyAmAtyAmAguNavAtAvAdiviNa tApadharamacanacAdivizArAyaminAedavavirAsAyadunAtyApAthAniyatAtyAyadAnyAyApAditAdhArasAAvAyasthala unaall ||sambhAvinidarzanamAdAyadhAvinieanAdiugesAparatAdira kimAtiAsamipamAtAprApratiSatAvAlamatadhAmatiprativIryAya dAyAvapatizamAHinudhArUpamapi ta viparamAnavAdAkiyA gayAvasAnimAthAgalimAdAvAdAlA sapAyahAyavinAyanApApakArApAtAnutpattAAvAyaspatamApatAdAvAdhyAtAupasanatAsasasasAsamAnarUpaMyAsamamaya15vA, dhAvAgArakAdAvidyaviniamAdInihAyamitighAkAyAyAmaaranadAyAyazamavazvavapramAviru6mAvAsAyAgAprasArispA prItpAvattAvinAvAvahAsaraspapalAJcakAraNAta kimi yAdApAgaM prakakarmamattAvinAanAvidyAdyayAzinAdyAhamakAlasa vasAvAvAhiavisaghAmAtavAdavAyApazamavazvamitikiA yAnidAzatavanavitadityAdinavinadviyamapimahAdimalinAsata nimitAnAzAnAmata kiMtarimitAmaityAein andsAvidhAvizayAnAsAdiyavAsatirutAvanAvinaracanA aaisAvivAravAzayAladhAdiyavAsAbaraDatAnA savApavamApyAsyAprakamAsAhAnyAsalyAtprataninisabakalpAnati-saMgavAkSarapyattanimiasAnAnAvikalpabudirAsAdAva pAlpAlAdAnyAyaitiAtataSThitAmasanAyavesarvAvalasAvipinAdAyApazamavatyamANAnatAvanavidyA sAkArAyA'vatu kAsavAzatAlamAvAvAsyAksirAvAnAttamAtiekArapazizasaMrajhAkArAsyavavAcakasyApizakSasthApisAtAmAtAzvakacitpannAtAnami lAsadAnayugamanAnAvipasASTAtimAtAsavApratipasivAyattAprAnapAvaramapitAvinAtAvAdAvAvASapadutAtyAsa dAyAtamanasAnAmavittItphasamityAailanAmikapisinAmanAtadAtArakAsyanisAvanIyatahAsahAravAdiApapAhatAsavAna nayupasAvinamahAratAdiApatisamakSAmadadhAtivimityAzivAya sarvapakinAmivicArapatavasAcAtadAnAdavAstavAtAvacyA ||zAprakaraNamAPalamAdatimArAsamAkaMtIsaMprApaTAviyAdavAkavalyANapurasAramaMdAravAdAsirAha AsArAsahAmA prata: anekAMtajayapatAkA-svopallavRtti sthiti suMdara pRSTha: 140 saMsthA : A. zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA mULasthAna : hemacaMdrAcArya jaina jJAnamaMdira pATaNa (vADI pArzvanAtha bhaMDAra) DA.: 173 kramAMka : 6825 For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAcita pratI... 78 J-K- prata |mavirakSiApayavA syaMtakAryasanalarasaputpayata naztA/ATAdhyAmArabiMdAdinApayattazparthaba ukAdisaMvidizanidarzanaziAiyadidizAjanahatyAyAcyAhakAkAranAnividrAnesamanUyamAnevinAtikA jAgamAcyathA ymsiiyteitphcyte|tdaaetdiuushyttevaayyaarvaadepdaarth vikalpakajhAne| tatyAntevievAtkAvakAmajAdidhAMtivIjAcugamasajAvAyItAchapavasAyojAyatAevamasatkalpanayAkata yAnIlAdAnusUvinnitkilpajJAnenayAyanIjAyasAyojAyatesaMmatibIjAcugamasatrAvAsAvA yaatraadyaakaar| vAyavaizadhAdarzanasiyArAdyAkAroviyataiyaspAsoyA saayaakrvaansvaasonovaayaalaadyaakrvodhstsyvai| tithiyaarupaaspdrshnmvloknmaayaavaadyaakaarykthidomithyaaruuponstaarilokitataayaa| svAkAranirAkaraNaparAyAyuktayovimithyA rupanadatvitiravikipANaNaspachavilAaszinanediryasmA chavidhAlaspacacharupasAkAratiniyatede'jAvaHsAdhyatezivavidhAespAnadevIsanAdo vrttitink| nitytipytiityrthH||anaitpaahaanyaasotvshshvidhaanaavdhaaniyvshdeshe'saurvvidhaalii nAstarAzacivAgaspanAzsaMgAtAtiniyahizdevozagaspAnAsAdhitesatidezAMtarevAkAlimyA! nAvAtazAganAspAtAevamahAzatiruyojanAkAradaranidAnapravyotiriktavAhakAkAra paramAta spabuhAdisaMbaMdhititiniyate vAkjhiAne'nnArasAdhayitumupakAtesatianyachAnesasiMdhiniyamAnA csyaadimievaahaamnyvijnyaanaaNtretshidivivijnyaanaaNtre/nimaarsNshivttk| pitaa'nnvinimynishyH||mtimaahsNvdhivichaaneshvyHpriklpityaakaarovttetsyaanaa vivivichAnesAitikadAcipharAmonnaviSyatiparaspAvanikalpitA'nAdokaniyatatantrAtmatarelAtinA vanIyamitinavakajyitaspayatiriktaspadhyAdakAkAraspasaMdIDanAzaprakalpittataprAcAramArthikayAdakAkA prata: anekAMtajayapatAkA-vivaraNa sthitiH zreSTha pRSThaH 36 saMsthA lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira kramAMkaH 38002 (noM5 : mA 14 pratano JK mema msaa-ms|35 bhUlathI thayo cha.) L- prata davinAphavagamyatArhaspanAvirobhAyAliliyonitokathaMekaravartatAisirAthapArasparamani nAyitIkhanAvAbhamAnAnaviyavinAvitinRtIyAkassAI anuyAyisamitistadevaparajanana zasiyArAmayaparasparamavintInapAnAnivistAhAzisaMyogAvirovaskazaezyoparaspani jaatiidhrsunaanimaasanasitaavikjyyuglkiirnaakti|itr vikalpakAgajakamala kalAkAragatizikSisanAcyAjanayatItajanakazphatpAdaztya gavasadanAraviromAditAvasyA nAvaspAnAvastadanAvataspanA3stanAdAnAvamityarthaHtaspavirInAvAvAnAcInanavatItyarthImatadAna yamitiAnavadAmayanAaviyasminasamayanAstasminnanenAniztyirthaHgavavidha saMghapadarUpana yatisaMveyatAsampayavichiyateyastarasaMveyaMtacatatpadaMvAvasvAnalalAvarasaMvadaMteva nAzayasyasatatacyAtaspanA stanAsAyaMkarayogAtpesibhiyodhurataraM vinAzavaMtaravidini parthAtatIyatareNIsavitIyAyogaH samyagnAnovAkAyacyApArasa asampannAcAnAkAjavarUpa spaadivaastiyaa| vyabhikaralacAdilankAyasaMtApajakalahitaH kAyAvatatAmarAmAdimanyA kle| vikrAMtikiyamanpa3masalayapanaveditAvanataspakarmalamanenapakalakArelAmA Haalaiyavihitapa:saMlipharmAdatraphalamavApakamyatadAtAkamaviphalamidIpakamyavAdAtavarmana FamalAanacAyamityarthaH niraniyAmAcyatirikatyAtamAphIpariziAnyasaMsAricamukta dAmivivAnisa vivyasanAdhizAmAMvizeSaspAyatiriktatayAvizeSaNAmAMnicoyamAcataye prata : anesia45-vi125 sthiti : suM82 pRSTha : 44 saMsthA lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira kramAMka: 35715 - ~ ~ ~ - ~ ~ - ~ For Personal & Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ustalikhita pratI... 80 M- prata maaltata:yAlaMbanAmAvavijJAnasyAbAdharUpAtevasthAnAbAlacidakSiArAyavinimittAdAnatitrAnakAMtavAdinAkSijinampamAtadvArA niMdA vAkyAiyAyikayA / cAlavAvaktavalakSaNadharmakSAyAyataMvatatininikSateda-phaTaanannibaMdhAnakAhAnatirUpadini / ayAnaspakSinirIkasvanAvasuparaMparayAnibaMdhanamasphayAmyAtAsavanitAtAnibaMdhanAspekacAtyasidiyatikAkArAvikalyA pAnAtinA vadavasailankitAdapanatAnyaviyaktitadApakSayArUpajJAnAnyAvatispaMdisamakamAnakazmAvyatitimapalaspamA sarveSAMsapamAnatA. nayanaramAdinivajAtIyajJAnamitibavivakSitatAvatabhAvavyavasvavivivakSitatAvasyajJAnatiniyAtakasvarUpajadAlanavyavasthA mayAdAnamyAtAsaMtAnapatrAMtyadalalAvAunavavIyatpinna nizcayAdivitAvati saMtAnalAyAsAvatpakSaNastaspAmAsIttAvasvA / rUpaMtaspAyAmAvalava sahAyaryANAtyatrIyAAmonizcayastasmAtAasamatAvAyadAghaTAdamujarAdisadakArasaMpakakipAlAdivilA / kaaytyinivitimtdaashmaataatdvaalaakypaashcaatyksslaanaasaahpnishcitiiniiti||ktikaadygvtaavijnyaasyaavtivinaassttdishkti kAkSANanAgIcara:samAgapAzciAyAnavatItitidavanAvApAdAnavasthAaarkti kAAgAvaranirvikalpAnutsavAnaMtaraMnizcayaHsamAArApAvAyata. itiAlAaparatiminAvativAsanAdhAbAnimitraveavasAniminAvaztyAlAanyAtapatitAsAnAvatimAmijaevaMva rupAMtAvanapatinAsAta camakAnAvaMtatikSamajJAnAmavanaspAnAnasvarUpAzatinAmanAtAyAtaoNzyAmavAsphavagaMtavyamiyatikrikanyA : balAdAmamAtinAmAnAta paramAtAvakrivitavapatinAsatyAyAtAgavAmayAdivaztyAkamajatazAdhanAyavadharmamA namAnegadIpAyalamyAdhivinAkalpanAyAThakalpanAtAyApAravAhikAvatpadaMkalpanA pIDhAmavivivazakSocambavatItirakanyanA nabhanaityAtadAvAyanAca provarAyAmititirUpalanadAvaanusamarAMcAgA minikAsAvArUpAdivikalpavaditiyadhAdi jhapAgAaavikalpakAnAnaMtaraMmamArAvayavAdaLavArIvavikalyorUpAyAanRafainanirvikalpajJAnAsvanirvivAvadanAmAvagada tatAmAmAnI vikalyatanAmaafavikalpakatAvadanAMgAnagaditAvAviSayAMtara viSAyAvadatAnAca trAditi vidymaanaavissyaa| prata: anekAMtajayapatAkA-vivaraNa sthiti manohara pRSThaH 33 saMsthA : jainAnaMda pustakAlaya surata saujanyaH paM. pra. zrI pUrNacandrasAgarajI mahArAja N- prata saMjIvanAvazyarya:tammAeMvati svAdisAmAnya mAnatAkAmAlapanAvAH mamApissenA ranAvetayoH pravartate tatparatIjatadAdAjandanAginecAnilopAdAnaca nAvAHsaMtaH mAH apitrAmatItAcadayeyApAdAnotarApovAcakAdhvanayonedenapavartateisapizavArya: kima | sada tayoHrusesarayo padArthamopacata kecilapavata kevicArUtpecitaryaH kasmitA tIpAra kasetaranAceruttaramA vAmazAhaseranAcA kebAMtrikatatva ke nivArutpatvamita rthantasminsaviSavatetityastotrakasetarA kyornedenaghastosunaHsamAMkitsAhAtaddhi sopAnaracanAvatA/temAMmumamAninopadAnaH svanAvaHspapalAnoyabaMdhusayA netyAta dugnastatAnilophAdAnajanpatAinsaryatyayamasvAyamaparamAryayomIkjuinanodAMtartinaH samAratakAmAtA ke nidridayAsakaSayatayA htyesudevtaapuujnaadishussvrtte| andhI .." carAdayomasparvadhanAdivarUpekhAna netakopAdAnatAmAMteSAMjhupate yunAvAtyAnatokapA prata : aneid045tA-vi125 sthiti : zreSThatama pRSTha: 70 saMsthA: A. zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA.. kramAMka : 10102 For Personal & Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stalipita pratI... 81 0- prata vizvazanakAMtajavyayatAkAhAtadIpikATippaNakasAmAnyazivAyacAdAdhikArAbAyayAtilApyAnatilANAdhikArakinihArahAyAtAaomAnakAnAvaevAna milabhADAdAnAdavaniAdazIna nizcitaHcanAtyakAzAekanAvApadAyAtaditarajAkAvArUpaninikAlAvatAvadIpasyAkAraNAnAvAvAtAvAnaniA sArAnAdivasAdhAyAdamalAtAyana:saMsArasyasAdivasAyanAptiAkivikAraNAsavAdisaMmatavAsaMsArAmAditAyA yatArAMsArasAditAkAraNAspakaspAyayatAvAsAra sAditAnakAyakAryasyAyA sAkSAtanakAraNAtAyAta kAyatibanayanAdisaMsAratibimAnassAvAsavadaSitayAtahAsavirAmaniyatazca nAvAtapatiniyatapadA / vaackvlkssnnlaavviklaamaamaadidhaanHskaagaasdaaykaamnnivlotmaaniniytnvninaaytsysaamviidrtissiysytaakhaavaacytaalvnnNghsyaasyviraaH| sAvitavatavyayamavahanizAnAmAnApAvApATAthayAsyaniAyAyAyAlaya yakinayAyApaTAnAtarapadApIyaphayApaTAdayApadAsAtyApAmAvilakSaNa ghazadiyadhAmIsabAzayAparaMparayAyasyapaTAchAplakhiAnApAdaspasAta vAtasya mvaadhaayaahiivaahmaatyiaayaayghttaaypaahsaasepryaaghttaadiydaa| athAparaMparayAyasyapaTAchAlakhiAnApAvhasAsatamAnasyayamabAdhA . yahAyazupakSAnAdhApAvhAsAnavaMvidhAyamAnAdInAmatAvAnAgArUpAdivikAmAyaNa hsptivssyaamnaadivaanrsaadikaanaa(paahpriyhaahitiiyn| ghaTapaTAdiziyapadApitibujhAyAdAsyanivAsamASTAtizcAnAvAsanAyA saMbaMdhIm / cAvaztyadhanItamyAgavatirUpAdisAmAnyAjAnAtinApAdAnamattAvA ru pApikatyevarasAvatAyAH pavamAnAtatyAlAstazinANadAnavatAvitimAnavAzimA dAnavatAvA:saMtaHruSAyapikRtyataratAvamAyA-pavanIlAtatyAlocanasinApAdAnazatAvaniAmAnavAzimAyAdAnavatAvAsatamruSAyapichItyataratAvanAtyAyanInAtaya tAcAhinAvAdAnayanAdhAnatimAnavAvilApAdAnayatAvAsaMtAMvarupAyariyAsatAMtAkSapAdhApAkhAnAyatarApAnAvakAmanayAttadanazvAtiya piddaamaarthvi| mityAhAmAyA htytryaa:pvaadhyaapnaakrikaasailinaakrivaashaaycitpiipkmiytiityaahaaktymrtaavtytryaasvisnaamaatytrnaa| vAkavAcinalAyaka dhAMvidarutpamityatasminasatiSazvanItAtahititapAtIcamAtyatarayAtIdanapanApanAsatyAkimityAnAvahiAnApAdAnaznAvatAi panaghAMpuruSAyAMtinAvAdAmaHtAca yarUpalAtAbaruNAsatamAtajhAvasatAsidhApAdhAnajanyatAmayIyayamarapavAkyasAgaramAyAyAmAbavAyanAdarAnavAdI prataH anekAMtajayapatAkA-vivaraNa sthiti zobhana pRSThaH 29 saMsthA : Hist242 insTITyuTa pUne... bhais : 262/1873-74 saujanya:mA.vi. ubhayandrasUrizva20 ma. sA. P-prata tapAvizvAsavAmyatipakamAitapayanaSisaMgavazamAsivanItanAnanyA dinabAdazAmAvAdyamAnAnAtabharAta sthAvisavasyakatajyAdAtadanyAnAtAkAparAsaMsmRSTinADAvadasAnIyAdinAvamavetasAdAtAtatirabAra, svAtmakavAtasAdAtatizyAhAtApAsavavasusavAnIzvataHparamAdhimaanadAtAkacAtA bAdyasavAtmakavAnamA janasvAdhasakivalaMnApatrimayaspasAvamAtApiniritArthAnAvatyAdinacAvakAraNAtapatinAghaiayusavamA nAsapAtavakatacyAdAsaDhahAApakamAvAdyasavavidhayAyAdhagamAtaparivadanayatAvAnAtayAtthAmA zullAnAminIlayasAdhanAthAvatyAdiAnayAtamuvatadhadhAsazcAmunAvavata:lacanarApazyAtadasatrayA tIvatAtadhAmadhanAsasthAnAMzavAdyasavApatIti kApAtatitAvAputatpAdataitadiudaidesamatAvAda tAhiSAmanAsavAnagarijAsAniyAda nAvadhatAkAraNAgativArAtapata imAdAnATiyavAdatavAdayA |ditabAhAphapatimAnAzivAzita savezyAdyasavetavAbadiyasapatItivAramahatyA dAtimAnasAvamAnanAbAdhasAdhanAvamAhAtAH vAtAvAdyasAmAuvAmAnAvasasavAnAmabhyadhAvavAdisadhavA sadasavatAtaesAvAzatisAdanAzApavAyada kI yamAnakAtAmayAdizAyaridatavA matitaptacitpAxiaaalamrA kumvakAraNAnasadhyAsazAsavaparidAraNAvAdaSmitanavAsasavaparikSAraNyAsatamitivanItanavAyA:savasA hAyAvizaSakhAlaemasaszAHialamitrAemAdavasAvayatiAtavAhItyAdinAmadhAdiyAdizApasa yaravAdihApaNacAsaditapatamitiniminnAnAsaptasatpAditatatatyathanapavasAyapavAsatAtanyAhAparalyAdi rupAsAvasatilavAdAkAvayAdisUpasabAvAtapvAyataevadyAsatAyatapAsatAalakammAnimAkSAyA dipasavisatinAmasmakaveraparadAdApaNAstrAtatikSAyaNyAsatAnapAvatyAdiAyataekyakANApakavanA sdmaayaaviraamvisenaaninimilvaatkaarnnaataayvraadiinaaNkimityaakssaaaasdNsaahvaataavyaayaa| prata: anekAMtajayapatAkA-vivaraNa sthiti suMdara - apUrNa pRSThaH 130 saMsthA : gItArtha zAnamaM2 bhAMDa: M.S.349 mULasthAna: saMghano jaina jJAnabhaMDAra DA.: 109 kramAMkaH 2839 For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hastalikhita prato... 82 Q prata nAyaTrA mAyAyAma samAnatA saMpavAvati tadA tasAtyatAmA sataprakRtivijJAna pAnA bhaarvihaaraakaalaa| pApanipAtivasati jAtAH mukhiyAmAditidina nimi meM patA sarvasAdharmyamaninivacanasAra bImAi saMta mAnatAmA niHsyAdvAdazAnyA nirAkRtathA niyatAH tapanAnigrAsAvata nidAna tisAva sAta nokhApanAyAH kAmadevAdivAmAhApasArApanitinidhisabhAdAvati pAkara dharmAvaditiyaghAdhimIyAH savAsavAyAyAtmarasyaraM tavAnanyayA thA gAnA evaMtAcyA manitrAdivadavAnU syAn anyAka tAtyA matinavaM tasya dharmAva pitAnAca mana: vIdApAnatikramAdititra naHparAvRtyA sAdA ghAmAMvilAsa dAnada dryanAvinAmanatikramAdanumAna tarApratiko pratyakAmA vAyAsavika nati pAvanatidAya pApaga // AUlavAditi sadasavAyA parasparasaMvAdAta // mane va titAsa yAdavAdigraMghAMta deva naH puna rAzIka nAmAdAyAvidyA mImAMsAta sarvajJAnAti pramANAnini punaH sevAda jJAnadAyaka kAdA prasaMgA nAmA dinu yAvadvijJAnasyAcitApa zivizaSela kaannsidhyti| vikAprahatiH saMvAdAdhinyAnaprati nitA vadakiyA saMvAdAtrasaMvAdAna nAva hijJAnasyAnusitArdhapazikSakaca siddiriti prasaMhati navApunaH punaHpadayAvartarUpAsikAyAnAmapava viSAla tyAlA punarataH kazcidyadayati / sAmAnya viziSavAdivaRka manavasvAranivRttiriti hi kAka sA ana vanAniSTatila kA rUpansa AtA jJAyatanava kamalA vika mittala kAryamatra samAnajAtIyamanini mitiihagRdAdirUpaMkarajAnaH sadasa prata : anekAMta jayapatAkA- vivaraNa sthiti : bhavya pRSTha:32 saMsthA : zrI vijaya siddhimeghamanoharasUri jJAnabhaMDAra paMkaja kramAMkaH 2141 mULasthAnaH hemacaMdrAcArya jaina jJAnamaMdira pATaNa (vADI pArzvanAtha bhaMDAra) 31. : 176 kuma 9801 R prata vijJAneSu yaH parikalpito narttate AkArastaspAnA ho budda didijJAne sAdhayate itikada cidanyudgamonaviSyatiparaspa baHnakalpitAnA akalpitatAtmaMta rezo tinAvanI yUnitina jyusyutirikta grAhaka kA rasaM nAkeliptatA ramA Arthika yAdakA kAraNa sare dina jatIti nAdanIyaM kalpitasyAha kA kAra kRta vijJAnenAvenyupagamyamAne sAmarthyAstannAvaH syAditi baH cchAtkalpitA tirikta yAda kA kArAditi zAha kA kAro dina samateca khoga ganA raviMdarakhAsta tistasmAtkAraNAdanyatvaMna ghaTadhikkRtya vijJAnasya vakSamAyuktivirottaH nuban svanAmeti bAdhigrAhakAkArAsnAdijJAta devasiti dina cakasya nAvAstava spanA vaH syAditi taH ayaMcadhikRta vijJAne yevaMvidhaveti zrayaM bicakAyatirikta grAhakAkA ra anAste dijJAnedradmuktaM prati baca kalpitavyatirikta grAhakA kArAdanyasvabhAvanu 6jJAnaM tadaivanavatiya ditaccAsta visvakAraNNanAvaH syAt anyathA nAnubaryo vizeSaevanaspadititirikta grAha kAkArA stanAdititikta grAhakA kArastAninAdo'nAdavyatiri kta yaha kAkA rAjAdInAsvanAvI masta rAtAstatasmAt bAsa tannastadnAnAtvasidde riti tasyAdakA kA rasnAstadanAda prata : anekAMtajayapatAkA-vivaraNa sthiti: zreSTha saMsthA : A. zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira mULasthAna : zrI vijayadharmalakSmI jJAnamaMdira AgarA For Personal & Private Use Only pRSTha:52 14103 www.jalnelibrary.org Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S- prata pa anaghAnAvanAthAcA niHprakAzanAmavakriyatAmadyAvidyAmA jI0] sArANAnamigAva nidhiyamApanAdAvati kara vaditAyadhAdidharmaH madyAH zaraM dAnayAtrAparyaMta mRtAnAmIdavAra bhyAnamA dhAmaNAvazivAdyutAnAdadevaHpradAnamA dinAnacanaH paramArthAdAyANI kivalAnAnipatAvanAmAnika mAdana sNghnaanaabhuvti||aalvlaayk calA pAyAnyagAma tAnAdAyAdA zarmAdika ghanazAlAkayAdatIsa sAdhArabhAra maMkImAyAcakakamanavasvAditi idAna yAdavAdidyamAnaH prahArA vAnnAyakakaMnAmAdAyAvivadiyaghAtI mAMga kaH paadH|| tapa garvajJAnamA nimAninaH saMvAdajJAnAdAya gAnadhAdi yAvijJAnamyayavadhAna tAlikA vinA nApita: saMvAdAdvinayAvanatAdarza kiMganaM vAdAva dAdAnatAvAhanAntritApachi kuvAmahiritiki kAnaH naH padadhAvardhana sAla itisAmAnyavidhavAdAkarikarAka mammI vacanaH navakanyakArthamasamAnajAtIthama pramitadamRdAdizakAra paMjAnA mudata kAlAtanaH sarvazavikArthamavAlA kabhI kAma namasakAra jAvaM magadhacakArya ghaTAdisarvavidayamAna pacAnevA kAmasya viki mAnanikeziniyA ki nizamyAna niyAdhikAdikArthAnAmutpannatayAtrAma saMthAliyAna pAbhAnaM mannAna lAbhAnitAnAmAditi mADhAvItaragamanaM nava ghagavasThAnAMnaca maryadhAvinAza: na pariNAma saviTAmila hoge pariNAma nAnavanirakSaka vinayAyAH ninAnAti sthAnamA ninyatAyA avakAzA ghaTAdaznAvatiyA vilaya : zvava svAthariyA mAnA rAva rahA kapayArimAnanAyAbaMdhaH saMmaH sanAtana |zvazAlA lAthaH padArthAnAM yAnityacamamA manavanitAsarAyAH kaNayAH kAlamamadhUlakaNAnarika mAtrAyAsi hastavijita prato... 83 prata H anekAMtajayapatAkA- vivaraNa sthiti : suMdara pRSTha:28 saMsthA zrI vijaya siddhimedhamanoharasUri jJAnabhaMDAra paMkaja kramAMkaH 2139 mULasthAna H hemacaMdrAcArya jaina jJAnamaMdira pATaNa (vADI pArzvanAtha bhaMDAra) 31. : 168 gaiseec Aa T prata navAdhikazavAyadekho mAyAdevAdijanyamaya deza ijjati tadagIkA pAhAyacAvyaya dezAdamityevaMzaSTApatre : sAdiyayade zArTananavatItidezaH shraantshkimtraaN| yanmahadAdi dezAnanada pezArthayanInatama nAma dimitra pAtrAMcyA samaAI niyama taH kaSAyabhavAdinaM kRtamezA sakiMnamanaiti mada madIniena dazakA kiMta dagapatI/tirikrasadmataH tavAviddhi yAhyabhinitetaH nazAviva vyapade dyAmanadA dAtatrAyitrikATI zUnye buddhiritinyAyAtItame / tat etadevA dAnaghATItyAdinA / tathA hi tahasa namanAsanasadanakATI zUnAM khudAcara vetyatame tathA karmazaktAnA veviSayacA yogAditArthaH / khakAryamA padena dinA zaMkAnirAma yAdava kAryasaJcayameva damamadhyavarayogakA mAniyana rUpAdinAca kAma karmA rupamadhAmacayAnivAzimamazAda dharmAnmamayeA'nyevaM yiivadezamAdi novedharmANAmadhikramAmadhyatirikachA kAraNAvara rUpeNAvAmabhinivA dharmAcA mistatrApidharmAca reSyathameva nyAyayaniSTAH syAdinavadharmANA patramA ati eddha svarUpAmapipiyana nalikAdAnadharmAra prata : anekAMtajayapatAkA-vivaraNa sthiti : apUrNa bhUNasthAna hAtha paTelanI poNa... sau4nya: vinazAsana ArAdhanA TrasTa.... For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ statiSita pratI... 84 U- prata nAgaramapazyanItiNyavASarAdA vizeSajJabaha pratinamAvasyanitikriyAkalAyanana sina kiyAtaparamavizinA mapradhAnAnadAnI so makbharatIsvAdivilanidhi kanyA mAnAcA navazAyAyAmAmyAvAbahimidamiyAdhAna zavaviviSyanitamarvamazarapaTa uparikSAmayAjamAnikalesana mAdhAnAnAdikampAhAranadapAyagAlAyatanirvikalvakAAvasAca dita kavayatanavAyazimapazyavipAkazaSTraviruSa . mAmAdikalAbAjAzvinaekAThikSama vakSAyAga somomAmA rakha' dAvAmatannacAviSavasthAyazemasAmIpradhamanaraksazaramahAvInAvara visijhmiimaalaasmtpthaavnaamyojyti| 1 anuyaay'ihaakinaay'tnbidh kaaraabri pazamazAritivAtAnirvikalpahacAnakAzAmadharamadinayazvakIniyAnayAramanadAsAsAcAtAvanitAvATa sthatanAvikalpamAnanAdarzakAditi zarsamyAna nAyA sampAsAgAdAnamAvikalA jJAna mAnavAlAkAdikA yAmavanazadhavatigatanAyamUthakSamapazvavika bArAmArAyAsaspAyAmajhAvAyanavikatyakAnamamazahanavamI miraThAvarata samasyA kaakriikniekaakiikaadshaa| rUvAhipamArasaMbaMdhAnAhiyAyavaLasAsavAdasavAna pUrvanaharUmaketaHkodhikSiNa syautithimamAyAlaya : ..naravacayinanavazamiyobhamAkAnayAvinAvApati simiyAtanAkAcekajanAvAdAlAcaspariyA mokAdinAmampanahalAdhinavakiminyAkAlikAnAthamisalAdA mahApAnimAchavasabalAvAsArkhadhAmAbAmdhamiti / paDalyAmaparasparasAkhAvaImA nAdI kAmasarvAnAvAmyAzA kAvaDamma kAvavirutavamAnAvayaniksadanavigramAdita bhavavikRtvaSanaekavasavekAnalabyApArAsakAzAdayanitAkAra' NAsabasabakAyakAnayamavigamAdiravizata sunAvabagAupAlikAkAsahiSa 0. . mautanavaImAmAdhikAmyayambAdenacAca mAtinakAlabahamAvAdinAmyApUrayAvatikamA phsaadhikaanupaaynngaavuumtikmaayaa| lAmAkayADakAvatyAdivAsAkA virAvAsa bAnAyakAnAvAThAracavasumahAvIravAnaU virojiyanAmAvamakarayokaDApAlikAmI rAtgecekAyamasura bhagrAhakakAmAriyamakAkaravAnavAyalakSitasya mAtA sAkkaeka dizAmAyanayAkAvavAcavimAnAyakayAnavatavatadA~tayAnika samavajAnAdiyAdava aMgAradizAnandavavarSamA rukAsthAbadArayata makarayAnapratikAmazAmakAbIrAma barutAnAmavazvamavyasAyAta 57:260 prataH anekAMtajayapatAkA-vivaraNa sthiti suMdara saMsthAH jesalamera jinabhadrasUri jJAna bhaMDAra peTInaM.:0362 - JJT - - - For Personal & Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (85) syAdvAdasUktAmRtam Omaneti mahatvaza suvAzyo sunizcitaM naH paratantrayuktiSu sphuranti yAH kAzcana sUktasampadaH / tavaiva tAH pUrvamahArNavotthitA jagatpramANaM jinavAkyavipuSaH // - siddhsendvaatriNshikaa| nayAstava syAtpadasattvalAJchitA rasopaviddhA iva lohaghAtavaH / bhavantyabhipretaphalA yatastato bhavantamAryAH praNatA hitaiSippaH // - bRhtsvmbhuustotrm| AtmAnaM bhavabhogayogasubhagaM vispaSTamAcaSTe yo, yaH karmaprakRti jagAda jagatAM bIjaM jgcchrmnne| nadyo'bdhAviva darzanAni nikhilAnyAyAnti yadarzane, taM devaM zaraNaM bhajantu bhavinaH syAdvAdavidyAnidhim // - syaadvaadklpltaa| gaMbhIraM savvaobhadaM savvabhAvavibhAvaNaM / dhaNNA jiNAhitaM maggaM sammaM vedeti bhaavo| __ - Rssibhaassitsuutrm| jiNavayaNamodagassa u rattiM ca divA ya khjjmaannss| tittiM buho gacchai, heusahassovagUDhassa // - dhyaanshtkm| utsarpadvyavahAranizcayakalAkallolakolAhalatrasyadurnayavAdikacchapakulabhrazyatkupakSAcalam / udyadhuktinadIpravezasubhagaM syAdvAdamaryAdayA, yuktaM zrIjinazAsanaM jalanidhi muktvA paraM nAzraye / / -adhyaatmsaarH| For Personal & Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaneta matparza suvAcyo... 86 pratyakSadvayadIptanetrayugalastarkasphuratkesaraH, zAbdavyAttakarAlavaktrakuharaH saddhetuguJjAravaH / prakrIDannayakAnane smRtinakhazreNIzikhAbhISaNaH, saMjJAvAladhibandhuro vijayate syAdvAdapaJcAnanaH / / - syAdvAdaratnAkaraH / bhaI micchadaMsaNasamUhamaiassa amysaarss| jiNavayaNassa bhagavao saMviggasuhAhigammassa / / - sanmatitarkaprakaraNa / syAcchabdArthalasadrasodbhavabhavA dravyAdibhirbhAsvatI, svAnyadravyacatuSTayaikyakalitA sArvoktibhiH shaashvtii| satsAmAnyavizeSabhAvalalitA syAtsaptabhaGgAvalI, dhAryA sadbhiriyaM sukhaikakRmilA syAdvAdamuktAvalI / / - jainasyAdvAdamuktAvalI parasparAkSepaviluptacetasaH, svvaadpuurvaaprmuuddhnishcyaan| samIkSya tattvotpathikAn kuvAdinaH kathaM pumAn syAcchithilAdarastvayi // - anyayogavyavacchedadvAtriMzikA davvaTThayAe nicco, hoi aNicco a nayamae biie| egatto micchattaM jiNANa ANA aNegaMtA / / ___- tIrthodgArikaprakIrNakam / siddhaM siddhatthANaM tthaannmnnovmsuhmuvgyaannN| kusamayavisAsaNaM sAsaNaM jiNANaM bhavajiNANaM / - sanmatitarkaprakaraNam / pratikSaNotpAdavinAzayogisthiraikamadhyakSamapIkSyamANaH / jina ! tvadAjJAmavamanyate yaH sa vAtakI nAtha ! pizAcakI vA / / - anyayogavyavacchedadvAtriMzikA / anyonyapakSapratipakSabhAvAd yathA pare matsariNaH pravAdAH / nayAnazeSAnavizeSamicchan na pakSapAtI samayastathA te // For Personal & Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaneti matvarza suvAyo... 87 prAdezikebhyaH parazAsanebhyaH, parAjayo yattava zAsanasya / khadyotapotadyutiDambarebhyo, viDambaneyaM harimaNDalasya / / yadArjavAduktamayuktamanyaistadanyathAkAramakAri ziSyaiH / na viplavo'yaM tava zAsane'bhUdaho adhRSyA tava zAsanazrIH / / ___ -ayogvyvccheddvaatriNshikaa| ambhorAzeH praveze pravitatasaritAM santi mArgA ivoccaiH; syAdvAdasyAnuyoge kati kati na pRthak sampradAyA budhAnAm / zakyasvotprekSitArthairaruciviSayatAM tatra naiko'pi netuM, jetuM durvAdivRndaM jinasamayavidaH kiM na sarve sahAyAH / / - aSTasahastrItAtparyavivaraNam / kutakairdhvastAnAmativiSanairAtmyaviSayaistavaiva syaadvaadstrijgdgdngkaarkrunnaa|| ito ye nairujyaM sapadi na gatAH karkazarujastaduddhAraM kartuM prabhavati na dhanvantariripi // 105 // - nyAyakhaMDakhAdyamUlam / aindra zreNinatAya, prthmaannyprmaannruupaay|| bhUtArthabhAsanAya, trijagadguruzAsanAya namaH // 1 // ___ - maargprishuddhiH| syAdvAdAsvAdaparAH pratiyanti hi paramatAni virsaani| nahi mAkandamukulabhug, nandati picumandataruSu pikaH / / 3 / / - mArgaparizuddhiH / iti vividhabhaGgagahane, sudustare mArgamUDhadRSTInAm / guravo bhavantu zaraNaM, prabuddhanayacakrasaMcArAH / / 8 / / __- hiNsaassttkmuulm| jinairnAnumataM kiMci-niSiddhaM vA na srvthaa| kArye bhAvyamadambhenetyeSA''jJA pAramezvarI // 20 // - adhyaatmsaarH| pUrNaH puNyanayapramANaracanApuSpaiH sadAsthArasaistattvajJAnaphalaH sadA vijayate syAdvAdakalpadrumaH / etasmAt patitaiH pravAdakusumaiH SaDdarzanArAmabhUrbhUyaH saurabhamudvamatyabhimatairadhyAtmavArtAlavaiH / / 2 / / adhyaatmsaarH| For Personal & Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaneti matpaza suvAiyo... 88 (c)b-'gg- tasyAddoSApagamastamAMsi jagati kSIyanta eva kSaNAdadhvAno vizadIbhavanti nibiDA nidrA dRzorgacchati / ) yasminnabhyudite pramANadivasaprArambhakalyANinI, prauDhatvaM nayagIrdadhAti sa ravijainAgamo nandatAt // 4 // - adhyaatmsaarH| galannayakRtabhrAntiryaH syAdvizrAntisammukhaH / syAdvAdavizadAlokaH, sa evAdhyAtmabhAjanam // 5 // - adhyAtmopaniSad / yatra srvnyaalmbivicaarprblaagninaa| tAtparyazyAmikA na syAt, tacchAstraM tApazuddhimat // 29 / / ___ - adhyAtmopaniSad / anekaante'pynekaantaadnisstthaivmpaakRtaa| nayasUkSmekSikAprAnte, vizrAnteH sulabhatvataH / / 42 / / - adhyAtmopaniSad / nityAnityAnadyanekAntazAstraM tasmAdviziSyate / tad dRSTyaiva hi mAdhyasthyaM, gariSThamupapadyate // 60 // - adhyAtmopaniSad / yasya sarveSu samatA, nayeSu tnyessviv| tasyAnekAntavAdasya, kva nyUnAdhikazemuSI // 61 // svatantrAstu nayAstasya, nAMzAH kintu prakalpitAH / rAgadveSau kathaM teSAm dUSaNe'pi ca bhUSaNe? // 62 // arthe mahendrajAlasya, dUSite'pi ca bhuussite| yathA janAnAM mAdhyasthyaM, durnayArthe tathA muneH // 63 / / dUSayedajJa evoccaiH, syAdvAdaM na tu paNDitaH / ajJapralApe sujJAnAM, na dveSaH karuNaiva tu // 64 // - adhyAtmopaniSad / praNipatyaikamanekaM kevalarUpaM jinottamaM bhktyaa| bhavyajanabodhanArthaM nRtattvanigamaM pravakSyAmi // 1 // ___ - lokatattvanirNayamUlam / / For Personal & Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneDAMta mahattvadarza suvAkSyo... 89 lokakriyAtmatattve, vivadaMte vAdino vibhinnArthaM / aviditapUrvaM yeSAM syAdvAdavinizcitaM tattvam // 41 // - lokatattvanirNayamUlam / vinA yaM lokAnAmapi na ghaTate saMvyavahRtiH, samarthA naivArthAnadhigamayituM zabdaracanA || vitaNDA caNDAlI spRzati ca vivAdavyasaninaM, namastasmai kasmaicidanizamanekAntamahase // 4 // anekAMtavAdamAhAtmyaviMzikAmUlam / anekAntaM vAdaM yadi sakalanirvAhakuzalaM, matAni spardhante nayalavasamutthAni bahudhA // tadA kiM no bhAvI bahulakalikautUhalavazAd, ghaTAnAM nirmAtustribhuvanavidhAtuzca kalahaH // 6 // anekAMtavAdamAhAtmyaviMzikAmUlam / mahAvAkyArthajaM sUkSmayuktyA syAdvAdasaMgatam / cintAmayaM visarpi syAttailabindurivAmbhasi // 12 // svAmino vacanaM yattu saMvAdi nyAyasaMgatam / kutarkadhvAntasUryAMzurmahattvaM tadyadabhyadhuH // 12 // pakSapAto na me vIre na dveSaH kapilAdiSu / yuktimadvacanaM yasya tasya kAryaH parigrahaH // 3 // - dvAtriMzadvAtriMzikAmUlam / svato'pumarthatApyevamiti cet karmaNAmapi / zaktyA cenmukhyaduHkhatvaM syAdvAde kiM nu bAdhyatAm // 23 // svataH pravRttisAmrAjyaM kiM cAkhaMDasukhecchayA nirAbAdhaM ca vairAgyamasaMge tadupakSayAt // 24 // - dvAtriMzaddvAtriMzikAmUlam / - dvAtriMzadvAtriMzikAmUlam / yatra syAdvAdavidyA paramatatimiradhvAntasUryAMzudhArA, nistArAjjanmasindhoH zivapadapadavIM prANino yAnti yasmAt / asmAkaM kiM ca yasmAdbhavati zamarasairnityamAkaMThatRptijainendraM zAsanaM tadvilasati paramAnandakandAMbuvAhaH // 32 // syAdvAdasya sakalanayasamUhAtmakavacanasya, - dvAtriMzadvAtriMzikAmUlam / - dvAtriMzadvAtriMzikAmUlam / For Personal & Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMta mahattvadarzaka suvAkyo. 90 sadasadavisesaNAo vibhajjavAyaM viNa Na sammattaM jaM puNa ANArUiNo taM niuNa biMti davveNaM // 100 // eka vacana jhAlIne chAMDe, bIjAM laukikanIti; sakala vacana nija ThAme joDe, e lokottaranIti. -upadezarahasyam / 350 gAthAnuM stavana / jaya jinazAsana For Personal & Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (91) aneAMtathapatAjJA suMdara padArtha-rasAsvAda... A mahattama ane arthagaMbhIra graMtha * aneka padArthonI suspaSTa vyAkhyAo... * tarkapUrNa zailImAM te te padArthonuM sthirIkaraNa... * prasaMgavazAt ekAMtavAdonI sacoTa samIkSA.... * abAdhita yuktio dvArA anekAMtavAdanA siddhAMtonI nibaMdha sthApanA.. AvI aneka AgavI vizeSatAothI tarabatara che. A graMthamAM aneka suMdara padArthonuM tarkasabhara zailImAM suvizada nirUpaNa che, temAMnA keTalAka padArthono rasAsvAda ahIM saMkSepamAM karAvAya che - prathama adhikAra - sadasAda - pUrve upArjana karelA azubha karmono udaya te ja vighna... (pR. 4) - bhAvastava te bIjAthI asAdhAraNa vAstavika guNanAM stavarUpa che... (pR. 7) - zabdasvarUpanuM suMdara nirUpaNa... (pR. 9-10) - je mArga aniMdanIya ane AptapuruSothI AcIrNa hoya, te vize pravartavuM... (pR. 12) - zakti-anurUpa prayatna ja, pUrvapuruSo jevI zakti meLavavAno amodha upAya che. ... (pR. 13) - te yogane Acaravo, jemAM jIvanuM sAmarthya ane sAtmya (=ekAkA25NuM) jaLavAtuM hoya... (pR. 14) - kuvacanathI mohita jIvo, karuNAzIla vyaktinA kRpApAtra bane che. (pR: 17) - jema bhArekarmI jIvo saMsAranI asAratA nathI svIkAratA, tema ajJAnI jIvo, anubhavasiddha paNa yathArtha tattvane mAnatA nathI ane tenuM kAraNa - anAdikaryasAmarthyathI thayela bhramaNA che... (pR. 22) - kutarkapIDita jIvo, pote to naSTa thAya ja... sAthe, bIjAne paNa vinaSTa karI nAMkhe... (pR. 64) - dareka vastuonuM; potAnA paryAyanI apekSAe sattva ane bIjAnA paryAyanI apekSAe asattva... (pR. 65) For Personal & Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMtajayapatAkA suMdarapadArtha-rasAsvAda 92 - vastuo, dravya-kSetra-kALa-bhAva ema cAre svarUpI ja hoya, mAtra ekAda dravyAdirUpa nahIM.. (pR. 67). - jo svasattvathI juduM paraparyAyarUpe asattvana manAya, to vastuno abhAva thaI jAya... (pR. 71) - eka ja vastumAM indra-zukra vagere judA judA zabdo paNa, te vastunI anekasvabhAvatA siddha kare che. (pR. 80) - 12 zloka dvArA vastunA anekasvabhAvanI satarka siddhi... (pR. 87) - jJAnanI utpatti vastuthI ja thAya evuM jarUrI nathI... (pR. 97) - nAnA doSane dUra karI moTA doSane Ubho karavo; te ceSTA hAnisarjaka che... (pR. 120) > vastunA abhAva-aMzanuM paNa pratyakSa thaI ja zake.. (pR. 145) kSayopazamAnusAre sattva-asattvamAM gauNa-pradhAnabhAve saMvedananuM suvizada nirUpaNa... (pR -9) 151). dvitIya adhikAra-nityAnityavAda - potAnA darzanano gADha anurAga; jIvane mithyA bolavA majabUra kare che... (pR. 178) - vastuno abhAva sarvathA niHsvabhAvI na hoya, tucchasvabhAva ane zeyasvabhAva to teno paNa hoya che ja... (pR. 196) - vastunI nityAnityarUpatAnuM tarkabaddha nirUpaNa... (pR. 201). - trikALasthAyI dravyane laIne nityatA ane paryAyone laIne anityatA. (pR. 202) - arthagrahaNapariNAma te ja jJAnanI sAkAratA che.. (pR. 207) - vastunuM dravya-paryAyarUpe saMvedana thAya che ane te abhrAnta che... (pR. 208) - dravya-paryAya baMne paraspara avinAbhAvI... (pR. 213) - dravya-paryAya baMneno paraspara bhedAbheda... (pR. 217) - bhramaNA paNa satyamUlaka ja hoya che... (pR. 236) > pramANasiddha vAtamAM paNa virodho UbhA karavA; tenAthI to vyasana ke buddhinI jaDatA ja pragaTa thAya che. (pR. 239) For Personal & Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (93) - #o viSayAtmaNikA e che viSaya pRSTha viSaya pRSTha * prabhu vIra stavanArUpa maMgaLa ............ 1 * vizeSarUpatAthI pratiniyata vyavahAranI * ziSTasamayaparipAlana.................. 2 saMgati......... ...... 41 * vidgavinAyakanI upazAMti ............. 3 * sAmAnyarUpatA to asaMgata ja. ......41 * prayojanAdinuM pratipAdana............... 3 * sAmAnya-vizeSa vacce vikalponI maMgaLanI AvazyakatA ..... 4 asaMgati ..... * prayojanapratipAdananI sArthakatA ......... 5 * vastune ubhayarUpa mAnavAmAM dahIM-UMTa eka * atizayacatuSTayanuM nirUpaNa ............ 8 thavAnI Apatti ...................... 44 * zabda-arthanA saMbaMdha aMge bauddhakRta * vastumAM be rIte vizeSatA Ave ...... 45 AzaMkAno nirAsa ................... 9 - anekAMtavAdImate syAdvAdanI paNa , atizayanA upanyAsakramanuM prayojana .... 11 asaMgati ................................ 45 * bhUmikArUpa zloko ................... 12 * pratiniyata zabda/buddhino abhAva ...... 48 * prakaraNa karavAnI pratijJA ............ 20 0 (4) abhilAkha-anabhilApya * vAdapradhAna prakaraNano prAraMbha .......... 22 ekAMtavAda ......................... 51 - pUrvapakSagraMtha................ 24-64 0 (5) ekAMtavAdamAM ja mukti .......... 51 * (1) sad-asat ekAMtavAda ........... 24 0 anekAMtamate vairAgyanI asaMgati * eka ja vastune ubhayarUpa mAnavAmAM ane paraMparAe mokSanI paNa asaMgati .. 53 doSaparaMparA ............. . 25 * tapa te kAyasaMtAparUpa hovAthI karmanA * saMvedananA AdhAre paNa anekarUpatA udayarUpa ........................... 54 asaMgata ......... 21 - kAyasaMtApane tapa mAnavAmAM, du:khI jIvo * (2) nityAnitya ekAMtavAda ........ 34 tapasvI ane yogIo atapasvI banavAnI Apatti...... .............. 55 * ubhayarUpatAmAM virodha ................ 34 * kSAyopathamikabhAvarUpa tapanI paNa * syAdvAdamate nityatAnuM svarUpa ........... 35 asaMgati * syAdvAdakalpita nityatA asaMgata ....... 37 * karmazaktinuM sAkArya paNa asaMbhavita .... 57 * (3) sAmAnya-vizeSa ekAMtavAda...... 39 * tapa-karmakSayavAdamAM paNa mokSanI * ubhayarUpatAmAM lokaprasiddha vyavahArano vyavasthA to asaMgata ja .............. 58 uccheda ............................ 39 ........................... pa6 For Personal & Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA 94 viSaya pRSTha viSaya pRSTha * anekAMtavAdImate pramANAdinI vyavasthA * sattvane ja asattvasvabhAvI kahevAmAM paNa asaMgata . .................... pa9 anekAMtavAda........................ 84 * ekAMtavAdamAnyatA samarthaka zloko ...... 60 * judI judI pratIti mATe svabhAvabheda uttarapakSagraMtha ....... 94-1 jarUrI ............................ 85 prathama adhikAra ....... 64-168 9 12 zloka dvArA vastunA anekasvabhAvanI (1) sada-asada anekAMtavAda 64 takabaddha siddhi *********************** 87 * sadasarUpatA vinA vastuno ja abhAva .. 65 * jJAnanI utpatti vastuthI ja thAya evuM jarUrI * vastunI sadasakrUpatAnuM svarUpa ......... 66 dada nathI ..................................... 97 * vastu dravyAdi cAre rUpa ................ 67 * sad-asad baMnenI pratIti judI judI ... 98 * vastune dravyAdi-anyatamarUpa mAnavAmAM che asatvane kalpita paNa na manAya ....... 99 ghaTabuddhino abhAva . ............... 69 * asarUpatA aghaTita-pUrvapakSa ....... 101 * vastu to mAtra sarUpa ja - pUrvapakSa .... 69 0 pUrvokta vikalpa ayukta-uttarapakSa... 103 * mAtra sarUpa mAnavAmAM vastuno abhAva. 70 0 vastunI sadasakrUpatAnuM vAstavika * paraparyAyarUpe juduM asattva na mAnavAmAM ghaDo svarUpa .............................. * * * * * * * svarUpa 104 jaLa banavAnI ke ghaDAno abhAva thavAnI * ghaTanI vibhutAnI Apatti paNa asaMgata 105 Apatti ............................ 71 0 ghaTanI vibhutAnA vAraNa mATe bIjI rIte vasta mAtra sadarUpa ja kakAcAryamata 75 parihAra ....... * kukkAcAryamatano nirAsa .............. 76 vastunI ekarUpatAnI AzaMkA ayukta 111 * viziSTa sattvane asattva mAnavAmAM che anekAMtavAdamAM pUrvapakSapralapita anekAMtavAda ja zaraNa ..............77 doSono abhAva.................... 113 * vastune ekasvabhAvI mAnavAmAM pUrvapakSanI che dharma-dharmI vacce bhedabheda . ........... 115 potAnI mAnyatA paNa aghaTita ........ 79 0 ekAMta bhedabhedamAM doSono anavakAza 118 * indra vagere bhinna zabdo paNa pravRttinimittanA * anekAMtavAdanI nirdoSatA... ....... 122 bhedathI ja ........................ 80 * vastune saMdasarUpa mAnavAmAM dharma-dharmabhAvanI eka ja dravya anekazaktithI samanvita ane asaMgatino nirAsa................ 126 eTale tenAthI aneka kAryonI saMgati ... 81 bIjI rIte dharma-dharmAbhAvanI saMgati .. 129 * dravya ane aparyAya baMnenA pravRttinimittano * saMvedananI paNa ubhayarUpatA ........ 132 ... 82 - sadasarUpa saMvedana padArthajanya ja .... 135 106 bheda ... For Personal & Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA 95 viSaya pRSTha viSaya | pRSTha * dvicaMdra vagere viSayaka jJAna paNa * ekAMtanityane sahakAranI apekSA anubhavamUlaka ******************** 19s ....... 136 aghaTita ....... .......... 171 * sad asarUpa saMvedana vastujanya na hovAnI * sahakArI dvArA upakAranI asiddhi .... 171 AzaMkA .............. 137 * ekAMtanityamate asamaMjasatAnuM ApAtata bauddha-AzaMkAnI sacoTa samIkSA...... 139 nivAraNa-pUrvapakSa .................. 176 bauddhamate upAdAna-nimittanI * pUrvapakSInuM sarvakathana virodhagrasta ..... 178 vyavasthA paNa asaMgata.............. 141 - ekAMtanityamate sarvatra asaMgati ..... 182 * nirvikalpasaMvedanane ubhayarUpa mAnavuM ja * vastune ekAMte anitya mAnavAmAM paNa paDaze ........................... 142 doSaparaMparA ............. .......................... 183 sadasarUpa vikalpadrayanI vastujanyatA. 143 * kSaNika padArthanuM astitva ja asaMbhavita 184 * bauddhane potAnI vyavasthA mATe paNa vastune - bauddhakRta kSaNikatAnI saMgati ........ 185 sadasarUpa mAnavI jarUrI.......... 144kSaNikavAdanI sacoTa samIkSA ....... 186 * abhAvAMzanuM paNa pratyakSa zakya....... 145 * bhavanakriyAno pratiSedha ayukta ...... 190 * vastune sadasad ubhayarUpa mAnavI ja * bhavanuM abhavananA abhedano parihAra. 200 rahI . ............... 148 * nityAnitya anekAMtavAda ........... 201 * asti-nAsti baMne vikalpanI niyatatA 150 * nityanityarUpatAnI siddhi .......... 202 * kArya dvArA vastunI sadasarUpatAnuM jJAna 152 - nirAkAravAdInI dalIlanuM nirAkaraNa . 204 * katvane ja akartutvarUpa na manAya ... 154 - nirAkAravAdI dvArA kuvikalpajALa .... 206 * vaizeSikadarzita siddhasAdhyatA ayukta .. 158 * jJAnanI sAkAratAnuM svarUpa.......... 207 * dharmane judA mAnavAmAM saMbaMdhanI dravya-paryAyanuM saMvedana abrAnta che.... 208 * asaMgati ..................... 163 - ekAMtanityamate yathokta saMvedananI * samavAyanI siddhi asaMbhavita ....... 165 asaMgati .................. * prathama-adhikAranI pUrNAhuti ......... 168 * ekAMtaanityamate yathokta saMvedananI dvitIya adhikAra. 169-239 asaMgati [ **************............ 210 * (2) nityAnitya anekAMtavAda....... 169 yathokta saMvedananI nibaMdhakatA .... 212 * vastune mAtra nityarUpa mAnavAmAM * dravya-paryAyanI avinAbhAvitA...... 213 doSaparaMparA .......... 169 0 vastunI nityAnityarUpe siddhi ...... 214 ............. ******. 209 . For Personal & Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA 96 pu0 viSaya pRSTha viSaya * dravya-paryAya ubhayano anuvedha........ 215 * kathaMci nivRtti-anivRttibhAvanI * dravyano kathaMcit nivRttibhAva siddhi ............................ 233 anubhavasiddha ........... ....... 216 : dravya-paryAya bhedabheda sAdhaka zloko ... 235 * dravya-paryAyano bhedabheda ............ 217 * bhramaNA paNa satyamUlaka ja hoya ...... 236 * paryAyono paNa paraspara kathaMci abheda * dravya-paryAyanI siddhi ............. 237 mAnavo joIe. ................. 220 * bIjA adhikAranI pUrNAhuti ......... 239 anekAMtavAdahAnino nirAsa ........ 230 pariziSTa.... ... anekAMtavAdamAM ekAMtagata doSono anavakAza ....................... 233 For Personal & Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1444 grantharacayitRzrIharibhadrasUrisUtritA vyAkhyA+zrImunicandrasUripraNItaTippanasaMvalitA 'anekAntarazmi'-AkhyayA gurjaravivRttyA samalaGkRtA anekAntajayapatAkA ||prthmo'dhikaarH|| - (mUlam) namaH sdgurubhyH| (1) jayati vinirjitarAgaH sarvajJastridazanAthakRtapUjaH / sadbhUtavastuvAdI zivagatinAtho mahAvIraH // 1 // // zrIzaddhezvarapArzvanAthAya namaH / / // zrIprema-bhuvanabhAnu-jayaghoSa-jitendra-guNaratna-razmiratnasUrisadgurubhyo namaH // // namaH // ___* aneThAMtarazmi * aindradhyeyaM jinaM navvA, natvA gurukramAvalIm / gurjazayAM nibaddheyaM, vyAkhyA. ramyA vitnyte|| anaMta upakArI, anaMta jJAnI, apratihata jJAnanA dhAraka zrI tIrthaMkara paramAtmAe, mahAna tattvothI paripUrNa syAdvAdarUpa zrutasiddhAMtanI prarUpaNA karI ane A prarUpaNA dvArA ja ApaNane sarva padArthano yathAvat bodha zakya bane che. tIrthaMkara paramAtmAnI vANI sarva nayothI yukta hoya che, atyAra sudhImAM thayela badhA pUrvAcAryo ane buddhizALI puruSoe, tIrthaMkara upadiSTa kRtasiddhAMtanI addabhuta prazaMsA karI che.. sarvajJanAM jJAna para ovArI javA, jo koI zreSTha tattva hoya, to te che syAdvAda-anekAMtavAda! je jIvo janmathI ja anyadharmI che ane anyadharmanI mAnyatAthI bAmUDha che, te jIvo paNa, pAchaLathI jainazAsanane pAmIne, tenA adbhUta siddhAMto para ovArI gayA che - A vAtanA daSTAMta tarIke prastuta graMthakArazrI prasiddha ja che. jainanyAyanI adbhuta kRti eTale anekAMtajayapatAkA ! A kRtie ekAMtavAdanI kumAnyatAonuM yuktiza: khaMDana karI, anekAMtavAdanI vijayapatAkA pharakAvavA dvArA, kharekhara potAnuM nAma caritArtha yuM che. 1 zrImunicandrasUribhistveSA vRttirUpeNollikhitA / prekSyatAM aSTamaM pRSTham / 2. 'OM namaH sarvajJAya' iti gpaatthH| 3. AryAcchandonibaddhaM padyamidama, ataH paraM nava padyAnyapi tathaiva / For Personal & Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA (prathama: (vyAraththA) _/ 3OM namoDarNata svaparopakRtaye anekAntajayapatAkAkhyaprakaraNasya vyAkhyA prastUyate / (ka) iha cAdAvevAcAryaH ziSTasamayaparipAlanAya vighnavinAyakopazAntaye prayojanAdipratipAdanArthaM ceyamAryAsamUhamAha-jayati vinirjitarAga ityAdi / tatra ziSTAnAmayaM samayo yaduta ziSTAH kvacidiSTe vastuni pravartamAnAH santa iSTadevatAnamaskArapUrvakaM pravartante / ayamapyAcAryo na hi na ziSTa iti, atastatsamayapratipAlanAya tathA zreyAMsi bahuvighnAni bhavantIti, uktaM ca "zreyAMsi bahuvighnAni bhavanti mahatAmapi / azreyasi pravRttAnAM kvApi yAnti vinAyakAH // " iti / ___ idaM ca prakaraNaM samyagjJAnahetutvAt zreyobhUtaM vartate, ato mA bhUd vighna iti 'vighna anekAMtarazmi anekAMtajayapatAkA te jainAcArya, 1444 graMthanA racayitA sUripuraMdara zrI haribhadrasUrijInI kRti che. A kRtimAM sUrijI, kharekhara paradarzananI mAnyatAnA khaMDana mATe hari=siMharUpe avataryA che ane svadarzananI anekAMtazailI jANavA mATe bhadra kalyANakArI puravAra thayA che. have anekAMtajayapatAkAnuM, vyAkhyA ane vivaraNagata padArthone AzrayIne, sugama gujarAtI vivecana prAraMbha karAya che. zlokArtha :- vividha prakAre niHzeSataH jItAyelA rAgavALA, sarvajJa, devonA nAtha evA indra vaDe karAyelI pUjAvALA, sadbhuta vastuvAdI, mokSagatinA svAmI zrI mahAvIra prabhu jaya pAme che. (1) vivecana :- A graMthanI zarUAtamAM, graMthakArazrI (1) ziSTAcAranA pAlana mATe, (2) vighnasamUhanI upazAMti mATe, ane (3) prayojanAdinA pratipAdana mATe - A traNa karaNathI gAthAsamUhanuM pratipAdana kare che. (1) ziSTasamayaparipAlana 9 (ka) ziSTa puruSono A AcAra che, ke teo jyAre paNa abhilaSita kAryomAM pravarte, tyAre iSTadevatAnA namaskArapUrvaka ja pravarte che. pUjya haribhadrasUrijI paNa ziSTa nathI - evuM nathI, arthAt ziSTa ja che, mATe teo paNa, ziSTa samayanA pAlana mATe maMgala kare che. na Avo artha bhAvAnuvAdanI apekSAe samajavo. bAkI sAmAsikarUpe teno artha evo thAya. jItyo che rAga jemaNe tevA ... indroe karI che pUjA jemanI tevA .... AvuM AgaLa paNa samajavuM. ke "kSAvatAM pravRttvartha, papciAtritayaM Tama maphatta vaiva zAstrAvI, vAnganiBrthasiddha " " "3Artha jJAtibdha, zotuM zrotA pravartatA zAstrAvI tenI vacce, sambandha: saprayogana: " 1. vighnAnAM vighneSu vA vinAyaka:-mukhyo vighnavinAyaka:-mahAvighnastasyopazAntaye-nAzAyetyarthaH / vighnAn vinetuM zIlamasyeti vighnavinAyakastasyopazAntyai-tuSTayai ityapyarthaH syaat| 2. dazakAtmakam / 3. 'jayati vinijitarAga ityAdi' iti pATho gha-pustake nAsti / 4. atra 'vinAyaka'zabdasya vighna ityarthaH, na tu mukhyo gaNapatirvA / 5. anuSTap / For Personal & Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhara:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA vinAyakopazAntaye' tathA prekSApUrvakAriNaH prayojanAdizUnye na pravartanta iti 'prayojanAdipratipAdanArthaM' ceti // atra kazcidAha-prakaraNakAro hi prekSApUrvakArI, sa kimarthaM prakaraNAdau tadasambaddhamiSTadevatAstavamAha ? / na ca vighnavinAyakopazAntikaraNena prakaraNaniSpattyaGgatayA tatsambaddhaH, stavavighnayovirodhAsiddheH; tadbhAve'pi kvacid vighnabhAvAt, tadabhAve'pi cAbhAvAditi / prayojanAdipratipAdanamapyanarthakameva, tata eva samyakprayojanAdyanavagateH / prakaraNArthaparijJAnapurassarameva tat kathamanyato bhavati ? atastatpratipAdane'pi tadAzaGkA'nivRttireveti / / anekAMtarazmi (2) vijJavinAyakanI upazAMti : je kArya kalyANakArI hoya, temAM ghaNA vidgonI zakyatA che. kahyuM che ke - "azreyaskara kAryamAM pravRtta thanArane, vighno kaze naDatAM nathI, arthAt dUra jatAM rahe che, paNa jayAre zreyaskara kAryomAM pravRtta thayelI mahAna vyaktione paNa, vipno AvI paDe che." anekAMtajayapatAkA paNa, samyajJAnanuM ane paraMparAe mokSanuM kAraNa hovAthI, zreyaskara= kalyANakArI che ane tethI prastuta kAryamAM paNa vinanI zakyatA che, tenA nivAraNa mATe maMgalanuM vidhAna kare che. - (3) prayojanAdinuM pratipAdana meM prekSApUrvaka pravRtti karanArA jIvo, prayojanayukta kArya vize ja pravRtti kare che, prayojanazUnya vize nahIM, tethI te jIvone, prastuta graMthamAM pravRtti karAvavA, prayojanapratipAdana Avazyaka che tathA graMthanA pratipAdya viSayano nirdeza paNa jarUrI che ane saMbaMdhakathana paNa jarUrI che - A badhuM kathana gAthAsamUhathI kare che... * ' gAthAsamUhanA kAraNa aMge pUrvapakSInuM maMtavya + nirAkaraNa pUrvapakSa :- prakaraNakAra prekSApUrvaka pravRtti karanAra che - evuM to tame paNa mAno cho, to pachI prakaraNanI AdimAM, saMbaMdha vinAnA iSTadevatAnA stavane, teo zA mATe kahe che? zaMkA:- iSTadevatAnA stavathI vipnasamUhanI upazAMti thAya ane tethI prakaraNanI nirvighna samApti thAya, mATe prakaraNanI AdimAM stavano upanyAsa karavo asaMbaddha nathI. samAdhAna :- stava dvArA vipnanI upazAMti thavI zakya ja nathI, kAraNa ke stavAtmaka maMgala ane vighna vacce virodha ja siddha nathI. te A pramANe virodhanA be prakAra che (1) sahAnavasthAna ane (2) paraspara parihArasthiti... (1) zIta-uSNanI jema sahAnavasthAna to nathI, kAraNa ke kAdaMbarI vagere graMthomAM, maMgalanI sAthe vijJanuM paNa avasthAna dekhAya che ja, ane (2) ghaTa-ghaTAbhAvanI jema paraspara parihArasthitirUpa virodha paNa nathI, kAraNa ke A virodha tyAre hoya ke jyAre ekanA abhAvamAM * prekSApUrvakArI asaMbaddha pralApa na kare .. ISTadevatAstava paNa asaMbaddha che, to zuM teno pralApa karI zakAya? 2. "prArthajJAna' ta -paTi: I For Personal & Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA (prathama: etaccAsAram, prakaraNakAro yata eva prekSApUrvakArI, ata eva tanniSpattyarthaM prakaraNAdau tadaGgarUpamiSTadevatAstavamAha / sambhavatyatra vighnaH prAgupAttAzubhakarmodayalakSaNaH / sa ceSTadevatAstavakaraNataH prazastabhAvopapatterupazAmyatIti tanniSpattyaGgameva / evaM ca jalAnalavat stavavighnayorvirodha eva / na cehApyatiprabalo'gniH svalpena jalenopazAmyati / na cAlpaH svayamapi * anekAMtarazmi .. bIjAnI sattA avazya hoya... jema ghaTanA abhAvamAM ghaTAbhAvanI ane ghaTAbhAvanA abhAvamAM ghaTanI. paNa prastutamAM, maMgalanA abhAvamAM vipnanI sattA hoya evuM dekhAtuM nathI, kAraNa ke nAstikanA DhagalAbaMdha graMthomAM, maMgalanA abhAve paNa vipnanI sattA jarAya dekhAtI nathI. - Ama, maMgala-vighna vacce virodha ja na hovAthI, tenA dvArA vipnanI upazAMti asaMbhavita che. TUMkamAM, maMgala karo to paNa kAdaMbarI vagerenI jema vighno AvI zake ane na karo to paNa nAstikagraMthonI jema vighno na paNa Ave.. phalataH stavAtmaka maMgala asaMbaddha hovAthI, teno upanyAsa karavo ucita nathI. maMgaLanI AvazyaktA uttarapakSa :- prakaraNakAra, prekSApUrvaka pravRtti karanAra che, mATe ja prakaraNanI AdimAM, prakaraNanA aMgarUpa, iSTadevatAnAM stavarUpa maMgaLanuM vidhAna kare che. anAdi kALathI paribhramaNa karatAM jIve, pUrve ghaNA azubha karmono baMdha karyo che, te karmono jyAre udaya Avaze tyAre avazya vipnanI saMbhAvanA che, te karmanAza mATe stava karAya che. pUrvapakSa:- paNa stavathI karmanAza zI rIte thAya? uttarapakSa :- azubhakarma azubhabhAvathI baMdhAya che. ISTadevatAstavathI zubhabhAva utpanna thAya che, te azubha karmano nAza kare che. mATe jo stavAtmaka maMgaLa karAya, to prazastabhAva thavA dvArA azubha karmono nAza thavAthI, avazya vighno dUra thAya che. ane tethI graMthanI niSpattinuM aMga iSTadevatA stava bane che. tethI te saMbaddha ja che. A pramANe agni-jaLanI jema stava-vighna vacce paNa virodha che jema bhayAnaka ane atiprabaLa Aga prajavalita thaI hoya, te kAMI thoDA ja jaLathI upazamita na thAya. te mATe to pracura jaLa joIe. tema kAdaMbarI vagere graMthamAM ati prabaLa vipna hovAthI, tyAM paNa maMgaLa pracura pramANamAM joIe, paNa thayuM che alpapramANamAM ja... bAkI jo samabaLe ja maMgaLa thayuM hota, to tyAM paNa vijJavinAza zakya ja hota... tethI tame je kahyuM ke - "kAdaMbarI vagerenI jema, maMgala hovA chatAM paNa vipnanI sattA che" - te badhuM kathana parAsta thAya che. prazna : virodha to khavarUpa prazastabhAva ane viSNajanaka aprazastabhAvano hoI zake, stava-vipnano zI rIte ? uttara : ahIM vighna azubha karmanA udayarUpa che. eTale prazastabhAvarUpa stava sAthe virodha hovo zakya che. athavA to stava, vipnanA kAraNabhUta azubhakamenA janaka aprazastabhAvano virodhI che ane kAraNanAzakAryanAza paNa thAya, phalataH stava viznanuM virodhI thAya. For Personal & Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA nopazAmyati / na cAnayorna virodha iti / evaM ca tadbhAve'pi kvacid vighnabhAvAt tadabhAve'pi cAbhAvAditi' vacanamAtrametat / prayojanAdipratipAdanamapi sArthakameva, tata eva sAmAnyena samyakprayojanAdyavagatestathAvyavahAradarzanAt / tadavagatau hi tadvizeSaparijJAnArthaM prakaraNe pravRtteH, tatastajjJAnabhAvAt / anekAMtarazmi . tathA, svalpa agnine upazAMta karavA, jema jaLa jarUrI nathI, arthAt jaLa vinA paNa iMdhaNa pUruM thaye ApoApa te bujhAya che, tema nAstika vagerenA graMthamAM paNa vipnanI mAtrA svalpa ja haze ane eTale ja maMgaLa vinA paNa teno nAza thayo che. tethI tame je kahyuM hatuM ke - "nAstika vagerenA graMthomAM, maMgaLarUpa kAraNa na hovA chatAM paNa, vijJavinAzarUpa kArya dekhAya che... - te kathana parAsta thAya che. A rIte siddha thAya che ke, jaLa-agninI jema, stavavighna vacce paNa virodha che ja, tethI vighnasamUhanA nivAraNa mATe iSTadevatAnuM stavarUpa maMgaLa Avazyaka ja che. * prayojanAdi pratipAdana viSe pUrvapakSa : pUrvapakSa : gAthAsamUhathI prayojanAdinuM tathA viSaya, saMbaMdha... vi.nuM pratipAdana karavuM paNa anarthaka ja che, kAraNa ke gAthAsamUhathI, prayojanano samyagu bodha thato nathI. praznaH kema na thAya? uttara : kAraNa ke prakaraNagraMthanAM arthajJAnathI ja prayojanAdi jaNAI zake che, prayojana kahevA mAtrathI nahIM, kaho to paNa - kharekhara A graMthathI A prayojana saraze ke nahIM? temAM A viSaya che ke nahIM ? e graMtha vAMcyA vinA khAtarI thatI nathI ane tethI saMpUrNa AkAMkSA na zamavAthI - prayojanaviSayaka zaMkA UbhI ja rahe che. phalataH gAthAsamUhathI prayojanapratipAdana karavuM nirarthaka che. " | prayojanapratipAdananI sArthakatA uttarapakSa: gAthAsamUhathI prayojananuM pratipAdana sArthaka ja che, kAraNa ke sAmAnyathI prayojanano bodha to AdivAkya dvArA zakya che ja ane tevo =AdivAkyathI sAmAnyarUpe bodha thato hoya evo) vyavahAra paNa dekhAya che - Ama AdivAkya dvArA, sAmAnyathI prayojanano bodha thayA pachI, te jIva, vizeSajJAna mATe avazya prakaraNa vize pravRtti karaze, kAraNa ke te prakaraNa dvArA ja vizeSabodha thavo zakya che. Ama, prakaraNa vAMcIne ja prayojanAdi jaNAya te vizeSathI jJAna samajavuM sAmAnyajJAna to AdivAkyanAM pratipAdanathI paNa thAya. eTale, AdivAkyanAM pratipAdanathI sAmAnya zaMkAnuM nirAkaraNa thAya ane vizeSa zaMkAnAM nirAkaraNano upAya A graMtha che, e paNa jaNAya ane tethI te upAyamAM pravRtti karavAthI vizeSajJAna paNa thAya ane mATe zaMkA rahe ja nahIM. pUrvapakSa : jayAM sudhI A graMthathI A prayojanAdi sare che ke nahIM? evI vizeSa zaMkA UbhI 4 A artha "hupavizeSasiddhaH' e i pAThane anusAra karyo che... jo pUrvasaMpAdita "sadupayetarovizeSa:' 1. tRtIye pRSThe paJcamAyAM paGktyAM proktam / For Personal & Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA (prathama evaM ca 'prakaraNArthaparijJAnapurassara'mapyetad vizeSeNa, sAmAnyenAnyato bhavatIti na doSaH / ato na 'tatpratipAdane'pi tadAzaGkA'nivRttireva', sAmAnyena nivRttevizeSAzaGkAnivRtterapyupAyAbhidhAnAt, saMdupAyaivizeSasiddheH, anyathA sakalavyavahAroccheda ityalaM casUryA, diGmAtrapradarzanArthatvAdArambhasyeti // ___iha cAdyayA''ryayA iSTadevatAstavamAha / tadanyAbhistu saprasaGgaM prayojanAdItyAryAsamUhasamudAyArthaH // adhunA'vayavArtha ucyate-tatra jayati vinirjitarAga iti / atra jayatIti kriyA bhUtapUrvagatyA tathopacArata uktA tatprakarSaphalA'pracyutyapekSayA vA / anekArthatvAd vA dhAtUnAM jayatIti kimuktaM bhavati ? sarvAn guNairatizete / 'vinijitaH' vividham-anekai: prakAraiH pratipakSabhAvanAdibhirnirAdhikyena apunarjeyatayA jita:-vikSipto rAgo'bhiSvaGgalakSaNo yena sa vinirjita anekAMtarazmi .... rahe, tyAM sudhI temAM pravRtti kema thAya? uttarapakSaH sAmAnyathI zaMkAnI nivRtti thaI jAya, arthAt sAmAnyajJAna hoya ane vizeSanI zaMkA hoya, to paNa pravRtti thAya che ja. jema khetI karavAthI anAja uge evuM sAmAnya jJAna hoya che, mArI khetIthI anAja Ugaze' evuM vizeSa jJAna hotuM nathI, zaMkA ja hoya che, chatAM khetImAM pravRtti thAya che, tema prayojanAdimAM paNa samajavuM... jo sAmAnya jJAnathI pravRtti nahIM mAno, to jagatamAM cAlatA sarva vyavahAronAM ucchedanI Apatti Avaze, kAraNa ke tenuM vizeSajJAna koIne hotuM nathI. - have vadhu carcAthI saryuM... ahIM mAtra digdarzanano ja prayAsa che... sArAMza tethI graMthakArazrI (1) ziSTa samayaparipAlana mATe, (2) vipnasamUhanI upazAMti mATe, ane (3) prayojanAdinA pratipAdana mATe gAthAsamUhanuM pratipAdana kare che... temAM, prathama gAthA dvArA iSTadevatAnuM stavarUpa maMgaLa ane tyArabAda bIjI vagere gAthAothI prayojanAdinuM pratipAdana karaze... * prathama zlokano bhAvArtha : vividha prakAre=pratipakSI aneka bhAvanAo vaDe, arthAt (1) krodha mATe kSAntinI bhAvanA vaDe, (2) mAna mATe mRdutAnI bhAvanA vaDe, (3) mAyA mATe RjutAnI bhAvanA vaDe, (4) lobha mATe saMtoSanI bhAvanA vaDe... vagere aneka bhAvanAo vaDe tathA bhAvanAnA pratipakSI bhAvonI prabaLatA dUra thAya ane pharIthI teone jItavA na paDe te rIte niHzeSataH jItAyelA rAgavALA pATha rAkhavo hoya to artha Avo karI zakAya ke - "A prayojanAdi mATe sAco upAya kayo ane khoTo upAya kayo, e bheda jaNAvAthI (upAyamAM pravRtti thavAthI) zaMkA rahe nahIM... (paNa i pATha vadhu ucita jaNAya che.) * A vize vizada jANakArI meLavavA syAdvAdaratnAkara vagere graMthonuM avalokana karavuM. 1. pUrvasaMpAdite tu mukhyarUpeNa 'sadupAyetarayovizeSaH' itirUpAnyapATha ullikhitaH, atra tu 'sadupAyaivizeSa0' iti ya-paDhi: 2. pUrvasaMpati tu 'tnI pravutya..' ti zuddhasaMdhicche: rU. 'sarvaguau0' rUti Tu-paDhi: I For Personal & Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA rAgaH / dveSopalakSaNametat / ayameva viziSyate-sarvajJa iti / sarvaM-sUkSmavyavahitaviprakRSTaM vastu jAnAtIti sarvajJaH / ayameva viziSyate-tridazanAthakRtapUja iti / tridazanAthA:-indrAH zakrAdayastaiH kRtA pUjA-azokAdyaSTamahAprAtihAryAdilakSaNA yasya sa tridazanAthakRtapUjaH / ayameva viziSyate-sadbhUtavastuvAdIti / sadbhUtaM-yathA'vasthitaM vastu vadituM zIlaM yasya sa sadbhUtavastuvAdI / ayameva viziSyate-zivagatinAtha iti / zivagateH-mokSagate thaHtadvazIkaraNAt svAmI zivagatinAthaH / ko'yamevambhUta ityAha-mahAvIra iti / 'zUra vIra vikrAntau' iti kaSAyAdizatrujayAnmahAvikrAnto mahAvIraH / 'Ira gatipreraNayoH' ityasya vA vipUrvasya / vizeSeNa Irayati-karma gamayati yAti veha zivamiti vIraH / mahAMzcAsau vIrazca mahAvIra ityeSa stavaH / ayaM ca yathAbhUtAnyAsAdhAraNaguNotkIrtanarUpatvAd bhAvastavaH / tathAhi-guNA mUlA anekAMtarazmi sattAmAMthI saMpUrNatayA kSaya karAyelA abhivRMgarUpa (AsaktirUpa) rAgavALA... ahIM "rAga' padathI upalakSaNathI dveSanuM paNa grahaNa karavuM... tethI saMpUrNatayA kSaya karAyelA rAga-dveSavALA, sarvajJa sUkSma (paramANu vagere) vyavahita (bhIMta vagerenI vyavadhAne rahelA) ane dUra rahelA, bhUta-bhaviSyavartamAnagata, sarva padArthone sarva paryAyo sAthe jANanArA, devonA nAtha evA Indra vaDe karAyelI pUjAvALA=zakra vagere indro dvArA karAyelI, azokAdi aSTamahAprAtihArya vagere rUpa pUjAvALA, sadbhuta vastuvAdI yathAvasthita vastunuM kathana karanArA, mokSagatinA svAmI=mokSagatine AdhIna karavA dvArA svAmI rUpe banelA athavA mokSakanyAne varIne tenA bhartArUpa thayelA mahAvIra prabhutra(sUra vIra vikrAnto e arthane AzrayIne) kaSAya vagere zatruone jItavA dvArA mahAparAkramI, (vi upasargapUrvaka phera vikherAyoH arthane AzrayIne) vizeSathI karmone jatAM karanAra, arthAt, kSaya karanAra athavA jenI pAsethI karmo jatAM rahenAra che evA mahAvIra prabhu jaya pAme che-paramAtmAno jaya thAya che. tAtparya - prabhu jaya pAme che - e vartamAna artha thayo, paNa vartamAnamAM to prabhu mokSamAM che, eTale bhUtakALamAM vicaratA hatA tyAre jaya pAmatA hatA, e bhUtapUrvano vartamAnamAM upacAra karyo che. te upacAra be rIte ? (1) bhUtakALamAM eTalo jaya pAmyA che ke haju paNa teno prabhAva vartAI rahyo che... (tatkarSapatnI...) (2) temano je vijaya che, te kyAreya nAza pAmato nathI. (pra.) athavA to jaina dhAtuno artha jaya pAmavAnA badale "nayaMti=sarvAna ti=sarva jIvothI guNamAM atizAyI che" evo karIe, to te to vartamAnamAM paNa che ja ane eTale to upacAra karavAnI paNa jarUra nA rahe... 2-2. 'vizeSyate' nyumayatra -Tu-pATha: rU. prekSyatAM navame pRSTha 4-5. 'vizeSyate' rUtyumAtra Tu-pATha: I 6. pANinIye dhAtupAThe 1902tamaH 1903tamazca dhaatuH| 7. 'Ira gatau kampane ca' iti pANinIye dhAtupAThe! dhAtu: 8. 'vipUrvI' rUti pADo na vidyate i-pustaka | For Personal & Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA (prathamaH tizayAzcatvAraH, tad yathA-apAyAgamAtizayaH, jJAnAtizayaH, pUjAtizayaH, vAgatizayazca / tatra 'vinirjitarAga' ityanenApAyApagamAtizayamAha / uktaM ca (ga) "vItarAgA jinAH sarve mohanIyanivRttitaH / tadbhedA hi yataH proktAH sarve rAgAdayo malAH // " iti / tathA 'sarvajJa' ityanena ca jJAnAtizayam / yathoktam"saMbhinnaM pAsaMto logamalogaM ca savvao savvaM / taM natthi jaM na pAsai bhUaM bhavvaM bhavissaM ca // " ... manetirazmi * - atizaya catuSTayanuM nirUpaNa - prathama zloka, yathAbhUta ane bIjAmAM na rahe evA guNonAM utkIrtanarUpa hovAthI 'bhAvastava che - A bhAvastava dvArA, mULa cAra atizaya rUpa guNonuM svarUpa jaNAya che, te A pramANe - (1) apAyApamAtizaya, (2) zanitizaya, (3) pUtizaya, ane (4) vayanAtizaya - sA yAra atizayamAMthI 'vinirjitarAgaH' me 54thI, 52mAtmAno mAyApama mAtizaya sUyita thAya che, kAraNa ke rAgakSayanA kathanathI mohanIyarUpa apAyano apagama paNa jaNAI jAya che. kahyuM che ke - (ga) "mohanIyano kSaya thayo hovAthI, badhA jinezvaro vItarAga ja che, kAraNa ke rAga vagere badhA maLo to mohanIyanA ja bhedarUpa kahevAyela che." eTale ahIM rAgakSaya hovAthI, apAyApagama atizaya jaNAya. tathA 'sarvajJa' yo 54thI, 52mAtmAno natizaya sUyita thAya cha, // 29 // OM sarvotkRSTa zAna vinA sarva padArthanA jJAtA banavuM asaMbhavita che. kahyuM che ke - paramAtmA, sarva loka-alokane saMpUrNatayA jue che, mATe bhUta-bhaviSya-vartamAnagata evo koI ja padArtha nathI, ke jene paramAtmA na jotA hoya Ama, sarvajJapaNAthI jJAnAtizaya jaNAya. ............ vivaraNam . // zrIvItarAgAya namaH / / zeSamatamatizayAnA yasyA'nekAntajayapatAkeha / hartumazakyA kenApi vAdinA naumi taM vIram / / 1 / / katipayaviSamapadagataM vakSye'nekAntajayapatAkAyAH / vRttevivaraNamahamalpabuddhibuddhyai samAsena / / 2 / / * "iha stutidvidhA praNAmarUpA asAdhAraNaguNotkIrtanarUpA ca" - zrImalayagirIyA nandIvRtti / (zlo. 1 : TI.) "mahitA-yathAvasthitAnanyasAdhAraNaguNotkIrtanalakSaNena bhAvastavenArcitA" - iti tatraiva granthe'gre / 1. 'sarvarAgA0' iti ng-paatthH| 2. anuSTup / 3. AryAyAM nibaddhasyAsya padyasya chAyA, yathA-sambhinnaM pazyan lokamalokaM ca sarvataH sarvam / tannAsti yanna pazyati bhUtaM bhavat bhaviSyacca // 4. pUrvasaMpAdite tvatrAnyahastapratAnusAreNa 'zeSamatima' iti pAThasya mukhyarUpeNollekhaH kRtaH, uddhRtastvatra 'matamati0' iti kh-paatthH| 5-6 AryA / For Personal & Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA 44 tathA 'tridazanAthakRtapUja' ityanena pUjAtizayam / uktaM ca'azokavRkSaH surapuSpavRSTirdivyo dhvanizcAmaramAsanaM ca / bhAmaNDalaM dundubhirAtapatraM, satprAtihAryANi jinezvarANAm 'sadbhUtavastuvAdI'tyanena punarvAgatizayamAha / yathoktam"poggalarUvo saddo tahatthavattA tahApayaIe u / saccAicittadhammA teNiha vavahArasiddhi tti // ' ... aneDAMtarazmi 11 tathA 'tridazanAthakRtapUja' se pahathI, paramAtmAno pUbhatizaya sUcita thAya che, Araesa } chendra vagere dvArA thatI AvI bhavya pUjA pUjAtizayane jaNAve che. kahyuM che ke "(1) azo'vRkSa, (2) surapuSpavRSTi, (3) hivyadhvani, (4) yAmara, (4) Asana, (6) lAmaMDala, (7) huhuli, ane (8) chatra - sA sAha mahAprAtihAryo vinezvaronAM che." Ama, indraDRta pUjAthI pUjAtizaya jaNAya. tathA 'sadbhUtavastuvAdI' se pahathI, paramAtmAno vayanAtizaya sUcita thAya che, DArA yathAvasthita vastunuM kathana e ja vacanAtizaya che. * takhAzaMAno nirAsa * bauddha : zabda ane artha vacce tAdAtmya ke tadutpatti eke saMbaMdha dhaTatA nathI te A pramANe - (1) tAdAtmya to na mAnI zakAya, nahIMtara to (ka) modaka zabdanuM uccAraNa karatAM ja moDhuM lADavAthI bharAI jaze, (kha) agni zabdanuM uccAraNa karatAM ja moDhuM baLIne rAkha thaI jaze. (2) tadutpatti to saMbhavita ja nathI. te A rIte - (ka) zabdathI arthanI utpatti mAnavAmAM Ave, to 'so rUpiyA mane maLo' evuM bolavA mAtrathI ja bhikhArIne so rUpiyA maLI jaze ane tethI to koI garIba raheze ja nahIM, paNa tevuM to dekhAtuM nathI, ane (kha) arthathI zabdanI utpatti .... vivaraNam ... 1. nanu zabdArthayostAdAtmyatadutpattisambandhavirahAd vAcyavAcakabhAva eva nAsti / tataH kathaM sadbhUtavastuvAditvalakSaNazcaturtho'tizayo ghaTate ityAzaGkayoktam "poggalarUvo saddo tahatthavattA tahApayaIe u / saccAicittadhammA teNiha vavahArasiddhi ti / " asyArthaH-pudgalarUpo rUparasagandhasparzasvabhAvabhASAvargaNApudgaladravyopAdAnakAraNatvena mUrttaprakRtiH, na tu pareSAmiva " zabdo'mbaraguNaH" iti vacanAdAkAzadharmatvenAmUrttaH, zabdaH pratItarUpa eva / tatheti vizeSaNasamuccaye / arthavaktA - arthavAcaka:, jIvAditattvasaptakapratipattinimittamityarthaH / kuta ityAhatathAprakRtestu / turevakArArthaH / tatazca tathA tatprakArArthavacanasvabhAvA yA prakRtiH-svarUpaM tasyA eva, arthavacanasvAbhAvyAdevetyarthaH / 1. upajAti: / 2. 'tahA'ttha0' iti gha- pAThaH / 3. 'tahA paIe' iti ka- pAThaH / 4. AryAcchandasi racitasyAsya padyasya chAyA-pudgalarUpo zabdastathA'rthavaktA tathAprakRtestu / satyAdicitradharmA teneha vyavahArasiddhiriti // 'tahAppaie' iti ca pATha: / 6. chAyArthaM dRzyatAM caturthakaM TippaNakam / 7. 'kArArthaM matazca' iti kha- pAThaH / 5. For Personal & Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA (prathama: mAnavAmAM Ave, to to ghaTathI ja - puruSanI buddhithI nirapekSa rahIne ja - "gha', 'Ta' vagere zabdonuM zravaNa thavA lAgaze, paNa tevuM to dekhAtuM nathI. tethI, zabda-artha vacce eke saMbaMdha ghaTatAM nathI, phalataH vAcya-vAcakabhAva saMbaMdha paNa nahIM ja ghaTe - Ama, arthano vAcaka zabda jayAre banato ja nathI, tyAre paramAtmA, saddabhUta vastunA kathaka zI rIte bane? ane jo na banI zake, to cotho atizaya zI rIte ghaTe ? syAdvAdI H pahelA zabdanuM svarUpa samajo - (1) zabda te pudgalarUpa che, kAraNa ke zabdanuM upAdAnakAraNa je bhASAvargaNAnAM pudgalo che, te rUpa-rasa-gaMdha-sparzanA svabhAvavALA che ane upAdAnane anurUpa ja kArya thatuM hovAthI zabda paNa puMgalarUpa (mUrta) ja sAbita thAya. (2) zabda te arthano vAcaka che. kAraNa ke "arthane kahevAno' zabdano svabhAva ja che. tethI ghaTa vagere te te zabdothI te te padArthanuM kathana thavuM zakya ja che... eTale zabda bauddhanI kaeNlpanAnI jema vastuvAcakatArahita nahIM, paNa arthavAcaka ja che, ema nizcita thayuM... kAraNa ke zabda-artha vacce kathaMcid bhedabheda saMbaMdha hovAthI, zabda dvArA arthanuM kathana zakya ja che. (3) zabda te satyAdi svabhAvavALo che, arthAt zabdanA (A) satya, (B) asatya, (C) satyAsatya, ane (D) asatyAmRSA=ema cAra bheda che. A cAre bhedo, te te vaktAnA vyApArane kAraNe paDe che. | bhAvArtha e che ke, zabdanA 4 bheda, e zabdanA svarUpanAM kAraNe nathI, paNa vaktAnA pariNAmAdi vyApAranA kAraNe hoya che. phalitArtha :- zabdamAM arthavAcakatA che, mATe ja, yogya vyaktine "a kura-dramAna' vagere zabdothI vyavahAra karAya che ane tene pratiniyata arthanuM jJAna paNa thAya che. eTale zabdanI arthavAcakatA abAdhita che. kahyuM che ke : - vivaram ............... na tu "vastu vAcAmagocara' iti vacanAd bauddhaparikalpanAyA iva vastuvAcakasvabhAvazUnya iti / tathA satyAdicitradharmA bhAvapradhAnatvAnnirdezasya satyAdaya: satyA-'satya-satyAmRSA-'satyA-mRSalakSaNabhASAbhedarUpAzcitrA:-nAnAprakArAstathAvidhavaktRvyApAraparAdhInatayA dharmA:-svabhAvA yasya sa tathA / vargaNA eTale pudgalono samUha... bhASAvargaNAnA evA pudgalo che, ke jene grahaNa karIne jIva zabdarUpe pariNamAve che. bhASAvargaNAnI vizeSa samajUtI mATe karmaprakRti vagere graMthonuM avalokana karavuM. zabdanI pudgalarUpatA sAbita thavAthI vaizeSikAdinuM kathana parAsta thAya che... teo zabdane AkAzano guNa mAne che ane guNa amUrta hovAthI, zabda pudgalarUpa na banI zake - evI teonI dalIla che, paNa uparokta rIte, zabdanI pudgalarUpatA siddha ja hovAthI, teonuM kathana nirasta thayuM samajavuM. che boddhonI evI mAnyatA che ke, vastu te vANIno viSaya na bane. * ahIM "bhAvapradhAnatvAnirdeza'no artha e karavo - vAstavamAM satya e dharma nathI, satyatva e dharma che, eTale satyatvAdidharmA ema lakhavuM joIe. paNa nirdeza bhAvapradhAna hoya che. eTale "satya' zabdano artha satyatva karavAno 2. maMtra tu 'tu' ta L-pATha: zuddharUpe pratimati, pUrvasaMpAphikta tu 'nanu rUtyazuddhapATha:. 2. 'tpanA' ti za-pITa: rU. 'vopara.' ti g-: 4. 'nirvasatyA' rUti gha-pATha: I For Personal & Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA -ON 'zivagatinAtha' iti tu siddhatvakhyApanametat / mahAvIra iti ca nAma bhagavataH / yathoktam"ammApiusaMtie vaddhamANe" "devehiM se nAme kae 'samaNe bhagavaM mahAvIre' tti" / .......... ... manetirazmi ... "50 te (1) pusa35 cha, (2) tathAsvabhAve arthanI vAya cha, (3) satyAhi svabhAvo che ane AvA zabdathI ja vyavahAranI siddhi thAya che." A rIte, zabda te satyAdi dharmavALo ane arthano vAcaka hovAthI, tenA dvArA sabhUta vastunuM kathana zakya ja che. tethI sarvajJa, vItarAga paramAtmAno "sabhUta vastuvAditva' rUpa cotho atizaya aghaTita nathI. - prathama zlokagata anyapadono bhAva 'zivagatinAtha' meM 54thI, 52mAtmAnai siddhatvas135no nirdeza yo Ane 'mahAvIra' meM 54thI, carama tIrthakarazrIno nAmanirdeza karyo, kAraNa ke carama tIrthaMkaranuM nAma mahAvIra hatuM. kahyuM che ke - paramAtmAnuM, mAtA-pitA dvArA "vardhamAna' evuM nAma apAyuM ane devo vaDe 'zramaNa bhagavAna mahAvIra' - evuM nAma apAyuM. paramAtmA rUpa-aizvarya vagere samagra guNasamUhathI yukta hovAnA kAraNe "bhagavAna" ane devAdisaMbaMdhI prANAMta upasargo AvavA chatAM paNa, jarAya kSobha na pAmatAM hovAthI 'mahAvIra' che. - atizayanA upanyAsakramanuM prayojana : jyAM sudhI rAgano kSaya na thAya, tyAM sudhI sarvajJa na banI zakAya, kAraNa ke sarvajJa terame guNaThANe janAya cha, te 58 // 2||no kSaya "mAvazya che. tethI sau prathama 'vinirjitarAga' 54thI pAyA5ma atizaya batAvyo. . * vivaraNam .. tata: kimityAha-tena-uktalakSaNena zabdeneha-saMvyavahArArhajane vyavahArasiddhiH pratiniyatArthapratyAyanapUrvikA idaM kuru idamAnayetyAdirUpeti / tato yatastathAprakRtereva zabdo'rthavaktA satyAdicitradharmA ca tata: kathaM bhagavati vItarAgatvAdiguNagrAmabhAji sadbhUtavastuvAditvAtizayo na ghaTate ? 2. "devehiM se nAme kae samaNe bhagavaM mahAvIre ti" / asyArtha:-devaiH zakrAdibhi: 'se' tasya mAtRpitRbhyAM vyavasthApitavarddhamAnAbhidhAnasya bhagavata: kimityAha-nAma-sajJA kRtaM-vihitam / kenollekhnena *pAyApama matizaya bhAvyA bA64 zeSa atizayo prAbhUta thAya che. dhuMcha ? - "cApAyApagamAtizayapUrvakatvAccheSANAM / " aTaTI... 1. kalpasUtre paMcame kSaNe, 108tame suutre)| 2. chAyA-mAtApitRsatkaM vardhamAnaH / 3. nimnalikhita-paGktipurassaraH pATho'yam- "sahasaMmuiyAe samaNe ayale bhayabheravANaM parIsahovaggANaM khaMtikhame paDimANa pAlage dhImaM arairaisahe davie viiriasNpnne|" (sahasammuditayA zramaNaH acalo bhayabhairavayoH parISahopasargANAM kSAntikSamaH pratimAnAM pAlako dhImAnaratiratisaho dravyaM vIryasampannaH / ) 4. 'nAmaM kayaM'iti gha-pAThaH / 5. chAyA-devaistasya nAma kRtaM 'zramaNo bhagavAn mahAvIra' iti| 6. 'zabdArthavaktA' iti c-paatthH| 7. 'ghaTata iti chH|' iti kh-paatthH| 8. chAyArtha mUlasthAnArthaM ca prekSyatAM paJcamaM prathama ca TippaNakam / For Personal & Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA (prathama: (2) ya ihAnindyo mArgo vizeSataH pUrvagurubhirAcaritaH / tatra pravartitavyaM puMsA nyAyaH satAmeSaH // 2 // - vyArathI ___(gha) Aha-eteSAmatizayAnAmitthamupanyAse kiM prayojanamiti ? ucyate-evameva bhAvaH / tathAhi-nAvinirjitarAgaH sarvajJo bhavati, na cAsarvajJasya tridazanAthAstathApUjAM kurvanti, na ca tadabhAve bhagavAn dharmamAcaSTe iti / prakArAntareNa vaMcanasAphalyaM nayaparikalpanAvyudAsazca sarvajJasiddhiTIkAto vijJeya iti // (2) itthamiSTadevatAstavamabhidhAya prayojanAdyabhidhitsayA prasaGgamAha-ya ihetyAdi / yaH kazcit iha-loke anindyaH-anindanIyo mArga:-panthAstapaHsvAdhyAyAdilakSaNaH vizeSataH ... anekAMtarazmi - (2) jyAM sudhI sarvajJa na bane, tyAM sudhI indra dvArA, aSTa mahAprAtihArya vagere rUpa pUjA thatI nathI, tethI pUjAtizaya pahelA "sarvajJa' padathI paramAtmAno jJAnAtizaya batAvyo. (3) jyAM sudhI aSTa mahAprAtihAryAdi rUpa pUjA na thAya, tyAM sudhI - samavasaraNa vagere avidyamAna hovAthI - prabhu, dharmopadeza ApatA nathI. tethI vacanAtizaya pahelA " triza0' padathI paramAtmAno pUjAtizaya batAvyo. (4) aSTa mahAprAtihAryAdirUpa pUjA thayA bAda, samavasaraNamAM paramAtmA dharmopadeza ApatA hovAthI, sauthI chelle "samUta' padathI paramAtmAno vacanAtizaya batAvyo. prathama zlokagata vacanonI, bIjI kaI rIte saphaLatA thAya ane tenA dvArA nayaparikalpanAno bhudAsa-khaMDana zI rIte thAya - tenuM vistArathI svarUpa sarvajJasiddhinI TIkAthI jANavuM. A pramANe iSTadevatAnuM stavana karIne, have prayojanAdine kahevAnI icchAthI jaNAve che - - dvitIya zlokano bhAvArtha : (2) zlokArtha: A jagatamAM je paNa (tapa, svAdhyAyAdi) mArga, aniMdanIya che ane vaLI vizeSathI pUrvapuruSo vaDe AzIrNa che, te mArgamAM pravRtti karavI joIe, e sajjanonI vyavasthA che. | vivecana : ahIM je=A lokamAM je koI paNa anindha=ziSTa ane Apta puruSo dvArA ..............vivaram - tyAha-zramaNo'kasmAdeva tathAvidhabahulokasammatyA gRhasthaparyAye'pi labdhazramaNAbhidhAno bhagavAn rUpaizvaryAdisamagraguNagrAmayukto'sau / kimityAha-mahAvIra:-prANaparyantapradAyidivyAdhupasargavargasaMsarge'pi manAgapyakSobhan mahAvIranAmA bhavatviti / / as "nayaparikalpanAbudAsa"no artha evo thaI zake ke - (1) koIe rAgI evA paramAtmA mAnyA che, tenuM vininitarIYI...'thI nirAkaraNa... (2) koI sarvajJane mAnatuM nathI, tenuM "sarvajJa...'thI khaMDana... ityAdi rUpe... mUrkha jIvo dvArA thayela niMdA nagaNya gaNAya che, mATe ja kahyuM ke, ziSTa ane Apta puruSo dvArA aniMdanIya... 2. "vizeSAsAhityaM ta -paDhi: 2. 'TIetoDavaya' rUti i-pATha: rU. "che' tyadha: g-2-pa4i: I kAkA For Personal & Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhi%Ara:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA ___ (3) yadyapi na tathAbhUtA zaktiH prAkkarmadoSatastadapi / zaktyanurUpamupAyo na yaMtastatprAptaye'pyanyaH // 3 // - vyArahyA .... vizeSeNa pUrvagurubhiH-cirantanavRddhaH AcaritaH-AsevitaH tatra mArge pravartitavyaM-pravRttiH kAryA puMsA-puruSeNa nyAyaH sadvyavasthArUpaH satAM-satpuruSANAmeSaH-evambhUta iti / tathAvidhazaktyabhAve kathamityAha-yadyapItyAdi / yadyapi na tathAbhUtA-pUrvaguruzaktitulyA zaktiH sAmarthyarUpA / kuta ityAha-prAkkarmadoSataH-janmAntarakRtakarmadoSAt / tadapi-evamapi zaktyanurUpaM-zaktyucitaM tatra pravartitavyam / kimityata Aha-upAya:-heturna yataH-yasmAt tatprAptaye'pi-tathAbhUtazaktiprAptyarthamapi anyastatra tatpravartanAditi // - anekAMtarazmi che aniMdanIya evo mArga hoya tapa-svAdhyAya-vinaya-vaiyAvacca vagere asaMkhya yogarUpa mArga hoya ane pUrvaguruo vaDe vizeSathI AcarAyela hoya je mArga ciraMtana vRddho vaDe vizeSathI AcarAyela hoya, te vize te jJAnAdi mArga vize puruSoe pravartavuM joIe sarva jIvoe pravRtti karavI joIe, arthAt, te te yoga ApaNA jIvanamAM lAvavo joIe e ja sajjanonI nIti che=pUrvAcIrNa aninda mArgamAM pravRtti karavI e ja sajjanonI savyavasthA che. - tRtIya zlokano bhAvArtha (3) zlokArtha jo ke pUrvakRta karmanA doSathI, tevA prakAranI zakti nathI, chatAM paNa zaktine anurUpa tyAM pravartavuM joIe), kAraNa ke tenI zaktinI) prApti mATe paNa bIjo koI upAya nathI (3) vivecanaH jo ke yadyapi zakti to che, paNa pUrvakRta karmanA doSathI=adhyavasAyavizeSathI janmAMtaramAM bAMdhelA jJAnAvaraNa-mohanIya-vIryaMtarAya vagere karmanA udayarUpa doSathI tevA prakAranI zakti nathI=jJAnAdi yogo sevavA mATe, jevAM zakti-sAmarthya pUrvapuruSo pAse hatAM, tevA zakti-sAmarthya to ApaNI pAse nathI ja, chatAM paNa-tevuM sAmarthya na hovA chatAM paNa zaktine anurUpa veMthAzaktie te mArga vize pravartavuM joIe, kAraNa ke tenI prApti mATe paNa pUrvapuruSo jevI zaktine meLavavA mATe paNa bIjo koI upAya nathI=pUrvAcIrNa aninda mArga vize pravartana sivAya tathAvidha zaktiprApaka bIjo koI upAya nathI, arthAt tathAvidha mArgamAM pravRttithI ja, pUrvapuruSo jevI zaktinI prApti thAya che. vivaram ... 3. tatra tatpravartanAditi / tatra-anindyapUrvapuruSAcarite mArge tatpravartanAt-zaktyanurupaceSTanAt / / na & A vyavacchedaka vizeSaNa che, tethI artha thaze je aninda hovA chatAM pUrvapuruSo dvArA AzIrNa nathI, te mArga AcaraNIya nathI. zaktinuM ullaMghana ke gopana karyA vinA, yathAzaktie te mArga vize avazya pravartavuM joIe. 2. "yataddha prApyateDapya:' rUti -paDhi:. 2. 'rUsthamUta' ti Tu-pATa: I rU. 'nAtajItyanu' ti rad paTi: I For Personal & Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 Do anekAntajayapatAkA (4) satyapi guNavatyeva tu sa cAnyabhAve'pi paNDitairgaditaH / yatraiva yasya zaktiH sAtmyaM ca vizeSatasteSAm // 4 // vyAkhyA satyapItyAdi / satyapyasminnupAye dAnazIlAdau kimityata Aha- guNavatyeva tu pravartitavyam, aMkSepata upeyasAdhake ityarthaH / sa ca guNavAnevopAyaH / anyabhAve'pi-sAmAnyenopAyAntarabhAve'pi paNDitaiH-upAyajJaiH gadita:-uktaH / ka ityAha-yatraiva-upAye zIlasvAdhyAyAdau -kartuH zaktiH sAmarthyalakSaNA sAMtmyaM ca sukhibhAvasAdhanalakSaNam / yathoktam yasya ... aneDAMtarazmi * yaturtha zlo'no bhAvArtha (4) zlokArtha : anya upAyo hovA chatAM guNavAn vize ja (pravartavuM) bIjA upAyo hovA chatAM paNa, paMDito vaDe te ja upAya guNavAn kahevAyela che ke, jyAM jenI zakti ane sAtmya hoya. tekhonA (madhyamAM) vizeSathI (pravartayuM bheje). (4) ( prathamaH vivecana : anya upAyo hovA chatAM paNa=sAmAnyathI dAna-zIla-vinaya-vaiyAvacca vagere asaMkhya upAyo mokSasAdhaka hovA chatAM paNa, badhA upAyo to jIva dvArA AtmasAt thavA asaMbhavita che, to pachI zuM karavuM ? te mATe kahe che ke, guNavAna vize ja=je upAyo zIghratAthI mokSarUpa upaya sAdhI Ape, te upAya vize ja pravartavuM joIe. dAna, zIla vagere aneka bIjA upAyo hovA chatAM, 4 zIghra upeya sAdhe, temAM 4 pravRtti 42vI. ( sa ca ) te zIghra upeyasAdha upAya yo ? to uDe che u ghaNAM upAyo hovA chatAM paMDitoe tene ja zIghra upeyasAdhaka kahyo che ke jyAM jenI zakti ane sAtmya hoya=je upAyane AcaravAmAM jIvanI zakti(=sAmarthya) ane sAtmya hoya. prazna : 'sAtmya' kheTale zuM ? uttara : sAtmya eTale sukhIpaNAnuM nimitta... bhAva e ke, cikIrSita yoganI yogyatA AtmAmAM hovAthI, tenA karaNamAM AtmA ekarUpa-tadAkAra-tazcitta thaI jAya e ja sAtmya kahevAya ane tenA kAraNe prakRtithI viruddha evA paNa anya tattvo tene duHkha pahoMcADI zakatA nathI, sukhanuM ja rAjane che. hyuM che De, vivaraNam 4. sAtmyaM ca sukhibhAvasAdhanalakSaNamiti / samAna:- sadRza ucitatvena AtmA yasya sa sAtmA tasya bhAvaH sAtmyam / cakAraH samuccaye / 'sukhibhAvasAdhanalakSaNaM' sukhibhAvasya sukhitvasya sAdhanaM nimittaM tadeva lakSaNaM yasya tathA / idamuktaM bhavati-kartumiSTena AsevitumiSTena vastunA yadAtmano yogyatvena samAnatA sampannA bhavati tadA tat 'sAtmya' mucyate / tasmiMzca sati prakRtiviruddhasnAnapAnAhAravihArAdikriyAkalApopanipAte'pi sati jantoH sukhitvamevotpadyata iti / / 1. pUrvasaMpAdite tu 'AkSepataH' ityAtmakaH pAThaH saMsthApitaH, sa ca na samyak, hastalikhitapratiSu tathAtvenA'darzanAt / 2. 'sAdhanam' iti gha- pATha: / 3. 'kartumiSTaM na' iti kha- pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mathilAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA (5) sa tamArAdhayitumalaM yasmAdArAdhya cainamApnoti / zaktyantaraM hyupAyAntarasAdhakamuttamaM niyamAt // 5 // vyArathI ..... "pAnAhItiyo thI viruddha: prorapi | sukhitvAryAvakalpante tat 'sAtmya'miti gadyate // " vizeSataH-vizeSeNa teSAm-upAyAnAM dAna-zIla-tapaH-svAdhyAyalakSaNAnAM madhye tatra pravartitavyamiti // kimityetat ? evamityAha-sa tamityAdi / saH-evambhUtaH pumAn tam-upAyaM dAnAdikamArAdhayituM-niSThAM netum alaM-paryAptaye yasmAd bhavati, ArAdhya cainam-upAyaM ApnotiprApnoti / kimityAha-zaktyantaraM tato'nyacchobhanataram / sAtmyAntaropalakSaNametat / sAtmyAntaraM anekAMtarazmi . prakRtithI viruddha hovA chatAM paNa, pAna-AhAra vagere, jene sukhakArI lAge che,te "sAbhya kahevAya che." vizeSArthaH (1) je yoge potAne priya ane hitakAraka hoya, te yogamAM te jIvanuM sAmya kahevAya, athavA (2) je yogamAM potAnI ekAkAratA rahetI hoya, te yogamAM te jIvanuM sAmya kahevAya. tethI je yoga priya, hitakAraka, zakti anurUpa ane ekAkAratAkAraka hoya, te yoga zIvratayA mokSarUpa upeyane sAdhI Ape che. je jIvane vaiyAvaccamAM rasa hoya, te jIva svAdhyAya karavA bese, to vizeSa ullAsa na jAge ane ullAsa na jAge to te yoga te jIvane zIvratayA mokSasAdhaka na bane, ane have te ja jIva jo vaiyAvaccamAM joDAI jAya, to tene bhAvavRddhi sahaja thavA lAge... phalataH te yoga te jIvane zIdhratayA mokSasAdhaka bane. Ama, svAdhyAyAdi yogo aMge paNa samajavuM... TUMkamAM, je jIvane je yogamAM zakti ane sAmya jaLavAtuM hoya, te jIvane te yoga zIdhratayA mokSasAdhaka bane che, tethI teonA=zakti + sAmyavALA dAna-zIla-tapa-svAdhyAya-vaiyAvacca rUpa yogonA madhyamAM vizeSathI pravartavuM joIe. - paMcama zlokano bhAvArtha : (5) zlokArthaH kAraNa ke te, tene ArAdhavA samartha thAya che ane tene ArAdhIne anya upAyasAdhaka bIjI zaktione niyamo prApta kare che. (5) vivecanaH zakti-sAmyavALA yogamAM pravartavA pAchaLa kAraNa zuM? te praznano uttara ApatAM, graMthakArazrI kahe che ... kAraNa ke te=je jIvane je yogamAM zakti-sAbhya jaLavAtuM hoya, te jIva tene-te vaiyAvaccAdi yogane ArAdhavA samartha thAya che=atizaya bhAvollAsapUrvaka vizeSathI upAsanA karavA samartha bane che ane tene ArAdhIne zakti-sAmyavALA yoganI rasapUrvaka ArAdhanA karIne, anya upAyasAdhaka bIjI zaktione niyamo prApta kare che te abhilaSita vaiyAvaccAdi yoganI evI ja "ciM mAva: " vIta{{stiotraTIjA 24/4 2. 'thAvatpanta' ta -pATha: 2. I For Personal & Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA (prathama ......... (6) tasmAn mamApi jAtA zaThoktibhirmohitAn jaDAn vIkSya / prakaraNakaraNasamIhA pUrvanimittAt kRpAtazca // 6 // ja vyAvyA ca kiMviziSTamityAha-upAyAntarasAdhakaM-zIlAdyupAyAntaraniSpAdakamuttamaM-pradhAnaM niyamAtniyamenaitadevaM samyagupAyasya upeyAvyabhicArAt / yasmAdevaM tasmAdityAdi / tasmAt kAraNAt mamApi jAteti prakaraNakAravacanametat / prakaraNakaraNasamIhA, prakaraNakaraNabuddhiriti yogaH / kuta ityAha-zaThoktibhirmohitAn jaDAn vIkSya pUrvanimittAt kRpAtazceti / ihAnekAntAtmake vastutattve ekAntavyAjamohanAcchaThAH ekAntavAdinaH / taduktibhiH-ekAntapratipAdikAbhirmohitAn-anekAntAtmakAt tattvAt pracyAvitAn jaDAn-mandamatIn vIkSya-dRSTvA pUrvanimittAt anindyamArgapravartanAdeH / prakaraNakaraNaM hyanindyo mArgaH pUrvagurubhizca kukkAcAryAdibhirasmadvaMzajai anekAMtarazmi ... jabaradasta tAkAta che ke te bIjA hajAro yogone sAdhavAnI zakti arpe che. ahIM zaktipadathI upalakSaNathI sAbhyanuM paNa grahaNa karavuM.. arthAt abhilaSita yogane ullAsapUrvaka ArAdhIne, te jIva, niyamA evI addabhuta zakti prApta kare che, ke jethI bIjA upAyone sAdhavA te sakSama bane che ane evuM sAmya paNa prApta kare che ke, jethI bIjA upAyomAM paNa ekAkAratA lAvI zake. A A rIte che, arthAt A upAya upAyAntarasAdhaka zaktine sAthe ja che, kAraNa ke samyagu upAya, avyabhicArIpaNe upayane lAve ja... sArAMza je ziSTa + Apta puruSo vaDe aniMdya hoya ane pUrva guruo dvArA AzIrNa hoya, te badhA yogarUpa upAyomAMthI, je upAyamAM zakti ane sAmya hoya, te upAyane pahelA vizeSathI ArAdhavo, pachI te upAya - sarva upAyone lAvI ApavA dvArA - avazya mokSane sAdhI Apaze. - chaThTha zlokano bhAvArtha : (6) zlokArtha tethI mane paNa, zaThanI uktio vaDe mohita thayelA jaDone joIne, pUrvanimittathI ane kRpAthI prakaraNa karavAnI IcchA thaI che. (6) | vivecanaH je kAraNathI AvuM che, tethI=je yogamAM zakti-sAmyuM hoya, te yogane vizeSathI ArAdhavAmAM Ave, to bIjA upAyomAM paNa samartha thavAya che evA kathanathI mane paNa=prakaraNano prAraMbha karavA taiyAra thayelA pUjaya haribhadrasUrijIne paNa, zaThanI uktio vaDe zaTha (luccA) beMkti-onI, uparathI ramaNIya lAgatI paNa paramArthathI tuccha evI, ekAMtane kahenArI kuyuktio vaDe mohita thayelA jaDone joIne anekAMtarUpa tattvathI bhraSTa thayelA maMdamati jIvone joIne pUrvanimittathI=aniMdya ane pUrvAcIrNa mArga vize pravRtti karavAnuM kahyuM hovAthI, "prakaraNakaraNa' paNa aniMdya mArga che ane te amArA ja ahIM zaTha tarIke ekAMtavAdIo samajavA, kAraNa ke teo anekAMtarUpa vastutattvamAM paNa ekAMtano moha Ubho karI kharekhara lokone chetarI rahyA che. 1. pUrvasaMpAdite tu 'etadeva' iti pATha ullikhitaH, sa ca na samyak pratibhAti / atra tu D-pratAnusAreNa zuddhapAThaH saMsthApitaH | For Personal & Private Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA (7) jinavacanazravaNAnnaH zaktirapi na nAsti tatra tasyaiva / sadbodhahetubhAvAt tucchatvAd vA zaThoktInAm // 7 // 17 jIvyAbA * rAcarita iti / hetvantaramAha- kRpAtazca - karuNAtazca / kRpAyatanameva hi zaThoktibhirmohitA jaDAH kAruNikasya, tathAsvabhAvatvAditi // na zaktyabhAve kRpAmAtreNeSTasiddhirityAzaGkyAha- jinavacanetyAdi / jinavacanasya zravaNAt kAraNAt / naH - asmAkamiti granthakAra Aha / zaktirapi na nAsti / " dvau pratiSedhau prakRtamarthaM gamayataH" iti kRtvA'styeva / tatreti prakaraNakaraNe tasyaiva - jinavacanasya sadbodhahetubhAvAt kAraNAt / uktaM ca '"jinavacanAt sadbodho niyamAccintAmaNeH sukhaM yadvat / viMdhyAptAdanubandhi tadvaditi nidarzanaM hyetat // ' Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA (prathama (8) tucchavaM punarasAM prazikti pUrvasUrirviduthA I nyakSeNa sUkSmayuktibhiratigambhIraM svazAstreSu // 8 // - vyArA hetvantaramAha-tucchatvAt-asAratvAd vA kAraNAt zaThoktInAm-adhikRtaprakaraNanirAkAryANAmiti / / anena viSayAlpatayA saukaryamAha tucchatvaM punarityAdi / tucchatvaM puna:-asAratvaM punarAsAM-zaThoktInAM nidarzitaM pUrvasUribhiH-pUrvAcAryaiH siddhasenadivAkarAdibhirbahudhA-anekadhA nyakSeNa-vistareNa sUkSmayuktibhiH-nipuNopapattibhiH atigambhIraM nidarzitamiti kriyAvizeSaNam, tadutthAnAsambhavaparatayetyarthaH / svazAstreSu-sammatyAdiSu // --anekAMtarazmi ... vidhipUrvaka sevAyela ciMtAmaNithI, jema niyamA (sAnubaMdha) sukha maLe che, tema vidhipUrvaka sevAyela jinavacanathI, avazya sabodha maLe che." eTale jinavacananuM jJAna e ja amArA mATe prakaraNakaraNano prathama hetu che. vaLI, adhikRta prakaraNathI jenuM nirAkaraNa karavAnuM che, te zaThoktio tuccha che asAra che. zaThoktionI tucchatA kahevA dvArA, graMthano viSaya alpa hovAthI te sukara che, e kahyuM. (e prakaraNakaraNanI zakti hovAno bIjo hetu che...) Ama, amArI pAse baMne hetu hovAthI prakaraNa racavAnuM sAmarthya che ja ane eTale prakaraNa racavArUpa ISTasiddhi avazya thaze. - AThamA zlokano bhAvArtha : (8) zlokArthaH eonuM tucchatva pUrvasUrio vaDe potAnA zAstromAM, vistArathI sUkSma yuktio vaDe anekavAra ekadama gaMbhIratAthI batAvyuM che. (8) vivecanaH zaThoktio tuccha hovAthI, teonA nirAkaraNa mATe prakaraNa racavuM saraLa che, paNa teo tuccha kema che - te batAvavA mATe kahe che ke - eonuM tucchatva ekAMtavAdIonI ekAMta nityAnitya, sadasad vagere uktionI tucchatAnuM (asAratAnuM) svarUpa to pUrvasUrio vaDe zrI siddhasenadivAkarasUri vagere mahAna zratadharo vaDe potAnA zAstromAM sanmatitarka vagere DhagalAbaMdha potapotAnA graMthomAM vistArathI=saMkSepamAM patAvI dIdhuM hoya ema nahIM, ane sUkSma yuktio vaDe vastunI paramArthikatAne siddha karavAmAM nipuNa evI samIkSAtmaka yuktio dvArA anekadhA-anekavAra ekadama na puna: sarvasAdharmyamasti jinavacanacintAmaNisAdhyayorarthayoratyantabhedAt / / ___6. tadutthAnAsambhavaparatayeti / tAsAM-zaThoktInAmutthAnasya-utpatterasambhavaparatayA-aghaTamAnatA 2. zrIsiddhasenarivAraprakRtipirityartha. 2. "rA' kRti -pad: I rU. "sorImA' ti -pad: I For Personal & Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA (1) tat tuM vimUDhA na gaDA: sannAnane yata tenA - satvarthate samAdhUro zivajyapAvaraH III ... cArathI .... ____ yadyevaM kimanenetyAha-tat tu zaThoktItyAdi / tat punastucchatvamAsAM zaThoktivimUDhAH santo na jaDAH prANinaH saJjAnate-avagacchanti, yataH-yasmAt tena-kAraNena sandaryatetatpratipattyAnuguNyena samyag darzyate / kathamityAha-samAsasthUroktizaThoktyapAkaraNaiH / samAsena sthUroktibhiH zaThoktyApAkaraNAnIti vigrahastairapi / - anekAMtarazmi .. gaMbhIratAthI mAtra uparachalluM nahIM, paNa e rIte ke pharIthI te kuyuktionuM utthAna ja na thaI zake - evI jaDabesalAka yuktiothI batAvyuM che=zakoktionI tucchatA batAvI che. Ama zaThoktio tuccha hovAthI, teonA nirAkaraNa mATe prakaraNa racavuM saraLa ja che. - navamA zlokano bhAvArtha : (9) zlokArtha zoktiothI mUDha thayela jaDo, jethI tene jANatA nathI te kAraNathI, tene saMkSepathI, sthULa uktio vaDe zaThoktionA apAkaraNa dvArA batAvAya che. (9) vivecanaH jo AvuM ja hoya, to prastuta prakaraNa racavAthI zuM? te kahe che - zaThoktiothI= ekAMtavAdIonI kuyuktigarbhita ane ajJAnAvalaMbita uktio vaDe mUDha thayela jaDo=vivekanikala banI dayanIya sthiti pAmelA jaDo jethI tene jANatA nathI= pUrvasUrioe batAvela zaThoktionuM tucchatva, je karaNathI samajI zakatA nathI te kAraNathI-teo sukhethI samajI zake te mATe, teneete zaThoktionA tucchatvane saMkSepathI=vistArathI kahevAmAM, vistAraruci na hovAthI kaMTALe ane alpadhAraNazakti hovAthI yAda na rAkhI zake, mATe saMkSepathI dhULa uktio vaDe sUkSma uktio jaDajIvo na samajI zake, mATe sthaLa uktio vaDe zaThoktionA apAkaraNa dvArA=ekAMtavAdInI ekAMta nityAnitya vagere uktionAM nirAkaraNa dvArA batAvAya che=jJAna karAvAya che, arthAt jaDajIvo samajI zake te rIte batAvAya che. A zloka dvArA graMthakArazrI pratijJA kare che ke, have saMkSepathI ane sthULa uktiothI, e rIte nirAkaraNa karavAmAM Avaze, ke jethI jaDajIvone zaThoktionI tucchatAnuM bhAna thAya. ja vivaram pradhAnatayA / ayamatra bhAva:-pUrvasUribhi: syAdvAdayuktyA tathA zaThoktayo nirAkRtAH, yathA nirbIjatAM yAtA: punarutthAtuM na pravarttante / / pUrvasUrie, vistRta ane sUkSma yuktiothI tucchatva batAvyuM che, tene samajavA prastuta jaDajIvo asamartha che, paNa tene jo saMkSepa + dhULa yuktiothI kahevAmAM Ave, to jaDajIvo paNa samajI zake. 2. "zavatyA' ta -pATha: For Personal & Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 - anekAntajayapatAkA (10) prArabhyate tata idaM samyaganekAntajayapatAkAkhyam / prakaraNamuktaguNayutaM jaDAvabodhAya dharmaphalam // 10 // *vyANA evaM prayojanAdiprasaGgamabhidhAyAha - prArabhyate ityAdi / prArabhyate - prakramyate / tataH tasmAt kaarnnaat| idamityanenAntastattvaniSpannaM buddhau vyavasthitaM prakaraNamAha / samyagiti / jaDapratipattyAnuguNyena anekAntajayapatAkAkhyaM AkhyA -saJjJA anekAntajayapatAkAsaJjJakam / prakaraNamiti / prakriyante'rthAH svasthAnasthApanAbhivyaktyA'sminniti 'prakaraNam' / kiMviziSTamityAha-uktaguNayutaM-samAsasthUroktizaThoktyapAkaraNarUpam / kimarthamityAha-jaDAvabodhAyamandamatyavabodhArtham / etadeva vizinaSTi - dharmaphalam / dharmaH phalaM - prayojanamasyeti dharmaphalam / . anekAMtarazmi I prathamaH * dazamA zlokano bhAvArtha (10) prathama zloka dvArA graMthakArazrIe 'maMgaLa' karyuM, bIjA zloka dvArA 'guruparvakrama'rUpa saMbaMdha batAvyo, chaTThA zloka dvArA 'prayojana'no nirdeza karyo ane navamA zloka dvArA 'viSaya'nuM kathana karyuM - Ama, prasaMgopAta maMgaLAdinuM svarUpa kahIne, have eka zloka dvArA pratijJA + prayojana vagerene saMkSepathI kahe che - zlokArtha : tethI, jaDajIvonA bodha mATe, uktaguNathI yukta, dharmarUpa phaLavALuM, samyag evuM A 'anekAMta jayapatAkA' nAmanuM prakaraNa prAraMbhAya che. (10) vivecana : tethI=pUrvokta kAraNathI, jaDajIvonA bodha mATe=zaThoktiothI mohita thayela jaDajIvo vAstavika tattvano sadbodha meLave ane meLavIne mithyAtvarUpa aMdhakArane dUra karI paramakalyANane pAme te mATe uktaguNathI yukta=saMkSepa ane sthULa uktio dvArA zaThoktinA nirAkaraNarUpa ane potAnI suMdara mAnyatAnA sthirIkaraNarUpa guNathI yukta, dharmarUpa phaLavALuM=dharma che prayojana jenuM tevuM, tathA samyag=suMdara, maMdamati jIvo samajI zake evuM A=najIka reheluM - potAnI buddhimAM raheluM * vivarLam ... 7. svasthAnasthApanA'bhivyaktyeti / svabhAvata eva hi padArthAH svasthAne-nijasvabhAvarUpe svahetubhirevaM vyavasthApitA vartante / anena ca granthena svasthAne sthApanAyA abhivyakti:- prakAzanameva kriyate tathAvidhamohAparaNeneti / / prazna : hajI graMtha racAyo nathI ja to tene mATe vam kevI rIte vAparI zakAya ? (vamastu saMnizce=je najIka hoya tenA mATe vam vaparAya.) uttara : graMthakAranA aMtaHkaraNamAM, te graMthanuM tattva niSpanna-siddha thaI gayuM che. eTale buddhimAM te graMtha rahelo che, tenA mATe s vaparAyuM che. 1. 'rUpe svadetumireva' kRtyadhi -pATa: / For Personal & Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thi%Ara:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA tadatra tAvadanekAntajayapatAkA'bhidhAnena zaThoktyapAkaraNamanantaraprayojanaM kartuH, paramparAprayojanaM tu dharmaH, uktavadanindhamArgapravRtteH, viSaye kRpAsAphalyakaraNAcca / abhidheyamapyetadeva / tathA'bhidhIyamAnaM karmarUpApannamiti sAdhyasAdhanalakSaNazca sambandhaH / zrotRNAM tvanantaraprayojanaM prakaraNArthaparijJAnameva, paramparAprayojanaM dharma eva iti / evaM ca nArabdhavyamevedaM prakaraNaM prayojanAdirahitatvAt unmattakavirutavadityevamAdi nirAkRtameva // - anekAMtarazmi ... evuM tattvathI baneluM kAryavizeSa anekAMta jayapatAkA nAmanuM prakaraNa prAraMbhAya che=anekAMta jayapatAkA nAmanuM prakaraNa cAlu karAya che, je tattva graMthakArazrIne buddhimAM raheluM che, tene zabdadeha apAya che. praznaH "prakaraNa" eTale zuM? uttara : je padArtho je svarUpamAM hoya, te padArthanA te svarUpanuM viparIta mAnyatAne dUra karavA dvArA jemAM pragaTIkaraNa karyuM hoya, tene "prakaraNa' kahevAya che. prakaraNano vyutpatti artha paNa A ja che "prakriyantaDatha: vasthAnasthApanAmavyavasyAtminiti praNam " A zlokanA amuka padonA padakRtya dvArA prayojana vagere jJAta thAya che. te A pramANe - prakaraNa karavA mATe graMthakArazrInuM (1) anaMtaraprayojana - ekAMtavAdIonI uktionuM nirAkaraNa che, ane (2) paraMparaprayojana - dharmanI prApti che, kAraNa ke paraMparAe be rIte dharmanI prApti thAya che, (ka) eka to prakaraNa karavAthI pahelA jaNAvI gayA te rIte pUrvAcIrNa aniMdya mArgamAM pravRtti thavAthI, ane (kha) bIjuM zaThoktinuM apAkaraNa karavAthI karUNAnA viSayabhUta maMda mati jIvo pratyenI karUNAnuM saphaLIkaraNa thavAthI... ane Ama dharmanI prApti e ja graMthakArazrInuM paraMparaprayojana prakaraNa vAMcavA mATe zrotAnuM (1) anaMtaraprayojana - prakaraNanA arthanuM yathArtha jJAna che, ane (2) paraMparaprayojana - dharmanI prApti ja che. tathA, graMthano pratipAgha viSaya paNa "zaThoktionuM nirAkaraNa' ja che ane jenuM kathana karavAnuM hoya te karmarUpa-sAdhyarUpa bane che' e niyama pramANe, prastuta prakaraNa vaDe zaThoktinA apAkaraNanuM kathana karavAnuM che, mATe prakaraNa te sAdhana banaze ane zaThoktinuM apAkaraNa te sAdhya banaze - Ama, prakaraNa ane zaThoktinA apAkaraNarUpa viSaya vacce sAdhya-sAdhanabhAvarUpa saMbaMdha paNa che. A rIte, prayojana-viSaya saMbaMdha vagere badhuM ja hovAthI, je loko ema kahe che ke, "A prakaraNano AraMbha na karavo joIe, kAraNa ke unmatta kavi vaDe bolAyelA zabdonI jema, A prakaraNa, prayojanAdithI rahita che" te badhuM kathana nirAkRta thAya che. A pramANe prayojana vagerenuM svarUpa kahIne, have prastuta prakaraNanuM je maulika abhidheya che, te zaThoktionA apAkaraNano prAraMbha karAya che - vivaram 8. bhidheyamathetaveti | zahovAcharI II For Personal & Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA (prathamaH (11) iha ca nAnupanyastAnAM zaThoktInAmapAkaraNAnIti tA evopanyasyante / tatra zaThAH sadasannityAnityAdyanekarUpaM vastu pratiniyatAdisaMvedanAnubhavenAnyathA tadanupapatteranubhavanto'pi vastusthityA'nAdikarmasAmarthyadoSato bhavasamudranairguNyamiva na prati ................. vyAkhyA .... sAmpratamadhikRtaprayojanAnuvAdenaiva vivakSitamupakramate iha cetyAdinA / iha ca-prakrame nAnupanyastAnAm Adau zaThoktInAmapAkaraNAnIti kRtvA tA eva upanyasyante-zaThoktayaH / tatra zaThAH prAguktalakSaNAH / sadasannityAnityAdyanekarUpam / 'Adi' zabdAt sAmAnyavizeSAdiparigrahaH / vastu cetanAcetanam ghaTajJAnAdi / 'anubhavanto'pi na pratipadyanta' iti yogaH / kathamityAha-pratiniyatAdisaMvedanAnubhavena / pratiniyataM-tadanyAbhavanasvabhAvam, 'Adi'zabdAdanuvRttivyAvRttisvabhAvAdiparigrahaH, saMvedanaM-vijJAnam / pratiniyatAdi ca tat saMvedanaM ceti samAsaH / tasyAnubhavastena hetunA / anyathA-vastunaH sadasadAdirUpatAM vihAya tadanupapatteHpratiniyatAdisaMvedanAnubhavAnupapatteH kAraNAt / anubhavanto'pi vastusthityA jJAnajJeyApekSayA ubhayathA vastusthitimAzritya kuto na pratipadyanta ityAha-anAdikarmasAmarthyadoSataH / anAdi .... manetirazmi *. - vAdapradhAna prakaraNano prAraMbha - (11) prastutamAM zaTha puruSonI uktionuM nirAkaraNa karavuM che, paNa upanyAsa vinA teonuM nirAkaraNa azakya hovAthI, pahelAM teono upanyAse karAya che - ghaTa, zAna yetana-ayetana vastu te (1) saha-masa6 (2) nitya-anitya, (3) sAmAnyavizeSa, (4) abhivAya-anamisAdhya ..... mAsine 35 cha bhane te 4 zata. vastunu saMvedana anubhavAya che. jo vastu anekarUpa na manAya, to pratiniyatAdi (AdizabdathI anuvRtti-vyAvRtti vagere tenA svabhAvanuM..) saMvedana ja nahIM ghaTe ane AvuM saMvedana to tamAma jIvone (zaThone paNa) anubhavasiddha che. paNa te zaTha puruSomAM anAdikAlIna jJAnAvaraNIya vagere karmanAM samarthyathI thayelo doSa rahyo nAstitAnA jJAna mATe, jema pratiyogInuM smaraNa jarUrI che, tema prastutamAM paNa zaThoktinA nirAkaraNa bhATe, temono upanyAsa 72vo 43rI cha..... sAmarthya e ja ke te karmo dvArA AtmAmAM brAnti Adi pariNAmo uddabhave che ane tethI ja jIva vAstavika sva35thI viparIta 135 vize pravartecha ..... ke AvuM kahI graMthakArazrI IzvarAdinI (tIrthakara, viziSTa jJAnasaMpannAdi mahAtmAonI) bAdabAkI kare che, kAraNa ke teone karmajanita bhramaNArUpa doSa na hovAthI teo to yathArtharUpe ja jJAna-zaiyAdi vastune jANe che... 1. 'kramyate' iti ng-paatthH| 2. 'vastusthityA jJAnajJeyApekSayA ubhayathA vastusthitimAzritya' iti samadhikaH pAThaH k-prtau| For Personal & Private Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 *..... adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA padyante, apAyahetvasadabhinivezAdhmAtamAnasAH pratyavatiSThante ca, (12) kathamekameva ................ vyAkhyA ..... yogAdanAdi, anAdi ca tat karma ca anAdikarma, karma jJAnAvaraNIyAdi, tasya sAmarthyamAtmano bhrAntipariNAmAdyApAdanalakSaNaM tato doSaH, Atmano bhrAntipariNAmAdiriti vigrahaH, tataH / anenezvarAdivyavacchedamAha, tasya vItarAgatvAdinA doSahetutvAyogAt / kimiva na pratipadyanta ityAha-bhavasamudranairguNyamiva / bhavantyasmin karmavazavartinaH prANina iti 'bhava:'-saMsAraH, samudra ivAnarvAkpAratvAd bhavasamudraH, tasya nairguNyaM nirguNatvam, janmAnityAdibhAveneti bhAvaH / tadvat-bhavasamudranairguNyamiva na pratipadyante, asatpratipattyA tadvikAreSvevAsthayA pravRtteriti / na kevalaM yathoktaM vastu na pratipadyante, kiJca apAyetyAdi / apAyahetuzcAsau narakAdinayanena asadabhinivezazcAlIkanirbandharUpatayeti samAsaH / tena AdhmAtam-ApUritaM mAnasaM-cittaM yeSAM te tathAvidhAH / kimityAha-pratyavatiSThante ca-pratyavasthAnaM ca kurvanti / kathamityAdi / .......... manetirazmi ..... hovAthI, jema bhArekarma jIvo "vasamudranI nirguNatA(=temAM janma anitya che, koI zaraNa nathI... vagerene kAraNe rahelI asAratA) svIkAratA nathI, tema teo jJAna-zeya ubhayane vAstavikarUpe svIkAratA nathI. tathA sarva doSonAM kAraNabhUta evA khoTA abhiniveza-AgrahathI vyApta manavALA teo AvuM pratyavasthAna 42 cha - . | (saMdarbha: have, graMthakArazrI sau prathama pUrvapakSInI vAta rajU kare che. temAM pAMca vibhAga karyA cha - (1) sahasa6 me.tivAha, (2) nityAnitya meital6, (3) sAmAnya-vizeSa meitavAha, (4) abhilAkha-anabhilApya ekAMtavAda ane (5) ekAMtavAdamAM ja mukti. tyArapachI graMthakArazrIe ekameN pArnu sayoTa yustio bhane zAstrapAThI dvaa2| una 42(1) sa6sa6 ane idal, (2) nityAnitya aneitavAha, (3) sAmAnya-vizeSa mane tavA, (4) amitAya-anamilApya anekAMtavAda, ane (5) anekAMtavAdamAM ja mukti - A pAMca vAdanI siddhi karI anekAMtavAdanI * bhavantyasmin karmavazavartinaH prANina iti bhavaH, bheTale va prAmo 4mA utpanna thAya te bhava, te 35 samudra... ahIM samudranI upamA eTale ApI, kAraNa ke samudranI jema bhavano pAra pAmavo sahelo nathI. *shen| 52thI evaM vIratA nathI? to, asata-poTAzanathI, vastu (bhA nahI 55)nAvirobhA ja zraddhAthI pravRtti karatA dekhAya che eTale... bhAva e ke, vastu nityAnitya che. paNa te anitya che, tevA khoTA jJAnathI; vastune badale tenA mAnI lIdhela anitya aMzamAM ( tenA vikAramAM ja pravRtti kare che. *pratyavasthAna me Sazonu mabhidhAna ..... 1. pUrvasaMpAdite tu 'pratipadyante, satpra0' iti pAThaH, sa cAzuddhaprAyatvAt D-pratAnusAreNa sNmaarjitH| 2. 'tadvikAreSvevAvasthayA' iti k-paatthH| 3. 'dhmAtaM' iti -pAThaH / 4. 'kathamityAha' iti ka-gha-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 anekAntajayapatAkA (prathamaH ghAdirUpaM vastu saccAsacca bhavati ? tathAhi-sattvamasattvaparihAreNa vyavasthitam, asattvaM sattvaparihAreNa; anyathA tayoraMvizeSaH syAt / tatazca tad yadi sat kathamasat ? athAsat kathaM saditi ? ekatra sadasattvayorvirodhAt / tathA coktam ............. vyAkhyA ................ kathamiti kSepe / ekameva tathopalambhAt, ghaTAdirUpaM vastu / 'Adi'zabdAd vijJAnAdiparigrahaH / saccAsacca bhavati dvirUpam ? naivetyabhiprAyaH, etadeva bhAvayati tathAhItyAdinA / tathAhItyupadarzane / sattvaM prasiddhaM tad asattvaparihAreNa-asattvAnApattyA vyavasthitam, asattvam api pratItaM sattvaparihAreNa, vyavasthitamiti vartate / itthaM caitadaGgIkartavyam / anyathAevamanaGgIkaraNe tayoH-sattvAsattvayoH avizeSaH syAt-abhedaH syAt / na caitadevam / tatazcetyAdi / tatazca-evaM sati tat-vastu yadi sat kathamasat ? athAsat kathaM saditi ? / kiM naivamityAha-ekatra vastuni sadasattvayorvirodhAt / parasparaparihArasthitilakSaNo'yaM virodha iti / na caitat svamanISikayA ucyata ityAha-tathA coktaM pUrvasUribhiH / yasmAdityAdi / .............................................. manetirazmi ......................................... sthApanA 2 cha. ...) *pUrvapakSa - 1 sadasa6 ekAMtavAda : (12) me 4 58-zAna vastu sat 59 loya bhane asat 59 loya" - me 20 zata ghaTe ? na 4 ghaTe. te mA zata -- "asattvanA abhAvamAM ja sattvanuM avasthAna hovAthI, jayAM asattva na hoya tyAM ja sattvanuM astitva ghaTI zake ane sattvanA abhAvamAM ja asattvanuM avasthAna hovAthI, jayAM sattva na hoya tyAM ja asattvanuM astitva ghaTI zake" - AvuM jo na mAnavAmAM Ave, to sattva-asattva vacce koI bheda 4 nahI 23, jane meM tha4ze ... tethI ghaTAdi padArtha jo asat hoya to te sat zI rIte manAya ? ane jo sat hoya to asat zI rIte manAya? prazna : - me 4 parthamai, sebha dravyatva-pRthvItva vagere mane dharmo 24 , tema sttvasattva paNa kema na rahI zake ? uttara : - kAraNa ke sattva-asattva baMne virodhI dharmo hovAthI, eka ja ThekANe te baMnenuM astitva sasaMmavita cha. yuMcha - 1. 'Adi' zabdAjjJAnAdi jJeyam / 2. anekAntavAdapravezaTippane proktaM ca"arthakriyAsamarthaM ca sadanyadasaducyate / samAvezo na caikatra tayoH prokto virodhataH // ", 3 abheda ityrthH| 4. 'tathAhItyupapradarzane' iti ng-paatthH| For Personal & Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA (13) "yasmAt sattvamasattvaM ca viruddhaM hi mitho dvayam / vastvekaM sadasadrUpaM tasmAt khalu na yujyate // "" kiJca sadasadrUpaM vastvabhyupagacchatA sattvamasattvaM ca vastudharmatayA abhyupagataM bhavati / tatazcAtrApi vaktavyam-dharmadharmiNoH kiM tAvad bhedaH, AhosvidabhedaH, Ahosvid bhedAbheda iti ? tatra yadi tAvad bhedastataH sadasattvayobhinnatvAt kathamekaM sadasadrUpamiti ? ___ athAbhedastataH sadasattvayorekatvam, ekasmAd dharmiNo'bhinnatvAt tatsvarUpavat, *....... ....... ....* vyAkhyA ..... . . ........... yasmAt sattvamasattvaM ca viruddhaM hi 'hi'zabda evakArArtho'vadhAraNe, viruddhameva, mithaH-parasparaM dvayam etad vastvekaM sadasadrUpaM ghaTAdi tasmAt khalu na yujyate / khalvityevakArArtho'vadhAraNe / saM ca bhinnakramaH, na yujyate evetyarthaH // doSAntaramAha kiJcetyAdinA / kiJcAyamaparo doSaH-sadasadrUpaM vastvabhyupagacchatA pareNa sattvamasattvaM ca vastudharmatayA'bhyupagataM bhavati / tataH kimityAha-tatazcAtrApi vaktavyaM pareNadharmadharmiNoH kiM tAvad bhedaH, AhozvidabhedaH, Ahozvid bhedAbheda iti vikalpAH / kiJcAta ityAha-tatra yadi tAvad bhedo dharmadharmiNoH, tataH sadasattvayobhinnatvAt dharmiNaH sakAzAt, tritayametat kathamekaM sadasadrUpamiti ? // ............. manetirazmi ................. (13) "sattva ane asattva baMne dharmo paraspara virodhI che. mATe eka ja vastune saasad ubhaya3' mAnavI yogya nathI 4 ..." eka ja vastune ubhayarUpa mAnavAmAM doSaparaMparA * lo me 4 vastune sahasa6 uma53pe mAnavAmAM Ave, to te vastuma (1) satva ane, (2) asattva ema be virodhI dharmo svIkAravA paDe, tethI ahIM paNa kaho ke dharma ane dharme baMne vacce (1) me cha, (2) sameha cha,3 (3) mahAtme cha ? (1) pahelo pakSa to yukta nathI, kAraNa ke sattva-asattva baMne dharmo, jo dharmAthI judA hoya, to te traNenuM juduM juduM svataMtra astitva siddha thavAthI, "eka ja vastu sada sad ubhayarUpa che" - ema zI rIte kahI zakAya? (2) jIko 56 55 yuti nathI, // 29 // OM mahA abhizata ho : - satya-asatya dharmanI yA sAthe, athavA dhAno satya-asatva dharma sAthe ... 1. anuSTup / 2. 'eva' iti k-paatthH| 3. 'Ahozcid' iti k-paatthH| 4. 'svarUpavad dharmisvarUpavadato'pi' ityadhikaH k-paatthH| For Personal & Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 anekAntajayapatAkA (prathamaH ato'pi kathamekaM sadasadrUpamiti ? dharmiNo vA bhedaH sadasattvayorabhinnatvAt tatsvAtmavaditthamapi kathamekamubhayarUpam ? (14) atha bhedAbhedaH / atrApi yenAkAreNa bhedastena bheda eva, yena cAbhedastenAbheda eva; tadevamapi naikamubhayarUpam / atha yenaivAkAreNa bhedastenaivAbhedaH, yenaivaM ................................ vyAkhyA ..................... athAbhedaH sadasattvayodharmiNaH, tataH sadasattvayorekatvam, ekasmAd dharmiNaH abhinnatvAt tatsvarUpavat-dharmisvarUpavat / ato'pi kathamekaM sadasadrUpamiti ? ekameva tadityabhiprAyaH / dharmiNo vA bhedaH sadasattvayorabhinnatvAt tatsvAtmavat-dharmasvAtmavat / itthamapi kathamekamubhayarUpam ? dvyAtmakatvAt tasyetyarthaH // atha bhedAbhedaH dharmadharmiNoH / atrApi-bhedAbhede yenAkAreNa bhedastena bheda eva, yena cAbhedastenAbheda eva / tadevamapi-bhedAbhedAGgIkaraNe'pi naikamubhayarUpam, tattvataH pUrvokta .............. manetirazmi * "pahelA abheda pramANe - dharmIthI abhinna, jema dharmanuM svarUpa juduM-juduM na hoya, tema dharmIthI abhinna sattva ane asattvarUpa dharma paNa judAM-judAM nahIM rahe, arthAt baMne eka ja rahe, ane jo baMne eka ja rahe, to pachI eka vastu "ubhayarUpa' zI rIte kahI zakAya? kAraNa ke sattva-asattvanuM jo juduM juduM astitva hoya to ja ubhayarUpatAno vyapadeza ghaTI zake. bIjA abheda pramANe na dharmIno, sattva-asattva baMne dharmo sAthe abheda thavAthI, jemAM baMne dharmonuM potapotAnuM svarUpa juduM juduM che tema sattvadharmathI abhinna dharmI judo ane asattvadharmathI abhinna dharmI judo - ema judA judA be dharmI thaI javAthI, "eka ja dharmI ubhayarUpa che' - evuM kahI nahIM zakAya. vaLI, dharmI be hoya evuM to kadI jovAtuM paNa nathI ane tame mAnatA paNa nathI. (14) (3) dharma ane yA vayye mehame 59 / na mAnI zAya, // 25 // 3, 4 mAre dhrmdharmIno bheda hoya, te AkAre to baMneno bheda ja che ane je AkAre dharma-dharmIno abheda hoya, te AkAre to baMneno abheda ja che - ema dharma-dharmI vacce bheda-abheda mAnavo paDe ane ema mAnavAmAM eka ja vastu ubhayarUpa che, evuM na ghaTI zake. .........* vivaraNam ....... 9. dharmasvAtmavaditi yathAhi-dharmayo:-sattvAsattvayoH svAtmA parasparaM bhedavAn, anyathA dvayAyogAt, evaM tAbhyAmabhinno ghaTAdidharmI bhedAn syAt / anyathA kathaM tAbhyAmabhinnatvaM tasya ? evaM ca dharmiNAvapi dvau prApnutaH, na cedaM dRSTamiSTaM vA / / 10. tattvata: pUrvoktadoSAnatikramAditi / tattvata:-paramArthavRttyA pUrvoktadoSANAM kevalabhedAbheda 1. 'vA'bhedaH' iti pUrvamudrite paatthH| 2. abhedo hi dvidhA bhavati-(a) sattvAsattvadhau dharmiNA sahAbhinnau vidyete, (A) dharmI sattvAsattvadharmAbhyAM sahAbhinno bhvti| 3. 'vAn na syAt' iti pUrvamudrite pAThaH / 4. 'pUrvadoSa0' iti kapAThaH / ............. For Personal & Private Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA cAbhedastenaiva bheda iti / etadapyacAru, virodhAt / tathAhi-yadi yenAkAreNa bhedaH kathaM tenaivAbhedaH ? athAbhedaH kathaM bheda iti ? atha yenApyAkAreNa bhedastenApi bhedazcAbhedazca, yenApi cAbhedastenApyabhedo bhedazca / atrApi yenAkAreNa bhedastena bheda eva, yena cAbhedastenAbheda eveti tadevAvartate // .............................. vyAkhyA ........................ doSAnatikramAt / atha yenaivAkAreNa bhedaH tenaivAbhedaH, dharmadharmiNoriti prakramaH, yenaiva cAbhedastenaiva bheda iti / etadapyacAru-azobhanam / kuta ityAha-virodhAt / tathAhi-yadi yainAkAreNa bhedaH kathaM tenaivAbhedaH ? athAbhedaH kathaM bheda iti ? abhinnanimittattvAditi garbhaH / atha yenApyAkAreNa bhedastenApi bhedazcAbhedazcetyubhayam, yenApi cAbhedastenApyabhedazca bhedazcetyubhayameva / etadAzabyAha-atrApItyAdi / atrApi-AkulavAde yenAkAreNa bhedastena .............................. ...... manetirazmi ............................ Azaya e ke, dharma-dharmIno je AkAre bheda che te AkAre bheda ja hovAthI, bhedapakSabhAvI prathamavikalpagata doSa Avaze ane je AkAre dharma-dharmIno abheda che, te AkAre abheda ja hovAthI, abhedapakSabhAvI dvitIyavikalpagata doSa Avaze. eTale eka ja vastu ubhayarUpa bane nahIM. praznaH dharma-dharmIno je AkAre bheda hoya, te ja AkAre abheda paNa ane je AkAre abheda hoya, te ja AkAre bheda paNa kema na manAya ? uttaraH kAraNa ke sattvAdi ane ghaTano je AkAre bheda hoya, te AkAre abheda zI rIte ? ane je AkAre abheda hoya, te ja AkAre bheda zI rIte? Azaya e ke, bheda-abheda baMne virodhI hovAthI, me 04 mAre ne na 4 ghaTe... - bhAvArthaH baMnenuM pravRttinimitta juduM che eTale ja te beno bheda che. have jo pravRttinimitta juduM juduM hoya to te beno abheda zI rIte thAya? ane jo eka hoya to bheda zI rIte thAya? eTale eka ja AkAre bhedabheda hovAnI vAta tuccha jaNAya che. A prazna : je AkAre bheda hoya te AkAre paNa bheda-abheda baMne hovAthI, abheda paNa tenAthI ghaTI jaze ane je AkAre abheda hoya te AkAre abheda-bheda baMne hovAthI, bheda paNa tenAthI ghaTI 4ze. ..* vivaraNam ..... pakSadvayabhAvinAmanatikramAt-anullanAt / idamuktaM bhavati-kevalabhedapakSe abhedapakSe ca ye prAgeva nirUpitA doSAste ubhayapakSAbhyupagame sutarAM prApnuvanti / yaduktam "pratyekaM yo bhaved doSo dvayorbhAve kathaM na sa: ?" iti / / 11. AkulavAde iti / sadasattvayoH parasparaM saGkIrNavAde / / 1. 'yena cAbheda0' iti k-paatthH| 2. 'yenaivAkAreNa' iti gha-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 anekAntajayapatAkA (prathama: bheda eva, pravRttinimittabhedAt, yena cAbhedastenAbheda eva, abhinnanimittatvAt, iti-evaM tadevAvartate pUrvoktamiti cakrakamanavasthA vA // ja vyAraNyA ja uttaraH AvA saMkIrNavAdamAM paNa pharI enI e ja vAta Avaze. arthAt enavasthA Avaze ke je AkAre bheda hoya te AkAre to mAtra bheda ja hoya, abheda zI rIte? ane je AkAre abheda hoya te AkAre to mAtra abheda ja hoya, bheda zI rIte? niSkarSa agni, jo svarUpe dAhaka che, to zItakAraka na banI zake, tema AkAra jo bhedaka hoya to abhedaka na bane ane abhedaka hoya to bhedaka na banI zake. tethI bhedabheda pakSamAM je AkAre bheda hoya te AkAre bheda ja hovAthI ane je AkAre abheda hoya te AkAre abheda ja hovAthI, prathamadvitIyavikalpagata doSo Avaze ja... mATe, traNeya vikalpa pramANe eka vastu ubhayarUpa mAnI zakAtI vivaUAm .. ___ 12. cakrakamanavasthA veti / iha abhayadevAdigranthAntareSu padatrayasya puna: punarAvRttau 'cakrakaM' nAma doSo vivakSito dRzyate, yathA mImAMsaka: prAha-svata eva sarvajJAnAni pramANAni, na puna: saMvAdajJAnApekSayA, tatra cakrakadoSaprasaGgAt / tathAhi-"na yAvad vijJAnasya yathAvasthitArthaparicchedalakSaNo vizeSa: siddhyati, na tAvat tatpUrvikA pravRttiH saMvAdArthinAm, yAvacca na pravRttirna tAvadarthakriyAsaMvAdaH, yAvanna saMvAdo na tAvad vijJAnasya yathAvasthitArthaparicchedakatvasiddhiriti cakrakaprasaGgaH" iti / anavasthA tu puna: puna: padadvayAvarttanarUpA prasiddhaiva / iha tu anavasthAcakrakayo makRta eva vizeSo labhyate, na punararthakRta: kazcid yad vakSyati sAmAnyavizeSavAde 'cakrakamanavasthAnativRtte'riti / atra hi cakrake sAdhye anavasthAnativRttilakSaNo heturupanyasta: / ato jJAyate anavasthaiva cakravat puna: punarbhamaNAt cakrakamityucyata iti / / / , ja ahIM pUrvapakSInA kathanane "saMkIrNavAda eTalA mATe kahyuM, kAraNa ke je AkAre bheda che, te AkAre bhedaabheda baMne mAnavAmAM, vastumAM je AkAre sattva rahe che, te ja AkAre sattva-asattva baMne rahI javAthI dharmavidhayA baMneno abheda thaI javAthI, baMne dharmono saMkara thAya che... bIjA graMthomAM traNa padanI vAraMvAra AvRtti te "cakraka' kahevAya che. jemake mImAMsaka kahe che - badhA jJAno svataH pramANa che, saMvAdakajJAnanI apekSAe nahIM... kAraNa ke saMvAdaka jJAnanI apekSAe pramANa mAnavA jatAM cakraka doSa Ave che. te A rIte - (1) vijJAnano yathAvasthita arthane jANavArUpa vizeSa jayAM sudhI siddha na thAya, tyAM sudhI saMvAdArthIonI pravRtti na thAya, ane (2) pravRtti vinA arthakriyAno saMvAda na thAya, ane (3) arthakriyAnA saMvAda vinA yathAvasthita arthaparicchedakatArUpa vizeSa siddha na thAya... Ama, traNa pada ja punaH punaH AvRtta thayA kare - te ja cakaka... ane anavasthA eTale be padanI punaH punaH AvRtti... paNa, prastuta graMthamAM cakraka ane anavasthAno mAtra nAmakRta ja phera che. bAkI arthataH koI taphAvata nathI (A vAta trIjA adhikAra vakhate spaSTa thaze) eTale A graMthamAM anavasthA ja cakranI jema vAraMvAra jamADavAthI "cakraka' nAme kahevAya che. 2. mitra' ti -pati:. 2. "tadina vAva vijJAnastha = yathA' rUti -pATha: rU. "parigdhatvasiddhiti siSyati' rUti --pAta: 4. prekSyatAM sanmatiprazaRUrtha vRtti: (pR.1) For Personal & Private Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 29 (15) kiJca bhedAbhedamabhyupagacchatA avazyamevedamaGgIkarttavyam, iha dharmadharmiNodharmadharmitayA bhedaH svabhAvataH punarabhedaH / svabhAvato'pi hi tayorbhede'GgIkriyamANe parasparataH pravibhaktarUpaM padArthadvayamevAGgIkRtaM syAt, na punarekaM dvirUpamiti / tadatrApi nirUpyate-na hi anAsAditasvabhAvabhedayodharmadharmiNodharmardharmitayA'pi bhedo yujyate / tathAhi-yadi yo dharmasya svabhAvaH sa eva dharmiNo'pi; evaM satyasau dharmI dharma eva syAt, ......... ....... vyAkhyA .................. kiJcetyAdi / kiJca bhedAbhedamabhyupagacchatA pareNa avazyamevedamaGgIkarttavyam, ihapakSe dharmadharmiNodharmadharmitayA bhedaH niyatasvarUpatayA, svabhAvataH punarabhedaH, vastutvenetyarthaH / kimityetat evamityAha-svabhAvato'pi hi tayoH-dharmadharmiNorbheda'GgIkriyamANe parasparataH pravibhaktarUpaM padArthadvayameva dharmarmirUpamaGgIkRtaM syAt, na punarekaM vastu dvirUpamiti / yadi nAmaivaM tataH kimityAzaGkyAha-tadatrApi nirUpyate-na hi-naiva anAsAditasvabhAvabhedayodharmadharmiNodharmadharmitayA'pi niyatasvarUpatayA bhedo yujyate / etadeva bhAvayati tathAhItyAdinA / tathAhi-yadi yo dharmasya svabhAvaH vastutvalakSaNaH sa eva dharmiNo'pi, nAnyaH / ................. manetirazmi ....... nathI. ne tRtIya vikalpanI vizeSa samIkSA (15) dharma-dharmI vacce jo bhedabheda svIkAravo hoya, to paNa ATaluM to avazya svIkAravuM ja 57ze - dharma ane dharmIno dharma-dharmivena bheda che, eTale ke ghaTavena ghaTa judo ane dharmatvena tenA dharmo judA ane dharma-dharmIno svabhAvatayA abheda che, arthAta vastutvena dharma-dharmI baMne eka che. jema AcAryaAcAryatvena ane sAdhutvena judA hovA chatAM vyaktitvena eka ja che, tema prastutamAM paNa samajavuM. prazna : dharma-dhAno svabhAvatayA (=pastutvena) 54 me mAnavAmai aidho zuM ? uttaraH to vastutvena dharma-dharmI baMnenuM svataMtra astitva siddha thaze ane to - dharma te dharmarUpa na banI zakavAthI - eka ja vastunI ubhayAtmaktA saMgata thaze nahIM. mATe, dharma-dharmitvena baMneno bheda ane svabhAvatayA baMneno abheda mAnavo ja joIe, to ja tamAruM kathana saMgata thaze. paNa, A mAnyatA aMge amAre kahevuM che ke, dharma-dharmIno dharma-dharmitvena paNa tyAre ja bheda manAya ke jyAre baMnenA svabhAvano bheda hoya. jo baMneno svabhAva judo na hoya, to baMneno bheda paNa na ghaTe. te mArIte - 1. 'dharmaniyatarUpatayA bhedaH dharmisvabhAvataH' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 anekAntajayapatAkA (prathamaH tatsvabhAvatvAd dharmasvarUpavat / dharmo vA dharmisvabhAvAvyatiricyamAnamUrtirdharmimAtrameva syAditi / tatazcaivaM dharmadharmiNau svabhAvabhedAnAsAdanenApratilabdhabhedau kathaM bhedanimittaM bhavata iti ? na ca svabhAvato'pi tayorbhedAbhedakalpanA yuktA, pUrvoktadoSAnativRtteH / (16) tathA coktam "bhedo vA syAdabhedo vA dvayaM vA dharmadharmiNoH / bhede naikamanekaM syAdabhede'pi na yujyate // ....... vyAkhyA * evaM satyasau dharmI dharma eva syAt, tatsvabhAvatvAt-dharmasvabhAvatvAt / dharmasvarUpavaditi dRSTAntaH / dharmo vA dharmisvarUpAvyatiricyamAnamUrtiH san dharmimAtrameva syAt, tatsvarUpavat iti / tatazcaivaM dharmadharmiNau dvAvapi svabhAvabhedAnAsAdanena hetunA apratilabdhabhedau santau kathaM bhedanimittaM bhavata iti ? svabhAvAbhedAnnaiva bhavata ityarthaH / na cetyAdi / na ca svabhAvato'pi sakAzAt tayoH dharmadharmiNorbhedAbhedakalpanA yuktA / kuMta ityAha-pUrvoktadoSAnativRtteH / pUrvoktadoSAzca atrApi 'yenAkAreNa bhedastena bheda eve'tyAdayaH / tathA coktamiti jJApakamAha bhedo vetyAdinA / bhedo vA syAdabhedo vA dvayaM vA bhedAbhedalakSaNaM dharmadharmiNoH / .......... ..... manetirazmi ................... ...................... dharmano je svabhAva che, te ja jo dharmIno svabhAva hoya, to dharmanA svabhAvathI jema dharmanuM svarUpa abhinna che, tema dharmI paNa abhinna thaI javAthI, dharmI paNa dharmarUpa ja banI jaze. athavA to dharmInA svabhAvathI jema dharmanuM svarUpa abhinna che, tema dharma paNa abhinna thaI 4AthI, mAtra yA 4 zeSa 23ze... . tethI, dharma-dharmI vacce bheda mAnavA svabhAvabheda paNa mAnavo ja paDe, nahIMtara - baMneno svabhAva abhinna thaI javAthI - baMne vacce bhinnatA ja na rahe ane jo svabhAvabheda svIkArazo to dharma-dharmIno abheda zI rIte saMgata thAya? prazna: dharma-dharmIno, svabhAvathI bheda-abheda baMne mAnI laIe, to to bhedabheda saMgata thaI 4 ne ? uttara : nA, kAraNa ke ahIM paNa "je AkAre bheda hoya te AkAre to bheda ja hoya abheda zI zata ?..." tyAhi pUrvokta sA hoSI mAvaze 4, tethItrI vi485 59 asaMgata cha. (16) yuMcha - dharma-dharmIno bheda che, abheda che, ke bhedabheda che? jo dharma-dharmIno bheda hoya to jeTalA dharmo cha, te 55 cha, dhA35 nathI. ane to medhA , bhane 35vANo siddha na thAya... lo ameha 1. 'taddharmasvarUpavat' iti ka-pAThaH / 2. anuSTup / 3. 'dharmasvabhAvAt' iti pATho gha-pustake nAsti / 4. 'svabhAvAt' iti ka-pAThaH / 5. 'svarUpavyati0' iti gha-pAThaH / 6. prekSyatAM saptaviMzatitama pRSTham / For Personal & Private Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhara:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA dvayapakSo'pi cAyukto vikalpAnupapattitaH / tenAnekAntavAdo'yamajJaiH samupakalpitaH // "" (17) kiJca saMviniSThA viSayavyavasthitayaH / na ca sadasadrUpaM vastu saMvedyate, ubhayarUpasya saMvedanasyAbhAvAt / tathAhi-nAkSaje vijJAne sadasattve pratibhAsete, asattva ...cAhya .... kiJcAto bhede naikaM vastu aneka syAt, anekatvAdeva, abhede'pi na yujyate ekamanekam, ekatvAdeva / dvayapakSo'pi cAyukto bhedAbhedapakSaH / kuta ityAha-vikalpAnupapattitaH / iyaM coktavad yojanIyA / tenAnekAntavAdo'yamajJaiH prANibhiH samupakalpita iti // ihaivAbhyuccayamAha kiJcetyAdinA / kiJcAyamaparo doSaH / saMvinniSThAH-saMvedanaparyavasAnA viSayavyavasthitayaH-viSayamaryAdAH / yadi nAmaivaM tataH kimityAha-na ca sadasadrUpaM vastu saMvedyate / kuta ityAha-ubhayarUpasya saMvedanasyAbhAvAt / etadeva bhAvayati tathAhItyAdinA / tathAhi nAkSaje vijJAna, indriyajJAne ityarthaH, sadasattve pratibhAsete / kuta ityAha-asattvasyA......... ...... .... anekAMtarazmi ka hoya, to badhA dharmo dharmI svarUpa hovAthI mAtra dharma ja che, eka ja che, te anekarUpa hovo siddha nahIM thAya... ane vikalpo saMgata na thaI zakavAthI, dharma-dharmIno bhedabheda paNa ayukta che, tethI A anekAMtavAda mAtra ajJAnI prANIo vaDe kalpAyo che, vAstavamAM che ja nahIM." - saMvedananA AdhAre paNa anekarUpatA asaMgata : (17) viSayanI vyavasthA saMvedana-jJAnanA AdhAre thAya che. bhAva e ke viSaya-ghaTa, tenI siddhitenA svarUpanI siddhi jJAna dvArA ja thAya che. jenuM jJAna thAya che, te ja vastu hoya che. jenuM jJAna thAya che, tevI ja vastu hoya che... - tethI, vastu jo sadasarUpa mAnavI hoya, to pahelA sadasarUpa vastunuM saMvedana thavuM jarUrI che, paNa vastu sadasarUpa che - evuM saMvedana ja nathI thatuM, kAraNa ke sadasadAkAre jJAnano anubhava ja nathI thato. Azaya e ke, jJAnamAM je AkAra bhAse, te ja AkAre viSayanI vyavasthA thAya che. jema jJAnamAM ghaDAnuM "maTIrUpe saMvedana thayuM, to ghaDo 'mATIno ja che" evo nirNaya thAya, tema vastunuM saMvedana jo sadasadAkAre thAya, to vastune "sadasarUpa mAnI zakAya, paNa tevuM saMvedana thatuM ja nathI. prazna: sadasa AkAre saMvedana nathI thatuM -evuM tame zI rIte kaho cho? uttara : kAraNa ke, indriyajanya pratyakSamAM, ke anumAnamAM - baMnemAMthI ekemAM sadasa AkArano pratibhAsa thato nathI. te A rIte - 2. anukun 2. jJAnAyattA rUtvarthaH 1 rU. 'saMvedranAmAvati' ti -paDhi: 4. 'nAkSanavijJAne' ti -paDhi: I For Personal & Private Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 anekAntajayapatAkA (prathamaH syArUpatvAt, rUpatve cAsattvavirodhAt, tathA'nubhavAbhAvAcca / (18) na ca kAryadvAreNApi sadasadrUpaM vastu pratipattuM zakyate, yato nobhayarUpaM kAryamupalabhyate / na ca tat kAryakaraNe pravarttamAnaM kenacidAkAreNa karoti kenacinna karoti, ekasya karaNAkaraNa ................... vyAkhyA .................................. rUpatvAt / arasAdhupalakSaNametat / rUpatve cAsattvavirodhAt, tathA'nubhavAbhAvAcca nAkSajajJAnena tucchAnubhavaH / evaM pratyakSeNobhayarUpasyAgrahaNamabhidhAya anumAnenAbhidhAtumAha-na cetyAdi / na ca kAryadvAreNApi sadasadrUpaM vastu pratipattuM zakyate / kAryamatra samAnajAtIyamabhipretam / tathA cAha-yato nobhayarUpaM kAryamupalabhyate / na ca tat-vastu kAryakaraNe pravartamAnaM saMt kenacidAkAreNa karoti kenacinna karoti kAryam / kuta ityAha-ekasya karaNAkaraNa...........................................manetirazmi .......................................... (1) indriyajanya pratyakSamAM to rUpa-rasAdivALA padArthanuM ja saMvedana thAya che, jyAre ubhayarUpatA aMtargata evI asarUpatAmAM to rUpa-rasAdi kazuM ja nathI, to pachI pratyakSamAM asarUpatAnuM saMvedana zI rIte thAya? ane jo asarUpatAnuM saMvedana na thAya, to ubhayarUpatAnuM saMvedana paNa na ja ghaTe... praznaH asarUpatAmAM paNa rUpa-rasAdi mAnI laIe, to to tenuM pratyakSa thaI jaze ne ? uttaraH paNa, e rIte rUpa-rasAdi mAnavAmAM to enI asarUpatA ja na ghaTe, kAraNa ke rUpAdi hoya to ene asat zI rIte kahevAya? sadasat baMne akSajajJAnamAM jaNAtA hoya evo kadI anubhava nathI thato. mATe, pratyakSathI to ubhayarUpatAnuM saMvedana azakya ja che. (18) (2) anumAnamA Arya dvaa2|| 125 / - zAna thAya, 4bha dhUma. dvaa2|| agnina anumAna... paraMtu, A rIte paNa sadasarUpa vastunuM jJAna thavuM azakya che, kAraNa ke sadasarUpa evuM koI kArya ja nathI, ke jenA AdhAre sajAtIya evA sadasarUpa kAraNanuM anumAna thaI zake. vaLI, vastu jyAre kArya karavA pravarte, tyAre amuka AkAre kArya kare ane amuka AkAre kArya na 73 - medhUna bane. prazna : bhana bhane ? uttaraH kAraNa ke, eka ja vastumAM karaNa-akaraNa baMneno virodha che. ane te vastu jo saMpUrNapaNe kArya kare, to tenAthI thanAra vastu bhAvarUpa ja thAya. te A pramANe - ....... .................... vivaraNam . ..... 13. kAryamatra samAnajAtIyamabhipretamiti / iha mRdAdirUpaM kAraNaM jainaiH sadasadrUpamabhyupagatam, tacca na kAryadvAreNAvaboddhuM zakyate, yata: sarvamapi kAryamatra loke samAnajAtIyaM kAraNena saha sadRzaM sat kAraNasvabhAvaM gamayituM samartham, na ca kAryaM ghaTAdisambandhi sadasadrUpaM vedyate, vedyamAnarUpatvenaiva tasya pratyakSa evopalambhAditi / / 1. 'sadbhUyamabhyu0' iti kha-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH ) vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA virodhAt, sarvAtmanA ca karaNe tadbhAvarUpameva syAt / tathAhi - nAbhAvaH kasyacit kAraNaM bhavitumarhati, abhAvatvavirodhAt, tatkAraNatve ca vizvamadaridraM syAt, tata eva kaTakakuNDalAdyutpatteH / na ca tasmAnnirupAkhyatayA'viziSTAt kasyacideva bhAvaH, na sarvasyeti 33 * vyAkhyA virodhAt / sarvAtmanA ca karaNe kAryasya tadbhAvarUpameva syAd vastu / tathAhi - nAbhAvaH kasyacid vastunaH kAraNaM bhavitumarhati / kuta ityAha- abhAvatvavirodhAt sakalazaktivikalastuccho'yamiti / tatkAraNatve ca - abhAvakAraNatve ca vizvaM jagat adaridraM syAt / tata eva aMbhAvAt, kaTaka - kuNDalAdyutpatteH / na ca tasmAt - abhAvAt nirupAkhyatayA aviziSTAt kasyacideva bhAvo mRdAderiva ghaTAdeH, na sarvasyeti vaktuM yujyate / kuta ityAha* anekAMtarazmi Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 anekAntajayapatAkA ( prathamaH vaktuM yujyate, hetvabhAvAt, ataH zraddhAgamyamevedaM sadasadrUpaM vastviti / tathA coktam( 19 ) "na ca pratyakSasaMvedyaM kAryato'pi na gamyate 1 zraddhAgamyaM yadi paraM vastvekamubhayAtmakam // " (20) etena nityAnityamapi pratyuktamavagantavyam, virodhAdeva / tathAhi"apracyutAnutpannasthiraikasvabhAvaM nityamAkhyAyate, prakRtyaikakSaNasthitidharmakaM cAnitya * vyAkhyA hetvabhAvAt, mRdAderiva ghaTAdau pratiniyatazaktyabhAveneti / ataH zraddhAgamyamevedaM sadasadrUpaM vastviti nigamanam / tathA coktamiti jJApakamAha na cetyAdinA / na ca pratyakSasaMvedyam ubhayAtmakaM vastu kAryato'pi na gamyate uktavadetat / zraddhAgamyaM yadi paraM pramANAviSayatvena vastvekamubhayAtmakam, sadasadAtmakamityarthaH // atidezena dUSaNAntaramAha etenetyAdinA / etena - anantaroditena sadasadrUpatAnirAkaraNena nityAnityamapi vastu pratyuktaM- nirAkRtam avagantavyam / kuta ityAha - virodhAdeva / etadbhAvanAyaivAha-tathAhItyAdi / tathAhItyupadarzane / apracyutaH anivRttisvabhAvatayA anutpannaH sadA .. aneDAMtarazmi nathI, to pachI kArya dvArA te asadrUpanuM jJAna zI rIte ? ane jo asapanuM jJAna na thAya, to kArya dvArA 'vastu sadasapa che' evuM anumAna paNa kevI rIte ? tethI, vastu sudasa pa che - e vAtamAM koI pramANa nathI, mAtra emAM zraddhA ja kAraNa che ane zraddhAmAtrathI vAstavikatAnI siddhi thAya nahIM. tethI 4 hyuM che } : (19) 'pratyakSa dvArA saMvedana nathI thatuM ane kArya dvArA anumAna paNa nathI thatuM, chatAM jo eka vastu ubhayAtmaka ja hoya to te zraddhAgamya ja che... (vAstavamAM nahIM.)" * (2) nityAnitya DAMtavAha * (20) sadasa patAnA nirAkaraNanI jema, vastu nityAnityarUpa che - enuM paNa nirAkaraNa thAya che, kAraNa ke nitya-anitya vacce paNa virodha che. te A rIte - (1) 4 vastu aprayyuta (= vinAza na pAme tevA), anutpanna ( = utpatti na tha hoya tevA), ane sthira evA eka svabhAvavALI hoya, tene 'nitya' kahevAya che. // paisAnA abhAvathI ja sonuM vagere utpanna thavAthI jagatamAM koI garIba nahIM rahe...... prazna H abhAva badhuM utpanna kare, evo niyama nathI. pratiniyata abhAva, pratiniyata vastune utpanna kare... uttara H evuM kahI zakAya nahIM. kAraNa ke abhAva badhA sarakhA che - dareka abhAvanuM juduM juduM pratiniyatasvarUpa nathI... eTale, jema mRmAM ghaTajananazakti manAya che, tema pratiniyata abhAvamAM pratiniyata kAryanI zakti mAnI zakAtI nathI. tethI abhAvathI koI pratiniyata kAryanI utpatti na manAya... 1. atra pUrvapakSasya prathamAMza: sampUrNa: / iti Da-pAThaH / 2. anuSTup / 2. 'hetubhAvAt' iti Ga-pATha: / 4. ' tathAhItyupapradarzane ' For Personal & Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ X ...... adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA -ON miti" / tatazca tad yadi nityaM kathamanityam ? anityaM cet kathaM nityamiti ? (21) syAdArekA-na hi kUTasthanityatayA nityaM dravyamabhyupagamyate'smAbhiH, pariNAmAnityatA ................* vyAkhyA ....... bhAvena sthira evaMrUpatayA ekaH svabhAvo yasya tat tathAvidhaM nityamAkhyAyate / athavaivaM vizeSaNasAphalyam-ekasvabhAvaM nityamAkhyAyata ityukte kSaNasthitisvabhAvamapyekasvabhAvaM bhavati / tadvyavacchedArthaM 'sthira'grahaNam / sthiraikasvabhAvamapi muktavastu kaizcinnityamiSyata iti tadvyavacchedArtham 'anutpanna'grahaNam / anutpannasthiraikasvabhAvamapi svapracyutisamayaM yAvat kaizcinityamiSyata iti tadvyavacchedArtham 'apracyutagrahaNa'miti / prakRtyetyAdi / prakRtyA-svabhAvena, ekakSaNasthitidharmakaM cAnityamiti anityamAkhyAyate tatazca tat-vastu yadi nityaM kathamanityam ? anityaM cet kathaM nityamiti ? virodhAt / syAdAreketyAdi / syAdArekAsyAdAzaGkA / na hi-naiva kUTasthanityatayA-ekarUpatayA nityaM dravyamabhyupagamyate'smAbhiH / ..... .... manetirazmi ..... praznaH nityanAM AvA traNa vizeSaNo mUkavAnI zI jarUra ? uttaraH jo mAtra "ekasvabhAvI" eTaluM ja kahIe, to kSaNasvabhAvI vastu paNa - eka svabhAvI hovAthI - nitya banI jaze, mATe ja 'sthira' ema kahyuM. vaLI, amuka loko sthira-ekasvabhAvI evA mokSane ane dhvasane nitya mAne che, tenA vyavaccheda mATe "anutpanna' ema kahyuM, jyAre mokSa dhvasa to utpanna thAya che. (te yA sAhi, anaMta cha...) tathA naiyAyiko, kAryotpatti na thAya tyAM sudhI sthira-ekasvabhAvI ane anAdi evA prAgabhAvane nitya mAne che, tenA vyavaccheda mATe "aprazruta" ema kahyuM, jyAre prAgabhAva to nAza pAme che. (2) je vastu TvabhAvathI mAtra eka ja kSaNa rahenArI hoya, tene "anitya kahevAya che. sAma, nitya-manitya banenuM s135 viruddha hovAthI, hI vastu nitya (apratyuta-anutpannasthirai svabhAvI) hoya to bhanitya (=kSAsthiti) zI rIte ? ane anitya hoya to nitya zA. rIte ? tethI, me 4 vastu nityAnitya35 janA za nahI... * syAdAbhate nityatAnuM sva35 * (21) syAvAhI : abhe, dravyane dUTasthanitya3pe (=sasthAyI ses135) nitya nathI svIkAratA, kAraNa ke ame to paryAyane AzrayIne tene anitya paNa svIkArIe chIe. bhAva e ke ................... vivaraNam ............. ___ 14. kaizcinnityamiSyata iti / kaizcit-naiyAyikairnityaM-zAzvatamabhyupagamyate / naiyAyikA hi ghaTAdikAryANAM prAgabhAvamanutpannasthiraikabhAvatayA ghaTAdikAryotpattisamayaM yAvannityamabhyupagacchanto'pi tadutpattau pracyavamAnaM manyanta iti / / te svabhAvathI potAnI bhaNe 4jI kSaza nAza pAmanArIche.pAya hetuthI nahI... 1. 'atha caivaM' iti ng-paatthH| 2. 'bhAvatayA ghaTAdi0' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA ( prathamaH 36 Co 'bhyupagamAt, kintu pUrvottarakSaNapravibhAgena prabandhavRttyA / na hyasya paryAyANAmivocchedaH, vyAkhyA kuta ityAha-- pariNAMmAnityatA'bhyupagamAt kAraNAt / kintu evaM nityamabhyupagamyate ityAhapUrvottarakSaNapravibhAgena / ayaM pUrvaH, ayamuttaraH, ayamanayoH pravibhAgo'tyantabhedarUpa ityevambhUtena prabandhavRttyA hetubhUtayA / na hyasya-dravyasya paryAyANAmivocchedaH pUrvottara aneDAMtarazmi pariNAma-anityatA mAnIe chIe. pariNAma eTale dravyanuM alaga-alaga paryAyarUpe gamana... vastunuM sarvathA sthAyitva ke sarvathA vinAza te pariNAma tarIke iSTa nathI... (eTale amAre mate anityatA pariNAma3ye 4 che, niranvayanAza3pe nahIM...) prazna : to pachI syAdvAdamate nityatA kevI hoya ? uttara : vastu pUrvakSaNamAM paNa hoya che, uttarakSaNamAM paNa hoya che... e baMne kSaNakAlIna avasthA judI judI che, paNa e be vacce saMbaMdha che, pUrvAvasthAnA tyAgathI ja uttarAvasthA utpanna thAya che... A saMbaMdhathI ja je astitvamAM Ave che, te anvayI evuM dravyatva che ane tene laIne ja ame nityatva bhAnIJe che.... 'arthAt, pratikSaNe paryAyo bhinna che, pe| temAM kheDa 4 dravya rahesuM che, tene AzrayIne nityatA che... chA.ta. narambhAMthI tiryaya-manuSya thavA para pae, Atma3ya dravyatvena nityatA che... vaLI, dravyamAM haMmezA, pUrva-uttara kSaNa evo vibhAga thaI ja zake... paNa te rUpe teno uccheda jhyAreya thato nathI. (arthAt bheDa anvayI pachArtha to rahe 4...) vivaraNam 15. pariNAmAnityatA'bhyupagamAditi / "pariNAmo hyarthAntaragamanaM na ca sarvathA vyavasthAnam na ca sarvathA vinAza: pariNAmastadvidAmiSTaH / / " iti uktalakSaNena pariNAmena, na tu niranvayakSaNakSayitayA'nityatA, tasyA anabhyupagamAt / tatazca na kUTasthanityatAyA avakAzaH / / 16. prabandhavRttyA hetubhUtayeti / prakRSTo'nyabandhebhyo vilakSaNaH pUrvAvasthAparityAgena uttarAvasthArUpatayA pariNamanena yo bandha: - sambandhaH sa 'prabandha' ityucyate / tena vRtti:- vartanaM svabhAvalAbho yaH padArthAnAM tayA hetubhUtayA nityatvamabhyupagamyate / idamapyuktaM bhavati-pUrvottarayoH kSaNayoH kAlasamayalakSaNayornArakamanuSyatvayoriva parasparaM yaH pravibhAgo'tyantabhedarUpastenopalakSitA yA prabandhavRttiH sarvakSaNeSu ekadravyAnuvRttilakSaNA tayA nityatvamAsthIyate jainaiH, pratikSaNaM paryAyeSu vartamAneSvapi yA dravyAnuvRttistrikAlakoTisparzinI sA nityateti paramArthaH // 1. AryAcchandonibaddhamidaM padyaM sthAnAGga - (sU. 537) TIkAyAM avataraNarUpeNa zrIabhayadevasUriNollikhitam / 2. 'kSiyatayA nityatA' iti pUrvamudritapAThaH, atra M - pratapATha: / For Personal & Private Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA tadrUpeNa tathA'pratIteH / paryAyA eva hi paryAyarUpeNa nirudhyante, na tu dravyamiti nityamabhyupagamyate / (22) iyamapyayuktA yasmAdeSA'pyatra nityatA na sambhavati, paryAyavyatiriktasya dravyasyAsiddheH / tathAhi-na paryAyavyatiriktaM dravyamasti tathA'nubhavAbhAvAt, .................. * vyAkhyA ............ kSaNapravibhAgena / kuta ityAha-tadrUpeNa-dravyarUpeNa tathA'pratIteH-ucchedenApratIteH prabandhavRttyA; athavA tadrUpeNa-dravyarUpeNa tathApratIte:-anucchedena pratIteH / evaM ca paryAyA eva yasmAt tattatkSaNasthitisvabhAvatayA paryAyarUpeNa nirudhyante-vinazyanti, na tu dravyaM tattatsvabhAvatayA tannirodhabIjam iti-evaM nityamabhyupagamyate / anityatAnuviddhaM tadAdhArabhUtamityarthaH / etadAza kyAha-iyamapyayuktA-ArekA yasmAdeSA'pi anantaroditA atra-dravye nityatA na sambhavati / kuta ityAha-paryAyavyatiriktasya dravyasyAsiddheH svataH paratazca / etadevAha tathAhItyAdinA / ... manetirazmi . e vAtamAM kAraNa e ja ke, pUrva-uttara avasthA vacce je saMbaMdha (anvaya) che, tenAthI astitvamAM AvatA anvayI evA dravyarUpe kadI ucchedanI pratIti thatI nathI. (arthAt pUrva-uttara avasthA vacce saMbaMdha haMmezAM jaNAya che...) bhAvArtha e ke, kramabhAvI be paryAya vaccenA saMbaMdhanA (A pUrvaparyAya ane A uttaraparyAya evA saMbaMdhanA) nAzanI pratIti kadI thatI nathI. eTale evA be vibhAga jenA thaI za, aj dravya nitya 4 che. tathA, dareka kSaNe je nAza thAya che, te paryAyano ja thAya che, kAraNa ke teno ja svabhAva ekakSaNa rahevAno che. dravyano tevo svabhAva na hovAthI teno nAza thavAnuM kAraNa ja nathI ane tethI teno nAza paNa thato nathI. tethI ghaTa-kapAlAdityena ghaTAdi padArtho anitya hovA chatAM, dravyatvena-pudgalatvena to teo nitya ja che - ema nityAnitya baMne ghaTI zakavAthI - vastu ubhayAtmaka kema na kahevAya? . .. * syAdaESbita nityatA masaMgata * . (22) ekAMtavAdIH syAdvAdInuM kathana ayukta che, kAraNa ke dravyAnuvRttinA AdhAre je nityatA kaho cho, te nityatA to saMbhavita ja nathI. prazna : - 59 // 3 ? uttara : kAraNa ke svaMtaH ke parataH paryAyathI judA evA dravyanI siddhi thatI nathI. bhAva ghaTamAM, ............................ vivaraNam ..................................................... -- 17. tattatkSaNasthitisvabhAvatayeti / tasmiMstasmin kSaNe sthiti:-avasthAnaM svabhAvo yeSAM te tathA teSAM bhAvastattA tayA / / . 18. tattatsvabhAvatayeti / sa:-avinazvara: svabhAvo yasya tat tatsvabhAvaM tasya bhAvastattA tathA tasya-dravyasya tatsvabhAvatA tayeti // 19. svata: paratazceti / ghaTe hi mArdo'yaM ghaTa iti ghaTamAM, "A mATIno ghaDo che' - e paryAya dravyano svataH kahevAya che ane "A navo mATIno ghaDo che" e 1. 'tathApratIteH' ityapi cAru, vyaakhyaantrshkytvaat| 2. 'bhAvastatrAsya' iti k-paatthH| 3. 'tatbhAvatA' iti kpaatthH| 4. 'mArto hi ghaTa' iti kha-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 anekAntajayapatAkA vyatiriktabhAve vA anekarUpaikavastuvAdahAniprasaGgaH / tathA coktam"paryAyAbhedato'nityaM dravyaM syAt tatsvarUpavat / syAdvAdavinivRttizca nAnAtve samprasajyate // "" vyatiriktAvyatiriktapakSastu virodhAghrAtatvAnyAyabahirbhUtatvAdanuddhoSya eveti // vyAkhyA tathAhi-na paryAyavyatiriktaM dravyamasti, tathA'nubhavAbhAvAt / na hi piNDa - zivakAdivyatiriktaM mRddravyamanubhUyate / vyatiriktabhAve vA paryAyebhyo dravyasya, anekarUpamekaM vastu iti vAdahAniprasaGgaH, dvayorapyekaikatvAditi / tathA coktamiti jJApakamAha-paryAyetyAdi / paryAyAbhedataH kAraNAt anityaM dravyaM syAt tatsvarUpavat-paryAyasvAtmavat / syAdvAdavinivRttizcaanekAntahAnizca nAnAtve samprasajyate dravyaparyAyayoH / vyatiriktAvyatiriktapakSastu anayovirodhAghrAtatvAd hetornyAyabahirbhUtatvAdanuddhoSya eveti // ( prathamaH ... aneDAMtarazmi mRttva vagere dravyathI ja utpanna thatA paryAya svataH paryAya che ane navo-juno vagere paryAya parataH paryAya che, kAraNa ke te vyapadeza jUnA kALane sAme rAkhIne anya dravyanI apekSAe thAya che... to A baMne prakAranA paryAyathI vyatirikta evA dravyanI siddhi thatI nathI temAM kAraNa e ke, (1) tevo anubhava thato nathI, arthAt, zivakAdi paryAyothI sarvathA judI evI mATIno kadI anubhava thato nathI ane (2) paryAyathI dravyane juduM mAnavAmAM dravya-paryAyanuM svataMtra astitva siddha thatAM - dravya paryAyarUpa na banI zakavAthI 'eka dravya judA judA maryAyasvarUpa che' tevuM kahI nahIM zakAya ane tethI to - eka ja vastu ane paryAya35 che - khevaM siddha nahIM thAya... isataH syAdvAhaMnI hAni thaze. udhuM che } - - "paryAyonI sAthe abheda mAnavAthI, paryAyanA svarUpanI jema, dravya anitya thAya che ane paryAyothI bheda mAnatAM-eka vastu anekarUpa na thavAthI - syAdvAdanI hAni thAya che." vaLI, dravya-paryAyono bhedAbheda paNa na mAnI zakAya, kAraNa ke eka ja ThekANe bheda-abheda baMneno virodha che, tethI A pakSa paNa nyAyasaMgata na hovAthI, AnI paNa udghoSaNA na karavI... niSkarSa : tethI dravyanuM juduM astitva ja siddha na thatAM - te dravyane AzrayIne nityatA paNa saMgata na thaI zakavAthI - vastune nityAnityarUpa paNa na mAnI zakAya, evuM phalita thayuM... .... vivaraNam .. svataH paryAyaH navo'yaM ityAdizca paraM kAlamapekSyeti / / paryAya dravyano parataH kahevAya, kAraNa ke te vyapadeza junA kALane sAme rAkhIne karAya che. 1. 'cAneka0' iti ka- pAThaH / 2. 'vastuhAni0 ' iti ka-pAThaH / 3. anuSTup / 4. atra pUrvapakSasya dvitIyAMza: 5. 'na cAyaM iti' ca pAThaH / sampUrNa: / For Personal & Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA (23) etena sAmAnyavizeSarUpamapi pratikSiptamavagantavyam / tathAhi-ekAdidharmakaM sAmAnyam, anekAdidharmakA vizeSAH / tatazca tad yadi sAmAnyarUpaM kathaM vizeSarUpam ? vizeSarUpaM cet kathaM sAmAnyarUpam ? iti virodhAt // kiJca sAmAnyavizeSobhayarUpatve sati vastunaH sakalalokaprasiddhasaMvyavahAraniyamocchedaprasaGgaH / tathAhi-viSa-modaka-kSIra-karkAdivyatyabhinnamanAnAsvabhAvamekaM ............. ... ........... vyAkhyA . ................................... __atidezainaiva doSAntaramAha-etenetyAdinA / etena-nityAnityanirAkaraNena sAmAnyavizeSarUpamapi vastu pratikSiptamavagantavyam / etadeva yojayati-tathAhItyAdinA / tathAhi ekAdidharmakaM sAmAnyam, "ekaM nityaM niravayavamakriyaM sarvagataM ca sAmAnyam" iti vacanAt / anekAdidharmakA vizeSA aneke anityA ityAdayaH / tatazca tat-vastu yadi sAmAnyarUpaM kathaM vizeSarUpam ? vizeSarUpaM cet kathaM sAmAnyarUpam ? iti-evaM virodhAt pratikSiptamavagantavyamiti // ihaivAbhyuccayamAha kiJcetyAdinA / kiJca sAmAnyavizeSobhayarUpatve sati vastunaH kimityAha-sakalalokaprasiddho yaH saMvyavahAraniyamaH taducchedaprasaGgaH / tadbhAvanAyaivAha ....... manetirazmi .. * (3) sAmAnya-vizeSa mesitavA * (23) nityAnityanuM nirAkaraNa thavAthI, vastu sAmAnya-vizeSa ubhayarUpa che - enuM paNa nirAkaraNa jANavuM, kAraNa ke sAmAnya-vizeSa vacce paNa virodha che, te A rIte - (1) sAmAnya te bheDa, nitya, ni2vayava (saM. 2lita), niSThiya, ane sarvatra vyApI cha. (2) vizeSa te.ane, manitya, sAvayava, sahiya sane sarvAta cha.. Ama, sAmAnya-vizeSa baMnenuM svarUpa virodhI che, tethI vastu jo sAmAnyarUpa (eka-nityAdirUpa) hoya, to te vizeSarUpa (aneka-anityAdirUpa) zI rIte ? ane jo vizeSarUpa hoya to sAmAnyarUpa zI rIte ? bIjI vAta, vastune jo sAmAnya-vizeSa ubhayAtmaka mAnavAmAM Ave, to sakaLalokamAM prasiddha evA vyavahArano je niMyama, teno uccheda thaI jaze, arthAt modaka vagereno arthI modakAdi aMge ja pravarte evuM niyamana nahIM rahe. te A rIte - soma sA vyavahAra nizcitapae) prasiddha cha, viSAA viSazi 04 pravRtti 43... te 4 me prA2no niyamacha. 1. 'vizeSAH, tathA nityaM sAmAnyaM anityA vizeSAstathA niravayavaM sAmAnyaM sAvayavavizeSAH, tathA niSkriyaM sAmAnya sakriyA vizeSAH tathA sarvagataM sAmAnyaM asarvagatA' ityadhikaH ka-pATho ga-gha-pustakayo sti, vyAkhyAyAmapi sa na vartate / 2. 'bhinnaM nAnA0' iti g-paatthH| 3. 'dharmavizeSAstvaneke' iti ng-paatthH| 4. 'ityAdi tatazca' iti pUrvamudrite pAThaH / 5. 'paryAyetyAdi paryAyabhedataH' ityadhiko Tu-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 anekAntajayapatAkA (prathamaH sAmAnyaM vartate / (24) tatazca na viSaM viSameva, modakAdyabhinnasAmAnyAvyatirekAt / nApi modako modaka eva, viSAbhinnasAmAnyAbhedAt / kiM tarhi ? ubhayamapyubhayarUpam / tatazca viSArthI viSe pravarteta modake ca, evaM modakArthyapi modake pravarteta viSe ca / (25) lokazca viSArthI viSa eva pravartate, na modake, modakArthyapi modaka eva, na viSe, ityasya niyamasyocchedaH syAt / tathA viSe bhakSite modako'pi bhakSitaH syAt, modake .................. vyAkhyA ....... tathAhItyAdi / tathAhItyupadarzane / viSa-modaka-kSIra-karkAdivyaktibhyaH / karka:-azvavizeSaH / 'Adi'zabdAd gajAdivyaktigrahaH, abhinnam-avyatiriktam anAnAsvabhAvamacitrasvabhAvam ekaM sAmAnyaM vartate / yadi nAmaivaM tataH kimityAha-tatazca na viSaM viSameva ekAntataH, modakAdyabhinnasAmAnyAvyatirekAt kAraNAd viSasya / nApi modako modaka eva niyatarUpeNa, viSAbhinnasAmAnyAbhedAt modakasya / kiM tarhi ? ubhayamapi-viSamodakalakSaNam ubhayarUpaM-zabalam, itaretarAbhinnasAmAnyAbhedena viSamodakarUpamityarthaH / tatazca viSArthI janaH viSe pravarteta modake ca, tattvata ubhayostulyatvAt / evaM modakArthyapi modake pravarteta viSe ca / bhAvanA pUrvavat / na caitadevamityAha-lokazca viSArthI viSa eva pravartate niyamena, na modake / modakArthyapi modaka eva pravartate, na viSe / iti-evamasya niyamasya pravRtti ..... manetirazmi ...... (A) vizvamA sAmAnya mAtra gecha, (B) sAmAnyano svabhAvayitra nathI, me 4 cha bhane (C) sAmAnya te viSa, bha64, kSI2, 4 (ghoDAnI vizeSa-sa36 ghoDa.) vagere tamAma pArthonI sAthe lAyeda cha, mabhinna cha. tethI, viSa te mAtra viSa ja nahIM rahe, kAraNa ke modakAdithI abhinna evA sAmAnyanI sAthe teno abheda hovAthI, te modakAdirUpa paNa banI jaze. tema, modaka paNa mAtra modaka ja nahIM rahe, kAraNa ke viSAdithI abhinna evA sAmAnyanI sAthe teno abheda hovAthI, te viSAdirUpa paNa banI 4ze. (24) sAma, viSa te viSa-bho66 6bhaya35 bhane bho te bho64-viSa umaya35 tha64ze, ane tethI to viSano icchuka vyakti - viSa-modaka baMne tulya hovAthI - viSa-modaka baMne vize pravRtti karaze ane modakano icchuka vyakti - modaka-viSa baMne tulya hovAthI - modaka-viSa baMne vize pravRtti 72ze... (25) 59, tabha to mehepAya che ,viSA vyakti viSa aMge 4 pravarte cha, moha aMge nahIM ane modakArthI vyakti modaka aMge ja pravarte che, viSa aMge nahIM. jo vastune sAmAnyarUpa paNa mAnazo to - sAmAnyatayA badhA padArtho eka thaI jatAM - lokaprasiddha pratiniyata vyavahArano uccheda thaI jaze. 1. 'pravartate' iti k-paatthH| 2. 'tathAhItyupapradarzane' iti gha-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhial:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA ca bhakSite viSamapi bhakSitaM syAt, tathA ca pratItivirodhaH / evaM kSIra-karkAdiSvapi yojyam / (26) syAdetad viSAdiSu vizeSarUpatA'pyastyeva, sA tadarthino niyamena pravRtterbIjam, tadbhakSaNe ca nAnyabhakSaNaM syAditi / (27) etadapyayuktam, vikalpA - vyAhyA che. gocarasya ucchedaH syAt, nimittAbhAvAt / tathA viSe bhakSite modako'pi bhakSitaH syAt / modake ca bhakSite viSamapi bhakSitaM syAt / tathA ca pratItivirodhaH, itthaM loke'pratIteH / evamityAdi / evaM kSIrakarkAdiSvapi yojyaM na kSIraM kSIramevetyAdinA / syAdetadityAdi / athaivaM manyase-viSAdiSu vizeSarUpatA'pyastyeva, sA-vizeSarUpatA tadarthinaH-viSArthino niyamena pravRtteviSAdigocarAyA bIjam, tadbhakSaNe ca-viSAdibhakSaNe ca nAnyabhakSaNaM syAtne modakAdibhakSaNaM syAt iti / etadapyayuktam / kuta ityAha-vikalpAnupapatteH / etAmeva - anekAMtarazmi .... tathA viSa khAvAthI, sAthe-sAthe modaka paNa khavAI ja jaze ane modaka khAvAthI, sAthe sAthe viSa paNa khavAI ja jaze, paNa hakIkatamAM to kadI evI pratIti thatI ja nathI, kAraNa ke jo modaka sAthe viSa paNa khavAI jatuM hoya, to vyaktinuM puSTinA badale mRtyu ja thaI jAya. e ja rIte, kSIra pIvA icchato vyakti karkane paNa pIvA doDaze ane karka para caDavA icchato vyakti kSIra para caDI jaze... vagere rIte pratiniyata vyavahArano uccheda thaI jaze, mATe vastumAM sAmAnyarUpatA mAnI zakAya nahIM. vizeSarUpatAthI pratiniyata vyavahAranI saMgati : (26) syAdvAdIH viSAdimAM mAtra sAmAnyarUpatA ja nathI, paraMtu sAthe vizeSarUpatA paNa che ane A vizeSarUpatA ja, te-tenA arthI vyaktione, te-te vize ja vyavahAra karavAmAM niyaMtrikA banaze... Azaya e ke, modakamAM puSTidAyakatva vagererUpa evI vizeSarUpatA che ke, je viSAdi koI padArthamAM nathI - mAtra lADavo ja puSTi Ape che, viSa nahIM ane mAtra viSathI ja mRtyu thAya che, lADavAthI nahIM - tethI e vizeSatArUpatAnA kAraNe, modakano icchuka vyakti mAtra modakanuM ja bhakSaNa karaze, viSanuM naihIM ane viSano icchuka vyakti mAtra viSanuM ja bhakSaNa karaze, modakanuM nahIM. ema badho ja pratiniyata vyavahAra ghaTI zakavAthI, vastune sAmAnya-vizeSa ubhayarUpa mAnavAmAM koI bAdha nathI. - paNa, sAmAnyarUpatA to nahIM ja ghaTe - ekAMtavAdI (27) ekAMtavAdI : jainanuM kathana ayukta che, kAraNa ke temAM vikalpo ghaTI zakatA nathI. te ja "viSAdimAM rahela AdipadathI modakanuM grahaNa karavuM tathA "modakAdi'mAM rahela AdipadathI viSanuM grahaNa karavuM... tethI "modakanA bhakSaNathI viSanuM bhakSaNa thaI javAnI Apatti paNa nahIM Ave Avo artha paNa phalita thaze.. 1. "pravRttivaSA' ti Tu-pad: 2. "ra' ti paDho gha-pustaka nAsti 5 rU. "nAmeva' kRti -pati: For Personal & Private Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 anekAntajayapatAkA (prathamaH nupapatteH / vizeSarUpatA hi sAmAnyAd vyatiriktA vA syAdavyatiriktA vA / avyatiriktatve tatsvarUpavana tasyAstattvam / vyatiriktatve ca tadarthipravRttiviSayatvAt tasyA eva vastutA / vyatiriktAvyatirikteti cet, nanvevaM virodha iti tyajyatAmubhayarUpavastuvAdAbhimAnaH / (28) tathA coktam .............. vyAkhyA ............ darzayannAha-vizeSarUpatA hi viSAdisambandhinI sAmAnyAd yathoditAd vyatiriktA vA syAdavyatiriktA vA / kiJcAta ityAha-avyatiriktatve sAmAnyAt tatsvarUpavat-sAmAnyasvarUpavat na tasyAH-viSAdivizeSatAyAH tattvaM-vizeSarUpatvam, sAmAnyAvyatirekAdityarthaH / vyatiriktatve ca viSAdivizeSarUpatAyAH sAmAnyAt, tasyA eva-vizeSarUpatAyAH vastutA iti yogaH / kuta ityAha-tadarthipravRttiviSayatvAt, tasyA evArthakriyAkAritvAdityabhiprAyaH / vyatiriktAvyatirikteti cet sAmAnyAd vizeSarUpateti prakramaH / etadAzaGkyAha-nanvevamityAdi / nanvevaMvyatiriktAvyatiriktAGgIkaraNe virodha iti kRtvA tyajyatAmubhayarUpavastuvAdAbhimAnaH, asAratvAdasyetyabhiprAyaH / tathA coktamiti jJApakamAha pravRttItyAdinA / pravRttiniyamaH tadanya ....... manetirazmi * A rIte tame je vizeSarUpatA dvArA pratiniyata vyavahAranI saMgati karo cho, te vizeSarUpatA sAmAnyathA (1) minna cha, (2) abhinna ? (2) jo abhinna mAnazo, to sAmanyanAM svarUpanI jema vizeSarUpatA paNa sAmAnyathI abhinna thavAthI - sAmAnyarUpa ja banI javAthI - enI vizeSarUpatA ja nahIM rahe ane mAtra sAmAnyarUpatA ja zeSa rahetAM, viSAdi aMgenA pratiniyata vyavahArano uccheda yathAvasthita ja raheze. (1) jo bhinna mAnazo, to to mAtra vizeSarUpatA ja vasturUpe siddha thaze, kAraNa ke mAtra vizeSarUpatA ja viSAdinA icchuka vyaktinA vyavahArano viSaya bane che. Azaya e ke je arthakriyAkArI hoya, te ja paramArtharUpe sat hoya che. prastutamAM, vizeSarUpatA ja modakArthI vyaktine modaka vize pravartAve che, sAmAnyarUpatA nahIM - ema arthakriyAkArI mAtra vizeSarUpatA ja hovAthI, vastunI mAtra vizeSarUpatA ja paramArtharUpe siddha thaze... eTale sAmAnyarUpatA raheze ja nahIM. prazna : sAmAnya-vizeSarUpatA vacce bhedabheda na manAya? uttaraH nA, kAraNa ke baMne vacce virodha hovAthI, bheda hoya tyAM abheda na ghaTe ane abheda hoya tyAM bheda na ghaTe. tethI, vastu sAmAnya-vizeSa ubhayarUpa che - evuM phogaTanuM abhimAna choDI do ! ___ (28) yuM che - 1. 'nanvevamityAdi' iti pATho gha-pustake nAsti / For Personal & Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA "pravRttiniyamo na syAd viSAdiSu tadarthinaH / modakAdyapRthagbhUtasAmAnyAbhedavRttiSu // bhede cobhayarUpaikavastuvAdo na yujyate / bhedAbhedavikalpastu virodhenaiva bAdhitaH // vizeSarUpaM yat teSu tatpravRtterniyAmakam / sAdhvetat kintu vastutvaM tasyaivetthaM prasajyate // "" (29) tathA pareNApyuktam ..................... vyAkhyA ...... .... vyavacchedena tatraiva na syAd viSAdiSu padArtheSu / kasyetyAha-tadarthinaH-viSAdyarthinaH / kiMviziSTeSu viSAdiSu? atrAha-modakAdyapRthaMgbhUtasAmAnyAbhedavRttiSu modakAdyapRthagbhUtaM yat sAmAnyaM tadabhedena ye vartanta ityarthaH / bhede cetyAdi / bhede ca sAmAnyAdamISAmiSyamANe kimityAha-ubhayarUpaikavastuvAdo na yujyane-ubhayarUpamekaM vastvityevambhUto vAdo na ghaTate, dvayasyApi pratyekamekaikatvAditi bhAvaH / bhedAbhedavikalpastu prakramAt sAmAnyavizeSayovirodhenaiva bAdhito yadi bhedaH kathamabheda ityAdinA / vizeSetyAdi / vizeSarUpaM yat teSu-viSAdiSu tatpravRtteniyAmakaM tadviSayAyAH / sAdhvetat-anantaroditaM kintu vastutvaM-paramArthasattvaM tasyaiva-viSAdivizeSarUpasya ittham-evaM prasajyata iti // . tathA pareNApyuktam / etadeveti darzayati sarvasyetyAdinA / sarvasya-vastuna ubhayarUpatve ...... . manetirazmi ...... "viSAdine, modakAdithI abhinna evA sAmAnyanI sAthe abheda mAnavAmAM Ave, to viSArthI vyaktionI modakAdi bIjI vastune choDIne mAtra viSAdi aMgenI ja pravRttino niyama nahIM rahe. sAmAnyathI vizeSano bheda mAnavAmAM Ave, to - sAmAnya-vizeSa baMnenuM svataMtra astitva thaI jatAM eka ja vastu baMne rUpa na banI zakavAthI - "eka ja vastu sAmAnya-vizeSa ubhayAtmaka che" evo vAda nahIM ghaTe ane ekatra baMneno virodha hovAthI, bhedabheda vikalpa paNa bAdhita che. viSArthI AdinI, mAtra viSAdi aMge ja pravRtti mATe, vastumAM jo vizeSarUpatA mAnatA ho, to to sAruM ja che, paNa e rIte to mAtra vizeSarUpatAnuM ja vastutva siddha thaze." (28) tathA zrI 43 55 upAyuMcha - .................... vivaraNam ................... 20. tatraiva na syAd viSAdiSviti / tatraiva-teSveva viSAdiSviti / / .............. 1-3. anuSTup / For Personal & Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 Do anekAntajayapatAkA "sarvasyobhayarUpatve tadvizeSanirAkRteH / 'nodito dadhi khAdeti kimuSTraM nAbhidhAvati ? // " tathAhi-uSTro'pi syAd dadhi, nApi sa evoSTro yenAnyo'pi syAduSTraH, tathA dadhyapi syAduSTraH, nApi tadeva dadhi yenAnyadapi syAd dadhi / tadevamanayorekasyApi kasyacit * vyAkhyA sAmAnyavizeSarUpatve / ubhayagrahaNamanekaitvopalakSaNam / asmin sati kimityAha-tadvizeSanirAkRteH / tadvizeSasya uSTra uSTra eva, na dadhi; dadhi dadhyeva, noSTraH; iti- evaMlakSaNasya nirAkRte:-itararUpAvezena nirAkaraNAt / nodito dadhi khAdeti / dadhi khAdetyevaM noditaH puruSaH kimuSTraM nAbhidhAvati khAditum, tasya kathaJcid dadhno'pyabhedAt ? yadvA sAmAnyenaiva kimuSTraM nAbhidhAvati, khAdanakriyAyA api kathaJcidabhidhAvanakriyA'vyatirekAditi ? tathAhItyAdi vivaraNam / tathAhItyupadarzane / uSTro'pi syAd dadhi-kenacit prakAreNa dadhi, na tadabhAvAnuviddha ityarthaH / nApi sa evoSTra eva - uSTrasvarUpaniyata ekAntena yenAnyo'pi dadhyAdikaH syAduSTraHbhaveduSTraH, ubhayarUpatayA / athavA syAduSTra ityabhyupagamayuktiH / tathA dadhyapi syAduSTraH-kenacit .. aneDAMtarazmi "badhA ja padArtha jo ubhayarUpa hoya, (upalakSaNathI e paNa samajavuM ke jo sattva-prameyatvAdi paryAyanI apekSAe anekarUpa hoya) to vastunA vizeSarUpanuM nirAkaraNa thavAthI, 'dahIM khA' ema prerAyela vyakti UMTane khAvA kema doDato nathI ? arthAt UMTane kema khAto nathI ? UMTa UMTa ja che, dahIM nahIM ane dahIM dahIM ja che, UMTa nahIM... evA je tatagata vizeSa (bIjAthI bhedaka) che, te nIkaLI jaze, kAraNa ke temAM sAmAnyano praveza thayo ane eTale have UMTa dahIM sAthe paNa samAnatA dharAve; evuM thavAthI uparokta vizeSa temAM rahI nahIM zake... (A padArtha sAgaNa spaSTa thaze...) ( prathamaH jo vastu sAmAnya-vizeSa ubhayarUpa hoya, to (ka) UMTa paNa dahIMrUpa thaze, paNa tenA abhAvarUpa nahIM rahe, (Ja) vaNI, te kheDalo 4 sva35 che, tevu nathI, arasA } (hahIM vi.) anya pa UMTasvarUpa hoI zake che... (bhAva e ke, UMTa-dahIM baMnemAM eka ja sAmAnya hovAthI sAmAnya aMzathI aMTa pe| chahIM jane... tema hahIM patra aMTa jane...) ...vivaraNam . 21. anekatvopalakSaNamiti / sattva-prameyatva-mUrttatvAdinA paryAyaparyAlocanena vastuno yadanekatvamanekasvabhAvatvaM tatsUcakamiti // 22. syAduSTra ityabhyupagamayuktiriti / syAt kathaJcit syAcchabdasyAnekAntArthatvAt uSTraH na punaH 1. 'coditaH' iti pUrvamudrite pAThaH / iti ka-pAThaH / 2. anuSTup / 3. 'tathAhItyupapradarzane' iti gha-pAThaH / 4. 'vastuto' For Personal & Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA tadrUpAbhAvasyAbhAvAt, svarUpasya vA'tadbhAvinaH svaniyatasyAbhAvAt na kazcid vizeSa iti / tatazca dadhi khAdeti codita uSTramapi khAdet / ............ vyAkhyA ...... prakAreNoSTraH, ne tadabhAvAnuSaktamiti bhAvaH / nApi tadeva dadhi eva-dadhisvabhAvaniyataM sarvathA yenAnyadapi-uSTrAdikaM syAd dadhi / etena sarvasyobhayarUpatvaM vyAkhyAtaM tadvizeSanirAkRterityetat tadevamanayorityAdinA vyAcaSTe / ubhayathA hi dadhyuSTrayoH vizeSaH syAt-dadhirUpAbhAvo vA uSTro bhavet, uSTrasvarUpaM vA dadhyasambhavyuSTrasvarUpa eva niyataM syAt / evaM dadhyapi vAcyam / Adyasya tAvadasambhavastadityAdinA kathyate / tadevamanayoH-dadhyuSTrayorna kazcid vizeSa iti sambandhaH / ekasyApIti danaH uSTrasya vA kasyacit / tadrUpAbhAvasyeti uSTrarUpAbhAvasya dadhirUpAbhAvasya vA abhAvAt / dvitIyasyApi prakArasyAbhAvamAha svarUpasyetyAdinA / svarUpasya vA-uSTrasvarUpasya atadbhAvinaH-dadhyabhAvinaH, uSTrAbhAvino vA dadhisvarUpasya, svaniyatasyauSTrabhAvaniyatasya dadhibhAvaniyatasya vA abhAvAnna kazcid vizeSaH, saGkIrNatayA dadhyuSTrayoH / tataH kimityAha-tatazca dadhi khAdeti codite sati uSTramapi khAdet / khAdeti cAbhidhAvanopalakSaNametat / ...... manetirazmi ..... prazna : paDeTA 60-'vizeSa' vIrIta saMbhave ? te 45||vo. uttara : juo, vizeSa be rIte saMbhavI zake=(1) dahIMmAM je rUpa che, te UMTamAM na hoya ane 2ma 4 35 cha, te mAna Doya... (2) mA 4 35 nathI, d. iTama Doya ane GTama 35 nathI, te 66mA Doya... paNa upara (ka) kahyuM, tenAthI nakkI thayuM ke, UMTa, dahIMrUpanA abhAvavALo nathI. eTale pahelI rIte vizeSa na ghaTe ane (kha)mAM kahyuM, tenAthI nakkI thayuM ke, UMTanuM svarUpa mAtra UMTamAM ja hoya tevuM nathI, jIma 55 Doya che... eTale baMnemAMthI eka paNa rIte vizeSa siddha na thatAM baMnenI saMkIrNatA thaze ane eTale "dahIM mA' sema DevAthI 12 vA hoDaze.... . vivaraNam ....... sarve rupaiH ityevaMrupo yo'bhyupagama:-pakSaparigrahaH syAdvAdina: sa eva yuktiH / idamuktaM bhavati-syAduSTra:bhaveduSTra ityekaM vyAkhyAnam; dvitIyaM tu syAt uSTra:-kathaJciduSTra ityAcAryAbhyupagamenaiveti / / *.... maha bhUNathama 'khAdet' jiyAnI prayoga yo cha, tenAthI pAvanaThiyA 59 // 5sAthI sama4vI, ase AvI paNa Apatti Ave ke UMTa tarapha doDavAnuM kahevAyela vyakti, dahIM tarapha paNa kema na doDe ? 1. 'na' ityadhiko gh-dd-paatthH| 2. 'kRtarityetadevamanayoH' iti ng-paatthH| 3. 'vAbhidhAnopa0' iti Ga-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA o PP ( 30 ) "athAstyatizayaH kazcid yena bhedena vartate / sa eva dadhi so'nyatra nAstItyanubhayaM param // " athAnayoH kazcidatizayo'sti yenAyaM tathA coditaH kSIravikAra eva pravartate, nAnyatra / evaM tarhi sa evAtizayo'rthakriyArthipravRttiviSayo dadhi / tatphalavizeSo vyAkhyA athetyAdi / atha asti dadhyuSTrayoH atizayaH kazcid yena-atizayena dadhi khAdeti coditaH puruSo bhedena vartate, uSTraparihAreNa dani / sa eva atizayaH dadhi; so'nyatra - uSTre, nAstItyubhayaM-viMbhaktarUpasvarUpaM sarvaM vastu tadeva ca paraM paramArthaH / ekatvaM tu kalpitam / dadhno vA paramuSTrAdikamanubhayarUpamiti vyAkhyeyam / athAnayoH kazcidatizayo'sti / anayoriti dadhyuSTrayoryenAyaM puruSastathA codita iti - dadhi khAdeti coditaH kSIravikAra evadani pravartate, nAnyatra uSTre / evaM tarhi sa evAtizayo dadhIti sambandhaH / kimbhUta ityAhaarthakriyArthipravRttiviSayaH / dadhisAdhyA yA arthakriyA tayA yo'rthI puruSastasya pravRttiviSayaH / kiM kAraNam ? tatphaletyAdi / dadhnaiva sAdhyatvAt tatphalavizeSaH / sa cAsau phalavizeSazceti aneDAMtarazmi (30) "have, bhe hahIMbhAM vo DoI atizaya vizeSa manAya De, ThethI 'chahIM jA' khema mhetA, UMTane choDIne vyakti dahIMmAM ja pravarte, to te atizaya ja dahIM banaze ane A atizaya UMTa vageremAM nathI - A rIte anubhayarUpa ja vastu paramArtharUpe siddha thaze. 46 [dahIM ane UMTanuM ekatva (sAmAnyatva) kalpita thaze. athavA dahIMthI 52 - bIjI vastu UMTa vagere, te aMTa-chaDI ulaya35 nathI. (mAtra 235 4 che.)] zlokanuM vivaraNa : syAdvAdI H dahIM ane UMTano evo koI atizaya che ke, e baMnenI evI vizeSatA che ke, jethI 'chahIM jA' sebha prerita vyakti mAtra chahIMmAM 4 pravarte che, mAM nahIM... kheDAMtavAhI : e atizayanA aro, 'chahIM jA' mhevAyesa vyakti chahIMmAM 4 pravRtti 9re che... te atizaya 4 to chahIM (hadhitva) che... arae se 3, chahIM hone uhevAya ? to chahIMthI sAdhya ija (zumna vagere) nA parAbhUta svabhAva mAM hoya te... (hAta. pANI hone ahevAya ? tRSAzamana (pAzInuM ija) nuM arA hoya te...) ahIM, chahIMbhAM rahesa atizayanA aro 4, chahIMnA ijano (arthaDiyAno chu, chahIMbhAM pravRtti kare che, to te atizaya ja dahIMsAdhya phaLanuM kAraNa che. eTale te atizaya ja dahIM che... ane te atizaya UMTamAM to nathI, kAraNa ke tame ja kahyuM ke, atizaya dahIMmAM ja hovAthI 'dahIM khA' kahevAthI 1. anuSTup / 2. 'kazcid yenAtizayaiH' ityadhikaH ka- pAThaH / ( prathamaH 3. 'vibhaktasvarUpaM ' iti ka- pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) vyAkhyA-vivaraNa- vivecanasamanvitA pAdAnabhAvalakSitasvabhAvaM hi vastu dadhIti / sa ca tAdRzaH svabhAvo'nyatra nAsti, pravRttyabhAvAdarthinaH, tasmAnnobhayarUpamityekAntavAdaH // (31) kiJca sarvavastuzabalavAdinaH kvacidanyAsaMsRSTAkArabuddhyasiddheH tathA ... vyAkhyA vigraha: / tasya upAdAnabhAvaH- hetubhAvastena lakSitaH svabhAvo yasya vastunaH tadeva dIi kRtvA / sa ca tAdRza ityanantarokto dadhisvabhAvaH / anyatretyuSTre nAsti / kasmAdityAhapravRttyabhAvAdarthinaH dadhyarthina uSTre / tasmAnnobhayarUpaM vastu ityekAntavAdaH / ayaM ca parodito grantha: a~rthAdukto'pyupanyastaH, sAmpratakAlIyagranthakArazailyA spaSTataraM vA tathA'bhidhAya punaH parAbhyupagamapradarzanArthamiti / / adhikRta evAbhyuccayamAha kiJcetyAdinA / kiJcAyamaparo doSaH sarvavastuzabalavAdina:anekAntavAdinaH / kvacit - vastuni uSTrAdau anyAsaMsRSTAkArabuddhyasiddheH-dadhyAdyasaMsRSTA..aneDAMtarazmi 47 dahIMmAM pravRtti thAya, anyamAM nahIM... Ama, UMTamAM dadhirUpa na hovAthI sAmAnyarUpa na rahyuM ane eTale sAmAnya-vizeSa ubhayarUpatA paNa na rahI... phaLataH ekAMtavAdano ja jaya thayo ! prazna H A badhI ja vAta, viSa-modakanA dRSTAMtathI kahI ja hatI, to pachI dahIM-UMTanA dRSTAMtathI pharI kahevAnuM zuM prayojana ? uttara : ekavAra kahelo paNa graMtha, te ja viSayanA spaSTa bodha mATe, judA judA prakArothI pharIvAra paNa kahI zakAya che, mATe prastutamAM kaI asamaMjasa nathI. * anekAMtavAdImate syAdvAda paNa asaMgata thaze Co (31) je loko vastune anekAMtarUpa mAne che, te lokonA mate pratiniyata buddhi-zabda paNa na ghaTavAthI, saMhAravAha peN| asaMgata tha 4ze... ...vivaraNam . 23. arthAdukto'pIti / viSa modakadRSTAntenaiva bhaNita ityarthaH // 2 24. spaSTataraM vA tathA'bhidhAya punaH parAbhyupagamapradarzanArthamiti / spaSTataraM-sphuTataraM yat parAbhyupagamasya pradarzanaM-prakAzanaM tadartham / kathaM yatpradarzanamityAha-tathA-yathA prathamavArAyAm abhidhAya uktvA punaH dvitIyasya velAyAm / ' vA 'zabdaH pakSAntarasUcanArthaH / idamuktaM bhavati yadekadokto granthaH prakArAntareNa punarapi darzyate sa tasyaiva sphuTatarAvabodhArthamiti / / ca / * bhinna-bhinna vastunuM ekatra mIlana tene 'saMhAra' kahevAya che, saMhAranI je vAdamAM pradhAnatA hoya tene saMhAravAda-syAdvAda kahevAya che. 1. 'puraH parA0' iti ka-pAThaH / 2. 'prakAzanaM' ityAderArabhya 'granthaH ' paryantaH pATho na vidyate kha- pratau ca pratau For Personal & Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 anekAntajayapatAkA (prathamaH vAcakAbhAvAt saMhAravAdAnupapattiH, tatsiddhau vA tata eva tatsvabhAvabhedAt tadekarUpataiveti / (32) tathA coktam - ................ vyAkhyA .............. kArabuddhyasiddheH zabalatayA / tathA-anyAsaMsRSTAkAratvena vAcakAbhAvAt, pravRttinimittAbhAvena zabdApravRtteH / kimityAha-saMhAravAdAnupapattiH / saMhAravAdaH syAduSTro dadhItyAdikaH / tatsiddhau vA kvacit-anyAsaMsRSTAkArabuddhyAdisiddhau vA tata eva-kvacit anyAsaMsRSTAkArabuddhyAdisiddhereva tatsvabhAvabhedAt tasya-vastuna uSTrAdeH svabhAvabhedAt / tamantareNa anyAsaMsRSTAkArabuddhyAdyasiddheH / tadekarUpataiva tasya-uSTrAdervastuna ekarUpataiva iti na saMhAravAdo vAstavaH / tathA coktamiti parAbhyupagamaM darzayati sarvAtmatve cetyAdinA / sarvAtmatve ca bhAvAnAm ....... manetirazmi * te sA prabhArI - haino sarva vastune zajata mAne cha (sarvaM sarvamayaM)... temanA mate 62bhai 59 6nu sva35 (ithaMyi) cha. (125 : uSTro'pi syAd dadhiH bheSu teso cha) bheTale 6 55 Ta vagaire vastumA anya dahIM vagere vastuthI svataMtra evA AkAranI buddhi ja nahIM thaI zake... ane tevA prakAranI buddhi ja, zabdaprayoganuM kAraNa hovAthI, buddhinA abhAvamAM zabdaprayoga paNa nahIM thAya, eTale teno vAcaka za6 59 nahI bhaNe... (429 : huuN|ne me tyAre 'ayaM sthANuH' sevA buddhi thAya cha, te puruSanA mAthI asaMsRSTa hoya che, anyathA 'sthANurvA puruSo vA ?' mevI zaM. 4 thAya, niyi nahI... ho. sarva vastu zabala hoya, to badhe badhA ja AkAra hovAthI, koI nirNaya ja nahIM thAya. sthANumAM paNa puruSano mAra DovAthI tyAM 55 // puruSanI zaM 4 mA 23ze. ane 'ayaM sthANuH' mevoniya thAya to 4 teno zabdaprayoga thAya. te vinA na thAya.) ane jo UMTamAM dahIM vagere anyathI asaMsRSTa-AkAravALI buddhi mAnazo to UMTamAM UMTanuM ja sva35, 4Anu nahI. se nahI ze... (nahI to masaMsRSTa buddhi 4 na thAya...) mane to 2 UMTarUpa ja raheze dahIM nahIM ane eTale to - vastunI ekarUpatA ja rahevAthI - anekarUpatAsAdhaka syAdvAda asiddha ja thaI jaze ! (32) yuM , ..............* vivaraNam .................. 25. saMhAravAdaH syAduSTro dadhItyAdika iti / saMharaNam anekeSAM viprakIrNAnAm ekatra mIlanaM saMhAraH, tatpradhAno vAdaH, syAdvAda ityarthaH / / 3. 1. 'anyA0 tata eva' iti pATho gha-pustake nAsti / 2. 'tata e(va) kvacit' iti -pAThaH / 'tatsvabhAvAbhedAt' iti Da-pAThaH / 4. 'rUpatayaiva' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA "sarvAtmatve ca bhAvAnAM bhinnau syAtAM na dhI-dhvanI / bhedasaMhAravAdasya tadabhAvAdasambhavaH // "" so'yamanekAntavAdI kvacidapyekamAkAraM pratiniyatamapazyan vibhAgAbhAvAd bhAvAnAM kathamasaMsRSTAnyAkAravatyA buddhyA'dhibuddhayetArthAnabhilaped vA ? (33) tato bhedAgrahaNAt tatsaMhAravAdo na syAt, syAduSTro dadhi syAneti / atha punarasaMsRSTAvAkArau ....................................... vyAkhyA ..................... uSTrAdInAM bhinno syAtAM na dhI-dhvanI-jJAnaM zabdazca niyatArthau na syAtAm, bhedasaMhAravAdasya tadekIkaraNalakSaNasya tadabhAvAt-bhinnadhIdhvanyabhAvAt, asambhavo bhedena gRhItayoH zrutayorvA ekatvenopasaMhAro bhavati, syAduSTro dadhItyAdi, nAnyathA // tadetat so'yamityAdinA vyAcaSTe-so'yamanekAntavAdI-sarvavastuzabalavAdI kvacidapiuSTra dadhni vA ekamAkAraM pratiniyatam-itararUpavyavacchinnamapazyan / adarzane nimittamAhavibhAgAbhAvAd bhAvAnAM zabalarUpatayA itaretararUpApatteH / kimityAha-kathamityAdi / kathaMkena prakAreNa / aMsaMsRSTAnyAkAravatyeti / asaMsRSTo'nyAkAro yasminnarthe sa tathoktaH, sa yasyA buddharasti sA asaMsRSTAnyAkAravatI, vibhaktArthagrAhiNIti yAvat tayA, buddhyA evambhUtayA adhibuddhayetArthAna-samyag jAnIyAt abhilaped vA dhvaninA / tato bhedAgrahaNAt-evaM .... manetirazmi ... badhA ja padArtho jo sarvAtmaka hoya, to dareka vastunA judA judA jJAna ane zabdaprayoga nahIM thAya ane jo bhinna bhinna buddhi ane zabdaprayoga nahIM thAya, to te bhinna padArthonA ekIkaraNarUpa syA nahIM ghaTe.". A zlokano bhAva pUrve jaNAvyo hovA chatAM, vizeSa bodha thAya - e mATe graMthakArazrI vivaraNa 42 cha - anekAMtavAdImate sAmAnyarUpatayA badhA padArtho sarvamaya hovAthI - ekabIjAno vibhAga na rahevAthI - dahIM, UMTa vagere ekeya padArthamAM koI itara padArtharahita pratiniyata AkAra ja nahIM dekhAya ane to anyAkArathI asaMtRSTa evI buddhithI, pratiniyata arthanuM jJAna zI rIte thaze ? ane tevA jJAna vinA pratiniyata arthano, zabda dvArA abhilApa paNa zI rIte thaze? (33) tathA, meha paDe gRhIta. parthonu me bhIlana tene 'saMDA26' upAya cha, 54! - ...........* vivaraNam .... 26. tadekIkaraNalakSaNasyeti / teSAM-dadhyAdhuSTrAdibhedAnAM yadekIkaraNaM tallakSaNasya / / ............. 1. anuSTup / 2. 'niyatArthe na' iti ka-pAThaH / 3. 'asaMsRSTAnyAkAravatyeti' iti pATho nAsti ca-pratau / 4. 'kArArthavatI' iti gh-paatthH| 5. 'adhimucyetArthAnna samyag' iti c-paatthH| 6. 'adhibudhyeta samyag jAnIyAt arthAn' ityarthaH / For Personal & Private Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA (prathamaH pratipadya saMharet, ekarUpasaMsargiNyA buddheH kvacit pratiniyamAt tatpratibhAsabhedakRta eva tayo rUpayoH svabhAvabhedo'pi syAt, ekAnekavyavasthiteH pratibhAsaviSayatvAt / tathA ca naikastadubhayarUpaH syAditi mithyAvAda eSaH // ............. vyAkhyA .... vizeSAnupalabdheH kAraNAt tatsaMhAravAda:-bhedasaMhAravAdo na syAt / kimbhUta ityAha-syAduSTro dadhi syAnneti / atha punarasaMsRSTau-asaGkIrNo AkArau dadhyuSTrayoH pratipadya saMharet syAduSTra: syAd dadhIti / tataH kimityAha-ekarUpasaMsargiNyA:-uSTrarUpeNaiva dadhirUpeNaiva vA sambandhavatyA buddheH kvacit-uSTra dani vA pratiniyamAt-kAraNAt tatpratibhAsabhedakRta eva-buddhipratibhAsabhedakRta eva, tayo rUpayo:-dadhyuSTrasambandhinoH / kimityAha-svabhAvabhedo'pi syAt / kuta ityAha-ekAnekavyavasthiteH idamekamidamanekamityevambhUtAyAH pratibhAsaviSayatvAt / ekapratibhAsAlambanamekam, anekapratibhAsAlambanaM cAnekam, bhinnapratibhAsaviSayau ca dadhyuSTrau / tathA ca sati naika uSTro dadhi vA tadubhayarUpaH syAt, tadubhayaM dadhyuSTrobhayaM rUpamasyeti vigrahaH / iti-evamanena prakAreNa mithyAvAda eSaH-syAdvAda iti / atrApi sAmAnyenArthamabhidhAya paragranthopanyAsaH viditaprayojana eva / ....................... manetirazmi ............. pratiniyata (anyAkArathI asaMsRSTa) buddhi ane zabda ja na rahevAthI - bheda vaDe padArthanuM grahaNa ja na thatai, 'syAduSTro dadhiH syAnna' me 35 syAdvA6 4 thaI nahIM za... have jo dahIM-UMTa baMneno AkAra asaMsRSTa, arthAt judo judo mAnI, baMne bhinna AkAronuM ekatra mIlana karI syAdvAda mAno, to pachI dahIM-UMTanI anyAkArathI asaMsRSTa evI je buddhi thAya che, te buddhi pratiniyatarUpe mAtra dahIM-UMTa vize ja pravarte che ane Ama baMnenuM jJAna juduM juduM hovAthI siddha thaze ke dahIM-UMTa baMnenA svabhAvano bheda che. UMTa vagere eka rUpane ja grahaNa karanArI buddhi; UMTa vagere niyata padArthaviSayaka ja hoya che. eTale tevA jJAnanAM kAraNe ja UMTa vagere padArthono svabhAvabheda thaI jAya; kAraNa ke Akhare to padArthono svabhAva, jJAnathI ja nakkI thAya che.. ekanuM jJAna thAya te eka che, anekanuM jJAna thAya te aneka che. eTale UMTane dadhithI vyavacchinnarUpe grahaNa karanArI buddhi UMTaviSayaka ja hoya, tema dadhine UMTathI vyavacchinnarUpe grahaNa karanArI buddhi dadhiviSayaka ja hoya ane to UMTa-dadhino svabhAvabheda thaI javAthI te baMne judA - judA che e nakkI thavAthI eka ja vastu anekarUpa che, e vAtanuM khaMDana thaI jaze... meTale 4 / syAdvAha mithyAvAda cha... 1. iti pUrvapakSasya tRtIyAMzo'tra sampUrNaH / 2. 'ekapratipadya saMharet syAduSTaH syAd dadhIti tataH kimityAha' ityadhikazca-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA (34) evamabhilApyAnabhilApyamapi virodhabAdhitatvAdevAnuddhoSyam / tathAhiabhilapyate yat tadabhilApyam, etadvilakSaNaM cAnabhilApyamiti / tatazca yadi tadabhilApyaM na tarhyanabhilApyam, anabhilApyaM cenna tarhyabhilApyamiti, ekasyAnekaviruddhadharmAnugamAbhAvAt // 1 (35) kiJca virodhidharmAdhyAsitasvarUpatvAd vastuno'nekAntavAdino muktyabhAvaprasaGgaH / tathAhi-etadAtmA - 'GganA-bhavana - maNi-va - kanaka-dhana-dhAnyAdikamanAtmaka * vyAkhyA 51 2 evamityAdi / evamabhilApyAnabhilApyamapi, vastviti prakramaH / virodhabAdhitatvAdeva kAraNAd anuddhoSyam-anuccAraNIyam / etadevAha tathAhItyAdinA / tathAhItyupadarzane / abhilapyate-vyaktamucyate yad vastu tadabhilApyam, etadvilakSaNaM cAnabhilApyamiti / tataH kimityAha-tatazcetyAdi / evaM ca sati yadi tadabhilApyaM na tarhi anabhilApyam, anabhilApyaM cenna tarhi abhilApyamiti / ekasya vastunaH anekaviruddhadharmAnugamAbhAvAditi // kiJcetyAdi / kiJcAyamaparo doSa:- virodhidharmAdhyAsitasvarUpatvAd vastunaH sarvasyaiva anekAntavAdino vAdinaH muktyabhAvaprasaGgaH / kathamityetadabhidhAtumAha-tathAhItyAdi / tathAhi ..aneDAMtarazmi - * (4) abhilApya - analilApya kheDAMtavAha * (34) sAmAnya-vizeSanI prema, bhe 4 vastu khalisAyya anabhisAdhya laya35 che - khenuM paNa nirAkaraNa jANavuM, kAraNa ke abhilApya-anabhilApya vacce paNa virodha che. te A rIte - (1) vyasta3ye bhenuM ayyAraeA urAya, zabdazaH bhenuM sthana thAya, te padhArtha 'alisAdhya' uhevAya che. (2) vyakta3ye bhenuM ayyAra na thAya, zabdazaH bhenuM sthana na thAya, te pahArtha 'analilApya' uhevAya che. Ama, baMnenuM svarUpa virodhI hovAthI - ekatra aneka viruddha dharmono anugama (=saMbaMdha) na thaI zakavAthI vastu jo abhilApya hoya to anabhilApya na bane ane anabhilApya hoya to abhilApya na bane. tethI eka ja vastune abhilApya-anabhilApya ubhayarUpa mAnavI yogya nathI... * (5) kheDAMtavAhamA 4 bhukti (35) vaLI, vastune AvA viruddha dharmavALI mAnavAthI, anekAMtavAdIne muktino paNa abhAva thaze. te khArIte - sAme rahesa khAtmA, strI, ghaTa, bhazi, unaU, dhana, dhAnya... vagere tamAma padArtho anAtma35 1.. iti pUrvapakSasya caturthAMza: sampUrNaH / 2. ' tathAhItyupapradarzane' iti gha ca pAThaH / 3. 'ta(?e) tadvi (lakSaNaM' iti Da-pAThaH / 4. 'bhAvaH' ityadhikaH ka-pAThaH / 5. ' tathAhItyAdinA' iti gha- pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA (prathamaH ................................... manityamazuci duHkhamiti kathaJcid vijJAya bhAvatastathaiva bhAvayato vastutastatrAbhiSvaGgAspadAbhAvAd bhAvanAprakarSavizeSato vairAgyamupajAyate, tato muktiH / tathAhi-AtmAtmIyadarzanameva mohaH, tatpUrvaka eva AtmAtmIyasneho rAgaH, tatpUrvikaivAnurAgaviSayoparodhini ............ vyAkhyA .......... etat-adhyakSaM samadhigantavyam, AtmA-'GganA-bhavana-maNi-kanaka-dhana-dhAnyAdikaM vastu anAtmakaM-paraparikalpitAtmazUnyam anityamazuci duHkhaM svarUpato hetutazca iti-evaM kathaJcit-tatsvabhAvatayA hetuparamparAto viziSTakSaNotpAdena vijJAya zrutamayyA prajJayA bhAvataHparamArthena tathaiva bhAvayataH-abhyasyato vijJAya zrutamayyA prajJayA bhAvataH-paramArthena tathaiva bhAvayataH-abhyasyato vastutaH-paramArthena tatra-vastuni abhiSvaGgAspadAbhAvAt anAtmakatvAdinA / kimityAha-bhAvanAprakarSavizeSataH-abhyAsaprakarSavizeSataH, abhyAsaprakarSavizeSAdityarthaH, vairAgyamupajAyate / tataH-vairAgyAt muktiH, nAnyathA / tathAhItyAdi / tathAhiAtmAtmIyadarzanameva mohaH, viparyayarUpatvAt / tatpUrvaka eva-AtmAtmIyadarzanapUrvaka eva A(?AtmA)tmIyasneho rAgaH tatpUrvikaiva-A(?AtmA)tmIyasnehapUrvikaiva, anurAgaviSayo ...... manetirazmi .... (=niHsva35) che, anitya cha, azuyicha, sva35thA hu:5535 cha bhane duHpanA // 24 // cha - sema kathaMcid (tevA svabhAve ja te padArtho hetuparaMparAe viziSTa kSaNane utpanna karavA dvArA) duHkhAdirUpa jANIne bhAva thakI tevI ja bhAvanA karatA karatA, te vastumAM vAstavika Asakti karavA jevuM kaMI ja nathI, ema bhAvanAno prakarSa thatAM vairAgya utpanna thAya che ane te pachI mukti thAya che. prazna: te te padArtha vize AtmakatAdino bodha thatAM zuM mokSa na thAya? uttara : na thAya, 729 // 3 (1) 'du' bhane 'bhAI' mevI mAtma-mAtmIya bhAvanA cha, te 04 "bhoDa cha, (2) te bho pUrvamAtmA anesAtmIya vize sne thAya, te 2||ch, bhane (3) aatmAtmIyanA snehathI iSTaviSayanA pratibaMdhaka upara je aNagamo thAya, te dveSa che. tethI Atmamaatmiiy bhAvanA na Doya, to 4 - 21-dveSa-bhounI ghaTAo thatai - bhokSaprApti zasya che. mI mAvosartha lAgecha: tete pArtho (1) anitya vagaire to svabhAvathA 4che, (2) azuthi-du:535 svabhAvathA nathI, 5 / 525rAmemevI viziSTa sasthAne prApta recha... (bhamona viSTA35jane - azuthi... khI maitarama gati mApe -6:5...) * "ahaM mameti mantro'yaM, mohasya jagadAndhyakRt / ayameva hi napUrvaH pratimantro'pi mohajit // " (jJAnasAraH 4/1) 1. 'samadhigamyam' iti dd-paatthH| 2. bhAvapradhAnatvAnnirdezasya 'AspadatvAbhAvAt' iti jnyeym| 3. 'pUrvakaiva' iti ca-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 53 pratihatidvaiSa iti kRtvA / yadA tu tadAtmA'GganAdikaM sAtmakAdyapi tadA yathoktabhAvanA'bhAvAd bhAve'pi mithyArUpatvAd vairAgyAbhAvaH, tadabhAvAcca muktyabhAva iti // ___(36) syAdetat kimanenetthamasambhavinA mugdhavismayakareNa bhAvanAvAdena ? kRtsnakarmakSayAnmokSaH, sa ca kAyasantApalakSaNena tapasA prAgupAttakarmanirjaraNataH, anAgatasya .............. . vyAkhyA ................... parodhini vastuni pratihatiDheSa iti kRtvA sarvamupapadyate / / vipakSe doSamAha-yadA tu tadAtmA'GganAdikaM vastu sAtmakAdyapi-zabalarUpatayA sAtmakaM nityaM zuci sukhamityapi tadA kimityAha-tadA yathoktabhAvanA'bhAvAt-vastvanyathAtvena, bhAve'pi mithyArUpatvAd bhAvanAyAH / ata eva hetorvairAgyAbhAva upAyAbhAvena tadabhAvAccavairAgyAbhAvAcca muktyabhAvaH, tatpUrvakatvAt mukteriti // syAdetadityAdi / syAdetat kimanena-anantaroditena itthamasambhavinA-evamAtmAdyabhAvenAsambhavinA mugdhavismayakaraNa-anAlocakavismayakaraNazIlena bhAvanAvAdena anupAya eSa mokSasya / kuta ityAha-kRtsnakarmakSayAnmokSaH kRtsnam-azeSa karma-jJAnAvaraNIyAdi kSayaHAtyantikaH sambandhAbhAvaH asmAnmokSa iti / sa ca-kRtsnakarmakSayaH kAyasantApalakSaNena * manetirazmi * have anekAMtavAdImate - koI ekAMta na hovAthI - strI-ghara vagere mAtra anAtma, anitya, azuci, duHkharUpa ja nahIM rahe, paNa sAthe sAthe Atma, nitya, zuci, sukharUpa paNa lAgaze ane A rIte to - Atma-AtmIya bhAvanApUrvaka moha AvI javAthI - dhaMthokta (anAtmAdirUpa) bhAvanA paNa nahIM thaI zake. kadAca yathokta bhAvanA thaI paNa jAya, toye te bhAvanA to anekAMtamate, miththArUpa ja che, ane mithyAtva hoya to vairAgya na thAya ane vairAgya na thatAM to muktino ja abhAva thaze. (36) pUrvapakSa : tame 'yuM, "anAtma-azuyi vagere bhAvanAthI anAsatibhAva, tenAthI vaizya, tenAthI bhokSa... vagaire" - te. madhu 4 thana mAtra bhogAvone 4 vismaya 42nAu~cha, jADa e rIte mokSa thato nathI. prazna : tote thAya ? " uttara : jJAnAvaraNIya vagere karmonA AtyaMtika kSayathI. * "nityazucyAtmatAkhyAtiranityAzucyanAtmasu / avidyA tattvadhIvidyA, yogAcAraiH prakIrtitA // " (jJAnasAraH 14/1) anekAMtamate, dareka vastu sAtmaka-anAtmakAdi ubhayarUpa che, jayAre bhAvanAmAM to mAtra anAtmakatAno ja bodha karAya che, mATe te bhAvanA mithyArUpa banaze. 1. 'syAdetadityAdi' iti pATho na vidyate Da-pratau / For Personal & Private Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 anekAntajayapatAkA (prathamaH cAkaraNeneti / etadapyasat, kAyasantApasya karmaphalatvAt, nArakAdikAyasantApavat tattvatastapastvAyogAt / (37) na svecchApratipattyA tapastvam, svecchApratipattimadrAjyasukhAderapi tapastvaprasaGgAt, abhyupagame ca pratItyAdivirodhaH / tathAvidharAjyAdi ................ vyAkhyA ................. tapasA-SaSThASTamAdilakSaNena prAgupAttakarmanirjaraNataH-pUrvoktakarmanirjaraNAt kAraNAt anAgatasya ca karmaNo'karaNena, bhavatIti zeSaH / etadAzaGkyAha-etadapyasat-azobhanam / kuta ityAhakAyasantApasya-SaSThASTamAdeH karmaphalatvAt-audayikabhAvarUpatvAt / tataH kimityAhanArakAdikAyasantApavaditi dRSTAntaH / tattvataH-paramArthena tapastvAyogAt / AzaGkAzeSaparihArArthamAha-netyAdi / na svecchApratipattyA nArakAdyapohena tapastvaM kAyasantApasya / svecchApratipattimadrAjyasukhAderapi / 'Adi'zabdAd bhogasukhagrahaH, tapastvaprasaGgAt / svecchApratipattiauMdayikabhAvatve'pi tapastve nimittamiti kRtvA / abhyupagame ca svecchApratipattimadrAjyasukhAderapi tapastvasya kimityAha-pratItyAdivirodhaH / na hi svecchApratipattimadrAjyasukhAdi tapa iti pratItiH / 'Adi'zabdAnna caivamabhyupagama ityabhyupagamavirodhazca / ihaivAtapastve nimittamAha tathAvidhetyAdinA / tathAvidharAjyAdisukhabhoge-svecchApratipattimadrAjyAdi ............. manetirazmi .............. prazna : bhono kSaya zIzata ? uttara : be rIte - (1) dehanA saMtAparUpa chaTTa-aTTama vagere tapa karavAthI, pUrve grahaNa karelA karmonI nirjarA (kSaya) thAya che, ane (2) navA karmono baMdha na thAya - ema sattAgata karmonI nirjarA ane navA karmonA anAgamanathI sakaLa karmono kSaya thatAM mokSanI saMgati thaI jaze. uttarapakSa tamAruM kathana barAbara nathI, kAraNa ke kAyasaMtApa to azAtAvedanIya vagere karmanA udayarUpa che ane je je karmodayarUpa hoya, te badhuM taparUpa na banI zake, jema ke nArakAdine thato yasaMtA5... 74/4. vagere 59 // OM 4535 DovAthI, tene 59 // ta5.35 bhAna rAya nahIM. mI anumAnano prayoga sAvo thaze - "kAyasantApaH, na taporUpaH, karmodayarUpatvAt nArakAdikAyasantApavat" (37) pUrvapakSa nArakAdine je kAyasaMtApa che, te kaSTa to AvI paDyuM mATe bhogavavuM paDe che, jyAre chaThThaaTTama vagere kAyasaMtApa to jIva svecchAthI svIkAre che... eTale te tArUpa che. uttarapakSa svecchAthI svIkAre eTalA mAtrathI te tapa na bane, nahIMtara svecchAthI svIkRta rAjayanuM sukha vagere paNa taparUpa banI jaze ane jo rAjyasukhAdine paNa taparUpa mAnazo, to pratIti vagereno virodha thaze, kAraNa ke rAjayasukhAdi taparUpa che - evI pratIti kadI paNa nathI thatI ane evuM koI svIkAratuM paNa nathI. 1. 'zabdena bhoga0' iti ng-paatthH| 2. 'tapastvaM syAt' iti ca-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA sukhabhoge pramAdato'parabandha iti cet, sa kAyasantApe nanvArtadhyAnAdapi tulyH|| (38) citrazaktikaM ca karma, tucchabhogamahAbhogakAyasantApavyAdhyArogyAdicitraphaladarzanAt; tanna kAyasantApamAtrAt citrazaktikasyAsya kSaya upapadyate, atiprasaGgAt, AhlAdAdapi tatkSayApatteH / duHkhyeva caivaM tapasvI syAt / na caitadupapannam, abhyupagamAdi ... .... vyAkhyA ... ... sukhabhoge sati pramAdataH-pramAdAt kAraNAt aparabandhaH-anyakarmabandhaH / ato nedaM tapa iti hRdayam / iti cet etadAzajhyAha-sa ityAdi / saH-aparabandhaH kAyasantApe tapasi sati pramAdata iva nanvArtadhyAnAdapi tulyaH-samAna eva, ato nAyamapi tapa itybhipraayH|| ___abhyuccayamAha citrazaktikaM cetyAdinA / citrazaktikaM ca-nAnAzaktikaM ca karmavedanIyAdi / kuta ityAha-tucchabhogamahAbhogakAyasantApavyAdhyArogyAdicitraphaladarzanAt / na hyacitrAt kAraNAt citrakAryotpAdaH yata evam / tannetyAdi / tasmAnna kAyasantApamAtrAt sakAzAt citrazaktikasyAsya-karmaNaH kSaya upapadyate / kuta ityAha-atiprasaGgAt / enamevAhaAhlAdAdapi sakAzAt santApAdivat tatkSayApatte:-karmakSayApatteH, vijAtIyatvAvizeSAdityarthaH / duHkhyeva caivaM tapasvI syAt, kAyasantApalakSaNe tapasi sati / astviti etadAzaGkyAha-na *.................................................. manetirazmi ...................................................... pUrvapakSaH svecchAthI svIkRta rAjayasukhAdinA bhogamAM to pramAda thato hovAthI, navA-navA karmano baMdha thAya che, eTale te taparUpa nathI. utta256 : to, 74/4ma vagaire AyasaMtApama 59, mAdhyiAna yatuM DovAthI, navA-navA no baMdha thAya che, to tene paNa tapa kema manAya ? (38) jI(r) aid, tu57mo, mahAmoga, AyasaMtApa, vyAdhi, mArogya vagere 4 46- phaLo dekhAya che, te tyAre ja ghaTI zake ke jayAre tenA kAraNabhUta karmanI vicitra zaktio mAnavAmAM Ave, ane AvI vicitrazaktivALA vedanIya vagere karmono kSaya, mAtra kAyasaMtApathI na thAya, kAraNa ke, kAyasaMtApathI to mAtra kAyasaMtApaprAyogya karmano ja kSaya thAya che, bhogAdisalaka karmano nahIM... jo vijAtIya karmano kSaya paNa tenAthI mAnavAmAM Ave, to to bhogAdijanya AhvAdathI paNa badhA ja karmano kSaya thavAnI Apatti Ave ane tethI to kAyasaMtApa karavAnI paNa jarUra nA rahe... tathI, kAyasaMtAparUpa tapa mAnazo, to be moTA doSa Avaze - (1) atizaya vedanAthI parAbhava pAmelA, nAraka-tiryaMca vagere badhA ja duHkhI jIvo tapasvI banI jaze ane jema adhika dhanathI mahAna dhanika banAya, tema vadhAre duHkhI jIvo viziSTa tapasvI baeNnaze, ane (2) yogIone kAyasaMtAparUpa * "sarva eva ca duHkhyevaM, tapasvI samprasajyate / viziSTastadvizeSeNa, sudhanena dhanI yathA // " (aSTakaprakaraNam 11/2 ) 1. 'na tvArta0' iti ka-pAThaH / 2. 'duHkhIva' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA ( prathama: (c) virodhAt, atapasvinazcaivaM yoginaH syuH, kAyasantApAbhAvAt / na caitadapi nyAyyam, abhyupagamAdivirodhAdeva // ( 39 ) atha na kAyasantApastapa iti, api tvanyadeva / hantaivamapi na tadekarUpaM 56 * bALA ** caitadupapannaM yaduta duHkhyeva tapasvIti / kuta ityAha- abhyupagamAdivirodhAt / 'Adi'zabdAt lokayuktivirodhagrahaH / atapasvinazcaivaM yathodite tapasi sati yoginaH syuH - prAptarddhayo bhaveyuH kuta ityAha-kAyasantApAbhAvAt yogabalena / na caitadapi - yoginAmatapasvitvaM nyAyyam / kuta ityAha-abhyupagamAdivirodhAdeva iti / 'Adi'zabdaH pUrvavat // pakSAntarAzaGkApohAyAha-athetyAdi / atha na kAyasantApastapa iti, api tvanyadevakSAyopazamikaM bhAvAntaramiti / etadAzaGkyAha-hantetyAdi / hantaivamapi - anyat tapa iti paMkSe na tat-anyat ekarUpaM sat, tapaH citrazaktikasya karmaNaH- citraphaladarzanAnumitasya vedanIyAdeH kSayAyAlaM - kSayArthaM paryAptam / kuta ityAha- anyatamazaktito'bhAvAt anyatamasmin ekazaktike karmaNi, kSayamadhikRtyeti prakramaH, zaktirasyetyanyatamazaktiH, tapa iti gamyate, ... anekAMtarazmi .. tapa na hovAthI, samatAsukhanI pradhAnatAvALA badhA ja yogIo atapasvI banI jaize... paNa, AvI pratIti kadI paNa nathI thatI ane AvuM koI svIkAratuM paNa nathI. tethI chaTTha-akrama vagere kAyasaMtApane taparUpa mAnI zakAya nahIM. * kSAyopazamika bhAvarUpa tapa paNa asaMgata (39) zaMkA : tapa te kAyasaMtAparUpa nahIM, paNa ene eka 'kSAyopazamikabhAva' rUpa mAnavAmAM Ave, to to tenAthI karmakSayAdi ghaTI jaze ne ? Azaya e ke, chaTTha-akramamAM rahela bAhya kAyasaMtApa taparUpa nathI, paNa AhAravarjana-kaSTasahanAdinA pariNAmarUpa je kSayopazama bhAva che, te tapa che... eTale u52 kahela duHkhIne tapasvI mAnavAnI ke yogIne atapasvI mAnavAnI Apatti nahIM Ave. samAdhAna : nA, kAraNa ke kSAyopazamika bhAvarUpa tapa paNa ekarUpa hovAthI, tenA dvArA vicitra zaktivALA karmano kSaya azakya che (temAM kAraNa jaNAve che -) anyatama - koI eka karmane haNavAnI zakti jenAmAM che tevA tapathI citrazaktivALA karmano kSaya thaI zake nahIM... e kAraNe eka zaktivALo tapa, citrazaktivALA karmano virodhI hoI zake nahIM... - Azaya e ke, kSAyopamika bhAva ekarUpa hovAthI, temAM jo AhlAda prAyogya karmane haNavAnI zakti hoya, to tenA dvArA viSAdaprAyogya karmano kSaya na thAya ane jo viSAdaprAyogya karmane haNavAnI zakti hoya, to tenA dvArA AhlAdaprAyogya karmano kSaya na thAya - ema karmanI sarva zakti sAthe virodha na ghaTavAthI, eka zaktivALo kSAyopazamika bhAvarUpa tapa, aneka zaktivALA karmane haNavA * ''mahAtapasvinazaiva, tvatnItyA nArAya: / zamasauravyapradhAnatvAd, yozinavrutapasvinaH // ' ( aSTaprarAm 16/3) 2. 'pakSo na' rUti -pA: / For Personal & Private Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA citrazaktikasya karmaNaH kSayAyAlam, anyatamazaktito'bhAvAt, sarvazaktivirodhAsiddheH / (40) atha tapaH karmazaktisaGkarakSayakArItyekarUpAdapi tataH kSayaH / nanu caivamapi kathaJcit sukhenaivAlpe'pi karmaNi kSINe tadazeSakSayApattiH, tatsAkaryAnyathAnupapatteH, tadbhAvenaiva tatkSayAGgIkaraNAt, tadakSaye sAGkAMdyasiddhiriti tapaHkarmakSayavAdo'pyabudha ................. vyAkhyA ......................... ............. tasmAdanyatamazaktitastapasa ekarUpatayA kAraNena abhAvAt / adhikRtakarmaNaH kSayasya kathamabhAva ityAha-sarvazaktivirodhAsiddheH / sarvazaktibhiH citrakarmagatAbhiH saha virodhAsiddheH anyatamazaktitastapasaH / ekazaktikaM hyekazaktikasyaiva virodhItyabhiprAyaH // AzaGkAntarApohAyAha-atha tapa ityAdi / atha tapaH karmazaktInAM saGkareNa kSayakaraNazIlamiti kRtvA ekarUpAdapi tataH-tapasaH kSayaH, citrazaktikasya karmaNa iti / etadAzaGkyAha-nanvityAdi / nanu caivamapi-anantaroditanyAyayoge kathaJcit-kenacit prakAreNaikaromotpATAdinA sukhenaivAlpe'pi karmaNi kSINe sati tadazeSakSayApattiH tasya-karmaNo'zeSasya kSayApattiH / kuta ityAha-tatsAGkaryAnyathAnupapatteH-karmazaktisAGkaryAnyathAnupapatteH, ta~dbhAvenaiva * manetirazmi samartha thAya nahI... tethI kSayopazama bhA135 15thI 59 // azeSa bhano kSaya zasya nathI... - karmazaktinuM sAMThya paNa asaMbhavita - (40) pUrvapakSaH karmanI tamAma zaktio ekabIjA sAthe joDAyelI che, mizrita che, tethI ekarUpa tapathI paNa - karmanI eka zaktino kSaya thavA sAthe tasaMkIrNa - karmanI sarva zaktiono eka sAthe ja kSaya thaI jaze. uttarapakSa A rIte to eka romAMca khaDA thavA vagere rUpa sukhathI, tenA janaka alpa paNa karma kSINa thaye, azeSa karmano kSaya thaI jaze, kAraNa ke karmanI zaktio paraspara mizrita che=anuviddha che, evuM tyAre ja siddha thaI zake, ke jayAre eka karmazaktino kSaya thatAM tenAthI abhinna badhI ja karmazaktione kSaya thAya... kAraNa ke tame sAMkaryane laIne karmazaktino kSaya svIkAryo che, arthAt, tapathI eka karmazaktino kSaya thatAM, tadabhinna sarva karmazaktino kSaya svIkAryo che.. ... .......... vivaraNam ........... 27. karmazaktisAryAnyathAnupapatteriti / ayamatra bhAva:-karmazaktInAM sAGkaya-paramparAnuviddharupatA tadaiva siddhyati yadaikasyAM karmazaktau kSIyamANAyAM tadabhinnasvabhAvatvena anyA api kSIyanta iti / / ___28. tadbhAvenaiva tatkSayAGgIkaraNAdIti / tadbhAvenaiva sAGkaryalakSaNena tatkSayAGgIkaraNAt-karmazaktipralayAbhyupagamAt / 1. viSAdAhlAdakAyasantApAdicitraphalajanakanAnAkarmasu yadi tapasi viSAdajanakakarmanAzakatvaM na tadA''hlAdajanakakarmanAzakatvamityevaM karmanAzakAnyatamazaktimattapasaH kRtsnakSayAbhAvAdityarthaH / 2. 'rUpatAyA karaNena' iti Ga-pAThaH / 3. 'karmakSayasya' iti gh-paatthH| 4. 'sukhenaivAlpe karmaNi' iti gha-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA (prathama: janamanohara evetyapakarNayitavyaH // (41) na cAsmin satyapi mokSasauvihityam, anekAntopadravAnivRtteH / tathAhimukto'pi na mukta eva, anekAntavAdahAneH, api tvamukto'pi, iti nedamapuSkalamupAdeya ...................... ... rahyA che...................... tatkSayAGgIkaraNAt-karmazaktisAGkaryabhAvenaiva karmakSayAGgIkaraNAt / tadakSaye tasya-karmaNaH azeSasyAkSaye sAGkaryAdyasiddhiH / 'Adi'zabdAt vivakSitakarmakSayagrahaH / iti-evaM tapaHkarmakSayavAdo'pi pUrvoditaH abudhajanamanohara eveti kRtvA / kimityAha-apakarNayitavyaH // ihaivAbhyuccayamabhidhAtumAha-na cAsminnityAdi / na cAsmin-tapaHkarmakSayavAde satyapi mokSasauvihityaM-mokSasya suvihitabhAvaH / kuta ityAha-anekAntopadravAnivRtteH anekAntaHsyAdvAdaH sa evopadravaH, taditararUpApAdanena tadanivRtteriti / etadeva spaSTayati tathAhItyAdinA / tathAhi mukto'pi na mukta eva ekAntena / kuta ityAha-anekAntavAdahAneH, api tvamukto'pi, anekAntAGgIkaraNAt / iti-evaM nedaM-muktatvam apuSkalam-asampUrNaM sarvathA muktatA'bhAvena, upAdeyaphalaprakarSaH / upAdeyaM ca tat phalaM ceti vigrahaH, tasya prakarSaH-paryanto na / kuta ityAha anekAMtarazmi .... jo eka karmazaktino kSaya thavA sAthe, badhI karmazaktino kSaya nahIM thAya, to karmazaktinI mizritatA ja nahIM ghaTe ane jo mizritatA nahIM ghaTe to - badhI karmazaktio judI judI rahevAthI - mAtra eka tapathI badhA karmono kSaya asaMgata thaI jaze. tethI, tapathI karmono kSaya thAya - e vAta mAtra abudha janone ja manohara che, vidvAna janone nahIM, mATe AvI vAta sAMbhaLavI joIe ja nahIM. - tapa-karmakSayavAdamAM paNa mokSanI vyavasthA to asaMgata ja rahe (41) tapathI karmano kSaya mAnI laIe, to paNa mokSa to nahIM ja ghaTe, kAraNa ke ahIM paNa anekAMtarUpa upadrava nivRtta thAya nahIM, Ubho ja rahe. te A rIte - anekAMtavAdImate koI ekAMta na hovAthI badhI ja vastumAM itararUpanuM ApAdana thavAthI mukta jIva mAtra mukta ja nahIM rahe, amukta paNa thaI jaze. arthAt saMsArI paNa thaI jaze. jo ene sarvathA mukta mAnazo to - ekAMta AvI javAthI - anekAMtavAdanI hAni thaze... A rIte to - sarvathA muktapaNuM na AvavAthI - jIvamAM raheluM muktatva asaMpUrNa ja raheze, tethI e muktatvane upAdeyaphaLanA prakarSarUpe mAnI zakAze nahIM. prazna : kema nahIM manAya ? uttara : kAraNa ke AvuM muktatva to mukta jIvo sivAya saMsArI jIvomAM paNa raheluM che, (arthAta A rIte apavAda sahitanuM muktatva=asaMpUrNa muktatva to saMsArImAM paNa raheluM che, je pUrNa ane anyamAM asAdhAraNa hoya te ja prakarSarUpa hoI zake, prakRtamuktatva to asaMpUrNa ane anyasAdhAraNa 2. "paryantana' ti Tu-pATha: For Personal & Private Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA phalaprakarSaH, tadanyasAdhAraNatvAt, itthaM sApavAdasya saMsAriSvapi bhAvAt / tathAhi-na vaH saMsAryapi sarvathA saMsAryeva, ekAntavAdApatteH, api tvasaMsAryapIti nedamakRtsnaM heyAnarthotkarSa iti yatkiJcidetat // (42) kiJca anekAntavAdino mAnamapi na mAnameva, syAnmAnamiti tattvanIteH, ......... vyAkhyA * tadanyasAdhAraNatvAt / tasmAt-muktAdanyo'muktaH tatsAdhAraNatvAt adhikRtamuktatvasya / kathametadevamityAha-ittham-evamuktavadamuktatvayogena sApavAdasya-apuSkalasya, muktatvasyeti prakramaH / saMsAriSvapi prANiSu bhAvAt / etadeva bhAvayati tathAhItyAdinA / tathAhi na vaHna yuSmAkaM saMsAryapi prANI sarvathA saMsAryeva, asaMsArivyavacchedena / kuta ityAha-ekAntavAdApatteH kAraNAt, api tvasaMsAryapi, syAdvAdanIteH / iti-evaM nedaM-saMsAritvam akRtsnamasampUrNam ekAntena saMsAritvAbhAvena heyAnarthotkarSaH / heyazcAsau anarthazceti vigrahaH, tadutkarSaHniSThA na / iti-evaM yatkiJcidetat-asAramadhikRtamanekAntadarzanamiti / / kiJcetyAdi / kiJcAyamaparo doSaH-anekAntavAdino vAdinaH mAnamapi-pratyakSAdi na mAnameva ekAntena, api tvamAnamapi / kuta ityAha-syAnmAnamiti tattvanIteH-kathaJcinmAnamiti .... manetirazmi ... DovAthI pra35 na loDa za... prazna : amuktatvasahitanuM muktatva saMsArI jIvomAM zI rIte ? uttara : kAraNa ke anekAMtavAdImate, saMsArI jIva paNa mAtra saMsArI ja nahIM rahe, asaMsArI paNa thaze, arthAta mukta paNa thaze. jo ene sarvathA saMsArI ja mAnavAmAM Ave to to ekAMtavAda AvI jAya, tethI saMsArI jIvamAM paNa - muktasahitanuM ja saMsArIpaNuM hovAthI - amuktatvasahitanuM muktatva saMgata ja che. tathA, saMsArI jIvomAM - sarvathA saMsArIpaNuM na hovAthI - teomAM raheluM saMsArIpaNuM asaMpUrNa ja raheze ane tethI to te saMsArIpaNAne heya evA anarthanA prakarSarUpa paNa nahIM mAnI zakAya, kAraNa ke heyano prakarSa to sarvathA heyamAM ja Ave, jyAre asaMpUrNa evuM saMsArIpaNuM to - muktatvathI anuviddha DovAthI [55 Deya nathI... - ema, anekAMtavAdImate "muktapaNuM upAdeyaphaLanA prakarUpa hoya ane saMsArIpaNuM heya evA anarthanA prakarSarUpa hoya" - evI vyavasthA asaMgata thavAthI, anekAMtavAda asAra ja siddha thAya che. - anekAMtavAdImate pramANAdinI vyavasthA paNa asaMgata che : (42) anekAMtavAdImate - koI paNa ekAMta na rahevAthI - pratyakSAdi pramANo paNa, kathaMcidra ja pramANarUpa hovAthI, mAtra pramANa ja nahIM rahe, pramANAbhAsa paNa banI jaze... tema, pramANAbhAso 1. 'evaM mukta0' iti ng-paatthH| 2. 'niSTAnaM' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA 60 ( prathamaH 1 itthaM tadAbhAsamapi / tatazcaivaM tadatadAtmake pramANaprameyarUpe sarvasminnevAsmin vastutattve virodhabhAji asya tadatadvAdino niSkalaGkamatisamutprekSitasanyAyAnusArataH sarvameva pramANAdi pratiniyataM na ghaTata ityalamatrAtinirbandhena // (43) tathA coktam PP "yaH pazyatyAtmAnaM taMtrAsyAhamiti zAzvataH snehaH / 2 snehAt sukheSu tRSyati tRSNAdoSAMstiraskurute // ...... vyAkhyA nyAyAt / itthamityAdi / evaM tadAbhAsamapi - mAnAbhAsamapi na tadeva syAt tadAbhAsamiti tattvanIteH / tatazcetyAdi / tatazcaivam uktena nyAyena tadatadAtmake taccAtacca tadatadI te AtmA yasya tat tathA tasmin pramANaprameyarUpe sarvasminnevAsmin - anantarodite vastutattve virodhabhAji virodhaM bhajate tacchIlaM yat tathA tasmin asya tadatadvAdinaH - anekAntavAdinaH niSkalaGkamatisamutprekSitasanyAyAnusArataH / niSkalaGkamatayaH-bauddhAH taiH samutprekSito yaH sanyAyaH-uktalakSaNaH tadanusAreNa sarvameva pramANAdi / 'Adi' zabdAt prameyagrahaH / pratiniyatamitararUpAnanuSaktaM na ghaTata iti kRtvA alamatrAtinirbandhena nirarthakena, asthAnAbhiniveza eSa iti // tathA coktamanyairapi / etadevetyAha- yaH pazyatItyAdi / yaH pazyati AtmAnam anAdimohAt tatra-Atmani asya - Atmadarzina: ahamiti evaM zAzvataH snehaH viSayanityatayA / tataH aneDAMtarazmi paNa, kathaMcid ja pramANAbhAsarUpa hovAthI, mAtra pramANAbhAsarUpa ja nahIM rahe, pramANa paNa banI jaze... e rIte, prameya paNa aprameya banaze ane aprameya paNa prameya banaze. A pramANe anekAMtavAdImate, pramANa-prameyAdi badhA ja padArtho - ta -atadAtmaka hovAthI - virodhane bhajanArA che ane tethI to, bauddha=buddhizALI paMDito, temanA vaDe vicArAyela sanyAya-ahIM pUrvapakSIe anekAMtavAdanA khaMDana mATe Apela yuktio, tene anusAre, sarva pramANa-prameya vastu pratiniyatarUpe - pramANa te pramANa ja che, apramANa nathI ityAdirUpe - nahIM ghaTe, arthAt te vyavasthAno vilopa thardha 4ze. mATe, jAvA nirartha vAdhthI saryu. (43) tathA, jIbhajo vaDe pae uDevAyuM che ! - '(1) je anAdimohathI AtmAne jue che, te AtmadarzI vyaktine, AtmAmAM 'huM' evo sneha (rAga) pariNAma ubho thAya che ane te rAgathI sukhaviSayaka padArthomAM Asakti kare che ane 4. 1. 'tatra so'hamiti' iti ka- pratau pAThAntaram / 2. AryA / 3. 'bhAsamapi tattva0' iti ka- pATha: / ' tadityAtmA' iti ka-pAThaH / 5. 'nirarthakena' iti pATho nAsti ka-ca- pratayoH / For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA guNadarzI paritRSyan mameti tatsAdhanAnyupAdatte / tenAtmAbhinivezo yAvat tAvat sa saMsAre // Atmani sati parasaJjJA sva- paravibhAgAt parigraha-dveSau / anayoH sampratibaddhAH sarve doSAH prajAyante // karmakSayAddhi mokSaH sa ca tapasastacca kAyasantApaH / karmaphalatvAnnArakaduHkhamiva kathaM tapastat syAt ? // 2 4 vyAkhyA kimityAha-snehAt hetoH sukheSu tRSyati - abhiSvaGgaM karoti / evamapi kimityAha - tRSNAdoSAMstiraskurute - sthagayati // tathA guNadarzI san paritRSyan mohAt mameti evaM vipralabdhaH tatsAdhanAni - guNasAdhanAni upAdatte-gRhNAtyazrAnta: / yenaitadevaM tenAtmAbhinivezo yAvat prANinastAvat se saMsAre prANI // tathA''tmani sati parasaJjJA bhavati, svaparavibhAgAt parigrahaH - dveSau bhavataH / anayoH sampratibaddhA:- parigraha-dveSayoH sarve doSAH prajAyante rAgAdayaH / karmakSayAddhi mokSaH, na bhAvanAtaH / sa ca tapasaH karmakSayaH, tacca kAyasantApa:, tapa * aneaMtarazmi adhikAra: ) 61 (Asakti hovAthI) te lobha vageremAM arthopArjananA kaSTa vagere doSone joto nathI, arthAt doSomAM p| gueAne 4 dukhe che... (2) te guMNadarzI vyakti lobhita thaiIne, 'e badhuM mAruM che' ema karI sukhanA sAdhanone niraMtara grahaNa karavA doDe che. Ama, jyAM sudhI AtmAbhiniveza che, tyAM sudhI jIva saMsA2mAM ja che. (3) AtmAbhiniveza thaye, huM ane mArA sivAyanA padArthomAM '52' evI saMjJA thAya che ane sva-parano vibhAga thavAthI, svano parigraha ane 52no dveSa thAya che ane parigraha-dveSa sAthe saMkaLAyelA rAgAdi badhA ja doSo utpanna thAya che... * 'bhImo bhImasenaH' se nyAye AtmazabdathI AtmAbhiniveza sevo... * A traNeno phalitArtha e che ke, AtmAbhiniveza che tyAM sudhI mokSa thavAno nathI. 40 .... vivaraNam ..... 29. tRSNAdoSAMritaraskuruta iti / tRSNAyAM-lobhalakSaNAyAM ye doSA arthopArjanAdiklezalakSaNAstAn tiraskurute, na pazyatItyarthaH / tathAvidhagauri ( rI ) gAnAkSiptahariNa iva maraNamiti / / // * ahIM guNadarzIno artha Avo jaNAya che - (1) AgaLa tRSNAdoSanI vAta che, eTale tRSNAmAM guNane bhenAra... athavA (2) dhanAhi sAdhanomAM (nAthI tRSNA tRpta thAya temAM ) guNa bhenAra... ane 'paritRSyan' bheTale mohathI tenI icchA karato. For Personal & Private Use Only 1-2 AryA / 3. 'kSayAdvimokSaH' iti ga-pAThaH / 4. AryA / 5. 'sa' iti pATho nAsti gha- pustake | 6. 'kSayAdvimokSaH' iti ka-pAThaH / 7. tRSNAyA lobhalakSaNAyA ye' iti ca pAThaH / 8. 'gorigAnA 0' iti ca pAThaH / Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA (prathamaH (44) na svecchApratipattyA viziSTasukhabhAvatulyavRttitvAt / iSTau pratItikopastadanyabandho dvaye'pi samaH // citraM ca karma kAryAt saGklezAdeva tatkSayo'yuktaH / duHkhyeva tapasvIti ca tadabhAvo yoginAM caiva // anyadapi caikarUpaM taccitrakSayanibandhanaM na syAt / tacchaktisaGkarakSayakArItyapi vacanamAtraM tu // ....... vyAkhyA ......... iti pUrvapakSaH / karmaphalatvAt kAraNAt / nArakaduHkhamiveti dRSTAntaH / kathaM tapastat syAt kAyasantAparUpamityuttaram / na svecchApratipattyA tat tapaH / kuta ityAha-viziSTasukhabhAvatulyavRttitvAt, svecchApratipattimadrAjyasukhAderapi tapastvaprasaGgAdityarthaH / iSTau pratItikopaH adhikRtarAjyasukhAdestapastve / tadanyabandhaH pramAdArttadhyAnAbhyAM dvaye'pi-prastutarAjyasukhe prastutatapasi ca samaHtulyaH / citraM ca karma kAryAt-tucchabhogAdiphaladarzanAt, ataH saGklezAdeva ekarUpAt tatkSayo'yuktaH, citrakarmakSayaH aghaTamAnaka iti / duHkhyeva tapasvIti ca ayuktaM tadabhAvaHtapasvitvAbhAvo yoginAM caiva ayuktaH / anyadapi ca yuktaM ekarUpaM tat-tapaH / tataH kimityAha-citrakarmakSayanibandhanaM na * manetirazmi (4) pUrvapakSa : bhokSa te nA kSayathA, bhano kSaya ta5thIane ta5 te AyasaMta535 che. uttarapakSa nArakAdinA duHkhanI jema, karmanA phaLarUpa hovAthI, kAyasaMtApane tArUpa zI rIte kahI zakAya ? (44) (5) pUrvapakSa : AyasaMtA5 to svecchA se vAyu cha... uttarapakSa e rIte to rAjyasukhAdi paNa svecchAe svIkAryuM hovAthI, parUpa banaze ane tene tarUpa mAnavAmAM to pratItino virodha che... pUrvapakSa : rAjayasukhAdimAM to pramAdanA kAraNe navA navA karmano baMdha thAya che... uttarapakSa : navA karmono baMdha to kAyasaMtApamAM paNa ArtadhyAnathI thAya che ja.. (6) kArya vicitra hovAthI kAraNabhUta karma paNa vicitra che ane evA vicitra karmano kSaya mAtra kAyasaMtAparUpa ekasvarUpI kAraNathI ayukta che ane jo kAyasaMtApane taparUpa manAya to badhA duHkhIo tapasvI ane badhA yogIo atapasvI banI jaze. (7) kSAyopathamika bhAvarUpa tapa paNa ekarUpa hovAthI vicitrakarmanA kSayanuM kAraNa na bane. 1. AryA / 2. yoginA' iti g-paatthH| 3-4. AryA / 5. 'tulyarUpatvAt' iti k-gh-paatthH| 6. 'rAjye sukhe' iti Ga-pAThaH / ........... For Personal & Private Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA aklezAt stoke'pi kSINe sarvakSayaprasaGgo yat / sAGkaryAdernyAyAt tadbhedo hyanyathA niyamAt // mukto na mukta eva hi saMsAryapi sarvathA na saMsArI / mAnamapi mAnameva hi hetvAbhAso'pyasAveva // 63 * vyAkhyA syAt / citraM ca karma, tacchaktisaGkarakSayakAri-karmazaktisaGkarakSayakAri tapaH / ityapi vacanamAtram eva / kuta ityAha-aklezAt ekaromotpATanena stoke'pi karmaNi kSINe sati sarvakSayaprasaGgo yat-yasmAt / kuta ityAha-sAGkaryAdernyAyAt / 'Adi'zabdAt stokakarmakSayaH / tadbhedaHkarmazaktibhedaH / karmazaktibhedo hyanyathA - sarvakSayamantareNa niyamAt ata ityapi vacanamAtrameveti sthitam / tathA mukto na mukta eva hi - ekAntena, saMsAryapi sarvathA na saMsArI, ekAntavAdApatteH / mAnamapi mAnameva hi na syAdvAdaprAmANyAt / hetvAbhAso'pi pramANAbhAsopalakSaNametat / ... aneaMtarazmi - "tapa te ekabIjAthI mizrita evI karmazaktiono kSayakArI che" - e kathana paNa vacanamAtra ja che, yuktirahita che... (8) karmanI zaktionuM sAMkarya (mizraNabhAva) mAnazo, to sukharUpa evA eka romotpATanAdithI thoDA paNa karmano kSaya thatAM badhA karmono kSaya mAnavo paDaze, kAraNa ke badhA karmonA kSaya vinA karmanI AMzika zaktino kSaya paNa a~saMgata che ane jo alpa karmakSaye sarvakarmakSaya na thAya to badhA karmo judA judA mAnavA paDe... ane to tapathI paNa sarvakarmakSaya nahIM thAya... (9) anekAMtavAdImate, mukta paNa mAtra mukta ja nahIM rahe ane saMsArI paNa mAtra saMsArI ja .... vivaraNam .. 30. 'Adi' zabdAt stokakarmakSaya iti / ayamatra bhAvaH - yadi stoke'pi karmaNi kSIyamANe sarvAsAM karmazaktInAM kSayo neSyate, tadA kathaM tAsAM sAGkaryaM svavAcaiva pratipannaM bhavataH saGgacchate ? tathAsAGkaryeNA'kSIyamANAsu karmazaktiSu stokasyApi karmaNaH kSayo na prApnoti, sarvakarmazaktyanuviddhasvabhAvatvAt tasya / tata idamAyAtam stoke'pi karmaNi zrIyamANe sarvAH karmazaktayaH kSIyante, sarvAsu ca kSIyamANAsu stokamiti // * Azaya e che ke karmanI tamAma zaktio ekabIjA sAthe joDAyelI che, tethI ekazaktino kSaya thatAM sarva zaktino kSaya thaze ane sarva zaktino kSaya thAya tyAre ja thoDA karmano kSaya thaze. 1. 'kiJca' ityadhikaH ka- pAThaH / 2- 3. AryA / 4. 'nibandhanaM na syAt' ityadhiko Da-pATha: / 5. 'tad yathA' iti pUrvamudrite pAThaH / 6. pUrvamudrite tu 'ryeNa kSIyaH' iti pAThaH / sa cAzuddhatvAt L pratAnusAreNa saMzodhitaH / 'tasyA:' iti pUrvamudrite pAThaH / 7. For Personal & Private Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 anekAntajayapatAkA (prathamaH evaM sapratipakSe sarvasminneva vastutattve'smin / syAdvAdinaH sunItyA na yujyate sarvameveha // " ityAdi // (45) tadevamete mandamatayo dustarkopahatAstIrthyAH svayaM naSTAH parAnapi nAzayanti mandamatIn, ataH pratividhIyate(46) tatra yat tAvaduktam-'kathamekameva ghaTAdirUpaM vastu saccAsacca bhavati' ......... vyAkhyA .... asAveva-hetvAbhAsa eva na, tata eva hetoriti / ___ evamityAdi / evam-uktena prakAreNa sapratipakSe sarvasminneva prAmANAdirUpe vastutattve'smin lokasiddhe syAdvAdinaH-anekAntavAdinaH sunItyA uktavat na yujyate sarvameveha dRSTam / ityAdi / eSa pUrvapakSaH // ___ainamupanyasyAtra dUSaNamabhidhAtumAha-tadevamityAdi / tacchabdaH prastutArthapradarzakaH / evaMyathoktaM ete-zAkyAdaya evaMvAditayA loke siddhA mandamatayo viziSTakSayopazamAbhAvena dustarkopahatAH-ekAntaviSayatarkapIDitAH tIrthyAH-zAkyAdaya eva, na svayaM naSTA eva, sannyAyAjJAnAditi gamyate, parAnapi nAzayanti na sAmAnyenetyAha-mandamatIn-jaDabuddhIn / yata evam ataH pratividhIyate-sarvatraivAtra pratikriyata ityarthaH // tatretyAdi / tatra yat tAvaduktamAdau kathamekameva ghaTAdirUpaM vastu saccAsacca .....sanetirazmi ..... nahIM rahe... pramANa paNa mAtra pramANa ja nahIM rahe ane hetvAbhAsAdi paNa mAtra hetvAbhAsAdi ja nahI 23. (10) sAma, aneitavAhImate, 55 4 partho pratipakSasahita DovAthI, prbhaae|-prmeyaah sarva daSTa vastuo upara kahela nyAyapUrvaka ghaTI zakaze nahIM..." che A pramANe ekAMtavAdIono pUrvapakSa samApta thayo che * Caugja.* (45) A rIte maMdabuddhivALA, ekAMtavAdanA kutarkothI pIDita thayela evA bauddha vagere, gADha ajJAnathI pote to naSTa thayA ja che, sAthe sAthe maMdabuddhivALA bIjA jIvone paNa naSTa kare che... tethI, A badhA ekAMtavAdonuM have kramazaH pratividhAna karAya che - __* (1) sahasA manesitavAE * (46) pUrvapakSamatabhe yuM tuM, "sa6-asa6 jane vayye virodha hovAthI, me 4 ghAhi 1. aaryaa| 2. iti pUrvapakSasya paJcamAMzaH smpuurnnH| 3. trayoviMzatitame pRsstthe| 4. 'loke siddheH' iti ngpaatthH| 5. 'evamupa0' iti Ga-pAThaH / 6. 'prastutArthopadarzakaH' iti Ga-pAThaH / 7. 'lokasiddhAH' iti ka-pAThaH / 8. prekSyatAM trayoviMzatitamaM pRSTham / For Personal & Private Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA vivaraNa-vivecanasamanvitA tadetatadAgopAlAGganAdiprasiddhamanAzaGkanIyameva, yatastat svadravyakSetrakAlabhAvarUpeNa sad vartate, paradravyakSetrakAlabhAvarUpeNa cAsat; tatazca saccAsacca bhavati, anyathA tadabhAvaprasaGgAt / (47) tathAhi-yadi tad yathA svadravyakSetrakAlabhAvarUpeNa sat, evaM paradravyAdirUpeNApi syAt, tatazca tad ghaTavastveva na syAt, paradravyAdirUpeNApi sattvAt ......................................... vyAkhyA .................................. bhavatIti pUrvapakSe / tadetadityAdi / tadetat-ghaTAdirUpaM vastu saccAsacceti AgopAlAGganAdiprasiddhaM-tathopalambhanArthakriyAbhyAM pratiSThitam, anAzaGkanIyameva / yatastat-ghaTAdirUpaM vastu svadravyakSetrakAlabhAvarUpeNa sad vartate, paradravyakSetrakAlabhAvarUpeNa ca-paTAdirUpeNa asat / tatazca saccAsacca bhavati, tad vastu zabalam / anyathA-evamanaGgIkaraNe tadabhAvaprasaGgAt-tasya-ghaTAdirUpasya vastuno'bhAvaprasaGgAt / enameva bhAvayati tathAhItyAdinA / tathAhi-yadi tat-ghaTAdirUpaM vastu yathA svadravyakSetrakAlabhAvarUpeNa sat, evaM paradravyAdirUpeNApi syAt / 'Adi'zabdAt parakSetrakAlabhAvarUpaparigrahaH / tatazca-evaM ca sati tad ghaTavastveva na syAt / kuta ityAha-paradravyAdirUpeNApi sattvAt, tadanyasvAtmavat-paTAdi ..... .manetirazmi .... vastu sa6 sane asa6 jAne 35 2 rIte ?... vagaire" - te 5 4 4thana ayukta cha, 29 // 3 - se rIte ja pratIti ane arthakriyA ghaTatI hovAthI - "vastu sadasaubhayAtmaka che' evuM gopAla-aMganAdi badhAne prasiddha che, mATe emAM bilakula zaMkAne sthAna nathI. - sadasarUpatA vinA vastuno ja abhAva prazna: sadasad rUpa mAnyA vinA zuM vastunuM astitva na ghaTe ? uttara : na ghaTe, kAraNa ke vastunuM svarUpa ja sadasad ubhayAtmaka che. te A rIte -- eka ja ghaTA vastumI, potAnA (1) dravya, (2) kSetra, (3) 1, mane (4) bhAva... mA yArane mAzrayIne 'sat' cha bhane jI0 pAnA (1) dravya, (2) kSetra, (3) mane (4) bhAvane mAzrayIne 'asat' cha - sA rIta, vastune zro. sahasa635 nahI mAnavAma mAve, to ghaTA vastuno samAva thaze.... prazna : amAva bha? uttaraH kAraNa ke vastu sadasad ubhayarUpa na rahevAthI, kAM to mAtra sarUpa banaze athavA to mAtra asarUpa banaze ane tema mAnavAmAM to ghaTAdi vastuno abhAva thAya ja. (47) te mArIte (1) vastu, jema potAnA dravyAdine AzrayIne sat che, tema bIjAnA dravyAdine AzrayIne paNa sat hoya to ghaDo paTarUpe paNa sat thavAthI paTarUpa ja thaI jatAM - jema paTa e ghaTa nathI, tema ghaTa paNa ghaTa nahI 23... 1. 'prasiddhamanA0' iti k-paatthH| 2. 'paTAdigatena, asat' iti gh-paatthH| 3. 'tatazcaivaM sati' iti gha-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 anekAntajayapatAkA (prathamaH tadanyasvAtmavat / tathA yadi yathA paradravyakSetrakAlabhAvarUpeNAsat, evaM svadravyAdirUpeNApi syAt, itthamapi tad ghaTavastveva na syAt, svadravyAdirUpeNApyasattvAt kharaviSANavat / ityevaM tadabhAvaprasaGgAt sadasadrUpaM tadaGgIkartavyamiti / (48) tathA ca tad dravyataH pArthivatvena sat, nAbAditvena; tathA kSetrata ihatyatvena, na 'pATaliputrakA 'ditvena; tathA kAlato ghaTakAlatvena, na mRtpiNDAdikAlatvena; tathA bhAvataH zyAmatvena, na .... ..vyAkhyA * . ... svAtmavadityarthaH / tathA yadi yathA paradravyakSetrakAlabhAvarUpeNAsat tad ghaTAdirUpaM vastu, evaM svadravyAdirUpeNApi syAt / 'Adi'zabdAt svakSetrakAlabhAvaparigrahaH / itthamapi-evamapi tad ghaTavastveva na syAt, svadravyAdirUpeNApi asattvAt / kiMvadityAha-kharaviSANavat / kharaviSANaM hi pararUpeNa svarUpeNa cAsat, tucchamiti bhAvanIyam / ityevam-uktanyAyena tadabhAvaprasaGgAt tasya-ghaTAdirUpasya vastuno'bhAvaprasaGgAt sadasadrUpaM tadaGgIkartavyamiti / etadeva vizeSeNAha-tathA cetyAdi tathA ca tat-ghaTAdirUpaM vastu dravyataH-dravyamAzritya pArthivatvena sat-tathApariNatapRthivIvikAratvena sat, nAbAditvena / tathA kSetrata:-kSetramAzritya ihatyatvena, ihabhavaH ihatyaH tadbhAvena, na 'pATaliputrakA 'ditvena / tathA kAlataH-kAlamAzritya ghaTa * manAMtarazmi *.. (2) vastu, jema bIjAnA dravyAdine AzrayIne asat che, tema potAnA dravyAdine AzrayIne paNa asatuM hoya, to svadravyAdhirUpe, jema gadheDAnA zIMgaDAnuM astitva nathI, tema mATI AdirUpe ghaDAnuM paNa astitva na rahevAthI, ghaDAno paNa abhAva thaI jaze... Ama, mAtra sat ke asad mAnavAmAM, vastunuM astitva ja na ghaTatuM hovAthI, vastune sadasad ubhayarUpa ja mAnavI rahI. * paratunI sasa63patAnuM zva35 * (48) eka ja ghaTAdi vastuo svadravyAdinI apekSAe sat che ane paradravyAdinI apekSAe asa che. ahIM pahelA svadravyAdi kyA ane pAradravyAdi kayA? te vicArIe - (1) dravya : 5o bhATIno cha, pRthvIno cha... mATe, mATI-pRthvI se ghAnu svadravya vAya ane tethI temAM mRtmayatva-pArthivatvarUpa dharma Ave che... Ama, je je dharmo prastuta ghaDAmAM rahelA Doya, te ( ten| 'sva'dharma athavA 'sva'35 upAya che... mA sivAyanA dharmo - ghAma nahIM rahenArA dharmo enA mATe "paradhama athavA 'pararUpa kahevAya che. jema ke ghaDo jaLarUpa na hovAthI - temAM jalatva na hovAthI - jaLa te paradravya kahevAya ane jalatva te paradharma kahevAya. (2) kSetra : ghaDAnI utpatti athavA sthiti ahIM hovAthI A kSetra te svakSetra kahevAya ane pATaliputra vagere je kSetramAM utpatti-sthiti na hoya, te parakSetra kahevAya. (3) : 4 mA po rahayo cha, te 257 upAya bhane mRt5i, B E avasthAbhAvI je kALamAM ghaDo nathI rahyo, te parakALa kahevAya. For Personal & Private Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67. sat // thaLa:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA raktatvAdineti; anyathA itararUpApattyA tatsvarUpahAniprasaGga iti // (46) dravyodyAtmavaM ra Taca, saivinAmAvAn aa tathAtri vAvidravyamAtramev tathAvidhakSetrAnanuviddham, Rte tatkAlabhAvitAM, kRSNAdibhAvazUnyaM ghaTaH, tathA vyArahyA che ... ....... kAlatvena-tathAtatsthitisvabhAvatvalakSaNena, na mRtpiNDakapAlakAlatvena / tathA bhAvataHbhAvamAzritya zyAmatvena-zyAmatvabhAvena, na raktatvAdinA sat iti / itthaM caitadaGgIkartavyam / anyathA-evamanaGgIkaraNe itararUpApattyA-abAdirUpeNApi sattvena tasya-ghaTAdirUpasya vastunaH svarUpahAniprasaGgaH, pArthivatvAdyabhAvAditi // dravyAdyAtmakatvaM ca yathoditaM ghaTasya-adhikRtavastunaH / kathamityAha-tairvinA'bhAvAt / taiH-dravya-kSetra-kAla-bhAvaivinA'bhAvAt / etadeva bhAvayati tathAhItyAdinA / tathAhi na mRdAdidravyamAtrameva ekAntakasvabhAvam, tathAvidhakSetrAnanurviddhaM-tadAdhAratvapariNatakSetrAnAdheya - anekAMtarazmi . (4) bhAvaH vivakSita ghaDo zyAma che, vRtta che, mATe zyAmatva - vRttatva vagere svabhAva kahevAya ane vivakSita ghaDo rakta-corasa na hovAthI, raktatva-corasatva vagere parabhAva kahevAya. AmAMthI svadravyAdinI apekSAe vastu sat che ane paradravyAdinI apekSAe vastu asat che. te A rIte - (1) dravyathI, ghaDo pArthivavena sat che ane jalatvena asat che. (2) kSetrathI, ghaDo Ihatyatvena sat che ane pATaliputratvena asat che. (3) kALathI, ghaDo ghaTakAla-na sat che ane mRtapiMDAdikAla--na asat che. (4) bhAvathI, ghaDo zyAmavena sat che ane raktatvana asat che. Ama, jo niyatarUpe sadasarUpatA nahIM mAnavAmAM Ave, to adhikRta ghaDo jaLAdirUpa thaI jatAM (paradravyAdinI apekSAe sat thaI jatAM) ane eTale mATI vagere potAnAM svarUpathI zruta thaI jatAM (svadravyAdinI apekSAe asat thaI jatAM) ghaDAnA svarUpanI ja hAni thaze. Ika vastu dravyAdi cAre rUpa (49) ghaTAdi vastuo (1) mAtra dravyarUpa, (2) mAtra kSetrarUpa, (3) mAtra kALarUpa, ke (4) mAtra bhAvarUpa nathI, paNa dravyAdi cAre rUpa che, kAraNa ke dravyAdi cAre vinA teonuM astitva ja aghaTita che. te A rIte - pATaliputra vagere kSetramAM nahIM rahenAre, ghaTakALe vinAno, kRSNa vagere varNa vinAno, mAtra 4 kSetronanuviddha-tAdhAratvaparitakSetrAnAdheyasvabhAve, eTale ghaDo je kSetramAM rahe che, te kSetramAM AdhAratA Ave che ane ghaDAmAM AdheyatA Ave che... AdhArakSetranirUpita AdheyatA vinA ghaDAnuM astitva na hoya... svasthitiRttibhavitai=ghaDo jeTalo kALa rahe te tenI sthiti, te sthitikALamAM bhAvitA-rahevApaNuM vinA ghaTa na hoya... 2. "nanu vAddha tathAdhAra' ta va-pa: 2. "tathAdhAra' rUti I-patra | For Personal & Private Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CN anekAntajayapatAkA (prathamaH 'nupalambhAt, (50) tattadanyatamamAtratve taditaravaikalyena tatsvarUpAnupapatteH, viviktAnAmasambhavAt, sambhave'pi tanmAtratvena tadrvyatvAdibuddhihetutvato ghaTabuddhayabhAvaprasaGgaH / ............... vyAkhyA * ........................... svabhAvam, Rte tatkAlabhAvitAM-vinA svasthitikAlabhAvitAM kRSNAdibhAvazUnyaM-kRSNo bhaMdibhAvazUnyaM ghaTaH / kuta ityAha-tathA'nupalambhAt / tathA-tena prakAreNa tathAvidhakSetrAdyanuvedhAdirahitamRdAdidravyamAvalakSaNenAnupalambhAt / atraiva kAraNamabhidhAtumAha-tattadanyatametyAdi / tasya-ghaTasya teSAM-pArthivadravyatvAdInAmanyatamamAtratve-pArthivadravyamAtratve sati taditaravaikalyena-ihatyatvAdyabhAvena tatsvarUpAnupapatteH-adhikRtapArthivadravyatvasvarUpAnupapatteH / 'ghaTabuddhyabhAvaprasaGgaH' iti yogaH / anupapattizca viviktAnAmasambhavAt / pArthivadravyatvAdInAmiti prakramaH / sambhave'pItyAdi / sambhave'pyadhikRtapArthivadravyatvAdInAM tanmAMtratvenapArthivadravyAdimAtratvena hetunA, tadrvyatvAdibuddhihetutvataH-pArthivadravyatvAdibuddhihetutvataH, teSAM ghaTabuddhyabhAvaprasaGgaH / nAnyAlambanA'nyA buddhiH sAdhvI bhavitumarhatIti bhAvanIyam / na cetyAdi / niSNAtavyapadezo'yam / dravyataH pArthivatvena sadityatra sattvam pArthivadravyatvamiti ...* manetirazmi mATIrUpa ja ghaDo che" - ema ghaDAne mAtra dravyarUpa mAnI zakAya nahIM, kAraNa ke kSetrAdithI rahita mAtra dravyarUpe ghaDAnI kyAreya pratIti nathI thatI... Azaya e ke, ghaDA vagerenI pratIti mAtra mATI vagere rUpe nathI thatI, paNa dravyAdi cAre rUpe thAya che, tethI dareka vastuone dravyAdi cAre rUpa ja svIkAravI joIe. jo ghaDAne mAtra mATIrUpa ja mAnIe ane kSetrAdirUpa na mAnIe, to ghaDAnuM svarUpa ja saMgata nahIM thaI zake, ghaDo potAnA svarUpane ja prApta nahIM karI zake. (50) e rIte, ghaDAne mAtra dravyAdirUpa ja mAnIe ane kSetrAdirUpa na mAnIe, to dravyAdirUpa ghArnu sva35 asaMgata 04 23ze. 752 | vivita. dravyAhi hotA 4 nathI, d. (sambhave'pi-) vivikta dravyAdi hoya to, arthAt ghaTamAM rahela dravyatvAdi judA judA hoI zakatA hoya ane tethI ghaTa paNa anyatama-dravyatvAdirUpa hoI zakato hoya, to pachI te vivikta evA dravyavAdinI buddhinA 4 // 29 // bane ('idaM pArthivadravyaM' 'idaM ihatyam' ityA3i5 vivista muddhinA 4 724 // bane), 'ghaTaH' mevI buddhinA nahI... 'ghaTaH' mevI buddhi to yA dravyAhi yAre 52252 anuviddha hoya tyAMdeg4 thAya... have ahIM niSNAta vyakti(=zabdArthanA tAtparyane jANanAra vAdI) prazna kare che - praznaH ghaTa jo dravyAdi anyatamatvarUpa hoya to dravyavAdi buddhi ja thAya, ghaTabuddhi na thAya ... vivaraNam ...... 31. niSNAtavyapadezo'yamiti / niSNAtasya-zikSitasya zabdArthatAtparyavedino vAdina ityarthaH / 1. 'lakSaNenAnupalakSaNenAnupalambhAt' iti ka-pATho bhrAntimUlako bhaati| 2. 'svarUpatvAnupapatteH' iti gha-pAThaH / 3. 'sambhavetyAdi' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) vyAkhyA-vivaraNa- vivecanasamanvitA - na ca pArthivadravyatvAdibuddhireva ghaTabuddhiH, tathA'pratIte:, iti nirloThayiSyAmaH // (51) syAdetat, svadravyAdisattvameva paradravyAdyasattvam / tathA ca ghaTavastunaH * vyAkhyA kRtvA / na ca pArthivadravyatvabuddhireva - pArthivadravyabhAvabuddhireva ghaTabuddhiH / kuta ityAhatathA'pratIteH-pArthivadravyabhAvabuddherghaTabuddhitvenApratIteH / etat nirloThayiSyAmaH upariSTAd vijJAnavAdanirAkRtau avayavicintAdhikAre prAyo vipratipattinirAkaraNena sunirloThanAditi // syAdetadityAdi / syAdetat- athaivaM manyase svadravyAdisattvameva / 'Adi' zabdAt svakSetrakAlabhAvaparigrahaH / paradravyAdyasattvam / atrApi 'Adi' zabdena parakSetrakAlabhAvaparigrahaH / na svadravyAdisattvAdarthAntarabhUtametadityarthaH / etadeva bhAvayati tathA cetyAdi / tathA ca ghaTavastunaH 69 aneaMtarazmi tema tame kahyuM, te barAbara nathI, kAraNa ke dravyatvAdi buddhi te ja ghaTabuddhi che. dukho, ghaTabuddhi te 'san ghaTaH' sevA khAjharanI che. tyAM sat kheTale svadravyAdinA sat khebha tabhe 'hyuM. bheTale ghaTaH pArthivadravyatvena sat khevo khADAra thayo, to tyAM sattva pArthivadravyatva35 4 thayuM. sat je dravyatvena sat che, jeTale 'pArthivo dravyatvena sat' vo khADAra thayo ... to ghaTaH pArthivadravyatvena sat pArthivo dravyatvena sat aMnemAM mAtra zabdale 4 che, artha to sarajo 4 che, aare| } sat vastu dravyatvena pArthiva: ho 3 pArthivadravyatvena uDo te samAna 4 che. eTale dravyatvAdibuddhi te ja ghaTabuddhi che... (A badhI vAta sUkSmaprajJAvALo ja kahI zake, maMdamaMti nahIM...) uttara : nA, sat pArthivaH jevI buddhi se sat ghaTaH khevI 4 buddhi hoya tevI pratIti thatI na e hovAthI tevuM mAnI zakAya nahIM... A vAta vistArathI AgaLa (vijJAnavAdanA nirAkaraNa vakhate ane avayavInI vicAraNA vakhate) siddha karAze. * vastu to bhAga sadhya 4 - pUrvapakSa * (51) pUrvapakSa: potAnA dravya, kSetra, DAla, bhAvane khAzrayIne vastunuM ke sattva che, te 4 zrIbhanA .. vivaraNam .. vyapadezaH-bhASaNam / ayaM pArthivadravyatvAdibuddhireva ghaTabuddhirityevaMrUpaH / atra hetumAha - dravyataH pArthivatvena sadityatra sattvaM pArthivadravyatvamiti kRtveti / idamatraidamparyaM yat pUrvaM tathA ca taddravyataH pArthivatvena sadityatra vAkye pArthivatvena karaNabhUtena saditi sattvarUpaM ghaTAdi vastUktaM tadeveha pArthive sadddravyatvazabdenocyate / evaM ca kiM siddham ? pUrvaM dravyataH pArthivatvena sadityuktvA sAmpratamasminnevArthe pArthivadravyatvazabdena bhASyamANe vacanavisaMvAdAdasAGgatyaM manyate jaDabuddhiH / niSNAtabuddhistu sUtrakAro'rthadRSTipradhAnatvAd dvayorapi vAkyayoH zabdabhede'pi ekamevArthaM pratipanna iti vRttikRtA hRdi nivezyoktam- "nissnnaatvypdesho'y"mityaadiiti|| 2. 'bhAvayannAha - tathA' iti gha-pAThaH / 3. 'tyAdIni' iti pUrvamudritapAThaH / 1. 'apyevaM' iti ka- pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 anekAntajayapatAkA (prathama pArthivadravyasattvameva abAdidravyAsattvam ihakSetrasattvameva 'pATaliputrA'dyasattvam ghaTakAlasattvameva mRtpiNDakAlAdyasattvam; zyAmatvasattvameva raktatvAdyasattvam iti - vyArahyA che . adhikRtasya pArthivadravyasattvameva abAdidravyAsattvamityAdi yAvat zyAmatvasattvameva raktatvAdyasattvamiti yathoktadoSAnupapattireva yathoktadoSaH-adhikRtavastvabhAvaprasaGgalakSaNaH, tasyAnupapattireva, adhikRtasattvasyaivetarAsattvena tadbhAvanivRttirityabhiprAyaH / etadAzaGkyAha ... anekAMtarazmi para dravya, kSetra, kALa, bhAvane AzrayIne asattva che. eTale, asadurUpatA te sarUpatAthI judI nathI, paNa sarUpatA svarUpa ja che, tethI (1) ghaDAnuM pArthivadravyarUpe je sattva che, te ja jaLAdidravyarUpe asattva che. (2) ghaDAnuM mathurAtvena je sattva che, te ja pATaliputratvena asattva che. (3) ghaDAnuM ghaTakAlatvena je sattva che, te ja mRtapiMDAdikAla--na asattva che. (4) ghaDAnuM kRSNatvena je sattva che, te ja raktatvana asattva che. TUMkamAM, asattvarUpatA judI nathI, paNa sarUpatArUpa ja che, tethI vastu to mAtra sarUpa ja siddha thaze, sadasad ubhayarUpa nahIM. ahIM uparokta doSa paNa nahIM Ave, juo; yathoktadoSa=pAnA naM. 65 para syAdvAdIe je kahyuM ke, vastu sadasatuM na hoya to teno abhAva thAya; tenI ahIM anupapatti thaze, arthAt te doSa amane nahIM Ave. kAraNa ke ame mAtra sat rUpa ja mAnI ane pAradravyaNa asattva te sattvarUpa ja mAnI lIdhuM. tAtparya ghaTane paTAdirUpe asat na mAno, to te paTAdirUpa thavAthI ghaTAbhAva thavAnI Apatti Ave. paNa have ghaTarUpe sattva e ja paTAdirUpe asattva hovAthI te paTAdirUpa nathI, eTale ghaTAbhAva thavAnI Apatti nahIM Ave. * mAtra sadurapa mAnavAmAM vastuno abhAva : uttarapakSaH pUrvapakSI, asattvanuM svataMtra astitva mAnato ja nathI, paNa jo na mAne to sattvaasattva baMne eka ja che, evuM kahI ja nahIM zake, kAraNa ke "asattva evo zabdaprayoga ja nirarthaka vivaram . _32. adhikRtasattvasyaivetarAsattvena tadbhAvanivRttiriti / adhikRtasattvasyaiva-pArthivadravyasattvAdilakSaNasya 'itarAsattvena' itareSAm-abAdInAM tatrAsattvena-avidyamAnatayA kimityAha-tadbhAvanRivatti:abAdirUpanivRttiH / idamuktaM bhavati-na hi kiJcit pArthivadravyasattvAdivyatiricyamAnamUrtirabAdyasattvaM pArthivadravyasattve samasti, kintu pArthivadravyasattvameva abAdyasattvamiti zabdAntareNocyata iti / / 2. "vRtarcava' ti -paDhi: / 2. 'dravyatvavyiti' ti va-pad: I rU. 'ffsta (2)' tyadhika g pADu: | For Personal & Private Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .......... adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 71 yathoktadoSAnupapattireva / etadapyasAram, (52) itthamapi kalpanAyAM tadavastutvaprasaGgAt / tathAhi-yadi pArthivadravyasattvameva abAdidravyAsattvam, evaM tarhi yathA tat pArthivadravyatvena sat, evamabAdidravyatvenApi syAt, tatsattvAvyatiriktatvAt taditarAsattvasya / ................ vyAkhyA ................ etadapyasAram / kuta ityAha-itthamapItyAdi / evamapi kalpanAyAM kriyamANAyAM tadavastutvaprasaGgAt tasya-adhikRtasya vastunaH-ghaTAdirUpasya avastutvaprasaGgAt / etadevAha tathAhItyAdinA / tathAhi yadi pArthivadravyasattvameva abAdidravyAsattvaM sattvamevAsattvamityubhayamapyAzritya, anyathaivamabhidhAnaM na yujyata ityabhipretAM paravivakSAmanAdRtya tAvadevamAha-evaM tarhi yathA tat pArthivadravyatvena sat ghaTAdirUpaM vastu, evamabAdidravyatvenApi syAt sadeva / kuta ..... manetirazmi * thAya (asattvanuM astitva ja na hovAthI asattvazabda, koIno vAcaka nathI ane to tevA zabdano prayoga nirarthaka ja thAya...) mATe tamArI e vAta to mAnavA jevI ja nathI, eTale ene avagaNIne grNth|2 uttara sApecha... (52) jo vastunA svadravyAdithI sattvane ja paradravyAdithI asattva mAnI levAmAM Ave, to vastuno ja abhAva thaze. te A rIte - (1) ghaDAnuM pArthivadravyatvena je sattva che, tene ja jo jalAdityana asattva kahevAya, to pArthivadravyanuM sattva ane jaLAdidravyanuM asattva baMne eka thaI javAthI - (A) asattva paNa sattvarUpa anaze, mane (B) satva 59 asatpa35 janaze, tethI to - (A) 5Do bha. pArthivadravya35 sat cha, ................ vivaraNam ____33. sattvamevAsattvamityubhayamapyAzrityAnyathaivamabhidhAnaM na yujyate ityabhipretAM paravivakSAmanAdRtya tAvadevamAheti / pArthivadravyasattvamevAbAdidravyAsattvamityanena vAkyena sattvamevaMrUpo ya: paramatAnuvAdaH kriyate sUtrakAreNa sa ubhayamapi sattvamasattvaM ca vAstavamAzrityAtraiva vipakSe bAdhakamAha-anyathA vAstavaddhayAnAzrayaNe evaM sattvamevAsattvamanenollekhenAbhidhAnaM-bhASaNaM parasya na yujyate iti-asmAt kAraNAt abhipretAM sammatAM paravivakSAM paramArthata: sattvAd vyatiriktaM na kiJcidasattvaM vacanabhede'pi samastItyevaMlakSaNAm anAdRtyaparihRtya, tAvaditi prakramArthaH / evaM vakSyamANaM dUSaNamAha-idamihAkUtaM vAstavayoreva sattvAsattvayoH sattvamevAsattvamiti zabdArthavidaH parasya vaktuM yuktam, na punaranyathA, nirarthakasya kasyacicchabdasya loke prayogAbhAvAt ityabhiprAyamaGgIkRtya uktalakSaNaparavivakSAnAdaraNena vakSyamANaM dUSaNaM prastUyata iti / / 1. 'tadattvasya' iti ka-pAThaH / 2. 'sattvameva rUpo' iti ca-pAThaH / 3. 'paramAnAnuvAdaH' iti ka-pAThaH / 4. 'bAdhakamityAha' iti k-paatthH| 5. abhipretAM samatAM paravivakSAyAM paramArthataH vyati0 iti kh-paatthH| 6. 'ihAkRtaM' iti ka-pAThaH / 7. 'parasya ca yuktam' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA (prathama: . yathA cAbAdidravyatvenAsat tathA pArthivadravyatvenApi syAt, tadasattvAvyatiriktatvAt tatsattvasya; evaM kSetrAdiSvapi vaacym| tatazca taditararUpApattyAdinA'vastutvaprasaGgaH // A vyArathI ... ityAha-tatsattvAvyatiriktatvAt-pArthivadravyasattvAvyatiriktatvAt, itarAsattvasya-abAdidravyAsattvasya / yathA cAbAdidravyatvenAsat tathA pArthivadravyatvenApi syAt asadeva / kuta ityAha-tadasattvAvyatiriktatvAt-abAdidravyAsattvAvyatiriktatvAt tatsattvasya-pArthivadravyasattvasya / evaM kSetrAdiSvapi vAcyam ihatyatva'pATaliputrakA'ditvAdyapekSayA / yadi .......... anekAMtarazmi ... tema jalAdirUpe paNa sat thaze, ane (B) ghaDo, jema jalAdirUpe asat che, tema pArthivadravyarUpe asatu thaze. (2) ghaDAnuM mathurAtvena je sattva che, te ja jo pATaliputratvena asattva mAnavAmAM Ave, to - (A) asattva sattvarUpa, ane (B) sattva asatvarUpa banI javAthI (A) ghaDo, jema mathurArUpe sat che tema pATaliputrarUpe paNa sat thaze, ane (B) ghaDo, jema pATaliputrarUpe asat che, tema mathurArUpe paNa asat thaze... (3) te ja rIte, ghaDo (A) jema ghaTakAla--na sat che, tema mRpiMDakAvyatvena paNa sat thaze, ane (B) mRpiMDakAlatvena jema asat che tema ghaTakAyatvena paNa asat thaze. (4) te ja rIte, ghaDo (A) jema zyAmarUpe sat che, tema raktarUpe paNa sat thaze, ane (B) raktarUpe jema asat che, tema zyAmarUpe paNa asat thaze. A rIte, pArthiva vagere rUpa ghaDo, jaLAdi rUpa paNa banI javAthI - potAnuM dravyAdi svarUpa zruta thavAthI - ghaTAdi vastuno abhAva thaze ja... bIjI vAta, jaLAdinuM asattva ane pArthivAdinuM sattva baMne ekarUpa mAnavAmAM Ave, to be doSa Avaze - (1) prathama doSa : "je jenAthI abhinna hoya te tenA rUpa ja bane che" - e niyama pramANe jalAdiasattva, pArthivasattvathI abhinna hovAthI, pArthivasattvarUpa ja banI jaze ane sattvarUpa banavAthI tenI asattvarUpatA ja nahIM rahe. eTale jalAdiasattvanI nivRtti thaze.. ane jalAdinA asattvanI nivRtti thavAthI jaLAdinuM sattva thaI jaze, kAraNa ke jaLAdinA asattvanI nivRtti-jaLAdisattva... tethI pArthivasattva - jaLAdiasattvanivRtti - jaLasattva, ema pArthivasattva ane jaLasattva baMne eka thaI javAthI, je ThekANe pArthivanI sattA hoya te ja ThekANe jaLanI paNa sattA mAnavAno prasaMga Avaze... Ama, pArthiva jaLarUpa banaze ane jaLa pArthivarUpa banaze, paNa evuM to jovAtuM nathI, tethI sattvane asattvarUpa mAnavAmAM pArthiva-jaLa baMneno abhAva thaI javA rUpa pahelo doSa Avaze. rU. "yathA vADAH ' ti I 2. 'thA vADavAdri.' rUti I-pa: 2. 'DutvarI sarvaNya' ta -paDhi: paJ:4. pUrvamukita vatra "sakreva' rUta paTha:, sa vAzuddhatvAkukSitaH | For Personal & Private Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA (53) Aha-kathaM pArthivadravyasattvAdyavyatiriktatve'pyabAdyasattvasya pArthivadravya ..........* vyAkhyA ....... ihatyatvasattvameva 'pATaliputrakA'ditvAsattvam, evaM sati yathA tadihatyatvena sat, evaM pATaliputrakA'ditvenApi syAt, tatsattvAvyatiriktatvAditarAsattvasya / yathA vA 'pATaliputrakA'ditvenAsat tathA ihatyatvenApi syAt, tadasattvAvyatiriktatvAt tatsattvasya / evaM ghaTakAlamRtpiNDAdikAlatvaM ca / tathA zyAmatvasattvaM raktatvAdyasattvaM cAGgIkRtya bhAvanA kAryA / tatazcetyAdi / tatazca-evaM ca sati taditararUpApattyAdinA tasya-pArthivadravyAdisattvasya itararUpApattyAdinA-abAdidravyatvAdirUpApattyAdinA / 'Adi'zabdAt tadabhAvaparigrahaH / kimityAha-avastutvaprasaGgaH, abhAvApattiriti nigamanam / AhetyAdi / Aha-kathaM pArthivadravyasattvAdyavyatiriktatve'pi kasyetyAha-abAdyasattvasya pArthivadravyasattvAdeH avadhibhUtasya, abAdyAtmakatvaM suSThavapyabAdyasattvAtmakatvaM bhavatu ......... manetirazmi ...... (2) dvitIya doSaH jalAdiasattva sAthe, jo pArthivadravyasattvano saMpUrNatayA abheda thaze to pArthivadravyasattva, abAdiasattva dvArA pUrNapaNe grasta thaI jaze (bAkI te benI ekarUpatA na ghaTe) ane to te abAdiasattvarUpa banI jatAM - te pArthivadravyasattvanuM alaga koI astitva ja nahIM rahe... (53) pUrvapakSaH eka vAta spaSTa nathI thatI, ke pArthivasattva sAthe jaLaasattvano abheda hoya, teTalA mAtrathI pArthivasattva jaLarUpa zI rIte bane? abheda to jaLanA asattva sAthe che, jaLa sAthe ............................. vivaraNam ....................... ____ 34. 'Adi'zabdAt tadabhAvaparigraha iti / abAdyasattvasya vAstavasya sata: pArthivadravyAdisattvena sahaikarUphtAyAmabhyupagamyamAnAyAM parasya dvau doSau prasajyete / tad yathA-yad yato'bhinnaM tat tadeva, yathA pArthivadravyAdisattvasyaiva svarUpam / tatazcAbAdyasattvasya pArthivadravyAdisattvatayA pariNAmAt sarvathA'bhAva evaM / evaM cAbAdisattvasya tatpratipanthinA'bAdyasattvena pratiskhalanAt pArthivadravyAdisattve sarvAtmanA saGkrameNa pArthivadravyasattvAkrAnte kSetre sattA syAt / evaM ca pArthivAdidravyasya abAdisvabhAvatApannA abAdidravyasya vA pArthivAdirUpatA / na cedRzaM vastu samastIti balAdubhayorapi abhAva evetyeko doSa: / yadvA abAdyasattvena pArthivadravyasattvasya sarvAtmanA grastatvAt, anyathA ekarupatAyA abhAvAt, pArthivAdidravyasyAbhAva eva syAt / iti dvitIyo doSa iti / / 35. pArthivadravyasattvAderavadhibhUtasyeti / abAdyasattvaM hi pArthivadravyasattvamavadhimapekSya vyavahriyate 1. 'bhAva ityabhiprAyamaGgIkRtya uktalakSaNaparavivakSAnAdareNa parigrahaH' iti kha-ca-pATho bhrAntimUlako bhAti / 2. 'sarvathA bhAva eva' iti pATho nAsti ca-pratau, pUrvamudrite tu 'sarvathA bhAva' iti pAThaH, sa cAsamyak, prakRte tu 'sarvathA'bhAva eva' ityeva pAThasya D-aadihstprtaanusaarennocitprtibhaasitvaat| 3. 'rUpatAM' iti c-paatthH| 4. pUrvamudrite tu 'sarvAtmanA pAthivadravyasattayA svarUpatAyA abhAvAt' iti pAThaH, tasya cAzuddhatvAt N-pratAnusAreNAtra zuddhapAThaH saMsthApitaH / For Personal & Private Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 anekAntajayapatAkA (prathamaH sattvAderabAdyAtmakatvam ? ucyate-tasya sattvAvyatiriktatayA tadrUpatApatteH / na hyabAdyasattvam, abAdisattvarUpatApattimantareNa asattAM jahAti, tattattvAnivRtteH tattvatastadavyatiriktatvAbhAvAt / (54) tatsattvarUpatApattireva tattattvanivRttiriti cet, na, yuktya .......... vyAkhyA - tadasattvAvyatiriktatayeti bhAvaH / evaM pUrvapakSamAzaGkyAha-ucyate tasyetyAdi / tasyaabAdyasattvasya sattvAvyatiriktatayA-pArthivadravyasattvAvyatiriktatvena tadrUpatApatteH-abAdirUpatApatteH / etadeva bhAvayati na hItyAdinA / na hi-yasmAd abAdyasattvam aMbAdisattvarUpatApattimantareNa-vinA'sattAM jahAti-parityajati / kuta ityAha-tattattvAnivRtteH asattAyAstattvamasattvameva tadanivRtteH, tattvataH-paramArthataH tadavyatiriktatvAbhAvAt-pArthivadravyasattvAdyavyatiriktatvAbhAvAt, tadasattvAparityAgeneti bhAvanIyam / tatsattvetyAdi / tatsattvarUpatApattireva-pAthivadravyatvAdisattvarUpatApattireva tattattvanivRttiH-abAdyasattvatattvanivRttiH, ............ manetirazmi .................. nahIM, eTale pArthivasattva, jaLanA sattvanuM virodhI hovAthI jaLa-asattvarUpa banI zake, jaLarUpa nahIM... uttarapakSa: juo, jalAdiasattvane pArthivasattvanI sAthe ekarUpa mAnyuM ane to te jalAdiasattvano abhAva ja thaI jAya. (bAkI jo tenuM svataMtra astitva rahe to te benI ekasvabhAvatA siddha thAya nahIM) eTale jalAdiasattva potAnuM apaNArUpa svarUpane choDI pArthivasattva sAthe eka thaI jAya have jalAdiasattvano pArthivasattva sAthe abheda karavA mATe, asarUpatAno tyAga mAnavo paDaze ane asaTTapatAne choDavA jaLanuM astitva svIkAravuM paDaze - ema pArthivasattvajaLaasattvanivRtti 4sattva hovAthI, pArthivasattva/4sattvajane meM tha6 4di, pArthiva 55 // 4 // 35 janaze... paNa, pArthiva jaLarUpa hoya, evuM kadI banatuM nathI. vAstavamAM to pArthiva jaLanA abhAvarUpa 4 Doya che. (54) pUrvapakSa : *masattva pArthivasatva thAya, te 4 45masattvanA nivRtti cha... Azaya .............. vivaraNam .... dIrghatvamiva hUsvatvamiti / / 36. tadasattvAvyatiriktatayeti / tasya-abAderasattvaM tadasattvam, tasmAdavyatiriktatayA pArthivadravyasattvasya abAdyasattvAvyatireke hi pArthivadravyasattvasya sutarAmabAdisattvAMnApattiH / abAdisattvasya pratipanthibhAvasvabhAvatvAt pArthivadravyasattvasyeti / / tadavyatiriktaM pArthivasattvAvyatiriktaM hi, tad (=pArthivasattvaM) eva tad (jalAsattvaM) bhavati / iti anvyH| 1. 'abAdyasattva0' iti k-paatthH| 2. 'pArthivasattvasya' iti kh-c-paatthH| 3. pUrvamudrite tvatra 'sattvApattiH' iti pAThaH tasya cAzuddhaprAyatvAt N-pratAnusAreNAtra 'sattvAnApattiH' iti pAThaH ullikhitaH / For Personal & Private Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA - nupapatteH, pArthivadravyasattvAderapi taditarAsattvasvabhAvatvAt, tathApratIteH / na ca taditarAsattvanivRttau tadabhAvenAsyetthaMsvabhAvatvaM yuktam / na hyasati cetanAtve'NuzcetanasvabhAva nAma / (55) etena pArthivadravyasattvAdeH sattvavizeSatvAt taMdavyatiriktatve'pyabAdya vyAkhyA tadavyatiriktaM hi tadeva tad bhavati / iti evaM cenmanyase, etadAzaGkyAha - netyAdi / na-naitadevam, yuktyanupapatteH / enAmevAha - pArthivadravyasattvAderapi / 'Adi' zabdAdihatyatvakSetrasattvAdiparigrahaH / taditarAsattvasvabhAvatvAt, abAdyasattvasvabhAvatvAdityarthaH / kuta etadevamityAhatathApratIteH / tathA-tena prakAreNa - abAdyasattvasvabhAvatvena pratIteH, pArthivadravyasattvAderiti prkrmH| itthaM caitadaGgIkartavyamityAha - na cetyAdi / na ca taditarAsattvanivRttau satyAM tadabhAveneti abAdyasattvAbhAvena hetunA asya pArthivadravyasattvAdeH itthaMsvabhAvatvam-abAdyasattvasvabhAvatvaM yuktam / etadeva bhAvayati na hItyAdinAM / na hi naiva asati - avidyamAne cetanAtve-cetanAbhAve'NuH - paramANuH cetanAsvabhAvazcetanAdharmA nAmeti / anena naikAntAvidyamAnaM vizeSaNaM bhaviturmahatItyetadevAha; tatazcAbAdyasattvena tatra bhavitavyamiti bhAvaH / etenetyAdi / 75 aneaMtarazmi e ke, jaLaasattvanI nivRtti jalAtmaka nathI, paNa pArthivasattvAtmaka ja che - A rIte asattvanivRtti mAnavAthI, pArthivamAM jaLanuM ApAdAna paNa nahIM thAya ane jaLAdiasattvanuM pArthivasattva thavuM paNa saMgata tha 4ze... uttarapakSa H A kathana paNa yukti dvArA asaMgata jaNAya che, kAraNa ke pArthivasattva paNa jaLAdinA asattvarUpa che, kAraNa ke jaLAdinA asattvarUpe ja pArthivasattvanI pratIti thAya che. (eTale jalAdiasattva ja pArthivasattvarUpa thaI gayuM, ema na kahI zakAya... temAM yukti jaNAve che-) pArthivasattvarUpa banavAmAM jalAsattvanI nivRtti ja thaI jAya, to jalAsattvano abhAva thaI jatAM, pArthivasattva paNa jalAsattvarUpa na rahI zake... jema cetanAtva na hoya te paramANune cetana kahI zakAya nahIM... je ekAMte vidyamAna ja nathI, te vizeSaNa zI rIte bane ? eTale jaLa-asattva paNa tyAM rahevuM to joIe ja... (to ja pArthivasattvano jalAsattvarUpe vyapadeza saMgata thAya.) * vastu bhAbha sa635 4 - I''AyAryamata* (patha) DuDAyArya: pArthivadravyasattva, sattvavizeSa3pa che, sattvasAmAnya nahIM, bheTale 4NAsattva, .... vivaraNam .. 37. tadavyatiriktaM hi tadeva tadbhavatIti / tadavyatiriktaM pArthivadravyasattvAdabhinnaM hiH-yasmAt / tadeva pArthivadravyasattvameva tadabAdyasattvaM bhavati, na punaranyaH kazcidasattvAMzastatrAvaziSyata iti / 1. 'tadatirikta0' iti gha-pAThaH / 2. pUrvamudrite tvatra paMktidvayaM pramAdadoSeNa luptam / For Personal & Private Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 (prathamaH . anekAntajayapatAkA (prathamaH sattvasya pArthivadravyasattvAditvamevetyetadapi pratyuktamiti sUkSmadhiyA bhAvanIyam // ............. vyAkhyA .............. etena-anantaroditena vastunA pArthivadravyasattvAdeH prastutasya sattvavizeSatvAt kAraNAt tadavyatiriktatve'pi-pArthivadravyasattvAdyavyatiriktatve'pi abAdyasattvasya / kimityAhapArthivadravyasattvAditvameva / sattvavizeSAvyatirekeNa tadbhAvApatterityabhiprAyaH / ityetadapikukkAcAryAdicoditaM pratyuktaM-nirAkRtam iti sUkSmadhiyA bhAvanIyam / sattvavizeSAvyatireko'pi nAdhikRtAsattvasya svarUpAparityAgena / na cAbAdyasattvamabAdisattvarUpatApattimantareNa a~sattAM jahAtIti darzitametat / ato'bAdyeva tadavyatiriktamityabAdyAtmakaM tat, abAdinivRttau tu tadasattvaM tadavyatiriktamiti pUrvokto doSa ityalaM prasaGgena, akSaragamanikAmAtratvAt prArambhasya // ... manetirazmi ... pArthivasattvathI abhinna hoya to sattvavizeSa-pArthivasattvarUpa ja thAya, jaLasattvarUpa nahIM. syAdvAhI : sattvavizeSathI bhinna thq| mATe 59 asat135 cho'j to 53 4... Ane jaLAsattvae potAnuM asattvarUpa choDavA mATe sattvarUpa svIkAravuM paDe. eTale pArthivadravyathI abhinna (tadavyatiriktam) 4 // 4 (abAdyeva) 25 03 (4Asatva nahA) bhane bheTale (tat) 4Asatva 59 // 4 // 35 ja thaI jaze. t (abAdinivRttau tu tad...) pArthivamA 4sattva na mAno, to54Asattva, pArthivasatvathA abhinna thavAthI (pArthivasattvarUpa ja banI jAya ane to tenuM asattvarUpa na rahetAM te jaLasattvarUpa ja banI jAya ane to) jaLarUpe paNa satu thaI javAnI pUrvokta Apatti Avaze... A padArtha ghaNo gahana hovAthI sUkSmabuddhipUrvaka ekAgratAthI vicAra karavo. ................. vivaraNam .................... 38. asattAM jahAtIti / abAdyasattvasya hi pArthivadravyasattvena sahaikarupatApattau niyamAdabhAva eva, anyathA ekasvabhAvatAyA asiddheH / tato'bAdyasattvasyAsattAlakSaNe svarUpaparityAge sati balAt pArthivadravyasattvamApadyata iti / / 39. abAdinivRttau tu tadasattvaM tadavyatiriktamiti pUrvokto doSa iti / yadyabAdisattvanivRtti: pArthivadravye'bhyupagamyate tadA tadasattvam-abAdyasattvaM tadavyatiriktaM-pArthivadravyasattvAdavyatiriktamityaGgIkRtaM syAt ityasmAddheto: pUrvokto doSa: / sa ca yadi pArthivadravyasattvamevAbAdidravyAsattvam / evaM tarhi yathA tat pArthivadravyatvena sadevamabAdidravyatvenApi syAt tatsattAvyatiriktatvAt tadasattvasyetyAdinA granthena pUrva pratipAdita iti / / 1. 'tyAgena cAbAdya0' iti k-paatthH| 2. 'sattvaM' iti k-paatthH| 3. prekSyatAM 74tamaM pRSTham / 4. 'sattvasya sattA0' iti kh-paatthH| 5. 'svarUpe'pari0' iti ca-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA (56) athocyeta-na hi naH kiJcidabAdyasattvaM nirupAkhyaM nAmAsti yadapekSayA'vyatiriktavikalpopanyAsenAvastutvApattyA''tmano nyAyAbhijJatA khyApyate, api tu pArthivadravyasattvameva viziSTamekasvabhAvamabAdyasattvamucyate; tatazca yathoktadoSAbhAvAd vyartho vikalpopanyAsaparizramaH / evaM zeSeSvapi bhAvanIyamiti / .............. vyAkhyA ............... athetyAdi / atha ucyeta pareNa-na hi na:-asmAkaM kiJcidabAdyasattvaM nirupAkhyaMtucchaM nAmAsti yadapekSayA-yadAzrayaNena avyatiriktavikalpopanyAsena avastutvApattyAavastutvaprasaGgenAdhikRtasya vastunaH Atmano nyAyAbhijJatA-sUkSmoktikatvaM khyApyate bhavatA / api tu-kiM tarhi ? pArthivadravyasattvameva prastutaM viziSTaM trailokyavyAvRttam ekasvabhAvaM sadekarUpatayA abAdyasattvamucyate, na tu tadanyat taditi / tatazca-evaM ca sati yathoktadoSAbhAvAt-adhikRtasya vastuno'vastutvaprasaGgo nAma yathokto doSastadabhAvAddhetorvyartho vikalpopanyAsaparizramaH anantarakRtaH / evaM zeSeSvapi-Ihatyatvasattva pATaliputrakA'ditvAsattvAdiSu bhAvanIyamiti / ....... manetirazmi ......... * viziSTa satyane 1 sappa bhAnIme to...* (56) pUrvapakSa : "ghaTAdi vastumAM rahela jaLAdiasattva e ja pArthivasattvarUpa hoya to ghaTa jaLAdirUpe paNa satu thaI jaze ke pArthivAdirUpe paNa asatu thaI jaze ane tethI tenuM niyata svarUpa na rahevAthI avastu ja banI jaze" - tevuM kahIne tame tamArI nyAyakuzaLatA batAvI, paNa ame ghaTAdimAM rahela jaLAdiasattva kaMI tuccha abhAvarUpa nathI mAnatA ke jethI te vAta sAcI paDe... prazna : to 3. asatva mAno cho? uttara : railokyagata bIjA padArthothI vyAvRttarUpe (bhinnarUpe) raheluM, sarUpa ja ekasvabhAvavALuM, pArthivatvena vastunuM je sattva che, te ja jaLAdiasattva che, arthAt pArthivasattvathI bhinna jaLAsattva nathI, paNa tevA viziSTasattvano ja asattvarUpe vyapadeza thAya che. te ja rIte (2) ghaDAnuM, mathurArUpe je sattva che, te ja itaravyAvRttatayA pATaliputrarUpe asattva cha... (3) gh251||34 sattva cha, te 4 ta2vyAvRttatayA mRtpiN||3pe asatya ... (4) 253pe 4 satva cha, te 4 chata2vyAvRttithI 27135asattva cha... Ama, niHsvabhAva asattva mAnyuM ja na hovAthI, pUrvokta ekeya doSa AvatA nathI, tethI amArA khaMDana mATe, tame je vikalponA upanyAsano parizrama karyo, te badho vyartha che ! ... .... vivaraNam ............ 40. na tu tadanyat taditi / na puna: tasmAt-sattvAdanyat-bhinnaM tadanyat tat asattvam / / 1. 'vyatirekavikalpo0' iti ka-pAThaH / 2. 'tmanopAyAbhijJatA' iti k-paatthH| 3. 'ihatyasattvaH' iti ka ......... pAThaH / . For Personal & Private Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ...............* anekAntajayapatAkA (prathamaH (57) aho dAruNo mohaH, svavAcA'pi pratipAdayannanekAntaM na pratipadyate / tathA ca-pArthivadravyasattvameva viziSTamabAdyasattvamiti vakti, na ca sadasadrUpaM vastu pratipadyata ityapUrvo vibhramaH / na hi svaparasattAbhAvAbhAvobhayarUpatAM vihAya vastuno viziSTataiva sambhavati // na ca tad yenaiva svabhAvena pArthivadravyatvena sad vartate, tenaivAbAdidravyatvenAsat, abhinnanimittatve satyekatra sadasattvayorvirodhAt / tathAhi-tenaiva svabhAvena saccAsacceti ........... vyAkhyA ........... ___ evaM pUrvapakSamAzaGkyAha-aho dAruNo moha ityAdi / aho vismaye / dAruNo moha AdimadhyAvasAnaraudro yena svavAcA'pi pratipAdayannanekAntaM pArthivadravyasattvameva viziSTamityabhidhAnena na pratipadyate-nAvagacchati / etadeva bhAvayati tathA cetyAdinA / tathA ca pArthivadravyasattvameva viziSTam abAdyasattvasvabhAvatayA abAdyasattvamiti-evaM vakti, na ca sadasadrUpaM vastu pratipadyata ityapUrvo vibhramaH-bhrAntivizeSaH, ubhayanimittabhAve'pi ubhayApratipatterityarthaH / kathametadevamityAha-na hItyAdi / na yasmAt svaparasattAbhAvAbhAvobhayarUpatAM vihAya vastunaH sarvasyaiva viziSTataiva sambhavati, vizeSaNamantareNa vaiziSTyAyogAditi bhAvaH / / na cetyAdi / na ca tat-adhikRtaM vastu yenaiva svabhAvena-AtmasattArUpeNa pArthivadravyatvena sat tenaivAbAdidravyatvenAsat / yenaiva sat tenaivAsanna bhavatItyarthaH / kuta ityAhaabhinnanimittatve satyekatra sadasattvayorvirodhAt / na hi yadeva sattvasya nimittaM tadevAsattvasya bhavitumarhati / etadevAha tathAhItyAdinA / tathAhi tenaiva svabhAvena saccAsacceti viruddha .............. manetirazmi *... - e rIte to anekAMtavAda ja zaraNa thaze (57) uttarapakSa: aho ! potAnI vANIthI anekAMtavAdanuM pratipAdana to karo cho, paNa te ja aneitavAhane svIt2di nathI, vo basa bho cha ! tame, viziSTa pArthivadravyasattvane ja jaLAdinA asattvarUpa kaho cho ane chatAM je vastumAM te baMne rahyA che, te vastune ubhayarUpa mAnatAM nathI kevo apUrva vibhrama (=ajJAna) che? (ubhayanAM jJAnanA nimittabhUta maya DovA chata ubhayana zAna nathI yatuM te 4 vibhrama ( zAna)... tadvati tadaprakArakajJAnaM me sazAnanu skss| che...) tame vastumAM rahela viziSTasattvane ja asattvarUpa kahyuM, te viziSTatA, vastumAM paradravyAdithI asattvarUpa vizeSaNa mAnyA vinA AvI na zake... Ama, vastumAM paradravyaasattva-svasattva baMne tame bhAnyA 4 che. vaNI, tame (pAna naM. 68 52 syAdetat thI) 4Ahimasattpane 4 pArthivasatpa35. ... tyai, vastu je svabhAvathI pArthivatvena sat che, te ja svabhAvathI jaLAdityana asat na hoI zake, kAraNa ke For Personal & Private Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA viruddhametat // (58) kiJca sarvathaikasvabhAvatve tadevAbAdyasattvamucyata ityetadapyayuktam, bhinnapravRttinimittAnupapatteH, ekAntakasvabhAvatAyAM hi tatra svasattvAsattvavad abAdyasattvAntarAbhAvAt / na ca bhinnapravRttinimittamantareNa zabdAntarapravRttiAyyA, atiprasaGgAt, ......vyAkhyA ........... metat / na sarvathaikaM dvayarUpamiti bhAvanIyam // kiJcetyAdi / kiJcAyamaparo doSaH-sarvathaikasvabhAvatve vastunaH tadeva-pArthivadravyasattvameva abAdyasattvamucyata ityetadapi-evaM bhaNanam ayuktam / kuta ityAha-bhinnapravRttinimittAnupapatteH / na hi sadasacchabdayoH pravartamAnayorekatra bhinnaM pravRttinimittamastItyarthaH / na caitadasiddhamityAha-ekAntetyAdi / ekAntakasvabhAvatAyAM hi svasattvarUpAyAM satyAM tatravastuni svasattvAsattvavaditi dRSTAntaH, abAdyasattvAntarAbhAvAt / yathA tatra svasattvAsattvaM na, evamabAdyasattvAntaramapIti kutastacchabdapravRttiriti cintanIyam / na cetyAdi / na ca bhinnaMkathaJcidarthAntarabhUtaM pravRttinimittamantareNa-vinA zabdAntarapravRttiH-abAdyasattvamityevaMrUpA nyAyyA / kuta ityAha-atiprasaGgAt-svasattvAsattvalakSaNazabdAntarapravRttyApatteH / Apattizca ................. manetirazmi ... eka ja vastumAM, eka ja nimittathI sattva asatve be paraspara viruddha dharmo AvI zake nahIM... - ekasvabhAvI mAnavAmAM tamArI mAnyatA paNa aghaTita - (58) jo vastune sarvathA ekasvabhAvI ja mAnavAmAM Ave, to "pArthivadravyasattva ja jaLAdidravya asattva che' - evuM kathana paNa nahIM thaI zake, kAraNa ke e kathanamAM sattva ane asattva be zabdano prayoga karyo che, paNa ekAMta ekasvabhAvI vastumAM - juduM juduM nimitta ja na rahyuM hovAthI - judA judA satya-asatvazano prayoga 4 sasaMbhAvita che... jema ekAMta ekasvabhAva hovAthI potAnI sattA (svabhAva) ja che, paNa tenuM (svabhAvanuM) asattva nathI, tema tyo 4Ahimasatva (35 bIhu~ nimitta) 59 nathI... prazna : judA judA eNvRttinimitta vinA paNa judA judA zabdano prayoga na mAnI zakAya? uttaraH nA, kAraNa ke, bhinna pravRttinimitta vinA paNa - eka ja svabhAve judA judA zabdano prayoga mAnavAmAM Ave, to vastumAM, jema svasattvano ghaTAditpana svasattvano) zabdaprayoga thAya che, tema svasattvanA asattvano (vaTAdityena sajvAbhAvano) paNa zabdaprayoga thavAnI Apatti AvI jaze... *4 zanI pravRttimA // 25 // bane, tene pravRttinimitta' upAya che. ma4yAM ghaTatva hoya, tyAM4 navRttinimitta bhinna hoya, to bhinna zabdanI pravRtti zakya che, jo bhinna na hoya, to judA zabdano prayoga azakya che. 1. 'svasattAsattva0' iti ga-pAThaH / 2. 'bhinnapravRtti0' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA 80 ( 11 ) phandra-za-pura vizabdanAmapi phaeNna-zana-pUrvA, Avi-minnapravRttinimittatvaat / ( 60 ) rdravye'paryAyazabdavad bhinnapravRttinimittavyatirekeNApi zabdAntarapravRtte vyAkhyA (prathama: nimittAbhAvAvizeSAditi / ihaivendrAdizabdApekSayA laukikamArganiSedhAyAha- indra - zakretyAdi / indra-zakra-purandarAdizabdAnAmapi loke paryAyazabdatayA rUDhAnAm indana - zakana -puurdaarnnaadiminnapravRttinimittattAt / tathAhi-phanDanAvindaH, zanAjI:, pUrvarAt purantara: / 'Avi'- zabdAd vajrapANyAdiparigrahaH, vajraM pANAvasyeti kRtvA / evaM bhinnapravRttinimittA evaite zabdA iti / atrAha-dravya ityAdi / dravye - mRdAdau aparyAyazabdavat aparyAyo dravyam, dravyamaparyAya * anekAMtarazmi ... prazna : paNa tyAM ghaTAdi sattvAbhAva che nahIM, to teno zabdaprayoga zI rIte thAya ? uttara : jo mAtra svasattva hovA chatAM, bIjA koI nimitta vinA 52-asattvano prayoga thaI zake, to sva-asattvano paNa prayoga thaI zake. (tame 52-asattva svataMtra mAnatA nathI, chatAM teno zabdaprayoga mAno cho, tethI...) tethI bhinna bhinna zabdaprayoga mATe bhinna bhinna pravRttinimitta mAnavuM ja paDaze, je ekAMta ekasvabhAvI vastumAM asaMbhavita che... * indrAdi bhinna zabdaprayoga paNa pravRttinimittanA bhedathI ja (59) prazna eka ja vyaktimAM indra, zakra, puraMdara... vagere judA judA zabdano prayoga thAya ja che ne ? uttara H paraMtu, te bhinna-bhinna zabdaprayoga paNa pravRttinimittano bheda che, mATe thAya che... pravRttinimitta bhinna-bhinna zI rIte ? te joIe - (1) indra : aizvarya bhogavato hovAthI 'indra' zabdano prayoga thAya. (2) zakra : yajJa karato hovAthI 'zakra' zabdano prayoga thAya... (3) puraMdara : dAnavanI nagarIno nAza karato hovAthI 'puraMdara' zabdano prayoga thAya. (4) vajrapANi : vajra hAthamAM hovAthI 'vajrapANi' zabdano prayoga thAya. Ama, eka vyaktimAM paNa pravRttinimittanA bhedathI ja zabdabheda thaI zake, mATe vastune eka svabhAvI mAnavAmAM - pravRttinimittano bheda na rahevAthI - sad-asad rUpa be zabdano prayoga - asaMbhavita ja raheze. (60) pUrvapakSa : mATI vagere dravyamAM, jema 'aparyAya' zabdano prayoga thAya che, arthAt, pravRttinimittanA bheda vinA paNa, jema mATImAM 'A dravya paryAya nathI' vagere zabdono prayoga thAya che, tema ekasvabhAvI vastumAM paNa bhinna-bhinna (pArthivasattva, jaLAsattva) zabdaprayoga thaI zakaze... * vivaraNam ....... 41. laukikamArganiSedhAyAheti / laukikamArge yathAvasthitazabdArthAnabhijJa mugdhajanavyavahArarUpaH // 1. 'dravya paryAya0' rUti -pA: / For Personal & Private Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhikkAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA radoSa iti cet, na, bhinnapravRttinimittavyatirekAsiddheH dravyasyAnekazaktisamanvitatvAt, - vyArahyA ityevam / bhinnapravRttinimittavyatirekeNApi dravyasyaivAparyAyatvena zabdAntarapravRtteH-dravye'paryAyazabdapravRtteH adoSaH-tadevAbAdyasattvamucyata ityatra ya ukto bhinnapravRttinimittAnupapattyAkhyo doSaH so'yamadoSaH / iti-evaM cet manyase, etadAzaGkyAha-netyAdi / na-naitadevam / kuta ityAha-bhinnapravRttinimittavyatirekAsiddheH / vyatireko hyabhAvaH / enamevAha-dravyasyAnekazaktisamanvitatvAt, bhinnaM pravRttinimittamiti yogaH / bhede'pyanekazaktisamanvitatvamiSyata eva kaizcidityAzaGkyAha-zaktizaktimatozca-dvayorapi parasparaM bhedAbhedasaMvitteH-bhedAbhedasaMvedanAt / - anekAMtarazmi .... Azaya e ke, IndramAM judA judA nimittane laIne judA judA zabdanI pravRtti batAvI, paNa mATI vagere dravyamAM dravya che, paryAya nathI ema kahevAya tyAre 'dravya che' - paryAya nathI' evA baMne vyapadezanuM pravRttinimitta eka ja che - temAM raheluM dravyatva... ! eTale eka nimittane laIne be vyapadeza thayA, to ghaTamAM paNa tenA sattvarUpa eka nimittane laIne ja svadravyAdithI sat che, paradravyAdithI asat che evA be vyapadeza thaI zake ne? tethI, tame je doSa Apyo hato ke, "sattvane ja asattvarUpa mAno to - vastu ekasvabhAvI ja rahevAthI - bhinna pravRttinimitta na maLatAM, bhinna-bhinna zabdaprayoga nahIM thaI zake" - te doSa nahIM Ave... uttarapakSa tamAruM kathana ayukta che, kAraNa ke mATImAM dravya-aparyAya vagere judo judo zabdaprayoga paNa, pravRttinimittanI judAI hoya to ja ghaTI zake... pravRttinimittanA bheda vinA judo judo zabdaprayoga paNa na thaI zake. praznaH eka ja dravyamAM pravRttinimitta bhinna-bhinna hoI zake ? uttara : hA, kAraNa ke eka ja dravyamAM aneka zaktio rahelI che. tethI judA judA zabdaprayoga mATe, pravRttinimittarUpa judI judI zaktio hovI zakya ja che. zaktio ane zaktimAna - baMnenuM bheda-abheda rUpe ja saMvedana thatuM hovAthI, zakti-zaktimAna - baMneno kathaMcit bheda ane kathaMci abheda che, arthAt zakti-zaktimAna baMne apekSAe judA paNa che ane eka paiNa che. ... vivaraV[ .... 42. bhaide'pyanekazaktisamanvitatvamiSyata eva kaizciditi / naiyAyikaiH / teSAM hi mate anyad ghaTAdidravyam, anyA zaktiriti / / kanaiyAyiko, zakti-zaktimAnano sarvathA bheda mAne che. paNa, tema mAnavAmAM pratIti vagereno apalApa thato hovAthI, bhedAbheda mAnavuM ja yuktisaMgata che. rU. "TreDarNanya parva sthiti vaizriviti' 2. "netyAdri naiveva' ta -paDhi: . 2. "tyAda' ti -paDhi: -pATha: I rUti For Personal & Private Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 anekAntajayapatAkA (prathama zaktizaktimatozca bhedAbhedasaMvitteH, abhyantarIkRtaparyAya eva zAbdanyAyAt prAdhAnyato dravye drvyshbdprvRtteH| * vyApathyA .. evaM sati abhyantarIkRtaparyAya eva ekAnekarUpatayA zabale, naikAntaikarUpe, dravye dravyazabdapravRttiriti yogaH / kathaM tattvataH zabale tathA'zabalazabdapravRttirityAha-zAbdanyAyAt prAdhAnyataH / iha pradhAnaguNabhAvenaivAnekaikarUpe vastuni yat sAkSAt zabdenAbhidhIyate tat pradhAnam, itarad guNabhUtamiti zAbdo nyAyaH / asmAcchAbdanyAyAt prAdhAnyataH-prAdhAnyena dravye zabdAntarapravRttinimittagarbha eva, na kevale, dravyazabdapravRtteH, zabdAntaranimittAntarAkSepeNetyarthaH / eta - anekAMtarazmi ... (ahIM AvuM kahevAnI jarUra zA mATe paDI? zakti-zaktimAnano bheda mAnI leta, to vAMdho zuM Avata ke A lakhavuM paDyuM? te mATe ahIM tAtparya kahe che -). praznaH eka rUpavALuM hoya, tene ja dravya kahevAya. aneka zakti (rUpa-padArtha ItyAdi) hoya tene dravya kema kahevAya? uttara : zakti (paryAya) ane zaktimAna (dravya)nA kathaMcit bhedabhedanuM jJAna thAya che. eTale aneka zaktivALI (ekAMta ekarUpavALI nahIM) vastune, pradhAnatAne AzrayIne zAbdanyAyathI 'dravya kahevAya che. zAbdanyAya e ja ke je zabdathI kahevAya te pradhAna - bIjuM gauNa... | (jainamate, amuka aMzane pradhAna ane amuka aMzane gauNa karIne zabdaprayoga karAya che. tethI eka-anekarUpa vastunuM (1) jayAre dharmIne pradhAna karIne pratipAdana karAya, tyAre - aneka zaktiono eka dharmI sAthe abheda vivakSita hovAthI - te vastunuM pradhAnatayA ekarUpe ane gauNatayA anekarUpe pratipAdana thAya, ane (2) jyAre dharmane pradhAna karIne pratipAdana karAya, tyAre - eka dharmIno aneka zaktio sAthe abheda vivakSita hovAthI - te vastunuM pradhAnatayA anekarUpe ane gauNatayA ekarUpe pratipAdana thAya che.). A dravya-aparyAya baMnenA pravRttinimittano bheda (1) dravya - uparokta rIte gauNa-pradhAnabhAve zabdaprayoga thato hovAthI, jyAre paryAya aMzane gauNa ane anvaya aMzane pradhAna karIne pratipAdana karAya, tyAre mATI vagere dravyamAM bIjA zabdonA nimittano AkSepa ( tiraskAra) karavA dvArA "dravya" evA zabdanI pravRtti thAya che. .................................. vivaram ... ... ....... .... ...... ......... 43. iha pradhAnaguNabhAvenaivAnekaikarUpe vastunIti / iha-jainamate pradhAnaguNabhAvenaiva pradhAnabhAvena guNabhAvena ca niyamAt anekaikarupai-anekarUpe ekarUpe ca vastuni yadA hi dharmipradhAno nirdezastadA prAdhAnyenaikarupaM vastu zabdena pratipAdyate, guNabhAvena cAnekarUpatA / yadA punardharmapradhAno nirdezastadADanekarUpatA pradhAnabhAvena, guNabhAvena caikarUpateti / / rU. 'paddhIvanavaivAda' ti - - 2. 'kAnta krarUpe' ti va-pa4i: . 2. "pravRtti:, zabdA' ti va-gha-pATha: pa2i: 4. 'dhAnTeDanekarU' ti -pATa: I For Personal & Private Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra:) vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA ( 61 ) tathAhi-dravati-gacchati tAMstAn paryAyAn kSarati vetiM 'dravyam', tadvanna paryeti dravyAtmanetyaparyAyastaditi bhinnaM pravRttinimittam // 83 vyAkhyA dbhAvanAyaivAha-tathAhItyAdi / tathAhItyupapradarzane / dravati-gacchati tAMstAn paryAyAn tadbhAvapariNAmena, kSarati-muJcati vetiM dravyam / idamasyAnvarthataH pravRttinimittam, anvaya ityarthaH / tataH kimityAha- tadvat-evameva yathA gacchati kSarati ca tathA na paryeti na samantAnnivartate dravyAtmanA ityaparyAyastat-dravyamitarasyApyanvarthataH pravRttinimittaM paryAyAbhAva iti bhAvaH / na cAnvayamAtra-meva paryAyAbhAva:, paryAyAbhAvamAtraM vA'nvayaH, paryAyabhAve'nvayAbhAvaprasaGgAt, anvayabhAvAvyatiriktatayA paryAyAbhAvasyetyuktavad bhAvanIyam / iti evaM bhinnaM pravRttinimittam, anekAMtarazmi . (11) te khArIte - (dravati - gacchati) bhATI sahi ghaTa-pAsa vagere paryAya3pe paribhIne, te te paryAyAne pAne che athavA (dravati - kSarati) te te paryAyAne choDe che - khAma hare paryAyobhAM teno anvayabhAva (anugatatA) hovAthI, 'anvaya' rUpa pravRttinimittane laIne vastumAM 'dravya' zabdano prayoga thAya che. (2) aparyAya - bhebha buTTA hA paryAyone pAye che - choDe che; tema dravyAtmanA=bhATI3ye (na paryeti) te nAza pAbhatuM nathI. Ama 'paryAyAbhAva' 35 pravRttinimittane saIne vastumA 'paryAya' zabdano prayoga thAya che. - A rIte, pravRttinimittano bheda hovAthI ja, mATI vageremAM dravya-aparyAya vagere judA judA zabdono prayoga thAya che. prazna H tame anvaya ane paryAyAbhAva, e be judA judA pravRttinimitte batAvyA, paNa te to paramArthathI khe' 4 che ne ? paryAyAtbhAva (na ahalavAnuM) te 4 anvaya (jem3ye rahevuM) che ne ? uttara : nA, AgaLa ame, jaLAdi-asattva e ja pArthivasattvarUpa nathI e siddha karyuM, te rIte ja paryAyAbhAva ja anvayarUpa nathI e siddha thaI jAya... jo paryAyAbhAvane ja anvayarUpa mAnIe, to anvayasvabhAvI paNa jIvAdimAM dravya zabdano vyapadeza nahIM thaI zake, te A rIte - jIvamAM, jyAre devarUpa paryAya udbhavaze, tyAre paryAyAbhAva rUpa pravRttinimittano nAza thaze ane pravRttinimitta eka ja hovAthI, paryAyAbhAva sAthe anvayarUpa pravRttinimittano paNa nAza thavAthI, ... vivaraNam .. 44. anvayAbhAvAvyatiriktatayA paryAyAbhAvasyeti / yadi hyanvayamAtrameva paryAyAbhAva: paryAyAbhAvamAtraM cAnvayaH syAt tadA jIvAderdravyasyAnvayasvabhAvasya kvacid devAdau paryAye samutpanne paramatenA 1. 'ceti' iti pUrvamudrite pAThaH / sa ca prakRte anusaMdhAnAsaMlagnatvena gha-pAThAnusAreNa zodhitaH / 2. 'ceti' iti pUrvamudrapATha: / 3. 'dravyametadasyApya0' iti gha- pAThaH / 4. ' cAnvayaH' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayapatAkA (prathamaH ___ (62) abAdyasattvasvabhAvameva pArthivadravyasattvamiti cet, iSTastarhi tadanuvedhaH / pArthivadravyasattvamabAdyasattvasvabhAvamabAdyasattvadharmakam, na tu svasattvamAtramiti samAzritaH tarhi madIyo'bhyupagamaH // .................. vyAkhyA *....................... dravye'paryAyazabdasyeti prakramaH / / punarapi prastutamevAdhikRtyAha-abAdItyAdi / abAdyasattvasvabhAvameva pArthivadravyasattvamiti cet, evaM kilaikarUpateti parAbhiprAyaH / enamanAdRtyaivameva vastutattvamiti caitasyAdhAya siddhAntavAdyAha-iSTa ityAdi / iSTastarhi-abhyupagata evaivaM tadanuvedhaH-prakramAt pArthivadravyasattvasya abAdyasattvAnuvedhaH / etadbhAvanayaivAha-pArthivetyAdi / pArthivadravyasattvamabAdyasattvasvabhAvamiti ko'rthaH ityAha-abAdyasattvadharmakam, na tu svasattvamAtram / iti-evaM samAzritastarhi madIyo'bhyupagamaH, abAdyasattvasya pArthivadravyasattvadharmatvena tadanekasvabhAvatvAditi // ... manetirazmi ...... jIvamAM dravya zabdano paNa vyapadeza nahIM thaI zake... niSkarSa mATImAM dravya-aparyAya zabda, indramAM zakra-puraMdarAdi zabda... vagere judA judA zabdo pravRttinimittanA bheda vinA asaMbhavita che, mATe pravRttinimittano bheda svIkAravo ja joIe, paNa vastune ekAMta ekasvabhAvI mAnavAmAM pravRttinimittano bheda na thaI zakavAthI, sad-asat rUpa be judA zabdano prayoga nahIM ja thAya. - satvane ja asatvasvabhAvI kahevAmAM anekAMtavAda - (62) pUrvapakSaH pArthivadravyasattva ja jaLAdi asattvasvabhAvI che. (ahIM pAnA naM. 69 para tat thI zarU karela pUrvapakSamAM jaLAsattvane pArthivasattvarUpa mAnIne hadIsa. 421... ve se jAuta thatAM potAnA vAta saTA cha - pArthivasattva 404Asattva35 cha...) uttarapakSa to pachI pArthivasattva jaLAsattvathI anuviddha che, e tamAre mAnavuM paDaze... ane to pArthivasattva mAtra sattvarUpa nathI, jaLAsattvarUpa paNa che, ema mAnavAthI amAro anekAMtamata (vastu sahasa635 cha me 4) siddha thayo. .. .. vivaraNam ......... nvayabhAvAvyatirekiNa: paryAyAbhAvasya vyAvRttatvAt dravyasyApi sarvathoparama: prasajyeta, kathamanyathA parAbhimataM tayoraikyaM syAditi / / 1. 'iSTaM tahi' iti k-paatthH| 2. 'cet tasyAdhAya' iti ka-pAThaH / 3. 'etadbhAvanAyA''ha' iti pUrvamudrite paatthH| 4. 'pArthive dravyatva0' iti k-paatthH| 5. 'tatrAneka0' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA (63) svo bhAvaH svabhAva iti pArthivadravyasyaivAtmIyA sattA abAdyasattvam, na dharmAntaramityekasvabhAvataiveti cet, na, tataH sadasatpratyayAsiddheyanimittAbhAvAt, asya cAnubhavasiddhatvAt, tadeva taditaraviviktatAviziSTaM sat sadasatpratyayanimittamiti cet, ...................... vyAkhyA ........ ............ ......... atrAha-svoM bhAva ityAdi / svo bhAvaH svabhAva iti anvarthayogAt, pArthivadravyasyaivAtmIyA sattA abAdyasattvaM vartate, na dharmAntaramiti-evam ekasvabhAvataiva pArthivadravyasattvasya iti cet etadAzaGkyAha-netyAdi / na-naitadevaM tataH-pArthivadravyAt saMdekAntaikasvabhAvAt, sadasatpratyayAsiddheH saccAsacca sadasatI tayoH pratyayau tadasiddheH / kathamityAhadvayanimittAbhAvAt, dvayoH-sadasatpratyayayonimittAbhAvAt, pArthivadravye saMdekAntakasvabhAvatayaiveti prakramaH / naivAto yathoditaM pratyayadvayamityAzaGkApohAyAha-asya cAnubhavasiddhatvAt / asya ca-sadasatpratyayadvayasyAnubhavasiddhatvAt, pArthivadravye hi tadrUpatayA sadanubhavaH, abAdirUpatayA cAsadanubhavaH pratisattvaM pratiSThitaH / 'vikalparUpo'yamayugapacca' ityAdau tu svayameva vakSyatItyupariSTAnnirvikalpaqavicAre // atrAha-tadevetyAdi / tadeva-prakramAt pArthivadravyaM pArthivadravyasattvaM vA, taditara ...................... manetirazmi ......................................... ___(63) pUrvapakSa : "potAnoThe bhAva hoya, tene svabhAva' vAya che." bhAvI svabhAvanI vyutpatti hovAthI, pArthivadravyano je potAno sattvarUpe svabhAva te ja jaLAdiasattva che... jaLAdiasattva koI judo dharma nathI. Ama, pArthivadravyasattva mAtra ekasvabhAvI ja siddha thaze. uttarapakSa: jo ghaTAdine mAtra satasvabhAvI ja mAnavAmAM Ave, to sadu-asarUpe je be pratIti thAya che, te nahIM thaI zake, kAraNa ke be pratItinA nimittabhUta be dharmo nathI. jayAre eka ja pArthivadravyanI, pArthivadravyatvena sarUpe ane jaLAdityena asarUpe pratIti thAya che - Ama, sadasad baMne pratIti to anubhavasiddha che... (A vAta graMthakArazrI pote ja nirvikalpapratyakSanI vicAraNA vakhate trIjA adhikAramAM vistArathI kaheze..) pUrvapakSa : jaMLAdirahitatAviziSTa evuM pArthivadravya ja pArthivasattva ane jaLAdi-asattvanI pratItinuM kAraNa che, athavA jaLAdisattvarahitatAviziSTa evuM pArthivasattva ja pArthivasattva ane jaLAdiasattvanI pratItinuM kAraNa che. Ama, mAtra sasvabhAvI vastumAM paNa itaraviviktatA ...............* vivaraNam ......... 45. vikalparUpo'yamityAdau vAkye vakSyatIti-rUpaM padaM vAkyAntaM yojanIyamiti / / ............... pArthivadravya te jaLAdithI rahita che, mATe temAM jaLAdirahitatA dharma Ave che ane A dharmane kAraNe ja pArthivadravyanI asarUpe pratIti thaI jaze. 1. 'svabhAva' iti Da-pAThaH / 2. 'vAtmIyasattA' iti Da-pAThaH / 3. 'sadaikAnta0' iti ka-pAThaH / 4. 'sadaikAnta0' iti ka-pAThaH / 5. 'vA'sadanu0' iti ka-Tu-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 anekAntajayapatAkA (prathamaH na, vicArAkSamatvAt, taditaraviviktatAyAstadavyatirekeNa vastutastanmAtratvAt / tatazca sarvathA'bhinnanimittatve sadasatpratyayAnupapattiH, (64) anyathA hetubhedena phalabhedAbhyupagamavirodhaH / tat tadubhayajananaikasvabhAvamiti cet, na, ubhayorubhayarUpatApatteH / .... ............. ............ vyAkhyA ...... .................... viviktatAviziSTaM taditare-abAdayaH abAdisattvaM vA tadviviktatAviziSTaM-tadrahitatAviziSTaM sad bhavat / kimityAha-sadasatpratyayanimittaM tattvata ekarUpamevetyabhiprAyaH iti-evaM cet manyase, etadAzaGkyAha-netyAdi / na-naitadevam / kuta ityAha-vicArAkSamatvAt / kathamityAhataditare-tyAdi / taditaraviviktatAyAH-uktalakSaNAyAH tadavyatirekeNa-pArthivadravyasattvAvyatirekeNa hetunA vastutaH-paramArthataH tanmAtratvAt-pArthivadravyasattvamAtratvAt / tataH kimityAhatatazcetyAdi / tatazca-evaM ca sati sarvathA-sarvaiH prakAraiH abhinnanimittatve sati pArthivadravyasattvasyaikAntena ekarUpatayA sadasatpratyayAnupapattiH, ubhayanimittAbhAvAditi hRdayam / itthaM caitadaGgIkartavyam / anyathA-evamanabhyupagame hetubhedena phalabhedAbhyupagamavirodhaH / atraiva hetubhedamantareNApi phalabhedopapatteH, bhinnau hi sadasatpratyayau, evaM ca "ayameva bhedo bhedaheturvA bhAvAnAM yaduta viruddhadharmAdhyAsaH kAraNabhedazca" iti vacanamAtram / tat tadityAdi / tatpArthivadravyasattvaM tadubhayajananaikasvabhAvaM-sadasatpratyayobhayajananaikasvabhAvam / iti-evaM cet ............... manetirazmi *...... viziSTavena sad-asad baMne pratIti ghaTI zakaze. uttarapakSa H tamAruM kathana ayukta che. jaLAdirahitatA te pArthivasattvarUpathI abhinna hovAthI vastumAM mAtra pArthivasattva ja raheze ane to juduM juduM nimitta na rahevAthI -- ekAMta ekarUpavALA pArthivadravyamAM sad-asarUpa judI judI pratIti nahIM thaI zake. (64) pUrvapakSaH juduM juduM nimitta na hovA chatAM, judI judI pratIti mAnIe to vAMdho zuM? uttarapakSa : to hetubheda vinA paNa phaLabheda mAnavAnI Apatti Avaze, kAraNa ke tame ekasvabhAvI vastumAM - nimittabheda na hovA chatAM - sadasarUpa be judI judI pratIti mAno cho ane tethI to tamAro 4 siddhAMta cha : "(1) viruddha dharmono adhyAsa te 4 vastuno me che, mane (2) kAraNanI bhinnatA ja vastunA bhedamAM kAraNa che..." - te badhuM mAtra bolavA pUratuM ja raheze, kAraNa ke ||25||meh vinA 59 // sa6-masa6 35 pratyayame tame bhAnyo... pUrvapakSa pArthivadravyasattvano evo eka ubhayajananasvabhAva che ke jenAthI sad asad rUpa baMne ..... vivaraNam .... 46. viruddhadharmAdhyAsa: kAraNabhedazceti / viruddhadharmAdhyAso bhedaH, kAraNabhedastu bhedaheturiti / / 1. 'sarvathA bhinna' iti gha-pAThazcintanIyaH / 2. 'ubhayorubhayarUpatApatteH'sthAne 'yuktyanupapatteH' iti ka-pATho vicaarnniiyH| 3. 'bhavatu' iti ka-pAThaH, 'bhavati' iti tu pUrvamudrite pAThaH / atra tu Ga-pAThasya mukhyatvenollekhaH kRtaH / 4. 'bhedezceti' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ fdhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 87 asaGkIrNobhayajananaikasvabhAvamiti cet, na, yuktyanupapatteH, asaGkIrNobhayabhAve balAt tatsvabhAvabhedaprasaGgAt / (65) tathAhi___ "yataH svabhAvato jAtamekaM nAnyat tato bhavet / ja vyArahyAM che. manyase, etadAzaGkyAha-netyAdi / na-naitadevam / kuta ityAha-ubhayoH-sadasatpratyayayoH ubhayarUpatApatte:-sadasadrUpatayobhayarUpatApatteH, ubhayajananaikasvabhAvAd hetordvayorapi bhAvAdityarthaH / atrAha-asaGkIrNetyAdi / asaGkIrNaM ca tat ubhayaM ca-sadasatpratyayobhayaM tajjanana ekaH svabhAvo yasya tat tathA / tatpArthivadravyasattvamiti vartate, tatazca yathoktadoSAbhAvaH / iti-evaM cet manyase, etadAzaGkyAha-netyAdi / na-naitadevam / kuta ityAha-yuktyanupapatteH / kathamityAha-asaGkIrNetyAdi / asaGkIrNobhayabhAve-vibhinnasadasatpratyayobhayabhAve / pArthivadravyasattvAderiti prakramaH / kimityAha-balAt-sAmarthyena tatsvabhAvabhedaprasaGgAt tasya-pArthivadravyasattvasya svabhAvabhedApatteH / etadbhAvanAyaivAha-tathAhItyAdi / tathAhItyupadarzane / yataH svabhAvataH kAraNagatAt jAtamekaM-satpratyayAdi kAryaM nAnyat-asatpratyayAdi tataH-svabhAvAd anekAMtarazmi . pratItio thaI jaze. uttarapakSa: jo te ubhayajananasvabhAvI hoya, to tenAthI thatI pratIti ane asapratIti baMne pratIti sadasad ubhayarUpa ja thaze. Azaya e ke, ubhayajananasvabhAvI vastuthI ubhayarUpe ja kAryanI utpatti thAya che. tethI pratIti paNa sadasarUpa ane asatpratIti paNa sadasaddarUpa thavA lAgaze. arthAt pArthivavena sanA badale sadasatu, jalatvana asanA badale sadasat pratIti thaze. jyAre anubhava to baMnenI svataMtra pratItino che... pUrvapakSa : pArthivasattvano mAtra ubhayajananasvabhAva nathI, paNa asaMkIrNa ubhayajananasvabhAva che, arthAt evo svabhAva che ke jenAthI sadasad baMne pratIti asaMkIrNarUpe-amizritarUpe - judI judI thaze. tethI pUrvokta doSa nahIM rahe. uttarapakSa A kathana paNa yuktithI asaMgata jaNAya che, kAraNa ke amizritarUpe jo sada sanI pratIti mAnavI hoya, to anicchAe paNa tenA kAraNabhUta svabhAvamAM to bheda mAnavo ja paDaze... pArthivadravyasattvano jo svabhAvabheda na hoya, to kAryarUpa judI judI pratIti ja asaMbhavita che. (65) te A rIte - judI judI pratIti mATe svabhAvabheda jarUrI : (1) je svabhAvathI saMtupratyayarUpa eka kAryanI utpatti thAya, te ja svabhAvathI asa...tyayarUpa ja have, graMthakArazrI judI judI pratIti mATe svabhAvabhedanI AvazyakatA siddha karaze. svabhAvabheda dvArA vastunI anekarUpatA siddha thavAthI, anekAMtavAda ja nirdoSa pratIta thaze... 8. 'tathAhItyuYprarzana' rUti -paDhi: I For Personal & Private Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 anekAntajayapatAkA (prathamaH "M mAkhyA ............................................................ kRtsnaM pratItya taM bhUtibhAvatvAt tatsvarUpavat / / anyaccaivaMvidhaM ceti yadi syAt kiM virudhyate ? tatsvabhAvasya kAryena hetutvaM prathamaM prati // ........................... vyAkhyA ................. bhavet / kimityata Aha-kRtsnaM-sampUrNa pratItya-Azritya taM-svabhAvaM bhUtibhAvatvAtutpattisvabhAvatvAt ekasya kAryasya tatsvarUpavat-adhikRtakakAryasvarUpavat, na hi tadanyat; nai satpratyayo'satpratyayastadabhinnahetujazceti citram / __ Aha-anyaccetyAdi / anyacca-kAryAntaraM ca, evaMvidhaM ceti-kRtsnaM pratItya taM bhUtibhAvaM ceti yadi syAt-yadi bhavet kiM virudhyate ? atrottaramAha-tatsvabhAvasya-kAraNagatasya ...... manetirazmi ... bIjA kAryanI utpatti na thaI zake, kAraNa ke kAraNano te svabhAva saMpUrNa aMze sapratyayarUpa kAryane utpanna karavAmAM ja vyApRta che. prazna : kAraNa amuka aMzathI sapratyayane ane amuka aMzathI asapratyayane utpanna kare, evuM na bane? uttaraH nA, kAraNa ke sapratyayarUpa kArya potAnA saMpUrNa svarUpane AzrayIne utpanna thAya che, tema kAraNa paNa potAnA saMpUrNa svarUpane AzrayIne ja sapratyayane utpanna karavAmAM vyApRta thAya che.. ve, 4 // 25 // satra (satprayaya vize) vyApRta Doya, te 4 // 29 // anyatra (asatpratyaya vize) vyApAra kare, evuM mAno to sapratyayathI asa...tyaya judo che, evuM nahIM ghaTI zake, kAraNa ke ekasvabhAvI kAraNathI be judA judA kArya na thaI zake... (2) praznaH kAraNasvarUpane AzrayIne kAryano utpAda thAya che. taithI, kAraNa jema saMpUrNa aMzane AzrayIne sapratyayarUpa kAryane utpanna kare, tema saMpUrNa aMzane AzrayIne asatupratyayarUpa kAryane .............. .. vivaraNam ...... .... 49. atha 'yata: svabhAvato jAta'mityAdivRttau adhikRtakakAryasvarUpavaditi / yathAhi-satpratyayalakSaNaM kAryaM kRtsnaM svarupamAzrityotpadyate, na puna: svarUpasyAMzamAzrityeti / evaM kAraNasvarUpamapi kRtsnaM vyApriyamANamAzritya / / 50. nahi tadanyaditi / na-naiva hi:-yasmAt tat-ekatra vyApRtaM kAraNaM kAryAntare vyApriyamANaM anyat-bhinnam, kintu tadeva, niraMzaikasvabhAvatAbhyupagamAt / evaM sati kiM siddhamityAha- 51. na ahIM TIkAmAM hetutva e pratItyautpAdanI apekSAe kema lIdhuM? tenuM kAraNa e jaNAya che ke, graMthamAM je hetutva che, te to upAdAna athavA nimitta baMne hoya... jainamate to, kAryamAM upAdAnakAraNano anvaya hoya che - e 1-2. anuSTup / 3. 'etatsvabhAvasya' iti k-paatthH| 4. 'svalpamasyAMza0' iti k-paatthH| 5. 'vyAvRttaM' iti ka-pAThaH / 6. 'tasya vA nairaMzeka0' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA (66) kAtsnryena tasya hetutve tatra vIryopayogataH / kuto'nyabhAvo bhAve vA sarvatadvIryato bhavaH ? // .......... vyAkhyA ..... kAryena-sarvAtmanA hetutvaM pratItyotpAdApekSayA prathamaM prati-AdyaM kArya prati virudhyate, tatraiva sarvAtmanA'syopayogAditi / ___etadevAha-kAryenetyAdi / kAtsyena-sarvAtmanA tasya-kAraNagatasya svabhAvasya hetutveekaM kArya prati kAraNatve tatra-kArye vIryopayogataH pratItya samutpAdena kuto'nyabhAvaH ?kutaH svabhAvAt kAryAntarotpAdaH ? bhAve vA'nyasya kAryAntarasya tata eva svabhAvAt sarvatadvIryataH-sarvasmAt tatsAmarthyAd bhavaH-utpAdaH kuto'nyasya tasya veti ? ........... manetirazmi .... utpanna kare to zuM virodha? syAdvAdI : virodha e ja ke, jo te kAraNa saMpUrNa aMzane AzrayIne asapratyayane utpanna karavAmAM vyApRta bane, to - te kAraNano upayoga sarvAze asatpratyaya vize ja rahevAthI - tenA dvArA sapratyayanI utpatti ja nahIM thaI zake. (A ja vAtane AgaLa kahe che) (66) (3) kAraNa jo sarvAMze eka kArya karavA pravRtta thAya, to te kAraNavIryano upayoga te kArya vize ja rahevAthI - tenA dvArA kaI rIte anya kAryanI utpatti thaze? ane koIpaNa rIte be kAryanI utpatti thAya, to prathama ke dvitIya kArya tenA saMpUrNa sAmarthyathI thayuM, evuM zI rIte kahI zakAya? je kAraNa ekAMta ekarUpa hoya, te kAraNano sarvAMze ubhayatra upayoga hovo asaMbhavita che... (A ja vAtane have daSTAMtathI samajAve che.) .. . vivaraNam .... satpratyayo'satpratyayastadabhinnahetujazceti citramiti / mahadAzcaryametad vartate, satpratyayavilakSaNo'satpratyayaH / atha ca tasmAt sat pratyayahetorabhinnena hetunA janyata iti / / 52. 'anyacce'tyAdikArikAvyAkhyAyAM pratItyotpAdApekSayeti / kAraNasvarUpaM pratItya-Azrityaiva kAryasyotpAdo bauddhamate, na puna: kAraNasvarUpaM kiJcidanuvartate kAryam / ata: pratItyotpAdApekSayA hetutvamityuktam / / .................. 4 hetutva che... 59 pauddho anvaya nathI mAnatA, to tutva zuM ? to pratItyotpAda... merase, jauddhabhatanA samAveza mATe hetutvano artha pratItyA karyo... pratItyotpAdamAM, kAraNane AzrayIne ja kAryano utpAda thAya che, paNa kAraNanuM svarUpa aMzataH paNa kAryamAM anugata thatuM nathI. 1. 'to'bhavaH' iti gh-paatthH| 2. anuSTup / 3. 'svabhAvahetutve' iti Da-pAThaH / 4. 'svabhAve' iti ngpaatthH| 5. 'eva bhAvAt' iti ng-paatthH| 6. 'ceti' iti gha-pAThaH / 7. 'pratyayena hetunA janayata' iti ka-pAThaH / 8. 'heturvaktavyaH' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA (prathamaH sarvatadvIryatadbhAve setikAjanyatRptivat / . tata eva na sA'nyasya taddezAdanyathA tu sA // (67) kAtsnryenaivAsya tatkartR vIryaM tasyaiva kintu n| .. yuktastato'nyabhAvo'pi setikAjJAtato na hi // ............... vyAkhyA ................. atraiva nidarzanamAha sarvetyAdinA / sarvasmAt tadvIryAt-kAraNagatAt svabhAvasAmarthyAt tadbhAve-vivakSitakAryabhAve / kimityAha-setikAjanyatRptivat iti nidarzanam / tata evasetikAtaH na sA-tRptiH anyasya, kAtsyena tasyAstatropayogAt / atheSyata ityAha-taddezAtsetikAdezAt, anyathA tu sA-tRptirAdyasyetarasya ca / yadyanyasyApi syAt ekAntenaikarUpAyA na kAtsnye na dvayorupayoga iti bhaavnaa| avadhAraNadvAreNAdhikRtadoSaparijihIrSayA''ha-kAtsyenetyAdi / kAtsnyena eva .............. manetirazmi ......... (4) AkhI setika je vyakti khAya, te ja vyaktine tRpti thAya che, te setikAthI bIjA vyaktine tRpti thavI asaMbhavita che, kAraNa ke setikA khAnAra vyaktine ja sarvAze tRptikAraka bane che, tema ghaTAdi kAraNagata vIryano jo sarvAze satapratyaya vize ja upayoga hoya, to tenA dvArA asapratyayarUpa jI yenI utpatti saMbhAvita cha... jema setikA khAvAthI je tRpti thAya, te khAnArane ja thAya, bIjAne nahIM; tema sarvazaktie kAraNa kAryane utpanna kare, to tene ja kare, bIjAne nahIM... jo setikAthI bIjAne tRpti thaI hoya to mAnavuM ja paDe ke setikAnA ekadezathI thaI che, AkhI setikAthI nahIM.... (kAraNa ke AkhI setikA be jaNA nA khAI zake"...) tema jo be kArya utpanna thAya, to mAnavuM ja paDe ke be judA judA aMzathI thayA che. (67) (5) bauddha : " ||29||t svabhAva sArI 4 satpratyayano ta cha" - mAno ...* vivaraNam * ___53. 'sarvataddhIryatadbhAve' ityAdikArikAyAmayaM dRSTAntadArTAntikArthaH / yathAhi setikAyAM sAmastyena ekasya bhokturupabhujyamAnAyAM nAnyasyApi tRptihetutopapadyate evaM ghaTAdikAraNagatavIryasyaikatra satpratyayAdau kArye sAmastyenopayoge sati na tata: kAryAntarotpAda: sambhavatIti / / 54. yadyanyasyApi syAditi / yadi hi setikAyA: sakAzAdanyasyApi bhoktustRptirabhyupagamyate tadA setikAdezAdeva mAnakadvayAderabhyupagantavyA, na punastasyA eva samastAyA iti / / * setite pAca pArtha che. 1. anuSTup / 2. 'jJAnato' iti gha-pATho'zuddhaH / 3. anuSTup / 4. 'kAtsye nekarUpAyA: na kAtsnye na dvayorupetyAdikAtsye naiva' iti ng-paatthH| 5. 'tadbhAva ityAdi0' iti k-paatthH| 6. 'nAnyasyApi' iti ka-pAThaH, capAThastu 'yadyanyasyApIti' / For Personal & Private Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA nAkAtsnyena asya-adhikRtakAraNagatasvabhAvasya tatkartR-vivakSitakAryakartR vIrya-sAmarthya tasyaiva-vivakSitakAryasya kintu na kartR, kiM tarhi ? anyasyApi, tatra tu tadakartR na bhavati, ayogavyavacchedamAtram, na punaranyayogavyavacchedaH / yuktastato'nyabhAvo'pi anyayogAvyavacchedAt tata eva / etadAzaGkyAha-setikAjJAtataH-setikodAharaNAt na hi-naiva yuktastato'nyabhAva eva / .... vyAkhyA .. bhAva evo nathI ke pratyaya sivAya koIne utpanna na kare.. to kevo bhAva che? to ke satpratyayane sarvAze ja utpanna kare che, asavaze nahIM. bhAvArthaH asadupratyayanuM je kAraNa che, te sapratyayano akartA nathI, paNa kartA ja che... eTale sAuthanano isitArtha me. thAya 3, 'kAtsnyenaiva' me avdhaar| ayogavyava35 cha, anyayovya 635 nahI. tethI artha mevo thaze : (manvaya : asya vIrya, kAtsryenaiva tatkartR, na tasyaiva kartR) kAraNagata sAmarthya, kAryanuM pUrNapaNe ja kartA che (A rIte avadhAraNano artha karavo) teno ja kartA che, tebha nahI (teno 4 ta cha - 4InI nahI - abha anyayogavyavache artha na 42vo...) Ama, avadhAraNane ayogavyavacchedaparaka laI levAthI - jakAranuM sthAna badalAI javAthI - phAyado e ke, kAraNabhUta sAmarthyathI satupratyayanI jema asatapratyayanI paNa utpatti thaI jaze (kAraNa ke avadhAraNa dvArA "eka ja kAryano kartA che - bIjAno nahIM ema anyayogavyavaccheda to karyo nathI.) syAdvAdI: paNa, setikAnA dRSTAMtathI kAraNagata svabhAvathI asaMtupratyayanI paNa utpatti thavI asaMbhAvita cha. (3ma asaMbhAvita cha ? te ve 049|che.) ....... vivaraNam .. 55. kAtsnryenaivAsyetikArikAvRttau tatra tu tadakartR na bhavatIti / tatra-tasmin punaH prathamakArye tad-dvitIyAdikAryakAraNaM akartR na bhavati / evaM ca kiM siddhamityAha- 56. ayogavyavacchedamAnaM sarvatra kAryakAraNacintAyAM bauddhamate-AyAmamate ayogavyavacchedamAtram ayogasya-dvitIyakAryakartRtvAsambaddhasya vyavacchedamAtram, na punaranyayogavyavacchedaH ekasyaiva kAryasya kArakamityevaMrupa Adriyate / evaM ca yat siddhaM tadAha- 57. yuktastato'nyabhAvo'pi anyayogAvyavacchedAt tata eveti / yukta:-ghaTamAnakastataevaM sati anyasya-dvitIyakAryasya bhAvaH, apizabdAt prathamasya ca, tata eva-prathamakAryopayuktahetoreva / kuta ityAha-anyayogAvyavacchedAt-anyayogasyAvyAvartanAt / / ................ *ayogavyavache seTale tenA asaMbaMdhana ni|425... .ta. yaitravidvAneva... mahA yaitramA vidvattAnA asaMbaMdhanuM nirAkaraNa karI, caitranI vidvattA phalita karI che. anyayogavyavachoTo tenA sivAyamA saMyana ni2|725... 6.d. dhanurdhara to arjuna 4... mI dhanurdharapaNuM mAtra arjunamAM ja sAbita karI, tenA sivAyamAM dhanurdharatAno vyavaccheda karyo... 1. 'kAryeNa dvitIyAdikAryakartRkAraNaM' iti kh-c-paatthH| 2. 'AyAmamate' iti pATho nAsti c-prtau| 3. 'Aste' iti k-paatthH| 4. 'syAvartanAt' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA (prathamaH .............* nAvadhAraNasAmarthyAd vastu tAdAtmyamujjhati / uktAvadhAraNe'pyekatRptaye hyuktasetikA // ............ vyAkhyA ... etadbhAvanAyaivAha-nAvadhAraNetyAdi / nAvadhAraNasAmarthyAt zAbdanyAyAnugatAd vastu tAdAtmyamujjhati-tadAtmatvaM parityajati / kuta ityAha-uktAvadhAraNe'pi sati ekatRptaye hiekatRptyarthameva uktasetikA / tathAhi-atrApyevamavadhAraNaM kartuM zakyata eva-kAtsnryenaiva setikaikatRptijananasvabhAvA, ekatRptijananasvabhAvaivetyetat tu na / na caivamapi sA kAtsnonaikatRpti vidhAya anyasyApi vidhatte, na sA tattvata ubhayatRptijananaikasvabhAveti ko'trApavAdahetuH ? tasyA ......* manetirazmi .... (6) khAlI avadhAraNa karI devA mAtrathI vastunuM svarUpa badalAtuM nathI, kAraNa ke evuM avadhAraNa to setikA vize paNa thaI zake che. te A rIte : "setikA eka vyaktine sarvAze ja tRpti karanAra che - Ano bhAva evo nathI ke te bIjAne tRpti na karI zake. to kevo bhAva che? to ke eka vyaktine sarvIze ja tRpti kare che, asarvAze nahIM... tethI avadhAraNathI mAtra eTaluM ja phalita thaze ke, eka jaNane tRpti thAya ja (bIjAne tRpti na thAya evuM phalita nahIM thAya) ane eTale to bIjA vyaktine paNa tRpti thaI zake." paNa, eka ja setikA sarvIze baMnene tRpti kare, evuM to jovAtuM nathI. tethI avadhAraNa karI devA mAtrathI vastunuM svarUpa na badalAya. setikA - be jaNane tRpti karatI nathI, kAraNa ke tattvathI te ubhayane tRpti karAvanArA ekasvabhAvavALI nathI... to, ghaTAdi sarva vastuthI be kArya thAya ane setikAthI na thAya evo (utsarganA pratiSedharUpa) apavAda mAnavAmAM kAraNa zuM che ? pUrvapakSa : setikAno tevo svabhAva. utta25kSa : te zazI zata yo ? ............................. vivaraNam ..................................................................* 58. 'nAvadhAraNo'tyAdikArikAvivaraNe na sA tattvata ubhayatRptijananaikasvabhAveti ko'trApavAdaheturiti ? / AcArya Aha-na sA setikA tattvata: paramArthavRttyA ubhayasya-bhoktRdayasya tRptijanana eka: svabhAvo yasyAH sA tathA iti / ko'tra setikAyA apavAdahetuH, apavAdasyotsargapratiSedharupasyaikasmAdapi kAraNAt anekakAryotpattilakSaNe utsarge sarvatrAbhyupagamyamAne sati hetu:-kAraNamiti AcArya: / tasyA eva tatsvabhAvatA / AcArya: kathamidaM jJAyata iti sugamameva / atha para: tathAvidhakAryadvayAbhAveneti kAryAnumeyA hi kAraNasvabhAvAH, tata: kAryadvayAnupalambhena nizciyete, yaduta ekatRptijananasvabhAvaiva setiketi AcArya: / / 1. anuSTup / 2. 'gamAt' iti k-paatthH| 3. 'apavAda utsarga0' iti c-paatthH| 4. 'tatsvabhAvAt' iti ka-pAThaH / 5. 'ekakartRjanana0' iti pUrvamudritapAThaH, atra ca-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA ................. (68) nAkAraNaM yataH kAryaM nAnyakAraNakAraNam / anyathA na vyavasthA syAt kArya-kAraNayoH kvacit // .. . vyAkhyA ............. eva tatsvabhAvatA / kathamidaM jJAyate ? tathAvidhakAryadvayAbhAvena, tadekAntakarUpatAyAmayamevAyuktaH / bhAve vA'sya prastutahetusvabhAvAdapi tadabhAvo'stu, ekarUpatvAvizeSAdityalaM prasaGgena / evaM nAkAraNamityAdi / nAkAraNaM yataH-yasmAt kAryaM sadAbhAvAdiprasaGgAt anyakAraNakAraNaM na ekAntena, ata eva hetoH, evaM caitadaGgIkartavyam / ityAha-anyathA .... manetirazmi .... bauddhaH kAraNa ke be vyaktine tRpti nathI thatI, e kAryathI ja jaNAya che ke, setikAmAM be vyaktine tRpti karavAno svabhAva nathI. syAdvAdI: jema ekAMta ekasvabhAvI ghaTathI, sad-asat rUpa be pratIti tame mAno cho, tema ekAMta ekasvabhAvI setikAthI paNa, be vyaktine tRpti kema na thaI zake ? athavA jema ekAMta ekasvabhAvI setikAthI, be vyaktine tRpti na thaI zake, tema ekAMta ekasvabhAvI ghaTathI paNa, sadas635 le pratAtina 25 za... (68) (7) mA niyama avazya mAnavA'yo : (1) 05 59 // Arya // 25 // vinAnuna hoya, nahIMtara te kArya kAM to AkAzanI jema nityasata raheze ane kAM'to zazazRMganI jema haMmezAM asat raheze, ane (2) koI paNa kArya potAnA kAraNathI ja utpanna thAya che, bIjAnA kAraNathI nahIM, kAraNa ke ghaTAdinI jo mATI sivAya taMtu vagerethI paNa utpatti manAya, to - tevA anya kAraNo jagatamAM haMmezA rahyA hovAthI - haMmezA ghaDAnI utpatti thayA karaze athavA to - anya kAraNo hovA ................... vivaraNam ........ 59. tadekAnta(?)rUpatAyAmayamevAyukta iti / yadi hi sA setikA ekAntena ekasvabhAvA'bhyupagamyate tato na kAryadvayAbhAvo yujyate, ekasvabhAvAdapi ghaTAde: sadasatpratyayadvayAbhyupagamAt / / ____60. bhAve vA'sya prastutahetusvabhAvAdapi tadAbhAvo'ritvati / yadi hi setikAyA: sakAzAdasya kAryadvayAbhAvasya bhAvo bhavatA'bhyupagamyate, tadA prastutahetusvabhAvAdapi ghaTAdikAraNarUpAt tadabhAva:sadasatpratyayalakSaNakAryadvayAbhAvo'stu / kuta ityAha- 61. ekarUpatvAvizeSAditi ekarUpA setikA ghaTAdizca, ata: ko'nayorvizeSo yaina ghaTAt kAryadvayaM setikAtastu ekamevAbhyupagamyate iti ? / / ___62. 'nAkAraNa'mityAdikArikAvivaraNe anyakAraNakAraNaM naikAnteneti / anyasya-paTAderyat kAraNaMsUtrapiNDAdi tadanyakAraNaM tato'nyakAraNaM kAraNaM yasya ghaTAdestat tathA na-naiva ekAntena-niyamena / kuta 1. anuSTup / 2. 'evAtatsva0' iti gh-paatthH| 3. 'jAyate' iti ng-paatthH| 4. 'kasvarUpa0' iti ka-pAThaH / 5. 'evAhetoH' iti ka-pAThaH / 6. 'yo' ityadhikaH ka-pAThaH / 7. pUrvamudrite tu 'ghaTAde' iti paatthaashuddhiH| 8. 'anyat kAraNaM' iti k-paatthH| For Personal & Private Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 ............. anekAntajayapatAkA (prathamaH tatazca kAryanAnAtvaM sarvathA kAraNaikatAm / bAdhate'nekatAyAM ca sthitAnekasvabhAvatA // etenaikasvabhAvo'pi tatsvabhAvatvataH paraiH / ya iSTo'nekaphalakRd bhAvaH so'pi nirAkRtaH // .......... vyAkhyA ............ evamanabhyupagame na vyavasthA syAt niyamavatI kArya-kAraNayoH kvacid idamasya kAraNamidamasya kAryamityevam, tadabhAve'pi tattvatastadutpatteriti / tatazcetyAdi / tatazca kAryanAnAtvaM-kAryabhedalakSaNaM sarvathA kAraNaikatAM-tathAvidhaikasvabhAvarUpatAm / kimityAha-bAdhate-nirAkaroti anekatAyAM ca kAraNasya sthitAnekasvabhAvatA, tatsvabhAvabhedataH kAryabhedopapatteH / etenetyAdi / etena-anantaroditena ekasvabhAvo'pi bhAvaH tatsvabhAvatvataH kAraNAt ...... manetirazmi * chatAM jema haMmezA utpatti nathI thatI tema - niyata samaye paNa utpatti nahIM thAya... mATe, potAnA kAraNathI ja kAryanI utpatti mAnavI joIe. jo A baMne niyama na mAnavAmAM Ave, to kArya-kAraNanI kyAMya vyavasthA ja nahIM thaI zake. (8) tethI kAryanI bhinnatA kAraNanI ekasvabhAvatAnuM nirAkaraNa kare che, eTale, kArya jo aneka che, to kAraNa paNa aneka che ane to kAraNarUpa vastunI (sadasarUpa) anekasvabhAvatA siddha thaze, kAraNa ke eka kAraNa judA judA svabhAvathI ja judA judA (sadasat pratItirUpa) kArya karI zake che. ___(6) // 25 me vinA yamana yato DovAthI, bauddho va vAyuMcha, "me 4 svabhAvI padArtha aneka kAryane utpanna karavAnA svabhAvavALo hovAthI, tenA dvArA aneka phaLanI utpatti thAya .............. vivaraNam ............ ityAha-ata eva hetoriti ata eva pUrvoktAt sadAbhAvAdiprasaGgAddhetoH / tathAhi-yathA kAraNavikalaM sat kAryaM nityaM vidyamAnamavidyamAnaM vA syAt, evamanyakAraNakAraNamapi kAryaM sadAbhAvabhAgabhAvabhAga vA prApnoti, anyakAraNAnAM sadA jagati vidyamAnatvAditi / / . 63. tadabhAve tattvatastadutpatteriti / vivakSitanijakAraNA'bhAve paramArthavRttyA vivakSitaghaTAdikAryotpatteH / / 1-2. anuSTup / 3. pUrvamudrite tu 'anyakAraNamapi' iti pAThaH / sa ca azuddhaprAyatvAt N-pratAnusAreNa saMzodhitaH / 4. 'sadAbhAgabhAvag vA' iti ca-pAThaH / pUrvamudrite tu 'sadAbhAgabhAg vA' iti pAThaH, tasya cAzuddhatvena N-pratAnusAreNa zuddhiH kRtaa| 5. 'tadupapatteriti' iti pUrvamudrite paatthH| 6. 'kAraNabhAve' iti puurvmudritpaatthH| 7. 'kAryotpattiH' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA (69) eko hyanekajananasvabhAvastadvicitratAm / Rte na yujyate yasmAduktadoSaprasaGgataH // tathAdarzanato'pyasya tatsvabhAvatvakalpanA / ata eva sthiratvAdisiddhisaGgAdasaGgatA / / vyAkhyA 95 paraiH-bauddhaiH ya iSTaH-abhyupagataH anekaphalakRt-anekakAryakaraNazIlo bhAvaH so'pi nirAkRtaH / - etadeva prakaTayati eko hItyAdinA / eko yasmAt anekajananasvabhAvaH tadvicitratAMsvabhAvavicitratAm Rte- vinA na yujyate, yasmAt uktadoSaprasaGgataH / atraivopacayamAha tathetyAdinA / tathAdarzanato'pi anekavijJAnajanakatvena asya bhAvasya tatsvabhAvatvakalpanA-anekakAryakaraNaikasvabhAvatvakalpanA / kimityAha- ata eva tathAdarzanAt aneaMtarazmi che"* - tenuM pe| nirAe| thAya che. (zI rIte nirAza thAya ? te he che.) (69) (10) svabhAvanI vicitratA vinA, eka ja padArtha aneka kAryane utpanna karavAnA svabhAvavALo mAnavo yukta nathI, kAraNa ke pUrvokta doSa (kAryakAraNanI vyavasthA ja na rahevArUpa ghoSa) khAve che. (11) bauddha : pUrva-pazcima vagere judI judI dizAmAM rahelA pramAtAone, eka ja staMbhAdi padArthano eka ja kALe 'A pUrvamAM che', 'A pazcimamAM che' emaiM judo judo ullekha thato hovAthI, te padArtha dvArA aneka vijJAnanI utpatti thAya che ane je pratyakSa jovAtuM hoya, temAM asaMgati na batAvI zakAya, mATe ekasvabhAvI paNa padArthamAM anekakAryajananatA svIkAravI ja joIe.... ... vivaraNam .... 64. 'tathe'tyAdikArikAvRttau tathAdarzanato'pi anekavijJAnajanakatveneti / ekasyApi stambhAdeH padArthasya pUrvo'yaM pazcimo'yamityAdyullekhenAnekeSu vijJAnalakSaNeSu kAryeSu jAyamAneSu sAkSAdeva dRzyate rhetubhAvaH / naiM ca dRSTe'nupapattirudgrAhaNIyA iti tathAdarzanAdeva kiM nopapadyate ekasmAdapyanekakAryotpattiriti parAbhiprAyaH / / - * bauddho, eka ja pUrvakSaNathI, rUpa-2sAdirUpa utta2kSaNonI utpatti mAne che, tenI A vAta che - evuM lAge che... * staMbhanI pUrvamA rahela prabhAtAne staMbha pazcimamAM zAya... vagere... 1- 2. anuSTup / 3. 'hetumAna:' iti ka-pAThaH / 4. na hi dRSTe'nupapannaM nAma iti hi nyAyasvarUpam' iti kaTippaNakam / For Personal & Private Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA (prathama: yuktyA na yujyate sthairya kayA vaikasvabhAvataH / nAnAkAryasamutpAdaH svAtmanA cintyatAmidam // (70) yathA'nekasvabhAvaM tat sarveSAM sarvadarzinAm / karotyanekaM vijJAnamidamitthaM kathaM na te ? // sthiratvAdisiddhisaGgAt kAraNAt na saGgateti / Aha-yuktyetyAdi / yuktyA-krama-yogapadyAbhyAmarthakriyAvirodhabhAvalakSaNayA na yujyate sthairyaM bhAvAnAm / atrottaram-kayA vA yuktyA ? ekasvabhAvato bhAvAt nAnAkAryasamutpAdo yujyate svAtmanA cintyatAmidam / na sarvathA tatsvabhAvabhedamantareNa tathA'nekavijJAnajanakatvamapi, digAdibhedena tathApratItyayogAditi / / ___ Aha-yathetyAdi / yathA'nekasvabhAvaM tat kAtsphenaivaikatropayogamadhikRtya sarveSAM ... anekAMtarazmi ja syAdvAdI : tamArI kalpanA ayukta che, kAraNa ke jo tevuM jovAtuM hovAthI, vastuno anekakAryajananarUpa eka svabhAva svIkArI zakAto hoya, to vastu sthirarUpe paNa dekhAtI hovAthI, vastune sthirarUpe kema na svIkArAya? (12) bauddhaH vastune sthira mAnavAmAM, te vastumAM kramathI ke yaugapaghathI arthakriyA ghaTI zakatI nathI, mATe ja ame vastune sthira mAnatA nathI. cAdvAdIH jo yuktithI zairya nathI ghaTatuM, to eka ja svabhAvI padArthathI aneka kAryanI utpatti paNa kaI yuktithI ghaTe che ? eTaluM to tame jAte ja vicAro ! Azaya : pratyakSathI sthiratnAdi dekhAvA chatAM, yuktisaMgata na hovAthI tame tene mAnatA nathI to pratyakSathI eka vastuthI anekakAryotpatti dekhAvA para paNa - yuktisaMgata na hovAthI te kema mAnI levAya? jo staMbhamAM eka ja svabhAva hoya, to pUrva-pazcima vagere bheda tenA na paDI zake ane A pUrvamAM che - A pazcimamAM che vagere rUpa pratIti na thaI zake ane eTale svabhAvabheda vinA ekasvabhAvathI aneka jJAna paNa na thAya.. (70) (13) bauddha syAdvAdamate jIva ke ajIva rUpa saghaLI vastu anaMtasvabhAvI che ane te vivaram . 65. 'yathA'nekasvabhAva'mityAdikArikAvyAkhyAne kAtrannaikatropayogamadhikRtyeti / tathAhi-jIva ahIM mULamAM 'va sAtA' zabda che, teno artha Avo lAge che ke, tathAdarzanathI ja sthiratAdinI (AdizabdathI stharatyAdinI) siddhino saMga thavAthI tamArI vAta saMgata nathI... 2. 'vai' ta va -pAd: I 2-3. manag6 4. "satA' ta gha-pad: "samatA' ti tu pAd: I. For Personal & Private Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA svarUpameva sarveSAM sarvajJAnAM tathAvidham / vijJAnaM na tu tat tena tattvataH kriyate yataH / / ................ vyAkhyA ...... sarvadarzinAM vItarAgANAM karotyanekaM vijJAnaM yAvantaste, anyathA tadasarvadarzitvaprasaGgAt / idam adhikRtaM vastvekasvabhAvameva itthaM kathaM na te-tava karotyanekaM vijJAnaM kAtyopayogAvizeSAditi ? atrottaram-svarUpamityAdi / svarUpam eva sAMsiddhikaM sarveSAM sarvajJAnAM vItarAgANAM tathAvidhaM-tatkAtya'grahaNaprakAraM vijJAnaM na punaH tat tena-vastunA tattvataH-paramArthataH kriyate yataH, ato nedamitthaM mameti yojanA / ... maneAMtarazmi *.... vastu, potAnA saMpUrNa aMzane AzrayIne, jema RSabhadevanAM vijJAnamAM vyApRta thAya che, tema mahAvIrasvAmInAM vijJAnamAM paNa vyAMgRta thAya che. tethI, anekasvabhAvI vastuno, jema saMpUrNatayA eka vijJAna pratye vyApAra hovA chatAM, tenAthI bIjA vijJAnanI paNa utpatti zakya che, tema ekasvabhAvI vastuno sarvAze vyApAra to baMnemAM sarakho ja che, to sarvAze aneka vijJAnanI utpatti thAya, temai ipo zuM ? (14) syAdvAdI : are bhAI ! badhA ja sarvajJa puruSono vastune saMpUrNatayA grahaNa karavAno svabhAva ja che, tyAM vastu dvArA te vijJAna utpanna thatuM nathI. (kema nahIM ? te jaNAve che.) AzayaH bauddha, dareka vastu sarvIze vyApRta thaIne aneka sarvajJanA jJAnamAM nimitta bane che, tema kahyuM, tenuM khaMDana thAya che - sarvajJanAM jJAnamAM vastu nimitta banatI ja nathI, sarvajJane svabhAvathI ja vastunuM jJAna thAya che. *......................................................... vivaraNam .................................................... lakSaNamajIvalakSaNaM vA vastu anantasvabhAvam ekatra-RSabhAdivijJAne kAtnyUna savyApAramabhUta, anyathA keSAJcit svabhAvavizeSANAmanavagamaprasaGgAt / evaM mahAvIravijJAne'pi tat sarvAtmanaiva vyApRtam / tatazca yathA'nekasvabhAvena vastunA sarvAtmanA ekavijJAnajananavyApRtenApi satA vijJAnAntaramapi janyate, tathA asmanmate'pi ekasvabhAvenaiva stambhAdinA yadyanekaM vijJAnaM janayiSyate tadA kiM nAma bhavata: kSuNNaM syAditi parasyAzayaH / praznaH te vastu amuka aMze RSabhadevanA jJAnamAM ane amuka aMze mahAvIrasvAmInA jJAnamAM kAraNa bhAnIbheto? uttara : evuM na mAnI zakAya, kAraNa ke amuka aMzathI utpanna kare, to je aMzathI utpanna karaze teTalA aMzano ja bodha thaze, te sivAyanA aMzano nahIM ane tema thatAM to RSabhAdi asarvajJa jAhera thaze. tethI, te vastu dareka vijJAnane sarvAze ja utpanna kare che, ema ja mAnavuM joIe... 4. 'asatA'pi 1. anuSTup / 2. 'vastveva sva0' iti Ga-pAThaH / 3. 'kAtsye nopa0' iti gha-pAThaH / ekasvabhAvenaiva stambhAdinA yadyanekaM' iti kh-paatthH| 5. 'kSuNaM' iti ca-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA (prathama: atItAderasattvena na syAd grahaNamanyathA / tasyApi jJAnakartRtve'tItatvAdivirodhataH // "" (71) na ca pArthivadravyasattvapratyaya evAbAdyasattvapratyayaH, tathA'pratIteH / asato'nupAkhyatvena pratyayahetutvAnupapattiriti cet, na, sadanuvedhena sarvathA'nupAkhya - vyArahyA che.... itthaM caitadaGgIkartavyamityAha-atItAderityAdi / atItAderbhAvasya asattvena hetunA na syAd grahaNam, anyathA-evamanabhyupagame / na hyasat jJAnakartR / tathA cAha-tasyApi-atItAdeH jJAnakartRtve'bhyupagamyamAne'tItatvAdivirodhataH kAraNAt svarUpameva sarveSAmityAdikriyAyogaH, ataH sadasatpratyayabhedAdanekarUpaM vastu iti sthitam // na cetyAdi / na ca pArthivadravyasattvapratyaya eva sarvathaikarUpatayA niraMzaH abAdyasattvapratyayastathA-tadekarUpatayA apratIteH, kintu pratyayAntaramayam / atrAha-asata ityaadi| asato'nupAkhyatvena hetunA pratyayahetutvAnupapattiH, ataH kathamabAdyasattvapratyayaH? iti-evaM cet manyase, etadAzaGkyAha-netyAdi / na-naitadevam / kuta ityAha-sadanuvedhena-pArthivadravya ... anekAMtarazmi ... (15) jo vastu dvArA ja vijJAnanI utpatti mAnavAmAM Ave, to atItAdi padArthanuM grahaNa ja nahIM thaI zake, kAraNa ke atItAdi padArtha to vartamAna kALamAM asat hovAthI, tenA dvArA vijJAnanI utpatti asaMbhavita che... jo atIta padArthane vartamAnagata jJAnanA kartA tarIke manAya, to - vartamAnamAM paNa jJAnakartutvarUpe tenuM astitva hovAthI - tenI atItarUpatA ja nahIM rahe. niSkarSa : eTale sarvajJone svarUpathI ja sarva vastunuM jJAna thAya che, ema mAnavuM paDe ane to bauddhanI dalIla - ekasvabhAvathI aneka kAryotpatti khaMDita thatAM sad ane asat evI je judI judI pratIti thAya che, te pratIti vastuno judo judo svabhAva mAnavAthI ja ghaTe ane judo judo svabhAva mAnavAthI vastunI anekarUpatA ja siddha thAya, tethI "eka ja vastu anekAtmaka che" evA anekAMtavAda svIkAravo ja joIe.... - saasa baMne pratIti judI judI - (71) pUrvapakSa ghaTAdinI, pArthivadravyatvena je sattvapratIti che, te jalAdityena asattvapratIti kahevAya che - Ama, asattvapratIti judI na hovAthI, judI pratItinA kAraNe vastuno judo svabhAva mAnavo jarUrI nathI. uttarapakSaH sattvapratIti ane asattvapratIti baMneno ekarUpe kadI anubhava thato nathI, baMne pratItino judA judA rUpe ja anubhava thAya che ane judI judI pratIti mATe vastuno judo judo svabhAva svIkAravo ja paDaze... pUrvapakSaH tame vastune sadasarUpa mAnI, sadrarUpathI sarvapratIti ane asarUpathI asattvapratIti che. anuchu ! For Personal & Private Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ StA. ji .............................................. adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA tvAsiddheH, asatpratyayAvirodhAcca / asadananuviddhasya ca satastanmAtratvAd vizeSAnupapatteritaretarAnuvedha iti kuta ekasvabhAvatvasiddhiH ? (72) syAdetat, tatrAbAdidravyAsattvasya parikalpitatvAt yathoktadoSAbhAva iti / so'yaM 'gaDupraveze'kSitArikA ja thAkyA che sattvAnuvedhena hetunA sarvathA-sarvaiH prakAraiH anupAkhyatvAsiddheH abAdyasattvasya / upapattyantaramAha-asatpratyayAvirodhAcca / asata iti prakramaH / saMta ivAsato'satpratyayabhAva iti bhAvaH / sadanuvedhenetyAdimaulaM hetuM samarthayannAha-asadityAdi / asadananuviddhasya ca sataHpArthivadravyasattvAdeH tanmAtratvAt-sanmAtratvAt, vizeSAnupapatteH kAraNAt itaretarAnuvedhaH sadasatoH iti-evaM kuta ekasvabhAvatvasiddhiH ? naivetyarthaH / syAdetadityAdi / syAdetatathaivaM manyase / tatra-pArthivadravyasattve abAdidravyAsattvasya parikalpitatvAt kAraNAt / " anekAMtarazmi ... ghaTAvo cho, paNa amAre e kahevuM che ke, vastunuM asarUpa to niHsvabhAva che, arthAt svabhAvarahita tuccha che, to pachI tenA dvArA (tuccha evA asarUpathI) jaLAdiasattvanI pratIti zI rIte thaI zake ? zuM zazazRMgathI kyAreya koI pratIti thAya che? "uttarapakSa: vastuno te asadaMza, sadaMzathI kathaMcit abhinna hovAthI, sarvathA svabhAvarahita ke tuccha nathI, mATe tenA dvArA asattapratIti nibaMdhapaNe ghaTI zakaze. vaLI, anurUpa kAraNathI ja kAryanI utpatti thatI hovAthI, jema sattvapratIti vastunA sarUpathI ja thAya che, tema asattvapratIti vastunA asarUpathI ja thaI zake che, tethI vastumAM sad-asad baMne aMza svIkAravA joIe... bIjI vAta, vastuno sadaMza, asaMdazathI yukta ja mAnavo joIe, nahIMtara pArthivadravyasattva mAtra sattvarUpa thavAthI, jaLAdithI teno bheda ja nahIM ghaTI zake. AzayaH je mAtra sarUpa che, teno bIjA sat padArthothI bheda na thaI zake. paNa, tene jo jaLAdiasattvarUpa paNa mAnavAmAM Ave, to teno jaLAdithI bheda ghaTI zakaze. tethI, vastuno sadaMza asadaMzathI yukta ane asadaMza sadaMzathI yukta mAnavo joIe ane tema mAnavAmAM - vastunI anekarUpatA ja siddha thavAthI - ekasvabhAvatAnI siddhi na ja thaI zake. - asatvane kalpita paNa na mAnI zakAya ? (72) pUrvapakSa vastunuM pArthivadravyatvena je sattva che, te ja pAramArthika che ane jaLAdiasattva to kalpita hovAthI avAstavika che - Ama mAtra sarUpatA ja pAramArthika hovAthI, vastune ubhayarUpa mAnavAnI jarUra nathI. vivaram " 66. sata ivAsato'satpratyayabhAva iti / yathAhi-sata: sakAzAt satpratyayastathA'sato'satpratyayo bhavati, anurupakAraNaprabhavatvAt sarvakAryANAmiti / / 2. 'masatratyayAsiddha (?) virodhava' rUti Tu-pAd: I 2. 'satsAzA' rUti 8- 4: . For Personal & Private Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 anekAntajayapatAkA (prathamaH vinirgama'nyAyaH / tathAhi-tatrAbAdidravyAsattvasya parikalpitatvAt svasattvAsattvavadasattvAt tadrUpeNApyastitvaprasaGgaH, aniSTaM caitaditi / (73) syAdetat pArthivadravyasattvavyatiriktamabAdyasattvaM parikalpitam, pArthivadravyasattvameva punarabAdyasattvasvabhAvamiSyata .............. vyAkhyA ... kimityAha-yathoktadoSAbhAva iti-ubhayarUpatvAbhAvaH, paramArthatastadasattvAditi / etadAzaGkyAha-so'yamityAdi / so'yaM 'gaDupraveze'kSitArikAvinirgama'nyAyaH / prastutadoSaparihAreNAdhikataradoSAntarApattirityarthaH / etadevAha tathAhItyAdinA / tathAhi tatra-pArthivadravyasattve'bAdidravyAsattvasya parikalpitatvAt paramArthataH svasattvAsattvavadasattvAt / kimityAha-tadrUpeNApi-abAdidravyasattvarUpeNApi astitvaprasaGgaH pArthivadravyasattvasya / aniSTaM caitaditi / tathAhi-na tatra svasattvAsattvamiti svasattvam, evamabAdyasattvAbhAve syAt tatsattvam, anyathA tadabhAvAbhAva iti bhAvanA / syAdetadityAdi / syAdetat-athaivaM manyase pArthivadravyasattvavyatiriktaM dharmAntaram abAdyasattvaM parikalpitam, pArthivadravyasattvameva .....* manetirazmi .... uttarapakSaH tamArI AvI ceSTA to moTA doSane utpanna karanArI banaze. jemAM eka vyaktine AMkhanI pAse gaDu (gUmaDuM) utpanna thayuM, tyAra pachI koIka vaidya vaDe auSadhaprayogathI evo upacAra karAyo, ke jethI te gUmaDuM tyAMthI nIkaLIne AMkhanI aMdara pesI gayuM ane aMdara pesatAM ja te vyaktinA AMkhanI kIkI bahAra nIkaLI gaI - Ama te vyakti dUra karavA gayo nAnA doSane ane pAmI gayo moTA doSane ! tema tame paNa prastuta doSano parihAra karavA gayA, paNa adhikatara doSane pAmyA. te sArIte - jaLAdiasattva jo kalpita hoya, to jema svasattvanuM asattva na hovAthI svasattvanI siddhi thAya che, tema jaLAdiasattva na hovAthIete kalpita hovAthI, jaLAdisattva paNa siddha thaze. (jo jaLAdisattva na hoya to jaLAdiasattva nathI evuM kahI ja na zakAya..) ane to ghaTatuM jaLarUpe paNa astitva siddha thaze... 59 me to o ne 5STa nathI. (77) pUrvapakSa : ame. 4Ahimasattvano sAva niSedha nathI 42di, 595 mA 43j mecha, je pArthivadravyasattva che, te ja jaLAdiasattva che, pArthivadravyasattvathI juduM jalAdiasattva kalpita che, arthAt che ja nahi - Ama, pArthivadravyasattva ja jaLAdiasattvarUpa hovAthI, jaLAdisattvanI Apatti ...... ...... vivaraNam ............... ___67. 'gaDupraveze'kSitArikAvinirgama'nyAya iti / kasyacidakSisamIpe tathAvidhabAdhAvidhAyakaM gaDUtpannam / tatazca kenacid bhiSajA tathAvidhauSadhaprayogeNa tathA upacarita yathA'kSimadhye tat praviveza / praviSTe ca tatrAkSiNi tatkSaNAdeva tadutpATitA kanInikA akSitArikA bahirnirjagAmeti prastutadRSTAntArthaH / / 1. 'tArakAvi0' iti pUrvamudrita-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) 101 vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA eveti, ato'naparAdha iti / aho durantaH svadarzanAnurAgaH, pratyuktamapi nAvadhArayati, yato na ca tad yenaiva svabhAvena pArthivadravyatvena sat tenaivAbAdidravyatvenAsat ityAdi tadevAvartata ityalaM svadarzanAnurAgAkRSTacetasA saha prasaGgeneti // (74) aparastvAha-sadasadrUpaM vastvityatrAsatpakSe prasajyapratiSedho vA syAt, paryudAso vA / kiJcAtaH ? ubhayathA'pi doSaH / tathAhi-yadi sanna bhavatItyasat, sannivRtti .. ..vyAkhyA ....... punaH ekarUpam, abAdyasattvasvabhAvaM vastusthityA iSyata eveti, ataH-asmAt kAraNAt anaparAdha iti-nAsti kazcid doSaH / etadAzaGkyAha-aho duranta svadarzanAnurAgaH / kathamityAha-pratyuktamapi nAvadhArayati, etatsAmarthyAt / etadevAha yata ityAdinA / yato na ca tad yenaiva svabhAvena pArthivadravyatvena sat tenaivAbAdidravyatvenAsat ityAdi tadevAvartate pUrvoktaM cakrakam ityalaM svadarzanAnurAgAkRSTacetasA saha prasaGgena naiva prajJApanAviSayaH // aparastvAha-sadasadrUpaM vastvityatrAsatpakSe prasajyapratiSedho vA syAt sanna bhavatItyasat, paryudAso vA sato'nyadasaditi / kiJcAta ityAha-ubhayathA'pi doSaH / kathamityAhatathAhItyAdi / tathAhi yadi sanna bhavati ityasat / kimuktaM bhavati ? sannivRttimAtraM .............. manetirazmi ...... AvI zakaze nahIM ane ekasvabhAvatAnI siddhi paNa thaI jaze. uttarapakSaH aho ! potAnA darzanano keTalo gADha anurAga ! vAraMvAra teno niSedha karavA chatAMya tame kaMI sAMbhaLatAM ja nathI. parthivadravyasattvane ja jaLAdiasattvarUpa mAnavAmAM, pharI enI e ja vAta cAlyA karaze, ke "vastu je svabhAve pArthivadravyatvena sat hoya, te ja svabhAve jalAdityena asatuM zAzate ? (thanA pAna naM. 78 52) me 4 svabhAve saha-asa6 janeno to viro5 che... vagere..." tethI, potAnA darzananA gADha anurAgathI kheMcAyelA manavALA vyakti sAthe vAda karavAthI koI 4 sAma nathI, 7||29tene samAvI tuM nathI... (te samApanIya che...) * masa3patA maghaTita - naiyAyis* (74) pUrva53 : tame vastune saha-asa635 bhAno cho, 59 asat'thI tabhane yo pratiSetra abhipreta cha ? (1) sadhyapratiSe5, 3 (2) pAsapratiSa ? 2 // ne zata hoSa bhAve che. te sA rAta - * etatsAmarthyAt / huranta nirAzana sAmathyathA 4 tabhe, yuM DovA chatai AimaNatA nathI. etadevAha se pratyukta ja kahI rahyA che. * tadabhAvamAtradyotakaH prasajyapratiSedhaH 'ghaTo nAsti' itirUpaH / tadabhinnA'nyadyotakaH paryudAsapratiSedhaH 'abrAhmaNamAnaya' itirUpaH / 2. 'etatsAmarthyAdubhayathA'pi etadevAha' iti Ga-pAThaH / 3. 'tadevAha ya (ta) 1. 'tasmAt' iti Da-pAThaH / ityAdinA' iti ng-paatthH| For Personal & Private Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 anekAntajayapatAkA (prathamaH mAnaM nirupAkhyamasat / tatazca tasya pramANagocarAtItatvAd vastudharmatvAnupapattiH, abhyupagame vA vastuna eva nirupAkhyatvaprasaGgaH / tathAhi-na nirupAkhyasvabhAvaM sopAkhyaM bhavitumarhati // (75) atha sato'nyadasat sadantaramevAsaditi / evamapi tasya sadAtmakatvAdeva sadasadrUpatvAnupapattiH / tathAhi-na sat sadantarAtmakamiti sacetaso vaktuM yujyata iti / .......... vyAkhyA ....... nirupAkhyamasat prasajyapratiSedharUpam / tataH kimityAha-tatazca tasya-asataH pramANagocarAtItatvAt kAraNAd vastudharmatvAnupapattiH / abhyupagame vA'sato vastudharmatvasya / kimityAhavastuna eva nirupAkhyatvaprasaGgaH / tathAhi-na nirupAkhyasvabhAvaM-na tucchadharmakaM sopAkhyaM bhavitumarhati-atucchaM bhavitumarhati // dvitIyaM vikalpamadhikRtyAha-athetyAdi / atha sato'nyadasat sadantaramevAsat paryudAsarUpam iti / evamapi tasya-asataH sadAtmakatvAdeva kAraNAt sadasadrUpatvAnupapattiH vastunaH / tathAhI-tyAdi / tathAhi na sat sadantarAtmakamiti-evaM sacetaso vaktuM yujyate, ........................ .......... manetirazmi ....................................... (1) prasanyapratiSedha : asatne prasa45pratiSa535 mAnavAmAM Ave, to asatnI "sat na bhavati=asat sanivRtti" AvI vyutpatti thaze ane mArIta to asat mAtra sanivRtti35 DovAthI, ni:svabhAva cha, arthAt svabhAvarahita-tu7 che... 4 svabhAvarahita-tu87 Doya, te zazazRMganI jema pratyakSAdi pramANano viSaya na banI zake ane je pramANano viSaya na bane, te vastuno dharma paNa na banI zake, ane jo svabhAvarahita paNa asattvane vastuno dharma mAnI laIe, to vastu paNa svabhAvarahita-tuccha mAnavI paDaze, kAraNa ke tucchasvabhAvI vastu atuccha na hoI zake, eTale ke je vastuno svabhAva tuccha hoya, te vastu pote paNa tuccha ja hoya che, vAstavika nahIM. Ama prasajayapakSe to vastunu astitva nahIM ghaTe... (75) (2) pathudAsapratiSedha ane jo pathudAsapratiSedharUpa mAnavAmAM Ave, to asanI "sataH anyat-asat-sadantaram, arthAt me sat sivAya jo satpArtha" - bhAvI vyutpatti thaze ane A rIte to asat te eka prakAranuM sarUpa ja banavAthI, vastunI mAtra sarUpatA ja siddha thaze, asa635tA nA. ekasattve'pi dvayaM nAsti - nyAye asa635tA na hovAthA ubhaya35tA 59 anupapanna 4 24... prazna : vastunu asa635 55 cha, to masa635tAbha na ghaTe? uttaraH paThudAsapakSe asat te sadaMtararUpa (bIjA sapadArtharUpa) che ane AvuM sadaMtara te vastunuM svarUpa banI zake nahIM, kAraNa ke ghaTa te asat-sadaMtara-paTa rUpa che, evuM koI kahetuM nathI - ema 1. 'sadrUpAnupa0' iti ka-pAThaH / 2. 'nirupAkhyaprasaGgaH' iti Da-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ..... adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 103 -ON etadapyayuktam, bhagavadarhanmatAparijJAnAt / bhagavadarhanmataM hi vastveva sadasadrUpatayobhayAtmakam, na sattvAnanuviddhamasattvaM nAma tatra yadapekSayaitadubhayarUpamiti / uktaM ca vAdimukhyena-"svaparasattvavyudAsopAdAnApAdyaM hi vastuno vastutvam / " ato yadyapi sanna bhavatItyasat, tathApi paradravyAdirUpeNa sataH pratiSedhAt tasya ca tatrAsattvAt tatsvarUpa ............ .... vyAkhyA .............. prApnoti caitat asmin pakSe asato'pi sadantaratvAditi / atrAha-etadapyayuktam / kuta ityAhabhagavadarhanmatAparijJAnAt / kathamaparijJAnamityAha-bhagavadarhanmataM hi-yasmAd vastveva-AtmaghaTAdi sadasadrUpatayobhayAtmakaM vartate, na sattvAnanuviddhamasattvaM nAma tatra-vastuni yadapekSayaitadubhayarUpaM vastu iti / uktaM ca vAdimukhyena-mallavAdinA samma( nma )tau-svpretyaadi| svaparasattvayoryathAyogaM ye vyudAsopAdAne tAbhyAmApAdyate vyavahAraviSayatayeti evambhUtameva vastuno vastutvam / ato yadyapi sanna bhavatItyasat prasajyapratiSedharUpam, tathApi paradravyAdirUpeNa sataH pratiSedhAt tasya ca-paradravyAdirUpeNa sataH tatra-vivakSitasattve asattvAt ....... manetirazmi........ asarUpa na hovAthI, vastunI asarUpatA ja nathI... tethI, vastu sadasarUpa che, evuM kathana mA 52 59 asaMgata cha... * pUrvota visyamayuta cha - uttarapakSa* uttarapakSa: tamAruM, saghaLuM kathana ayukta che, kAraNa ke AhatadarzananuM tamane samyagu jJAna ja nathI... pahelA bhagavAna arihaMtano mata samajo - syAdvAdamate AtmA-ghaTa vagere tamAma padArtho sarUpa ane asarUpa hovAthI, sadasad ubhayAtmaka che... sattvathI taddana bhinna (ananuviddha) evA asattvanI apekSAe sadasarUpa che, evuM ame mAnatAM ja nathI. prazna : to zuM bhAno cho? uttaraH pUjaya malavAdIjIe sanmati TIkAmAM kahyuM che ke "svasattvanuM grahaNa ane parasattvanuM nirAkaraNa - A be dvArA ja vastunuM vastutva (=niyatasva35) jane, arthAt vastu vyavahA2no viSaya bane cha..." bheTale, asatbhata to cha prasa4yapratiSedha 4, sat na bhavatIti asat me 4 35 sevAnu cha, 59 // chatAM tenAthI tame Apela Apatti (vastu tuccha banavArUpa Apatti AvatI nathI.) kAraNa ke, te asamAM padravyAdirUpeNa satno ja niSedha che, sarvathA nahIM... (padravyAdirUpe to sattva nathI ja..) ane e .......................... vivaraNam ......... __68. paradravyAdirUpeNa sata: tatra-vivakSitasattve asattvAditi / iha sarve'pi bhAvA: svarUpa 1. shriimllvaadisuurinnaa| 2. sanmatiprakaraNaTIkAyAmityarthaH / 3. 'ye' iti pATho nAsti ng-prtau| 4. 'tAbhyAmapodyate' iti Da-pAThaH / 5. 'rUpeNAsataH' iti Ga-pAThaH / 6. 'vivakSitatve' iti Ga-pAThaH / ......................* For Personal & Private Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 anekAntajayapatAkA (prathamaH sattvAnuvedhAt na nirupAkhyameva tat iti prasajyapratiSedhapakSoditadoSAbhAvaH // (76) paryudAsapratiSedhapakSadoSastvatra vyatikare'nabhyupagamAdeva na naH kSatimAvahati / etaduktaM bhavati-vastveva tat sadasadAtmakam, na tatra svarUpasattvapRthagbhUtaM pararUpAsattvam, na ca pararUpAsattvAsampRktaM svarUpasattvam / na cAnayorekatvameva, ..................................... vyAkhyA ................................... tatsvarUpasattvAnuvedhAt tatsvarUpasya tatpratiSedhAyAtAsattvarUpasya sattvAnuvedhAt-vivakSitasattvAnuvedhAt kAraNAt na nirupAkhyameva-tucchameva tat-asattvam / iti-evaM prsjyprtissedhpkssoditdossaabhaavH|| paryudAsapratiSedhapakSadoSastvatra vyatikare ubhayarUpavastucintA'dhikAre anabhyupagamAdeva kAraNAt na naH-nAsmAkaM kSatimAvahati / bhAvArthamAha-etaduktaM bhavati-vastveva tat sadasadAtmakaM-zabalam, na tatra-vastuni svarUpasattvapRthagbhUtam anyadeva pararUpAsattvam, na ca pararUpAsattvAsampRktaM svarUpasattvaM kevalam / na cAnayoH-svarUpasattvapararUpAsattvayoH ............. manetirazmi ..... asattva, (svadravyAdinA) sattvathI anuviddha hovAthI (kathaMcit abhinna hovAthI) sarvathA tuccharUpa banatuM nathI. Ama, te pramANaviSaya paNa banaze, vastudharma paNa banaze ane chatAM vastu paNa tuccha paNa nahIM ane. (76) hu~, pAsapakSamA tame ghoSo mAyA, te to bhane bhApatA 4 nathI, // 29 // 3 asattvanI vyutpatti, paryadAsapakSa pramANe ame svIkArI ja na hovAthI, amane koI kSati nathI. * paratunI sahasaiyatArnu vAstavis sva35* AtmA-ghaTa vagere dareka vastuo sad-asad ubhayAtmaka che, zabalarUpa che. svadravyAdinI apekSAe je sattva che, tenAthI paradravyAdiasattva sAva juduM nathI, paNa kathaMcit abhinna paNa che, tema paradravyAdinI apekSAe je asattva che, tenAthI svadravyAdisattva sAva juduM nathI, paNa kathaciMda abhinna paNa che ane svarUpasattva-pararUpaasattva baMne eka paNa nathI, kAraNa ke sattva-asattva baMnenI pratIti bhavirodha5o 75905 thAya che. (samyak upalabdheH - tadbhAvabhAvitvano artha :) 4 vastu hoya ............vivaraNam ......... mAtraniyatA: na pararUpeNa svasattvamapekSante / tata: paradravyAdirUpeNa pratItalakSaNena sata:-ghaTAdervastuna: pratiSedhAdityanena dhvaninA tasya ca parasya-paTAdeH paradravyAdirUpeNa sata:-vidyamAnasya tatra-vivakSitasattveghaTAdau asattvAt-avidyamAnatvAt / evaM ca yadyapi parasparApekSayA ghaTapaTAdaya: padArthAstuccharupA: saMvRttAstathApi tucchatAyA: svasattAnuvedhAt prasajyapratiSedhe'pi nAtyantaM tuccharUpateti / / 1. 'kSiti0' iti ka-pAThaH / so'pi nyAyyaH, yataH 'kSi kSaye' ityasya ktau ruupm| 2. 'tatpratiSedhA yato sattva0' iti Ga-pAThaH / 3. 'kSitimA0' iti ka-pAThaH / ............................................. For Personal & Private Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 105 avigAnataH samyagubhayopalabdheH / na ca nAnAtvameva, tadvyavasthA'yogAt tathA'nupalabdheH / ityanyonyAnuviddhaM bhedAbhedavRtti tatsvabhAvaM viziSTamubhayameva tat, anyathA vastUnAM vaiziSTayAnupapattiriti / etena (77) "abAdeniyatadezasvarUpavyatirekeNa sarvatrAsattvAt ..........* vyAkhyA *...... ekatvameva sarvathA, avigAnata:-avigAnena samyak-tadbhAvabhAvitvanItita: ubhayopalabdheH uktavat sadasatpratyayabhAvAditi / na ca nAnAtvameva ekAntena anayoriti, tadvyavasthA'yogAt, tayoH-svarUpasattva-pararUpAsattvayoH vyavasthA'yogAt tathA'nupalabdheH-nAnAtvenAdarzanAt / iti-evam anyonyAnuviddhaM mecakamaNivarNakalpanayA bhedAbhedavRtti ekAntabhedAdyapohena tatsvabhAvaM-bhedAbhedavRttisvabhAvaM viziSTam-itthameva niyataM tathAsvabhAvatayA ubhayamevasvarUpasattva-pararUpAsattvobhayameva tat-vastu / anyathA-evamanabhyupagame vastUnAM-ghaTAdInAM vaiziSTyAnupapattiriti / etena-uktavat ubhayarUpatvavyavasthApanena abAdeniyatadezasvarUpavyatirekeNa sarvatrAsattvAt / tathAhi-yatraivAbAdayastatraiva te, anyatra tu tadabhAvaH / tasya ca . ...... manetirazmi * (tadbhAva), tyAre 4 thanArI (tamAvinI) upalabdhine sabhya upalabdhi 43vAya, arthAta ubhayanI avimAnataH=apavAda vinA; samyak=sAcI, upalabdhi thatI hovAthI etva na manAya. praznaH svarUpasattva ane pararUpaasattva baMne sAva judA mAnI zakAya? uttaraH nA, kAraNa ke baMnenI bhinnarUpe ja pratIti kadI na thatI hovAthI, temanI bhinnatvena vyavasthA (siddhi) yaza nahI, tathA tabhanu mete nAnAtvaminnatya nathI... jema maNImAM aneka judA judA vargo abhinnarUpe rahe che, tema vastumAM paNa sattva-asattva dharmo zroIne 2 cha. meTale. (tat) vastu (ubhayam=)maya35 che. te ubhaya anyonyAnuviddha cha, 52252 ekabIjAthI saMvalita che ane temanI vRtti (ekAMtabheda ke abhedarUpe nahIM, paNa) bhedabhedarUpe thatI DovAthI, tamo mehamevRtti-svabhAvAmA cha bhane mAvA svabhAva35.4 temo niyata che... tethI, vastu svarUpasattva ane pararUpaasattva ema ubhayarUpa mAnavI ja joIe... - ghaTanI vibhutAnI Apatti paNa asaMgata (77) pUrvapakSa : 4Ahimasatva bhane pArthivasatva thaMthi6 abhinna Doya, to 4... ............................... vivaraNam .................................. 69. tadbhAvabhAvitvanItita iti / tadbhAve-sattvAsattvabhAve bhavatItyevaMzIlA tadbhAvabhAvinI tasyA bhAvastattvaM tadeva nItistata: / sarvalokAvigAnena hAbhayopalabdhi: / sattvAsattvasadbhAvabhAvinyevopalabhyate, na tu tadabhAve / ata: kathaM sattvamAtraniyataivAsau syAditi ? / / 3. 'vRtti ekAntabhedAbhedavRtti 1. 'anena' iti ka-pAThaH / 2. 'ubhayorupalabdheH' iti ka-pAThaH / ekAntabhedAdyapohena' iti pUrvamudrite paatthH| 4. 'vijJAnena' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 anekAntajayapatAkA (prathamaH tasya ca pArthivadravyasattvenAnuvedhAbhyupagamAt tadvyApterghaTasya prAyo vibhutvaprasaGgaH" ityetadapi kuzAgrIyabuddhiparicoditaM parihRtamavagantavyam, 'vastveva tat sadasadAtmakam' ityAdergranthasyAnyathA bhAvArthAyogAt // ____ (78) athavA vizvajagadantargatAnAM sakalavastusattvAnAmeva tadasattvAnuvedhaH, ........................ vyAkhyA .................. abAdyasattvasya pArthivadravyasattvenAnuvedhAbhyupagamAt kAraNAt / kuta ityAha-tadvyApteHpArthivadravyasattvavyApteH / kimityAha-ghaTasya prAyaH-bAhulyena abAdeniyatadezasvarUpaM vihAya vibhutvaprasaGgaH-sarvagatatvApattiH, yathoditapArthivadravyasattvAtmakatvAd ghaTasyeti bhAvaH iti etadapi codyaM kuzAgrIyabuddhiparicoditaM-sUkSmabuddhiparicoditaM parihRtamavagantavyam / kuta ityAha-vastveva tat sadasadAtmakamityAdergranthasya-anantaroditasya anyathA-prakArAntareNa bhAvArthAyogAditi bhAvanIyametat // parihArAntaramAha athavetyAdinA / athavA vizvajagadantargatAnAM sakalavastusattvAnAmeva / ........... . manetirazmi * asattva, jaLa sivAyanA dareka pradezamAM vidyamAna hovAthI - tadabhinna pArthivasattva paNa dareka ThekANe vidyamAna thaI javAthI - pArthivadravyasattvana ghaTanuM sarvatra astitva svIkAravuM paDaze ane tema thatAM to ghaTane vibhu mAnavAnI Apatti sAvaze... uttarapakSa tIkSNabuddhivALAe kareluM A kathana paNa ayukta che, te A rIte - "vastu ja sadasad sAmacha..." vagere aMthanI sAzate artha na yaza... // 25 // 4Ahimasattva mile sarvatra hoya, paNa pArthivasattva to amuka niyata dezamAM ja hovAthI, te niyatadezanI bahAra pArthivasattva, jaLAdiasattvarUpa banatuM nathI. eTale pArthivasattvathI abhinna evuM jaLAdiasattva, ghaTAdimAM ja che, anyatra nahI... tethI, niyata dezamA 4 ghaTanu mastitva siddha thaze, sarvatra nahI, mATe ghaTa vibhu nahI bane. - ghaTanI vibhutAnA vAraNa mATe bIjI rIte parihAra - (78) athavA, vizvamAM rahela jeTalI vastu che, te badhI ja vastunA sattva sAthe jaLAdiasattvano ...* vivaraNam ... 70. bhAvArthAyogAditi / yathAhi-pArthivadravyasattvaM svarupaniyatatayA nAnyatra vRttimavalambate tadA kathaM tadanyatrApi vidyamAnamabAdyasattvabhAvaM sampadyate ? iti / kathamabAdyasattvAkSiptaM pArthivadravyasattvasya vibhutvaM prasajyate ?, niyatarupapArthivadravyasattvAkroDitasya abAdyasattvasya anyatra vRtterabhAvAt / etAvatA'bhiprAyeNa prathamaH parihAra: / / athavetyAdi granthoktaM tu parihArAntam abAdyasattvasyaiva prati pRthivyAdisattvamanyAnyarupeNa vartanAnna tadAkSiptaM kasyacid ghaTAdevibhutvamApadyate ityapekSayati / / 1. samIkSyatAM 104tamaM pRSTham / 2. 'yadA hi' iti kha-ca-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhara:) vyAkhyA vivaraNa-vivecanasamanvitA 107 anyathA svasvarUpavat teSu tatsattvApattiH / na ca vastvantareNApyanuvedha iSyata iti na vibhutvaprasaGgaH / na ca tadasattvenAnanuvedhastasya, tadanyAnAtmakenAnuvedhAt / na cetthaM - vyArahyA che kimityAha-tadasattvAnuvedhaH-abAdyasattvAnuvedhaH / itthaM caitadaGgIkartavyamityAha-anyathetyAdi / anyathA-evamanabhyupagame, svasvarUpavaditi dRSTAntaH, abAdInAmAtmIya iva svarUpe tadasattvAnanuvedhAt kAraNAt teSu-sakalavastusattveSu tatsattvApattiH-abAdisattvApattiH / na caivam, ityatastadasattvAnuvedhasteSAmiti sthitam / yadi nAmaivaM tataH kimityAha-na cetyAdi / na ca vastvantareNApi saha anuvedha iSyate, pArthivadravyasattvasyeti prakramaH / iti-evaM na vibhutvaprasaGgaH, ghaTasyeti vartate / na cetyAdi / na ca tadasattvena-abAdyasattvena ananuvedhastasyapArthivadravyasattvasya / kuta ityAha-tadanyAnAtmakena-aparAsaMsRSTena anuvedhAd asattvena / na - anekAMtarazmi . anuvedha (joDANa) mAnavo joIe. jo paTAdinA sattva sAthe jaLAdiasattvano anuvedha na mAnavAmAM Ave, to jaLAdiasattva na hovAthI, jema jaLamAM jaLasattva rahyuM che, tema paTAdimAM paNa jaLasattva mAnavAnI Apatti Avaze... paNa, temAM jaLasattva hoya, evu to kadI jovAtuM nathI, tethI jaLAdiasattvano, paTAdi tamAma vastunA sattva sAthe anuvedha mAnavo joIe. Ama, jaLAdiasattvano to, bIjA tamAma padArtho sAthe anuvedha che, paNa pArthivasattva to mAtra pArthivamAM ja raheluM che, bIjA padArthonI sAthe teno anuvedha nathI. Ama, pArthivasattvano anyatra anuvedha na hovAthI - jaLaasattva hovA chatAM - ghaTanA vibhutvanI Apatti nahIM Ave... [be parihAramAM taphAvata A rIte vicAravo (1) pahelAmAM anya dezamAM pArthivasattva nathI e hetu lIdho, (2) bIjAmAM pArthivasattva anyadravya sAthe anuviddha nathI e hetu lIdho...] AgaLa kahyuM ke, anyasattvothI anuviddha evA jaLAsattvano pArthivasattva sAthe anuvedha nathI, to paNa eno artha evo nathI ke pArthivasattvano jaLAsattva sAthe anuvedha ja nathI; che to kharo, paNa te tadanyAnAtmakena ! .. eTale ghaTabhinnAnAtmakena - ghaTAtmakena ja che... eTale anyasattvAnuviddha jaLAsattva, ghaTamAM anuviddha nathI, paNa pArthivasattAnuviddha jaLAsattva to ghaTamAM anuviddha che ja... Ama, pArthivasattva jaLAsattva sAmAnyane nahIM, paNa jaLAsattvavizeSane vyApta che ane jaLAsattvavizeSa vibhuprAya: nathI ke jethI ghaTanA vibhutvanI Apatti Ave... prazna : paTa vageremAM raheluM jaLAdiasattva juduM ane pArthivamAM raheluM jaLAdiasattva juduM - ........ vivaram ........ ___71. aparAsaMsRSTenAnuvedhAditi / abAdyasattvenAparaiH-paTAdibhirasaMsRSTena ghaTasyAnuvedhAt / evaM hi ghaTAtmakamabAdyasattvaM na paTAdau, yacca paTAdau tanna ghaTe / kathamabAdyasattvasya sAmAnyena vyApitve'pi ghaTasya vyApitvaM prasajyate, abAdyasattvavizeSAkroDitatvAd ghaTAdisattvasyeti ? // 2. "nAguvenA(?)vedhati ' ti -pad: I For Personal & Private Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 anekAntajayapatAkA (prathamaH tatsadezatApattiH, tadanyeSAmeva tattvatastadAtmakatvAt, (79) na cAta eva tatsadrUpataiva, asabuddhyA'vagamAt / na cAtadanuvedhataH tathA tadasattvapratItihetutA, anyagatanijA .............. vyAkhyA ....... cetyAdi / na ca ittham-evaM tatsadezatApattiH-abAdyasattvasadezatApattiH / kuta ityAha-tadanyeSAmeva vastusattvAnAM tattvataH-paramArthena tadAtmakatvAt-abAdyasattvAtmakatvAt / na punarabAdyasattvaM kevalaM nAma yasya sadezatApattirityarthaH / na cetyAdi / na ca ata eva kAraNAt tatsadrUpataiva tadanyeSAM-vastusattvAnAM sadrUpataiva / kuta ityAha-asadbuddhyA, prakramAdabAdyasattvaviSayayA avagamAt-paricchedAt; na hyatatsvabhAvAnAM tayA tathA'vagamaH, zuklAnAmiva nIlatayeti bhAvanIyam / na cetyAdi / na ca atadanuvedhataH-abAdyasattvAnanuvedhataH, tathAitaretararUpApattyA tadasattvapratItihetutA teSAm-anyavastusattvAnAm abAdyasattvapratItikAraNa ... manetirazmi ..... A rIte to jaLAdiasattva sadeza (tenA judA judA vibhAgo) mAnavAnI Apatti Avaze... uttara : nA, evI Apatti nahIM Ave, kAraNa ke paTa vagerenuM je sattva che, te ja jaLAdiasattvarUpa che... eTale, jaLAdiasattva jevuM koI svataMtra tattva che ja nahIM, ke jenI sadezatAnuM tabhe apAna rI zo... (79) pUrvapakSa: are ! A rIte to tame, jaLAdiasattvane paNa, paTa vagerenA sattvarUpa mAnI beThA ane tethI to - sattva dharma ja zeSa rahevAthI - vastunI saddarUpatAM-ekarUpatA ja siddha thaze, bhane 35tA nahI... - utta256 : nathI, // 25 // OM asatvano lopa to tyAM thAya 4 che. jo vastumAM asattva jevo koI dharma ja na hoya, to jaLAdiasattvarUpe je ghaTano bodha thAya che, te nahIM thaI zake, kAraNa ke jema zuklano nIlarUpe bodha nathI thato, tema mAtra sarUpano asarUpe jodha na tha zaDe, 59 thAya to cha 4... pArthivasattva jo jaLAdiasattvathI anuviddha na hoya ane mAtra sattvarUpa ja hoya, to pachI te (mAtra sattva) jaLAsattvanI pratItinuM kAraNa na banI zake... jo jaLAsattva anuviddha na hovA chatAM tenI pratIti thAya, to jaLamAM raheluM pArthivAsattva ghaTamAM anuviddha na hovA chatAM paNa tyAM tenI pratItinI Apatti Ave... (ghaTa pArthiva che, eTale tyAM pArthivAsattvanI pratIti na thAya, paNa tamArI mAnyatA pramANe to tenI paNa pratIti thavAnI Apatti Ave..). *........................................................... vivaraNam ........................................................... 72. itaretararUpApattyeti / sattvAsattvayorekavastusvabhAvatayA itaretararupApattiH prAgatra pratipAditA tayA'nanuvedhe anuvedhAbhAve iti yojanA kAryA, sattvAsattvayo: parasparamanuvedhAbhAve ityarthaH / 1. 'tattvano(?to)'tadA0' iti g-paatthH| 2. 'tathA na sadasattva0' iti k-paatthH| 3. samIkSyatAM 71tama pRSThaM / For Personal & Private Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA sattvena vyabhicArAt / tathAhi-nAnyagataM tadasattvaM tatrAsattvapratItikAraNam, tenAnanuvedhAt ityevamanyadapi kucodyamanayA dizA parihartavyamiti // (80) tatazcaivaM na sarvathA sattvamasattvaparihAreNa vyavasthitam, na cAsattvaM sattvaparihAreNa / na cAnayoravizeSa eva, bhinnanimittatvAt / tathAhi-svadravyAdirUpeNa .................. vyAkhyA ...................................... teti bhAvaH / kuta ityAha-anyagatanijAsattvena tathA tadananuvedhataH kAraNAd vyabhicArAt / etadbhAvanAyaivAha-tathAhItyAdi / tathAhItyupapradarzane / nAnyagataM-pRthivyAdigataM tadasattvamabAdyasattvaM tatra-abAdau asattvapratItikAraNam / kuta ityAha-tenAnanuvedhAt tena-abAdyasattvenAnanuvedhAddhetoH, ato'bAdyasattvenAnuvedho'nyavastusattvAnAm, anyathA tvabAdisattvavat tadasattvapratItyabhAva iti bhAvanA / ityevamanyadapi kucodyam anekAnte anayA dizA parihartavyamiti // tatazcetyAdi / tatazca evam-uktena prakAreNa na sarvathA sattvamasattvaparihAreNa vyavasthitam, na cAsattvaM sattvaparihAreNa, vyavasthitamiti vartate / na cAnayoH-sattvAsattvayoH avizeSa eva-abheda eva / kuta ityAha-bhinnanimittatvAt / etadeva bhAvayati tathAhItyAdinA / tathAhi svadravyAdirUpeNa sat paradravyAdirUpeNa cAsadityuktamiti nimittabhedaH / ...................................... manetirazmi ....................... paNa hakIkatamAM jaLAdimAM raheluM pArthivAsattva kaMI ghaTamAM pArthivAsattvanI pratItinuM kAraNa banatuM nathI, // 29 // OM ghaTamAM te anuviddha nathI... eTale pArthivAdisattva jaLAdi-asattvathI anuviddha ja che, nahIM to tyAM jema jaLasattvanI pratIti nathI thatI, tema jaLAsattvanI paNa pratIti nahIM thAya... niSkarSa: tethI paTa vagere tamAma padArthomAM sattva-asattva baMne dharmo mAnavA joIe e baMne dharmo mAnavAthI vastunI anekarUpatA ja siddha thaze... A rIte anekAMta vize, bIjA je paNa kutarko cha, tesono 59 // 75rota rIte parihA2 42 sevo... (80) uparokta rIte, pArthivasattva sarvathA jaLAdiasattvane choDIne nathI rahyuM ane jaLAdiasattva paNa sarvathA pArthivasattvane choDIne nathI rahyuM, paNa baMneno kathaMcit ja bheda che, amuka ze to janeno ameha 59 // cha... vaLI, pArthivasattva ane jaLAdiasattvano sarvathA abheda che, evuM paNa nahIM mAnavuM, kAraNa ke baMnenuM nimitta bhinna bhinna che. te A rIte - ghaTAdi vastuo svadravyAdinI apekSAe sat che ane padravyAdinI apekSAe asat che. Ama sattvanuM nimitta svadravyAdi ane asattvanuM nimitta paradravyAdi - ema baMnenuM nimitta bhinna bhinna hovAthI, baMneno sarvathA abheda paNa nathI. je kAraNathI vastu sat che, te ja kAraNathI vastu asat che, kAraNa ke vastu paradravyAdinI apekSAe For Personal & Private Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 anekAntajayapatAkA (prathamaH sat paradravyAdirUpeNa cAsadityuktam / tatazca tad yata eva sat, ata evAsat, paradravyAdirUpAsattve sati svadravyAdirUpeNa sattvAt / yata eva cAsat, ata eva sat, svadravyAdirUpasattve sati paradravyAdirUpeNAsattvAt / ata eva caikatra sadasattvayorvirodho'pi na sambhavati, bhinnanimittatvAt, svadravyaparadravyAdInAM sadasaddhetutvAt, anubhavasiddhatvAcca / tathAhi-svapararUpAnuvRttavyAvRttarUpameva tad vastvanubhUyate // .................. vyAkhyA ............. tatazcetyAdi / tatazca tat-vastu yata eva sat, ata evAsat / kuta ityAha-paradravyAdirUpAsattve sati tadanAtmakatvena svadravyAdirUpeNa sattvAt / tathA yata eva cAsat, ata eva sat, taditi prakramaH / yuktimAha-svadravyAdirUpasattve sati bhAvAtmakatvena paradravyAdirUpeNAsattvAt / ata evetyAdi / ata eva ca kAraNAt ekatra-vastuni sadasattvayorvirodho'pi na sambhavati, bhinnanimittatvAt kAraNAt svadravyaparadravyAdInAm / kimityAha-sadasaddhetutvAt, svadravyAdayaH sattvakalpanAyA nimittam, paradravyAdayazca asattvakalpanAyA iti / tathA anubhavasiddhatvAcca ekatra sadasattvayovirodho'pi na sambhavati / etadbhAvanAyAha-tathAhItyAdi / tathAhi svapararUpAbhyAM yathAsaGkhyaM avyAvRttavyAvRttarUpameva tad vastvanubhUyate / anubhave ca ........................................ manetirazmi ...................................... asat che, mATe ja - te vastu pararUpa na hovAthI - svadravyAdinI apekSAeM sat che ane je kAraNathI vastu asat che, te ja kAraNathI vastu sat che, kAraNa ke vastu svadravyAdinI apekSAe sat che, mATe ja - te vastu mAtra potAnAM svarUpe ja hovAthI - paradravyAdinI apekSAe asat che. sattvanuM nimitta svadravyAdi ane asattvanuM nimitta paradravyAdi, Ama sattva-asattva baMnenuM nimitta juduM juduM hovAthI, eka ja ghaTAdi vastumAM sattva-asattva baMne dharmo mAnavAmAM koI virodha nathI. hA, eka ja nimittane AzrayIne sattva-asattva baMne na ghaTe, paNa prastutamAM to baMnenuM nimitta 46-46 DovAthI, bane dharmo mavirodha5o ghaTI thaze. jema ghaTAdi vastunI sattvarUpatA-nIlarUpatA-raktarUpatA ke jJAnanI sattvAkAra-nIlAkAraharSAdiAkAra vagererUpe anekarUpatA hovAmAM koI virodha nathI, tema svadravyathI sat ane paradravyathI ..................................* vivaraNam .................. ___73. anubhave ca saddhodhAdyanekarUpatAyAmiva ko virodha ? iti / anubhave ca svayameva saMvedyamAnatAyAM puna: sadbodhAdyanekarUpatAyAmiva sadAdirUpatAyAM-bodhAdirupatAyAM ca ko virodha: ? na kazcidityarthaH / tatra sadAdirUpatA sattva-nIlatva-raktatvAdirupA ghaTAderarthasya, bodhAdirUpatA ca bodha-harSa-viSAdadainyAdirUpA jJAnagatA / / ................................* 1. prekSyatAM 65tamaM pRsstthm| 2. 'kalpanAnimittam' iti k-ng-paatthH| 3-4. 'sa dvedhAdyaneka0' ityubhayatra ka5. '-vedhAdi0' iti ka-pAThaH / paatthH| For Personal & Private Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA (81) syAdAzaGkA-svarUpAvyAvRttireva pararUpavyAvRttiriti / eSA'pi ayuktA, .......... ............ vyAkhyA ........ sadbodhAdyanekarUpatAyAmiva ko virodhaH ? / / syAdAzaGketyAdi / syAdAzaGkA svarUpAvyAvRttireva ekarUpA pararUpavyAvRttiriti / Aha ca "sarve bhAvAH svabhAvena svasvabhAvavyavasthiteH / svabhAva-parabhAvAbhyAM yasmAd vyAvRttibhAginaH / / tasmAd yato yato'rthAnAM vyAvRttistannibandhanAH / jAtibhedAH prakalpyante tadvizeSAvagAhinAH // " ityAdi / eSA'pyayuktA AzaGkA / kuta ityAha-vihitottaratvAt, na svarUpasattvameva pararUpAsattva ....... manetirazmi ....... asatno anubhava thato hoya to temAM paNa virodha zI rIte karI zakAya? vastunI ekarUpatAnI AzaMkA ayukta : (81) pUrvapakSa : sarva mAvo, sa%AtIya 020 partho (40204) vitIya (5)thI; potAnA svabhAvathI ja judA paDe che. (te mATe temAM te parapadArthothI vyAvRttirUpa svataMtra asattva mAnavAnI jarUra nathI) kAraNa ke, padArtho, svabhAvamAM ja rahelA che ane te svabhAva ja anya padArtho karatAM asAdhAraNa che... eTale, je je padArthothI, ghaTAdinI vyAvRtti thAya che, te vyAvRttinAM kAraNarUpa vizeSadharmonuM avagAhana karanArI jAtionI kalpanA, atattvajJAnIo kare che. paNa vAstavamAM tevA vizeSo hotA nathI. udAharaNaH rakta ghaTa, pItaghaTa ke paTathI judo paDe che, temAM teno potAno svabhAva ja kAraNa che, paNa tene pItaghaTAdithI ke paTAdithI judo pADavAnA hetubhUta, raktatva-ghaTavAdi jAtionI kalpanA temA rAya che... ane pachI tevo vyavahAra rAya cha 27 meTase pAtAha nahIM... ghaTa meTale pAhi nahI... bheTale. 38ItamA te 52-asattva 59 / svabhAvasatva35 4 che... uttarapakSaH A kalpanA paNa ayukta che, kAraNa ke Ano uttara to "svarUpasattva ja pararUpaasattva ......... vivaraNam ............. - 74. sarve bhAvAH svabhAvenetyAdi kArikAdvayam / athAsya vyAkhyA-sarve bhAvA:-bAhyAbhyantararupAH padArthAH svabhAvena-nijasattAlakSaNena 'vyAvRttibhAginaH' ityuttareNa yoga: / kuta ityAha-svasvabhAvavyavasthite: svasmin svasmin bhAve sattvarUpe vyavasthite:-vyavasthAnAt / kAbhyAM sakAzAd vyAvRttibhAgina ityAhasvabhAva-parabhAvAbhyAM sva:-svakIyo bhAva: svabhAvo ghaTasya ghaTAntaralakSaNa:, para:-parakIyo bhAva: parabhAvo ghaTasyaiva paTAdiH, tAbhyAM vyAvRttibhAgina:-pArthakyabhAjaH / sarve hi bhAvA: sarvAsAdhAraNarUpabhAjo vartante / 1-2. anuSTup / 3. 'rUpAH svabhAvena padArthAH nija0' iti ca-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HP __ (prathamaH anekAntajayapatAkA vihitottaratvAt / yasmAdevaM tasmAt samutsAritapakSapAtaiH nyAyavidbhiryuktiyuktatvAt sadasadrUpaM vastvaGgIkartavyamiti / (82) Aha ca .............. vyAkhyA ....................................... mityAdinA / anantaroditamapi zlokadvayaM sadasadrUpavastuvyavasthApakameva, tattvato'nyarUpAbhAvamantareNa anyato'nyavyAvRttyasiddheH, svavyAvRttivad vyAvRttyantarAbhAve na prakalpanA bIjAbhAvAditi nirloThitametadarthataH / yasmAdevaM tasmAt samutsAritapakSapAtaiAyavidbhiyuktiyuktatvAt kAraNAt sadasadrUpaM vastvaGgIkartavyamiti / Aha ca-yasmAt sattvamasattvaM ............ maneAMtarazmi ........ na banI zake" vagere graMthamAM pAnuM-71 kathanathI ame pahelA ApI ja dIdho che. vaLI, tame karelI uparokta saghaLI vAta paNa, vastunI sadasarUpatAne ja siddha kare che, kAraNa ke anyathI vyAvRtti tyAre ja ghaTI zake, jyAre vastumAM pararUpe asattva svIkAravAmAM Ave... vastumAM svaasattvanI jema, jo paraasattva paNa na hoya, to paraasattvanI paNa kalpanA na thaI zake. arthAt raktaghaTane potAnAthI vyAvRtta mAnavA mATe koI jAtinI kalpanA karatuM nathI, kAraNa ke tenI potAnAthI vyAvRtti nathI... tema bIjAthI vyAvRtti na hoya to tenA mATe paNa koI kalpanA kare ja nahIM. kalpanA to kare che ja, tethI vyAvRtti siddha thAya ane te asattva vinA thaI zake nahIM. A kAraNathI, pakSapAtane choDIne vidvAnoe, vastune sad asarUpa ja mAnavI joIe, kAraNa ke vastune sadasaMdUrUpe mAnavI te ja yuktisaMgata che. (82) tethI, pUrvapakSagraMthamAM tame je zloka kahyo hato, te ja zloka ame badalIne kahIe chI*...... .... .... vivaraNam ..... ... ....* tata: sajAtIyAd vijAtIyAcca padArtharAzeH svasattvenaiva svarUpaniyatena svabhinnavyAvRttyaMzanirapekSeNa vyAvRtti bhajanta iti / evaM sati kiM siddhamityAha-(pR. 111) tasmAt-svaparavyAvRttirUpAddhetoryato yata:-sajAtIyAd vijAtIyAd vA'rthAt arthAnAM-ghaTAdInAM vyAvRtti:-bhinnarUpatA tannibandhanA:-vyAvRttihetukA jAtibhedA: parasparaparikalpitasAmAnyalakSaNA: prakalpyante / kIdRzA ityAha-tadvizeSAvagAhina iti / tasya-svasya parivyAvRttibhAja: svalakSaNasya vizeSA:-'mArttatva'-'pATaliputraka'tva-vAsantakatva-raktatvAdilakSaNAstAn vikalpabalAdyAn avagAhante avalambanta ityevaMzIlA ye te tathA / na hi niraMze vastuni ata eva svarUpamAtraniyate kecid vizeSAH santi, paraM tattadvyAvRttivazena vikalpavijJAnasannidhApitA atattvadarzibhiH pramAtRbhirvyavahriyante, yathA-mArtta iti ko'rthaH ? amaato na bhavati / 'pATaliputraka' iti ko'rtha: ? | apATaliputra'ko na bhavati / ityAdi / / 1. prekSyatAM 71tamaM pRSThaM / 2. 'vyAvRttisiddheH' iti Ga-pAThaH / 3. 'bIjabhAvAditi' iti ng-paatthH| 4. 'Aha yasmAt' iti ng-paatthH| 5. 'yAccArthAt arthAnAM' iti kh-c-paatthH| 6. 'vartamAnapATaliputra0' iti ka-pAThaH, pUrvamudrite 'vizeSA:-'mArtava(tva?)" iti pAThaH, atra 0-K-pratapAThaH / 7. 'dyAnyAnavagAhante' iti kha-ca-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 113 "yasmAt sattvamasattvaM ca na viruddhaM mitho dvayam / vastvekaM sadasadrUpaM nanu tat kiM na yujyate ? // "" yadapyuktam-'sadasadrUpaM vastvabhyupagacchatA sattvamasattvaM ca vastu dharmatayA'bhyupagataM bhavati' ityetadiSyata eva / yat punaridamuktam-'tatazcAtrApi vaktavyaM dharmadharmiNoH kiM tAvad bhedaH' ityAdi, atrApi sarvathA bhedapakSodito'bhedapakSoditazca doSo'nabhyupagamatiraskRtatvAdeva na naH kSatimAvahati / bhedAbhedapakSastvabhyupagamyata eva / (83) Ahananu 'atrApi yenAkAreNa bhedastena bheda eva' ityAdi dUSaNamuktam, uktamidam; ayuktaM ........... vyAkhyA ...... ca / kimityAha-na viruddhaM mitho dvayam, uktavaditi / vastvekaM sadasadrUpaM zabalatayA / nanu tat kiM na yujyate ? yujyata eva / evaM pUrvapakSazlokaparAvartanA // ___bhUyo'pi pUrvapakSagranthamupanyasya tatparihAramAha yadapyuktamityAdinA / yadapyuktaM pUrvapakSagranthai- sadasadrUpaM vastvabhyupagacchatA sattvamasattvaM ca vastudharmatayA'bhyupagataM bhavati' ityetadiSyata eva, na hyabhyupaMgamA eva bAdhAyai bhavanti / yat punaridamuktaM pUrvapakSagranthaM eva'tatazcAtrApi vaktavyaM dharmadharmiNoH kiM tAvad bhedaH' ityAdi, atrApi-ukte sarvathA bhedapakSodito'bhedapakSoditazca doSaH / kimityAha-anabhyupagamatiraskRtatvAdeva kAraNAt na na:nAsmAkaM kSatimAvahati, bhedAbhedapakSastu tRtIyaH abhyupagamyata eva / atrApi nAbhyupagamA eva bAdhAyai bhavanti / AhetyAdi paraH / nanu atrApi-bhedAbhedapakSe yena AkAreNa bhedastena .......... manetirazmi .. "me 4 vastumAM satya-asatva bane dharmo - 52252 viruddha nathI, tethI me 4 vastune sahamasa6 ubhaya35 mAnavI bha yogya nathI? yogya che." pUrvapakSagraMthama ta 4 :yuMhatuM , "o vastune sa6-asa635 bhAnavAmAM Ave, to styasattva baMnene vastunA dharmarUpe svIkAravA paDaze..." - te kathana to amane iSTa ja che, kAraNa ke ame paNa vastunA dharmarUpe ja sattva-asattvano svIkAra karyo che. 59l, 5chI tame 4 yuM tuM 3, "mI 59 mAre 43j 57 : dharma-dhama[jane vayye bhecha, abheda che ke bhedabheda che? vagere" - tyAM dharma-dharmI vacce ekAMtabheda ke ekAMtaabhedano ame svIkAra ja na karyo hovAthI, bheda ane abheda pakSagata doSo to amane AvatA ja nathI, kAraNa ke ame to vastuno memesvArIme chI. (83) pUrvapakSa H to pachI "je AkAre bheda hoya te AkAre to bheda ja rahevAno, abheda zI 1. anuSTup / 2-3. ubhayatra 25tame pRsstthe| 4. 'naH kSitimA0' iti k-paatthH| 5. 26tame pRsstthe| 6. prekSyatAM 25tamaM pRSTham / 7-8. ubhayatra 25tame pRsstthe| 9. 'kSitimAvahati' iti ng-paatthH| 10. 'yena prakAreNa bhedo'sti bheda evetyAdi' iti ka-pATho'zuddhaH / For Personal & Private Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 anekAntajayapatAkA (prathamaH tUktam, bhedAbhedapakSe tadasambhavAt / asambhavazcAnyonyavyAptibhAvenAsya jAtyantarAtmakatvAt, kevalabhedAbhedAnupapatteH / tatazca 'yenAkAreNa bhedastena bheda eva, yena cAbhedastenAbheda eva' ityatyantaparityaktAnekAntavAdaviSayametat, abhedAnanuviddhasya kevalabhedasyAsiddheH, bhedAnanuviddhasya cAbhedasyeti // ............ vyAkhyA * bheda evetyAdi dUSaNamuktaM pUrvapakSagrantha iti / atrAha-uktamidaM dUSaNam, ayuktaM tUktam / kuta ityAha-bhedAbhedapakSe asmadabhimate tadasambhavAt-uktadUSaNAsambhavAt / asambhavazca uktadUSaNasya anyonyavyAptibhAvena hetunA asya-bhedAbhedapakSasya jAtyantarAtmakatvAt kevalabhedAbhedAnupapatteH, na hyanyonyAnanuviddhAvetAviti jainaM darzanam / tatazcetyAdi / tatazca-evaM ca sati 'yenAkAreNa bhedastena bheda eva, yena ca abhedastenAbheda eva' iti etat pUrvapakSavacanamiti yogaH / kimityAha-atyantaparityaktAnekAntavAdaviSayaM na tadgocare Dhaukate'pIti / kuta ityAha-abhedAnanuviddhasya kevalabhedasyAsiddheH kAraNAt bhedAnanuviddhasya cAbhedasya iti asiddhereva / 'yenAkAreNa bhedastena bheda eva' ityAdistvaMtra pravRttinimittazUnya eva zabda iti bhAvanIyam // ... manesitarazmi * rIte? ane je AkAre abheda hoya te AkAre to abheda ja rahevAno bheda zI rIte ?" - ema bhedabheda pakSamAM paNa doSo to kahyA ja che ne ? uttarapakSa kahyA che, paNa barAbara nathI kahyA, kAraNa ke ame mAnelA bhedabhedapakSamAM te doSono saMbhava ja nathI. te A rIte - ame bheda ane abheda baMnene paraspara mizritarUpe ja mAnIe chIe, ekalA bheda ke ekalA abheda to asaMgata na hovAthI, jainadarzana bheda-abhedane paraspara ananuviddha (mamizrita) mAnato 4 nathI... tethI, hainazanasvIkRta mehAmeha56 salaga 4 DA2no che. bhAva e ke, ame bhedabheda e svataMtra jAti mAnIe chIe, jemAM anyonyathI ananuviddha kevaLa bheda ane kevaLa abheda nathI hotA, paNa anyonyavyApta evo bhedAbheda eka ja hoya che... tethI, "je AkAre bheda hoya te AkAre bheda ja hoya ane je AkAre abheda hoya te AkAre abheda ja hoya" vagere badhuM kathana ekAMtabheda ke ekAMtaabheda ghaTita bhedabheda pakSamAM ja doSarUpa bane che, anekAMtavAdamAM to e kathana lAgu ja nathI paDatuM, kAraNa ke anekAMtamate, dharma-dharmIno abhedarahita kevaLa bheda ke bheda rahita kevaLa abheda svIkRta nathI, paNa bhedabheda ja mAnya che. AzayaH ekalo bheda-abheda hoya to bheda-abheda evA zabdaprayoga thaI zake, amArA mate te baMne che ja nahIM, bhedabheda nAmanI trIjI vastu ja che, to bheda-abheda evA zabdono prayoga ja amArA matamAM mAnya nathI, to tene laIne doSa kema ApI zakAya ? 1. prekSyatAM 26tame pRsstthe| 2. 26tame pRsstthe| 3. 'atyantaM pari0' iti Da-pAThaH / 4. 'sUtrapravRtti0' iti Ga-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA (84) yaccoktam-'atha yenaivAkAreNa bhedastenaivAbhedaH' ityAdi, tadapi anekAntavAdAnAkarNanasUcakam / yato na hyekenaivAkAreNa bhedAbhedau ityanekAntanItiH, sarvathaikanimittatve bhedAbhedadvayAnupapatteH; kintu ekarmipratibaddhatve'pi dharmANAM mitho bhedAd dharmadharmibhAvena bhedaH, anyathA'nyatararUpApattyA tadbhAvAnupapattiH / pratItibAdhitA ceyam / .... ... vyAkhyA ....... ___ yaccoktaM pUrvapakSagrantha eva-'atha yenaivAkAreNa bhedastenaivAbhedaH' ityAdi tadapi kimityAha-anekAntavAdAnAkarNanasUcakaM vartate / anAkarNanam-azravaNam / kathamityAhayata ityAdi / yato na hyekenaivAkAreNa bhedAbhedau ityanekAntanItiH / kuta ityAhasarvathaikanimittatve bhedAbhedadvayAnupapatteH / pratItametat / kintu evamanekAntanItirityAhaekarmipratibaddhatve api ,vyadezaniyatatayA dharmANAM-sattva-jJeyatvAdInAM mithaH-parasparaM bhedAt kAraNAt dharmadharmabhAvena tathA'nubhavasiddhena bhedaH / itthaM caitadaGgIkartavyamityAha ............ manetirazmi .... - dharma-dharmI vacce bhedabheda (84) pUrvapakSagraMthamA tame 4 4hya tuM 3, "od 4 mA 12 me che, te 4 2012 sameha cha ane je AkAre abheda che, te ja AkAre bheda che... evuM mAnatA ho to virodha hovAthI evuM paNa na mAnI zakAya... vagere" - te badhuM kathana e ja sUcave che ke tame anekAMtavAdanuM barAbara zravaNa nathI karyuM, kAraNa ke anekAMtamate, bheda-abheda baMne eka ja AkAre nathI svIkArAtA. kAraNa ke eka ja nimittane AzrayIne bheda-abheda baMne aghaTita che, tethI ame dharma-dharmIno bheda-abheda judI judI apekSAe ghaTAvIe chIe, te A rIte - (1) bheda: je pradezamAM ghaTAdi dharmI rahela che, te ja pradezamAM pArthivatva vagere dharmo paNa rahelA cha - mAma, meghA sAthe tenA 8 loyelA cha... 59l, dharma-dhAnI ho. sarvathA abhe mAnavAmA sAve, to ghttn| "bhanmayatva, 27tatva... vagere" tadana vilakSa dharmo 4 nahIM ghaTe, // 25 // te adhA ja eka ja dharmIthI abhinna hovAthI vilakSaNa na thaI zake... ethI jaNAya che ke, dharma ane dharmI baMne judA judA che... jo baMne judA na hoya, arthAt dharma-dharmIno sarvathA abheda ja hoya, to - dharma dharmArUpa ..........* vivaraNam ...... - 75. dravyadezaniyatatayeti / yatraiva pradeze dravyamavagADhaM ghaTAdi tatraiva taddharmAH zyAmatvAdayaH / / 76. parasparaM bhedAt kAraNAditi / yadi hi ekAntena dharmiNa: sakAzAd dharmA abhedabhAjo bhaveyustadA kathamekasyaiva ghaTAdidharmiNa: pRthubunodaratva-vRttAyatagrIvakuNDalAkArauSThatva-mRnmayatva-raktatvAdaya: parasparaM vailakSaNyamAbibhrANA anekadharmA ghaTeran, ekarmisvarUpAvyatiriktatvAt teSAm ? ato jJAyate anya: kazcid dharmI anye ca tato dharmA iti / / ........ 1. 26tame pRsstthe| 2. 'dhamidharmabhAvena' iti ga-gha-pAThaH / 3. 26tame pRSThe / For Personal & Private Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 anekAntajayapatAkA (prathama: (85) mitho bhede'pi cAzeSadharmANAM dharmiNA vyApteviziSTAnyonyAnuvedhato'bhedaH, anyathA tasyeti saGgAyogAt, taddharmidharma( ? )svabhAvatvasaGgasyApi dharmebhyo'nyatve dharmiNo ja vyArA ... anyathetyAdi / anyathA-evamanabhyupagame anyatararUpApattyA tadbhAvAnupapattiH-dharmarmibhAvAnupapattiH / astu ko doSa ityAzaGkyAha-pratItibAdhitA ceyam-dharmadharmibhAvAnupapattiH kSayopazamAnurUpaM tathA tadubhayapratIteH / tathA mitha ityAdi / mitho bhede'pi ca-parasparabhede'pi ca azeSadharmANAM-sattva-jJeyatvAdInAM dharmiNA-dravyeNa vyApteH / kimityAha-viziSTAnyonyAnuvedhataH kAraNAt abhedaH, dharmadharmiNoriti / itthaM caitadaGgIkartavyamityAha-anyathetyAdi / anyathA-evamanabhyupagame tasyeti saGgAyogAt, tasya dharmiNo dharmA iti sambandhAyogAt / tadityAdi / tayoH-dharma-dharmiNoH svabhAvatvasaGgasyApi sa eva dharmI taddharmadharmasvabhAvaH, - anekAMtarazmi - athavA dharmI dharmarUpa banavAthI - bemAMthI ekanuM astitva na rahetAM, "A ghaDo che ane A tenA dharmo che" - ema dharma-dharmAbhAva ja nahIM ghaTI zake. ane to dharma-dharmabhAvanI laiMyopazamAnusAre je nibaMdha pratIti thAya che, teno virodha thaze, tethI dharma-dharmIno kathaMcida bheda avazya mAnavo joIe. (85) (2) abhedaH sarva dharmono paraspara bheda hovA chatAM, dravya (ghaTa) te sattva-zeyatva vagere badhA dharmone vyApIne rahyo hovAthI - dharmono viziSTa (=eka dharma sAthe pratibaddha hovArUpe) anuvedha (mizraNa) thatAM - dharma ane dharmIno kathaMcit abheda paNa svIkAravo joIe. Azaya : dharmo badhA judA judA che, paNa eka dharmI temAM vyApta che, e rIte dharmono paraspara anuvedha paNa che, arthAt abheda paNa che ane tethI ja dharma-dharmIne abheda paNa nakkI thAya. (kAraNa ke eka dharmitvena ja temano abheda che...) praznaH jo dharma-dharmIno abheda na mAnIe to? uttara : to "ghaTanA kRSNatva vagere dharmo che" - ema dharma-dharmIno saMbaMdha ja nahIM ghaTe. te A rIte - (A) zyAmatva vagere dharmo te "ghaTAdi pratiniyata dharmIne kAraNe dharma" rUpa svabhAvane pAme, ___77. sa eva dharmI taddharmadharmisvabhAvaH ta eva ca dharmAstaddharmidharmasvabhAvA iti / ayamatra bhAva:tai:-vivakSitaireva dharmairdharmavAn svabhAva:-svarUpaM yasya ghaTAde: sa tathA / tathA tena-pratiniyatena ghaTAdinA ahIM evuM rahasya jaNAya che ke, ubhayanI pratIti jaNAvI che, tyAM koI mata, ubhayanI pratIti ja na mAnato hoya; to tenuM kAraNa teno karyodaya che, jo kSayopazama hota, to tenA anusAra tene ubhayanI pratIti paNa nibaMdha thAta. eTale tenA vyavaccheda mATe kSayopazamAnuAM... ApyuM che... (prAyaH ahIM bauddhano vyavaccheda hoI zake, kAraNa ke tenA mate dharmI ja asiddha che. mAtra dharmo (paryAyo) che...) 2. "mAva-prasa' ta A-pAd: I For Personal & Private Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA 'sambhavAt / tatazca dharmANAm abhyantarIkRtadharmisvarUpatvAt dharmiNo'pi cAbhyantarIkRtadharmasvarUpatvAd bhedAbheda iti / pratItisacivanimittabhede sati virodhAt ityapi yaduktaM ..... vyAkhyA ta eva ca dharmAstaddharmidharmasvabhAvA iti evambhUtasya / kimityAha - dharmebhyo'nyatve sati, dharmiNaH sakAzAditi gamyate / kimityAha-dharmiNo'sambhavAt / taddharmadharmisvabhAvatvasyApi dharmatvAt rtasya ca tato vyatiriktatvena dharmiNo ni:svabhAvatvAt tasyeti saGgAyogaH / tatazcetyAdi / tatazcaevaM ca sati dharmANAmabhyantarIkRtadharmisvarUpatvAt itaretaravyAptyA dharmiNo'pi cAbhyantarIkRtadharmasvarUpatvAt uktAdeva hetoH / kimityAha-bhedAbheda iti; anyathA tattattvAyogaH, evaM ca pratItisacivanimittabhede-pratItisahAyanimittabhede sati, dharmadharmiNorbhedAbhedaM pratIti prakramaH / 117 - ...aneaMtarazmi ane (B) ghaTa vagere dharmI te 'zyAmatvAdi dharmane kAraNe dharmI'rUpa svabhAvane pAme che - Ama dharma ane dharmI baMne paraspara pratibaddha che.... have dharmothI jo dharma judA hoya, to - teno dharmitvarUpa svabhAva paNa eka prakA2no dharma ja hovAthI (kAraNa ke dharmIno svabhAva ema SaSThI, te dharmI ane svabhAva vaccenA bhedane jaNAve che, te svabhAvane dharma mAno to ja ghaTI zake eTale te) - dharmitvarUpa svabhAva paNa dharmIthI judo thaze, dharmI niHsvabhAva banI jaze ane to ghaTAdinuM dharmitva (svabhAva) ja na rahetAM, te dharmI nahIM rahe. ane eTale to "kRSNatva vagere dharmo ghaTarUpa dharmInA che'" - ema dharma-dharmIno saMbaMdha ja nahIM ghaTe, kAraNa ke saMbaMdha dviSTha (be padArthamAM rahelo) hoya che, jo bemAMthI koI eka padArtha na hoya, to paNa te saMbaMdhanuM astitva nahIM ghaTe.. prastutamAM dharma-dharmIno saMbaMdha,jo dharma-dharmI baMnenuM astitva hoya to ja ghaTI zake, paNa pUrvokta rIte jo dharmIno abhAva thaI jAya to te saMbaMdha ghaTI zake nahIM. .... vivaraNam .. dharmiNA dharmarUpaH svabhAvo yeSAM te tathA / parasparapratibaddhasvarUpo hi padArthAnAM dharmadharmibhAva:, ato na yaiH kaizcid dharmairdharmI bhavati, nApi yena tena dharmiNA dharmA iti vaizeSikAdyabhiprAyaH / / 78. dharmiNo ni:svabhAvatvAditi / evaM hi tasya dharmiNaH svabhAva iti bhedalakSaNaSaSThInirdezAnyathAnupapattyA svabhAvatvasyApi dharmatvamApatitaM dharmANAM ca dharmiNo'tyantabhedAt svabhAvasyApi dharmiNaH sakAzAd vyatirekaprApteH tadvyatireke ca dharmirUpasyAnyasyAbhAvAt dharmyeva na syAd yadAdhArA dharmA bhavatA prapaJcyante tatastasya dharmA iti sambandhAbhAva eva dviSThatvAt sambandhasya || 1. 'tasya tato' iti Da-pAThaH / 2. 'bhUtadharma0' iti gha-Da-pAThaH / 3. 'tattaccAyogaH' iti Ga-pAThaH / 4. ' SaSThInirdezo 'nyathA0' iti ca pAThaH / 5. pUrvamudrite tvatra 'No'bhyantarabhe0 ' ityazuddhapAThaH, atra tu N - pratAnusAreNa saMmAjita: / . 6. 'tadvyatirekaH prAptaH tad0' iti ca pAThaH / 7. 'rUpasyAbhAvAt' iti ka- pAThaH, pUrvamudrite tvatra 'rUpasyAnyonyasyA' iti pAThaH, tasya ca kSatigrastatvAt N - pratAnusAreNa zuddhiH kRtA / For Personal & Private Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA (prathamaH taduktimAtrameva / tathAhi - 'yadi yenAkAreNa bhedaH kathaM tenaivAbhedaH ? athAbhedaH kathaM bheda iti ?" asya vacanasyoktavad vyapetaviSayatvAt prakArAntareNa bhedAbhedasiddheH / (86 ) sarvathAbhedAbhedavAdinastu tadasattvApattilakSaNo virodho'parihArya eva / tathAhiekAntata eva dharmadharmiNorbhede dharmiNo niHsvabhAvatvApattiH, svabhAvasya dharmatvAt tasya 118 o vyAkhyA kimityAha-virodhAdityapi yaduktaM pUrvapakSe- 'atha yenaivAkAreNa bhedastenaivAbhedaH' ityetadapyacAru, virodhAdityevam / kimityAha-taduktimAtrameva, nirarthakamityarthaH / tathAhItyAdi bhAvanA / tathAhIti pUrvavat / 'yadi yenAkAreNa bhedaH kathaM tenaivAbhedaH ?', dharmadharmiNoriti vartate, 'athAbhedaH kathaM bheda iti ? ' / nimittAbhedenetyarthaH / asya vacanasya pUrvapakSasaGgatasya uktavad vyapetaviSayatvAt vyapetaviSayatvaM ca prakArAntareNa-jAtyantarAtmakatvena bhedAbhedasiddheH / sarvathAbhedAbhedavAdinastu - ekAntavAdinaH / kimityAha - tadasattvApattilakSaNaHdharmidharmAsattvApattilakSaNo virodhaH / kimityAha- aparihArya eva - apariharaNIya eva / etadeva bhAvayati tathAhItyAdinA / tathAhItyupapradarzane / ekAntata eva dharma-dharmiNorbhede'bhyupagamyamAne ... aneDAMtarazmi dharmo ane dharmo paraspara vyApta (anuvidva) hovAthI dharmo paNa gauNapaNe dharmArUpa che ane dharmI paNa gauNapaNe dharmarUpa che... (e ja te beno anuvedha che...) eTale te baMnneno bhedAbheda che, anyathA dharmanuM dharmapaNuM ke dharmInuM dharmIpaNuM ja na rahe... A pramANe dharma-dharmInA bhedAbhedanI pratIti paNa thAya che ane tenuM nimitta (kAraNa) paNa bhedanA kAraNa ane abhedanA kAraNa karatAM juduM che... eTale tame je kahyuM hatuM ke - "je AkAre bheda te ja AkAre abheda na hoI zake, virodhI hovAthI...'' te badhuM nirarthaka che, kAraNa ke, bheda ane abheda ame mAnyA ja nathI, bhedAbheda nAmanI svataMtra jAti ja che. eTale amArA pakSamAM bheda-abheda evA zabdaprayoga nirviSayaka hovAthI, koI Apatti ja na ApI zakAya... (hA, bheda ane abheda mAnanArane dharmI-dharmanA abhAvanI ApattirUpa virodha Avaze, e naDDI che se 4 vAta gAve che -) * ekAMta bhedAbhedamAM doSono avakAza (86) jo dharma-dharmIno sarvathA bheda ke sarvathA abheda mAnavAmAM Ave, to dharma-dharmI baMne asat thaI javAnI Apatti aparihArya raheze, arthAt te Apattino parihAra karavo muzkela thaI paDaze. te khArIte - (1) ekAMtabhedagatadoSa H jo dharma ane dharmIno ekAMte bheda mAnavAmAM Ave, to svabhAva paNa eka dharmarUpa hovAthI svabhAvarUpa dharma paNa dharmIthI judo thaI jatAM, dharmI niHsvabhAva banI jaze, 1. prekSyatAM 27tamaM pRSTham / 2. 27 tame pRSThe / 3. 'ekAnta eva' iti Da-pATha: / For Personal & Private Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 ........................... adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA ca tato'nyatvAditi / svo bhAvaH svabhAvastasyaivAtmIyA satteti zabdArthe na niHsvabhAvatvApattiriti cet, na, jJeyatvAdidharmAnanuvedhe tadanavagataH, tathApi tatkalpane'tiprasaGga iti // (87) dharmANAmapi tadabhAve nirAzrayatvAt kevalAnAM grahaNAnupapatteH taditarAnanuvedhAdabhAva eveti tadasattvApattiH / ekAntAbhede'pyanyatarAbhAvatastannAntarIyakatvAt ........... vyAkhyA ....... sati kimiti Aha-dharmiNo niHsvabhAvatvApattiH / kuta ityAha-svabhAvasya dharmatvAt / tataH kimityAha-tasya ca-svabhAvasya tataH-dhamiNaH anyatvAditi / svo bhAvaH svabhAvastasyaiva-dharmiNaH AtmIyA sattA iti-evaM zabdArthe sati na niHsvabhAvatvApattiH dharmiNaH / iti cet, etadAzaGkyAha-netyAdi / na-naitadevam, jJeyatvAdidharmAnanuvedhe sati, 'Adi'zabdAt prameyatvAdiparigrahaH, tadanavagateH tasya-adhikRtadharmiNo'navagamAt / na hyajJeyasvabhAvaM sadapi jJAyata ityarthaH / tathApItyAdi / tathApi-anavagame'pi tatkalpane-dharmikalpane atiprasaGgaH, anyasya kasyacidanavagatasya kalpanApatteriti // . dharmANAmapItyAdi / dharmANAmapi-jJeyatvAdInAM tadabhAve-dharmyabhAve nirAzrayatvAtnirAdhAratvAt tathA kevalAnAM grahaNAnupapatteH tathA'nanubhavena tathA taditarAnanuvedhAtjJeyatvAdInAM sattvAdyananuvedhAdabhAva eva iti-evaM tadasattvApattiH-dharmadharmiNorasattvApattiH / ................ manetirazmi .................. arthAt svabhAvarita 24di pAnI abhAva 25 42... pUrvapakSa : "4 potAno mApa, potAna mastitva cha, te 4 svabhAva che" - bhAvI svabhAvanI vyutpatti che, eTale svabhAva e koI dharma nathI, paNa dharmInI sattA e ja teno svabhAva che ane te tenAthI bhinna na hovAthI, dharmI niHsvabhAva ( svabhAvarahita) nahIM bane ane tethI teno abhAva 59 nahIM thAya... uttarapakSa to paNa jo dharmono bheda mAnazo, to prameyatva-jJeyatva vagere badhA dharmo, dharmathI judA thaI jatAM, te dharmI jJaya ke prameya nahIM banI zake, arthAt tenuM jJAna paNa nahIM thaI zake ane te pramAno viSaya 59 namanI za... e rIte, jo tenuM jJAna na thAya, to tenuM astitva paNa na mAnI zakAya... jo dharmInAM jJAna vinA paNa dharmInI kalpanA karavAmAM Ave, to zazazRMga vagerenuM jJAna na thavA chatAM paNa, tenI kalpanA 42vAnI mApatti Avaze ! tethI, .ita. me bhAnatAM pAnI abhAva 4 thaze... (87) hI pAnI abhAva thaze, to dharmo 59 nirAdhAra (mAghAra vinAnA) bAnI 4pAthI, paNa dharmonuM paNa grahaNa nahIM thaI zake, kAraNa ke ghaTAdi dharmI vinA mAtra dharmano kadI anubhava thato nathI. 1. 'dharmitvAt' iti ng-paatthH| 2. 'dharmabhAve' iti Ga-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA ( prathama: tadvyatirekeNa tatsvarUpAnupapatteH tadasattvApattireva nirbIjakalpanA'sambhavAt, atiprasaGgAvyAhateH, anyatarabhAvasyaiva anyatarakalpanAbIjatvAyogAt, ( 88 ) ekAntaika 120 < vyAkhyA ekAntAbheda iti / tathA ekAntetyAdi / ekAntAbhede'pi tadasattvApattireveti vakSyamANakriyAyoga: / kuta ityAha-anyatarAbhAvataH / ekAntAbhede hi dharmimAtraM vA syAd dharmamAtraM vaityanyatarAbhAvaH / tataH kimityAha - tannAntarIyakatvAt yadabhAvastannAntarIyakatvAt kAraNAt, dharmanAntarIyako dharmI, dharminAntarIyakazca dharma iti kRtvA / kimityAha - tadvyatirekeNa-dharmAdyabhAvena tatsvarUpAnupapatte::-naM yadabhAvastatsvarUpAnupapatteH dharmyAdisvarUpAyogAt, anyatarasyApyabhAva eveti sambandhaH / dharmAbhAve dharmiNo'pyabhAvaH, dharmyabhAve ca dharmasyApyabhAva eveti kRtvA tadasattvApattireva-dharmadharmiNorasattvApattireva / kalpito dharmadharmibhAva ityAzaGkA'pohAyAha-nirbIjakalpanA'sabhavAt ekAntaikasvabhAve vastuni pravRttinimittamantareNa dharmadharmikalpanA'sambhavAt / asambhavazca atiprasaGgAvyAhate: vAndhyeyakharaviSANakalpanAsambhavAt, ubhayatra * anekAMtarazmi * tathA ekAMtabhedamate, dharmo paNa paraspara judA judA thavAthI, jJeyatva vagere dharmo paNa sattva dharmathI judA thaI jaze ane tema thatAM sattvadharmathI bhinna zazazRMganI jema, jJeyatva vagere dharmo paNa asat thaI jaze. A rIte ekAMtabheda mAnavAmAM dharma-dharmI baMne asat thaI javAnI Apatti Avaze... (2) ekAMtaabhedapakSagatadoSa H jo dharma-dharmIno ekAMte abheda mAnavAmAM Ave, to dharma dharmArUpa ane dharmI dharmarUpa banI jatAM, bemAMthI ekanuM astitva lupta thaI jaze... (A) jo dharma dharmIrUpa banI jatAM dharmano abhAva thaze, to dharma vinA dharmInuM svarUpa paNa saMgata nahIM thaI zake, kAraNa ke dharma vinA dharmInuM 'dharmI'rUpe astitva ja na ghaTe, ane (B) jo dharmI dharmarUpa banI jatAM dharmIno abhAva thaze, to dharmanuM svarUpa paNa saMgata nahIM thaI zake, kAraNa ke dharmI vinA dharmanuM 'dharma'rUpe astitva ja na ghaTe... ahIM zabdArtha A rIte besADavo - ekanuM astitva lupta thatAM bIjAnuM astitva paNa pahelAne avinAbhAvI hovAthI (nAntarIyaka...) bIjAnuM paNa asattva thaze. nAntarIyaka kema ? to kahe che - ( tavyatireLa tatvarUpAnupapatte:) bIjAnA [jeno abhAva nathI tenA (na yabhAva:)] svarUpanI paNa anupapatti thaze... (dharma na hoya to dharmitva zI rIte ?...) tethI, ekAMtaabhedamAM paNa dharma-dharmIne asat mAnavAnI Apatti Avaze. prazna : dharma-dharmabhAva to mAtra kalpita che, vastutaH dharma athavA dharmI eka ja che. eTale anyataranA abhAvamAM bIjAnAM asattvanI Apatti na Ave. uttara : jo vastu ekAMta ekasvabhAvI che, to dharma-dharmInI kalpanA paNa juduM juduM pravRttinimitta na hovAthI na thaI zake. 2. 'zvetyanya' kRti 3-pA: I 2. 'na yadabhAvastatsvarUpAnupapatte:' iti pATho na vidyate gha - pustake / 3. dharmAdi0 rUti -pAH / For Personal & Private Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA -00 svabhAvatvahAneH, tathAvidhaikasvabhAvatvasya nyAyaviruddhatvAt, zaktibhedamantareNa kAryabhedAsiddheH taditaravyAvRtterapi tattvatastadavyatirekAt, tadbhede ca tadbhedopapatteH, abhi .. ................. vyAkhyA .................... kalpanAbIjAbhAvAvizeSAt / anyataretyAdi / anyatarabhAvasyaiva-dharmAdyanyatarabhAvasyaiva dharmAdyanyatarasattAyA eva anyatarakalpanAbIjatvAyogAt-dharmAdyanyatarakalpanAkAraNatvAyogAt / ayogazca ekAntaikasvabhAvatvahAneH / na hyekAntakasvabhAvamanekakalpanAbIjam / tathAvidhetyAdi / tathAvidhaikasvabhAvatvasya-dharmadharmikalpanAbIjaikasvabhAvatvasya nyAyaviruddhatvAtyuktiviruddhatvAt / nyAyaviruddhatvaM ca zaktibhedamantareNa kAryabhedAsiddheH ekazaktikAt tato dharmadharmikalpanAkAryabhedAnupapatteH / taditaretyAdi / taditaravyAvRtterapi-dharmadharmivyAvRtterapi *........ ............ manetirazmi ... pravRttinimitta vinA paNa tevuM kalpIe to zazazRMga vagerenI paNa kalpanA karavAnI Apatti mAvaze. vaLI, dharma-dharmImAMthI koI ekanI hAjarI, anyataranI kalpanA na karAvI zake. ekAMtaabheda mAnavAmAM dharma ke dharma ja zeSa raheze ane vastu ekAMta ekasvabhAvI hovAthI, te vastune jo dharmarUpa mAnazo, to dharmInI kalpanA nahIM thaI zake ane jo dharmArUpa mAnazo, to dharmanI kalpanA nahIM thaI zake.. (88) prazna : mesvabhAvI vastuthI banenI 48panA na ya za ? uttara : nA, kAraNa ke ekAMta ekasvabhAvI vastuthI anekanI kalpanA na thaI zake,chatAM tame kalpanA karazo, to - te anekanI kalpanA mATe pravRttinimittano bheda jarUrI hovAthI - vastunI ekasvbhaavtaa 4 nahIM ghaTe... pUrvapakSa : vastubhai, dharma-yamA banenI 85n| 2rAvI , mevo me svabhAva 4 bhAnI me, to to ekasvabhAvatA paNa ghaTI zakaze ane dharma-dharmIbhAva paNa saMgata thaI jaze... - uttarapakSa : evo eka svabhAva mAnavo yuktiviruddha che, kAraNa ke ekasvabhAvI vastuthI dharmakalpanA ane dharmIkalpanA - ema judI judI kalpanA na thaI zake... judI judI kalpanA mATe vastumAM * vivaraNam - 79. dharmadharmivyAvRtterapIti / iha dvidhA vyAvRtti:-adharmivyAvRttirUpA adharmavyAvRttirUpA ca / tatrAyaM ghaTAdiroM dharmIti ko'rtha: ? adharmI na bhavatyevamadharmitvavyAvRttimAtrameva dharmitvaM / tathA nIla: dharma: pItAdi vA dharma iti ko'rthaH ? adharmo na bhavati, iti adharmavyAvRttimAtrameva dharmatvam, na puna: kazcid dharmI dharmo vA vAstava: samasti, niraMzaikarUpatvAt sarvabhAvAnAmiti / / 1. 'dharmAdyanyatarabhAvasyaiva' iti pATho gha-pustake naasti| 2. 'sattAyAM eva' iti pUrvamudrite pAThaH, atra tu ghapAThasya mukhyatvenollekhaH kRtaH / Ga-pAThastu 'sasvAyA eva' iti / 3. 'karaNatvA0' iti k-paatthH| 4. 'hAniH' iti Da-pAThaH / 5. 'vyAvRtterapi adharma0' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 anekAntajayapatAkA (prathama: dhAnabhedato dharmasiddhiprasaGgAdanyatarasyApyabhAva eveti tadasattvApattireva / (89) etena 'atha yenApyAkAreNa bhedastenApi bhedazcAbhedazca' ityAdyapi nirAkRtameva / anyonyavyAptito jAtyantarAtmakatvena bhedAbhedapakSe tadasambhavAt kevalAkArAnupapatteH itarAnuviddhasya ca cArahyA che .... tattvataH-paramArthataH tadavyatirekAt-ekasvabhAvavastvavyatirekAt tadbhede ca-vyAvRttibhede ca tadbhedopapatteH-vyAvRttavastubhedopapatteH / evaM cAbhidhAnabhedataH-abhidhAnabhedena vyAvRttilakSaNena dharmasiddhiprasaGgAd vyAvRttInAmeva dharmatvena tathA vastUnAM bhedabhAvena / na caitadiSyata iti anyatarasyApyabhAva eveti / tadasattvApattireveti vyAkhyAtametat / etenetyAdi / etenaanantaroditena virodhaparihAreNa 'atha yenApyAkAreNa bhedaH tenApi bhedazcAbhedazca' ityAdyapi pUrvapakSavacanaM nirAkRtameva / kuta ityAha-anyonyavyAptito jAtyantarAtmakatvena bhedAbhedapakSe anekAMtarazmi .... zaktibheda (svabhAvabheda) mAnavo jarUrI che, je ekAMta ekasvabhAvI vastumAM asaMbhavita che. pUrvapakSa eka ja vyAvRttirUpa) svabhAvI vastuno, adharmIthI vyAvRttarUpe dharmI tarIke ane adharmathI vyAvRttarUpe dharma tarIke ullekha thaI jaze. Ama, svabhAvabheda vinA paNa, vastuno vyAvRttibheda dharma-dharmArUpe ullekha thaI jaze... uttarapakSa vyAvRtti paNa, vastuthI sarvathA judI na hovAthI, vasturUpa ja che, kAraNa ke vyAvRttibheda vastubheda che... (A vAtanuM hamaNAM ja AgaLa spaSTIkaraNa thaze.) jo vyAvRtti ane vastu abhinna na hoya, to vyAvRttinA bhede vastuno bheda na thAya... vyAvRtti e khAlI nAma juduM ApyuM che, bAkI tenA bhedathI vastuno bheda paDato hovAthI, vyAvRtti e dharmarUpa ja siddha thaze. (Azaya e ke ghaTava dharma, paTAdithI judo paDato hovAthI ja ghaTano dharma kahevAya che ne paTava paTano dharma kahevAya che, tema aghaTavyAvRttithI ghaTa kahevAya che ne apaTavyAvRttithI paTa kahevAya che... Ama, vyAvRttinA bhedathI vastuno bheda paDato hovAthI te paNa dharma ja che.) eTale (vyAvRtti paNa dharma svarUpa ja hovAthI), vyAvRtti mAnavA chatAM pUrvokta Apattio (zaktibheda vinA kAryabheda na ghaTe vagere)no parihAra thato nathI, eTale jo dharma-dharmIno ekAMta abheda hoya, to ekano abhAva ane tenAthI bIjAno paNa abhAva thaze ja... - anekAMtavAdanI nirdoSatA * (89) ema anekAMtavAdamAM virodhano parihAra hovAthI, pUrvapakSamAM tame je kahyuM hatuM ke "je 1. anekAntavAdapravezaTippanake dve padye, yathAhi"na naro nara eveti na siMha: siMha eva vA / zabdavijJAnakAryANAM bhedAjjAtyantaraM hi tat / / na naraH siMharUpatvAt na siMho nararUpataH / sAmAnAdhikaraNyena narasiMha: pratItitaH // " 2. "meTreDapi vyavRtti' ti Tu-pATha:I rU. 'vyArA tameva tat' rUti -paDhi:. 4. tirtha prekSyatAM chatAM pRSTham | For Personal & Private Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) praznAnarhatvAditi // (90) yaccoktam-kiJca bhedAbhedamabhyupagacchatA avazyamevedamaGgIkartavyam-iha dharmadharmiNordharmadharmitayA bhedaH, svabhAvataH punarabheda:' ityAdi tadapi 'ekadharmipratibaddhatve'pi dharmANAM mitho bhedAd dharmadharmibhAvena bheda..... mitho bhede'pi cAzeSadharmANAM dharmiNA vyApterviziSTAnyonyAnuvedhato'bhedaH" ityAdinA pratyuktam, prakArAntareNa bhedAbhedasiddheH / tathA coktam vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA 123 * vyAkhyA tadasambhavAt tasya-atha yenApyAkAreNetyAdervikalpajAtasya asambhavAt / upapattimAhakevalAkArAnupapatteH anantaroditabhedAbhedapakSe itarAnuviddhasya ca bhedAkArAnuviddhasya cAbhedAkArasya praznAnarhatvAt kaivalyAbhAvena narasiMhe siMhapraznatulyatvAditi // - yaccoktaM pUrvapakSagranthai-'kiJca bhedAbhedamabhyupagacchatA avazyamevedamaGgIkartavyamiha dharmadharmiNoH dharmadharmitayA bhedaH, svabhAvataH punarabheda:' ityAdi, tadapi 'ekadharmi - pratibaddhatve'pi dharmANAM mitho bhedAd dharmadharmibhAvena bhedaH ''mitho bhede'pi cAzeSadharmANAM dharmiNA vyApterviziSTAnyonyAnuvedhato'bhedaH' ityAdinA pUrvoktena pratyuktam / kathamityAha ....aneDAMtarazmi AkAre bheda che, te AkAre bheda-abheda baMne ane je AkAre abheda che, te AkAre abheda-bheda baMne mAnavAmAM to virodha che. . . vagere" - tenuM nirAkaraNa thAya che, kAraNa ke ame bhedAbheda e jAtyantara mAnI chIkhe, ThevaNa leha se devaNa sathADAra 4 na hovAthI, yena AkAreNa bhedaH - sevA praznane 4 avakAza nathI, amAre abhedAkA2thI bhedAkAra anuviddha ja hoya che. jema narasiMha avatAramAM, nara ke siMha bemAMthI eke nathI chatAM narasiMha che, tema amAre bheda ke abheda na hovA chatAM bhedAbheda che.. (80) jIbhuM tame'dhuM hatuM } "bhe lehAleha mAnazo, paNa ATaluM avazya svIkAravuM ja paDaze, ke dharma-dharmIno dharma-dharmArUpe bheda che, paNa svabhAvathI baMneno abheda che" - te kathanano paNa uttara ame "eka dharmI sAthe joDAyelA hovA chatAM, sattva-jJeyatva vagere dharmo judA judA hovAthI siddha thAya che ke, baMneno dharma-dharmArUpe bheda che, jo bheda na hota to - badhA dharmo dhammarUpe eka thaI jatAM judA dharmonI pratIti ja na thaI zakata" - A kathanathI ApI ja dIdho che ane dharma-dharmIno paraspara bheda hovA chatAM, dravya te sattva-jJeyatva vagere badhA dharmone vyApIne rahyo hovAthI-badhAM dharmono paraspara viziSTa (=khe! dharmAthI pratiSaddha thavA3ye) anuvedha (mizrA ) thavAthI - dharmadharmAno 'thaMthi ameha paNa che" - e kathanathI ame dharma-dharmInA abhedano paNa uttara ApI dIdho... kAraNa ke dharma-dharmInA bhedAbhedanI siddhi, ame tame kaho cho tevA svataMtra bheda ke abhedarUpe nahIM, paNa jAtyaMtara evA 1. 29 tame pRSThe / 2. samIkSyatAM 115tamaM pRSTham / 3. prekSyatAM 116tamaM pRSTham / 4. vRddhairiti / 5. 'anantarodite bhedAbheda0' iti Ga-pAThaH / 6. 29tame pRSThe / 7. prekSyatAM 115tamaM pRSThaM 116tamaM ca / For Personal & Private Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 anekAntajayapatAkA (prathamaH (91) "nAbhedo bhedarahito bhedo vA'bhedavarjitaH / kevalo'sti yatastena kutastatra vikalpanam ? // yenAkAreNa bhedaH kiM tenAsAveva kiM dvayam ? asattvAt kevalasyeha satazca kathitatvataH // yatazca tat pramANena gamyate hyubhayAtmakam / ato'pi jAtimAtraM tadanavasthAdidUSaNam // ................... vyAkhyA ................... prakArAntareNa-anyonyAnuvedhalakSaNena bhedAbhedasiddheH / tathA coktaM vRddhaH-nAbhedo dharmadharmiNorbhedarahitaH, bhedo vA tayoreva abhedavarjitaH kevalo'sti, yatastena-kAraNena kutastatrabhede'bhede vA vikalpanam ? kimbhUtamityAha-yenetyAdi / yena AkAreNa bhedaH kiM tenAsAveva-bheda eva ? kiM dvayaM-bhedazcAbhedazca kim ? ityevaM vikalpanamayuktamityAha-asattvAt kevalasyeha bhedasyAbhedasya vA satazca-itarAnuviddhatayA zabalasya kathitatvataH kAraNAditi / yatazcetyAdi / yatazca-yasmAcca kAraNAt tat-vastu pramANena-pratyakSeNa gamyata eva ubhayAtmakaM-dharmidharmAtmakam, tathApratIteH / ato'pi kAraNAt jAtimAtraM tat / kimityAha ... manAMtarazmi .... (bheDAme 35 4 zo chI.... pUvAyA? 43 vAyu cha ? - (1) "(1) bheti va sameha bhane amerita vaNa me sabhe mAnyo 4 na hovAthI, bhedabhedaghaTaka bheda ke abhedamAM, vikalponI ubhAvanA zI rIte karI zakAya? na ja karI zakAya) kAraNa ke te doSo to ekAMta bhedabhedamAM ja lAge che. (2) "je AkAre bheda hoya te AkAre to bheda che ke bheda-abheda baMne?' evo vikalpa ahIM ayukta che, kAraNa ke kevaLa bheda ke kevaLa abheda ame svIkAryo ja nathI, paNa bhedAkAra abhedAkArathI mizrita ane amedAkAra bhedAkArathI mizrita - ema zabalarUpe ja bhedabhedano svIkAra karyo che, mATe pUrvokta vikalpa ahIM asaMbhavita che. (3) pratyakSa pramANathI dharma-dharmIrUpe ja vastunI pratIti thAya che, tethI vastune dharma-dharmarUpa ja mAnavI joIe... mATe, anavasthA vagere dUSaNo apAramArthika jatirUpa che, kAraNa ke jo kharekhara anavasthA hota, to vastunI tevI siddhi ja na thavAthI dharma-dharmArUpe vastunuM pratyakSa ja na thAta, paNa thAya to cha 4... praznaH anavasthA doSanuM apAdAna zI rIte thatuM hatuM? timenisthAnache... 1-2. anussttp| 3. asaduttaraM jAtiH, kevalamasaduttaramityarthaH / 4. anussttp| 5. 'bhedAbhedavikalpenaM' iti Ga paatthH| For Personal & Private Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA (92) evaM hyubhayadoSAdidoSA api na dUSaNam / samyag jAtyantaratvena bhedAbhedaprasiddhitaH // ................. vyAkhyA ............ anavasthAdidUSaNam, sati tasmistadanavasthitatayA pramANApravRtteH / evaM hItyAdi / evameva ubhayadoSAdidoSA api na dUSaNam / 'Adi'zabdAd vaiyadhikaraNyaparigrahaH / kuto na dUSaNamityAha-samyagityAdi / samyak-nyAyopapannatayA jAtyantaratvena ............. manetirazmi * uttara : 2 rIte - dharma-dhAno aMze mecha, te aMza me 4 cha, mahAtme cha ? d. bheda ja che' ema kaho to anekAMtavAdanI kSati thaze ane jo 'bhedabheda che ema kaho to pharI e ja prazna thaze, ke ahIM paNa je aMzanI apekSAe bheda che, te aMzanI apekSAe bheda ja che, ke bhedabheda cha ?... mema anavasthA sAve. paNa, pratyakSa dvArA dharma-dharmInuM saMvedana thatuM hovAthI, anavasthA vagere eke doSono avakAza nathI. (42) (4) pUrvota rIta, dharma-dhAnI mahAtme, te nRsiMhanAbha meM mata 4 ti35 yuktisaMgata hovAthI, te vize saMzaya vagere doSono paNa avakAza nathI. prazna: saMzaya vagere doSonuM ApAdAna zI rIte thatuM hatuM? uttara : rIte - (A) saMzaya : dharma-dhAno meha-amejane 35 pratimAsa. thato DovAthI, dharma-dha bane 52252 bhinna cha, mabhinna ?... (B) virodha : dharma-pAnI me Doya to samezA rIte ? bhane sameha hoya to mahazI rIte? (C) vaiyadhikaraNyaH barapha vagere je zItasparzanuM adhikaraNa hoya, te uSNasparzanuM adhikaraNa na ............* vivaraNam ..... 80. sati tariMmastadanavasthitatayA pramANApravRtteriti / sati tasmin-anavasthAdidUSaNe tadanavasthitatayA-vastuno'navasthitatayA pramANasyApravRtteH / yadi hi anavasthAdoSo vAstava: kazcid vastuni syAt tadA'navasthitatvena tasya na niyatarUpamubhayAtmakavastugrAhakatayA pramANa-pratyakSAdi tatra pravartate / pravartate ca tat, ato jJAyate ubhayAtmakameva vastviti / / - 81. ubhayadoSAdidoSA apIti / ubhayadoSo nAma saMzayadoSa: kimamU dravyaparyAyau bhinnau utasvidabhinnau, ubhayorapyAkArayostatra pratibhAsanAt ? / / 82. vaiyadhikariNyaparigraha iti / vibhinnamadhikaraNamasyeti vyadhikaraNastadbhAvo vaiyadhikaraNyaM tasya 1. anuSTup / 2. 'doSo'pi' iti ka-pAThazcintyaH / 3. 'niyamarUpa0' iti k-paatthH| 4. 'pramANaM prati pratyakSAdi' iti kha-pAThaH / 5. 'kiMzcidarU(?)dravyaH' iti kha-pAThaH / ca-pAThastu 'kiMzcidasUdravyaH' iti / 6. 'kutazcidabhinnau0' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA (prathama tenAnekAntavAdo'yamajJaiH samupakalpitaH / na yujyate vaco vaktumiti nyAyAnusAriNaH // " (93) aparastvAha-sadasadrUpaM vastvityatra kathaM dharmadharmibhAvaH ? kathaM ca na syAt ? sadasattvayodharmatve tadvyatiriktasya vastuno'bhAvAd dharmyasiddheH, taddharmibhAve vA vastutvena hetunA bhedAbhedaprasiddhitaH kAraNAditi / yenaitadevaM tenetyAdi / tena-kAraNena anekAntavAdo'yamajJaiH samupakalpito na yujyate vaco vaktumiti-evaM nyAyAnusAriNa iti // aparastvAha-sadasadrUpaM vastvityatra-ubhayarUpe tattve kathaM dharmadharmabhAvaH ? kathamiti kSepe / naivetyabhiprAyaH / siddhAntavAdyAha-kathaM ca na syAd dharmarmibhAva iti ? atrAha - anekAMtarazmi - banI zake ane agni vagere je uSNasparzanuM adhikaraNa hoya, te zItasparzanuM adhikaraNa na banI zake... tethI vastu jo sattvanuM adhikaraNa hoya to asattvanuM ane asattvanuM adhikaraNa hoya to sattvanuM adhikaraNa na banI zake... (D) asaMbhava : virodha vagere doSo hovAthI, dharma-dharmI vacce bhedabheda ane eka ja vastumAM sattva-asattva saMbhavI zake nahIM. paNa, pratyakSa dvArA dharma-dharmInuM bhedabhedarUpe, vastunuM sadasarUpe ja saMvedana thatuM hovAthI, te vize saMzaya vagere doSono avakAza nathI, kAraNa ke je rUpe yathArtha saMvedana thatuM hoya, te rUpe ja te vastuno svIkAra karavo joIe... (5) tethI je vyaktio nyAyanA (yuktinA) anusAre cAlanArA che, te vyaktione "A anekAMtavAda to ajJAnIo vaDe kalpAyo che' - evuM vacana bolavuM yogya naeNthI, kAraNa ke yuktianusArI vyaktie yuktisaMgata vAtano avazya svIkAra karavo joIe..." - vastune sadasapa mAnavAmAM dharma-dharmAbhAvanI asaMgati nathI 9 (93) pUrvapakSa : vastune jo sadasarUpa mAnazo, to dharma-dharmAbhAva zI rIte saMgata thaze? uttarapakSa : kema saMgata nahIM thAya ? pUrvapakSa : kAraNa ke (1) sattva-asattvane jo dharmarUpa mAnazo, to - vastu paNa sattva-asattva vivaram . parigrahaH / sattvAsattvayorhi parasparaviruddhatayA zItoSNasparzayoriva naikamadhikaraNamupapadyate / na hi yadeva zItasparzAdhikaraNaM tuSArAdi tadevoSNasparzasyApi vyavahriyate anubhUyate vA, lokena vyadhikaraNatvena vyavasthitatvAt tayoH / / ja AvuM kahevAthI graMthakArazrI e sUcave che ke, "je loko tevuM bole che, te loko potAnA darzanamAM aMdhazraddhA rAkhI yuktisaMgata paNa anekAMtavAdane jotAM nathI.' te khUba ja dayAjanaka ghaTanA che.. 6. anuSTram | For Personal & Private Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA tadvyatiriktadharmAnupapatteriti ? // (94) atrocyate-sadasattvayodharmatve tatsamAnapariNAmasya vastutvAbhidhAnasya dharmitvapratijJAnAt, tasya ca kathaJcit sadasattvAbhyAmanyatvAt dharmadharmabhAvaH / tathAhikathaJcit sadasattvAbhyAmanya eva tatsAdhAraNAtmA vastutvapariNAmaH, tathA'nubhava ........................* vyAkhyA *.... sadasattvayorityAdi / sadasattvayordharmatve sati tadvyatiriktasya-sadasattvavyatiriktasya vastuno'bhAvAt aparasya, tadubhayamAtratayA tasyeti bhAvaH / dharmyasiddheH kAraNAnna dhamidharmabhAvaH / taddharmibhAve vA tayoH-sadasattvayodharmitve vA vastutvena hetunA, tayoreva vastutvAdityabhiprAyaH / kimityAha-tadvyatiriktadharmAnupapatteH-sadasadrUpavastudharmivyatiriktadharmAnupapatterna dharmadharmibhAva iti, na sadasattvamAtre vastuni dharmiNyaparadharmabhAva ityarthaH / ____ atrocyate-sadasattvayordharmatve sati / kimityAha tadityAdi / tat-samAnapariNAmasya tayoH-sadasattvayostulyapariNAmasya / kimbhUtasyetyAha-vastutvAbhidhAnasya, etadabhidheyasyetyarthaH / kimityAha-dharmitvapratijJAnAt kAraNAt tasya ca-vastusamAnapariNAmasya kathaJcitpratibhAsabhedAdihetutayA sadasattvAbhyAM sakAzAt anyatvAt / kimityAha-dharmadharmibhAvaH, tatsamAnapariNAmasya dharmitvAt tayozca dharmatvAdityarthaH / etadeva bhAvayati tathAhItyAdinA / tathAhIti pUrvavat / kathaJcit-kenacit prakAreNa sadasattvAbhyAM sakAzAt anya eva tatsAdhAraNAtmA-sadasattvasAdhAraNAtmA vastutvapariNAmo dharmirUpaH / kuta ityAha-tathA'nubhava ........ manetirazmi ..... rUpa ja hovAthI - sattva-asattva sivAya bIjI koI vastunuM astitva ja na rahetAM, dharmarUpe koI raheze ja nahIM, ane (2) sattva-asattvane jo dharmArUpa mAnazo to - sattva-asattva rUpa dharma paNa dharmArUpa banI jatAM - sattva-asattva rUpa dharmI vinA bIjA koInuM astitva ja na rahetAM, dharmarUpe koI raheze ja nahIM. - Ama pahelI rIte dharmI na rahevAthI ane bIjI rIte dharma na rahevAthI, baMne rIte dharma-dharmAbhAva to asaMgata ja rahe, kAraNa ke baMnemAMthI ekano paNa abhAva thatAM dharma-dharmabhAva ghaTI zake nahIM. (94) uttarapakSa : sattva-asattva te be dharma che ane te baMne dharmone tuMlyapariNAmavALI je vastu che, te ja dharmI che. A je vastuno samAnapariNAma che, te sattva-asattvarUpa dharmathI kathaMcidra (apekSAe) bhinna che - ema dharma-dharmI baMnenuM juduM-juduM astitva hovAthI, dharma-dharmAbhAvanI saMgati avirodhapaNe thaI zake. te ja kahe che - sattva-asattvanA samAnapariNAmasvarUpa je vastutvapariNAma che, te sata-asathI kathaMcit anya che, kAraNa ke tevuM ja anubhavasiddha che ke, jyAM sattva-asattva che, tyAM ja tenAthI bhinna ja tulyapariNAma eTale baMnemAM rahelo je samAnapariNAma... For Personal & Private Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 anekAntajayapatAkA (prathamaH siddhatvAt, vastu ityekarUpatayA pratIteH / na ceyaM tadubhayamAtranibandhanaiva, pratibhAsabhedAt / evamapi tannibandhanatvAbhyupagame'tiprasaGgAt, rUpamAtrAdeva tadrasAdipratItisiddheH / na ............ vyAkhyA ................. siddhatvAt / tathA-taddezaniyatatayA tadatiriktAnubhavasiddhatvAt / etadevAha-vastviti-evam ekarUpatayA pratIteH kAraNAt / na ceyaM pratItiH tadubhayamAtranibandhanaiva-sadasattvobhayamAtrakAraNaivaikAntena / kuta ityAha-pratibhAsabhedAt / pratibhAsaH-AkAraH / evamapi-pratibhAsabhede'pi sati tannibandhanatvAbhyupagame, prakramAd vastviti pratIteH, tadubhayamAtranibandhanatvAGgIkaraNe / kimityAha-atiprasaGgAt / enamevAha-rUpamAtrAdeva sakAzAt tadrasAdipratItisiddheH tasmin-adhikRtavastuni rasAdipratItisiddheH, anyata evAnyAkAravijJAnabhAvena / evaM ca rAsAdyabhAvaprasaGgAt iti bhAvanIyam / na caitadityAdi / na caitat samAnapariNAmasya vastuno dharmitva * manetirazmi .. samAnapariNAmarUpa vastu paNa che. kAraNa ke tyAM "vastu' ema eka rUpe paNa pratIti thAya che. prazna : pastu' mevI prata satya-asattva35 dharmanA // 29) 4 thAya cha, me mAnI same to? uttaraH paNa evuM na mAnI zakAya, kAraNa ke 'vastu evI pratItino AkAra judo hovAthI, te pratItinuM kAraNa paNa juduM ja mAnavuM joIe.. praznaH AkAra judo hovA chatAM, te pratItine sattva-asattvarUpa dharmamUlaka mAnI laIe, arthAt anyapratIti paNa anyamUlaka mAnI laIe to? uttaraH to rUpathI paNa rasanI pratIti thavA lAgaze, kAraNa ke jo anyathI paNa anyanI pratIti thaI zakatI hoya, to ahIM paNa kaMI asamaMjasa nathI ane e rIte, jo rUpathI paNa rasanI pratIti thavA lAgaze, to pachI rasane mAnavAnI jarUra ja nathI, kAraNa ke, rasanI pratIti vaDe je rasa padArthanI siddhi thAya che, te nahIM thaI zake, kAraNa ke te rasapratIti to rUpamUlaka paNa hoI zake che. - Ama atiprasaMga Avato hovAthI, anyapratIti anyamUlaka mAnI zakAya nahIM. tethI 'vastu evI pratIti mATe, dharmarUpa judA tattvano avazya svIkAra karavo joIe. vaLI, samAnapariNAmarUpa vastune dharmArUpa mAnavAmAM zAstravirodha paNa nathI, kAraNa ke prAcIna ... .... vivaraNam ........ 83. taddezaniyatatayA tadatiriktAnubhavasiddhatvAt iti / taddezaniyatatayA-sattvAsattvadharmAkrAntapradezapratibaddhatayA tadatiriktAnubhavena-kathaJcit sattvAsattvAtiriktAnubhavena siddhatvAt samAnapariNAmalakSaNasya dharmiNaH / / 1. 'tadavyatirikta0' iti ka-pAThaH / 2. 'bhavane' iti ca-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA 129 caitadatantrAnupAti, tulyAMzasya dravyatvAbhyupagamAt, asya ca tadbhAvopapatteriti // ( 95 ) taddharmibhAve'pi vastutvena cetanatvA-cetanatva - mUrttatvA-mUrttatva- jJeyatva - prameyatvAdidharmasiddherdharmadharmibhAvopapattireva / na ca sadasatI eva cetanatvAdi, tanmAtratattve vyAkhyA pratijJAnam atantrAnupAti, tantravirodhItyarthaH / kuta ityAha-tulyAMzasya dravyatvAbhyupagamAt, dravyArthaparyAyArthacintAyAM vRddhagrantheSu, asya ca - tatsamAnapariNAmasya tadbhAvopapatteH-tulyAMzatvopapatteriti // pakSAntaramadhikRtya samAdhimAha taddharmibhAve'pItyAdinA / taddharmibhAve'pi tayoH sadasattvayordharmitve'pi vastutvena hetunA / kimityAha-cetanatvA-'cetanatva-mUrttatvA-mUrttatvajJeyatvaprameyatvAdidharmasiddheH / vijJAna-ghaTAdiSu dharmadharmibhAvopapattireva sadasattvayordharmitve cetanatvAdInAM dharmatvAditi / na cetyAdi / na ca sadasatI eva sattvamasattvaM cetyarthaH / kimityAha...aneDAMtarazmi graMthomAM, dravya ane paryAyanI vicAraNA vakhate 'tulyAMza'no ja dravyarUpe svIkAra karyo che. Azaya se }, ghaTanA ane paryAyobhAM (pRthuSunoharAara, rastatva, navapurAzatva, hatyatva, IdAnIMtanakAlatva vageremAM) je tulyAMza che, te ja dravya che.(tiryaksAmAnyarUpa) tema sattva ane asattvamAM je samAnapariNAma che, te paNa tulyAMza hovAthI dravya-dharmI che. tethI, tulyapariNAmarUpa vastu dharmI ane sattva-asattva vagere dharmo - ema baMnenuM astitva siddha thavAthI, dharma-dharmabhAva paNa avirodhapaNe ghaTI jaze. * anya rIte dharma-dharmIlAvanI saMgati * (95) sattva-asattvane jo dharmArUpa mAnavAmAM Ave, to paNa dharma-dharmabhAvanI saMgati thaI 4ze, te khA rIte - (1) sattva-asattva te dharmI, ane (2) dharmI e| kheDa prahAranI vastu 4 hovAthI, temAM yetanatva, ayetanatva (4tva), bhUrtatva (3parasAddivANApa), amUrtatva (3pAhirahitapazu), jJeyatva (sAmAnyopayoga viSayatva), prameyatva (vizeSopayoga viSayatva) vagere dharmo che. A rIte sattva-asattvanI dharmarUpe ane cetanatvAdinI dharmarUpe siddhi thatI hovAthI, jJAna-ghaTa vagere badhA padArthomAM dharma-dharmabhAvanI saMgati thaI jaze. pUrvapakSa H cetanatva vagere to sadasapa ja che, tenAthI judA nathI, mATe cetanatva vagere dharmonI alagarUpe siddhi thavI azakya che. vivaraNam . 84. jJeyatva-prameyatvAdidharmasiddheriti / atra jJeyatvaM sAmAnyopayogaH, prameyatvaM tu vizeSapariccheda iti // 1. 'paryAyArthacintAyA vRddha0' iti Ga-pATha: / 2. 'dharmasiddhiriti' iti ka-ca-pAThaH / 3. 'sAmAnyatvopayogaH ' iti ca pATha: / For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 anekAntajayapatAkA (prathama: sarvatra tadbhAvaprasaGgAt sAkaryeNa cetanatvAdyabhAvaH / na ca viziSTe sadasatI eva tat, bhedakamantareNa viziSTatvAsiddheH, tanmAtratvAvizeSAt / iti kathaJcit tadatiriktacetanatvA vyAvyA che cetanatvAdi / caitanatvamacetanatvaM cetyAdi / kuta ityAha-tanmAtretyAdi / tanmAtratattve tanmAtrasyasadasanmAtrasya tattve-cetanAditattve sarvatra avizeSeNa tadbhAvaprasaGgAt-cetanatvAdibhAvaprasaGgAt / evaM ca sarvatra tadbhAve sAGkaryeNa hetunA cetanatvAdyabhAvaH-cetanatvAcetanatvAdyabhAvaH, mitho viruddhAnAmanyonyAtmatAbhAvAdityarthaH / na cetyAdi / na ca viziSTe kenacid rUpeNa sadasatI eva tat-cetanatvAdi / kuta ityAha-bhedakamantareNa vastvantaraM viziSTatvAsiddheH / atraiva yuktimAha-tanmAtratvAvizeSAt-sadasanmAtratvAbhedAd bhAvanIyametat / iti-evaM kthnycitanekAMtarazmi .. ........ ... uttarapakSaH jo cetanatva vagerene sadasarUpa ja mAnavAmAM Ave, to sadasarUpa to jaDa-cetana badhA padArthamAM hovAthI, cetanatva vagere dharmo paNa, badhA padArthomAM rahevA lAgaze ane tethI to jaDamAM paNa cetanatva AvI javAthI, tenI jaDatAno lopa thaze ane cetanamAM paNa jaDatva AvI javAthI, tenI cetanatAno lopa thaze. tathA, cetanatva vagere dharmo jo sadasarUpa ja hoya, to jaDa-cetana vagere badhA padArtho sadasarUpe to ekasarakhA ja hovAthI - "A jaDa che - A cetana che' ema niyatarUpe je vastuno vyavahAra thAya che, te nahIM thaI zake. eTale te vyavahAranI saMgati mATe, bhedaka tarIke cetanava vagere dharmono alagarUpe svIkAra karavo ja joIe. prazna : jJAna-ghaTa vagere padArthomAM vizeSa prakAranI sarUpatAne ja cetanatAdi mAnI, tenAthI ja cetana-acetana vagere niyata vyavahAra na ghaTAvI zakAya? uttaraH nA, kAraNa ke sadasarUpatA to sarvatra samAna che, tene vizeSa prakAranI batAvavA mATe koI bhedaka bIjI vastu avazya mAnavI paDaze. jo koI bhedaka ja nahIM hoya, to - sadasadurUpatA to sarvatra samAna hovAthI - vastuno niyatarUpe vyavahAra ja nahIM thaI zake. tethI, te vyavahAranI saMgati mATe, sattva-asatvathI kathaMcit bhinna evA cetanatva vagere bhedakano avazya svIkAra karavo joIe, nahIMtara "A cetana che - A jaDa che" evuM je jJAna thAya che, te nahIM thaI zake, kAraNa ke tevA jJAna mATe teno viSaya mAnavo jarUrI che, paNa jo mAtra sadasarUpatA ja hoya vivaraVIm .... ____85. mitho viruddhAnAmanyonyAtmatAbhAvAditi / yadA hi parasparaviruddhA api cetanAcetanAzca bhAvA: sadasanmAtraikarUpatayA dharmAntarasya bhedakAriNo'bhAvAdekarupatA pratipadyante, tadA na kiJciccetanamacetanaM vA niyatarUpatayA vastu vyavahArapathAvatAri syAditi / / 2. "vetanamavetana vetyAdri ti -paDhi:. 2. "tanAvitve sarvatrAvizeSekha' ta -pad: I rU. "vattvattaraviziSTao' ti gha-pAva: | 4. "vetanavamIvA:' rUti -pad: I For Personal & Private Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhora:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA disiddhiH; anyathA tajjJAnAyogAt nirviSayatvAt // (96) zaktibhedamantareNaikato'nekakAryAsiddheriti / evamitaretarAnuviddhatulyetarAnekAntAtmakatve vastunaH pratipattanurodhatastathA tathA dharmadharmibhAvo na virudhyata iti // hyA che . kenacit prakAreNa tadbhedakatvalakSaNena tadatiriktacetanatvAdisiddhiH-sadasadatiriktacetanatvAdisiddhiH / itthaM caitadaGgIkartavyamityAha-anyathetyAdi / anyathA-evamanabhyupagame tajjJAnAyogAt-cetanatvAdijJAnAyogAt / ayogazca nirviSayatvAt sadasatostadbhAvena / / ___ atha sadasatI eva viSaya ityAzaGkayAha-zaktibhedamantareNaikataH-sadasadAdeH anekakAryAsiddheH-taccetanAdyanekajJAnakAyasiddheH iti / upasaMharannAha-evamityAdi / evam-uktena prakAreNa itaretarAnuviddhAzca te tulyetarAnekAntAzceti vigrahaH / tadAtmakatve sati vastunaH pratipattranurodhato yo yathA pratipattA tadanurodhena tathA tathA-uktavat tena tena prakAreNa dharmadharmibhAvo na virudhyate, ubhayanimittayogAt iti // anekAMtarazmi .... to - cetanatva vagere koI judo viSaya ja na rahevAthI -cetanatva vagerenuM jJAna ja na thaI zake. (96) praznaH sadasarUpatAne ja viSaya banAvI, tenAthI ja cetanava acetanava vagere aneka jJAna na thaI zake ? uttara : nA, kAraNa ke zaktibheda (svabhAvabheda) vinA, mAtra sadasarUpathI cetana-acetana vagere judA judA aneka jJAnarUpa kArya na thaI zake ane svabhAvabheda mATe, cetanatva vagere bhedaka tattvano avazya svIkAra karavo paDaze. upasaMhAra : eka ja vastumAM samAna-asamAnapariNAma ghaTAvavAnA che, samAna pUrve ghaTAvyo che : jyAM sadasanI upalabdhi thAya che, te ja dezamAM vastunI upalabdhi thAya che, eTale samAnapariNAma che ane eka ja vastumAM cetana, mUrta, prameya vagere judI judI pratIti thAya che eTale asamAna paNa che e baMne paraspara anuviddha che... Ama, vastumAM tulya-atulya baMne pariNAma hovAthI, vastuno tulya aMzane AzrayIne dharmI tarIke ane atulya aMzane AzrayIne dharma tarIke vyapadeza thaI jaze - A rIte, dhairma-dharmAbhAvanI vyavasthA avirodhapaNe saMgata thaI zakaze. dharma-dharmabhAvanI vyavasthA, pratipattAnA anusAre thAya che, tethI jo tulyAMza tarIke vastunI ane atulyAMza tarIke sattvAsattvanI vivekSA hoya, to vastunI dharmarUpe ane sattva-asattvano dharmarUpe vyapadeza thaze ane tulyAMza tarIke saMdasarUpatAnI ane atulyAMza tarIke cetanavAdinI vivekSA hoya, to sattAsattvano dharmarUpe ane cetanatAdino dharmarUpe vyapadeza thaze - Ama, pratipattAnA anusAra dharma-dharmIbhAvanI vyavasthA thAya che. rU. 'dhata tathA 2. niviSayatva' ta pADAntare samajU ina-pratI 2. 'Dato nai ' ti -paDhi: dharma' ti -paTi: I 4. 'tanvetavaidyaneva' ta -pad: I 6. 'pratipatteranuo' ti Tu-pati: | For Personal & Private Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA (prathamaH ( 97 ) yadapyuktam-'saMvinniSThA viSayavyavasthitayaH, na ca sadasadrUpaM vastu saMvedyate, ubhayarUpasya saMvedanasyAbhAvAt' ityAdi, tadapi asAmpratam, ubhayarUpasya saMvedanasyAbhAvAsiddheH, sadasadrUpasya vastuno vyavasthApitatvAt, saMvedanasyApi ca vastutvAt, tathA yuktisiddhezca / ( 98 ) tathAhi - saMvedanaM puro'vasthite ghaTAdau tadbhAvetarAbhAvAdhyavasAyarUpamevopajAyate, tadbhAvamAtrasyetarAbhAvAnanuviddhasyAbhavApattitastadanuvedhe vastusthityA 132 Co vyAkhyA yadapyuktaM pUrvapakSagranthe 'saMvinniSThA viSayavyavasthitayaH, na ca sadasadrUpaM vastu saMvedyate, ubhayarUpasya saMvedanasyAbhAvAt' ityAdi tadapi asAmpratam - azobhanam / kuta ityAhaubhayarUpasya saMvedanasyAbhAvAsiddheH kAraNAt / asiddhirapi sadasadrUpasya vastuno vyavasthApitatvAt, tathA saMvedanasyApi ca vastutvAt tathA yuktisiddhezca / enAmeva darzayati tathAhI - tyAdinA / tathAhItyupapradarzane / saMvedanaM vijJAnaM puro'vasthite ghaTAdau viSaye tadbhAvetarAbhAvAdhyavasAyarUpameva-ghaTabhAvA'ghaTAbhAvaparicchedarUpameva upajAyate, tadbhAvamAtrasya-ghaTa ..aneaMtarazmi * saMvedhananI pA liyaipatA * (97) tame je kahyuM hatuM ke, "viSayanI vyavasthA jJAnanA AdhAre che... paNa sadasarUpa vastunuM saMvedana ja nathI thatuM, kema nathI thatuM ? to ke sadasarUpa jJAna ja nathI thatuM. jo tevuM jJAna thAta, to kahI zakAta ke vastu sadasadpe saMvedAya, paNa tevuM jJAna ja na thatuM hovAthI siddha thAya che ke, vastu sahasa63ya nathI..." - te jaghu uthana jayukta che, Arae se saMvedhana te sahasa635 nathI - jevuM nathI, arthAt saMvedana paNa sadasarUpa thAya che ja... prazna : zI rIte ? uttara : ame pahelAM ja vyavasthA karI, ke badhI ja vastu sadasad ubhayAtmaka che, tethI saMvedana paNa eka vastu ja hovAthI, te paNa sadasad ubhayAtmaka che... vaLI, yukti dvArA paNa saMvedananI sadasadpatA siddha thAya che. (88) te khArIte - jyAre sAme rahelA ghaTAdi padArthane AzrayIne saMvedana thAya, tyAre te saMvedana ghaTano paNa bodha kare che ane ghaTa sivAyanA paTAdi padArtha nathI, evo paNa bodha kare che. Ama, ghaTajJAnarUpe ane vivaraNam 86. abhAvApattitastadanuvedhe satIti sautraM padam / yadi hi ghaTAdisattvam aghaTAsattvenAnuviddhaM na syAt tadA kathaM ghaTaH sakalapramAtRbhirviviktarUpatayA paricchidyamAno ghaTate ? ato niyamAt tatra 1. 31tame pRSThe / 2. ata Arabhya 'vyavasthApitatvAt ' paryantaH pATho nAsti ga - pratau / 3. ataH paraM 'sadasadrUpe'paryantakaH pAThaH ka - pratau nAsti / 4. 31tame pRSThe / For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA -00 svapratibhAsisaMvedanAjanakatve tadgrahaNAnupapatteH / na ca sadasadrUpe vastuni sanmAtrapratibhAsyeva tattvatastatpratibhAsi, sampUrNArthApratibhAsanAt, narasiMhe siMhasaMvedanavat / na caita ............. vyAkhyA - bhAvamAtrasya itarAbhAvAnanuviddhasya aghaTAbhAvAnanuviddhasya / kimityAha-abhAvApattito vastusthityA'ghaTatvena tadanuvedhe-anyAsattvAnuvedhe sati vastusthityA-paramArthavRttyA svapratibhAsisaMvedanAjanakatve, ubhayarUpasaMvedanAjanakatve ityarthaH / kimityAha-tadgrahaNAnupapatteH tasya-ubhayarUpasya vastuno grahaNAnupapatteriti / yad yathArUpaM tat tathA'gRhyamANaM kathaM gRhItaM nAmeti bhAvanIyam / na cetyAdi / na ca sadasadrUpe vastuni ubhayAtmake sanmAtrapratibhAsyeva, saMvedanamiti gamyate, tattvatastatpratibhAsi-sadasadrUpavastupratibhAsi / kuta ityAha-sampUrNArthApratibhAsanAt asattvApratibhAsanena / narasiMhe siMhasaMvedanavaditi nidarzanam / na siMhasaMvedanaM anekAMtarazmi ja paTAbhAvanA jJAnarUpe - ema ubhayarUpe ja saMvedananI utpatti thatI hovAthI, saMvedanane ubhayarUpa ja mAnavuM joIe. pUrvapakSa ghaTAdi vastu to mAtra ghaTasattvarUpa ja che, tethI tenuM saMvedana paNa ghaTasattvarUpe ja mAnavuM joIe, paTAdi asattvarUpe nahIM... to pachI ubhayarUpe saMvedananI utpatti zI rIte ? uttarapakSa ghaTAdi vastu paTAdiasattvarUpa nahIM hoya, to badhA pramAtAone je paTathI judArUpe ghaTano bodha thAya che, te nahIM thaI zake. tethI ghaTAdi vastune mAtra ghaTasattvarUpa nahIM, paNa paTAdiasattvarUpa paNa mAnavI joIe, nahIMtara paTasattvarUpa paNa banI jatAM ghaTa vastuno ja abhAva thaze. praznaH vastu bhale sadasarUpa hoya, paNa tene AzrayIne thatuM saMvedana mAtra ghaTajJAnarUpe ja thAya, evuM na mAnI zakAya? uttara : 11, // 29 // 3 pAramArthi ta viyArIbhe, to "4vo partha Doya, te 4o zAna / thAya, to ja te jJAna dvArA vastunuM grahaNa thayuM kahevAya" tethI, vastu sadasarUpa hoya, paNa sadasanA adhyavasAyarUpe jJAna na thAya, to vastunuM grahaNa ja na thaI zake. te A rIte - sadasakrUpa vastune AzrayIne thatuM jJAna, jo mAtra sarUpatAno ja pratibhAsa kare, to te jJAna dvArA - saMpUrNatayA (sadasarUpe) vastunuM saMvedana na thavAthI - vAstavamAM vastunuM grahaNa ja nahIM thaI za. .............* vivaraNam *....... aghaTAsattvAnuvedho'bhyupagantavyaH; anyathA vastuno'bhAvApatti: / ato'bhAvApattita: sakAzAt tadanuvedhesattAnuvedhe sati svapratibhAse(?sI)tyAdi yojanIyam / / 1. 'sthityA ghaTatvena' iti ka-pAThaH / 2. 'asampUrNA0' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 anekAntajayapatAkA (prathama: dubhayapratibhAsi na saMvedyate, tadanyaviviktatAviziSTasyaiva saMvittestadanyaviviktatA cAbhAva iti sUkSmadhiyA bhAvanIyam // (99) tadevAsahAyaM tadanyaviviktamiti cet, ko vA kimAha ? kintu tadevA - vyArahyA che .... narasiMhapratibhAsi, evaM ca vastuno'grahaNameveti / na cetyAdi / na ca etat-saMvedanam ubhayapratibhAsi, prakramAt sadasadubhayapratibhAsAt sadasadubhayapratibhAsanazIlam, na saMvedyate, kintu saMvedyate eva / yuktimAha-tadanyaviviktatAviziSTasyaiva-saMvedanAntaraviviktatAviziSTasyaiva saMvitteH kAraNAt, tadanyaviviktatA cAbhAvastadanyeSAM tatra iti sUkSmadhiyA bhAvanIyam, uktItyaiva 'na hyasati caitanAtve'NuzcetanAsvabhAvo nAma' ityAdilakSaNayA // tadevetyAdi / tadeva-adhikRtasaMvedanam asahAyam-anyarahitaM tadanyaviviktaM-saMvedanAntaraviviktam / iti cet, etadAzaGkyAha-ko vA kimAha ? itthamevaitadityarthaH / kintvi - anekAMtarazmi .... jema, siMhasaMvedana dvArA - nRsiMha padArthano saMpUrNatayA pratibhAsa na thavAthI, tenA dvArA nRsiMhanuM grahaNa ja asaMbhavita che, tema sanmA-pratibhAsI jJAna dvArA, sadasarUpa vastuno saMpUrNatayA pratibhAsa na thavAthI, tenA dvArA sadasarUpa vastunuM grahaNa ja asaMbhavita raheze... tethI, sadasarUpa vastunA grahaNa mATe, saMvedana paNa sadasad ubhayapratibhAsI ja mAnavuM joIe. praznaH sadasad ubhayapratibhAsI saMvedanano kyAM anubhava thAya che? uttara : thAya ja che, kAraNa ke pasaMvedananA abhAvathI viziSTa evA ghaTasaMvedanano anubhava thAya che. arthAta jyAre ghaTanuM jJAna thAya tyAre ghaTanuM ja saMvedana thAya che, paTanuM nahIM. - Ama, ghaTasaMvedana te ghaTasaMvedanarUpe sat che ane pasaMvedanarUpe asat che, kAraNa ke te saMvedanano anubhava, mAtra ghaTasaMvedanarUpe nahIM, paNa pasaMvedanathI judArUpe - paTasaMvedananA abhAvarUpe paNa thAya che. jema, paramANumAM cetanatA na hovAthI, tene cetanasvabhAvI mAnavo asaMbhavita che ane cetanarUpe tenI pratIti ja na thaI zake, tema saMvedanamAM jo asarUpatA hoya ja nahIM, to paTasaMvedanathI judArUpe tenI pratIti ja na thaI zake. - A viSaya pUrvokta rIte sUkSma buddhithI vicAravo. tethI, saMvedana paNa sadasakrUpa (ubhayarUpa) thAya ja che. mATe, tame je kahyuM hatuM ke "jJAnanA AdhAre viSayavyavasthA thAya che, paNa ubhayarUpa jJAna ja na thatuM hovAthI, vastune ubhayarUpa mAnI zakAya nahIM" - te badhuM kathana nirasta thAya che. (99) pUrvapakSa : ghaTasaMvedana, jayAre bIjA jJAnanI sahAyatAthI rahita hoya, tyAre teno paTAdisaMvedanathI judArUpe anubhava thAya che. uttarapakSa e vAta to barAbara ja che, emAM koNa nA pADe che? 2. 'tasaMvivitA' ti va-pAraH 2. "tIrghavaM ' ti pATha: 4. prekSyatAM 75tama pRSTham | rU. 'vetanAnTeDayo' ti gha-pAd: I For Personal & Private Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 135 sahAyatvaM sahAyAbhAvaM bhedakamantareNa sasahAyasyeva na yujyata iti brUmaH / asahAyaM ca ghaTo'yaM na paTAdIti kSayopazamAnurUpamaparityaktAnyonyagarbha saMvedanamAvidvadaGganAdipratItamityaviSayo'yaM vivAdasya / na caitadanarthajam, tadbhAvabhAvitvopalabdheH, tadanyasya .......................* vyAkhyA ................. tyAdi / kintu tadevAsahAyatvam-anyarahitatvaM sahAyAbhAvaM mukhyaM bhedakamantareNa-vinA sasahAyasyeva-aparasya na yujyate iti brUmaH, na tu kiJcidanyat / prakRtayojanAmAha-asahAyaM cetyAdi / asahAyaM ca-tadanyaviviktaM ca / kathamityAha-ghaTo'yaM na paTAdIti-evaM kSayopazamAnurUpaM tadanantadharmakatve'pi niyamapravRttyA, aparityaktAnyonyagarbham, itaretarAnuvedhAt, saMvedanamiti vizeSyam / AvidvadaGganAdipratItam, sakalalokaprasiddhamityarthaH / iti-evaM ...... ........ manetirazmi ........ asahAya evA ghaTasaMvedanane, anyavivikta mAnavAmAM koI vAMdho nathI, paNa temAM asahAyatvarUpa vizeSaNa sahAyAbhAvarUpa bhedaka vinA nahIM ghaTI zake... jema sasahAya evA (paTa-ghaTa ubhaya) saMvedanamAM sahAyAbhAva na hovAthI ghaTasaMvedana anyavivikta nathI, tema A paNa anyavivikta nahIM bane bhane asahAyazAna, 'ayaM ghaTaH, na paTaH' vagere 135 - anyonyAnuviddha sva35nuM 4 (satyAsattva ubhayasvarUpanuM ja) sarvane pratIta che, emAM koI vivAda ja nathI, evuM saMvedana to vidvAnathI laIne aMganA sudhInA badhAne pratItisiddha che. have jevI vastu che tevuM ja tenuM jJAna thAya che, ahIM ghaTAdi vastumAM, anaMta dharmo che ane viSayavastu pramANe jJAna mAnavAmAM to badhA dharmonuM badhA pramAtAne jJAna mAnavAno prasaMga Ave, paNa tevuM na thavAnuM kAraNa jJAnAvaraNAdino tevo vicitra kSayopazama che.. basa, A kSayopazamane anusAra prabhAtAne 'ghaTo na paTaH - mRnmayo na suvarNamayaH' ityAhi 354 zAna thAya che. sArIte,vastunu ja jayAre sadasarUpa saMvedana thatuM hoya, tyAre "vastu sadasarUpa zI rIte?" - evo vivAda phogaTano 4 che. - sadasarapa saMvedana padArthajanya ja che sadasarUpa jJAna, padArtha vinA ja utpanna thAya che, evuM nahIM kahevuM, kAraNa ke (1) padArtha hoya to sadasarUpa jJAna thAya che, ane (2) padArtha na hoya to tenuM jJAna paNa nathI thatuM, kAraNa ke saMvedana e pariNAmI arthane grahaNa karavAnA svabhAvavALuM che. Ama, anvaya-vyatirekathI siddha thAya .....* vivaraNam . 87. tadanantadharmakatve'pi niyamapravRttyeti / yadi hi viSayavastumAtrAdhInameva saMvedanaM pravarteta tadA'nantadharmaNo viSayasya bhAvAt helayaiva sakaladharmAvagama: sakalapramAtRRNAM prasajyeta / na caivaM dRzyate / ato niyatenaiva rUpeNa yad vijJAnaM vijRmbhate tajjJAyate nUnaM kazcidanyo niyamaheturasti, sa ca jJAnAvaraNAdikarmakSayopazama eveti / / 1. prasiddham iti k-paatthH| 2. 'mAtrAdhInaM saMvedanaM' iti k-paatthH| 3. 'pravartate' iti k-paatthH| 4. 'yadi jJAnaM' iti ka-pAThaH / ............... For Personal & Private Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA (prathama: tu tadAbhAsatvAt, tasyApi ca kadAcit tathAvidhAnubhavanibandhanatvena animittatvAyogAditi // vyAraDyA . pratItatvAdeva aviSayo'yaM vivAdasya, ato yAdRzamidaM tAdRzo'rtho'pIti bhAvaH / na caitadityAdi / na caitat-antaroditaM saMvedanam anarthajam avastunimittam / kuta ityAha-tadbhAvabhAvitvopalabdheH-arthabhAve bhAvitvopalabdherasya pariNAmyarthagrahaNasvabhAvatayA na viruddhaveyamiti bhAvanIyam / kvacidetadarthAbhAve'pi bhavati vikalpajamityAzaGkAnirAsArthamAha-tadanyasyetyAdi / tadanyasya tu-anarthajasyAdhikRtasaMvedanatulyasya tu tadAbhAsatvAt-saMvedanAbhAsatvAt, tathAvidhanivikalpakavaditi hRdayam, tasyApi ca-tadAbhAsasya kadAcit iha vA'mutra - anekAMtarazmi .. che, ke padArtha vinA sadasarUpa jJAnanI utpatti ja nathI thatI ane taddabhAvabhAvitvanI je upalabdhi thAya che te haMmezAM viruddha nathI, arthAt bhramarUpa nathI.. pUrvapakSaH tame kahyuM ke sadasarUpa saMvedana, artha hoya to ja utpanna thAya che... paNa tevo niyama nathI. kyAreka artha na hovA chatAM mAtra vikalpathI paNa tevuM saMvedana thAya che, jema ke marumarIcikA vagere jJano... uttarapakSaH jo artha vinA te utpanna thayuM hoya to te saMvedana nathI, paNa teno AbhAsa che. tevA prakAranA nirvikalpanI jemeM.. dvicaMdra vagere jJAna paNa anubhavamUlaka kyAreka to te saMvedanAbhAsa paNa niSkAraNa nathI hotuM, paNa pUrve thayelA tevA prakAranA IhalokaparalokanA anubhavane kAraNe hoya che - eTale te paNa sadaMtara anarthajanya nathI. (Azaya jhAMjhavAnA jaLamAM pANI na hovA chatAM pANI dekhAya che, te paNa, pUrve kyAMka taLAva vageremAM tevuM cAkacikya joyuM hoya ane pachI pANI joyuM hoya, tenA kAraNe dekhAtuM hoya che... eTale te anubhava paNa pUrvanA pANIjanya ja hoya che, nirnimitta nahIM... kAraNa ke anAdi saMsAramAM AvA anubhavo anekavAra thayA hoya..) * praznakArane mUlataH e siddha karavuM che, ke vastu vinA paNa jJAna thatuM hovAthI, sadasarUpa jJAna thAya mATe vastu paNa sadasadUrUpa ja hoya, evuM mAnavuM jarUrI nathI, paNa, graMthakArazrI e siddha karaze ke, jJAna to vastumUlaka ja hovAthI, jevuM jJAna thAya tevI vastu mAnavI ja joIe. ja Azaya : bauddho nirvikalpa arthajanya-pramANa mAne che ne savikalpa apramANa mAne che, eTale ahIM kahe che - sadasakrUpa saMvedana vastujanya hoya to pramANa, anyathA AbhAsa... jema vastu na hotA tenuM nirvikalpa thAya to te arthajanya na hovAthI tamAre paNa nirvikalpAbhAsarUpa ja mAnavuM paDe che, tema ame paNa tevA jJAnane AbhAsarUpa ja mAnazuM... 2. 'viSayo vivAdrastha" ta Tu-pI: 2. " vastu' rUti Tu-pATha: rU. ' vitpamityAM ' rUta dupaatthH| 4. 'cAmutra' iti ka-pAThaH, pUrvamudrite tu 'vAmutra' ityeva pAThaH, atra tu D pratAnusAreNa ihapadasyopAdAnaM kRtam / For Personal & Private Use Only Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA 137 - ( 100 ) atrAha-astyetadubhayavidhaM saMvedanam / nAsyApahnutirAsthIyate, kintvetadapAstakalpanAnubandhena saMvedanenaikasvabhAve evAvabuddhe bodhye tadanubhavasAmarthyasamutthA vyAkhyA vA tathAvidhAnubhavanibandhanatvena-tattadadhyAropAnubhavanibandhanatvena hetunA / kimityAhaanimittatvAyogAt kAraNAt / na caitadanarthajamiti yogaH // atrAha-astyetadubhayavidham ubhayaprakAraM saMvedanam / nAsyApahnutirAsthIyate'smAbhiH, kintvetat-ubhayavidhaM saMvedanam apAstaMkalpanAnubandhena-nirastakalpanasambandhena, nirviklpkenetyrthH| saMvedanena-vijJAnena ekasvabhAva eva na nAnAsvabhAve avabuddhe - avagate bodhye vastuni bhUyaH tadanubhavasAmarthyasamutthApitaM yathoditAnubhavavIryajanitaM vikalpadvayaM ghaTaH ayaM ... aneDAMtarazmi eTale tevA dRSTAMto laIne sadasa pa saMvedana paNa nimitta vinA ja thAya che, evuM siddha na purI zAya * sahasadhya saMvedhna vasturanya nathI - AzaMkA * (100) jauddha : ubhaya35 saMvedhana jamane mAnya che, apalAya uratA nathI, pAte saMvena, nirvikalpa evA saMvedanathI jJAta (avabuddha), ekasvabhAvI evI vastunA viSayamAM, te anubhavathI (nirvikalpathI) ja janya be vikalparUpa che, paNa sadasarUpa vastujanya nathI. (paramArtha : jauddho, nirvi'lpajJAna svalakSA3ya vastunya mAne che, ane savi'sya nirvi'sya4nya... tekho 'he che, vastu khe'svabhAvI 4 che, bhAMthI tenuM nirvilya thAya... pachI te nirviklpmAMthI sad ane asadpa be vikalpa utpanna thAya. e ja ubhayarUpa saMvedana che. ane vikalpono viSaya duniyAmAM hAjara hoya evuM jarUrI nathI. kAraNa ke vikalpo nirviSayaka hoya che. eTale te ... vivaraNam .. 88. tattadadhyAropAnubhavanibandhanatveneti / zazizRGkhapItabhAvamarumarIcikAdvicandrAdiSu yo'dhyAropaH asatyapi tathAbhUte viSayavastuni tathAkArAvabhAsalakSaNaH / sa cAsAvanubhavazca sa nibandhanaM yasya sa tathA, tadbhAvastattvaM tena / idamuktaM bhavati-yo'yaM sAmprataM marumarIcikAdau vitathArtha: pratibhAsa: prathate sa nUnaM tathAvidhadoSAdiha loke paraloke vA tathAvidhAvabhAsasya prAk sattAyAM satyAM na punaranyathA, ataH prAkpravRttamarumarIcikApratibhAsapUrvaka eva sAmprato marumarIcikAdipratibhAsa: anAditvAt saMsArasya / / * svalakSaNa te pRtha-pRthak (atyaMta vijAtIya-bilakula sadezatA vinAnA) ane kSaNe-kSaNe nAza pAme evA paramANurUpa che. 1. 'nAnuvedhena' iti ka-gha-pAThaH / 2. 'saMveghena' iti Ga-pAThaH / 3. 'svasaMvedane' iti Ga-pAThaH 4. 'sAmarthyasamutthApitaM yathoditAnubhavavIrya 0' iti Ga-pATha: / 5. 'samAropAnubhava0' iti kha- pATha: / iti ca pATha: / 6. 'zazizveta0' For Personal & Private Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 anekAntajayapatAkA (prathamaH pitaM vikalpadvayam, na punarbhAvAbhAvAtmakavastuprabhavam, iti na sUkSmadhiya AsthAmanorathaM pUrayati, yato'bhAvasya kRtyakriyAsu uparatavyApAratayA'bhAvatvam / yadyasAvapi kAryakriyAsu kakSAM badhnIyAt ko bhAvAdabhAvasya bhavatA vizeSo darzitaH syAt ? ato vyuparate'kSavyApAre'rthaparicchedAnubhavasaMskAraprasUto nAstitAvikalpaH svAtantryaM pariharatIti / / ............ vyAkhyA ..................... na paTAdItyetadiha vartate, na punarbhAvAbhAvAtmakavastuprabhavam, niviSayatvAt vikalpAnAm itievaM na sUkSmadhiyaH-nipuNamateH AsthAmanorathaM pUrayati etad vikalpadvayam / atraiva yuktimAhayata ityAdinA / yato-yasmAt abhAvasya kRtyakriyAsu-arthakriyAsu uparatavyApAratayA kAraNena abhAvatvam, nAnyathA / itthaM caitadaGgIkartavyamityAha-yadyasAvapi-abhAvaH kAryakriyAsu-arthakriyAsu kakSAM badhnIyAt-yatnaM kuryAt kastarhi bhAvAt sakAzAt abhAvasyatucchasya bhavatA-bhAvAbhAvAtmakavastuvAdinA vizeSo darzitaH syAt ? na kazcidityarthaH / ata:asmAt kAraNAt vyuparate'kSavyApAre taduttarakAlam arthaparicchedAnubhavasaMskAraprasUtaH, nirvikalpakasAmarthyAdbhUta ityarthaH / nAstitAvikalpaH-na paTAdItyAdirUpaH svAtantryaM pariharatIti / abhAvAkSasambandhAbhAvena bhAvamAtravastvanubhavaparatantra ityabhiprAyaH / eSa pUrvapakSa iti // ....... manetirazmi .... vastujanya nathI ane to vastu paNa ubhayarUpa na rahe...) eTale sUkSmabuddhivALA mATe te vikalpadraya zraddheya nathI... (arthAt tenAthI vastu 55 // sahasa635 siddha na 25 za...) praznaH paNa te vikalpa ubhayarUpa vastujanya nathI te mAnavAnuM kAraNa zuM? uttara : sabhApa to oArya 2. zato nathI, tethI 4 tene samAva uvAya che... vastumA rahela asarUpa jo potAnA vikalpane utpanna kare, to te asarUpa ja na rahe, bhAvanI jema sarUpa 4 janA ya... ane, to tame (bhAva-mabhAvAtma vastuvAhImao) bhApa sane satbhAvano me zI rIte saMgata 42zo ? tethI, abhAvAMzano koI ja vyApAra na hovAthI, vastunA abhAvAMza dvArA svataMtratayA nAstitArUpa (paTAdi nathI evA) vikalpanI utpatti ja asaMbhavita che. (eTale asarUpa vikalpa, asarUpa vastu4nya nathI.) praznaH to tenI utpatti zenAthI thaze? uttaraH arthane jaNAvanAra je nirvikalpa saMvedana che, tenA sAmarthyathI A nAstitA vikalpanI utpatti thAya che, ane te nirvikalpa saMvedana mAtra bhAvarUpa vastunA ja anubhavarUpa che, abhAvarUpa vastunA nahIM, kAraNa ke abhAvAMza sAthe indriyano saMbaMdha ja na thato hovAthI, abhAvarUpa vastuno anubhava ja asaMbhavita che. 1. iti' iti pATho na vidyate gh-pustke| For Personal & Private Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA ( 101 ) atrocyate-'tadanubhavasArzvasamutthApitaM vikalpadvayam" ityanavadyameva, kintu na taddvayanimittasvabhAvatAmantareNAsmAd dvayaprasUtiH, hetvabhede'pi phalabhedAbhyu *vyAbA I atrocyate samAdhi:-tadanubhavasAmarthyasamutthApitaM vikalpadvayamityanavadyameva - apApameva, kintu idamavadyaM na tadadvayanimittasvabhAvatAmantareNa / neti pratiSedhe / tacca tad dvayaM ca tadddvayam-adhikRtavikalpadvayam, tasya nimittasvabhAvatA - kAraNasvabhAvatA taddvayanimittasvabhAvatA, tAmantareNa-vinA / asmAt - arthaparicchedAnubhavasaMskArAd dvayaprasUtiH, dvayamiti vikalpadvayam / kuto na prasUtirityAha- hetvabhede'pi sati phalabhedAbhyupagame kriyamANe'bhyupagamavirodhAt, "ayameva hi bhedo bhedaheturvA bhAvAnAM yaduta viruddhadharmAdhyAsaH kAraNabhedezca" * anekAMtarazmi *. 139 -> niSkarSa H A rIte, mAtra bhAvarUpa vastunA anubhavarUpa evA nirvikalpa saMvedanane parataMtra rahIne ja, nAstitAvikalpanI utpatti thAya che. Ama nirvikalpa saMvedanathI ja sadasarUpa vikalpadrayanI utpatti thatI hovAthI, vikalpadraya sadasapa padArthajanya che, evuM mA~nI zakAya nahIM. * bauddha AzaMkAnI sacoTa samIkSA : (101) uttarapakSa H tame je kahyuM hatuM ke "vastunA anubhavarUpa nirvikalpa saMvedananAM sAmarthyathI sadasa pa vikalpadrayanI utpatti thAya che'-te kathana to barAbara ja che, temAM koI doSa nathI. paNa nirvikalpathI vikalpadrayanI utpatti mATe nirvikalpamAM jo benI kAraNatArUpa be svabhAva na hoya to temAMthI beno janma na thAya, nahIMtara tamArA ja alyupagamano virodha Avaze, kAraNa ke tame paNa hetunA abhedathI phaLano bheda mAnyo ja nathI. juo - kahyuM che ke - "viruddha dharmono adhyAsa te ja vastuno bheda che ane kAraNabheda te ja vastunA bhedanuM kAraNa che." phaLa be che, be vikalpa... to hetu paNa be svabhAvarUpa be ja joIe... bauddha : "kAryabheda mATe upAdAnahetuno bheda jarUrI che, nimittahetuno bheda nahIM" - Avo ja amAro svIkAra hovAthI, prastutamAM alyupagamavirodha nahIM Ave, kAraNa ke nirvikalpa saMvedananuM sAmarthya te vikalpadrayanuM upAdAnakAraNa che ja nahIM ane tethI kAryabheda mATe teno bheda nahIM mAnavo paDe. . * ahIM bauddhane mUlataH e phalita karavuM che, ke nirvikalpanI utpatti mAtra bhAvarUpa vastuthI thAya che ane vikalpadrayanI utpatti vastuthI thatI ja na hovAthI, vikalpadrayanA AdhAre vastu paNa sadasarUpa che, evuM siddha na karI zakAya. * ahIM pUrvokta kathanane barAbara kahevAnuM kAraNa e che, ke nirvikalpa saMvedana te darzanarUpa che ane vikalpadruya te jJAnarUpa che... darzana te jJAnanuM kAraNa bane - te jainadarzanano prasiddha padArtha che, tethI tevuM mAnavAmAM koI doSa nathI... 1. prekSyatAM 127tamaM pRSTham / 2. prekSyatAM 86tama pRSTham / For Personal & Private Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Bo anekAntajayapatAkA (prathama: pagame'bhyupagamavirodhAt / upAdAnahetvabhede sati sa virodhaH na ca tatsAmarthyamupAdAnamasya, ahetukaM tadyetat sautrAntikapakSe tadaparasyAbhAvAt, tasyaiva vAsanAditvAt / na ca tattvata - cAraDyA ityabhyupagamAt / upAdAnahetvabhede sati sa virodhaH-abhyupagamavirodhaH / na ca tatsAmarthyamarthaparicchedAnubhavasaMskAralakSaNam, upAdAnamasya-adhikRtavikalpadvayasya, ato'yaM na doSa ityabhiprAyaH / etadAzaGkyAha-ahetukaM tarcetat-vikalpadvayam / kuta ityAha-sautrAntikapakSebAhyArthavAdimate tadaparasya-yathoditasAmarthyAtiriktasya abhAvAt kAraNAt / vAsanAdi tadityAzaGkApohAyAha-tasyaiva vAsanAditvAt, na hyadhikRtasAmarthyAtiriktamanyad vAsanAdi, anabhyupagamAt; yogAcArapakSe tvAlayamadhikRtya upariSTAd vakSyAmaH / na cetyAdi / na ca anekAMtarazmi ... syAdvAdI : e rIte jo nirvikalpa sAmarthya paNa upAdAnakAraNa nahIM bane, to sautrAMtikamate (bAhyArthavAdImate) - bIjuM koI ja kAraNa na rahevAthI - vikalpadrayanI utpatti nirdetuka mAnavAnI Apatti Avaze, arthAt kAraNa vinA ja be vikalpa utpanna thavA lAgaze, je kadI dekhAtuM nathI. Azaya : te vikalpotpattinAM kAraNa tarIke, nirvikalpa sAmarthya mAnavAnI ja temanI kalpanA che. (artha nahIM, arthane kAraNa mAnavAmAM Ave, to tajjanya vikalpane abhrAnta mAnavuM paDe, je iSTa nathI.) have jo te nirvikalpasAmarthya paNa kAraNa na bane, to temanA mate bIjuM koI ja kAraNa na rahe ane to vikalpanI nihetukatA ja thAya. bauddha vikalpadraya nihetuka nahIM bane, kAraNa ke tenA upAdAnahetu tarIke "vAsanA tattvano svIkAra karyo che, te judI judI vAsanAthI judA judA vikalpanI utpatti thaya che.. syAdvAdI : paNa, sautrAMtikamate (bAhyArthavAdI bauddhavizeSanA mate) nirvikalpa sAmarthya e ja vAsanA che, tenAthI atirikta evuM vAsanA vagere koI tattva ja nathI, ke je upAdAna kAraNa tarIke banI zake ane nirvikalpane to upAdAna mAnyuM nathI, kAraNa ke tema mAnavAmAM nirvikalpane ubhayasvabhAvI mAnavuM paDe che - A rIte upAdAna kAraNa tarIke koI ja na rahevAthI, vikalpadrayanI nirdetukatA yathAvasthita ja raheze... yogAcAramate (bauddhavizeSamate), vikalpaddhayanA kAraNa tarIke "AlayavijJAna" svIkRta che, paraMtu te paNa ghaTatuM nathI, e ame AgaLa kahIzuM. - upAdAna-nimittanI vyavasthA paNa asaMgata : vaLI, bauddhamate "vAsanA te upAdAnakAraNa ane nirvikalpa te nimittakAraNa" - ema upAdAna ane nimitta kAraNanI judI judI vyavasthA paNa asaMgata che, kAraNa ke hetu tarIke to baMne samAna che, ja praznakAra,vikalpanI utpattimAM nirvikalpane nimittakAraNa mAnaze ane kAryabheda mATe nimittakAraNano bheda jarUrI na hovAthI, nirvikalpa to ekarUpa ja sAbita thaze. A rIte abhyapagamavirodha-nirvikalpanI ubhayarUpatA - vikalpadrayanI nirdetukatA vagere eke Apatti AvatI nathI, evo praznakArano Azaya che... 1. '3pariNA' rUti i-pATha: I For Personal & Private Use Only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA 141 - stannItAvupAdAnetarahetvorbhedasiddhiH, hetulakSaNAvizeSAt, viziSTalakSaNAyogAcca // ( 102 ) na cAsAdhAraNAdihetutayA tatsiddhiH, AdyasyAsambhavAt, ekasyaivAnekakAryakRttvAt sarvabuddhairzapteH, anyathA tadatattvaprasaGgaH / svabhAvabhedamantareNa cAdhikRta ...vyAkhyA ... tattvatatastannItau sAmAnyenaiva upAdAnetarahetvoH nAmamAtrakalpitayorbhedasiddhiH / kuta ityAhahetulakSaNAvizeSAt sAmAnyena viziSTalakSaNAyogAcca dvayorapi // na cetyAdi / na ca asAdhAraNAdihetutayA asAdhAraNa upAdAnahetuH sAdhAraNastvitara ityevambhUtayA tatsiddhiH- upAdAnetarahetvorbhedasiddhiH / kuta ityAha- Adyasya- asAdhAraNasya hetoH asambhavAt / kathamasambhava ityAha- ekasyaivetyAdi / ekasyaiva vstuno'nekkaarykRttvaatanekkaarykrnnshiiltvaat| etadevAha sarvabuddhaiH - sarvajJaijJapterekasya / itthaM caitadaGgIkartavya ... aneaMtarazmi bemAM vizeSa koI pheraphAra nathI ane jo koI vizeSatA ja na hoya, to 'A upAdAna ane A nimitta' - khema aneno leha 4 saMgata na / zaDe... // (102) jauddha : (1) ke asAdhAraNa arA hoya te upAdhAnArA, ane (2) 4 sAdhAraNa kAraNa hoya te nimittakAraNa - Ama, upAdAna-nimittano bheda saMgata thaI zakaze. syAdvAdI H- evuM paNa asaMbhavita che, kAraNa ke asAdhAraNa kAraNa tyAre kahevAya ke te eka ja aryanuM arA hoya, anyanuM nahIM... prazna H tad tad vahni vagere tad tad dhUmanA ja kAraNa hoya che, to eka ja kAraNathI eka ja kArya thAya che 4 ne ? uttara : nA. dareka vastu, sarva sarvajJonAM jJAnamAM kAraNa bane che, eTale dareka vastu aneka jJAnarUpa kArya to utpanna kare ja che... jo sarva sarvajJo sarva vastune na jANe - eka paNa vastu jANavI rahI jAya to temanuM sarvajJapaNuM ja na rahe... eTale asAdhAraNa kAraNa koI che ja nahIM ane tethI .... vivaraNam .. 89. sarvajJairjJepprerekasyeti / yadA sarve'pi buddhAH sarvAtmanA sarvamapi vastu atItAnAgatavartamAnabheda - bhannaM pazyanti tadA na kiJcid viSayavastu kasyacid buddhajJAnasyAsAdhAraNarUpeNAlambanabhAvaM pratipadyate; ato vivakSitabuddhajJAnasya ya upAdAnahetuH kalpyate, so'pi na tatra sAdhAraNabhAvena vyAvRttaH, vivakSitabuddhavyatiriktabuddhajJAnAnAM tasyAlambanatvAditi / / * je kAraNa kAryarUpe pariName te upAdAna ane pariNamanamAM je sahAya kare te nimitta - Ama syAdvAdamate to baMnenI vyavasthA saMgata ja che, paNa bauddhamate saMgata nathI... * vastu jyAre eka sarvajJanA jJAnamAM kAraNa bane, tyAre te bIjA sarvajJanA jJAnamAM paNa kAraNa hoya che ja, anyathA bIjA sarvajJane te vastu na jaNAya. . tethI dareka vastu sarva buddhonA jJAnamAM sAdhAraNa kAraNa che, koI pratiniyata vize asAdhAraNa kAraNa nahIM.. 'asAdhAraNopA0' iti ka- pAThaH / 2. 'nAnekakAryakAritvaM sAdhAraNatvaM' iti TippaNakaM Da-pratau / For Personal & Private Use Only 1. Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 anekAntajayapatAkA (prathamaH sAmarthyasyApi tadubhayanimittatvAnupapatteH tadekatvApattiH / tathAhi-yena svabhAvena tadekasya nimittaM tenaivAparasyeti tadvat taditarasyApi tattvam, tattattvAnyathA'yogAt, tadubhaya ............... vyAkhyA .................................... mityAha-anyathetyAdi / anyathA-evamanabhyupagame tadatattvaprasaGgaH teSAM-buddhAnAmabuddhatvaprasaGgaH, tadekAparijJAne tatsarvajJatvAbhAvAdityarthaH / prakRtamevAdhikRtyAha-svabhAvetyAdi / svabhAvabhedamantareNa cAdhikRtasAmarthyasyApi upanyastavikalpadvayanimittasya tadubhayanimittatvAnupapatteH tacca tat ubhayaM ca tadubhayaM prakrAntavikalpobhayaM tatkAraNatvAnupapatteH kAraNAt / kimityAha-tadekatvApattiH tasya-prakrAntavikalpobhayasyaikatvApattiH / etadeva bhAvayati tathAhItyAdinA / tathAhItyupapradarzane / yena svabhAvena tat-adhikRtasAmarthyam, ekasya nimittam, prakramAt vikalpasya, tenaiva-svabhAvena aparasya-vikalpasya iti-evaM tadvat-ekavikalpavat taditarasyApi-aparavikalpasyApi tattvam-ekavikalpatvam / kuta ityAha-tattattvAnyathA'yogAt, tasya-adhikRtasAmarthyasvabhAvasya tattvaM yenaiva tenaivetyanena prakAreNaikatvaM tattattvaM tadanyathA'yogAt, na hi tadevAkurvatastattattvamiti bhAvanIyam / tadubhayanimittatvaikasvabhAvatve'syAdoSa iti vibhramavyapohAyAha-tadubhayetyAdi / tadubhayanimittatvam-adhikRtavikalpobhayanimittatvameva eko bhAvaH-svabhAvo yasyAdhikRtasAmarthyasya tattadubhayanimittatvaikabhAvaM tadbhAva .............. manetirazmi *... pUrvokta rIte upAdAna-nimittanI vyavasthA asaMgata ja raheze. nirvikalpa saMvedanane ubhayarUpa mAnavuM ja paDaze - vikalpadrayanI utpattimAM, vastunA anubhavarUpa nirvikalpa sAmarthyane, jo nimittakAraNa mAno, to paNa te nirvikalpane ubhayasvabhAvI to mAnavuM ja paDe, nahIMtara - judA judA vikalpa mATe juduM juduM nimitta na 23vAthI - bane vi5 me 35 4 thaze... bhAva e che ke, nimitta kAraNa jo ekarUpa hoya, to te (nirvikalpa), je svabhAvathI prathama vikalpanuM nimitta banaze, te ja svabhAvathI bIjA vikalpanuM nimitta banaze. Ama eka ja svabhAvathI bIjA vikalpanI utpatti thaI hovAthI, bIjo vikalpa paNa pahelA vikalpa jevo ja thaze. jo baMne vikalpa eka jevA ja nahIM thAya, to te nimittanI ekasvabhAvatA ja nahIM ghaTe, kAraNa ke be judI vastu banAve ane chatAM vastu (svabhAva) te ja che, tema zI rIte kahevAya? mATe, ekasvabhAvI nirvikalpathI vikalpadrayanI utpatti na mAnI zakAya. praznaH nirvikalpano evo svabhAva che ke, je te be judA judA vikalpanuM kAraNa bane che.. 1. 'tattattvAnyathAyogAt' iti ka-pAThaH / 2. 'tatkAraNAnupapatteH' iti ng-prtau| 3. 'tadekavikalpavat' iti ka-pAThaH / 4. 'tadanyathAyogAt' iti gh-paatthH| 5. 'svabhAvatvasyAdoSa' iti ka-pAThaH, 'svatve syAdadoSa' iti tu Ga pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mafdhaal:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 242 ja nimittatvaikabhAvatve citratayA tadbhedasiddheH, (103) iti bhAvAbhAvAtmakavastuprabhavameva tadvikalpadvayam, pAramparyeNa tannimittatvAt / ato'tyantasUkSmadhiyaH kiM nAsthAmanorathaM pUrayatIti vAcyam ? // - vyasthI ........ stasmin sati citratayA kAraNena, na hyanekagarbhamekamacitraM nAmetyarthaH / tadbhedasiddheH-prakramAdadhikRtasAmarthyasya svabhAvabhedasiddheH iti-evamuktanItyA bhAvAbhAvAtmakavastuprabhavameva tatadhikRtavikalpadvayam / kuta ityAha-pAramparyeNa tannimittatvAt-tadudbhavAnnivikalpakAdutpatteriti / na hi zuklavastuprabhavAdavikalpAcchuklapItavikalpadvayaprabhava ityAlocanIyam / ata ityAdi / ataH-asmAt kAraNAt atyantasUkSmadhiyaH-itthamAlocakasya kiM nAsthAmanorathaM pUrayatIti vAcyam ? pUrayatyevetyarthaH // anekAMtarazmi ja uttara : paNa e rIte to, nirvikalpanA svabhAvamAM ubhayasvabhAva Avaze ja, kAraNa ke judA judA nimittavALo svabhAva ekarUpa na hoI zake. mATe vikalpayanI utpatti mATe, nirvikalpane paNa ubhayasvabhAvI to mAMnavuM ja paDaze. - sadasapa vikalpayanI vastujanyatA : (103) sadasarUpa baMne vikalpanI utpatti, bhAva-abhAvAtmaka vastuthI ja thAya che. te A rIte - bhAva-abhAvarUpa vastuthI, sadasarUpa nirvikalpa saMvedana thAya ane te nirvikalpa saMvedananA sAmarthyathI, ubhayasvabhAvI vikalpadrayanI utpatti thAya che. Ama, paraMparAe vastuthI ja vikalpadrayanI utpatti thAya che. | mATe, vastune paNa ubhayarUpa mAnavI ja joIe. vastu jo mAtra zukla ja hoya, to tajjanya nirvikalpathI, zuklatAno ja vikalpa thaze, zukla-pIta ubhayarUpatAno nahIM... te rIte vastu jo mAtra sarUpa ja hoya, to tajjanya nirvikalpathI mAtra sarUpatAno ja vikalpa thaI zake, asarUpatAno nahIM... paNa, asarUpatAno vikalpa paNa thAya to che ja , tethI vastune asarUpa paNa mAnavI ja joIe, ema phalita thAya che. Ama vikalpaddhaya, (ubhayarUpa) vastujanya che, e siddha thatAM, vastu paNa ubhayarUpa che, te atyaMta sUkSmabuddhivALAne zraddheya bane ja che... (pUrvapakSIe sUkSmabuddhivALAne zraddheya nathI kahyuM, to siddhAMtI atyaMta sUkSmabuddhivALAne ja e samajAya ema kaTAkSa kare che....) ahIM nirvikalpane ubhayasvabhAvI siddha karavA pAchaLa evo Azaya che, ke jo vastu ubhayarUpa na hoya to tajjanya nirvikalpa paNa ubhayasvabhAvI na ja hoI zake. phalataH vastu paNa ubhayarUpa siddha thaze. 2. 'vaivasvavatve' rUti -pad: I 2. 'tpatvottejita' ti Tu-pad: I For Personal & Private Use Only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 anekAntajayapatAkA (prathamaH (104) yadapi coktam-'yato'bhAvasya kRtyakriyAsu uparatavyApAratayA'bhAvatvam' ityetadapi na no bAdhAyai, pararUpeNArthakriyA'karaNAt tadrUpasya ca tatrAbhAvAt / tatazca 'yadyasAvapi kAryakriyAsu kakSAM badhnIyAt ko bhAvAdabhAvasya bhavatA vizeSo darzitaH syAt' ityetadapyatrAnavakAzameva, tathAkAryakriyA'karaNAditi / (105) ato vyuparate'pyakSavyApAre'rthaparicchedAnubhavasaMskAraprasUto nAstitAvikalpaH tatprasUtatvAdeva kathaM svAtantryaM pariharati iti cintanIyam, anyathAbhUte'rthe tathAparicchedAnubhavasaMskArAnupapatteH ....... vyAkhyA ......... ___ yadapi coktaM pUrvapakSe-'yato'bhAvasya kRtyakriyAsu uparatavyApAratayA'bhAvatvam' iti etadapi na naH-nAsmAkaM bAdhAyai / kuta ityAha-pararUpeNArthakriyA'karaNAt tadrUpasya ca-pararUpasya ca tatra-vastuni abhAvAt / tatazca yadyasAvapi kAryakriyAsu kakSAM badhnIyAt ko bhAvAdabhAvasya bhavatA vizeSo darzitaH syAt, ityetadapi atra-uditapakSe anavakAzameva / kuta ityAha-tathA-tena pararUpabhAvaprakAreNa kAryakriyA'karaNAditi / ato vyuparate'pyakSavyApAre paranItyA'pi arthaparicchedAnubhavasaMskAraprasUto nAstitAvikalpaH tatprasUta ....... manetirazmi ...... ___(104) vaNI, tame 4 4yuM utuM - "mabhAvano 5 55 aryamA vyApAra na hovAthI 4, tene abhAva kahevAya che" - te kathana paNa amArI bAdhA mATe nathI, kAraNa ke vastu pararUpe koI paNa arthakriyA karatI ja nathI ane pararUpa tyAM nathI ja.. Azaya e che ke, ghaDo pANI dhAraNa karavuM vagere rUpa ghaDAsaMbaMdhI ja arthakriyA kare che, ghaDAmAM paTarUpa na hovAthI, ghaDo te pasaMbaMdhI zItatrANa vagere rUpa arthakriyA karato nathI. Ama ghaDo, paTarUpe koIpaNa arthakriyA na karato hovAthI, abhAvAMza to vyApArarahita ja che. tethI tame je kahyuM hatuM ke - "jo abhAva paNa kAryakriyAmAM vyApAra karavA lAgaze, to tame bhAva karatA abhAva judo che - evuM zI rIte batAvI zakazo?" te kathanane paNa ahIM avakAza nathI, kAraNa ke ghaTAdi vastuo pararUpe arthakriyA na karatI hovAthI, abhAvAMza te arthakriyAmAM avyAmRta ja che, mATe bhAva-abhAvano bheda paNa asaMgata nathI. - bauddhavyavasthA mATe paNa vastune sadasarUpa mAnavI jarUrI che (105) tethI tame je kahyuM hatuM ke - "indriyano vyApAra aTakI gayA pachI paNa, arthane jaNAvanAra evAM nirvikalpa saMvedananAM sAmarthyathI, nAstitAvikalpanI utpatti thAya che - Ama, nirvi485thI 4 tenI utpatti thatI hovAthI, vastu dvArA svataMtratayA tenI utpatti saMbhAvita che..." - A paNa pUrvapakSanuM kathana vicAraNIya che, arthAt ayukta che, kAraNa ke nAstitA vikalpa paNa, bhAvamAtra vastunA nirvi485ne 52taMtracha 04 nahI... (svataMtra 4 che...) 1. 138tame pRsstthe| 2. prekSyatAM 138tamaM pRSThaM / 3. 138tame pRSThe / 4. samIkSyatAM 138tamaM pRSThaM / For Personal & Private Use Only Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA atathAbhUtAcca tato na nAstitAvikalpaprasUtiriti bhAvanIyam / ( 106 ) etena yadi "pratyakSaM pramANaM padArthamAtrAsveva labdhapratiSThaM tAsAmevAvagamo yuktaH, tatra vyApArasambhavAt, avyApAre'pi paricchede rUpapravRtte'pi rasAvasAya: azakyaparihAraH saMmpadyeta" 145 ja bAbA x tvAdeva-arthaparicchedAnubhavasaMskArapraMsUtatvAdeva kathaM svAtantryaM pariharati, bhAvamAtravastvanurbhavapAratantryAsiddheH iti cintanIyam / etadeva bhAvayati - anyathAbhUte'rthe - bhAvamAtre tathAubhayavikalpajanakatvena paricchedAnubhavasaMskArAnupapatteH kAraNAt / atathAbhUtAcca tataHtathAparicchedAnubhavasaMskArAt na nAstitAvikalpaprasUtiH, na hi zuklaparicchedAnubhavasaMskArAt pItavikalpaprasUtiH iti bhAvanIyam / etenetyAdi / etena - anantaroditena nyAyena yadi pratyakSaM pramANaM padArthamAtrAsveva-svalakSaNarUpAsu labdhapratiSThaM vartate, tataH tAsAmeva- padArthamAtrANAm avagamo yuktaH / kuta ityAha-tatretyAdi / tatra-tAsu padArthamAtrAsu vyApArasambhavAt pratyakSasya / ... anekAMtarazmi ... <$6 Azaya : vastu ubhayarUpa siddha thatAM, nirvikalpa paNa ubhayarUpa vastuviSayaka hovAthI, tenAthI utpanna thato asat vikalpa paNa, paraMparAe asarUpane ja parataMtra che - nirviSayaka nathI (te svataMtrapaNe ja vastune sparze che, nirvikalpane parataMtra rahIne nahIM...) jema zuklavastujanya nirvikalpathI mAtra zuklarUpa ja vikalpa thaI zake, pItarUpa nahIM... mATe, vastu mAtra bhAvarUpa hoya, to tajjanya nirvikalpathI mAtra bhAvarUpa ja vikalpa thaI zake, abhAvarUpa (nAstitArUpa) nahIM. tethI bhAva-abhAvarUpa vikalpadrayanI utpatti mATe, vastune paNa bhAva-abhAva ubhayarUpa mAnavI ja paDaze... * abhAvAMzanuM paNa pratyakSa zakya (106) pUrvapakSa H syAdvAdabhaMgAdimAM divAkarAdi kahe che - svalakSaNa padArtha vize ja pratyakSano vyApAra thato hovAthI, pratyakSanI pratiSThA mAtra bhAvarUpa padArtha vize ja che ane tethI, pratyakSa dvArA padArthanI mAtrAno=svalakSaNano=svalakSaNarUpa padArthano ja bodha thaI zake... abhAvanA viSayamAM pratyakSano vyApAra ja na hovAthI, tenA dvArA abhAvano bodha zakya nathI. jo abhAvamAM teno vyApAra na hovA chatAM paNa, pratyakSa dvArA teno bodha mAnI laIe, to to badhI ja vyavasthA asamaMjasa thaI jaze, arthAt rUpa vize pravarteluM pratyakSa rasano paNa bodha karavA lAgaze. * abhAvAMza vize pratyakSano vyApAra na hovAnuM kAraNa e ke, indriyano saMbaMdha mAtra bhAva sAthe ja che, abhAva sAthe nahIM ane je vize indriyano saMbaMdha thAya, te vize ja pratyakSano vyApAra thaI zake... 2. 'samApadyeteti' kRti -pATa: / 2. 'prabhUtatvAdeva 2 thaM' kRti 3-pAna: / rU. 'mavApAra0' kRti ca-pATa: / For Personal & Private Use Only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 anekAntajayapatAkA (prathamaH iti yaducyate paraistadapi pratikSiptamiti, padArthamAtrANAmevoktavad bhAvAbhAvAtmakatvAt, anyathA tanmAtratAnupapatteH, itaretarAbhAvAtmakatve tattadbhAvasiddheH // __(107) tatazca 'pratyakSaM pramANaM padArthamAtrAsveva labdhapratiSThaM tAsAmevAvagamo yuktaH, .. ..... vyAkhyA ........ ...... avyApAre'pi na vidyate vyApAro yasmin, prakramAt pratyakSasya, tadavyApAraM-viSayAntaramabhAvAdi tasminnapi tadviSaye'pi paricchede'bhyupagamyamAne, sAmarthyAt pratyakSasyaiva / kimityAha-rUpapravRtte'pi paricchedakatvena pratyakSe rasAvasAyaH-rasaparicchedaH / kimityAha-azakyaparihAraH sampadyeta, avyApAre'pi viSaye tatparicchedasiddharityabhiprAyaH / iti etad yaducyate paraiHsyAdvAdabhaGgAdau divAkarAdibhiH tadapi pratikSipta-nirAkRtameva iti / kuta ityAha-padArthamAtrANAmevoktavad bhAvAbhAvAtmakatvAt kAraNAt / itthaM caitadaGgIkartavyamityAha-anyathA tanmAtratAnupapatteH-padArthamAtratAnupapatteH / kathamityAha-itaretyAdi / itaretarAbhAvAtmakatve sati tattadbhAvasiddheH-padArthamAtrANAM padArthamAtrabhAvasiddheH, anyathA tatsAkaryamanivAraNIyamityarthaH / / tatazcetyAdi / tatazca-evaM ca sati 'pratyakSaM pramANaM padArthamAtrAsveva labdhapratiSThaM ................ manetirazmi ...... Azaya e che ke, rUpa vize pravarteluM pratyakSa mAtra rUpano ja bodha kare che, rasano nahIM, kAraNa ke teno vyApAra mAtra rUpa vize ja che. paNa, jo vyApAra vinA paNa abhAvano bodha thato hoya, to rUpaviSayaka pratyakSano, rasa vize vyApAra na hovA chatAM, tenA dvArA rasano bodha kema na thAya? thaze 4, 4 jIvAtuM nathI... tethI, nA vize vyApAra hoya teno 4 poSa mAnavo lome, isata: abhAva vize vyApAra na hovAthI abhAvano bodha asaMbhavita ja raheze. uttarapakSaH pUrvokta rIte, tamAruM badhuM ja kathana nirAkRta thAya che, kAraNa ke ghaTa vagere dareka padArtha bhAva-abhAva ubhayarUpa ja mAnavA paDe, nahIMtara te padArthanI padArtharUpatA ja na ghaTe... prazna: bha? uttaraH kAraNa ke paTathI judo hoya to ja ghaDAnuM astitva niyatarUpe ghaTI zake, nahIMtara ghaDo te paTarUpa paNa banI jatAM, ghaDAnAM astitvano ja lopa thaze. tethI dareka vastu, bIjA padArthanA abhAvarUpa mAnavI ja joIe. (107) me zata, 624 vastu bhAva-mamA ubhaya35 DovAthI, tabhe jhuMjatuM - "pratyakSa pramANanI padArthamAM ja pratiSThA hovAthI, tenA dvArA padArthano ja bodha thaI zake, kAraNa ke padArtha vize che abhAvano bodha nathI thato - ema kahevA dvArA pUrvapakSane e phalita karavuM che, ke vastumAM abhAva che ja nahIM ane abhAva na hovAthI, vastunI mAtra sadurUpatA ja siddha thatAM sAdvAdano bhaMga thaze. 1. syAdvAdabhaGgAdau divAkarAdibhiH iti vyaakhyyaa'vgmyte| 2. 'pratyakSarasA0' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -00 adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 147 tatra vyApArasambhavAt ityatrAvisaMvAda eva, kintu yathA'vasthitAnAmavagame kathamekarUpatA'vagamasyeti cintanIyam / abhAve vyApArAbhAvAditi cet, na, bhAvAnuviddhatvena tasya vyApArAbhAvAsiddheH, yathA'vasthitArthaprakAzanasvabhAvatvAt, tAsAM ca tathA'vasthitatvAt, anyathA tadgrahaNAyogAt / (108) evaM ca 'avyApAre'pi paricchede rUpapravRtte'pi ...... ...... vyAkhyA ... ....... tAsAmevAvagamo yuktaH, tatra vyApArasambhavAt' ityatrAvisaMvAda eva vastusthityA''vayoH, kintu yathA'vasthitAnAM-padArthamAtrANAm avagame kathamekarUpatA'vagamasya ubhayarUpatvAt tAsAmiti cintanIyam etat / parAbhiprAyamAha-abhAve vyApArAbhAvAditi cet, ekarUpatAvagamasya iti etadAzaGkyAha-netyAdi / na-naitadevam / bhAvAnuviddhatvena hetunA tasya-abhAvasya vyApArAbhAvAsiddheH tatrAvagamasyeti / asiddhimevAha-yathA'vasthitArthaprakAzanasvabhAvatvAt, avagamasyeti prakramaH, tAsAM ca-padArthamAtrANAM tathA-ubhayarUpatayA avasthitatvAt / itthaM caitadaGgIkartavyamityAha-anyathA-ubhayarUpatAnabhyupagame tadgrahaNAyogAt-padArthamAtrANAM grahaNAyogAt, bhAvamAtratayeti bhAvaH / evaM ca sati 'avyApAre'pi paricchede rUpapravRtte'pi *...................................................... manetirazmi *.......... ja teno vyApAra rahelo che" - te kathana to barAbara ja che, temAM koI visaMvAda nathI, kAraNa ke ame paNa evuM mAnIe chIe ja ke, je padArtha vize vyApAra hoya te padArthano bodha thAya. paraMtu, tame 4 yuM tuM 3 - "pratyakSa to mAtra mA135 56rthana 4 thAya che" - te thana vicAraNIya che, kAraNa ke pratyakSano, jevo padArtha hoya tevo ja bodha karavAno svabhAva hovAthI, padArtha jo bhAvAbhAva ubhayarUpa hoya, to teno bodha paNa bhAvAbhAva ubhayarUpa ja mAnavo joIe. tethI pratyakSa mAtra bhAvarUpe ja thAya - evuM tame kahI zako nahIM. pUrvapakSaH sarvathA tuccha evA abhAva vize pratyakSano vyApAra ja na thato hovAthI, pratyakSa dvArA teno bodha paNa na thaI zake. uttarapakSaH abhAvAMza te sarvathA tuccha nathI, kAraNa ke te bhAvAMzanI sAthe mizrita paNa che, arthAt kathaMcit bhAvarUpa paNa che ane tethI indriyano saMbaMdha paNa thaI zakatAM, abhAvAMza vize pratyakSano vyApAra asaMbhavita nathI. ... prazna : to zuM abhAva vize 59 pratyakSano vyApAra thAya ? uttaraH hA, kema nahIM ? kAraNa ke yathAvasthita arthane jaNAvavAno to pratyakSano svabhAva ja che. vastu jo sadasarUpe rahelI hoya, to tenuM pratyakSa paNa sadasarUpe thavuM ja joIe... pratyakSa jo mAtra saddarUpa ja mAnavAmAM Ave, to - sadasaddharUpa saMpUrNa vastuno bodha na thavAthI - tenA dvArA vastunuM ahadeg4 saMgata nahIM thaza... (108) tethI tame yuM tuM - "amAva vize vyApAra na hovA chata 59l, zrI pratyakSa 1. prekSyatAM 145tama pRSTham / 2. samIkSyatAM 145tamaM pRSTham / 3. 'tasya bhAvasya' iti Ga-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 anekAntajayapatAkA (prathamaH rasAvasAyo'zakyaparihAraH sampadyeta iti' etaduktimAtram, abhimataviSaye vyApArasya darzitatvAt / na caivamanabhimate rasAdAvasau, tasya tatprakAzanasvabhAvatvAsiddheH, iti na tatra rasAvasAyApattireva, kuto'syAzakyaparihArateti ? ato bhAvamAtrasyaivAbhAvatvAnupapatteH, lokAnubhavayuktivirodhAt, anyavivekaviziSTatAyAzca parapakSe'yogAt, tucchatvena . . ....vyAkhyA ...... rasAvasAyo'zakyaparihAraH sampadyeta' ityetat-pUrvapakSodita uktimAtraM-nirarthakam / kuta ityAha-abhimataviSaye-abhAvAkhye vyApArasya avagamasambandhino darzitatvAt / na caivamityAdi / na caivamabhAvavat anabhimate rasAdau viSaye asau-avagamavyApAraH / kuta ityAhatasyetyAdi / tasya, prakramAd rUpAvagamasya, tatprakAzanasvabhAvatvAsiddheH-rasaprakAzanasvabhAvatvAsiddheH iti-evaM na tatra rasAvasAyApattireva atatsvabhAvatayA / kuto'sya-rasAvasAyasya azakyaparihArateti ? / naivetyarthaH / ata ityAdi / ataH sthitametadubhayarUpameva taditi pratipattavyamiti yogaH / hetUnAha-bhAvamAtrasyaiva-abhAvAviziSTasya abhAvatvAnupapatteH / anupapattizca lokAnubhavayuktivirodhAt, bhAvasya hyabhAvatve lokAdivirodhaH prakaTaH / anyavivekaviziSTo bhAvo'bhAva iti mohApohAyAha-anyavivekaviziSTatAyAzca bhAvagatAyAH ....... manetirazmi * dvArA abhAvano bodha mAnazo, to rUpaviSayaka pratyakSano, rasa vize vyApAra na hovA chatAM paNa, rasano bodha thavA lAgaze" - te badhuM kathana paNa mAtra bolavA pUratuM ja jaNAI Ave che, kAraNa ke pratyakSano vyApAra abhimata viSaya evA abhAva aMge ame siddha karI Apyo. arthAt abhAvAMza to pratyakSano abhimata viSaya hovAthI, te vize to pratyakSano vyApAra saMbhavita ja che. jayAre rUpaviSayaka pratyakSa mATe "sa" te anabhimata viSaya che. eTale temAM (rasamAM) teno (papratyakSano) vyApAra hoto nathI, tenuM kAraNa e ke rUpapratyakSano svabhAva rasanuM prakAzana (bodha) karavAno hoto ja nathI. mATe, tame je kahyuM hatuM ke - "rasano paNa bodha thavA lAgaze ane teno parivAra karavo azakya thaze" - te Apatti ja nathI, to parivAranI azakyatAno prazna ja kyAM? * vastune sadasad ubhayarUpa mAnavI ja rahI ne vaLI, abhAvAviziSTa bhAvamAtra ja vastu hoya to temAM abhAvatva hoI zake nahIM, kAraNa ke mAtra bhAvarUpa vastu abhAvarUpa hovAmAM loka-anubhavAdino virodha spaSTa che. (ane to te vastu ja na rahe, tenI pratIti ja na thAya, kAraNa ke vastu sadasarUpa che ane tenI pratIti paNa sadasarUpe ja thAya te siddha karyuM che. jyAre tame to mAtra bhAvarUpa vastu mAnI.), je ema kahyuM hatuM ke - anyAbhAvathI viziSTa evo bhAva e ja vastu che (ane tethI ja tenuM ubhayarUpe saMvedana thAya che.) .." e paNa barAbara nathI; kAraNa bauddhamate bhAvamAM abhAvanI viziSTatA 1. prekSyatAM 145tama pRSTham / 2. 'tatprakAzasvabhAva0' iti gha-pAThaH / 3. samIkSyatAM 145tamaM pRSTam / For Personal & Private Use Only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhikkAra:) vyAkhyA vivaraNa-vivecanasamanvitA 149 tasya tena sambandhAnupapatteH, tAdAtmya-tadutpattyabhAvAt, vivekasya vastutA'zakteH, apratibaddhasya ca vizeSaNatvAyogAt, atiprasaGgAt ubhayarUpameva taditi pratipattavyam; anyathA tadanupapatteriti // ja vyArA ... parapakSe'yogAt / ayoge kAraNamAha-tucchatvena tasya-anyavivekAbhAvasya tena-bhAvena saha sambandhAnupapatteH / anupapattizca tAdAtmya-tadutpattyabhAvAt, bhAva-vivekayoriti / ihaiva yuktimAha-vivekasya vastutA'zakteH pratibandhAsiddhyaiva / apratibaddha evAyaM vizeSaNaM bhaviSyatItyAzaGkAnirAsArthamAha-apratibaddhasya ca - anyavivekasya vizeSaNatvAyogAt bhAvaM prati / ayogazca atiprasaGgAt-yasya kasyacid vizeSaNatvApatteH / ata ubhayarUpameva bhAvAbhAvarUpatayA tat-vastu iti-evaM pratipattavyam, anyathA-evamanabhyupagame tadanupapatteHvastvanupapatteH iti // khA anekAMtarazmi .. ja saMbhavita nathI, kAraNa ke (1) abhAva tuccha hovAthI tenI sAthe saMbaMdha na thAya, ane (2) abhAva vasturUpa na hovAthI teno bhAva sAthe tAdAbhya ke tadutpatti saMbaMdha ghaTI na zake... te A rIte - paTabheda te abhAvarUpa che ane ghaTa te bhAvarUpa che. tethI (1) bhAva-abhAvano tAdAbhya paNa na ghaTI zake, ane (2) bhAvathI bhAvanI ja ane abhAvathI abhAvanI ja utpatti thatI hovAthI, bhAva-abhAva vacce tadutpatti saMbaMdha paNa na ghaTI zake - Ama, saMbaMdha ja na ghaTavAthI, paTabheda te vastusvarUpa banyA vinA ghaTanuM vizeSaNa banI zake nahIM. A ja vAtane jaNAvavA yukti kahe che ke - vivekano=abhAvano bhAva sAthe saMbaMdha asiddha hovAthI ja, te abhAva vasturUpa na bane, tenAmAM vastutAnI zakti na rahe.. ane vasturUpa banyA vinA, bhAvanI sAthe apratibaddha (=asaMbaddha) evo te abhAva, koInuM vizeSaNa paNa na banI zake.. prazna : saMbaMdha na hovA chatAM paNa vizeSaNa mAnI laIe to ? uttara : to to gadheDo paNa UMTanuM vizeSaNa banavA lAgaze, arthAt koIpaNa koInuM paNa vizeSaNa banavA lAgaze ane tema thatAM to vizeSaNa-vizeSyanI vyavasthA ja asaMgata thaze. tethI paTabhedane vizeSaNa banAvI ghaTane ja abhAvarUpa kahevo yogya nathI. niSkarSaH vastune svadravyAdinI apekSAe bhAvarUpa ane paradravyAdinI apekSAe abhAvarUpe - ema bhAvAbhAvarUpa ja mAnavI joIe. jo svarUpe bhAva ane pararUpe abhAva na mAnavAmAM Ave, to vastunI vasturUpatA ja na rahe. ke ahIM pUrvapakSanI mAnyatA pramANe ja doSanuM ApAdAna karyuM hovAthI, saMbaMdha paNa pUrvapakSanI mAnyatA pramANe ja batAvyo che... bauddho, tAdAtma ane tadutpatti be ja saMbaMdha mAne che. 2. 'tasya tatra sajvalpA 'ti -paDhi:. 2. 'Troreva saMyoga:' ta TippaUTu-pratI. rU. 'vadhUsarciva' ta 3-pATa: I For Personal & Private Use Only Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 anekAntajayapatAkA (prathama: (202) sAda-pavanathati-nAstItivi svasvarUpaniyata na yugete, tattvataH zabalavastubalotpatteriti / ucyate-ko vA kimAha ? kintu nemau svasvarUpaniyatAveva, kSayopazamabhedAt pradhAnopasarjanabhAvata itaretarAkSepeNa pravRtteriti / uktaM ca - (20) "amastIti to roSa bhAve mati nizcaya: __ naiSa vastvantarAbhAvasaMvittyanugamAdRte / / - vyArahyA che. ____ AhetyAdi / Aha-evamapyastinAstItivikalpau yathoditau svasvarUpaniyatau pratyekarUpatayA na yujyate / kuta ityAha-tattvataH-paramArthena zabalavastubalotpatteH-sadasadrUpavastusAmarthyotpatterdvayorapi iti / ucyate'tra samAdhiH-ko vA kimAha-itthamevaitat, kintu nemauastinAstItivikalpau svasvarUpaniyatAveva ekAntataH pratyekarUpatayA / kuta ityAhakSayopazamabhedAt dravyAdinimittAt pradhAnopasarjanabhAvata itaretarAkSepeNa-astitvAdyapekSayA pravRtteH tayoriti / uktaM ca anyairapi-ayamastIti-evaM yo hyeSa bhAve-sattArUpe bhavati anekAMtarazmi ... - asti-nAsti baMne vikalpanI niyatatA , (109) pUrvapakSaH (jo vastu ubhayarUpa hoya to) asti ane nAsti evA je be vikalpo thAya che, te baMne eka ja (ubhayarUpI) vastuthI utpanna thAya che. (nahIM ke asti evo vikalpa sadaMzamAMthI ane nAsti evo vikalpa asadaMzamAMthI) to pachI te baMne pratyaya paNa pratyekarUpe (judA-judA) potapotAnA svarUpavALA na hoI zake. (hetuno abheda hovAthI phaLano paNa abheda ja thAya..) uttarapakSa: tamArI vAta barAbara ja che, te baMne pratyaya potapotAnA judA judA rUpavALA che ja nahIM, paNa pramAtAnA tevA kSayopazamAnusAre (1) jyAre svadravyAdinI mukhyarUpe vivekSA hoya ane paradravyAdinI gauNarUpe vivekSA hoya, tyAre astitvavikalpano mukhyarUpe ane nAstitAvikalpano gauNarUpe anubhava thAya che, ane (2) jayAre paradravyAdinI mukhyarUpe vivekSA hoya ane svadravyAdinI gauNarUpe vivekSA hoya, tyAre nAstitAvikalpano mukhyarUpe ane astitvavikalpano gauNarUpe anubhava thAya che... A rIte, yadyapi baMne vikalpo zabalarUpe ja thAya che, paNa kSayopazamanA bhede, te tenI pradhAnatA vakhate te te vikalpano mukhyarUpe anubhava thAya che, ane tyAre paNa gauNarUpe to bIjo vikalpa bhaLelo hoya che ja. kahyuM che ke - (110) "sattA aMzane AzrayIne, A ghaDo che - evo je astitvano nizcaya thAya che, te nizcaya "A paTAdi nathI' - ema bIjI vastunAM nAstitvasaMvedana vinA na thaI zake, arthAt nAstitvathI mizritarUpe ja astitvano anubhava thAya che. . anum | For Personal & Private Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA nAstItyapi ca saMvittirna vastvanugamaM vinA / jJAnaM na jAyate kiJcidupaSTambhanavarjitam // " iti / ................. vyAkhyA ... .............. nizcayaH taduttho naiSa bhavati vastvantarAbhAvasaMvittyanugamAdRte, tattadabhAvasaMvitpUrvaka ityarthaH / nAstItyapi ca saMvittirna vastvanugamaM vinA tucchA-asadAzrayaiva, evaM jJAnaM na jAyate kiJcidupaSTambhanavarjitaM, nirAlambanamiti / etenetyAdi / etena-tattvataH kSayopazamabhedanibandhanagarbheNAnantaroditaparihAreNa yaugapadyamapi anantaroditavikalpayoH, 'api'zabdAdekatvamapi .......... manetirazmi *. abhAva aMzane AzrayIne, A paTAdi nathI - evuM je nAstitvanuM saMvedana thAya che, te paNa vastunA anugama (AlaMbana) vinA asaMbhavita che, kAraNa ke koI paNa jJAna AlaMbana vinA na thaI zake, phalataH astitvathI mizritarUpe ja nAstitvano vikalpa thAya che." A kathanathI pUrvapakSInI yaugapadya ane etvanI Apattino paNa nirAsa thAya che, te A rIte - pUrvapakSaH (ka) ubhayarUpa eka ja vastuthI asti-nAsti baMne vikalpa thatAM hoya to baMneno hetu se 04 DovAtha bane sAthe. 4 thavA lobhe; ghaTo'sti - paTo na mema masa2 nahI... mane (5) ubhayarUpa eka ja vastuthI janya hovAthI baMne eka ja thaI jaze, nimittabheda vinA vikalpabheda na hoya... ___uttarapakSa : (7) te sAthe 4 thAya cha - kSayopazamAnusAra pradhAna mAve astitvano lo5 thAya, tyAre gaue bhAve nAstitvanI lopa Doya 4 cha... (5) tamo'tvano parikSA2 59 - vAstavamA te be eka hovA chatAM paNa teomAM mAtra pradhAna-gauNabhAva hoya che, tethI ullekha kramasara ekano ja ....... vivaraNam ..... 90. tattadabhAvasaMvitpUrvaka iti / tasya-vastvantarasya ghaTApekSayA paTAdestasmin ghaTe yakAbhAvasaMvit tatpUrvaka iti / / 91. yaugapadyamapIti / ekavastvAtmakatayA sattvAsattvayoH sannihitayo: sato: sadasadvikalpayoryogapadyaM prApnotIti parasyAzayaH / / ___92. ekatvamapi nimittAbhedadvArA''yAtamiti / ekatvam-ekarupatA sattvAsattvavikalpayoH / kIdRzamityAha-nimittAbhedadvArA''yAtaM nimittasya sadasadrUpavastuno yo'bheda:-anAnAtvaM sa eva dvAramupAyastenAyAtam-ApannaM yo hi yena saha sarvathA'bhinnanimitta: sa tena saha aikyamApnoti, yathA sadasadvikalpayoranyatarasya svarupamabhinnanimittau ca ghaTAyekavastvAzritau sadasadvikalpAviti svabhAvahetuprayoga 1. 'nAstItyapi na saMvitti0' iti gha-pAThaH / 2. anuSTup / 3. 'vinA atucchA' iti ng-paatthH| 4. 'evaM vijJAnaM na' iti gh-paatthH| 5. 'hAreNa Ayoga0' iti dd-paatthH| 6. 'ghaTekAbhAvaH' iti k-paatthH| 7. 'yaugyapadya(j) prApnotIti' iti ca-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA (prathama: etena yaugapadyamapi pratyuktam, kSayopazamavaicitryAditi // (111) yaccoktam-'na ca kAryadvAreNApi sadasadrUpaM vastu pratipattuM zakyate, yato nimittAbhedadvArA''yAtaM pratyuktaM-nirAkRtam / kuta ityAha-kSayopazamavaicitryAt / sa hyanekadharmAtmake vastuni kasyacit kazcid yastathA prAthamyAdibhedena taddheturiti // yaccoktamityAdi / yaccoktaM mUlapUrvapakSe 'na ca tat kAryadvAreNApi sadasadrUpaM vastu .............. anekAMtarazmi . thAya che. | (kSayopazamAnusAranuM tAtparya : vastu anaMtadharmAtmaka che, temAM je dharmanA jJAnanAM AvaraNano jevo kSayopazama hoya, tevuM pradhAna gauNa ke prathama-dvitIyabhAve bhedana jJAna thAya...) prazna:- paNa jo eka ja vastune AzrayIne baMne thatA hoya to baMnemAM bheda zI rIte ? uttara:- nimitta sarvAMze eka ja che - evuM nathI, paraMtu kathaMcit juduM-juduM paNa che. te A rIte - sattvAMzarUpa nimittane laIne astitvano pradhAnarUpe vikalpa thAya ane asattvAMzarUpa nimittane laIne nAstitvano pradhAnarUpe vikalpa thAya- Ama, nimitta judA hovAthI, te baMneno kathaMcit bheda paNa che. AzayaH badhA prANIone jJAnAvaraNAdi karmano kSayopazama vicitra hoya che. eTale teo jayAre sattvarUpa aMzane laIne vastuno bodha kare, tyAre pradhAnatAthI astitvano vikalpa thAya ane jyAre asattvarUpa aMzane laIne vastuno bodha kare, tyAre pradhAnatAthI nAstitvano vikalpa thAya - Ama baMne vikalpo judA judA thAya... ane pradhAna-gauNabhAve baMneno abheda paNa che - ema bhedabhedarUpa syAdvAda ja mAnavo joIe kArya dvArA vastunI sadasapatAnuM jJAna - (111) vaLI, tame je kahyuM hatuM ke - "vastu sadasarUpa che - evuM kArya dvArA paNa na jANI zakAya, kAraNa ke sadasarUpa kAryanI kadI upalabdhi ja nathI thatI" - te kathanano paNa ahIM avakAza ............. vivaraVY ... .......... ........ .............. .... iti parAkUtam / / ____93. yastathA prAthamyAdibhedena taddheturiti / vicitro hi jJAnAvaraNAdikSayopazama: prANinAm, tatastadvazAt kasyApi prathamatayA sattvAMzamasattvAMzaM vA viSayatayA samavalambamAno niyataikarupavikalpahetuH sampadyate iti yaugapadyadoSaparihAra: / ekatvaparihArastu nimittAbhedasya sadasattvayoH kathaJcid bhinnatvenAsiddhatvAditi svayameva boddhavyaH / / 2-2. rUratane pUche rU. "paraMtana' kRti -paDhi: 4. "sarvAMze'tyArerArabdha 'paTAtiyA'paryanta: | na vartate c-prtau| 5. pUrvamudrite tu 'vyam' ityazuddhapAThaH, tasya ca / pratAnusAreNa zuddhiH kRtA / For Personal & Private Use Only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA nobhayarUpaM kAryamupalabhyate' ityAdi, etadapyanavakAzam, vastusthityobhayarUpasyopalambhasya sAdhitatvAt / na ca tat kAryakaraNe pravartamAnaM kenacidAkAreNa karoti, kenacinna karoti, ekasya karaNAkaraNavirodhAt' ityAdyapyasAram, virodhAsiddheH / tathAhi-paryAyAtmanA karoti, dravyAtmanA na karotIti kuta ekasya karaNAkaraNavirodha vyAkhyA ....... pratipattuM zakyate, yato nobhayarUpaM kAryamupalabhyate ityAdi, etadapyanavakAzam / kuta ityAha-vastusthityobhayarUpasyopalambhastha sAdhitatvAt, anantarameva / 'na ca tat kAryakaraNe pravartamAnaM kenacidAkAreNa karoti, kenacinna karoti, ekasya karaNAkaraNavirodhAt' ityAdyapi mUlapUrvapakSoktameva asAram / kuta ityAha - virodhAsiddheH / enAmeva darzayati tathAhItyAdinA / tathAhi paryAyAtmanA karoti naimittikena rUpeNa tathApariNate:, dravyAtmanA na karoti mRdAdirUpeNa tathA'pariNateH iti kuta ekasya karaNAkaraNavirodha iti ? naiva / I 94 ... aneaMtarazmi nathI, kAraNa ke vAstavika rIte to kArya paNa ubhayarUpe ja upalabdha thAya che, evuM ame pUrve ja siddha 5rI gayA... tethI, artha dvArA dvArA pe| sahasa635 bhagAya che 4. pUrvapakSamAM tame je kahyuM hatuM ke, "kAraNa sadasapa na hoI zake, kAraNa ke vastu jyAre kArya karavA pravarte, tyAre amuka AkAre kArya kare ane amuka AkAre kArya na kare - evuM na bane. kema na bane ? to ke eka ja vastu kare ane na paNa kare te baMneno virodha che'' - te badhuM kathana asAra sAbita thAya che, kAraNa ke eka ja vastu - judA judA nimittane AzrayIne - kare ane na kare baMne banI zake, temAM koI virodha nathI. te A rIte - (1) mATI vagere kAraNo, cakra vagere nimittane AzrayIne, ghaTa-kapAlAdi paryAyarUpe ja kArya utpanna kare che, mATI vagere dravyarUpe nahIM, kAraNa ke mATI vagererUpa to traNe kALamAM avicalitapaNe rahela che, tethI tene kaMI utpanna karavAnA na hoya - Ama, eka ja kAraNa, paryAyane AzrayIne kArya kare che ane dravyane AzrayIne kArya nathI karatuM.. (matalaba ke kAraNa paryAyarUpa kAryane ja utpanna kare, dravyarUpa kAryane nahIM, kAraNa ke dravya e kArya ja nathI...) (2) mATI vagereno svabhAva, potAnuM kArya karavAno ja che, bIjAnuM kArya karavAno nahIM, kAraNa 153 - .....vivaraNam 94. naimittikena rUpeNa tathApariNateriti / nimittAccakracIvarAdeH sakAzAd bhavatIti naimittikaM tena rUpeNa kAraNena tathA ghaTAdirUpatayA pariNatermRdAdeH kAraNasya / mRttikA hi kAryaM janayantI naimittikena ghaTAdinA rUpeNa nivartayati ; na tu mRdAdirUpeNApi, tasya triSvavicalitarUpatvAditi / / 1. prekSyatAM 32tamaM pRSTham / 2. samIkSyatAM 32tamaM pRSTham / For Personal & Private Use Only Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 anekAntajayapatAkA (prathama: iti ? athavA svakAryakartRtvena karoti, kAryAntarAkartRtvena na karoti, ataH kenacidAkAreNa karoti, kenacinna karotIti ko'tra virodhaH ? // (112) na ca svakAryakartRtvameva kAryAntarAkartRtvam / yadi syAd, yathA svakArya karoti, evaM kAryAntaramapi kuryAt, kartRtvAnanyatvAdakartRtvasya, viparyayo vA, tatazcA - vyArA .. etat tAvat kAryamadhikRtyoktam / adhunA kAraNamadhikRtyAha-athavA svakAryakartRtvena karoti, kAryAntarAkartRtvena na karoti, ataH kenacidAkAreNa karoti, kenacinna karotIti ko'tra virodha: ? ne zihityartha che. na ca svakAryakartRtvameva ekarUpaM kAryAntarAkartRtvam / kathamityAha-yadi syAtetadekameva, tataH kimityAha-yathA svakAryaM karoti tat, evaM kAryAntaramapi kuryAt / kasmAdityAha-kartRtvAnanyatvAt akartRtvasya nAnyathA'nanyatvamiti bhAvitametat / viparyayo vA-yathA kAryAntaraM na karoti, evaM svakAryamapi na kuryAt akartRtvAnanyatvAt kartRtvasyeti - anekAMtarazmi .... ke mATI ghaDAne ja utpanna kare che, kapaDAne nahIM ane taMtu kapaDAne ja utpanna kare che, ghaDAne nahIM. Ama, eka ja kAraNa, svakAryakartutvana kare che ane parakArya akartutvena nathI karatuM... eTale eka ja kAraNa koIka AkAre (avacchedana - apekSAe) kare to koIka apekSAe na paNa kare, eTale kAraNamAM (paryAyAtmanA - svAryakartutvena) kartRtva (sattva) ane (dravyAtmanA - paryAarjuna) akartRtva (asattva) hovAmAM koI virodha nathI... (eTale vastunI ubhayarUpatA aviruddha che...) * kartutvane ja akartutvarUpa na mAnI zakAya (112) pUrvapakSa : vastunuM parakAryaakartutva juduM nathI, paNa svakAryakartutva ja parakAryakartRtva che, tethI nimitta to eka ja raheze ane eka ja nimittathI karaNa-akaraNa baMne to na ja banI zake. uttarapakSa: jo svakAryakartutvane ja parakAryaakatva mAnavAmAM Ave, to (1) akartatva paNa kartutvarUpa banaze ane to vastunuM parakAryaakartRtva paNa parakAryakartutvarUpa banaze nahIMtara tenuM ananyapaNuM na ghaTe) - A rIte, vastumAM parakAryakartRtva paNa AvI javAthI, vastu jema, potAnuM kArya kare che, tema bIjA kAryo paNa karavA lAgaze, arthAt mATI dvArA kapaDA vagere paNa banavA lAgaze, athavA to (2) kartutva paNa akartutvarUpa banavAthI, vastunuM svakAryakartutva paNa svakAryaakartRtvarUpa banaze. A rIte, vastumAM svakAryanuM paNa akartutva rahevAthI, vastu jema bIjAnAM kAryo nathI karatI, tema potAnAM kAryo paNa nahIM kare, arthAt mATI dvArA kapaDA vagerenI jema, ghaDo paNa nahIM bane ane A rIte to koI ja kArya na karavAthI, vastu karaNa ja nahIM bane. mATe, kartRtvane ja akartutvarUpa na mAnI zakAya. 2. "sva " ta va -pATa: I For Personal & Private Use Only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 155 kAraNatvamiti / (113) syAdetat kiM hi nAma kAryAntarAkartRtvamanyad yadAzrityAnanyatvayuktyanusAreNAkAraNatvaM pratipAdyate, kintu svakAryakartRtvamevaikasvabhAvaM kAryAntarAkartRtvamiti / hanta tarhi yenaiva svabhAvena karoti tenaiva na karotItyetadApannam / evaM cAbhinnanimittatve satyekatra kartRtvAkartRtvayorvirodha iti / tathAhi-tenaiva svabhAvena karoti, na karoti ceti vyAhatametat, ekasvabhAvasyaikatraivopayogAt / kAryAntarAkartRtvaM tatra *...... ..... ....... vyAkhyA .............. .... ............ bhAvaH / tatazca evam-anena prakAreNa akAraNatvamiti, kurvataH kAraNatvayogAt / syAdetat / kiM hi nAma kAryAntarAkartRtvamanyat svakAryakartRtvAt, yadAzrityAnanyatvayuktyanusAreNa uktalakSaNena akAraNatvaM pratipAdyate'dhikRtakAraNasya, naiva kiJcidanyat, kintu svakAryakartRtvamevaikasvabhAvaM kAryAntarAkartatvamiti-evaM ca tadekamevetyabhiprAyaH / etadAzaGkyAhahanta tarhi yenaiva svabhAvena karoti tenaiva na karotItyetadApannam arthataH / evaM cAbhinnanimittatve satyekatra kartRtvAkartRtvayorvirodha iti / etadbhAvanAyaivAha-tathAhi tenaiva svabhAvena karoti, na karoti ceti vyAhatametat / kuta ityAha-ekasvabhAvasyaikatraivopayogAt, anyathA ........... manesitarazmi .. (113) pUrvapakSaH vastunuM to mAtra svakAryakartutva ja che, te sivAya parakAryaakartutva jevuM kazuM ja nathI, to pachI "svakAryakartutva ane parakAryaakartutvano abheda mAnazo, to parakArya paNa karavA lAgaze athavA svakArya paNa na karavAthI akAraNa banaze" - vagere doSonuM ApAdana tame zI rIte karI zo? praznaH e rIte jo parakAryaakartutva nahIM rahe, to vastu zuM para kArya paNa karavA lAgaze? uttara : nA, kAraNa ke vastuno je svakAryakartRtva svabhAva che, teno ja 'parakAryaakartutva' evo paNa eka svabhAva che, tethI parakArya karavAnI Apatti nahIM Ave (arthAt vastu eka ja svabhAvathI svAyatA bhane 524Arya-ta cha...) uttarapakSa : are ! e rIte to kAraNa ke svabhAvathI kArya kare che, te ja svabhAvathI kArya nahIM karavAnI Apatti Avaze ane to eka ja nimittathI eka ja vastumAM kartutva-akartutva be virodhI dharma mAnavAnA thayA e Apatti Avaze. te A rIte - - vastu je svabhAve kArya kare, te ja svabhAve "kArya na kare evuM zI rIte kahI zakAya? kAraNa ke ekasvabhAvano mAtra eka ja ThekANe upayoga hoya, jo aneka ThekANe judo judo upayoga hoya, to tenI ekasvabhAvatA ja na rahe. tethI svabhAvano jo kArya karavAmAM upayoga haze, to "kArya nahIM karavAmAM upayoga nahIM hoya - ema virodha hovAthI, svakAryakartutvane ja "parakAryaadbhUtva' evA svabhAve na mAnI zakAya. 1. 'tadAzrityA0' iti ng-paatthH| 2. 'pratipadyate' iti Da-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA (prathamaH parikalpitamiti cet, etadapyamanoharam / kutaH ? kAryAntarAkartRtvasya tatra parikalpitatvAd vastuto'sattvAt tadbhAvApattyA kAryAntarabhAvaprasaGgAt // ___ (114) athAzaGkA-svakAryakartRtvavyatirikta kAryAntarAkartRtvaM parikalpitaM svakAryakartRtvameva punaH kAryAntarAkartRtvasvabhAvamabhyupagamyata iti / eSA'pyayuktA, .......... vyAkhyA ....... sarvathaikatvAyogaH / kAryAntarAkartRtvaM tatra-kAraNe parikalpitamiti cet, etadapyamanoharam / kuta ityAha-kAryAntarAkartRtvasya tatra-kAraNe parikalpitatvAt kAraNAt, ata eva vastuto'sattvAt-avidyamAnatvAt kAryAntarAkartRtvasya tadbhAvApattyA-kAryAntarakartRtvabhAvApattyA / kimityAha-kAryAntarabhAvaprasaGgAt na hi tadbhAvamantareNa tadabhAva iti bhAvanA // . athAzaGkA parasya-svakAryakartRtvavyatirikta kAryAntarAkartRtvaM parikalpitaM svakAryakartRtvameva punaH kAryAntarAkartRtvasvabhAvamabhyupagamyata iti / etadAzaGkyAha-eSA'pyayuktA ... manetirazmi ............... pUrvapakSa vastunuM svakAryakartutva ja vAstavika che, bAkI parakAryaakartutva to kAlpanika che. tethI vastu to mAtra svakAryakartutvarUpa ja raheze. uttarapakSaH A kathana paNa amanohara che, kAraNa ke parakAryaakartutva jo kalpita hoya, to vAstavamAM te asat che - evuM ja phalita thaze ane e rIte vastumAM jo parakAryaakartutva nahIM rahe, to - parakAryakartutva AvI jatAM - vastuthI bIjA kAryo paNa thavA lAgaze, arthAt mATIthI kapaDA vagere paNa banavA lAgaze. kAraNa ke jo kapaDA vagere kArya utpanna na kare, to tenA akartutvano abhAva na kahI zakAya. (114) pUrvapakSa vastunuM je svakAryakartutva che, tenAthI juduM parakAryaakartutva ja kalpita che, bAkI parakAryakartutvano sAva ja abhAva nathI, kAraNa ke svakAryakartutvano 'parakAryaakartutva" evo eka svabhAva che. tethI parakArya karavAnI Apatti nahIM Ave. * vivaraNam .. 95. na hi tadbhAvamantareNa tadabhAva iti / na-naiva hi:-yasmAt tadbhAvaM-kAryAntarabhAvamantareNavinA tadabhAva:-kAryAntarAkartRtvAbhAva: / / ....... ..........* pUrvapakSakAra, kAraNamAM mAtra svakAryakartutvarUpa mAnavAno Agraha eTalA mATe kare che, kAraNa ke tema mAnavAthI kAraNa svakAryakartutvarUpe kArya kare ane anyakAryaakartutvarUpe kArya na kare - evI vAta rahe ja nahIM.. pariNAme, judA judA dharmarUpe kartutva-akartRtva=karaNa-akaraNa ekatra rahe te vAta ja UDI jaze ane ekAMta eka-sadurUpatAnI sAbitI tha6 42.. 55, aNth|2shrii dhartRtva-rtRtva ne sAbita 425 2, tenu ni2|42542vaa Tiddha che... 1. 'eva ca vastu0' iti Ga-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 dhikkAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA dattottaratvAt / tathAhi-yenaiva svabhAvena karoti tenaiva na karotItyetadApanamityAdi tadevAvartate / anenaiva 'sarvAtmanA ca karaNe tadbhAvarUpameva syAt' ityAdi pratikSiptam, abhAvasya vastudharmatvAt, kathaJcidavyatirekAt, kAryAntarAkAraNatvAditi, tasmAd vyavasthitametat AzaGkA / kuta ityAha-dattottaratvAt / etadeva bhAvayati tathAhItyAdinA / tathAhi yenaiva svabhAvena karoti tenaiva na karotItyetadApannamityAdi pUrvoktaM tadevAvartate / anenaivauktanyAyena 'sarvAtmanA ca karaNe tadbhAvarUpameva syAt' iti etat pratikSiptam, abhAvasya vastudharmatvAt / 'na hyasati cetanAtve'NuzcetanAsvabhAvo nAma' ityanena prakAreNa, ata eva kathaJcidavyatirekAd bhAvAdabhAvasya, kAryAntarAkAraNatvAditi / yasmAdevaM tat tasmAd anekAMtarazmi ... uttarapakSa H A AzaMkA paNa ayukta che, kAraNa ke Ano uttara ame pahelA ja ApI dIdho. te A rIte - kartutvano ja akartRtva evo svabhAva mAnavAmAM Ave, to kAraNa ke svabhAvathI kArya kare, te ja svabhAvathI kArya nahIM karavAnI Apatti Ave.. paNa, ekasvabhAvano ekatra ja upayoga hovAthI, kArya karavAmAM upayoga hoya to na karavAmAM upayoga na rahe, arthAt eka ja svabhAvamAM kartutva-akartutva baMneno virodha che - ema pUrvokta rIte, pUrvapakSanuM kathana ayukta che. tame je kahyuM hatuM ke - "sarvAtmanA kare to kAraNa bhAvarUpa thAya, kAraNa ke abhAva to tuccha hovAthI kazuM karato nathI... vagere..." te badhuM khaMDita thayuM, kAraNa ke (1) abhAva paNa vastuno dharma che, eTale vastuthI (bhAvathI) kathaMcit abhinna che... (eTale abhAva tuccha nathI) ane (2) vastu kAryAtaranuM akAraNa paNa che... | (Azaya : vastu sarvAtmanA kArya karatI hoya, to teno abhAvAMza paNa kaMI karato hoya, tevI pUrvapakSanI mAnyatA nathI, tenuM khaMDana thayuM - abhAvarUpa vastudharma, bhAvathI abhinna hovAthI kaMI kare nahIM tevuM nathI ane te zuM kare ? to ke - kAryAntarAkatRtvana abhAvAMza vyApRta thAya che. arthAt, mATI, mRtvena ghaTa kare che, atakhtatvana paTAdi nathI karatI... ghaTa karavA mATe paTAdinuM akaraNa paNa jarUrI che ja. eTale kAraNa sarvAtmanA vyApRta thayuM... bhUmidaM tattva nipuNena vivAranIyam ...) prazna: abhAva te vastuno dharma zI rIte? uttara : vastu te potAnAM kAryanuM ja kAraNa che, bIjAnAM kAryanuM nahIM. tethI, parakAryaakAraNa= parakAryakAraNAbhAva te vastuno svabhAva che, paNa vastumAM jo abhAvarUpatA na mAnavAmAM Ave, to parakAryakAraNabhAva te vastuno svabhAva na ja banI zake. jema paramANumAM cetanatA na hovAthI, tene 1. prekSyatAM 155tamaM pRSTham / 2-3. prekSyatAM 33tamaM pRSTham / 4. samIkSyatAM 75tamaM pRSTam / For Personal & Private Use Only Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 anekAntajayapatAkA (prathamaH sadasadrUpaM vastu / tathA coktam "yasmAt pratyakSasaMvedyaM kAryato'pyavagamyate / tasmAdavazyameSTavyaM vastvekamubhayAtmakam // "" iti // (115) aparastvAha-nanu ca vastunaH svarUpeNa sattvaM pararUpeNa cAsattvamityetadiSyata eveti siddhasAdhyatA / etadapyayuktam svamatavirodhAt / tathAhi-evamicchatA vastuna eva sattvamasattvaM ca dharmAvityeSTavyam, vaktavyaM ca dharmadharmiNoranyatvamananyatvamanyAnanyatvaM ceti / kiJcAtaH ? yadyanyatvamavastutvAdiprasaGgaH / katham ? iha ca vastu dharmavyatiriktaM ............ vyAkhyA ....... vyavasthitametat sadasadrUpaM vastu / tathA coktamiti jJApakamAha-yasmAt pratyakSasaMvedyam uktavat kAryato'pyavagamyate uktanIteH, tasmAdavazyameSTavyaM nyAyavidA vastvekamubhayAtmakaMsadasadrUpamiti // anyastvAha vaizeSika:-nanu ca vastunaH-ghaTAdeH svarUpeNa sattvaM pararUpeNa cAsattvamityetadiSyata eva iti-evaM siddhasAdhyatA, ubhayAtmakamiti / etadAzaGkyAha-etadapyayuktam, svamatavirodhAt / enamevAha tathAhItyAdinA / tathAhItyupapradarzane / evamicchatA yathoditaM vastuna eva sattvamasattvaM ca dharmAvityeSTavyaM pareNa / vaktavyaM ca dharmadharmiNoranyatva ...................... manetirazmi .................. cetanasvabhAvI na kahI zakAya, tema prastutamAM paNa samajavuM. tethI, bhAvathI abhAvano kathaMcit abheda mAnavo me. mAma vastu sahasa635 cha, medhuM nizcita thayu... mA vize dhuMcha - pratyakSa dvArA tevuM ja saMvedana thAya che ane kArya dvArA paNa tevuM ja jaNAya che, tethI eka ja vastu sahasa6 ubhaya35 cha - sevo avazya svii||2 42vo hosa...." - vaizeSikadarzita siddhasAdhyatA ayukta (115) vaizeSika: ghaTAdi dareka vastuo svadravyAdinI apekSAe sat che ane paradravyAdinI apekSAe asat che - evuM to ame mAnIe ja chIe, emAM tame navuM zuM siddha karyuM? tethI pUrvokta sarva kathana, siddhasAdhyatA doSathI grasta che. syAdvAdIH tamAruM kathana paNa ayukta che, kAraNa ke tamArA mate sadasarUpa vastu siddha ja nathI, chatAM tame - vastune sadasarUpa mAnazo, to potAnA matano virodha Avaze. te A rIte - vastune jo sadasarUpa mAnavAmAM Ave, to vastunA be dharma svIkAravA paDaze - sattva ane asatva... paraMtu maha tamAre 43 57ze , satyAsatva35 dharma sane yA pathye (1) me cha, (2) sameha che, 3 (3) mehame cha ? vaizeSimate mAtra vi485 pramANe hoSa Ave che. . 1. santulyatAM catustriMzadpRSThagataM padyam / 2. anuSTup / 3. 'svasvavirodhAt' iti ka-pAThaH / ..............................* For Personal & Private Use Only Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 159 tacca svarUpeNa sat pararUpeNa cAsadityabhyupagamAd dharmANAM ca paratvAt tdruupennaasttvaadvstutvprsnggH|| (116) na ca tanna prakrAntadharmavyatiriktamapi svarUpeNa sat pararUpeNa cAsat, atyantAbhAvaprasaGgAdityuktadoSApattireva / nApattiH, tasya yathoditatvAnupapatteH / atha *............................................... vyAkhyA ................... mananyatvamanyAnanyatvaM ceti vikalpAH / kiJcAtaH ? yadyanyatvaM dharmadharmiNoH avastutvAdiprasaGgaH tayoreva / 'Adi'zabdAd dharmadharmaprAptiparigrahaH / kathamityAha-iha ca vastu dharmavyatiriktaM tacca svarUpeNa sat pararUpeNa ca asadityabhyupagamAt kAraNAt tathA dharmANAM ca paratvAt tadrUpeNa-sadAdinA dharmarUpeNa asattvAt hetoH avastutvaprasaGgaH // atraiva bhAvanAM kurvannAha-na cetyAdi / na ca tat-bastu na prakrAntadharmavyatiriktamapimauladharmavyatiriktamapi svarUpeNa sata pararUpeNa cAsat / na ca na kasmAta ? atyantAbhAvaprasaGgAt / yadi naivaMrUpam, kharaviSANaM tarhi taditi bhAvanA / iti-evaM uktadoSApattireva svarUpeNApyasattvAt, avastutvAdityabhiprAyaH / atrAha-nApattiH anantaroditA / kuta ityAhatasya-mUladharmavyatiriktasya vastuno yathoditatvAnupapatteH / svarUpeNa sat pararUpeNa cAsaditi ................ manetirazmi ... prathama vikalpanI aghaTitatA : (1) dharma-dharmAno jo bheda mAnavAmAM Ave, to dharma-dharmInI vasturUpatA ja nahIM ghaTe, kAraNa ke vastu te dharmathI judI hovAthI, vastu mATe dharma paNa "para" banaze ane "dareka vastu svarUpe sat ane 523pe asat che" - me niyama prabhArI, 52 mevA 53pe (=satyAsatpa35) 59 / vastu asat thaze. - A rIte satvarUpe paNa na rahevAthI - vastu asat banI jatAM - vastunI vasturUpatA ja nahIM rahe, arthAt vastu 'avastu' banI 4ze... (116) pUrvapakSaH vastu svarUpe sat ne pararUpe asat che, paNa te dharmothI bhinna evI vastu tevI nathI... uttarapakSa H to, te dharmathI bhinna vastu svarUpe sat na hovAthI kharaviSANanI jema teno atyaMtabhAva thaze. eTale tene paNa svarUpe sat ane pararUpe asat mAnavI ja paDaze ane to te pararUpe (dharma35) asat janavAthI avastu 4 thaze... pUrvapakSa e Apatti nathI, kAraNa ke dharmathI bhinna vastu; svarUpe sat ane pararUpe asat che ja nahIM ke jethI tame dharmarUpe asat banavAthI avastutvanI Apatti ApI zako. ..................* vivaraNam ......... 96. dharmadharmiprAptiparigraha iti / dharmANAM dharmirUpeNa prApti: dharmadharmiprAptiH / / 1. prekSyatAM tRtIyA paGktiH / .................. For Personal & Private Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 (prathama: kIdRk taditi kathanIyam / avyapadezArhamiti cet, na, svavacanavirodhAt, adhikRtavyapadezena vyapadezAt; anyathA'vyapadezArhamiti zabdApravRtteH / ( 117) sacchabdAdivyapadezArhaM na bhavatIti cet, kimatra kSuNNamiti vAcyam, yato na tat sannApyasaditi cet, sadasat tarhi niyamataH / etadapi naiva tattvata iti cet, kiM tadanyat ? ato anekAntajayapatAkA * vyAkhyA yathoditaM tadanupapatteH, mUladharmavyatiriktaM vastu naiveSyata ityarthaH / atrottaram-atha kIdRk tatvastu iti-etat kathanIyam / avyapadezArhamiti cet, atrottaram - na, svavacanavirodhAt / enamevAha-adhikRtavyapadezena - avyapadezArhamityanena vyapadezAt / itthaM caitadaGgIkartavyamityAhaanyathA'vyapadezArhamiti evaM zabdApravRtteH / sacchabdAdivyapadezArhaM na bhavati iti cet, atrottaram-kimatra kSuNNaM yat sacchabdAdivyapadezArhaM na bhavatyetad vAcyam, yato na tatvastu sannApyasaditi cet, kSuNNam / etadAzaGkyAha - sadasat tarhi niyamato yad vastu na ca sannApyasat taditthambhUtameva / etadapi naiva tattvata iti cet, yaduta sadasaditi / etadAzaGkyAhaaneDAMtarazmi syAdvAdI : to vastune kevI mAno cho ? vaizeSikaH 'avyapadezayogya' mAnIe chIe, arthAt te vastuno zabda dvArA abhilApa azakya che. syAdvAdI H evuM na mAnI zakAya, kAraNa ke temAM svavacanano ja virodha Ave che. te A rIte - (1) tame kheDa jAnu uho cho De, vastuno zabda dvArA abhisApa 4 azasya che, jane (2) khejjAnu 'avyapadezayogya' zabdathI ja vastuno abhilApa karo cho. jo vastu sarvathA avyapadezayogya ja hoya, to 'avyapadezayogya' evA zabdathI paNa vastuno vyapadeza na thaI zake ane vyapadeza karo to svavacanano virodha yathAvasthita ja rahe. thaze. (117) vaizeSika : vastuno sAva ja vyapadeza na thaI zake - evuM ame nathI kahetAM, paraMtu amAro kahevAno Azaya e ke, vastuno sat-asat vagere zabdothI vyapadeza na thaI zake, bIjA 'avyapadezayogya' zabdathI to teno vyapadeza thaI ja zake che. syAdvAdI : sat-asat vagere zabdothI vyapadeza na thAya, enAthI tame phalita zuM karyuM ? vaizeSiGa : ilita je ryu De, vastu (sva3ye) sat pe| nathI bhane (5235) asat pA nathI. syAdvAdI : vastu jo sat paNa na hoya ane asat paNa na hoya, to niyamA sadasa pa siddha vaizeSika : nA, vAstavamAM vastu sadasadpa paNa nathI. 1. 'kSaNamiti' iti ka - pAThaH, 'kSUNamiti' tu gha - pAThaH / 2. 'tadanyadanyato'ti0' iti Ga-pAThaH / 3. 'naivemiSyata' iti Ga-pATho'zuddhaH / 4-5. ubhayatra 'kSaNaM' iti gha Ga-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhira:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 161 - > 'tiriktam tathAvidhabuddhigrAhyamiti cet, tatrApi buddhiriti nyAyAtItametat / tathAhitanna sannAsanna sadasad buddhigocarazcetyadbhutametat / svakAryasattvAbhyupagame ca vyarthA'para cIhyAM . kiM tadanyat vastu ? ato'tiriktaM sadasataH tathAvidhabuddhigrAhyamiti cet, tathAvidhAavyapadezyA / etadAzaGkyAha-tathApi-trikoTIzUnye buddhiriti nyAyAtItametat / etadevAha tathAhItyAdinA / tathAhi tat-vastu na sannAsanna sadasat trikoTIzUnyaM buddhigocarazcetyadbhutametat, karmazaktyabhAve viSayatvAyogAdityarthaH / svakAryasattvApekSayA sadeva tadityAzaGkAnirAsArthamAha-svakAryasattvAbhyupagame ca vastuno vyarthA'parayogakalpanA-sadantara anekAMtarazmi . syAdvAdIH jo sadasarUpa paNa nathI, to te sivAya vastu kevI che? vaizeSika te vastu sadasathI bhinna che ane evI buddhithI grAhya che, ke je buddhino vyapadeza ja azakya che. syAdvAdI : A to tame bahu AzcaryanI vAta karI ! vastu sastuM paNa nathI, asatuM paNa nathI, sadasatuM paNa nathI. Ama, jJAnanI viSayabhUta vastunuM, jayAre koI svarUpa - sAmarthya ja niyata nathI, tyAre te buddhithI zI rIte grAhya banI zake? (karmazattvapAve viSayatvIyor - je vastu jJAnano viSaya bane temAM karmatva Ave, jema ke - paraM nAnAmi ahIM dvitIyA karma7. jemAM karmazakti ja nathI te viSaya na bane. je sat-asa-sadasat nathI temAM karmazakti na hovAthI viSaya na bane...) vaizeSika : vastunuM sAmarthya sAva ja aniyata che - evuM nathI, kAraNa ke dareka vastu potAnuM kArya karatI hovAthI, svakAryasattvanI apekSAe sat che ane sat hovAthI te buddhithI grAhya paNa banI zake che. (AzayaH kAraNanuM kArya to sat che ja, eTale kAryanA sattvanI apekSAe kAraNa paNa sat che.) syAdvAdI: e rIte dareka vastu, jo svakAryasattvanI apekSAe ja sat banI jatI hoya, to sattA nAmanA alaga padArthano yoga mAnavAnI jarUra zI ? Azaya e ke, vaizeSiko "sattA' nAmano eka alaga padArtha mAne che ane te sattAno jemAM yoga thAya, te padArtha "sa" kahevAya che, evuM mAne che... paNa, padArthanAM sapaNAno vyavahAra, jyAre svakAryasattvanI apekSAe ja thaI jato hoya, tyAre alaga sattA nAmano padArtha ane teno yoga mAnavAnI jarUra zuM? vivaUF ... 97. varmazaksimAva ta ] karmaLa:-jJAnAviciviSayaca vastuna: sAmarthya tasyamAve || 2. "yatogati' ta i-pAva: | 2. "avyapazA' ti -pATha: I For Personal & Private Use Only Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ..................* ............... 162 anekAntajayapatAkA (prathamaH yogakalpanA, niyatarUpatAditayA ca svapararUpasattvAsattvadoSo'nivAritaprasara eveti yatkiJcidetat // (118) evaM dharmANAmapi vastuvyatiriktatvAt svarUpeNa sattvaM pararUpeNa cAsattvamiti dharmAntaraprAptiH / tatrApyayameva nyAya ityaniSThA / syAdetat na dharmANAM dharmAntara . .. vyAkhyA ..... yogakalpanA niyaMtarUpAditayA ca kAraNena vastudharmANAM svapararUpasattvAsattvadoSo'nivAritaprasara eva, dharmAnyatve vastunastadrUpeNAsattvAt, iti-evaM yatkiJcidetat paroditam // evaM dharmANAmapi-prastutAnAM vastuvyatiriktatvAt kAraNAt svarUpeNa sattvamiti pararUpeNa cAsattvamiti kRtvA dharmAntaraprAptiH / tatrApi-dharmAntare ayameva nyAya ityaniSThA / ............. manetirazmi ........ vaLI, svakAryasattva paNa vastuno eka prakArano dhUrma ja che ane tene dharmathI bhinna mAnavAmAM, svakAryasattva paNa "para" banaze... vastu svarUpe sat ane pararUpe asat hovAthI, para evA svakAryasattvarUpe paNa vastu asat bane ane to pUrvokta doSa anivArya ja rahe. (118) vaNI, vastuthI hovAthI, sattvAvagere dharmo 59, sva3pe sat bhane 523pe asat hovAthI, sattvAdi dharmomAM paNa sattva-asatvarUpa judA dharmo mAnavA paDaze ane te dharmomAM paNa svarUpe satva-523pe asattva thavAthA manavasthA thaze... ....... vivaraNam ....... ... ___98. niyatarUpAditayA ca kAraNena vastudharmANAmiti / vastudharmANAM-vastusvarUpANAm / ayamatrAbhiprAya:-sattvAsattvAbhyAM bhinnamapi svakAryasattvaM dharmisvazarIralakSaNamabhyupagamyamAnaM niyamAtniyamenaikena kenacidrUpeNAsti / tatazca 99. svapararUpasattvAsattvadoSo'nivAritaprasara eva / atraiva hetumAha100. dharmAnyatve vastunaratadrUpeNAsattvAditi / dharmAnyatve sattvAsattvalakSaNadharmavibhinnatve sati vastuna: svakAryasattvalakSaNasya tadrUpeNa vibhinnadharmasvabhAvalakSaNenAsattvAt-avidyamAnatvAt / evaM ca dharmisvabhAvatvaM dharmAsattvabhAvamApannamiti / / // iti zrImunicandrasUriviracite anekAntajayapatAkodyotadIpikATippaNake sadasadadhikAra: samApta: // svakAryasattva bhale sattva-asattva dharmathI bhinna hoya, to paNa dharmInAM svarUparUpa hovAthI te dharma che, ane dharma haMmezA koI niyata svarUpano ja hovAthI te koIka svarUpe to niyata che ja... ..................... 1. 'rUpeNAsattva' iti ga-pAThaH / 2. 'vA'sattva0' iti Ga-pAThaH / 3. 'dharmasvazarIra0' iti ka-pAThaH 4. 'sattvAditi dharmAnyatve sattvalakSaNe dharmavibhinnatve sati' iti ka-pAThaH / 5. 'svakAyasvatvalakSaNatadrupeNa iti cpaatthH| 6. 'dharmasvabhAva' iti ca-pAThaH / 7. "Tippanake' iti ca-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) vyAkhyA- vivaraNa - vivecanasamanvitA 163 - miSyate, api tu ta eva svarUpeNa santi, pararUpeNa ca na santIti na tadvilakSaNe sadasattve iti / etadapyasamIcInam, vastunyapi samAnatvAt / aGgIkaraNe ca dharmAbhAvaprasaGgenAbhyupagamavirodhAt, (119) tadbhAve'pi tasyeti sambandhAnupapatteH / samavAyabhAvAt kathamanupapattiriti cet, na, tasyAsiddhatvAt padArthAntaratvena samavAyikalpatvAt * vyAkhyA syAdetat na dharmANAM dharmAntaramiSyate, api tu ta eva-dharmAH svarUpeNa santi, pararUpeNa ca na santi / iti - evaM na tadvilakSaNe sadasattve, ato na dharmANAM dharmAntaraprAptirityabhiprAya iti / etadapyasamIcInam - azobhanam / kuta ityAha- vastunyapi samAnatvAt / tathAhi tadeva svarUpeNa sat pararUpeNa cAsadityapi vaktuM zakyata eva / aGgIkaraNe ca asya pakSasya dharmAbhAvaprasaGgena hetunA abhyupagamavirodhAt / tadbhAve'pi vyatiriktadharmabhAve'pi tasyeti sambandhAnupapatteH tasya-vastunaH ete dharmA iti sambandhAsiddheH, vastvantareNa bhedaavishessaadityrthH| samavAyabhAvAt kAraNAt kathamanupapattiH tasyeti sambandhasya / iti cet, etadAzaGkya Aha* aneDAMtarazmi vaizeSika H sattvAdi mULadharmo judA che - e to barAbara che, paNa te mULadharmomAM bIjA dharmo iSTa nathI, kAraNa ke te mULadharmo ja svarUpe sat ane pararUpe asat che, paNa sattva-asattvarUpa dharma tenAthI judA nathI, tethI dharmamAM paNa bIjA dharmo mAnavAnI Apatti nahIM Ave. syAdvAdI : A kathana paNa ayukta che, kAraNa ke to pachI vastu aMge paNa tema ja mAnI lo ke vastu paNa svarUpe sat ane pararUpe asat (ema sadasadrUpa) che, sattva-asattvarUpa judA dharmo tenAthI paNa judA nathI. ane evuM mAnI lezo, to dharmI karatAM dharmanuM je svataMtra astitva svIkAro cho, te tamArA abhyupagamano virodha Avaze. meM dharmane judA mAnavAmAM saMbaMdhanI asaMgati (118) dharma-dharmAne bhe dudhA mAnavAmAM khAve, to 'khA dharmAnA sA dharmo che' khema dharma-dharmAno saMbaMdha ja nahIM ghaTe... Azaya e ke, jema ghaTa ane paTa judA havAthI ghaTano paTa ema kahevAtuM nathI, tema ghaTa ane dharmo judA hoya to ghaTanA dharmo paNa nahIM kahI zakAya... vaizeSika : ame dharma-dharmI vacce samavAya saMbaMdha mAnyo hovAthI, saMbaMdhanI asaMgati nahIM rahe... syAdvAdI : paNa, 'samavAya' saMbaMdha ja asiddha che, kAraNa ke te alaga peMdArtharUpa hovAthI, samavAya paNa samavAyI jevo ja che, arthAt jema dharma-dharmInA joDANa mATe samavAyanI jarUra paDe, tema dharmadharmI ane samavAyanA joDANa mATe paNa saMbaMdhanI jarUra paDaze. * vaizeSiko, samavAya nAmano eka alaga padArtha svIkAre che. 1. 'vA'sadityapi' iti ka- pAThaH / 2. 'zakyata ityAha aGgI0' iti ka- pAThaH / 3. 'dharmAbhAve'pi' iti gha pATha: / For Personal & Private Use Only Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 anekAntajayapatAkA (prathama: anyasamavAyavyatirekeNa tatsambandhAnupapatteH / abhyupagame ca tatrApyayameva vRttAnta ityanavasthA / svasamavAyisambandhakasvabhAvadvayAGgIkaraNe ca tatastasya vyatiriktetara - vyArahyA che na, tasyAsiddhatvAt / tasyeti samavAyasya / asiddhatvaM ca padArthAntaratvena samavAyikalpatvAt prastutasamavAyasya / tataH kimityAha-anyasamavAyavyatirekeNa tatsambandhAnupapatteH tasyamUlasamavAyasya samavAyibhiH sambandhAnupapatteH / abhyupagame ca anyasamavAyasya tatrApyayameva vRttAntaH-anya samavAyApattilakSaNa ityanavasthA / sa hi svasambandhakasvabhAvaH samavAyisambandhakasvabhAvazcetyato na doSa iti parAbhiprAyaM cetasi nidhAyAha-svasamavAyItyAdi / svazca samavAyAtmA, samavAyinau ca dharmadharmiNau, svasamavAyinaH teSAM sambandhakaM ca tat svabhAvadvayaM ceti vigrahaH, tasya aGgIkaraNe ca-abhyupagame ca / kimityAha-tataH-samavAyAt tasya * anekAMtarazmi eTale, bIjo samavAya paNa mAnavo paDaze, nahIMtara mULasamavAyano samavAyI (dharma-dharmI) sAthe saMbaMdha ja nahIM ghaTe... vaizeSikaH to ame, samavAya ane samavAyInuM joDANa karanAra bIjo samavAya mAnazuM. have to vAMdho nahIM ne ? syAdvAdIH to paNa doSa ja che, kAraNa ke samavAya-samavAyI vacceno bIjo samavAya paNa, kayA saMbaMdhathI samavAya-samavAyImAM joDAze? te mATe jo trIjo samavAya svIkAro, to tenA joDANa mATe paNa cotho samavAya mAnavo paDaze... ane e rIte anavasthA thaze. vaizeSika : samavAya dvArA, mAtra dharma-dharmIno ja saMbaMdha nathI thato, paNa te samavAyI (dharmadharmI) sAthe potAno paNa saMbaMdha thAya che - A rIte, dharma-dharmIne joDavAno ane potAne joDavAno - Ama samavAyanA be svabhAva che. syAdvAdI: ahIM paNa vikalpadoSarUpI vIjaLI mAthe paDaze ja. te A rIte - te baMne svabhAva, samavAyathI (1) bhinna che, ke (2) abhinna ? (1) jo bhinna mAnazo, to "samavAyanA be svabhAva che" ema samavAya ane svabhAvayano saMbaMdha kayo? (temAM pAcho samavAya vagere mAnavAthI anavasthA...) ane (2) jo abhinna mAnazo, to baMne svabhAva eka thaI jaze, kAraNa ke samavAyathI abhinna, jema samavAyanuM svarUpa juduM nathI, tema baMne svabhAva paNa judA judA nahIM rahe, athavA to samavAya aneka thaI jaze, kAraNa ke jema svabhAvadrayanuM juduM juduM svarUpa che, tema svabhAvadrayathI abhinna samavAyanuM paNa juduM-juduM svarUpa thaze. 2. 'daya gI' rUti va-pArva: | For Personal & Private Use Only Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA vikalpadoSAzaniranivAritaprasaraH / (120) sa ihapratyayagamya iti cet, na, tasyeha ** svasamavAyisambandhakasvabhAvadvayasya vyatiriktetaravikalpadoSAzaniranivAritaprasaraH / tathAhiyadi tat tataH-svabhAvadvayasamavAyAt vyatiriktaM tasyeti kaH sambandhaH ? athAvyatiriktamekatvamasyAdhikRtasvabhAvadvayasya ekasmAt samavAyAdavyatiriktatvAt, tatsvarUpavat; anekatvaM vA samavAyasyAdhikRtasvabhAvadvayAdavyatiriktatvAt tatsvarUpavadeveti / sa ihapratyayagamya iti cet sa:-samavAyaH, ihapratyayagamyo vartate, yathoktam-"ayutasiddhAnAmAdhAryAdhArabhUtAnAM yaH sambandhaH ihapratyayahetuH samavAyaH, bhavati cAyamihetyavigAnena pratyaya tantuSu paTa ityAdau / na cAyamanimittaH, sadAbhAvAdiprasaGgAt, na ca samavAyinimittaH, atatparicchedakatvAt, ato yannimitto'yaM sa samavAyaH' iti / etadAzaGkyAha-na tasyetyAdi / na-naitadevaM / tasya-ihapratyayasya iha - anekAMtarazmi .. - - samavAyanI siddhi asaMbhavita (120) vaizeSika : "taMtuomAM paTa che, paTamAM guNa-kriyA che, dravyAdimAM sattA che" vagere sthaLomAM, samavAya dvArA ja "ahIM A che" evI pratIti thAya che ane dda rUTuM pratIti dvArA ja samavAyanI siddhi thAya che. prazna : "da rUTuM evI pratIti, zuM nimitta (kAraNa) vinA ja na mAnI zakAya? uttara : nA, kAraNa ke kAraNa vinAnuM kArya, kAMto AkAzanI jema sarvadA sat thaze, ane kAM'to zazazRMganI jema sarvadA asat thaze, je prastutamAM asaMbhavita che... praznaH to kAraNa tarIke alaga samavAyane mAnavA karatAM, samavAyIne (dharma-dharmIne) ja mAnI laIe to? uttaraH evuM paNa na mAnI zakAya, kAraNa ke samavAyI dvArA teno bodha nathI thato, teno viSaya judo che. tethI, jenA kAraNe rUda rUdra evI pratIti thAya che, te samavAyarUpa alaga tattvano avazya svIkAra karavo joIe. kahyuM che ke - "ayutasiddha (apRthasiddha) ane AdhAra-AdheyabhUta evA padArthomAM "A ahIM che' evI rUTa pratItimAM je kAraNabhUta saMbaMdha che, tene samavAya kahevAya che." syAdvAdI : "rUda rUTuM pratItinAM kAraNa tarIke samavAyane na mAnI zakAya, kAraNa ke "A samavAyImAM samavAya che - ahIM samavAya vinA paNa ahapratIti to thAya ja che... te pratItinA kAraNa tarIke bIjo samavAya paNa na mAnI zakAya, kAraNa ke tame to mAtra eka ja samavAya mAno cho. prazna: "samavAyImAM samavAya' te pratIti aMtargata je samavAya che, tene ja "rUda rUTuM pratItinA 1. 'tat tato vyatiriktaM tasyeti' iti gha-pAThaH, 'tat tato (taH) svabhAvadvayasamavAyAt tat tato vyatiriktaM' iti tu Da-pa4i: | For Personal & Private Use Only Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 anekAntajayapatAkA (prathama: samavAyiSu samavAya iti vyabhicAropalabdheH / (121) pratiniyatadharmidharmasvabhAvastatsambandha iti cet, na, tatsvabhAvasyApi dharmatvAd dharmAdyAtmabhUtatvAnupapattito vAGmAtratvAt, AtmabhUtatve ca bhedAbhyupagamavirodhaH // ja vyArahyA che samavAyiSu samavAya iti-evaM vyabhicAropalabdhaH / tathA ca bhavatyatrApIhapratyayaH, na ca tadaparasamavAyanibandhanaH, tasyAbhAvAt vivakSitasamavAyasya cAtra samavAyikalpatvAt samavAyibuddhyaiva grahaNAt tasyaiva pratyayAntaranimittatve'tiprasaGga iti bhAvanIyametat / pratiniyatetyAdi / pratiniyatarmidharmasvabhAvaH sa eva dharmI taddharmI taddharmarmisvabhAvaH, ta eva ca dharmAstaddharmidharmasvabhAvA ityevambhUtaH tatsambandhaH-dharmadharmiNoH sambandhaH / iti cet, etadAzaGkyAha-netyAdi / na-naitadevam / tatsvabhAvasyApi-anantaroditadharmidharmasvabhAvasyApi / kimityAha-dharmatvAt kAraNAt dharmAdyAtmabhUtatvAnupapattitaH "anye dharmA dharmiNaH" ityabhyupagamena vAGmAtratvAt / 'Adi'zabdAd dharmiparigrahaH / AtmabhUtatve ca adhikRtasvabhAvasya, dharmAderiti prakramaH / kimityAha-bhedAbhyupagamavirodhaH dharmadharmiNorbheda iti yo'bhyupagama ... anekAMtarazmi . kAraNa tarIke mAnI laIe to? uttara : nA, kAraNa ke pratIti aMtargata samavAyano, samavAyIrUpe (saMbaMdhIrUpe) ja bodha thAya che, saMbaMdharUpe nahIM. tethI te samavAya dvArA samavAyInI ja pratIti thaI zake, "phuda rUTuM evI pratIti nahIM... chatAM paNa tenAthI "rUda hUM' pratItinI utpatti mAnazo, to - bIjA pratyayanI paNa utpatti thaI zakavAthI - taMtuSa paTa: vageremAM paNa taMtuthI ja saMbaMdhanI pratIti mAnI zakAze. niSkarSa: samavAya vinA paNa IhapratIti thatI hovAthI (kAraNa vinA paNa kAryanI upalabdhirUpa vyabhicAra hovAthI) IhapratyayanA kAraNa tarIke samavAyane na mAnI zakAya. tethI Ihapratyaya dvArA samavAyasiddhi paNa na thaI zake ane samavAya siddha na thatAM, tenA dvArA dharma-dharmInI vyavasthA asaMgata ja raheze... mATe, dharmane judo mAnavAmAM saMbaMdhanI saMgati azakya ja raheze. (121) vaizeSikaH mATI vagere dharmano svabhAva "sattvAdi dharmanA dharmarUpa che ane sattvAdi dharmano svabhAva "mATI vagere dharmanA dharmarUpa che - Ama, je pratiniyata svabhAva che, te ja dharmadharmInA saMbaMdha rUpa che, ane tenAthI, dharmonA dharma evo vyapadeza thaI jaze. mATe saMbaMdhasaMgati azakya nathI... syAdvAdI : A kathana paNa mAtra bolavA pUratuM che, kAraNa ke e svabhAva paNa dharmarUpa ja che. tame dharmane dharmIthI bhinna mAnyo hovAthI te svabhAva; dharmI-dharma (AtmabhUta) svabhAvarUpa banI na zake.. eTale tene svabhAva kahevo vANIvilAsa ja che... ane jo te svabhAva hoya - AtmabhUta hoya, to pachI dharma-dharma judA che evI tamArI mAnyatA ja khaMDita thaze... vaLI, dharmanA dharma nathI hotA, For Personal & Private Use Only Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 167 (122) athAnanyatvaM tayoH, tadvyavasthA'yogaH anyonyAtmakatvenetaranirAkaraNAt / anirAkaraNe'pi sadasattvayorekatvena tad yathA svarUpeNa sat, evaM pararUpeNApi syAdityAdyuktam / asambhavinau ca nirAdhArau dharmAviti yatkiJcidetat // ..... vyAkhyA *... stadvirodhaH, dharmANAM ca dharmAntaraprAptirityasyopalakSaNametat, evamapyabhyupagamavirodhAditi // athetyAdi / atha ananyatvaM tayoH-dharmadharmiNoH / atrAha-tadvyavasthA'yogaH-dharmidharmavyavasthA'yogaH / kathamityAha-anyonyAtmakatvena hetunA itaranirAkaraNAt-dvitIyanirAkaraNAt / tathAhi-yadi dharmiNo'vyatiriktA dharmAstato dharmimAtraM te, tadavyatiriktatvAt, tatsvarUpavaditi na santyeva dharmA itItaranirAkaraNam / evaM dharmiNo'pi vAcyam-dharmAvyatirekAditi dharmarmivyavasthA'yogaH / anirAkaraNe'pi itarasya / kimityAha-sadasattvayorekatvena ekadharmyavyatirekadvArAyAtena hetunA / kimityAha-tat-vastu yathA svarUpeNa sadevaM pararUpeNApi syAt, sadasattvayorekatvAdityarthaH / ityAdhuktaM prAk / dharmAvyatirekAd dharmiNa evAsattvaM bhaviSyatItyapyAzaGkyAha-asambhavinau ca nirAdhArau dharmoM sadasallakSaNau na sta eva iti yatkiJcidetat // ..... manetirazmi ... evI mAnyatAno paNa virodha thaze... Ama, saMbaMdhanI asaMgati yathAvasthita ja rahevAthI dharmadharmInA bhedarUpa prathama vikalpa ayukta che. * dvitIya vipanI matitA* (122) (2) dharma-dhAno ko ameha mAnavAmAM Ave, to dharma-dhAnI vyavasthA 4 nahIM ghaTe, 5 // 29 jAne meM thavAthI, meno lo5 thaze. te bhArIta - (A) pAthI dharmo abhinna mAnazo, to 4bha dhAna 135 49 nathI, temadharmo 5 haTa nahI 23, arthAt dhanI lo5 thaze, ane (B) dharmathI jo dharmI abhinna mAnazo, to jema dharmanuM svarUpa juduM nathI, tema dharmInuM svarUpa paNa juduM nahIM 29, arthAt pAnI so5 thaze. A rIte itarano lopa kadAca na paNa mAno, to paNa sattva-asattva baMne dharmo - eka dharmIthI, abhinna thaI jatAM - eka rUpa banaze, arthAt sattva paNa asattvarUpa ane asattva paNa sattvarUpa banaze ane tethI to vastu svarUpanI jema pararUpe paNa sat banaze athavA to pararUpanI jema svarUpe paNa asat janaze... vagaire poSo pUrve yA cha 4. zaMkAH dharma sAthe abheda hovAthI dharmIno ja lopa thaze, dharmano zI rIte ? samAdhAnaH jo dharmIno lopa thaze, to dharmo paNa nirAdhAra (AdhAra vinAnA) to zI rIte rahI za: ? isata: dhanI 59 lo5 thAya 4... mATe mame 56 55 ayusta cha. For Personal & Private Use Only Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayapatAkA 168 (123) athAnyAnanyatvam, ato'nekAntavAdAbhyupagamAdekAntavAdinaH svamatavirodha ityalaM prasaGgena // iti prthmo'dhikaarH| * * * * * * * ................ vyAkhyA .............. ... athAnyAnanyatvaM dharmadharmiNoH, ato'nekAntavAdAbhyupagamAt kAraNAt ekAntavAdinaH svamatavirodha ityalaM prasaGgena // samApta: 'sadasadrUpavastuvaktavyatA''dhikAraH // ....* manetirazmi *... tRtIya vikalpa pramANe anekAMtazaraNa (12) (3) dharma-bhAno me 59 nahI, sabhe 59 // nahI, paraMtu mehame bhAnazo, to anekAMtavAdano ja svIkAra thavAthI, ekAMta vAdIone potAnA matano virodha Avaze, mATe prasaMgathI saryu. niSkarSa tethI, vastune sadasarUpa ja mAnavI joIe ane te sadasarUpatA paNa, vastuthI kathaMcid abhinna ja mAnavI joIe. // A pramANe sadasarUpavastuvaktavyatA svarUpa pahelA adhikAranuM gujarAtI vivecana deva-gurukRpAe paripUrNa thayuM , 1. 'ato naikAnta0' iti k-paatthH| 2. 'prathamaH paricchedaH' iti k-gh-paatthH| 3. 'samAptaH // cha / sada0' iti hu-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 169 -00 // dvitIyo'dhikAraH // (124) yaccoktam-'etena nityAnityamapi pratyuktamavagantavyam, virodhAdeva' ityAdi, tadapi na samyak, pramANatastathA'vagamAt / tathAhi-adhyakSeNa nityAnityameva tadavagamyate; anyathA tadavagamAbhAvaprasaGgAt / tathA ca yadi tadapracyutAnutpannasthiraikasvabhAvaM sarvathA nityamabhyupagamyate, evaM tarhi tad vijJAnajananasvabhAvaM vA syAt, ajanana ................. vyAkhyA *... ___ adhikArAntaramadhikRtyAha-yaccoktamityAdi / yaccoktaM pUrvapakSagranthe 'etena nityAnityamapi pratikSiptamavagantavyam, virodhAdeva' ityAdi tadapi na samyak / kuta ityAhapramANatastathA'vagamAt / tatheti nityAnityaprakAreNAvagamAt / etadeva bhAvayati tathAhItyAdinA / tathAhi adhyakSeNa nityAnityameva tat-vastu avagamyate; anyathA-evamanabhyupagame tadavagamAbhAvaprasaGgAt / etadbhAvanAyAha-tathA cetyAdi / tathA ca yadi tat-vastu 'apracyutAnutpannasthiraikasvabhAvam' iti pUrvavat / anena prakAreNa sarvathA nityamabhyupagamyate, evaM tarhi tat-vastu vijJAnajananasvabhAvaM vA syAt, ajananasvabhAvaM vA / kiJcAta: ? yadyAdyaH pakSaH ............... manetirazmi *...... * nityAnitya manetivAE * dareka vastu sadasarUpa che - ema siddha karI, have nityanitya zI rIte? te siddha karavA, graMthakArazrI bIjA adhikArano prAraMbha kare che. (124) pUrvapakSa aMthama tame 4 sayuM tuM 3, "nitya bhane bhanityano viro5 hovAthI, vastu nityAnitya cha - anu 59 / una thAya che.." - vagere 4thana 52252 nathI; // 29 // 3 prabhA dvaa2|, vastuno nityAnityarUpe ja bodha thAya che. jo vastune nityAnitya nahIM mAno, to vastuno bodha ja nahI thAya. have tenuM // 29 // 58 cha - vastune mAtra nityarUpa mAnavAmAM doSaparaMparA jo vastune aprazruta (vinAza na pAme tevI) anutpanna (utpanna na thAya tevI) sthira (apracalita) evA eka svabhAvavALI ane sarvathA nitya mAnazo, to, te vize vikalpo ghaTI zakatA nathI. te ||sht - te svabhAvI vastu (1) vijJAna-nanasvAbhAvI che, 3 (2) "vizanama4nanasvabhAvI ? arthAt vijJAnane utpanna 72 cha, nahI... dvitIya vikalpano khulAso yadyapi graMthamAM nathI karyo, paNa dareka padArtha vijJAnane utpanna karavArUpe pratIta hovAthI, vijJAnaajananasvabhAva saMbhavita ja nathI. (jo vijJAnajananasvabhAva na hoya to jJAna ja na thAya ane to vastu 04 siddha na thAya...) bhATe tenu ni|725 svayaM sama se... 1. 'aham atha dvitIyaH paricchedaH' iti gha-pAThaH / 2. 34tame pRSThe / 3. santulyatAM yaduktaM 34tame pRSThe / 4. 34tame pRSThe / 5. prekSyatAM 34tamaM pRSTham / For Personal & Private Use Only Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 anekAntajayapatAkA (dvitIyaH svabhAvaM vA / yadyAdyaH pakSaH, evaM sati sarvatra sarvadA sarveSAM tadvijJAnaprasaGgaH, tasyaikasvabhAvatvAt / na caitadevaM kvacit kadAcit kasyacideva tadvijJAnabhAvAt // (125) na ca sarvathaikasvabhAvasya dezAdikRto vizeSa iti kalpanA yujyate, tadbhAve'nityatvaprasaGgAt / sahakAriNamapekSya janayatIti cet, na, ekAntanityasyApekSA'yogAt / tathAhi-sahakAriNA tasya kazcid vizeSaH kriyate na veti vAcyam / yadi *............................................ vyAkhyA ........................................ vijJAnajananasvabhAvamityayam, evaM sati sarvatra kSetre sarvadA kAle sarveSAM pramAtRNAM tadvijJAnaprasaGgaH-adhikRtavastuvijJAnaprAptiH / kuta ityAha-tasyaikasvabhAvatvAt, kSetrAdibhirvizeSAnAdhAnAdityarthaH / na caitadevaM-yathoktam / kuta ityAha-kvacit kSetre kadAcit kAle kasyacideva pramAtuH tadvijJAnabhAvAt tasmin-vastuni vijJAnabhAvAt // prakRtameva samarthayate ne cetyAdinA / na ca sarvathaikasvabhAvasya vastuno dezAdikRto vizeSa iti-evambhUtA kalpanA yujyate / kuta ityAha tadbhAve-dezAdikRtavizeSabhAve'nityatvaprasaGgAt / na hi prAksvasvabhAvanivRttimantareNa vastuno vizeSaH / sahakAriNamapekSya AlokAdikaM janayatIti ced vastuvijJAnamiti / atrAha-na, ekAntanityasya vastunaH apekSA'yogAt, ekarUpatayeti bhAvaH / etadbhAvanAyaivAha-tathAhItyAdi / tathAhi sahakAriNA tasya-vastunaH kazcid vizeSaH kriyate na veti vAcyam / ubhayathA'piM doSamAha-yadi kriyate . ...... manetirazmi ................ (1) tene jo vijJAnajananasvabhAvI mAnavAmAM Ave, to - te vastu sarvathA ekasvabhAvI hovAthI - teno vijJAnajananasvabhAva kAyama mATe avasthita ja rahe ane tethI to sarva ThekANe, sarva kALe, sarva pramAtAone tapadArtha viSayaka jJAna thavA lAge, paNa AvuM to jovAtuM nathI, kAraNa ke koIka kSetramAM, koIka kALe, koIka ja pramAtAne, vastuno bodha thAya che. (125) pUrvapakSa : vastu to sarvathA se svAbhAvI 4 cha, 59 // deza- dvArA, temAM mevA vizeSatAnuM AdhAna thAya che, ke jethI vijJAnajananasvabhAva sarvathA hovA chatAM paNa, niyata deza-kALamAM niyata pramAtAne ja padArthano bodha thaze. tethI niyata vyavasthA aghaTita nathI. uttarapakSa: nitya vastumAM, jo dezAdikRta vizeSatAnuM AdhAna mAnazo, to te vastu anitya ja banaze, kAraNa ke vizeSatAnuM AdhAna tyAre ja thaI zake, ke jayAre pUrva svabhAvanI nivRtti thAya ane pUrva svabhAvanI nivRtti e ja anityatAnuM lakSaNa che. pUrvapakSa vastu, Aloka vagere sahakArIne apekSIne, niyatarUpe ja vijJAnane utpanna kare che, 3. 'na cetyAdinA' iti pATho Ga-pratau 1. 'yadyAdyapakSaH' iti k-paatthH| 2. 'kvacideva kSetre' iti -paatthH| naasti| 4. 'evambhUtakalpanA' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA kriyate sa kimarthAntarabhato'narthAntaraMbhato veti ? yadyarthAntarabhUtastasya kimAyAtam ? sa tasya vizeSakAraka iti cet, ne, anavasthAprasaGgAt / tathAhi-sa vizeSastato bhinnobhinno veti tadevAvartata ityanavasthA // (126) athAnAntarabhUtaH sa vidyamAno'vidyamAno vA / yadi vidyamAnaH kathaM ..................... vyAkhyA ...... sa kimarthAntarabhUto'narthAntarabhUta iti ? atrApyubhayathA'pi doSamAha-yadyarthAntarabhUtastasya kimAyAtaM vastunaH ? tattadavasthamevetyarthaH / saH-vizeSo'rthAntarabhUtaH tasya-vastuno vizeSakArakaH / iti cet, etadAzaGkyAha-na, anavasthAprasaGgAt / enamevAha tathAhItyAdinA / tathAhi sa vizeSaH-mUlavizeSakRtaH tataH-vastuno bhinno'bhinno vA (iti) tadevAvartate itievamanena prakAreNa anavasthA cakrakAnivRtteriti // athAnarthAntarabhUtaH sahakAriNA kriyate vizeSo vastunaH / atrApi vikalpayugalamAhasa vidyamAno'vidyamAno vA / ihApi doSamAha-yadi vidyamAnaH kathaM kriyate ? karaNe ................. manetirazmi .... arthAt ghaDo to vijJAnajananasvabhAvI ja che, paNa te tyAre ja vijJAnane utpanna kare, ke jyAre prakAzanI sahakAritA hoya... Ama sahakAranI apekSA hovAthI, sarvadA vijJAnanI utpatti nahIM thAya. uttarapakSa ekAMta nityarUpa padArthane to koInI apekSA ja nathI hotI, te A rIte - sahakArI dvArA, te vastuno o vizeSa (1) 42||y cha, OM (2) nahIM ? (1) sahakArI dvArA nitya vastuno koIka vizeSa karAya - evuM mAnazo, to te vizeSa vastuthI (A-1) bhinna cha, 3 (A-2) abhinna ? (A-1) se bhinna bhAnazo, to te vizeSa dvaa2| vastune phAyado zuM thaze ? jema paTathI ghaDAne kazo upakAra nathI thato, tema bhinna evA vizeSathI paNa vastu 52no 5.42 nahIM thAya... praznaH sahakArIkRta vizeSathI, vastumAM vizeSatAnuM AdhAna thAya che, tethI upakAra thaI ja zakaze .. ne? uttara : bhUga vizeSathI, vastumA vizeSa 42 / 5 cha, te 59 // vastuthI minnache, 3 maminna ? jo bhinna mAnazo to upakAra nahIM thAya ane jo tene paNa vizeSakAraka mAnazo, to tenAthI je vizeSa thaze, te 55 vastuthI bhinna cha, 3 mabhinna ?... vagere rIte. anavasthA thaze. (126) (A-2) sa rIta vizeSa vastuthI abhinna 59 // na mAnI za.14, 125 3 mahI 59. vi5 thaze , te vizeSa, vastumA (A-2-A) vidyamAna cha, 3 (A-2-B) avidyamAna ? 1. 'bhUta iti k-paatthH| 2. 'nAnAvasthA0' iti k-paatthH| 3. ''bhinno vA tade0' iti k-paatthH| 4. 'doSa ityAha' iti k-paatthH| 5. santulyatAM yaduktaM vivaraNe 28tame pRSThe 19tamAyAM paGktayAm / 6. 'vA kriyate ihApi' iti Ga-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *................. 172 anekAntajayapatAkA (dvitIyaH kriyate ? karaNe vA'navasthAprasaGgaH / sakRt karaNe'pi vidyamAnatvAvizeSeNa bhUyo bhUyaH karaNamityanavasthA // athAvidyamAnaH, vyAhatametat-sato'narthAntarabhUto'vidyamAnazca iti / karaNe vA'nityatvApattiriti / tathAhi-tasmin kriyamANe padArtha eva kRtaH syAt, tadavyatiriktatvAt tsy|| (127) atha mA bhUdayaM doSaH, na kriyata ityAzrIyate / na tarhi sa tasya sahakArI, .............* vyAkhyA * ................................ vA'navasthAprasaGgaH / kathamityAha-sakRt-ekavAraM karaNe'pi vidyamAnatvAvizeSeNa hetunA bhUyo bhUyaH-punaH punaH karaNamityanavasthA // ___ athAvidyamAnaH kriyate / atrAha-vyAhatametat sataH-vidyamAnasya vastuno'narthAntarabhUto'vidyamAnazca, vidyamAnAvyatirikto hi vidyamAna eva iti kRtvA / karaNe vA avyatiriktasya avidyamAnasya anityatvApattiH, vastuna iti prakramaH / etadeva bhAvayati tathAhItyAdinA / tathAhi tasmin-avyatirikte'vidyamAne vizeSe kriyamANe padArtha eva kRtaH syAt, tadavyatiriktatvAt tasya-vizeSasya / / atha mA bhUdayaM doSaH-anantaroditaH, na kriyata ityAzrIyate sahakAriNA kazcid vizeSaH / ........* manetirazmi ......... (A-2-A) vidyamAna hoya, to sArI dvArA tene 42vAnI zI 432 ? prazna : vidyamAna hovA chatAM paNa, sahakArI dvArA tenI utpatti mAnIe to? uttara : to to anavasthA thaze, kAraNa ke vidyamAna hovA chatAM, sahakArI vaDe jema prathamasamaye vizeSa karAya che, tema bIjA samaye paNa karAze, tema trIjA samaye paNa... ema vizeSanI satata utpatti thayA 72ze... (A-2-B) vastu abhinna vizeSane mavidyamAna 59 // na mAnI zaya, 29 3 tevU bhAna virodhagrasta che. te A rIte - ekabAju kaho cho, ke vizeSa te vastuthI abhinna che, arthAt vastu sat hovAthI tadabhinna vizeSa paNa sat che, ane ekabAju kaho cho ke, vizeSa avidyamAna-asatu che. - ema pUrvApara virodha thAya che. avidyamAna evA vastuabhinna vizeSane kadAca mAnI paNa laIe, to paNa sahakArI dvArA te karAya che' - evuM mAnazo, to padArtha anitya mAnavo paDaze, kAraNa ke sahakArI dvArA vizeSanI utpatti thavAthI - vizeSaabhinna padArthanI paNa utpatti thatAM - padArtha paNa anitya ja thaze. (127) pUrvapakSa : (2) mA bAhopothI chUTapA, mame ge mAnaroM, sArI dvaa2|| vastuno koI vizeSa thato ja nathI. 1. 'cAnava0' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA 173 - akiJcitkaratvAt / akiJcitkaratve'pi sahakAritve'tiprasaGgaH / tathAhi yadi kaJcana vizeSamakurvannapi sa tasya sahakAryabhyupagamyate, sarvabhAvAnAmeva tatsahakAritvaprasaGgaH, tadvizeSAkaraNena avizeSAditi vyarthA sahakArikalpanA // (128) athocyate -1 - evambhUta eva tasya vastunaH svabhAvo yena vizeSAkArakamapi pratiniyatameva sahakAriNamapekSya kAryaM janayatIti / etadapi manorathamAtram, vikalpAnupapatteH / taddhi yadA'bhISTasahakArisannidhau kAryaM janayati tadA'syAnantaroditasahakArya .: vyAkhyA atrAha-na tarhi sa tasya-vastuna: sahakArI / kuta ityAha- akiJcitkaratvAt kAraNAt / evamabhyupagame doSamAha - akiJcitkaratve'pi sati sahakAritve'bhyupagamyamAne / kimityAhaatiprasaGgaH / enamupadarzannAha - tathAhItyAdi / tathAhi yadi kaJcana vizeSam akurvannapi saHpadArtha AlokAdiH tasya - vastunaH sahakAryabhyupagamyate, tataH kimityAha - sarvabhAvAnAmeva tatsahakAritvaprasaGgaH / kuta ityAha- tadvizeSAkaraNena avizeSAt tasya vastuno vizeSAkaraNenAvizeSAt sarvabhAvAnAm, iti evaM vyarthA sahakArikalpanA // athetyAdi / atha ucyate pareNa - evambhUta eMva tasya vastunaH svabhAvaH-dharmo yena vizeSAkArakamapi pratiniyatameva sahakAriNamapekSya AlokAdi kAryaM janayati vijJAnAdikamiti / etadAzaGkyAha - etadapi manorathamAtram / kuta ityAha - vikalpAnupapatteH / enAmevAha ... aneaMtarazmi uttarapakSa H jo tenA dvArA koI vizeSa ja na thato hoya, to te sahakArI ja na banI zake... jo akiMcitkarane paNa sahakArI mAnavAmAM Ave, to atiprasaMga Avaze. te A rIte - te padArtha, koI vizeSa na karavA chatAMya, jo tene sahakArI mAnavAmAM Ave, to jagatavartI tamAma padArtho - vizeSa na karavA chatAM paNa - sahakArI banavA lAgaze, arthAt mATInA jema cakrAdi sahakArI che, tema kapaDA vagere paNa sahakArI banavA lAgaze ane to vyavasthA asamaMjasa thaze, mATe sahakArInI kalpanA vyartha che. (128) pUrvapakSa: vastuno jevo svabhAva 4 che, } bhethI pratiniyata (khAloahi) sahaDArInI apekSA rAkhIne ja, jJAnAdi kArya utpanna kare che... pachI te sahakArI bhale koI vizeSa na karato hoya, arthAt aGibhitra hoya..... uttarapakSa : A kathana paNa mAtra manoratha pUratuM ja che, kAraNa ke ahIM paNa vikalponI asaMgati che. te khArIte - AlokAdi Icchita sahakArInuM saMnidhAna thaye, jyAre te vastu vijJAnAdi kAryane utpanna kare 1. 'evAsya vastuta:' iti Da-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 anekAntajayapatAkA (dvitIyaH pekSAlakSaNaH svabhAvo nivartate na veti vAcyam / yadi nivartate'nityatvaprasaGgaH, svabhAvanivRttau svabhAvino'pi tadavyatirekeNa tadvadeva nivRtteH| ___ atha na nivartate, kAryAjananaprasaGgaH, tatsvabhAvAnivRtteH, pUrvavat / tathAhi-ya eva tasya kAryAjananakAle svabhAvaH, jananakAle'pi sa eva; iti kathaM janayati kathaM vA na pUrvamapIti cintyam // __ (129) tena saha jananasvabhAvatvAt tadbhAve janayati, tadabhAvAcca na pUrvamapIti ... .... vyAkhyA ....... taddhItyAdinA / tat-vastu yasmAd yadA'bhISTasahakArisannidhau kAryaM janayati vijJAnAdi, tadA'sya-vastuno'nantaroditasahakAryapekSAlakSaNa:-akiJcitkarasahakAryapekSAlakSaNaH svabhAvaH-dharmo nivartate na veti vAcyam / ubhayathA'pi doSamAha-yadi nivartate'dhikRtasvabhAvastataH kimityAha-anityatvaprasaGgaH / kuta ityAha-svabhAvanivRttau satyAM svabhAvino'pi-dharmiNaH tadavyatirekeNa-svabhAvAbhedena hetunA tadvadeva-svabhAvavadeva nivRtteH kAraNAt / / ___atha na nivartate sa svabhAvaH / atrAha-kAryAjananaprasaGgaH / kathamityAha-tatsvabhAvAnivRtteH-akiJcitkarasahakAryapekSAlakSaNasvabhAvAnivRtteH / pUrvavaditi dRSTAntaH / etadeva bhAvayati tathAhItyAdinA / tathAhi ya eva tasya-vastunaH kAryAjananakAle svabhAvo jananakAle'pi sa eva, sarvadA svasvabhAvAnivRtteH / iti-evaM kathaM janayati kAryaM tadA kathaM vA na pUrvamapi janayati svabhAvAbhedAditi bhAva iti-evaM cintyam // __Aha-tena-sahakAriNA saha jananasvabhAvatvAt kAraNAt tadbhAve-sahakAribhAve janayati * manetirazmi ..... che, tyAre te vastuno, pUrvokta "akiMcitkara sahakAranI apekSA rAkhavArUpa svabhAvanI nivRtti (1) thAya cha, 3 (2) nahIM ? (1) jo thAya che, to vastu anitya mAnavAnI Apatti Avaze, kAraNa ke svabhAvanI nivRtti thaye, tadabhinna svabhAvavAnuM vastunI paNa nivRtti thAya ja... (2) jo tAdaza svabhAvanI nivRtti na thAya, to pahelAnI jema, kAryotpatti vakhate paNa "akiMcitkara sahakAranI apekSA rAkhavArUpa" svabhAvanI nivRtti na thavAthI, tyAre paNa sahakArInI apekSA UbhI ja rahe ane tethI to kAryanI utpatti nahIM ja thaI zake. te A rIte - vastuno, je svabhAva kAryaajananakALe hato, te ja svabhAva kAryajananakALe che. tethI te svabhAva, jema pahelA kArya nahoto karato, tema hamaNA paNa kArya nahIM kare, athavA to jema hamaNA kArya kare che, tema pahelA paNa kema na kare? jo ke svabhAva to baMne sthaLe eka ja che, to pachI Avo bheda zAno? __ (128) pUrvapakSa : vastuno svabhAva, sArI sAthe Arya utpanna 42vAno cha, tethI vastu For Personal & Private Use Only Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 175 -00 cet, na, avicAritaramaNIyatvAt / tena saha tajjananasvabhAvatvasyApi nityatve sati sadA tajjananaprasaGgAt, anyathA'dhikRtasvabhAvasya nityatvAnupapatteH / tathAhi-yadi sadA tena saha tajjananasvabhAvaM kiM na janayati ? ajanayad vA kathaM sadA tatsvabhAvamiti ? tatazca yadA tad bhavati tadA tena saha tajjananasvabhAvam, na tu sadetyavazyamaGgIkartavyam; anyathA .............. vyAkhyA ........ tadA tadabhAvAcca-sahakAryabhAvAcca na pUrvamapi janayati / iti cet, etadAzaGkyAha-na, avicAritaramaNIyatvAt / etadeva darzayati tenetyAdinA / tena-sahakAriNA saha tajjananasvabhAvatvasyApi-kAryajananasvabhAvatvasyApi nityatve sati sadA tajjananaprasaGgAt-kAryajananaprasaGgAt / vipakSe bAdhAmAha anyathetyAdinA / anyathA-evamanabhyupagame'dhikRtasvabhAvasya-tena saha tajjananasvabhAvasya nityatvAnupapatteH / etadeva bhAvayati tthaahiityaadinaa| tathAhi yadi sadA tena-sahakAriNA saha tajjananasvabhAvaM-kAryajananasvabhAvam, vastviti prakramaH, kiM na janayati kAryam ? ajanayad vA kathaM sadA tatsvabhAvaM-tena saha tajjananasvabhAvamiti ? naiva / tatazcetyAdi / tatazca-evaM ca sati yadA tad bhavati kAryaM tadA ..manetirazmi ... kAryajananasvabhAvI hovA chatAM paNa, jayAre sahakArInuM saMnidhAna thAya, tyAre kArya utpanna kare, ane jyAre na thAya tyAre na kare... mATe kAryotpatti vakhate - sahakArInuM saMnidhAna hovAthI - kArya karaze ane kAryotpatti pahelA - sahakArInuM saMvidhAna na hovAthI - kArya nahIM kare. Ama, koI doSa nahIM 23. uttarapakSa: A kathana paNa na vicArIe tyAM sudhI ja ramaNIya lAge evuM che, kAraNa ke "sahakArI sAthe maLIne kArya karaMvArUpa" svaibhAva paNa jo nitya haze, to - te svabhAva haMmezA rahyo hovAthI - sadA kAryanI utpatti thavA lAgaze ! kema ke tevo svabhAva hovAthI, te sahakArI jyAM haze tyAMthI sAthe laIne paNa teo badhA bhegA maLIne kArya karaze ja ... ane jo sadA kAryanI utpatti na thAya, to adhikRta svabhAva nitya nahIM banI zake. te A rIte - "sahakArI sAthe maLIne kArya karavArUpa' svabhAva jo haMmezA che, to te vastu, haMmezA kAryane kema na kare? jo te vastu, haMmezA kAryane na kare, to temAM te svabhAva kAyama rahyo che - evuM zI rIte kahI zAya? sahakArI hoya te vakhate teno svabhAva mAnIe ane sahakArI na hoya te vakhate na mAnIe, to yadyapi kArya niyatarUpe ja thaze, paNa te rIte kAdAcitkatAthI svabhAvane anitya mAnavo paDe che, je ekAMta nityavAdImate asaMbhavita che, mATe te svabhAvane jo teo nitya mAne, to vakSyamANa doSa Avaze. 1. 'yad bhavati' iti g-paatthH| 2. 'bhAvasyapi kArya0' iti hu-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 anekAntajayapatAkA (dvitIyaH sadA tasyApi bhAvApattiH, sadA tena saha tajjananasvabhAvatvAditi / evaM ca svabhAvabhede kathamekAntanityateti cintyam // (130) syAdetat na tatra svabhAvabhedaH, AkAlamapi tasya tathaikasvabhAvatvAt / tathAhi-AkAlamavicalitasvabhAvamevedamitthaMvidhaM yena tata eva tattatsahakArisannidhAveva ................... vyAkhyA ................................. tena-sahakAriNA saha tajjananasvabhAvaM-kAryajananasvabhAvaM vastu, ne tu sadetyavazyamaGgIkartavyaM pareNa; anyathA-evamanabhyupagame sadA tasyApi bhAvApattiH sahakAriNaH / kuta ityAha-sadA tena-sahakAriNA saha tajjananasvabhAvatvAt-vivakSitakAryajananasvabhAvatvAd vastuna iti / evaM ca svabhAvabhede sati vastunaH kathamekAntanityateti-etat cintyam, naivetyarthaH / / syAdetadityAdi / syAdetat-athaivaM manyase na tatra-vastuni svabhAvabhedaH / kutaM ityAhaAkAlamapi, yAvadapi kAlastAvadityarthaH, tasya-vastunaH tathA-citrasahakAriyogAnekakAryasAdhakatvena ekasvabhAvatvAt / etadeva bhAvayati tathAhItyAdinA / tathAhi AkAlaMyAvadapi kAla: avicalitasvabhAvameva-apracyutAnutpannasthiraikasvabhAvameva idaM-vastu itthaMvidham-evamprakAraM yena tata eva vastunaH tattatsahakArisannidhAveva sati tadaiva tadaiva-viziSTe ....... manetirazmi .... niSkarSaH tethI ema ja mAnavuM joIe ke vastu jayAre kAryane utpanna kare, tyAre ja sahakArI sAthe maLIne kArya karavArUpa svabhAva hoya che, te sivAyanA kALamAM nahIM, nahIMtara sahakArInuM astitva paNa kAyama svIkAravuM paDaze, kAraNa ke "sahakArI sAthe maLIne kArya karavArUpa" svabhAva, sadA tyAre ja ghaTe ke jayAre sahakArInuM sadA saMnidhAna hoya. paNa, sahakArInuM sadA saMnidhAna hoya - evuM to dekhAtuM nathI, tethI vastuno, sahakArI saMnidhAna vakhate kAryajananasvabhAva ane sahakArIasaMnidhAna vakhate kAryaajananasvabhAva hovAthI - ema svabhAvabheda hovAthI - ekAMta nityatAnI saMgati na ja thaI zake. - ekAMtanityamate asamaMjasatAnuM ApAtataH nivAraNa - (130) pUrvapakSa vastumAM svabhAvabheda to nathI ja, kAraNa ke teno svabhAva traNe kALamAM ekarUpa 4 cha... prazna :o svabhAva se.435 Doya, to tenAtha 6-68 yo bha. thAya cha ? uttara : sa rIna viyitratAnA 12... te mArIte - Arya meM prArana cha : (1) svA3pi, bhane (2) naimitti... (1) ghaTanI 'navatva, purAtatva... vage3'4 svAbhAvidha avasthA cha, te 'svA3pi4' Arya vAya, // 24 // 3 gha2 4 nava-purAhava35 pari cha, bhane (2) 'ghaTanu zAna' vagere je kArya che, te "naimittika che, kAraNa ke jJAna vize ghaTa, nimittarUpe ja vyApAra kare che, pote ja 1. 'bhAve bhedaH' iti g-paatthH| 2. 'nanu sade0' iti Ga-pAThaH ya 3. 'patteH saha0' iti gha-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 177 tadaiva tadaiva tasyaiva tasyaivAvasthA-saMvedanAderbhAvaH / tathA ca sati tadanivRttAvapi na pUrvavat tadabhAvaH, tasya sahakAriNastadaiva bhAvAt / na ca pUrvamapi bhAvaH, tasyaivAbhAvAt / na .................... vyAkhyA *...... kAle tasyaiva tasyaiva-viziSTasya kAryasya avasthA-saMvedanAdeH-svArUpikasya nimittabhAvajanyasya ca bhAva ityutpAdaH / tathA ca sati kimityAha-tadanivRttAvapi-anantaroditasvabhAvAnivRttAvapi na pUrvavat tadabhAvaH-kAryAbhAvaH / kuta ityAha-tasya sahakAriNo viziSTasya tadaiva bhAvAt kAraNAt / na ca pUrvamapi bhAvaH, prakramAt kAryasya, tasyaiva-sahakAriNo .. manetirazmi ...... te rUpe pariNamato naMthI. A baMne prakAranA kAryo, vastuthI tyAre ja utpanna thAya, ke jyAre te te sahakArInuM saMnidhAna thAya... ghaDo banAvAnI zakti to araNyastha mATImAM paNa che, paNa sahakArInuM saMvidhAna na hovAthI, te kArya karatI nathI, have jo te ja mATI kuMbhazALAmAM lavAya, to sahakArInuM saMnidhAna thatAM, te avazya kArya kare che. Ama, traNe kALamAM ekasvabhAvI paNa vastu, sahakArI saMnidhAna vakhate ja kArya kare, te sivAyanA kALamAM nahIM. tethI tame je doSa Apyo hato ke "svabhAvanI nivRtti na thaI hovAthI, te svabhAva jema pahelA kArya nahoto karato, tema hamaNA paNa nahIM kare te doSa paNa nahIM rahe, kAraNake pUrve to sahakArI nahoto, jyAre hamaNA to sahakArI vidyamAna hovAthI, te avazya kArya karaze. ane bIjo tame je hoSa sApyo - athavA u nI 4 pddel| 59 Arya 42vA sAgaze" - tej 59 nahI bane, kAraNa ke pUrve sahakArI na hovAthI, te vastu kArya karavA nahIM pravarte. praznaH to paNa adhikRta kAryotpatti vakhate "sahakArI sAthe maLIne kArya karavArUpa svabhAva to nivRtta thaze ja ne? kAraNa ke kArya to utpanna thaI gayuM che, to have kArya karavArUpa svabhAva zI rIte 23 ? ..... .. vivaraNam ........ atha 'nityAnityA'dhikAre kiJcillikhyate- 1. svArUpikasya nimittabhAvajanyasya ceti / svArupikasya-svarUpamAtrabhAvasya navapurANatvAdenimittabhAvena janyate yad ghaTAdi tannimittabhAvajanyaM tasya ghaTAdigocarasaMvedanasyaiva / navapurANatvAdikAdyavasthA ghaTasya svAbhAvikya eva / yacca svagocaraM saMvedanaM tatra nimittabhAvenaiva ghaToM vyApriyate, na ca svayaM tadrUpatayA pariNAmeneti / / ja Ama, eka ja ghaTavastune AzrayIne, avasthA te svArUpika kArya che ane saMvedana / naimittika kArya che. 1. "kAriNastadaivAbhAvAbhAvAt' iti ga-pAThaH / 2. 'ityutpAdeH' iti ng-paatthH| 3. 'bhAve janyate' iti kpaatthH| 4. 'pariNAmateti' iti ca-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA (dvitIya: ca tadudaye'pi tannivRttiH, tathAsvabhAvatvAt / na ca punastasyaiva karaNam, tathAsvabhAvatvAdeva / kimetadevam ? acintyo'paryanuyogArhaH svabhAva iti // ( 131 ) aho duranta: svadarzanAnurAgaH / evamapi mitho viruddhaM bhASayati - tadudaye'pi vyAkhyA 178 o 5 'bhAvAt, pUrvamasya cAnavasthAnAt tena na kAdAcitkatvavirodhaH / na ca tadudaye'pi-adhikRtakAryotpAde'pi tannivRttiH-anantaroditasvabhAvanivRttiH / kuta ityAha- tathAsvabhAvatvAt, tathAtena prakAreNa kAlabhavanalakSaNena AtmasattAyAH sthiterityarthaH / na ca punaH tasyaiva-kRtakAryasya karaNaM tathAsvabhAvatvAdeva evaMvidha evAsAviti / kimetat - anantaroditam evaM svatantra - rAjakrIDAprakhyam ? etadAzaGkyAha-acintyaH-acintanIyo yogijJAnavat aparyanuyogArhaHna paryanuyogamarhatyagnyAderauSNyAdivat svabhAva iti kimatra kurmaH ? // etadAzaGkyAha-aho durantaH svadarzanAnurAga iti pUrvavat / evamapi yathoktaM mithaH... aneDAMtarazmi uttara H vastuno evo svabhAva ja che ke, jethI kAryotpatti bAda paNa te svabhAva yathAvasthita ja rahe. prazna : 'sahakArI sAthe maLIne kArya karavArUpa' svabhAva, jo sadA avasthita ja hoya, to sadA tenuM te ja kArya kema na kare ? uttara H teno evo svabhAva ja che. prazna : are ! A te kevo svabhAva ke, kAryajananasvabhAva avasthita rahevA chatAM ekavAra kArya thayA pachI punaH na kare ? A to rAjAnI krIDA jevuM svacchaMda che... karavAno svabhAva vidyamAna che, to paNa kArya na kare - evuM kema ? uttara H svabhAvano prabhAva yogInA jJAnanI jemeM acittva che, tethI te vize koI ja prazna na karavo agnino svabhAva uSNa che, to te dahana ja karavAno, pachI tame kaho ke "pANI to ThaMDaka kare che, to pachI agni paNa kema nahIM ?" - te barAbara nathI, kAraNa ke svabhAva aMge koI praznano avakAza ja nathI. * pUrvapakSInuM sarva ithana virodhagrasta * (131) uttarapakSa H aho ! potAnA darzanano keTalo gADha anurAga ! tame ekAMtavAdane TakAvavA * zebha yogInuM jJAna khatIta (vinaSTa) anAgata (anutpanna) vastune pe| bhaye che, te jayintya prabhAva 4 che, te svabhAvano prabhAva pe| samavo... 1. 'pUrvaM asya vA'va0' iti Ga-pAThaH / 2. 'kAryotpAte'pi tannivRttiH' iti Da-pATha: / iti ka- pAThaH / 4. 'sthitirityarthaH ' iti ka-pAThaH / 5. 'tatra punastasyaiva' iti Ga-pATha: / pRSTham / For Personal & Private Use Only 3. 'prakAreNAkAla0 ' 6. 'prekSyatAM 101tamaM Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 179 tannibandhanasya sato na tasya nivRttiH, avikalatathAtve ca na punastasyaiva karaNamiti vyAhatam / yadyanivRttiH kathamakaraNam ? akaraNaM cet, kathamanivRttiH ? yadaiva tat kRtaM na ca bhUyaH kariSyati tadeva, tadaiva tattatkaraNasvabhAvo jarayeva yauvanaM tadakaraNasvabhAvenApanItaH, anyathA tadbhAvena balAt ttphlprsnggH| na hyagniranapagate dahanasvabhAve ...................... vyAkhyA .................. parasparaM viruddhaM bhASayati-asaGgatamullApayati / kathametad viruddhamityAha-tadudaye'pItyAdi / tadudaye'pi tasmAt-svabhAvAt utpAde'pi, vivakSitakAryasyeti prakramaH, tannibandhanasyavivakSitakAryanibandhanasya sataH-bhavataH na tasya-svabhAvasya nivRttiH / avikalatathAtve ca tatsvabhAvasya, na punaH tasyaiva-vivakSitakAryasya karaNamiti vyAhatam, tattAdavasthye tadakaraNavirodhAt / tathA cAha-yadyanivRttirityAdi / yadyanivRttivivakSitakAryakaraNasvabhAvasya kathamakaraNaM vivakSitakAryasya? akaraNaM ceda vivakSitakAryasya kathamanivRttiH vivakSitakAryakaraNasvabhAvasya ? etadbhAvanAyaivAha-yadaivetyAdi / yadaiva tat kRtaM-vivakSitakAryaM na ca bhUyaH-punaH kariSyati tadeva tadaiva / kimityAha-tattatkaraNasvabhAva iti / tasyavastunastatkaraNasvabhAvaH-vivakSitakAryakaraNAtmabhAvaH / jarayeva yauvanamiti dRSTAntaH / tadakaraNasvabhAvena-vivakSitakAryAkaraNAtmabhAvalakSaNena apanItaH-tiraskRtaH / itthaM caitadaGgIkartavyamityAha-anyathetyAdi / anyathA-evamanabhyupagame tadbhAvena-tattatkaraNasvabhAvabhAvena ... manetirazmi ... paraspara virodhI kathana karavA paNa taiyAra cho ! pUrvapakSa :- amArA kathanamAM virodha zuM ? uttarapakSaH tame ekabAju kaho cho ke, kAryotpatti thayA pachI paNa kAryano kAraNabhUta evo kAraNamAM rahelo svabhAva (sahakArI sAthe maLIne kArya karavArUpa svabhAva) yathAvasthita ja che, ane ekabAju kaho cho ke, saMpUrNatayA te svabhAva avasthita hovA chatAM paNa, pharI tenuM te ja kArya na thAya - A badhuM kathana virodhagrasta che, kAraNa ke jo teno svabhAva nivRtta na thAya, to - kAraNabhUta svabhAva avasthita ja hovAthI - kAryanI utpatti kema na thAya? ane jo kAryanI utpatti na thAya, to kAraNabhUta svamA 42 [ anivRtta] 4 cha - azA rIte 50 zaya ? vastu dvArA, jayAre kArya karAyuM, tyAre ja te vastuno karaNasvabhAva mAnavo joIe. tyArabAda pharI te ja vastu, te ja kAryane utpanna nathI karatI, mATe te vastuno akaraNasvabhAva mAnavo joIe... jema ghaDapaNathI juvAnInuM nivAraNa thAya che, tema akaraNasvabhAvathI karaNasvabhAvanuM paNa nirAkaraNa thaze, jo pachI paNa karaNasvabhAva rahe, to pachI balAt kAryanI utpatti mAnavI paDe. 1. 'yadeva' iti k-paatthH| 2. 'tatkaraNa0' iti g-paatthH| 3. 'parasparaviruddhaM' iti gh-paatthH| 4. 'tadaiva tadaiva' iti k-paatthH| For Personal & Private Use Only Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 anekAntajayapatAkA (dvitIya na dahati, svabhAvApagame ca niyatamanityatA / (132 ) tathApi ekadAhyadahane tadadahanAd dAhyAntaradahanAccAdoSa iti cet, na, sarvathA svabhAvabhedamantareNoktAnupapatteH / na ca yenaiva .... cA - balAt-sAmarthyAt tatphalaprasaGga:-vivakSitakAryaprasaGgaH / amumevArthaM sthUroktyA nidarzanAntareNAha na hItyAdinA / na hi agniranapagate dahanasvabhAve naizcayike na dahati, kintu dahatyeva, naizcayikasya dahanasvabhAvasyaivamAtmakatvAt / svabhAvApagame ca vivakSitakAryodaye satyabhyupagamyamAne niyatamanityatA'dhikRtavastunaH, atAdavasthyasyaivAnityatvAditi / nidarzanamadhikRtyAha-tathApItyAdi / tathApi-evamapi ekadAhyadahane satyagneH tadadahanAd dagdhatvenaiva dAhyAntaradahanAcca tadadagdhatvena adoSo na hyagniranapagate dahanasvabhAve na dahatItyAdi / itievaM cenmanyase, etadAzaGkyAha-netyAdi / na-naitadevam / kuta ityAha-sarvathA-ekAntena svabhAvabhedamantareNa, tadekasvabhAvatva evetyarthaH / uktAnupapatteH ekadAhyadahane tadadahanaM dAhyA che ane kAMtarazmi che praznaH tevo svabhAva hoya to avazya kAryanI utpatti thAya, evuM zI rIte? uttara : are bhAI ! jyAM sudhI agnino dahanasvabhAva nivRtta na thAya, tyAM sudhI te agni bALe ja, na bALe-evuM na bane... te rIte jayAM sudhI karaNasvabhAva nivRtta na thAya, tyAM sudhI te vastu kArya kare ja, na kare- evuM na bane... mATe, karaNasvabhAvanI nivRtti mAnavI ja paDe ane tethI to vastu anitya ja bane, kAraNa ke "sarvadA te ja svabhAve na rahevuM e ja anityatAnuM lakSaNa che... (132) pUrvapakSa : agni, eka IMdhaNane bALyA pachI tene bALato nathI, paNa bIjA IMdhaNane bALe che... eTale svabhAva paNa Ubho rahe che, ane pUrve bALelA IMdhaNane bALatuM nathI... tema, karaNasvabhAvI paNa vastu, anutpannane ja utpanna kare, utpannane nahIM. mATe pUrvokta doSa nahIM Ave. | uttarapakSa A kathana paNa ayukta che, kAraNa ke agnine paNa jo sarvathA ekasvabhAvI mAnavAmAM Ave, to uparokta kathana saMgata ja na thaI zake, mATe agnimAM paNa svabhAvabheda to mAnavo ja paDaze. te A rIte - jo agnimAM rahelo ekasvabhAva mAtra dahanano hoya to baMnene bALe ane adahanano hoya, to ekene na bALe. eTale ekanuM dahana ane bIjAnuM adahana, te agninA svabhAvabhedane ja siddha kare che. tethI svabhAvabheda vinA; tamArI vAta zakya nathI... vaLI, ghAsa-lAkaDA vagere ghaNA padArtho bALI zakAya evA che, paNa agni, te badhA ja padArthone bALe evuM niyata nathI, kAraNa ke keTalAka padArthone (ghAsane) bALe ane keTalAka padArthone (kASThane) hamaNAM na paNa bALe. tethI yadyapi agni, tRNa-kASTha ubhayadahanasvabhAvI che, paNa baMnene ekasAthe na 2. "TP vikSata' ti Tu-pId: I rU. prekSyatAM 272tAM pRSTham | - 2. 'nityanityatA' ti va-pad: 4. "bhAva tya:' fta Tu-paDi: I For Personal & Private Use Only Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 181 dhikkAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA svabhAvenaikaM dAhyaM dahati tenaiva dAhyAntaram, (133) tasya tathAtadaniyatatve dAhyAntaravat tadA tadadahanaprasaGgAt / niyatatve ca taddahanAdahanayoranyatra taMdasiddheH sthitaH kathaJcit ...... ....... vyApadya aka ntaradahanaM cetyuktam, na caitad dvayamekasvabhAvatvAdupapadyate, tadadahanavad dAhyAntaradahanAyogAd viparyayo vA hetvabhedAditi sUkSmadhiyA bhAvanIyam // ___ doSAntaramAha na cetyAdinA / na ca yenaiva svabhAvenaikaM dAhyaM dahati, agniriti prakramaH, tenaiva dAhyAntaram-anyat / kuta ityAha-tasya-svabhAvasya tathA-tena dahanAdahanaprakAreNa tadaniyatatve tayoH-dAhyayoraniyatatve dahanAdahanaM prati / kimityAha-dAhyAntaravat-yanna dahati tadvat, tadA-tasmin kAle tadadahanaprasaGgAt, yad dahati tadadahanaprasaGgAt / prasaGgazca tadaniyatatvAvizeSeNa ubhayadahanasvabhAvo'pyasau tad dahanAdahanaM pratyaniyata ityekaM na dahati tadetadaniyatatvaM yadapi dahati tatrApyaviziSTameveti tadadahanaprasaGgaH spaSTaH / niyatatve ca tasya vastusvabhAvasyA * anekAMtarazmi bALatI hovAthI, mAnavuM ja joIe ke vastu je svabhAve eka dAhyane bALe te ja svabhAve bIjA dAhyane bALe evuM nathI. paNa, vastune jo ekasvabhAvI mAnavAmAM Ave, to hamaNAM agni, jema kASThane dahana nathI karatI, tema - teno svabhAva tRNa vize paNa rahyo hovAthI - tRNane paNa dahana nahIM karavAnI Apatti Ave. vaLI, te je svabhAve ekane bALe, te ja svabhAve bIjAne bALe, evuM tame nahIM kahI zako. (kAraNa ke pahelAne bALanAra agni, bIjAne na bALatI hovA chatAM, te svabhAva upasthita rahevAthI bIjAne paNa bALanArI mAnavI paDaze... svabhAva judo judo hoya, to tenuM samAdhAna thaI zake ke hamaNAM mAtra pahelAne bALavAno ja svabhAva hovAthI mAtra pahelAnuM ja dahana thaze, bIjAnuM nahIM athavA bIjAnuM ja adahana thaze, pahelAnuM nahIM. kAraNa ke baMnene bALavAno svabhAva, judo judo hovAthI ja baMnenuM ekasAthe dahana thatuM nathI...) (133) eka ja svabhAve benuM dahana kema na ghaTe - tenuM kAraNa jaNAve che - (ka) zene bALe ane zene nahIM, te jo aniyata hoya, to jema kAine nathI bALato, tema tRNane paNa nahIM bALe. te A rIte - temAM baMnene bALavAno svabhAva che, paNa kone bALe ane kone nahIM te ja aniyata che. have ekane bALato nathI, to kone na bALavuM? te aniyatatva jevuM kAi pratye che, tevuM tRNa pratye paNa che, eTale to tRNane paNa nahIM bALe. (kha) jo Ane ja bALe ane Ane na ja bALe ema niyata hoya, to jene (kASThane) bALato 2. 'tasiddhiti' kRti -paDhi: 2. "tathAnena DrahanA' kRti -paDhi: I rU. 'taddana' rUti i-poDazuddhaH | 4. 'taNA svAva' rUti -pATha: For Personal & Private Use Only Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 ( dvitIya: svabhAvabhedaH, iti AkAlamapi tasya tathaikasvabhAvatvamanekakAryabhAvAderna sanyAya - anekAntajayapatAkA * bAbA x bhyupagamyamAne kvetyAha-taddahanAdahanayoH tayo:-dAhyayorye dahanAdahane tayoryad dahati tad dahatyeva, yacca na dahati tanna dahatyevetyevambhUte / kimityAha-anyatra - pratiyogini yat tadA naha tatra, taMdasiddheH-dahanAsiddheH, na caitadevamiti sthitaH kathaJcit svabhAvabhedaH, iti- evam AkAlamapi-yAvadapi kAlastAvadapi tasya vastunaH tathaikasvabhAvatvam - apracyutAnutpannasthiraikarUpatayA anekakAryabhAvAdeH kAraNAt / 'Adi'zabdAt tattatkRtau tattadavasthAbhAva* anekAMtarazmi .. nathI, tyAM dahanasvabhAva nathI. (eTale tame je ubhayadahanasvabhAva mAnelo te khaMDita thayo.) ethI svabhAvabheda siddha thayo. te rIte vastune paNa karaNa-akaraNasvabhAvI mAnavI ja joIe, nahIMtara mAtra karaNasvabhAvI mAnavAmAM, utpanna thayela kAryane paNa utpanna karavAnI Apatti Ave. * ekAMta nityavAdImate sarvatra asaMgati niSkarSa H tethI vastune, jo apracyuta-anutpanna ane sthira ekasvabhAvI mAnavAmAM Ave, to tenA dvArA aneka kAryanI saMgati nahIM ja thaI zake. te A rIte - (1) vijJAnanI asaMgati H ghaTajJAna vagere jJAno amuka niyata kALe ja thAya che, paraMtu vastu jo karaNasvabhAvI ja hoya, to sadA vijJAnajanana thayA ja karaze ane jo-akaraNasvabhAvI hoya,to tenAthI kadI vijJAna ja nahIM thAya. e ja rIte bIjA kAryo aMge paNa samajavuM... (2) avasthAnI asaMgati H vastu jo ekasvabhAvI hoya to temAM navI-junI vagere avasthA na ghaTe. (3) tatkRtimAM te te avasthAnI asaMgati : sthAsa, koza, kuzUla... vagere kArya karatI vakhate kuMbhAra,te te kAryanA anusAre judI judI avasthAe pariName che... kuMbhAra, jyAre anya avasthAe pariNamyo hoya, tyAre te ghaDo banAve ane anya avasthAe pariNamyo hoya, tyAre te koDIyA vagere banAve. Ama judA judA kAryane AzrayIne, kartAno judo judo vyApAra thAya che, paNa kartA jo ekasvabhAvI ja hoya, to tenI judI judI avasthA ane vyApAra ghaTI ja na zake. * vivarAm . 2. na caitadevamiti-na punaretadevaM yaduta dahanasyAsiddhireva / yadi hi nityasvarUpatayA ekasvabhAvaH, tadA yAvattvena kAlAntarayogenApi dAhyamasti tadekadA dahanakAle sarvaM dahyeta, na ca tadasti, ato balAdasya dagdhuM zakyaM tRNakASThAdyapi pratItya dahanAdahanasvabhAvateti / / 3. tattatkRtau tattadavasthAbhAvagraha iti / tasya tasya sthAsa - koza- kuzUlAdeH kAryasya kRtI karaNe 6. 'taddasiddhivaMdanAsiddhirna' kRti 3-pAna: / 2. 'tatkRtI' kRti -pATa: I kRti sva-pA: / 4. 'yAvat tena' kRti 2-pAi: / 3. 'ekatvabhAvasvabhAva eka tadA' ba. 'vadhuM zakya0' kRti 3-4-pATha: / For Personal & Private Use Only Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 183 saGgatamiti sUkSmadhiyA bhAvanIyamiti / evaM tAvadekAntanityapakSe vijJAnAdikAryAyogAt tadavagamAbhAva iti // (134) athApi prakRtyaikakSaNasthitidharmakamekAntAnityamabhyupagamyate / evamapi vijJAnAdikAryAyogAt tadavagamAbhAva eva, tadabhAvabhAvino vijJAnasya tatkAryatvA ........ .......... vyAkhyA ... ........... ............... grahaH / na sannyAyasaGgatamiti-evaM sUkSmadhiyA bhAvanIyam, tadekakaraNAkaraNayoH svabhAvabhedanAntarIyakatvAditi / evaM tAvadekAntanityapakSe kimityAha-vijJAnAdikAryAyogAt kAraNAt, 'Adi'zabdAdavasthAparigrahaH, tadavagamAbhAva iti-ekAntanityAvagamAbhAva iti // dvitIyapakSamadhikRtyAha-athApItyAdi / athApi prakRtyaikakSaNasthitidharmakamekAntAnityamabhyupagamyate vastu / evamapi vijJAnAdikAryAyogAt kAraNAt tadavagamAbhAva eva ............... manetirazmi ............. A pramANe ekAMtanityapakSe, vijJAna vagere kAryo na ghaTI zakavAthI, ekAMta nityano eNvagama paNa nahIM thaI zake. mATe vastune ekAMtanityarUpa mAnI zakAya nahIM. - vastune ekAMta anityarUpa mAnavAmAM paNa doSaparaMparA - (134) ekAMtavAdIH vastu, svabhAvathI mAtra eka ja kSaNa rahenArI che, tethI vastune ekAMte mAtra anityarUpa ja mAnavI joIe. svAdAdIH ekAMta anityapakSe paNa, vijJAna vagere kAryo na ghaTI zakavAthI, ekAMta anityanuM paNa vijJAna na ja thaI zake. ekAMtavAdI : anityamate vijJAna kema na ghaTe ? syAdvAdI : kAraNa ke, jayAre vijJAnanI utpatti thAya, tyAre kAraNabhUta padArtha to naSTa thaI gayo che... Azaya e che ke, kAraNanI bIjI kSaNe kAryanI utpatti thAya che, eTale prathama kSaNe padArtha ane dvitIyakSaNe tajjanya vijJAna thAya, paNa dareka padArtha kSaNika (kSaNasthAyI) hovAthI, prathamaNIya padArthano dvitIyakSaNe nAza thaI jaze... phalataH vijJAnakSaNe padArthanuM astitva ja na rahe ane jo padArthanuM astitva na rahe, to "A vijJAne A padArthanuM kArya che' eno nizcaya ja na thAya. ...* vivaraNam .. tasyAstasyAstattatkAryakaraNAnukUlAyA avasthAyA: kumbhakArAde: kAryakartuH sambandhinyA bhAvagrahaH sattAGgIkAra: / kumbhakAro hi anyAvasthAto'pariNato ghaTaM kurute'vasthAntaragatazca zarAvodazcanAdIni kAryANi, vyApArabhedasyopalambhAt / / - vijJAnAdi kAryano asaMbhava thavAthI, vastunuM vastutva ja na rahe (arthakriyAkAritvAbhAvAtu) ane to teno avAma 4 na thAya... arthAt tevI vastu na DopAthI 4 avama na thAya... 1. prekSyatAM 34tamaM pRSTham / 2. 'stanna kArya0' iti k-paatthH| 3. 'bhAvabhedenAntarIya0' iti pUrvamudritapAThaH / For Personal & Private Use Only Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA (dvitIya: nizcayAt / ( 135 ) na ca sarvathaikakSaNasthitidharmaNaH sattaiva yuktA, dvitIyAdikSaNAsthityabhAve sati tatkSaNasthitidharmakatvAyogena tadanyatvAdivikalpAnupapatteH / syAdetat 184 o ekAntAnityAvagamAbhAva eva / kuta ityAha- tadabhAvabhAvinaH - vastvabhAvabhAvinaH / vijJAnasya tatkAryatvAnizcayAt, arthAtyantaparokSatayeti bhAvaH / na cetyAdi / na ca sarvathA - ekAntena kSaNasthitidharmaNaH-vastuna: sattaiva yuktA / kuta ityAha- dvitIyAdItyAdi / dvitIyAdikSaNAsthityabhAve sati tatkSaNasthitidharmakatvAyogena tasyaiva vastunaH kSaNasthitidharmakatvAyogena hetunA tadanyatvAdivikalpAnupapatteH, tayoH prathamakSaNasthitidvitIyAdikSaNAsthityoranyatvAdivikalpairaghaTamAnatvAt kSaNasthitidharmasattAyAH / tathAhi - tayoH prathamakSaNasthitidvitIyAdikSaNAsthityoH anyatvamananyatvamanyAnanyatvamavAcyatvaM vA syAt / anyatve kSaNAntarasthiteriva prastutAsthityavirodhAt kSaNasthititvAbhAvaH / ananyatve prathamakSaNe'pyasthitiH, dvitIyAdiSvapi aneaMtarazmi * kSaliGa pahArthanuM astitva 4 asaMlavita che (135) jo padArtha sarvathA ekakSaNa sthitisvabhAvI ja mAnavAmAM Ave, to te padArthanuM astitva 4 nahIM ghaTe te khArIte - vyAkhyA kSaNikamate kSaNasthitikatvano artha - 'dvitIyakSaNa-asthiti hote chate prathamakSaNasthiti' evo mAnavo jarUrI che, kAraNa ke AmAMthI jo prathamakSaNasthitirUpa artha na manAya, to - prathamakSaNe paNa astitva na ghaTatAM - vastuno ja abhAva thaze ane jo dvitIyakSaNa-asthitirUpa artha na mAno, to dvitIyAdikSaNamAM asthitino abhAva mAnavo paDaze (arthAt sthiti mAnavI paDaze) ane to kSaNasthitidharmakatvano ja ayoga thaze, arthAt kSaNamAtra sthiti nahIM ghaTe. eTale kSasthitidharmakatvano artha dvitIyakSaNaasthiti hovAthI prathamakSaNasthiti evo ja mAnavo paDe. ane dvitIyAdi kSaNe asthitino abhAva hovAthI tatkSaNasthitidharmakatva hovuM zakya nathI ane dvitIyAdi kSaNe asthitino abhAva kema che ? to tenuM kAraNa e ke te tadanyatvAdivikalpathI anupapanna che. te khA rIte - prathamakSa sthiti ne dvitIyakSAasthiti dhaMne (1) bhinna che, (2) abhinna che, (3) bhinna-bhinna che, } (4) vAyya che ? (1) bhinna to na mAnI zakAya, kAraNa ke jema eka ja kALe, kSaNika evI ghaTakSaNano, bhinna evI paTakSaNa sAthe virodha nathI, arthAt ghaTakSaNa ane paTakSaNa baMne eka sAthe rahI zake che, tema ..... vivaraNam .. * 4. kSaNAntarasthitevi prastutAsthityavirodhAt kSaNasthititvAbhAva iti / yathAhi kSaNikasya ghaTAdeH svakAle paTAdikSaNena saha vastvantaratvAnna virodhaH, evaM dvitIyakSaNabhAvinyA asthityA'pi saha 1. 'kSaNasthitya0' iti ka-pAThaH / 2. 'kAle ghaTAdi0' iti kha- pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhiAra: ) vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA dvitIyArdikSaNAsthitau prathamakSaNasthiterabhAvAd bhAve vA tadanupapatteH pratiyogyabhAvAt 185 *bALA vA sthiti:, anyathA'nanyatvAyogAt, tayoraikye hyananyatvamiti bhAvanIyam / anyAnanyatve virodhaH, sahAnavasthAnAt / avAcyatve svavacanavirodhaH, avAcyatvenaiva vAcyatvAt / syAdetadityAdi / syAdetat-athaivaM manyase dvitIyAdikSaNAsthitau satyAM prathamakSaNasthiterabhAvAt kAraNAd bhAve <0 ..... anekAMtarazmi ... prathamakSaNasthiti ane dvitIyakSaNaasthiti baMne bhinna hovAthI baMne vacce virodha nahIM rahe ane to baMne eka sAthe rahI ja zakaze ane tethI to dvitIyakSaNIya asthiti sAthe prathamakSaNIya sthiti paNa rahI javAthI, dvitIyakSaNe paNa padArthanuM astitva mAnavAnI Apatti Avaze, je kSaNikatAne bAdhAkAraka che... (2) jo sthiti-asthiti baMnene abhinna mAnavAmAM Ave, to sthiti paNa asthitirUpa banavAthI, prathamakSaNe paNa padArthanI asthiti thaze, athavA to asthiti paNa sthitirUpa banavAthI, dvitIyakSaNe padArthanI sthiti thaze... // (3) prathamakSaNasthiti ane dvitIyakSaNaasthiti baMneno bheda-abheda baMne mAnavAmAM to sahAnavasthAna virodha che, kAraNa ke baMneno bheda hoya to abheda zI rIte ? ane abheda hoya to bheda zI rIte ? (4) baMnene avAcya (akathya) paNa na mAnI zakAya, kAraNa ke jo sarvathA avAcya ja hoya, to te 'avAcya' zabdathI paNa kahI nahIM zakAya. - Ama, vikalpo na ghaTavAthI, dvitIyAdi kSaNamAM asthitino abhAva hovAthI - vizeSya/ vizeSaNabhAvarUpa pUrvokta artha asaMgata thatAM - kSaNasthitidharmakatvano ja ayoga thaze... (kema ayoga ? tenA kAraNa mATe ja graMthamAM kahyuM ke - taddanyatvAiivanpAnupapatte:) eTale kharekhara to kSaNika tattvanI siddhi ja'hajI thaI zakatI nathI. * bauddhakRta kSaNiktAnI saMgati bauddha H pUrvokta bhinna vagere cAre vikalpo, tyAre ja ghaTI zake, ke jyAre (1)prathamakSaNasthiti, ane (2) dvitIyakSaNaasthiti svarUpa baMne zrRtiyogI hAjara hoya... paNa baMne pratiyogInI, eka sAthe vidyamAnatA ja asaMbhavita che. te A rIte - (1) pakSa H prathamakSaNasthiti, prathamakSaNe ja hoya che, dvitIyakSaNe nahIM, mATe je vakhate dvitIya* vivarLam *. prathamakSaNasthiterna virodhaH saGgacchate, anyatvAvizeSAt, tatazca skhalanAbhAvAt dvitIye'pi kSaNe prathamakSaNabhAk sattvaM sthitimadupapadyata iti // For Personal & Private Use Only * pUrvokta cAre vikalpo, A ubhayasaMbaMdhI=ubhayapratiyogIka che, tethI vikalponA 'pratiyogI' tarIke A baMneno ullekha karyo che. 2. 'kSasthitI' kRti -pAna: / Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 anekAntajayapatAkA (dvitIyaH tadanyatvAdivikalpAnupapattiH / tathAhi-dvitIyakSaNe tadeva na bhavatIti / uktaM ca (136) "na taMtra kiJcid bhavati na bhavatyeva kevalam" iti // nanvevamapi bhavanAdUrdhvamabhavanAt tatkAdAcitkatvatastadutpatteH, ata eva nAzAd .............. vyAkhyA .................... vA prathamakSaNasthiteH tadanupapatteH-dvitIyAdikSaNAsthityanupapatteH tasyAsAvasthitiriti kRtvA kimityAha-pratiyogyabhAvAt pakSadvaye'pi tadanyatvAdivikalpAnupapattiH tayoH-prathamakSaNasthitidvitIyAdikSaNAsthityoranyatvAdivikalpAghaTamAnatA / etadbhAvanAyaiva Aha-tathAhItyAdi / tathAhItyupapradarzane / dvitIyakSaNe tadeva na bhavati yat prathamakSaNe'bhUditi / uktaM ca dharmakIrtinA "na tatra kiJcid bhavati na bhavatyeva kevalam" iti vaartike.|| etadAzaGkyAha-nanvevamapItyAdi / nanvevamapi-tadeva na bhavatItyasminnapi pakSe bhavanA .... manetirazmi kSaNaasthiti rahI che, te vakhate to prathamakSaNasthitinuM astitva ja nathI... (2) 53 : hI prathamakSAsthiti cha, to dvitIyakSa-asthiti nathI, // 29 // 34nI sthiti cha, tenI 4 sthiti na hoya, mane bane me 4 vastunA che... A rIte baMne pakSamAM, prathamakSaNasthiti ane dvitIyakSaNaasthiti baMne ekIsAthe na ghaTavAthI, te baMnene AzrayIne bhinnAdi vikalpo ghaTI zake nahIM. praznaH to kSaNikatAnI siddhi zI rIte karazo? uttara : je vastu prathamakSaNe rahI hatI, te ja vastu dvitIyakSa nathI rahetI, arthAt je vastunuM prathamaNe bhavana hatuM, te ja vastunuM dvitIyakSaNe abhavana thAya che - Ama, mAtra eka ja kSaNa bhavana hovAthI,vastunI kSaNikatA siddha thaze. dharmakIrtie kahyuM che ke - (136) "utpttikss9|| 57dvitIyakSa oI vastunu me 2utuM nathI, lene 'vastu' 581 zakAya, paNa eTaluM kahI zakAya, ke pUrvekSaNamAM thanArI vastu uttarakSaNamAM nathI hotI." (pramANavArtika 3/278) kSaNikavAdanI sacoTa samIkSA uttarapakSaH "je prathamakSaNe thAya te ja bIjI kSaNe na thAya e pakSamAM paNa doSa Ave che. te A .. .* vivaraNam ...... 5. tasyAsAvasthitiriti kRtveti / tasya-prathamakSaNabhAvina: padArthasya sambandhinI asaudvitIyakSaNabhAvinI asthitiriti / / haveno viSaya gahana che, tenuM ekAgratAthI adhyayana karavuM. ......... 1. 'dharmakIrtikRte vAtike' / 2-3. anussttp| 4. 'kRtvA tasya' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IfthaR:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 187 bhavanonmajjanaprasaGgaH / syAdetat na bhavatIti bhavanakriyApratiSedhamAtramahetukamadaH, tat - vyArA janma dUrdhvamabhavanAt kAraNAt tatkAdAcitkatvataH tasya-abhavanasya kAdAcitkatvena hetunA tadutpatteH-abhavanotpatteH kAraNAt / ata eva-utpattereva hetoH kimityAha-nAzAt abhavanasya bhavanonmajjanaprasaGgaH, tadabhavananAzAnyathA'nupapatteriti bhAvanIyam // - anekAMtarazmi . rIte - "je vastu kAdAcitka (amuka niyata vakhate ja) hoya, tenI utpatti thAya che ane je utpanna thAya, te - kSaNika hovAthI - avazya nAza pAme che" - A niyama pramANe vastunuM, prathamakSaNe bhavana thaze, dvitIyakSaNe bhavanano nAza thayA pachI ja abhavana thatuM hovAthI, te paNa kadAcitya thaze (sarvadA nahIM rahe) ane tethI tenI paNa utpatti mAnavI paDaze ane utpanna padArtha dvitIyakSaNe nAza thato hovAthI, tRtIyakSaNe - abhavanano nAza thaI jatAM - pharI te padArthanuM bhavana mAnavuM paDaze, kAraNa ke abhavanano nAza bhavana vinA asaMbhavita che... phalataH naSTa padArthanuM pharI astitva mAnavuM paDaze, je kadI jovAtuM nathI. (ane temAM kSaNikatA siddha na thAya.) kSaNa prathama dvitIya tRtIya bhavana bhavananAza-abhavana abhavananAza-bhavanaprasakti bauddhaH "te bIjI kSaNe na thAya" e kathanathI, ame dvitIyakSaNe bhavanano mAtra pratiSedha karyo che ane A pratiSedha to nirdetuka (hetu vinAno) hovAthI, tenI kadAcitkatA nathI, kAraNa ke sahetuka (hetune AdhIna utpanna thanAra) padArthanI ja kadAcitkatA hoya, nirdetukanI nahIM - Ama, bhavanapratiSedha-abhavana akAMdAcitka hovAthI, tenI utpatti mAMnavAnI Apatti nahIM Ave. - syAdvAdIH- (ka) abhavana kADAcika che, sarvadA nathI (sahetuka che) ane (kha) abhavana bhavanapUrvaka che. eTale, bhavananI jema abhavana paNa kadAcitka siddha thAya ane teno hetu bhavana ja siddha thAya... ............................................ vivaraVI ... . ... ........... 6. tadabhavananAzAnyathA'nupapatteriti / tasya-prAcyakSaNavartino bhavanasya yadabhavanaM dvitIyakSaNena tasya yo'sau nAzastRtIyakSaNe tasya anyathA-vinaSTabhAvena unmajjanamantareNAnupapatte:-aghaTanAt / / ka siddhAMtIe prathamaNe bhavana, taduttara abhavana, taduttara abhavananAzanI Apatti ApI, kAraNa ke je prathama kSaNe hoya te dvitIyakSaNe na ja hoya ane dvitIyakSaNe je hoya te tRtIyakSaNe na ja hoya.. mATe, abhavana je dvitIyakSaNe che, te tRtIyakSaNe na rahetAM punaH bhavananI Apatti Ave.. paNa bauddha ema kahe che ke - bhavana pachI je abhavana Ave che te koI vastu nathI ke jeno abhAva tRtIya kSaNe ApAdita thAya... abhavana=bhavananiSedha ane A bhavananiSedha ahetuka che ane ahetuka kAdAcitya na hoya mATe teno nAza thaze ja nahIM... 2. 'Iti' ti -pATha:2. "nakSatastha' rUti -pad: I rU. 'mAvonmajhanamantare nu' ti - 4. pUrvamukite tu '3HMnamananamanta' ti pATha: | pATha:I For Personal & Private Use Only Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 anekAntajayapatAkA (dvitIyaH kathamasya kAdAcitkatvAdi ? ucyate-bhavanakAdAcitkatayA tatpUrvakatvena taddhetutvopapatteH, anyathA bhavane'pyutpattyAdyabhAvaH, tasyApi abhavanakriyApratiSedhamAtratvAt ................ vyAkhyA .................. syAdetadityAdi / athaivaM manyase na bhavatIti bhavanakriyApratiSedhamAtramahetukamadaHetat, tat kathamasya-abhavanasya kAdAcitkatvAdi ?, hetubhAvAdhInatvAt kAdAcitkatvasya 'Adi'zabdAt tannAzabhavanonmajjanagrahaH // ___ ucyate'tra samAdhiH-bhavanakAdAcitkatayA kAraNena tatpUrvakatvena-bhavanapUrvakatvena hetunA taddhetutvopapatteH-bhavanahetutvopapatteH abhavanasya, yadbhavanAntaraM tat sa eva tasya heturiti / anyathetyAdi / anyathA-evamanabhyupagame bhavane'pyutpattyAdyabhAvaH-utpatti-nAzAbhAvaH / kuta ityAha-tasyApi-bhavanasya abhavanakriyApratiSedhamAtratvAt kAraNAt / kA'bhavanasya kriyetyA ....... manetirazmi ......... (Tana vagaire mate, ||29no DAyama yi samAva (anvaya) Doya che, te bauddha mAnato nathI, kAraNa ke te mAtra paryAyavAdI che, niranvaya vastuno nAza mAne che. eTale temanA mate AnaMtarya e ja kAryakAraNabhAvano niyAmaka che ane evuM AnaMdarya to bhavana-abhavana vacce paNa che ja. eTale abhavanane bhavanahetuka mAnavAmAM koI kSati nathI...). prazna : kAraNa to tene kahevAya, ke jenuM anusaraNa kAryamAM thatuM hoya, paNa bhavananuM anusaraNa abhavanamAM na thatuM hovAthI, bhavanane kAraNa zI rIte manAya ? uttara : paNa bauddho, kAraNanuM anusaraNa kAryamAM mAMnatAM ja nathI, tethI e rIte kAryakAraNanI vyavasthA ja na hovAthI, bhavanane kAraNe mAnavAmAM koI bAdha nathI. A rIte abhavananI paNa kAdAcitkatA-sahetukatA-utpatti-nAza mAnavA ja joIe, nahIMtara bhavanamAM paNa utpatti-nAza kazuM nA ghaTe... paudha : bha na ghaTe? syAdvAdIH abhavananI jema, bhavana paNa abhavanakriyAnA pratiSedharUpa ja che ane A pratiSedha to nirdetuka hovAthI, tenI kadAcitkatA nathI. Ama, bhavana paNa akAdAcitka hovAthI, tenA paNa ... vivaraNam .. 7. yadbhavanAnantaraM tat sa eva tasya heturiti / yasya-ghaTAde: sambandhino bhavanAdanantaraM tat-abhavanaM sa eva-ghaTAdibhavanarUpastasya-abhavanasya hetuH anvayAbhAvena tasyAnantaryamAtranibandhanatvAd bhavanmate kAryakAraNabhAvasya / / * // 25 // 3 tema mAne to dvitIyakSa 598 ||29||rnu anusa29 thatai stAno vilo5 thAya che... 1. 'yasya ghaTAdirbhavanarUpastasya' iti ca-pAThaH / 2. pUrvamudrite 'paktau bhavanasya hetu' ityadhikapAThaH / 3. 'kAraNAbhAvasya' iti kha-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA (137) ubhayatra tadatiriktakriyA'bhAvAt, satsvabhAvAdijanyAjanakatvena hetvayogato'hetukatvApattezca // vyArA ..... zakya Aha-ubhayatra-bhavane'bhavane ca tadatiriktakriyA'bhAvAt-bhavanAbhavanAtiriktakriyA'bhAvAt / abhavanasya nAzatvena hetvayoga ityetadapi samAnamityabhidhAtumAha-satsvabhAvAdijanyAjanakatvena kAraNena hetvayogataH kAraNAt ahetukatvApattezca bhavanasya, utpattyAdyabhAva iti kriyAyogaH / tathAhi-bhavanaM janyotpAdastasyApi heturna yujyate eveti sa hi satsvabhAvajanyajanakaH, asatsvabhAvajanyajanakaH, ubhayasvabhAvajanyajanakaH, anubhayasvabhAvajanyajanako vA bhavet / sarvathA'pi doSaH / yadi satsvabhAvaM janyam, kathaM tajjanakaH ? athAsatsvabhAvameva tat tathApi kathaM tajjanakaH ? ubhayasvabhAvatve virodhaH / anubhayasvabhAvatve avastutA ityutpAdahetvabhAva iti bhAvanIyam / / anekAMtarazmi .. utpatti-nAza kazuM nahIM thAya, ema ame paNa kahI ja zakIe. (137) bauddha abhavananI to evI kyAM koI kriyA ja che? ke jethI tame bhavanane abhavanakriyAnA niSedharUpa kahI zako. syAdvAdIH evuM kathana to bhavanamAM paNa zakya ja che, kAraNa ke bhavana paNa mAtra bhavanakriyA svarUpa ja che, chatAM tenA niSedhane jo abhavana kahI zakAya, to abhavana paNa mAtra abhavanakriyAsvarUpa hovA chatAM tenA niSedhane bhavana kema na kahI zakAya? (Azaya : pUrvapakSa kahe che - bhavanamAM kriyA che, tethI teno abhAva te abhavana... abhavanamAM to kazuM che ja nahIM... to pachI teno abhAva te bhavana kema kahevAya? teno uttara - bhavanamAM paNa 'hovA" svarUpathI bhinna koI kriyA nathI... tema abhavanamAM paNa na hovA svarUpa kriyA mAnI ja zakAya che.) bauddhaH abhavana to nAzarUpa hoI tuccha hovAthI, tenuM to koI ja kAraNa nathI, jayAre bhavana to vAstavika hovAthI tenuM kAraNa kema na ghaTe ? syAdvAdIH kAraNa ke vikalpo ghaTatAM nathI. te A rIte - bhavana eTale kAryotpatti. have bhavananuM je kAraNa che, te kevA kAryane utpanna kare ? (1) sasvabhAvI, (2) asatvabhAvI, (3) ubhayasvabhAvI, ke (4) anubhayasvabhAvI ? badhI ja rIte doSa Avaze. (1) prathama pakSa to na mAnI zakAya, kAraNa ke kArya jo sasvabhAvI-vidyamAna ja hoya, to tene utpanna zuM karavAnuM ? e to che ja... (2) bIjo pakSa paNa ayukta che, kAraNa ke kArya jo asatasvabhAvI hoya, to zazazRMganI jema, tene utpanna karavuM saMbhavita ja nathI.. (3) eka ja ThekANe sad-siMdu baMne svabhAvano virodha hovAthI, kAryane ubhayasvabhAvI mAnavArUpa tRtIya pakSa paNa ayukta 2. 'hatvopareza' kRti -pATha: 2. "nacetyAra:' rUti va-pATha: I For Personal & Private Use Only Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 (dvitIya: ( 138 ) na cAyaM bhavanakriyApratiSedho jyAyAn, vikalpAnupapatteH / sa hi bhavanasvabhAvasyAbhavanasvabhAvasya vA kriyeta / na tAvad bhavanasvabhAvasya, azakyatvAt; anyathA bhavanasvabhAvatvavirodhAt / abhavanasvabhAvabhavanakriyApratiSedhe tu prayAsavaiyarthyaM * vyAkhyA doSAntaramAha-na cAyamityAdi / na cAyaM bhavanakriyApratiSedho jyAyAn - zobhanaH / kuta ityAha-vikalpAnupapatteH kAraNAt / enAmevAha sa hItyAdinA / sa yasmAd bhavanakriyApratiSedho bhavanasvabhAvasya sato' 'bhavanasvabhAvasya vA kriyeta / kiJcAta: ? ubhayathA'pi doSa ityAhana tAvad bhavanasvabhAvasya bhavanakriyApratiSedhaH / kuta ityAha azakyatvAt, bhavanasvabhAvasya tattvaM niSeddhumazakyamiti / ata evAha - anyathA bhavanasvabhAvatvavirodhAt, na tatkriyAniSedha iti / abhavanasvabhAvabhavanakriyApratiSedhe tu abhyupagamyamAne prayAsavaiyarthyam, yato nabhavana anekAntajayapatAkA aneDAMtarazmi che, ane (4) kArya anubhayasvabhAvI paNa na mAnI zakAya, kAraNa ke jo te sat paNa nahIM hoya ane asat paNa nahIM hoya, te tenI vasturUpatA ja nahIM ghaTe... A pramANe, kAraNa dvArA eke prakAranA kAryanI utpatti na thatI hovAthI, kAraNa jevuM kazuM che ja nahIM. - Ama, hetunuM 4 astitva na hovAthI, bhavana pe| nirhetu 4 jUne. * bhavanaDiyAno pratiSedha ayukta * (138) kSazimate tame, jIka kSo bhavananI DiyAno pratiSedha mAno cho, pe| bhvnddiyaapratiSedha ja zobhana nathI, kAraNa ke vikalpo ghaTatA nathI. te A pramANe - te bhavanakriyApratiSedha, devA bhavananI DiyAno pratiSedha are che, (1) lavanasvabhAvI, } (2) abhavanasvabhAvI ? (1) bhavanasvabhAvI padArthanI bhavanakriyAno pratiSedha to zakya ja nathI, kAraNa ke teno to hovAno svabhAva hovAthI, teno pratiSedha na 4 tha za... bhe pratiSedha mAnazo, to te (lavana svabhAva) teno svabhAva ja nahIM bane, kAraNa ke je tattvano niSedha thavAno hoya, tene hAjararUpe zI rIte manAya ? (2) abhavanasvabhAvI padArthanI bhavanakriyAno pratiSedha paNa vyartha ja che, kAraNa ke jeno svabhAva ja na hovAno che, te 'nathI' ema kahevAno zo artha ? tenA niSedhano prayAsa to photarA khAMDavAnI prema nirartha che. (anA jAMDavu sArtha che, Arae ke loTa thAya. zetarA jAMDavA nirartha'...) vivaraNam .. 8. nAbhavanasvabhAvaM bhavanamiti / bhavanamiti hi zabdaH sattvamAha, abhavanamiti tu tadviparyayam, tato na-naivAbhavanaM svabhAvaM - tuccharUpaM bhavanaM sattvaM bhavati, kintvabhavanasvabhAvamabhavanameva bhavati / evaM caikAntatucchAbhavanasya pratiSedhe kevalatuSakhaNDanavat prayAsavaiyarthyameva, svayameva tatra pratiSedhasya siddhatvAt / / pATha: / 1. 'pratiSedhAbhavana0' iti ka-pAThaH / 2. 'nAbhAvanasvabhAvaM bhavanamiti' iti kha- pATha: / 3. 'kaNDanavat' ca For Personal & Private Use Only Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 191 -78. bhavanApattirveti, (139) evaM ca tadeva na bhavati' iti vAGmAtrametat, zabdArthAnupapattezca / tathAhi-tadeva' iti bhavanasvabhAvaM parAmRzya 'na bhavati' ityabhidadhataH zabdArthavirodhaH / yadA na bhavati na tadA bhavanasvabhAvamiti cet, abhavanasvabhAvaM tarhi na bhavatIti tadeveti na zobhana upanyAsaH / tat kSaNabhavanasvabhAvamiti cet, kathaM dvitIyakSaNe na - vyArahyA che...... svabhAvaM bhavanamiti / tathA bhavanApattirveti abhavanasvabhAvabhavanakriyApratiSedhe balAd bhavanApattiH / evaM ca tadeva na bhavatIti vAGmAtrametat, uktavat, abhavanAyogAt; tathA zabdArthAnupapattezca tadeva na bhavatItyatra / enAmeva darzayati tathAhItyAdinA / tathAhIti pUrvavat / tadeveti bhavanasvabhAvaM parAmRzya vastu na bhavatItyabhidadhataH sataH zabdArthavirodhaH prakaTa eva / yadA na bhavati tat, na tadA bhavanasvabhAvaM sanna bhavati / iti-evaM cenmanyase, etadAzaGkyAha-abhavanasvabhAvaM tarhi na bhavatIti-evaM tadeveti na zobhana upanyAsaH, tadevetyanena anekAMtarazmi athavA to abhavanasvabhAvanI bhavanakriyAno pratiSedha, mAnavAmAM to bhavananI ja Apatti thaze, kAraNa ke abhavanasvabhAvanI bhavanakriyApratiSedha eTale abhavananuM na hovuM te, arthAt bhavananuM hovuM... (eTale tame abhavanasvabhAvIno niSedha karo cho, eno matalaba ja e che ke, bhavanasvabhAvInuM astitva kaho cho.) (139) tethI tame je kahyuM hatuM ke - "prathamaNe jenuM bhavana che, tenuM ja bIjI kSaNe abhavana thAya che" - te badhuM mAtra bolavA pUratuM ja che. vaLI, tame je bolo cho ke, 'tava ne mavati' - teno zabdArtha paNa nathI ghaTato, kAraNa ke 'va' padathI, vastuno bhavanasvabhAvarUpe ullekha karo cho ane teno ja pAcho " mavati' padathI, abhavanasvabhAvarUpe ullekha karo cho, emAM to spaSTa virodha che... je bhavanasvabhAvI hoya te abhavanasvabhAvI zI rIte hoI zake ? bauddhaH jyAre 'na bhavati' evo ullekha karIe chIe, tyAre vastu bhavanasvabhAvI hotI ja nathI, tethI bhavanasvabhAvane ja abhavanasvabhAvI kahevArUpa virodha nahIM Ave. syAdAdIH jo tyAre bhavanasvabhAvI na ja hoya, to "tava (bhavanasvabhAvI ja) - mavati' evo upanyAsa ayukta Tharaze, arthAt temAM tava pada nahIM ghaTe, (samavanaqmAvaM mavati ema kahevuM joIe.) Azaya : taveva dvArA kahevAya che ke, je pUrvekSaNa hatuM, te ja pachInI kSaNe nathI... have, "te' dvArA, pUrvakSaNanA padArthano ullekha thayo... te to bhavanasvabhAvI che ane tamAre to abhavanasvabhAvI nathI ema kahevuM che, to te' dvArA teno ullekha zI rIte thAya? bauddha: "tava' padathI ame e jaNAvIe chIe, ke vastu kSaNasvabhAvI che, tethI artha e thaze For Personal & Private Use Only Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 anekAntajayapatAkA (dvitIyaH bhavati ? / ekakSaNabhavanasvabhAvamiti cet, na hyasAvapi naikaH / tadekakSaNabhavanasvabhAvamiti cet, nAsau tadatirekeNa kazcit iti nibandhanAbhAvato yatkiJcidetat // ....... ... vyAkhyA ............... bhavanasvabhAvasyAbhidhAnAt / tat-bhavanaM kSaNabhavanasvabhAvam / iti cet, etadAzaGkyAhakathaM dvitIyakSaNe na bhavati ? tasyApi kSaNatvAdityabhiprAyaH / ekakSaNasthitisvabhAvamiti cet, etadAzaGkyAha-na hyasAvapi naikaH / kiM tarhi ? eka eva / tadekakSaNabhavanasvabhAvaM tasminnevaikasmin kSaNe bhavanaM svabhAvo yasya tat tathA / iti-evaM cenmanyase, etadAzaGkyAhanAsau-kSaNaH tadatirekeNa-bhavanAtirekeNa kazcit, ta~dakSaNikatvaprasaGgAt / tadaiva tadaparakSaNAbhAvAt, anavasthApatteriti bhAvanIyam / iti nibandhanAbhAvataH kAraNAd yatkiJcidetad yaduta tadekakSaNabhavanasvabhAvamiti / / .............. maneAMtarazmi ...................... ke "kSaNasvabhAvI vastu ja bIjI kSaNe nathI hotI." syAdvAdIH vastu jo kSaNasvabhAvI ja hoya, to bIjI kSaNe paNa kema na rahe? pahelInI jema, bIjI paNa eka prakAranI kSaNa ja che ne ! ane kSaNamAM rahevAno to vastuno svabhAva ja che. bauddhaH vastu mAtra ekakSaNasvabhAvI che, tethI bIjI kSaNe nahIM rahe. syAdvAdI H jema pahelI kSaNa eka ja che, tema bIjI kSaNa paNa mAtra eka ja che, tethI ekakSaNasvabhAvI vastu bIjI kSaNe paNa raheze ja. paudha : te 4 (5DelI 4) me kSamA 23vAno svabhAva cha. syAdvAdI: bhavana sivAya "kSaNa' jevuM koI juduM tattva ja nathI, ke jene AzrayIne tame "te ja ekakSaNa rahevAno svabhAvarUpa niyamana karI zako. jo te ja ekakSaNa' evo alaga padArtha mAnazo, to te kSaNa akSaNika banavAnI Apatti Avaze. Azaya (padArtha, kSaNika che eTaluM ja mAno, to padArtha pote ja kSaNarUpa thaI zake.) jo padArthanuM kSaNikatva, koI eka viziSTa kSaNamAM rahevAthI nakkI thatuM hoya, to te kSaNa (kALanuM eka ghaTaka) padArthathI judI siddha thAya... have te kSaNathI padArtha to kSaNika siddha thayo, paNa te kSaNane kSaNika siddha karavA, ... .......* vivaraNam ........ .. 9. tadakSaNikatvaprasaGgAditi / yena kSaNena-kAlena samayalakSaNena ghaTAdirartha: kSaNikatayA vyavahriyate tasya kSaNasya akSaNikatvaprasaGgAt / kuta ityAha- 10. tadaiva tadaparakSaNAbhAvAditi / tadaivavivakSitaprathamakSaNakAle tasmAd aparasya kSaNasyAbhAvAt yena tadeva kSaNika: kriyate / atha tasyApyapara: kSaNo'bhyu 1. 'tasya kSaNika0' iti ka-pAThaH, 'tasmAt kSaNAptyA kSaNika0' iti tu kha-pAThaH / 2. 'kSaNikaH kriyate / tadaivAparakSaNasyAbhAvAt / atha tasyApyaparaH' iti ca-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 193 (140) evaM ca tadatiriktotpattyabhAvAdaviziSTabhavanAnantaramabhavanamiti prAptam / tathA ca sati kSaNikatve'pyanizcayaH, tatkAdAcitkatayA tu tadutpattyAdyaparihRtameva / ................ vyAkhyA .................... ____ evaM cetyAdi / evaM ca-uktanItyA taidatiriktotpattyabhAvAt-bhavanAtiriktotpattyabhAvAt aviziSTabhavanAnantaramabhavanamiti prAptaM nyAyataH / tathA ca sati kimityAha-kSaNikatve'pyanizcayaH, aviziSTabhavanamAtrasiddheH tatkAdAcitkatayA tu-abhavanakAdAcitkatayA tu .............* manetirazmi .......... tenA mATe paNa bIjI viziSTa kSaNa mAnavI paDaze... ema anavasthArUpI latA AkAzamaMDaLane zobhAvanArI phelAI jaze ! anavasthAnA bhayathI bIjI na mAno, to te kSaNa akSaNika thaI jaze ane to kSaNikavAda naSTa thaze... tethI kSaNa jevuM koI tattva ja nathI, ke je kSaNikatAno vyavahAra karAvI za, bhATe te 4 se kSamA 23vAMno vastuno svabhAva cha' - te 'thana niviSaya che. ('19' zanI vAthya 54Artha 'vastu' 206nA vAthya pArthathA ho natha....) (140) vaLI, ukta rIte, kSaNanI jema, bhavanathI atirikta utpatti paNa nathI, arthAt bhavana ja utpatti che, te sivAya bIjuM kazuM ja nathI, phalata: kSaNika evA vizeSaNarahita mAtra sattvarUpa ja bhavana banaze ane tadanaMtara abhavana thaze - AnAthI be doSa Avaze : (1) kSAno manizcaya : mAma, vizeSAvisa, mAtra satsva35 bhavana sivAya, utpttinAza kazuM ja na hovAthI "A bhavana kSaNika che' evo nizcaya ja nahIM thaI zake. Azaya : pUrvapakSIle 'tadeva na bhavati' dvAra. 19tva siddha 72vAno prayAsa ayo, 55 temA upara mujaba, bhavanane eka kSaNasvabhAvI mAnavAmAM doSo AvavAthI, tenA kSaNikatvano nirNaya thaI za'to nathI... (2) abhavananI utpatti Adi : bhavana pachI ja abhavana thatuM hovAthI, abhavana paNa ............* vivaraNam ......... pagamyate, tarhi tasyApyapareNa kSaNena bhAvyaM tasyApi cAnyenetyanavasthAlatA nabhomaNDalamAlinI sarpati / ata evAha-anavasthApatteriti / vyAkhyAtAthemeva / / 11. tadatiriktotpattyabhAvAdaviziSTabhavanAnantaramabhavanamiti prAptamiti / tadatiriktAyA:padArthAtiriktAyA utpatterabhAvAt, padArtha evotpattirityarthaH / kimityAha-aviziSTabhavanAnantaraM kSaNikamiti vizeSaNavikalasattvamAtrAnantaraM abhavanamiti prAptam // ___12. kSaNikatve'pyanizcaya iti / aviziSTabhavanamAtrasiddhaH kSaNikamidamiti prAguktayuktereva nizcetumazakyatayetyarthaH / / 1. 'kSaNikamiti prAptami vizeSaNa0' iti pUrvamudrite pAThaH, atra tu ca-pAThAnusAreNa zuddhiH kRtA / 2. 'vikalamAtrAnantaraM' iti ca-pAThaH / ..................... For Personal & Private Use Only Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA ( dvitIyaH (141) na nazvaramabhavanam tucchatvAditi cet, bhavane'pyatucchatayA samAnametat / na samAnam, tasya abhavanavirodhAt / abhavanasya bhavane ko virodha: ? nIrUpasya sarUpatApattiriti cet, sarUpasya kathaM nIrUpatApattiriti vAcyam / ( 142 ) svahetosta - 194 - * bALA 8. tadanantarabhAvena tadutpattyAdi abhavanotpattinAzottaronmajjanAkhyam aparihRtameva, uktanItitAdavasyAditi // parAbhiprAyamAha-netyAdi / na nazvaramabhavanaM bhavanAntaramapi bhavatu / kuta ityAhatucchatvAt-ni:svabhAvatvAt / iti cet, etadAzaGkyAha-bhavane' ne'pyatucchatayA satsvabhAvatvena samAnametat-anazvaratvam / na samAnam, tasya bhavanasya abhavanAMvirodhAt kAraNAt / etadAzaGkyAha-abhavanasya bhavane ko virodha: ? nIrUpasya abhavanasya sarUpatApattirvirodha: / iti cet, etadAzaGkyAha- sarUpasya bhavanasya kathaM nIrUpatApattiriti etad * anekAMtarazmi .. kAdAcitka thatAM tenI paNa utpatti-jJAnAdi thaze ja ane to abhavanano nAza thatAM, pharI bhavananI utpatti mAnavAnI Apatti Avaze, mATe pUrvokta doSa thAvasthita ja raheze. (141) bauddha : abhavanano nAza ja nathI thato, kAraNa ke abhavana to tuccha niHsvabhAva asat hovAthI anazvara che. syAdvAdI : tevuM kathana to bhavana aMge paNa samAna ja che, ke jema abhavana tucchatayA anaRRra mAno cho, tema bhavanane paNa atucchatayA anazvara kema na manAya ? Azaya e ke, kSaNikamate to badhA ja padArtha nazvara che, chatAM asattayA (tucchatayA) jo abhavanane anazvara mAnI zakAtuM hoya, to bhavanane paNa tema kema na mAnI zakAya ? pachI bhale ne te atuccha / sat hoya. bauddha : baMnemAM samAnatA nathI, kAraNa ke bhavananuM to abhavana thavAmAM koI virodha nathI... syAdvAdI H to abhavananuM paNa pachInI kSaNe bhavana thavAmAM kyAM koI virodha che ? bauddha H virodha e ja ke, nIrUpa (=AkArathI rahita tuccha) evA abhavanane sarUpa (=AkArathI sahita atuccha) mAnavAnI Apatti Ave che... je nIrUpa hoya, te sarUpa zI rIte banI zake ? syAdvAdI H evuM kathana to bhavana aMge paNa samAna che, kAraNa ke bhavana-nazvara hovAthI - bIjI kSaNe abhavana banaze, paraMtu ahIM paNa virodha Ubho ja raheze ke, bhavana to sarUpa che, te ja nIrUpa evA abhavanarUpa zI rIte banI zake ? * have bauddha, abhavananI anazvaratA sAbita karaze, kAraNa ke jo te nazvara hoya, to abhavanano nAza thatAM bhavananI utpatti mAnavAno prasaMga Ave che... paNa, graMthakArazrI abhavanano paNa nAza siddha karI, bhavananI utpatti mAnavAno prasaMga Ubho ja rAkhaze. 6. 'bhavat / ta' kRti 5-3-pA: / 2. pUrvamudrita tu 'abhavanavirodhAt' kRti pAna: / atra tu A-D-pratAnusArekha zuddhi: dhRtA / For Personal & Private Use Only Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA svabhAvatvAt iti cet, abhavanasyaivaMsvabhAvabhavane'pi ko doSaH ? hetvabhAvaniHsvabhAvate iti cet, na, tadbhavanasyaiva taddhetutvAt, tadbhAvabhAvitvAt, bhAvAbhavanasyAbhAvabhavanAt, tucchatayA tadbhAvasiddheH, anyathA tannAzAyogAt iti // vAcyam, samAnametadityabhiprAyaH / na samAnamityAvedayati svahetorityAdinA / svahetoH sakAzAt tatsvabhAvabhAvAt-kSaNAdUrdhvaM nIrUpatAsvabhAvotpAdAt / iti cet, etadAzaGkyAhaabhavanasyaivaM svabhAvabhavane-kSaNAdUrdhvaM svarUpatAsvabhAvotpAde ko doSaH ? na kazcidityarthaH / hetvabhAvaniHsvabhAvate doSaH iti cet ? etadAzaGkyAha-netyAdi / (na-) naitadevaM yaduktaM bhavatA / kuta ityAha-tadbhavanasyaiva yadabhavanametat tasyaivetyarthaH / kimityAha-taddhetutvAtabhavanahetutvAt / kuta etadevamityAzaGkyAha-tadbhAvabhAvitvAt-bhavanabhAvabhAvitvAt abhavanasya / kastucchasya bhAva ityAzaGkApohAyAha-bhAvAbhavanasya-tucchasya abhAvabhavanAt, --- anekAMtarazmi - (142) bauddha : potAnA hetuthI, bhavananI e rIte ja utpatti thAya che, ke jethI prathamakSaNe te sarUpa rahe ane te pachInI kSaNe teno nIrUpa svabhAva utpanna thAya. syAdvAdI: evuM to abhavana aMge paNa mAnI zakAya, ke potAnA hetuthI abhavananI e rIte ja utpatti thAya che, ke jethI prathama kSaNe te nIrUpa rahe ane te pachInI kSaNe teno sarUpa svabhAva utpanna thAya - AvuM paNa mAnavAmAM doSa zuM? bauddhaH be doSa cheH (1) abhavanano to evo koI hetu ja nathI, ke jenAthI uparokta svabhAvanI utpatti thAya, ane (2) abhavana to niHsvabhAva che, tethI temAM eka kSaNa nIrUpa ane pachI sarUpa banavAno svabhAva rahI zake nahIM... Ama, hetuabhAva ane niHsvabhAvatArUpa be doSa hovAthI, pUrvokta kathana asaMgata che. 2 prathama-doSanuM nirAkaraNa syAdvAdIH abhavana nihetuka nathI, kAraNa ke jenuM abhavana che, tenuM bhavana ja tenA hetu tarIke vidyamAna che. prazna : bhavana te hetu tarIke zI rIte bane ? uttaraH kAraNa ke pUrvekSaNe bhavana hoya, to ja bIjI kSaNe - kSaNika evA bhavanano nAza thatAM - abhavana thAya che. Ama, bhavana hoya to ja abhavana thatuM hovAthI; bhavana e abhavanano hetu che. praznaH paraMtu abhavana to tuccha che. teno bhAva ja nathI, te thatuM ja nathI, to pachI "bhavana hoya to abhavana thAya' ema zI rIte kahevAya? 1. 'yadbhavana0' iti pUrvamudrite pAThaH, atra tu gha-pAThasya mukhyatvena nirdezaH / For Personal & Private Use Only Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 anekAntajayapatAkA (dvitIya (143) na ca tanniHsvabhAvameva, tucchajJeyasvabhAvatvAt, anyathA tajjJAnAnupapatteH 'tadeva na bhavati' ityajJAtoktaprasaGgAt, tajjJAnenAbhavanAjJAnAt, kAlabhedena tada etadeva hyabhAvabhavanaM yad bhAvAbhavanamiti / evaM ca tucchatayA nIrUpatayA tadbhAvasiddheHabhavanabhAvasiddheH / abhavanaM ca bhAvazceti viruddham / bhAva eva nAza iti tu kathaM na viruddham ? / tatkSaNasthitidharmakatvena / abhavanamapi kAdAcitkatayeti / ata evAha-anyathA tannAzAyogAditi-bhavananAzAyogAditi // abhyuccayamAha na cetyAdinA / na ca tanniHsvabhAvameva abhavanam / kuta ityAhatucchajJeyasvabhAvatvAt, anyathA tajjJAnAnupapatte:-abhavanajJAnAnupapatteH / tataH kimityAha'tadeva na bhavati' ityajJAtoktaprasaGgAt / prasaGgazca tajjJAnena-bhavanajJAnena abhavanAjJAnAt, ja anekAMtarazmi ... uttaraH bhAvano abhAva thavo, te ja abhAvano bhAva che. Ama, abhavanano bhAva, bhAvanA abhAvarUpe-tuccharUpe siddha thAya che... pUrvapakSaH abhavana paNa hoya ane teno bhAva paNa hoya e to viruddha che. (Azaya e ke, eka bAju "abhavana" kahevuM ane teno "bhAva" kahevo emAM to virodha ja che ne ?) uttarapakSa to bhavana paNa hoya ane teno nAza-abhAva paNa hoya e paNa viruddha ja che ne? pUrvapakSaH nA. bhavanano evo svabhAva ja che ke kSaNamAtra ja rahe, pachI abhAva thAya (eTale bhAva ane teno nAza judI judI kSaNe thAya che, eTale temAM virodha nathI. uttarapakSaH to pachI abhavana paNa uparokta rIte kAdAcitka hovAthI teno paNa bhAva hovAmAM koI virodha nathI. anyathA, jo bhavananA abhAvane, abhavananA bhAvarUpe na mAno to bhavanano nAza ja nahIM thAya. je kSaNikatAno vilopakAraka banaze. Ama, bhAvanI pachInI kSaNe ja abhavananI sthiti hovAthI, abhavananA astitvanI kAdAcitA paNa siddha thaze. * dvitIya doSanuM nirAkaraNa * (143) abhavana te sarvathA niHsvabhAva ja che, evuM paNa nathI, kAraNa ke tucchasvabhAva ane zeyasvabhAva to temAM rahelo ja che, jo zeyasvabhAva na mAnavAmAM Ave, to - te jJAnano viSaya ja na banavAthI - abhavananuM jJAna ja nahIM thAya ane jJAna vinA to "tadeva mavati" evuM abhavanaviSayaka kathana, jJAna vinA ja kaheluM gaNAze, je tamane paNa ISTa nathI, kAraNa ke jJAna vinAnuM kathana bAlapratApaprAyaH che. bauddhaH "tava na mavati"mAM tadeva-bhavananA jJAnathI ja abhavananuM jJAna mAnI laIe to? syAdvAdI: paNa tema mAnI zakAya nahIM, kAraNa ke kALanA bhede ja bhavana, abhavana bane che. (samAnakALe nahIM) eTale bhavananAM jJAnathI abhavananuM jJAna na thaI zake... 1. prekSyatAM 191tamaM pRSTham / 2. 'yogAd bhavana0' iti Ga-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 197 -ON tattvAditi / tasyaiva kSaNAdUrdhvamabhavanasvabhAvatvAt pratyakSeNa tathAgrahaNAt yathArtha tatpravRtterabhavanajJAnAduktadoSAbhAva iti cet, na, vihitottaratvAt, 'kAlabhedena tadatattvAt', anyathA tadanupapatteH, (144) bhAvinazcendriyeNAgrahaNAt, atiprasaGgAt, ............... vyAkhyA ............ ajJAnaM ca kAlabhedena bhavanAbhavanayostadatattvAt-bhavanasyaivAbhavanatvAditi // parAbhiprAyamAha-tasyaivetyAdi / tasyaiva-bhavanasya vastunaH kSaNAdUrdhvamabhavanasvabhAvatvAt kAraNAt / yadi nAmaivaM tataH kimityAha-pratyakSeNa tathAgrahaNAt-kSaNAdUrdhvamabhavanasvabhAvatayA grahaNAt / kimetadevamityAha-yathArthaM tatpravRtteH-pratyakSapravRtteH / kimityAha abhavanajJAnAt kAraNAt uktadoSAbhAvaH-tajjJAnenAbhavanAjJAnAdityAdidoSAbhAvaH iti cet, etadAzaGkyAhanetyAdi / na-naitadevam / kuta ityAha-vihitottaratvAt / tadeva smArayati kAlabhedenetyAdinA / kAlabhedena bhavanAbhavanayoH tadatattvAt-bhavanasyaivAbhavanatvAt / anyathA-evamanabhyupagame tadanupapatte:-abhavanAnupapatteH / tatkAlabhAvibhavanAbhinnamabhavanaM ca bhavanameveti tadanupapattiH / yadi nAmaivaM tataH kimityAha-bhAvinazca-abhavanasya indriyeNAgrahaNAt / grahaNe doSamAha ........... manetirazmi ... bauddha H bhavana ja pachInI kSaNe abhavanasvabhAvavALuM thAya che - Ama, abhavana paNa bhavanano ja svabhAva che... have pratyakSa dvArA, jevI vastuno svabhAva hoya, te rUpe ja vastunuM grahaNa thatuM hovAthI - arthAtu jevo padArtha hoya tevI ja pratyakSanI pravRtti thatI hovAthI - pratyakSa dvArA bhavananuM tenI pachInI kSaNe abhavanasvarUpe paNa grahaNa thaze ja, phalataH bhavanaviSayaka jJAnathI abhavanasvabhAvano paNa bodha thaI jatAM, pUrvokta doSa nahIM rahe. syAdvAdI : Ano uttara to ame pahelA ja ApI dIdho, ke bhavana-abhavana baMne bhinnabhinnakAlIna che. kALanA bhede ja bhavana abhavana bane che. eTale, jyAre bhavananuM pratyakSa thAya, tyAre te abhavanasvabhAva che ja nahIM, eTale abhavananuM jJAna na thaI zake... jo bhavana-abhavana vacce kALabheda na mAno, to samAnakAlIna bhavanathI abhinna abhavana, te bhavanarUpa ja banI jaze. eTale to abhavana ja rahe nahIM... (144) prazna : bhalene bhavana bhane abhavana me thAya.. 59,4 prathamakSa bhavana 4Aya che, te vakhate ja dvitIya kSaNabhAvI abhavananuM pratyakSa kema na thAya ? ................... vivaraNam ........ . 13. tatkAlabhAvibhavanAbhinnamabhavanaM ca bhavanameveti / ayamabhiprAya:-vivakSitakAlabhAvinA bhavanena saha yadyabhinnamabhyupagamyate abhavanaM tadA tadbhavanameva bhavatIti / / 1. prekSyatAM 196tama pRSTham / 2. 'bhinnabhavanaM' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 anekAntajayapatAkA (dvitIya nIrUpatvAcca / na cAnena kvacid bhavanavadabhavanagrahaH, tathAnizcayAbhAvAt / na ca niraMzAnubhavabhAve'pi vibhramAt tadabhAvaH, bhavananizcayasyApyabhAvApatteH / na ca atiprasaGgAt tadvadanyasyApi grahaNena doSAntaramAha-nIrUpatvAcca / abhavanasya nIrUpatvaM nIrUpasattvAdyupalakSaNamiti // __abhyuccayamabhidhAtumAha-na cetyAdi / na ca anena-pratyakSeNa kvacit-ekatra sarvatra vA kvacidapi bhavanavad-yathA bhavane tathA abhavane grahaH / kuto netyAha-tathAnizcayAbhAvAtbhavana iva nizcayAbhAvAt / abhavane AzaGkAntarApohAyAha-na cetyAdi / na ca niraMzAnubhavabhAve'pi sati vibhramAt hetoH tadabhAva:-abhavananizcayAbhAvaH / kuta ityAha-bhavananizcayasyApi tannibandhanasya abhAvApatteH kAraNAt / AzaGkAntarApohAyAha-na cetyAdi / na ca tannibandhanAnubhave-bhavananizcayanibandhanAnubhave na vibhramaH / kuta ityAha-tasyaiva-abhavana - anekAMtarazmi ... uttara : bhAvI padArtha indriya dvArA grahI na zakAya, kAraNa ke indriya dvArA to mAtra vartamAnakAlIna padArthanuM ja grahaNa thAya che, jyAre abhavana to bhaiviSyakAlIna che, chatAM paNa tenuM grahaNa mAnazo, to tenI jema, atIta-anAgatakAlIna bIjA padArthanuM paNa grahaNa mAnavuM paDaze, je aghaTita che. tathA, abhavana to arUpa ( niHsvabhAva) hoI tuccharUpa che, mATe tenuM to indriya dvArA zI rIte grahaNa thaI zake ? vaLI, pratyakSa dvArA, jema bhavananuM grahaNa thAya che, tema abhavananuM grahaNa saMbhavita ja nathI, kAraNa ke jo abhavananuM paNa grahaNa thatuM hota to bhavananI jema teno paNa nizcaya thAta, je thato rnathI. jyAre paTa: evo nirNaya thAya, tyAre : (paTo nAsti) evo nirNaya thato nathI. eTale iTa: evA pratyakSa vakhate dhaTanuM pratyakSa mAnI zakAya nahIM. bauddhamate vastu niraMza che, temAM bhavana-abhavana baMnenuM pratyakSa thayA pachI, vibhramanAM kAraNe, abhavanano nizcaya nathI thato - evuM to kahI zakAya nahIM; kAraNa ke jo nizcaya thAya to AkhAnobhavana/abhavana baMneno thAya ane na thAya to AkhAno - bhavana/abhavana baMneno na thAya... ...... .......... vivaraVE ......... 14. mavananizcayathApi tadmavanvanarati . niraMzanumavizvanasya || A pUrvapakSI; bhavanane ja abhavanasvabhAvI mAnI, bhavananA pratyakSathI abhavananuM pratyakSa mAne che. paNa bhavanaviSayaka pratyakSa te bhavana vakhate che ane abhavana te pachInI kSaNe che, mATe abhavana te bhaviSyakAlIna bane che. * mULa to bauddhane, abhavananuM pratyakSa eTalA mATe siddha karavuM che, kAraNa ke tema karavAthI 'va na mavati' e kathana, jJAnapUrvaka ja hovAthI, bAlapralAparUpa na bane, phalata: bhavanaviSayaka pratyakSathI abhavananuM jJAna thaI jaze... paNa graMthakArazrI tenA nirAkaraNa mATe sacoTa samIkSA kare che. For Personal & Private Use Only Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhikkAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 199 tannibandhanAnubhave na vibhramaH, tasyaiva tattvAt / na caikasya kvacid vibhramaH kvacinneti, ekatvavirodhAt / na cAnte'bhavananizcayAt tadgatiH, tatrApi tadayogAt / na ca kapAlabhavananizcaya eva ghaTAbhAvanizcayaH, tadabhavanasya nirupAkhyatvAt / na ca taddvAreNa, ja vyArA ja nizcayanibandhanAnubhavasyaiva tattvAt-bhavananizcayanibandhanatvAt / na caikasya sato'nubhavasya kvacid vibhramaH kvacinneti-etat / kuta ityAha-ekatvavirodhAt / niraMzamevaikam, na tasya kvaciditi vibhAgaH / na cetyAdi / na ca ante-santAnavinAze abhavananizcayAt kAraNAt tadgatiH-abhavanagatiH / kuta ityAha-tatrApItyAdi / tatrApi-ante tadayogAt-abhavananizcayAyogAt / na cetyAdi / na ca kapAlabhavananizcaya eva, kapAlagrahaNaM bhasmAdyupalakSaNam, ghaTAbhavananizcayaH, ghaTAbhavanaM kASThAbhavanAdisUcakam / kuto netyAha-tadabhavanasya-ghaTAdyabhavanasya nirupAkhyatvAt-tucchatvAt / na ca taddvAreNa-kapAlabhavanadvAreNa, ghaTAbhavananizcaya iti vartate / kuto netyAha-tenetyAdi / tena-kapAlabhavanena saha tasya-ghaTAbhavanasya / kimityAha anekAMtarazmi evuM paNa kahI zakAya nahIM ke, bhavananA nizcayanA kAraNabhUta pratyakSamAM vibhrama nathI ane abhavananA nizcayanA kAraNabhUta pratyakSamAM vibhrama che, kAraNa ke baMnenuM kAraNabhUta pratyakSa eka ja che. ane, eka ja pratyakSamAM, kyAMka vibhramanuM hovuM ane kyAMka na hovuM evuM manAya nahIM, nahIM to pratyakSa eka na rahe (sAMza thAya..). tethI, jo abhavanano niraMza anubhava hota to bhavananI jema, abhavanano paNa nizcaya thAta ja, paNa thato to nathI. bauddhaH ghaTAdi padArtho kSaNika che, tethI ghaTasaMtAnanI hAjarImAM ghaTanA pratyakSa vakhate abhavanano nizcaya bhale na thato hoya; paNa kSaNika ghaTonI paraMparA pUrI thAya, arthAt ghaDo phUTI jAya, tyAre 'iTo nAti' evI pratIti thAya che, te ja abhavanano nizcaya che. syAdvAdI : nA, tyAre paNa; kapAla che, evo ja nizcaya thAya che - ghaTa nathI evo nahIM... eTale abhavanano nizcaya tyAM paNa nathI. bauddhaH kapAlanA bhavanano nizcaya e ja ghaTanA abhavanano nizcaya che. syAdvAdI: nA, kAraNa ke ghaTAbhavana to tuccha hovAthI atuccha evA kapAlanA nizcayane ja ghaTa-abhavananA nizcayarUpa na mAnI zakAya.. bauddhaH kapAlanizcaya e ja ghaTAbhAvanizcaya nathI, paNa kapAlanizcaya dvArA ja ghaTAbhAvanizcaya syAdvAdI:- kapAlane (rAkhane) joIne ghaTAbhavanano (kASThAbhavanano) nizcaya tyAre thaI zake, ke jayAre te baMne vacce pratibaMdha (saMbaMdho hoya... paNa kapAlabhavana ane ghaTaabhavana vacce tAdAbhya For Personal & Private Use Only Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 anekAntajayapatAkA ( dvitIya: < tena tasya pratibandhAsiddheH / na ca tadabhavanadharmakameva kapAlabhavanam, anabhyupagamAt / iti tattucchatve'pi nazvaratvAdisiddhiH (145 ) utpAdAdimattve bhavanAbhavanayorabheda iti cet, na, tucchetaratvavizeSAt, nivRttibhedAd grahaNanAnAtvAt / iti kuto'sya kSaNa * jIvyAbA pratibandhAsiddheH, tAdAtmyAdyanabhyupagamAt / na ca tadabhavanadharmakameva ghaTAbhavanadharmakameva kapAlabhavanam / kuta ityAha-anabhyupagamAt / iti evaM tattucchatve'pi - abhavanatucchatve'pi sati nazvaratvAdisiddhiH- utpattinAzottaronmajjanasiddhiH // parAbhiprAyamAha-utpAdAdimattve sati bhavanAbhavanayorabhedaH tulyadharmatayA / iti cet, etadAzaGkyAha-netyAdi / na- naitadevam / kuta iti hetUnAha - tucchetaratvavizeSAd bhavanAbhavanayoH / tathAhi-tucchamabhavanam, atucchaM bhavanamiti vizeSaH / tathA nivRttibhedAd bhavanasya hyabhavanaM nivRttirbhavanaM tvabhavanasya / tathA grahaNanAnAtvAt / ekamatucchatayA gRhyate, anyat ... anekAMtarazmi ke tadutpatti eka paNa saMbaMdha, tamArA mate ghaTatA nathI. te A rIte - (1) abhavananuM bhavana sAthe tAdAtmya to asaMbhavita ja che, kAraNa ke tame tevuM tAdAtmya mAnyuM ja nathI, ane (2) kapAlanuM bhavana e ghaTa abhavanathI utpanna paNa thatuM nathI, kAraNa ke abhavana tuccha hovAthI koI kArya utpanna na karI zake... A be sivAya bIjo to koI saMbaMdha tame mAnatAM nathI, tethI baMne vacce saMbaMdha ja na hovAthI, kapAlabhavana dvArA ghaTaabhavanano nizcaya thaI zakaze nahIM. ane, kapAlabhavana e ja ghaTa-abhavanarUpa dharmavALuM che, tevuM to tame mAnatAM nathI; kAraNa ke tuccha evA abhavana ane atuccha evA bhavana vacce dharma-dharmAbhAva kevI rIte thAya ? (syAdvAdamate, kapAla paNa ghaTano utta2 paryAya che, baMne vacce kathaMcid abheda che... paNa niranvaya-nAzavAdI bauddho tevuM mAnI zake nahIM... uparAMta bhavanane abhavanadharmaka mAnavAmAM virodha Ave.) sArAMza : tethI tuccha hovA chatAM paNa, tene zeyasvabhAvI to mAnavo ja paDaze ane Ama sasvabhAvI siddha thatAM, hetu dvArA, te kSaNikasvabhAve ja utpanna thaze. ane kSaNikasvabhAvI hovAthI, prathamakSaNe bhavana, dvitIyakSaNe bhavananAza-abhavananI utpatti ane tRtIyakSaNe abhavananAza-bhavananI utpatti. Ama pharI bhavananI utpattino prasaMga yathAvasthita ja raheze. // * bhavana-abhavananA abhedano parihAra (145) bauddha : jo abhavanano paNa utpAda-nAza mAnazo, to bhavana-abhavana vacce koI bheda ja nahIM rahe, baMneno abheda thaI jaze. syAdvAdI : utpAdAdirUpe baMneno abheda hovA chatAM, svarUpAdinI apekSAe to baMneno bheda saMgata ja che. te A rIte - (1) abhavana tuccharUpa che, jyAre bhavana to anuccharUpa che, (2) abhavana te bhavananI nivRttirUpa thAya che, jyAre bhavana abhavananI nivRttirUpa che, ane (3) abhavananuM grahaNa tuccharUpe thAya che, bhavananuM grahaNa atuccharUpe thAya che - Ama, svarUpa-nivRtti-grahaNane AzrayIne, For Personal & Private Use Only Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA sthitidharmakatvameva, kSaNAntare'pi sthityApatteH ? ityalaM vistareNa / tadevamihApi vijJAnAdikAryAyoga iti sthitam // ___(146 ) nityAnityaM punaH, kathaJcidavasthitatvAt, anekasvabhAvatvAt, nibandhano......................................... vyAkhyA ................................. tucchatayA, ityevamutpAdAdisAmye'pi bhavanAbhavanayoH rUpa-rasAderiva bhedaH / sarvopasaMhAramAhaiti-evamuktanIteH kuto'sya-vastunaH kSaNasthitidharmakatvameva ? / abhavane kAraNamAhakSaNAntare'pi asthitivyatirekAdinA sthityApatteH / ityalaM vistareNa / tadevamihApikSaNasthitidharmake vastuni vijJAnAdikAryAyoga iti sthitam // svapakSamadhikRtya Aha-nityAnityaM punaH vastu kathaJcidavasthitatvAt, tattathAbhavanena tathA'nekasvabhAvatvAt, nimittopAdAnahetusvabhAvabhedena nibandhanopapatteH tattatsvabhAvabhAvena janayati vijJAnAdikaM kAryam / 'Adi'zabdAt svopAdAnakAryagrahaH / iti-evam avagamyate ....... manetirazmi ........ tuccharUpe thAya che, bhavananuM grahaNa atuccharUpe thAya che - Ama, svarUpa-nivRtti-grahaNane AzrayIne, rUpa-rasanI jema, bhavana-abhavanano bheda paNa saMgata ja che. niSkarSa : ukta rIte, dareka padArthanI kSaNasthAyitA ghaTaze ja nahIM, kAraNa ke kSaNika mAnavA mATe dvitIyakSaNaasthitiviziSTa prathamakSaNasthiti mAnavI paDe, paNa sthiti-asthiti bane, bhinnaabhinna-bhinnabhinna ke avAcya che?... vagere vikalpo dvArA, sthiti sAthe asthiti na ghaTavAthI - phalataH asthitirUpa svabhAva na rahetAM - bIjI kSaNe paNa vastunI sthiti thatAM ekAMta kSaNikatAno lopa thaze. - A pramANe, ekAMtaanityapakSe paNa, vastu kSaNasthitika ja na rahetA vijJAna vagere kAryo na ghaTavAthI, ekAMta anityanuM jJAna paNa nahIM thaI zake. * (2) nityAnitya manetivAE * (146) ve graMtha // 2 zrI, nityAnityanu vAstavi sva35. zuM ? te samAvecha - pUrvekSaNavartI mATI vagere ja, ghaTAdirUpe pariName che, koI navo padArtha nahIM, ema nityAnityarUpe ja vastunuM avasthAna hovAthI, vastune nityAnityarUpa ja mAnavI joIe. nitya vastu zeyasvabhAvI hoya to saha zAna... na hoya to dhyAreya nahI... anitya vastu; bIjI kSaNe na hovAthI tenuM pratyakSa na thAya vagerethI te badhAnA jJAnano niSedha karyo... .........* vivaraNam ........... 15. tattathAbhavaneneti / tasya-prAcyakSaNavartino mRdAdestathAbhavanena-ghaTAdirUpatayA pariNatyA / / 16. svopAdAnakAryagraha iti / sva:-AtmA mRdAde: sambandhI upAdAnaM yasya tat tathA tacca tat kAryaM ca ghaTAdilakSaNaM tasya grahaH / / ......... For Personal & Private Use Only Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 anekAntajayapatAkA (dvitIya papattejanayati vijJAnAdikamityavagamyate / nityAnityatvaM ca vastuno dravyaparyAyobhayarUpatatvAt, anuvRttavyAvRttAkArasaMvedanagrAhyatvAt pratyakSasiddhameveti / (147) ja vyArahyA jJAyate / evaM jJAnopAya uktaH // adhunA nityAnityatvamAha-nityAnityatvaM ca vastuno dravyaparyAyobhayarUpatvAt kAraNAt / dravyaparyAyobhayarUpatvaM ca anuvRtta-vyAvRttAkArasaMvedanagrAhyatvAt / kimityAhapratyakSasiddhameveti / etadeva bhAvayati tathAhItyAdinA / tathAhItyupadarzane / mRtpiNDa-zivakasthAsaka-ghaTa-kapAlAdiSu bhedeSu avizeSeNa-sAmAnyena sarvatrAnuvRtto mRdanvayaH saMvedyate, ............. anekAMtarazmi ... ............ to nityAnityanuM jJAna kema thAya? juo; nityAnityarUpa vastu (ka) kathaMcit avasthita che. eTale anityanI jema bIjI kSaNe nathI - tevuM nathI. eTale jJAna thaI zake... (kha) te anekasvabhAvI che. eTale jyAre jJAna thAya tyAre zeyasvabhAvI ane jyAre jJAna na thAya tyAre ajJeyasvabhAvI... vaLI, te nimittakAraNa paNa bane, jJAnAdinuM! ane upAdAnakAraNa paNa bane, ghaTAdinuM ! eTale nityapakSanI eke Apatti nathI. Ama hovAthI nityAnityarUpa vastunuM jJAna thaI ja zake, kAraNa ke jJAnanA baMne kAraNa - (1)vastu hovI, ane (2) vastuno zeyasvabhAva hovo baMne - hAjara che. (nibaMdhanopapa:) ane vastu nityAnityarUpa hovAthI, bIjA kAryo paNa eTale ja saMgata thAya che... na nityAnityarUpatAnI siddhi praznaH vastu nityAnityarUpa zI rIte? uttaraH kAraNa ke vastu dravya-paryAya ubhayarUpa che, temAM dravyAMzane laIne vastu nitya che ane paryAyAMzane laIne vastu "anitya' che. praznaH vastu dravya-paryAyarUpa che, evuM zI rIte jaNAya? uttaraH pratyakSathI... kAraNa ke anuvRtta AkAranA saMvedanathI vastu dravyarUpa jaNAya ane vyAvRtta AkAranA saMvedanathI vastu paryAyarUpa jaNAya. te A rIte - (147) (1) mRtapiMDa, zivaka, sthAsaka, ghaTa, kapAla vagere badhA bhedomAM, samAnarUpe mATInI anugatatAnuM saMvedana thAya che. Ama, sarvatra anugatarUpe saMvedita je mRdaMza che, te dravya rUpa che, ane (2) mRpiMDa, zivaka vagere badhA bhedomAM, judA judA rUpe paryAyanuM saMvedana thAya che. Ama, 2. "vijJAnavimaAvamava' kRti va-pAd: I 2. "tathAhItyupaprarzane ti va-5-pATa: I For Personal & Private Use Only Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA 203 tathAhi-mRtpiNDa-zivaka-sthAsaka - ghaTa - kapAlAdiSvavizeSeNa sarvatrAnuvRtto mRdanvayaH saMvedyate, pratibhedaM ca paryAyavyAvRttiH / tathA ca na yathApratibhAsaM mRtpiNDAdisaMvedanaM tathApratibhAsameva zivakAdiSu, AkArabhedAnubhavAt / na ca yathApratibhAsabhedaM tadvijAtIyeSu udaka- dahana - pavanAdiSu tathApratibhAsabhedameva zivakAdiSu, mRdanvayAnubhavAt / na je bAbA * tathA'nubhavAt / pratibhedaM ca bhedaM bhedaM prati ca mRtpiNDAdiparyAyavyAvRtti:, saMvedyate iti vartate / etadbhAvanAyaivAha- tathA cetyAdi / tathA ca na yathApratibhAsaM-na yathA''kAraM mRtpiNDAdisaMvedanaM tathApratibhAsameva zivakAdiSu, saMvedanamiti vartate / kuto netyAha-AkArabhedAnubhavAt kAraNAt / na ca yathApratibhAsabhedaM tadvijAtIyeSu - mRtpiNDAdivijAtIyeSu / keSvityAha-udaka-dahana-pavanAdiSu bhedeSu tathApratibhAsabhedameva zivakAdiSu / kuta ityAhamRdanvayAnubhavAt kAraNAt / na cAsya svasaMvedyasyApi saMvedanasyApahnavaH-apalApaH kartuM anekAMtarazmi . sarvatra vyAvRttirUpe saMvedita je bhedAMza che, te 'paryAya'rUpa che. prazna H anuvRtti-vyAvRtti baMnenuM saMvedana ApaNane zI rIte thAya che ? uttara H (2) jevo AkAra mRpiMDanAM saMvedanamAM jaNAya che, tevo ja AkAra zivakanAM saMvedanamAM nathI jaNAto, kAraNa ke dareka saMvedanamAM judA-judA AkArano anubhava thAya che. Ama, dareka bhedonuM vyAvRttirUpe saMvedana thAya che, ane (1) mRtapiMDathI vijAtIya evA pANI-agni-pavana vageremAM, jema sAva judo judo ja pratibhAsa thAya che, tema zivaka-sthAsaka vageremAM paNa sAva judo ja pratibhAsa thAya che evuM nathI, kAraNa ke ahIM to mATIrUpe darekanuM eka sarakhuM ja saMvedana thAya che. Ama, dareka bhedonuM anuvRttirUpe saMvedana thAya che. A rIte, saMvedana dvArA anuvRtti-vyAvRttividhayA dravya-paryAyanI siddhi thatI hovAthI, vastune, dravyAMzane laIne nityarUpa ane paryAyAMzane laIne anityarUpa-ema nityAnityarUpa mAnavAmAM koI virodha nathI. tathA, saMvedana, svasaMvedya hovAthI teno apalApa na thaI zake... Azaya H anuvRtti-vyAvRttinuM saMvedana thAya che, ema kahyuM... koI kahe ke tevuM saMvedana ja thatuM nathI... to teno javAba che ke, e svasaMvedya che... sva=dareka vyakti-pUrvapakSI paNa... tamane potAne ja eno anubhava thAya che pachI teno apalApa karI na zakAya, kAraNa ke temAM pratItivirodha che. sAme pANI dekhAtuM hoya, te vakhate koI kahe ke, 'ahIM pANI nathI' to te zI rIte manAya ? kAraNa ke pANInI pratIti to spaSTapaNe thAya che. 6. 'saMvedrasthApa0' kRti 3-pAna: / For Personal & Private Use Only Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 anekAntajayapatAkA (dvitIya cAsya svasaMvedyasyApi saMvedanasyApahnavaH kartuM yujyate, pratItivirodhAt / (148) na ca nirAkArameva saMvedanam, arthAntarasyeva tato vivakSitArthAparicchedAt / na hyAkArAnubhavavyatirekeNAparo'rthapariccheda iti, atiprasaGgAt, sarvasya sarvArthaparicchettRtvApattezca // (149) pradIpavat pratiniyatArthaprakAzakasvabhAvatvAt tasyAyamadoSa iti cet, A coDyo yujyate, pratItivirodhAt / na cetyAdi / na ca nirAkArameva ekAntena svasaMvedanam / kuta ityAha-arthAntarasyeva aviSayAbhimatasya tataH-saMvedanAt / kimityAha-vivakSitArthAparicchedAt / etadbhAvanAyAha-na hItyAdi / na yasmAt arthAkArAnubhavavyatirekeNAparaHanyo'rthapariccheda iti, atiprasaGgAt / atiprasaGgazca tadAkAratA'bhAve tadvadaparaparicchedena / / doSAntaramAha-sarvasya, saMvedanasyeti prakramaH, sarvArthaparicchettRtvApattezca, paricchedyavadaparicchedyAkArazUnyatvAvizeSAditi hRdayam / / parAbhiprAyamAha pradIpavadityAdinA / pradIpavaditi dRSTAntaH / pratiniyatArthaprakAzakasvabhAvatvAt kAraNAt tasya-saMvedanasya ayam-anantarodito doSaH adoSaH / iti cet, anekAMtarazmi nirAkAravAdInI dalIlanuM nirAkaraNa (148) nirAkAravAdIH saMvedana to nirAkAra che, temAM anuvRtti-vyAvRtti vagere koI AkAra nathI, to pachI tenA AdhAre nityAnityarUpatAnI vyavasthA zI rIte karI zakAya ? syAdvAdIH saMvedana jo nirAkAra hoya, arthAt temAM jo viSayano koI AkAra ja na Avato hoya, to ghaTajJAnamAM jema paTano bodha nathI thato, tema AkAra na hovAthI - ghaTano bodha paNa nahIM thAya. padArthanA AkArano anubhava te ja padArthanuM jJAna che, te sivAya bIjo koI arthapariccheda che ja nahIM, mATe saMvedanamAM AkAratAno anubhava to mAnavo ja paDe, nahIMtara atiprasaMga e Ave ke, ghaTasaMvedanamAM, jema ghaTanI AkAratA na hovA chatAM paNa ghaTano bodha thAya che, tema ghaTa sivAyanA padArthano paNa bodha thaze... ane tenAthI e doSa paNa Avaze ke, ghaTasaMvedanamAM, jema ghaTano AkAra na hovA chatAM paNa ghaTano bodha thAya che, tema paTa vagere badhA ja padArthano bodha thavA lAgaze ! pachI bhale ne temAM paTAdino AkAra na hoya... phalataH sarvasaMvedano, sarva padArthanA bodhaka banaze ! mATe AkAranuM niyamana to mAnavuM ja paDaze. (149) nirAkAravAdI pradIpamAM arthano AkAra Avato nathI, chatAM te niyata dezAdimAM rahela arthano ja prakAzaka bane che, tema jJAnamAM arthAkAra na AvavA chatAM te niyata arthanuM ja prakAzaka bane. eTale uparokta Apattio na Ave. For Personal & Private Use Only Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 205 na, taddharmAtikramAt, tadavaguNThitapadArthasyApareNApratIteH, tathA'nubhavAbhAvAt, tasyApi ca jJAnatvena uktadoSAnativRtteH // (150) prakAzakaM grAhakameveti cet, atadAkAraM kathaM tadgrAhakamiti vAcyam / ....... vyAkhyA *...... etadAzaGkyAha-netyAdi / na-naitadevam / kuta ityAha-taddharmAtikramAt-prakAzakadharmAtikramAt saMvedanasya / atikramazca tadavaguNThitapadArthasya saMvedane saMvedanaprabhopacArAt saMvedanAvaguNThitapadArthasya apareNa-tadarthAntarabhUtena kenacit apratIteH kAraNAt / apratItizca tathA'nubhavAbhAvAt, tasyApi ca aparasya jJAnatvena hetunA uktadoSAnativRtteH-taddharmAtikramAnativRtteH / pradIpastu svaprabhA'vaguNThitaM tadapareNa saMvedanena pratyAyayatItyevaM prakAzaka iti taddharmAtikramaH // parAbhiprAyamAha-prakAzakaM grAhakameveti cet, nidarzanamAtraM tu pradIpaH / etadAzaGkyAhaatadAkAramiti, prakramAdanAkAramAMkArazUnyam, kathaM tadgrAhakam-arthagrAhakamiti vAcya * manetirazmi ... syAdvAdI: jJAna, prakAzaka kharuM; paNa pradIpavat prakAzaka nathI, kAraNa ke tenAthI avaguMThitaprakAzita-viSayabhUta padArthano, bIjA jJAnathI anubhava thato nathI. (caitrane ghaTajJAna thayuM, eTale ghaTa caitrajJAnathI prakAzita thayo, to maitrane paNa jaNAvo joIe, paNa tevuM banatuM nathI.) jayAre dIpaka jene prakAzita kare, teno bIjA jJAnathI anubhava thAya che... eTale je rIte dIpaka prakAzaka che, te rIte jJAna nahIM. nirAkAravAdIH dIpakathI prakAzita vastu paNa, ghaTAdine jaNAtI nathI ja... eTale sAmya ja che. syAdvAdIH chatAM, dIpakathI prakAzita vastuno jJAnathI to anubhava thAya che ja. jyAre jJAnathI prakAzita vastuno to potAnA sivAya bIjA koI jJAnathI paNa anubhava nathI thato. (jJAnane prakAzaka 5j - te bhATe ni2||||2vaahii 53 cha -) (150) ni22vAhI : 4 prAza hoya, te 4 yA Doya (athavA yA Doya, te 4 prakAzaka hoya) eTale, bIjA jJAnathI tenuM grahaNa na thAya to paNa koI Apatti nathI (bIjuM jJAna prAza na hoya to yA na 59 jane...) sthAvAhI : 65ma to 24- OM geg ... nizaravAhI : hI to sabhI bhATe dRSTAMta Apyu utuM, hI sarvopanaya nathI sevAno... syAdvAdI: to paNa, jo te jJAnamAM arthAkAratA ja na hoya, to te jJAna arthano grAhaka bane ja zArIta ? te tamAre 43 me... 555, mA vize tame | so cho? 1. "saMvedate saMvedana0' iti k-paatthH| 2. 'svabhA'vaguNThitaM' iti pUrvamudrite pAThaH, atra tu ka-pAThAnusAreNa zuddhiH kRtA / For Personal & Private Use Only Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ............ 206 anekAntajayapatAkA (dvitIyaH (151) kimatrocyate ? / tasyArthAkAratA'nupapatteH, arthAt tasya vyatiriktetaravikalpAyogena tatrAsambhavAt / vyatiriktatve, nAsau arthasya, saGgAnupapatteH / avyatiriktatve tu na saMvedane, arthAtmakatvAt arthatulyAkAratAyA apyamUrtasyoparaJjakayogAbhAvena .... ...... vyAkhyA ...................... metat / Aha-kimatrocyate ? tasyeti prakramAt saMvedanasya arthAkAratA'nupapatteH / anupapattizca arthAt sakAzAt tasya-AkArasya vyatiriktetaravikalpAyogena hetunA tatra-saMvedane asambhavAt kAraNAt / etadeva bhAvayati vyatiriktatva ityAdinA / vyatiriktatve'rthAkArasyAbhyupagamyamAne nAsau arthasya AkAraH / kuta ityAha-saGgAnupapatteH tasyeti sambandhAbhAvAt / avyatiriktatve tu na saMvedane'rthAkAraH / kuta ityAha-arthAtmakatvAt artha evAsAviti / arthatulyAkAratA'rthAkAratetyapyasadityAvedayan Aha arthetyAdinA / arthatulyAkAratAyA api / kimityAha-amUrtasya saMvedanasya uparaJjakayogAbhAvena, chayA'NvAdi ............. manetirazmi ....... * nirAhAravAdI dvArA visun* (151) nirAkAravAdI : temAM tame zuM moTI dhADa mArI ? vikalpo na ghaTavAthI, saMvedanamAM athA2tA saMbhAvita 4 nathI. te mA prabhArI te mArata, pArthathA (1) bhinna cha, 3 (2) abhinna ? (1) bhinna to na mAnI zAya, janeno me 4 Doya, to bane vayye saMbaMdha 4 na ghaTavAthI - "mA arthanI mA2 " - mevI saMdhI35. vyavahAra 4 nahIM 45 za. (2) abhinna mAnazo, to saMvedanamAM te AkAranuM astitva ja nahIM ghaTe, kAraNa ke arthanI sAthe abheda hovAthI te AkAra paNa artharUpa ja banaze ane te artha saMvedanamAM AvI jato hoya - evuM to kadI dekhAtuM ja nathI. praznaH artharUpa AkAra te saMvedanamAM nathI Avato , paNa artha jevo AkAra - arthatulyAkAra te to saMvedanamAM AvI zake ne? uttara : nA, arthanI tulya AkAratA jJAnamAM lAvavA mATe tenuM pratibiMba jJAnamAM paDavuM joIe... paNa, jJAna to amUrta hovAthI, arthanA pratibiMbarUpa chAyApudgalo sAthe teno saMbaMdha ja nathI thato, to teno AkAra zI rIte Ave ? (darpaNamAM pratibiMba ke prakAzamAM paDachAyo paDe che, te tulyAkAra hoya che, te chAyApudgalothI paDe che - ema samajavuM.) tema adezya vastunuM jJAna thAya tyAre ..... .vivaraNam ...... 17. uparaJjakayogAbhAveneti / uparaJjakena padArthena saha yogasya-sambandhasya abhAvena / / 18. chAyA'NvAdisambandhAbhAveneti / yadi hi dRzyavastuna: chAyA'NubhiH, 'Adi'zabdAdadRzya For Personal & Private Use Only Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA abhAvAditi / ( 152 ) yatkiJcidetat, abhiprAyAparijJAnAt, saMvedanArthagrahaNapariNAmasyArthAkAratA'bhyupagamAt, tathA coktadoSAnupapatteH, tasyaiva tathArUpatvAditi / uktaM ca vAdimukhyena-"na viSayagrahaNapariNAmAdRte'paraH saMvedane viSayapratibhAso yujyate yuktya vyAkhyA sambandhAbhAvenetyarthaH / abhAvAt kAraNAt arthAkAratAnupapattiH iti kriyA / etadAzaGkyAhayatkiJcidetat-anantaroditam / kuta ityAha- abhiprAyAparijJAnAt / etadevAha saMvedanetyAdinA / saMvedanasya arthagrahaNapariNAmastathA'nubhavasiddhau bahirmukhAvabhAsaH saMvedanArthagrahaNapariNAmaH, tasya arthAkAratA'bhyupagamAt / tathA ca evaM ca uktadoSAnupapatteH / anupapattizca tasyaiva-saMvedanasya tathArUpatvAt-arthagrahaNapariNAmarUpatvAt / na caitat svamanISikayocyata iti jJApakamAha-uktaM ca vAdimukhyena - zrImallavAdinA sammatau / kimityAha-na aneDAMtarazmi 207 - paNa jJAna amUrta hovAthI temAM koI AkAra AvI zake nahIM. phalataH arthatulyAkAratAno paNa saMvedanamAM avakAza nathI, tethI saMvedanane nirAkAra ja mAnavuM joIe. * jJAnanI sAAratAnuM svaipa * (152) syAdvAdI : nirAkAravAdInuM sarvakathana asAra che, kAraNa ke amAro abhiprAya teo samajyA nathI... ame evuM mAnatAM ja nathI ke, arthano AkAra jJAnamAM Ave ane tethI te jJAna sADAra jane. prazna : to tame arthAkAratA kevI mAno cho ? uttara : saMvehanano, 4 'arthane grahaNa ravAno pariNAma' che, tene 4 ame 'arthAaratA' kahIe chIe... Azaya e che ke, jJAna sva-paranizcAyaka che ane tethI tenA dvArA sva-para baMnenuM grahaNa thAya che, temAM potAnuM grahaNa aMtarmukhatayA kare che ane padArthanuM grahaNa bahirmukhatayA kare che - ahIM bahirmukhe bhAsato, je saMvedanano arthagrahaNapariNAma che, te ja 'arthAkAratA' mAnIe chIe. tethI, 'arthano AkAra jJAnamAM Avaze' e kathanane laIne, tame Apela doSo saMgata thaze nahIM, kAraNa ke ahIM to saMvedana ja arthagrahaNanA pariNAmarUpa che. pUjya mallavAdIjIe sanmatitarkaTIkAmAM 'dhuM che} - "saMvedanamAM, viSayagrahaNapariNAma sivAya bIjo koI padArthapratibhAsa nathI, kAraNa ke bIjo koI hovAmAM yuktio ghaTatI nathI." ...vivaraNam .. padArthena ca jJAnasya saMyogo bhavet, tadA yujyetApyarthatulyAkAratA jJAnasya, na caivamamUrttatvena jJAnasya, mUrtaviSayAyAstadAkAratAyA abhAvAditi / / 1. 'dRte para:' iti ka- pAThaH / 2. 'mUrtiviSayAyA0' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 anekAntajayapatAkA (dvitIya yo '' kRti che. (153) na cedaM saMvedanaM bhrAntamiti zakyate vaktum, dezakAlanarAvasthA'bhedena pravRtteH / tathAhi-dezAntare kAlAntare narAntare'vasthAntare ca mRtpiNDAdiSu yathoktalakSaNa ............ viSayagrahaNapariNAmAdRte'paraH-anyaH saMvedane viSayapratibhAsaH tatpratibimbAdirUpaH / yuktyayogAditi / yuktyayogazca lezato darzita eva / vizeSatastu sarvajJasiddhiTIkAto'vaseyaH // na cedamityAdi / na cedaM saMvedanam-adhikRtamanvayavyatirekavad bhrAntamiti zakyate vaktum / kuta ityAha-dezakAlanarAvasthA'bhedena pravRtteH kAraNAt / etadbhAvanAyaivAhatathAhItyAdi / tathAhIti pUrvavat / dezAntare kAlAntare narAntare'vasthAntare ca mRtpiNDAdiSu .......... anekAMtarazmi ... yuktio kema nathI ghaTatI? tenuM svarUpa ahIM saMkSepathI batAvyuM che, vizeSa mATe, pU. A. bha. zrI haribhadrasUrijI kRta sarvajJasiddhiTIkAnuM avalokana karavuM... - sArAMza : phalataH padArthapratibhAsa mATe, arthagrahaNapariNAma to mAnavo ja paDaze ane te arthagrahaNa pariNAma ja arthakAratA rUpa hovAthI, saMvedanane nirAkAra mAnI zakAya nahIM. A rIte saMvedananI sAkAratA abAdhitapaNe siddha thaze. - dravya-paryAyanuM saMvedana abrAnta che * (153) zivaka, sthAsaka vagerenI, mATIrUpe je anuvRttinuM saMvedana thAya che ane kathaMcit bhedAMzane laIne je vyAvRttinuM saMvedana thAya che, te saMvedanane 'brAMta' kahevuM yogya nathI, kAraNa ke A saMvedana to abrAMtarUpe pratIta che. te A rIte - (1) gujarAta ke rAjasthAna badhe ja ThekANe, (2) koI paNa vyaktine, (3) grISma ke zIta koI paNa kALamAM, (4) bALa ke yuvA koI paNa avasthAmAM, mRtapiMDAdi vize anuvRtti ane vyAvRttinuM saMvedana thAya che ja. pUrvapakSa badhA ja saMvedana "satya" ja hoya, evuM nathI, keTalAka bhrAMta paNa hoI zake. jema ke (1) dUranA dezathI thatuM AkAzanA DhalANanuM jJAna, (2) grISma vagere kALamAM thatuM kIraNomAM pANInuM jJAna, (3) dUradezavartI puruSane thatuM ThAmAM puruSanuM jJAna, ane (4) pILIyA vagere rogAvasthAmAM thatuM zaMkhanI pILAzanuM jJAna... vagere. uttarapakSa H te badhA ja jJAnono to, anukrame (2) dezAMtaramAM, (2) kALAMtaramAM, (3) puruSAMtaramAM, ane (4) avasthAtaramAM bAdha jaNAya che, mATe teone to brAMta mAnavA yogya ja che, paraMtu pUrvokta rIte, anuvRtti-vyAvRttinA saMvedanano to kyAMya bAda jaNAto nathI, mATe yathokta saMvedanane to abhrAMta ja mAnavuM joIe. ahIM yadyapi dezanI dUratA ja doSabhUta che, paNa tenI vivakSA na karI, puruSanI mukhyatayA vivakSA karI che. For Personal & Private Use Only Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 209 -ON meva saMvedanaM pravartate / na cArthaprabhavamavisaMvAdi saMvedanaM vihAya jAtivikalpebhyaH padArthavyavasthA yujyate pratItibAdhitatvena teSAmanAdeyatvAt / na caikAntanityeSu yathokta ....... vyAkhyA .. yathoktalakSaNameva saMvedanaM pravartate, na tu gaganAvanati-mAyodaka-sthANupuruSa-zaGkhAdipItAdisaMvedanavad dezAntarAdAvanyathArUpamiti / na cArthaprabhavaM tadbhAvabhAvitayA avisaMvAdi bAMdhA'bhAvena saMvedanaM vihAya-parityajya jAtivikalpebhyaH vyatiriktAvyatiriktAdilakSaNebhyaH padArthavyavasthA yujyate / kuta ityAha-pratItibAdhitatvena hetunA teSAM-jAtivikalpAnAm, .......... manetirazmi .... vaLI, yathokta saMvedana to - padArtha hoya to ja thAya ane padArtha vinA na thAya, ema arthanI sAthe avinAbhAva hovAthI - "arthajanya' che ane temAM kadI paNa bAdha na jaNAto hovAthI, te 'avisaMvAhI' che. sAma, dravya-pAyana, yAre arthanya savisaMvAhI saMvehana thatuM Doya, tyAre te vastune dravya-paryAyarUpa mAnavI ja joIe. mAj yathArtha saMvehana DovA chatai 59l, "Traivya-paryAya ne bhinna cha, maminnacha, minnAminna cha?..." vagere tiviDayo (=oSAmAsa35 viDayo) 4151-41DIne, meta nitya anityarUpe padArthanI vyavasthA karavI bilakula yogya nathI, kAraNa ke te badhA ja kuvikalpono to, arthajanya avisaMvAdI pratItithI bAdha thaI javAthI - teonuM astitva nibaMdha na rahetAM - teo grAhya banI zake nahIM. mATe vastune dravya-paryAyarUpa mAnavAmAM vyatiriktAdi vikalpo bAdhaka banatAM nathI. na ekAMta nityamate yathokta saMvedananI asaMgati , padArthane jo ekAMta nitya mAnavAmAM Ave, to mRtapiMDAdimAM thatuM anuvRtti-vyAvRttinuM saMvedana ghaTI zakaze nahIM, kAraNa ke A baMne saMvedana anukrame dravyAMza ane paryAyAMzane laIne thAya che. ........................ ................. vivaraNam ........................ ............... - 19. na tu gaganAvanati-mAyodaka-sthANupuruSa-zaGkAdipItAdisaMvedanavad dezAntarAdAvanyathArUpamiti / tatra gaganAvanateH pratibhAso dUradezavazena, mAyodakasya marIcikAdau grISmAdiprataptakAlavazena, sthANau puruSapratibhAsastu tathAvidhAsannihitapradezavartipuruSavazena vidyamAnasyApi dezabhedasyAvivakSaNAt, zanAdau pItAdisaMvedanasya tu kAcakAmalAdyupahatalocanatvAvasthAvazena, avasthAyA eva prAdhAnyena vivakSaNAt / / pUrvapakSavAdamAM, pUrvapakSIe A badhA vikalpo pADIne, vastunI dravya-paryAyarUpatAnuM nirAkaraNa karyuM hatuM. juo nityAnityapUrvapakSa. 1. 'bAdhAbhAvena' iti k-ttu-paatthH| 2. 'gamanAvatu gamanAvanati0' iti kha-pAThaH, 'gamanAvanati0' iti tu cpaatthH| 3. 'gamanAvanateH' iti c-paatthH| 4. bhAsastu na tathA0 iti c-paatthH| 5. 'vacane vidyamAna0' iti kapAThaH / 6. 'dezabhedavivakSaNAt' iti ca-pAThaH / 7. 'avasthA eva' iti ka-pAThaH, 'anavasthAyA' iti pUrvamudritapAThaH, atra J-K-M-T-pratapAThaH / For Personal & Private Use Only Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 anekAntajayapatAkA (dvitIya saMvedanasambhavaH, vyAvRttAkAranibandhanasya paryAyabhedasyAbhAvAt, anythaikaantnitytvaanupattei: (14) tathA vo "bhAveSvekAntanityeSu nAnvayavyatirekavat / saMvedanaM bhaved dharmabhedAbhAvAdiha sphuTam // " ityAdi / tathaikAntanazvareSvapi nAdhikRtasaMvedanabhAvo yujyate, anuvRttAkAranibandhanasya dravyAnvayasyAbhAvAt // vyArA .... anAdeyatvAt / na cetyAdi / na ca ekAntanityeSu padArtheSu yathoktasaMvedanasambhavaH, yathoktamanvayavyatirekavat / kuto na sambhava ityAha-vyAvRttAkAranibandhanasya paryAyabhedasyAbhAvAt ekAntanityeSu, anyathA-paryAyabhede sati ekAntanityatvAnupapatteH / tathA coktamiti jJApakamAha-bhAveSvekAntanityeSu-apracyutAnutpannasthiraikasvabhAveSu nAnvayavyatirekavat saMvedanaM bhavet / kuta ityAha-dharmabhedAbhAvAt-paryAyabhedAbhAvAt / iha sphuTamityAdi / tathaikAntanazvareSvapi, bhAveSviti prakramaH, nAdhikRtasaMvedanabhAvo yujyate, adhikRtamanvayavyatirekavat / kuto na yujyate ityAha-anuvRttAkAranibandhanasya dravyAnvayasyAbhAvAt // --- anekAMtarazmi ... paNa, ekAMta nityapadArthamAM to mAtra dravyAMza ja che, paryAyono bheda che ja nahIM, kAraNa ke jo pratikSaNa paryAyo judA judA mAno, to - paryAyo badalAtA vastu paNa badalAI jatAM - vastunI nityatA ja saMgata nahIM thAya. phalataH paryAyabheda na hovAthI, tamUlaka vyAvRttAkAra paNa na rahetAM, anuvRttivyAvRttirUpe thatuM avisaMvAdI saMvedana ghaTI zakaze nahIM. kahyuM che ke - (154) "aprazruta, anutpanna ane sthira ekasvabhAvavALA ekAMtanitya padArtho vize - paryAyabheda na hovAthI - anuvRtti-vyAvRttivALuM saMvedana thaI zake nahIM. e vAta spaSTa che." - ekAMta anityamate yathokta saMvedananI asaMgati - padArthane jo ekAMta anitya mAnavAmAM Ave, to paNa mRtapiMDAdimAM thatuM anuvRtti-vyAvRttinuM saMvedana ghaTI zakaze nahIM, kAraNa ke ekAMta anitya padArthamAM to mAtra paryAyabheda ja che, paryAyomAM anugata evo koI dravyAMza che ja nahIM... phalataH dravyAMza na rahevAthI, tamUlaka anuvRttAkAra paNa na rahetAM, anuvRtti-vyAvRttirUpe thatuM avisaMvAdI saMvedana ghaTaze nahIM. prazna : kAraNa dvArA, potAnA jevA ja kAryanI utpatti thAya che, mATe pUrvalaNIya kAraNa ane uttarakSaNIya kArya - baMnenI sadezatAne laIne, anuvRttAkAre saMvedana thAya che.... uttaraH nA, kAraNa ke niranvaya kSaNikamate, pUrvekSaNIya hetunI jayAre sarvathA nivRtti thAya, tyAre ja uttarakSaNIya kAryanI utpatti thatI hovAthI, kArya nihetuka banaze. (eTale, kAraNa dvArA saMdeza kArya utpanna thaI zake nahIM.). ja che. anuSTram | For Personal & Private Use Only Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 211 - na ca niranvayanazvaravAdinastatastatsadRzAnyaprabhavaH sambhavati, sarvathA hetunivRttAvahetukatvaprasaGgAt, anyathA'nvayasiddheriti / (155) uktaM ca "sarvathA kAraNocchedAd bhavet kAryamahetukam / tacchaktyavayavAdhArasvabhAvAnAmananvayAt // " ityAdi / ............ vyAkhyA ... ___ na cetyAdi / na ca niranvayanazvaravAdinastataH-niranvayanazvarAd vastunaH tatsadRzasya anyasya prabhavaH-utpAdaH sambhavati / kuto na sambhavatItyAha-sarvathA hetunivRttau satyAm ahetukatvaprasaGgAt, tatsadRzasyAbhAvAt tadbhAva iti kRtvA / anyathA-tata eva tadbhAvAt anvayasiddheriti / uktaM ceti jJApakamAha-sarvathA kAraNocchedAt tanniranvayabhavanena bhavet kAryamahetukam abhAvAd bhAvabhUteH / tacchakte:-kAraNazakteravayavAH tacchaktyavayavAH-zaktizaktimatorabhedAt kAraNAvayavA eva, tacchaktyavayavAzca te AdhArasvabhAvAzceti, prakramAt kAryasyeti ............... manetirazmi *... zaya e che ke, jayAre ghaDAnI utpatti thAya, tyAre mRpiMDarUpa kAraNa koIpaNa rUpe kazuM hotuM nathI, kAraNa ke bauddha pUrvakSaNagata kAraNano nAza thAya, tyAre ja kAryanI utpatti mAnI che, ema kAraNanI avidyamAnatAmAM ja kAryanI utpatti thatI hovAthI, kArya nihetuka banaze... phalataH kAryakALe evo koI padArtha ja nahIM rahe, ke je potAnA jevA kAryane banAvI zake. mATe niranvaya nazvara vastuthI, tatsadaza anyanI utpatti ja asaMbhavita che. jo kAraNa sarvathA nAza pAmatuM hoya (anyathA...) ane jo tenI sadezatA kAryamAM mUkIne jatuM hoya to anvaya siddha thavAthI kSaNikavAda asiddha thaze... (155) bhATe yathoti saMvehana to asaMgata 4 23ze. hyu cha - "kAraNano sarvathA uccheda thato hovAthI, kArya nihetuka banaze ane tethI kAryane rAkhavAno jemAM svabhAva che, tevA kAraNanA avayavono (ghaTarUpa kArya mATe kRtpiDanA paramANuono) anvaya nahIM thAya... isata: anutAMza na 23vAthI, anuvRttaa|. thatuM saMvehana aghaTita 23ze." ............... vivaraNam ............. ............................. ... 20. tatsadRzasyAbhAvAt tadbhAva iti kRtveti / tasya-ghaTAderjanyasya ya: sadRza:-mRtpiNDAdistasya sambandhino'bhAvAt sakAzAt, tamAzrityetyarthaH / tadbhAva: tasya-ghaTAderbhAva:-utpAda iti kRtvA ahetukatvaprasaGgaH / na hi ghaTotpattikAle mRtpiNDalakSaNaM trailokye'pi kvacidasti tadvinAze eva tadutpattyabhyupagamAt, ityahetukameva tat / ato niranvayanazvarAd vastunastatsadRzAnyotpAdo na sambhavatyeveti sthitam / / ja dvitIyAdikSaNe prathamakSaNagata vastuno koIpaNa prakAre anvaya thato nathI, evI bauddhanI mAnyatA che ane tethI ja teo niranvayanAzavAdI kahevAya che.. 1. anuSTup / 2. 'vastunasta(?tsa)dRzotpAdo na' iti ca-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 anekAntajayapatAkA (hitIH __na cAsya saMvedanasya bAdhakaH pratyayo'sti, kadAcidapyanupalabdheH / na ca yogipratyayo bAdhaka iti yujyate vaktum, pramANAbhAvAt / (156) uktaM ca vyAdhyA vigrahaH, teSAm ananvayAt, ucchedena ityAdi / na cAsya saMvedanasya anvayavyatirekavato bAdhakaH pratyayo'sti / kuta ityAha-kadAcidapyanupalabdheH, jAtivikalpabhAvanAkAle'pi / na cetyAdi / na ca yogipratyayo'pAstAzeSaprapaJco bAdhakaH, asya pratyayasyeti prakramaH, iti yujyate vaktum / kuto na yujyata ityAha-pramANAbhAvAt, yogipratyayAgrahaNAdityarthaH / uktaM cheanekAMtarazmi .. - yathokta saMvedananI nibaMdhakatA : anuvRtta ane vyAvRttAkAre thatAM saMvedanamAM koI bAdhaka pratIti nathI, kAraNa ke tenI bAdhaka pratIti kadI upalabdha ja nathI thatI. tame vyatirikta-avyatirikta (bhedabheda...) vagerenA vikalpo uThAvo, to paNa pratyakSapratIti to anuvRtta-vyAvRtta saMvedananI ja che (eTale teno bAdhaka koI na bane.) pUrvapakSa: "kSaIi : sarve saMskAra :' vagere rUpe thatuM, yogIonuM jJAna bAdhaka banaze... AzayaH ApaNane sahune thatuM jJAna vAsanAjanya che, tethI temAM vikalpo, anvaya vagere hoya che. yogIne je jJAna thAya che, te zuddha che, vAsanAdi mAyAprapaMcathI rahita che ane te jJAna ja ApaNA jJAnanuM bAdhaka banIne kSaNika vastune siddha kare che. uttarapakSa paNa "yogIone mAtra kSaNikanuM ja jJAna thAya che, nityanuM nahIM" evuM kahevAmAM pramANa zuM? kAraNa ke yogInA jJAnanuM jJAna to ApaNane thatuM ja nathI. pUrvapakSa: "kSaNiI: sarve saMjjarI? evI dezanA apAtI hovAthI jaNAya che ke, yogIne mAtra kSaNikatAnuM ja jJAna haze. uttarapakSa evuM nathI ke, jevI dezanA apAya tevuM ja jJAna hoya... kAraNa ke dezanA to ghaNI vAra zrotAne anusAre paNa apAtI hoya che. jema ke - (1) koIka vyaktine koIka vastu para dveSa hoya, tyAre atAMzane pradhAna karIne evI dezanA apAya che, ke "are bhAI ! zA mATe dveSa karo cho? te paNa eka prakAranuM ApaNuM ja svarUpa che, ApaNA svarUpamAM ja vaiSa karavAthI matalaba zuM?... vagere" (2) koIka vyaktine koI vastu para gADha rAga hoya, tyAre dvaitAMzane pradhAna karIne evI dezanA apAya che, ke "are bhAI ! zA mATe rAga karo cho? e vastumAM to ApaNuM kazuM ja nathI, evI parAyI vastu para rAga karavAthI zuM matalaba?... vagere." (3) eka brAhmaNane potAnI bhAryA para ghaNo prema hato. eka vakhata tenI bhAryA marI gaI... chatAM paNa tene ekAeka AghAta na lAgI jAya, te mATe taTastha "haju marI nathI" evo upadeza Apyo.. e rIte, zrotAnA anusAre dezanA apAtI hovAthI, vairAgya Ubho karavA paNa "kSaNiI: sarve For Personal & Private Use Only Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA "nityaM yogI vijAnAti kSaNikaM neti kA pramA ? dezanAyA vineyAnuguNyenApi pravRttitaH // " ityAdi / tasmAdanvayAvinAbhUto vyatirekaH, vyatirekAvinAbhUtazcAnvaya iti vastusvabhAvaH / (157) tathA coktam "nAnvayastad vibhedatvAnna bhedo'nvayavRttitaH / mRdbhedadvayasaMsargavRtti jAtyantaraM hi tat // " . .....vyAkhyA ....... ceti jJApakamAha-nityaM yogI vijAnAti kSaNikaM neti kA pramA ? na kiJcit pramANam, tajjJAnAgrahaNAditi / dezanA pramANaM bhaviSyatIti etadapohAyAha-dezanAyA vineyAnuguNyenApi pravRttitaH bhUtAtmano dvaitAdvaitadezanAvad brAhmaNasya mRtajAyA'mRtadezanAvaccetyAdi / yasmAdevaM tasmAdityAdi / tasmAt anvayAvinAbhUto vyatirekaH, tadgarbhatvAt, vyatirekAvinAbhUtazcAnvayaH, tadgarbhatvAdeva, iti vastusvabhAvaH-vastuna AtmIyA sattA / tathA coktamiti jJApakamAha-nAnvayetyAdi / nAnvayaH tat, prakramAd ghaTavastu / kuta ityAha-vibhedatvAt UrdhvAdirUpeNAvadhAraNapratiSedhazcAyamanvaya eva neti / evaM na bheda iti na bheda eva / kuta ityAha ..... * manetirazmi . saMskArAH' mevI shin| sapADoya, mATe zinAne anusAra yogAne 1- 4 zAna cha - mevo nizcaya yaza nahI. (156) yuMcha 3 - "yogI nityane jANe ane kSaNikane na jANe - emAM pramANa zuM? temanuM jJAna ApaNe to grahaNa karI zakatA nathI ane dezanAnI pravRtti to zrotAne anusAre paNa hoI zake." * dravya-paryAyanI savinAlAvitA * - tethI (1) mRtpiMDa, ziva parenI 52252 me, te anyathA avinAbhUta cha, arthAt mRtapiMDAdino sarvathA bheda ja nathI. kathaMcit anvaya paNa che, ane (2) mRpiMDAdino paraspara anvaya, te bhedathI avinAbhUta che, arthAt mRtRpiMDAdino sarvathA anvaya ja nathI,kathaMcit bheda paNa che. Avo ja vastuno svabhAva hovAthI, vastune anvaya-vyatirekavALI ja mAnavI joIe. (157) kahyuM che ke - mRpiMDAdino, paraspara mAtra anvaya ja nathI, kAraNa ke udhvadi AkAre teono bheda paNa che ane paraspara mAtra bheda ja nathI, kAraNa ke mATIrUpe teono abheda paNa che, paNa mRdu (anvaya) ane bheda - e baMne saMbaMdhathI rahela, jAtyantara ghaTa che. 1 anuSTup / 2. 'santulyatAmidaM padyaM tattvArthAdhigamasUtrasya (a. 5, sU. 29)' zrIsiddhasenagaNikRtAyA bhASyAnusAriNITIkAyAH 377tamapRSThagatena nimnAvatAritena padyena saha "nAnvayo bhedarUpatvAnna bhedo'nvayarUpataH / mRdbhedadvayasaMsargavRttirjAtyantaraM ghaTaH // " 3. anussttp| 4. 'na naitaditi na bheda eva' iti Da-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 anekAntajayapatAkA (dvitIyaH tasmAt tad yata eva nityam, ata evAnityam, dravyAtmanA nityatvAt, tasya cAbhyantarIkRtaparyAyatvAt; yata eva cAnityam, ata eva nityam, paryAyAtmanA'nityatvAt, tasya cAbhyantarIkRtadravyatvAt, ubhayarUpasya cAnubhavasiddhatvAt, ekAntabhinnasya cobhayasya abhAvAt, tathA'nupalabdheH / uktaM ca .......... vyAkhyA .... anvayavRttitaH-mRdrUpeNa vRtteH / kiM tarhi ? mRdbhedadvayasaMsargavRtti anvayabhedasambandhena vartate / jAtyantaram eva tat-vastvityAdi / pUrvapakSagranthayojanAmAha-yasmAdevaM tasmAdityAdi / tasmAt tat-vastu yata eva nityamanuvRttAkArapratyayagrAhyam, ata evAnityaM-vyAvRttAkArapratyayagrAhyam / upapattimAha-dravyAtmanA nityatvAt kAraNAt, tasya ca-dravyAtmanaH abhyantarIkRtaparyAyatvAt, anyathA dravaNAnupapattiriti bhAvanA / yata eva ca anityamata eva nityamiti pUrvavat / upapattizca paryAyAtmanA anityatvAt kAraNAt, tasya ca-paryAyAtmanaH abhyantarIkRtadravyatvAt, anyathA paryayaNAyoga iti hRdayam / ubhayarUpasya ca dravyaparyAyobhayApekSayA anubhavasiddhatvAt anuvRttavyAvRttAkArasaMvedanabhAvena / ekAntabhinnasya cobhayasya dravya-paryAyalakSaNasya kimityAha-abhAvAt / anekAMtarazmi che vastunI nityAnityarUpe siddhi (1) tathA vastu, 4 ||29thii nitya cha, anuvRttithI yA che, te 4 ||29||thaa manitya cha, vyAvRttithI grAhya che, kAraNa ke mRtapiMDAdi dravyAtmanA (mATIrUpe) nitya che ane dravyarUpa vastu paNa gauNarUpe paryAyapaNuM svIkAre ja che, nahIMtara "te te paryAyomAM javArUpa' dravyanuM lakSaNa ja nahIM ghaTe - Ama, dravyAMza-paryAyAMzano kathaMcit abheda hovAthI, jema dravyAMzane laIne vastu nitya che, tema dravyAMzathI abhinna paryAyAMzane laIne vastu anitya che. (2) vastu, je kAraNathI anitya che, te ja kAraNathI nitya che, kAraNake mRpiMDAdi paryAyAtmanA (zivakAdirUpe) anitya che ane paryAyarUpavALI vastu paNa gauNarUpe dravyapaNuM svIkAre ja che, nahIMtara avasthAe-avasthAe badalAvArUpa" paryAyanuM lakSaNa ja nahIM ghaTe. (nAza pAmavAnI jagyAe badalAya che Avo prayoga eka anuvRtta aMzanuM ja sUcana kare che.) Ama, paryAyAMza-dravyAMzano kathaMcit abheda hovAthI, jema paryAyAMzane laIne vastu anitya che, tema paryAyAMzathI abhinna dravyAMzane laIne vastu nitya che. vastunuM, anuvRttAkAre ane vyAvRttAkAre saMvedana thatuM hovAthI, dravya-paryAya ubhayarUpatA to anubhavasiddha che, mATe te to mAnavI ja joIe. praznaH vastune dravya-paryAya ubhayarUpa to mAnI laIe, paNa te baMneno abheda mAnavAnI jarUra zI? 1. 'paryAyeNAyoga' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA (158) "dravyaM paryAyaviyutaM paryAyA dravyavarjitAH / __ kva kadA kena kiMrUpA dRSTA mAnena kena vA ?" ityAdi // (159) syAdetat paryAyanivRttau dravyanivRttirbhavati, kiM vA neti ? kiJcAtaH ? yadi bhavati, anityameva tat, nivRttimattvAt, paryAyasvAtmavat / atha na bhavati, hanta tarhi dravyaparyAyayorbhedaprasaGgaH / tathAhi-paryAyebhyo'nyad dravyam, tannivRttAvapi tasyA ....... vyAkhyA ... abhAvazca tathA'nupalabdheH-tathetItaretaraviviktatayA'darzanAt / uktaM ceti jJApakamAha-dravyaM paryAyaviyutam ekAntena tathA paryAyA dravyavarjitA ekAntenaiva kva deze kadA kAle kenapramAtrA kiMrUpA itaretaravikalpena nIrUpatApatterityarthaH, dRSTAH-upalabdhA mAnena kena vApratyakSAdinA ityAdi // syAdetat-athaivaM manyase paryAyanivRttau satyAM dravyanivRttirbhavati kiM vA neti ? kiJcAtaH ? / yadi bhavati, anityameva tat-dravyam nivRttimattvAt kAraNAt, paryAyasvAtmavaditi dRSTAntaH / atha na bhavati, hanta tarhi dravyaparyAyayorbhedaprasaGgaH / etadeva bhAvayati ....... manetirazmi ... uttara : kAraNa ke ekAMtabhinna mAtra dravya ke paryAya che ja nahIM, kAraNa ke baMnenI bhirUpe 4ii 75sabdhi 4 thatI nathI. (158) hyu cha : - ____ "(1) 5yAya vinAnu bhAtra dravya, mane (2) dravya vinAnA mAtra payAyo, yA 8.19o, AL Ne, vyasti paDe, yA sva35, 4yA prabhAvI vAyA cha ? nathI 4 vAyA." tethI, baMneno kathaMcit abheda to mAnavo ja joIe, mATe pUrvokta rIte, vastunI nityAnitya35taa saMgata 4 che.. * dravya-paryAya ubhayano manuvedha* (159) pUrvapakSa : jyAre zivakAdi paryAyanI nivRtti thAya, tyAre mATIrUpa dravyanI nivRtti (1) thAya che, 3 (2) na ? ne zata hoSa che. te mA zate - (1) ko thAya che, to - nivRtti yatI DovAthA - 4 5yAyana 2135 anitya che, tema dravya paNa anitya banI jaze. (2) nathI thatI, to to dravya-pAyano me 4 siddha thaze. te sA rIte - 4ma. Tana nivRtti yA sva3pe - itaretaravikalpena nIrUpatApatte: - meno bhAvArtha , dravya-paryAya, 52s52 vinA nI35, arthAt svarUparahita thaI jAya, kAraNa ke payAzrayatnam e ja dravyanuM svarUpa che ane dravyagratatva e ja paryAyanuM svarUpa 1. idaM padyamuddhatamavataraNarUpeNa zrIsiddhasenagaNibhiH tattvArthAdhigamasUtrasya (a. 5,sU.29) bhASyAnusAriNyAM svakIyAyAM TIkAyAM (pR. 378) / 2. anuSTup / For Personal & Private Use Only Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 anekAntajayapatAkA ( dvitIyaH Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -ON adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 217 litAdyAkArazUnyaM viyatkusumadravyamasti / na cAdravyAstanmukulitAdayaH ityanyonyAnuviddhobhayarUpavastusiddhiH // ___ (161) ata eva ghaTaparyAyanivRttau kapAlakAle'pi tadbuddhyA mRdanubhUyate, mRnnivRttau cordhvAdiparyAyavannAnubhUyate / mRdanivRttAvapyUrkhAdinivRttita eva tadbhedasiddhiriti cet, na, UrdhvAdermudaH sarvathA bhedAsiddheH, tatsvarUpAnanuviddhasyAnupalambhAt / .............. ................. vyAkhyA ................... nAkAramityanumAnametat / UrdhvAdyAkArasyApi mRdravyarahitasya, asambhavAditi vartate / na hItyAdi nidarzanam / na hi mukulitArdhamukulitAdyAkArazUnyaM viyatkusumadravyamasti, sarvAvisaMvAdAt / na cAdravyAstanmukulitAdayaH-viyatkusumamukulitAdayaH / iti-evam anyonyAnuviddhobhayarUpavastusiddhiH // ___yata evam ata eva ghaTaparyAyanivRttau satyAM kapAlakAle'pi tadbuddhyA-kapAlabuddhyA mRdanubhUyate / mRnnivRttau ca satyAm UrdhvAdiparyAyavannAnubhUyet / na hi mRnnivRttAvUrkhAdiparyAyo'nubhUyate / muMdanivRttAvapi satyAm UrdhvAdinivRttita eva kAraNAt tadbhedasiddhiH-mRda UrdhvAderbhedasiddhiH / iti cet, etadAzaGkyAha-na, UrdhvAdeH paryAyasya mRdaH sakAzAt sarvathA ................. manetirazmi ... .......... mukulita (saMkucita) adhamukulita (ardhasaMkucita) vagere koI AkAra ja jemAM nathI, tevuM AkAzakusuma nAmanuM dravya jema hotuM ja nathI (tama AkAra vinAnuM dravya na hoya), ane (2) je dravya ja nathI tevA AkAzakusumanA mukulita vagere AkAro jema hotA nathI (tama dravya vinAnA AkAro na hoya.). . sArAMza : tethI vastu dravya-paryAya ubhayarUpa siddha thAya che ane te dravya-paryAya baMne paraspara anuviddha (joDAyelI che, mATe paryAyanI nivRtti thaye dravyanI paNa kathaMcit nivRtti ISTa ja che. - dravya-paryAyano bhedabheda (161) vastu te dravya-paryAya ubhayarUpa che, mATe ja to ghaTaparyAya naSTa thayA pachI paNa, kapAla avasthA vakhate, kapAlabuddhithI mATIno anubhava thAya che... jo mATIrUpa dravya paNa naSTa thaI jAya, to to udhvadiAkAranI jema mATIno paNa anubhava thaze ja nahIM... phalataH dareka paryAyamAM dravyarUpa anugata aMza to mAnavo 4 5ze... pUrvapakSa : mATInuM nivartana na thavA chatAM paNa, urdhvadi AkAronuM nivartana thAya che, ethI siddha thAya che ke, mATIrUpa dravyathI udhvadi paryAyo judA ja che. jo judA na hota, to mATInI jema, urdhvadi AkAro paNa na badalAta mATe dravya-paryAyano bheda ja siddha thaze. 1. 'mRnnivRttA0' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 anekAntajayapatAkA (dvitIyaH kSIrodakAdibhirvyabhicAra iti cet, na, teSAM pUrvaM pazcAcca bhedenApi siddheH, (162) bhinnopAdAnatvena ca tannivRttAvapi pRthag mRdastadvikArApattezca / kapAlAdyAkAra eva tadvikAra iti cet, na, tasyApi mRdaH sarvathA bhedAsiddheH / ata eva kathaJcidUrkhAdi .. ... vyAkhyA ..... bhedAsiddheH / asiddhizca tatsvarUpAnanuviddhasya-mRtsvarUpAnanuviddhasya anupalambhAt UrdhvAdiparyAyasya // . parAbhiprAyamAha-kSIrodakAdibhiH, 'Adi'zabdAnmajjitAdau guDadadhyAdigrahaH, vyabhicAraH, teSAmapItaretarasvarUpAnanuvedhenAnupalambhe'pi bhedAt / iti cet, etadAzaGkyAha-netyAdi / nanaitadevam, teSAM-kSIrodakAdInAM pUrvaM sambandhAt pazcAcca haMsAdivibhAgakaraNena bhedenApi siddheH kAraNAt / na caivamiha bhedenApi siddhiH // ___ doSAntaramAha bhinnetyAdinA / bhinnopAdAnatvena ca, mRdUrdhvAkArayoriti prakramaH, tannivRttAvapi-UrdhvAkAranivRttAvapi satyAM pRthag mRdaH sakAzAt, tadvikArApattezca-UrdhvAdivikArApattezca kASThabhasmavaditi / kapAlAdyAkAra eva tadvikAraH-UrdhvAdyAkAravikAraH kASThabhasmakalpaH / iti cet, etadAzaGkyAha-na, tasyApi-kapAlAdyAkArasya mRdaH sakAzAt sarvathA ..* manetirazmi .. uttarapakSa mATIrUpa dravyathI, udhvadi paryAyano sarvathA bheda asiddha che, kAraNa ke mRtvarUpathI rahita mAtra udhvadi paryAyano kadI upalaMbha (=sAkSAtkAra-pratyakSa) ja nathI thato. pUrvapakSa : judA rUpe sAkSAtkAra to mizrita thayelA dUdha-pANI, dahIM-goLamAM paNa kyAM thAya che? chatAM paNa teo to paraspara judA ja che ne ? tethI judArUpe sAkSAtkAra na thavA mAtrathI dravyaparyAyano abheda che-evuM siddha na thaI jAya. uttarapakSa : are ! dUdha-pANI vagere to pahelA paNa judArUpe dekhAya che ane pachI jyAre haMsa vagere dvArA vibhAga karAya, tyAre paNa judArUpe dekhAya che. mATe dUdha-pANI vagereno to bheda mAnavo saMbhavita che, paNa dravya-paryAyanuM to traNe kALamAM, sarvathA bhedarUpe to kadI saMvedana thatuM ja nathI, mATe dUdha-pANInI jema, dravya-paryAyano sarvathA bheda mAnavo ayukta che. ___(162) vA vAta, bhATI ne cAhi maa||2 dego sarvathA 48 Doya, to - nenuM pAna kAraNa juduM rahevAthI - jema lAkaDAnI nivRtti thaye rAkharUpe vikAra thAya che, tema udhvadi paryAyanI nivRtti thaye, udhvadi paryAyano, mATIthI judo vikAra paNa thavo joIe, je dekhAto nathI... pUrvapakSa H ghaTanA udhvadi AkArano nAza thayA pachI, ThIkarAno AkAra pedA thAya che. A ThIkarAnA AkArane ja udhvadi AkArano vikAra mAnI laIe to? 1. 'mRttadvikArA0' iti k-paatthH| 2. 'teSAmapItarasvarUpA0' iti dd-paatthH| 3. 'karaNenApi siddheH' iti kpaatthH| For Personal & Private Use Only Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 219 nivRttiH, tadAtmabhUtakapAlAdyAkArAnivRtteH, mRdo'pi ca nivRttiH, tathAvidhorkhAdyapRthagbhavanAtmasvabhAvanivRtteH / iti sarvatraiva tadbhedAbhedanAntarIyakaH zabalavastuvyavasthAkArI sakalapramAtrabhrAntasaMvedananibandhanaH kathaJcinnivRttibhAvaH suyuktiyukta iti tyaktvA parodita iti mAtsaryaM tattvavyavasthAheturityAzritya mahAguNaM bhAvyatAmeSa iti // bhedAsiddheH / ata eva kathaJcidUrvAdinivRttiH, na sarvathA / kuta ityAha-tadAtmabhUtobhaMdyAtmabhUtakapAlAdyAkArAnivRtteH / mRdo'pi ca nivRttiH, kathaJciditi vartate, tathAvidhoAdyapRthagbhavanAtmasvabhAvanivRtteH, tadanivRttau tu tadapRthagbhavanAyoga iti bhAvanA / itievaM sarvatraiva-paTAdidIrghatvAdau tadbhedAbhedanAntarIyakaH-dravya-paryAyabhedAbhedanAntarIyakaH, kathaJcinnivRttibhAva iti sambandhaH / ayameva viziSyate-zabalavastuvyavasthAkArI-dravyaparyAyazabalavastuvyavasthAkaraNazIlaH / punarapi viziSyate sakaletyAdinA / sakalapramAtRRNAm abhrAntaM yat saMvedanaM tannibandhanaH-tatkAraNabhUtaH tadvyavasthApito veti kathaJcinnivRttibhAvaH ... anekAMtarazmi che. uttarapakSa tema na mAnI zakAya, kAraNa ke te kapAlAkAra paNa mATIthI sarvathA judo nathI. phalataH mATIthI judo, udhvadi AkArano koI vikAra ja na hovAthI siddha thAya che ke, udhvadi paryAyano mATIrUpa dravya sAthe kathaMcit abheda paNa che. baMneno abheda hovAthI, (1) udhvadi AkAranI paNa kathaMcit ja nivRtti thAya che, sarvathA nahIM, kAraNa ke tenA ja vikArabhUta kapAlAkAra to nivRtta thayo nathI. dravyAMzane laIne kapAlAkAra paNa ghaTIya udhvakArathI abhinna che... phalataH udghakAranI nivRtti thavA chatAM paNa svaabhinna kapAlAkAranI nivRtti na thaI hovAthI, udghakAranuM, kapAlAkArarUpe hamaNAM paNa astitva che, ane (2) mATInI paNa kathaMcit nivRtti to thaze ja, kAraNa ke mATIno, "udhvadi AkAranI sAthe abhedapaNe rahevAno svabhAva hato ane tethI jayAre udhvadi AkAranI nivRtti thAya, tyAre A svabhAvanI paNa nivRtti mAnavI ja paDaze, nahIMtara apRthabhavana konI sAthe ? udhvadi AkAra to nivRtta thaI gayo. Ama svabhAvanI nivRtti thavAthI, mATIrUpa dravyanI paNa kathaMcit nivRtti thAya che. A rIte, ghaTa-urdhvatAdi, paTa-dIrghatAdi vagere badhe ja ThekANe, dravya-paryAyano bhedAbheda hovAthI, paryAyanI nivRtti thaye dravyanI paNa kathaMcit nivRtti saMgata ja che. (1) A dravya-paryAyano kathaMcinivRttibhAva ja, dravya-paryAyarUpa zabalavastuno vyavasthAkAraka che, arthAt kathaMcinivRttibhAvathI vastunI ubhayarUpatA siddha thAya che, ane (2) kathaMcinivRttibhAva sakaLa pramAtAone abhrAntapaNe thatAM saMvedananuM kAraNa athavA tevA saMvedanathI siddha thAya che. Ama te yuktiyukta che. kAraNa ke enA viruddhamAM je yuktio apAya che, te badhI anubhavaviruddha hovAthI 2-2. 'vize ' rUti Tu-pATha: I For Personal & Private Use Only Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 anekAntajayapatAkA (dvitIyaH (163) na cAsau kapAlamRd ghaTamRdaH sarvathA'nyaiva, tadatyantabhede tasyA amRttvaprasaGgAt, yathodakaM na mRt, tato'tyantabhedAt, evamasAvapi syAt, tasyAvizeSAditi / syAdetat atatsvabhAvebhyo vyAvRttatvAt kapAlapadArthasya mRtsvabhAvatA, nodakasya, tebhyo vyAvRttyabhAvAt / ityapyasamIkSitAbhidhAnam, vastuno'sajAtIyetaravyAvRttAvyAvRttobhaya ............. . vyAkhyA ...................... anantaranidarzitasvarUpaH, anubhavaviruddhakuyuktyapohena suyuktiyuktaH, iti-asmAddhetoH tyaktvA parodita iti-evaM nibandhanaM mAtsaryaM tathA tattvavyavasthAhetuH sarvAparikalpitasiddheriti-evaM nibandhanamAzritya mahAguNam / kimityAha-bhAvyatAmeSa:-kathaJcinnivRttibhAva iti // ArekAntaranirAsAyAha-na cetyAdi / na ca asau kapAlamRd ghaTamRdaH sakAzAt sarvathA'nyaiva-arthAntarabhUtaiva / kuta ityAha-tadatyantabhede-ghaTamRdo'tyantabhede'bhyupagamyamAne tasyAH-kapAlamRdaH amRttvaprasaGgAt / kathamityAha-yathodakaM na mRt tataH-ghaTamRdaH atyantabhedAt, evamasAvapi-kapAlamRt syAdamRdeva / kuta ityAha-tasya-atyantabhedasya ghaTamRdA saha avizeSAditi // ___ parAbhiprAyamAha syAdetadityAdinA / syAdetat atatsvabhAvebhyaH-amRtsvabhAvebhya udakAdibhyo vyAvRttatvAt kAraNAt kapAlapadArthasya-adhikRtasya mRtsvabhAvatA, nodakasya mRtsvabhAvatA / kuta ityAha-tebhyaH-amRtsvabhAvebhya udakAdibhya eva vyAvRttyabhAvAt / na ......manetirazmi ..... iyusti cha. (Azaya : 55 taI apAya cha, te anumavathA vi2ddha Doya che.) tathI, "bhA uthaMthi nivRttibhAva to jIme - anyatArthiIme tyo che, te ubha manAya?" - evA mAtsaryane choDIne, "AnA dvArA ja sarva vastunI vAstavika siddhi thatI hovAthI A ja tattvavyavasthAnuM kAraNa che" - evo mahAna guNa sAme lAvIne, kathaMcit nivRttibhAva ja bhAvita karavo me. - paryAyono paNa paraspara karthaci abheda mAnavo joIe ? (163) kapAlanI mATI, ghaTanI mATIthI sarvathA judI ja nathI, kAraNa ke jo sarvathA judI mAnavAmAM Ave, to kapAlamRdunI mATIrUpatA ja nahIM rahe... te A rIte - ghaTamRduthI atyaMtabhinna pANI jema mATIrUpa nathI, tema atyaMtabhinna evI kapAlamRdu paNa mATIrUpa nahIM rahe. kemake baMnemAM 28. atyaMta to samAna che. isata: te 'amRta' janavAnI Apatti vize. pUrvapakSaH pANI to amRsvabhAvI udakAdi padArthathI vyAvRtta nathI, mATe te mATIrUpa na bane - me to sa4. che... 59!, pAlamRt to amRtasvamAvI. 66 pArthathA vyAvRtta cha, to pachI - ghaTamRthI bhinna hovA chatAM paNa - tenI mATIrUpatA kema na ghaTe ? 1. 'syAdetat svabhAvebhyo' iti gha-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA 221 -O svabhAvApatteH / tathAhi - amRtsvabhAvebhya evodakAdibhyo vyAvRttasvabhAvaH evaM sa kapAlapadArthaH syAt, na tu mRtpiNDazivakaghaTAdibhyo mRtsvabhAvebhyo'pi tadvyAvRttau amRtsvabhAvatvaprasaGgAt / yathaivAmRtsvabhAvebhyo vyAvRttaH san mRtsvabhAvo bhavati, evaM mRtsvabhAvebhyo'pi vyAvRtto'mRtsvabhAvaH syAt, nyAyAnugatametat, anyathA'mRtsvabhAvavyAvRttAvapi mRtsvabhAvatvAnupapatteH // * vyAkhyA hyudakamamRtsvabhAvebhyo vyAvRttam, amRttvAdeva / iti - etadapi asamIkSitAbhidhAnaM vartate / kuta ityAha-vastunaH-kapAlamRdAdeH asajAtIyetarebhyo vyAvRttAvyAvRttatayA ubhayasvabhAvApatteH / etadeva bhAvayati tathAhItyAdinA / tathAhIti pUrvavat / amRtsvabhAvebhya evodakAdibhyaH, 'Adi' zabdAd dahanAdigrahaH, vyAvRttasvabhAvaH- bhinnasvabhAvaH evaM satiatatsvabhAvavyAvRttyabhyupagame sati kapAlapadArthaH syAt, na tu mRtpiNDa - zivaka- ghaTAdibhyo mRtsvabhAvebhyo'pi vyAvRttasvabhAvaH / kuta ityAha-tadvyAvRttau yathoditamRtsvabhAvavyAvRttau satyAm amRtsvabhAvatvaprasaGgAt, kapAlapadArthasyeti prakramaH / etadbhAvanAyaivAha-yathaivetyAdi / yathaiva amRtsvabhAvebhyo vyAvRttaH san kapAlapadArtha: mRtsvabhAvo bhavati, evaM mRtsvabhAvebhyo'pi vyAvRttaH san amRtsvabhAvaH syAt bhavet, nyAyAnugatametat, nyAyazca yo yatsvabhAvebhyo vyAvartate nAsau tatsvabhAvo bhavatItyayam / itthaM caitadaGgIkartavyamityAhaanyathetyAdi / anyathA evamanabhyupagame / kimityAha- amRtsvabhAvavyAvRttAvapi satyAm, prakramAt kapAlapadArthasya, mRtsvabhAvatvAnupapatteH / yo yatsvabhAvebhyo vyAvartate na sa tatsvabhAva eva bhavatIti kRtvA nyAyAnugatametaditi // aneDAMtarazmi uttarapakSa H tamAruM A kathana paNa asamIkSita che, kAraNa ke e rIte to vastunA, (1) vijAtIyathI vyAvRtta, jane (2) sabhatIyathI savyAvRtta - sema je svabhAva mAnavAnI Apatti Avaze. ddaa2e|| } (evaM sati) bhe upAsanI, amRta pahArthothI vyAvRtti mAnazo, to pachI to prayAsa, amRt evA udakAdithI ja vyAvRtta thaze; mRsvabhAvI smRuiDAdi padArthathI nahIM, kAraNa ke jo tRtpiDAdithI paNa vyAvRtta mAno, to kapAla amRt thaI jAya.. je rIte te udakA amRtthI vyAvRtta hovAthI mRt che, tema mRtpiDAdi mRtthI vyAvRtta hovAthI amRt (=udakAdi) che - A nyAyAnusArI ja che; kAraNa ke 'je je svabhAvathI vyAvRtta hoya te te svabhAvavALo na hoya' - evo nyAya che. - jo e nyAya na mAno, to udakAdi amRtthI vyAvRtta hovA chatAM tame tene mRt mAnI nahIM 1. 'ghaTAdibhyo'mRtsva0' iti ka- pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rarara Aja anekAntajayapatAkA (dvitIya (164) syAdetat vastutaH sajAtIyetaravyAvRttasvarUpatvAt pratiniyataikasvabhAvatvAt sarvAMvAnAM yathoktadoSAbhAvaH / tathA ca yathaivAsau kapAlabhAva udakAdibhyo vyAvRttaH san mRtsvabhAvaH, evaM ghaTAdibhyo'pi, tasyaikasvabhAvatvAt tenaiva rUpeNa vyAvRttatvAditi / etadapyayuktam, anubhavaviruddhatvAt / tathAhi-yadi sa yenaiva svabhAve vyArA ... parAbhiprAyamAha syAdetadityAdinA / syAdetad vastuta:-paramArthataH sajAtIyetaravyAvRttasvarUpatvAt kAraNAt pratiniyataikasvabhAvatvAt sarvabhAvAnAM-kapAlAdInAm / kimityAhayathoktadoSAbhAvaH-amRtsvabhAvavyAvRttAvapi mRtsvabhAvatvAnupapattyavasAnadoSAbhAvaH / etadbhAvanAyaivAha-tathA cetyAdi / tathA ca yathaivAsau kapAlabhAva udakAdibhyo vyAvRttaH san mRtsvabhAvaH, evaM ghaTAdibhyo'pi vyAvRtto mRtsvabhAva eva / kuta ityAha-tasyaikasvabhAvatvAt tenaiva-ekasvabhAvena rUpeNa vyAvRttatvAditi / etadAzaGkyAha-etadapyayuktam / kuta ityAha * anekAMtarazmi .. zako. (je upara mAnyuM che.) niSkarSa eTale tamAre (1) vijAtIyavyAvRtta, ane (2) sajAtIya-avyAvRtta evo ubhayasvabhAva mAnavo ja paDaze. (164) pUrvapakSa vastu sajAtIya-vijAtIya baMnethI vyAvRttasvarUpavALI che, kAraNa ke sarva bhAvo pratiniyata eka svabhAvavALA ja hoya che.. (AzayaH kapAla, udakAdithI to vyAvRtta che ja, mRtiMDAdithI paNa vyAvRtta ja che, kAraNa ke teno niyata eka ja svabhAva-kapAlatva che... je mRtapiMDamAM nathI.) eTale tame upara ubhayasvabhAvano doSa Apyo te nahIM Ave... tethI kapAla, jema jaLAdithI vyAvRtta hovAthI mRsvabhAvI che, tema ghaTAdithI vyAvRtta hovAthI paNa mRsvabhAvI che, kAraNa ke teno to te eka svabhAva ja che ane te eka svabhAvathI ja, te jaLaghaTAdithI vyAvRtta che. mATe mRsvabhAvanI asaMgati nahIM thAya... jema gau, gotva svabhAvathI ja, azva-UMTa baMnethI vyAvRtta thAya che, tema kapAla eka mRsvabhAvathI ja udaka-mRpiMDa baMnethI vyAvRtta thAya che. | mATe pUrvokta niyama to mAnavo ja paDaze, tethI kapAlamunI mRsvabhAvatA mATe, mRsvabhAva ghaTAdithI tenuM vyAvartana na karI zakAya... phalataH sajAtIyathI avyAvRtta svabhAva mAnavAthI - kapAlamRd sarvathA ghaTamRduthI vyAvRtta na thatAM - kapAlamRdu ane ghaTamRdhrano kathaMcit abheda siddha thaze ja. | * pUrvapakSIno, sajAtIyathI paNa vyAvRtta karavAno e Azaya che, ke tethI kapAlamuda ane ghaTamada baMne judI ja siddha thatAM, baMneno abheda na ghaTe... paNa graMthakArazrI, sajAtIyathI vyAvRtta mAnavAmAM tenI mATIrUpatA ja nahIM rahe - ema batAvaze. 2. 'mAvAnAmayo ' ta -paDhi: | For Personal & Private Use Only Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 223 -ON nAmRtsvabhAvebhyo vyAvRttastenaiva mRtsvabhAvebhyo'pi, hanta tarhi yathaivAmRtsvabhAvabhAvaikAntavibhinnAvabhAsahetuH, tathAvyAvRtteH, evaM mRtsvabhAvApekSayA'pi syAt, tadatyantavilakSaNabuddhijananasvabhAvavyAvRttyanyathA'nupapatteH / na ca bhavati, mRtsvabhAvasya tatrAnubhUyamAnatvAt / (165) pratiniyataikasvabhAvAnubhavanibandhanAbhyupagame ca paryAyataH ........................ ...... vyAkhyA * anubhavaviruddhatvAt kAraNAt / etadeva bhAvayati tathAhItyAdinA / tathAhItyupadarzane / yadi sa:-kapAlapadArtho yenaiva svabhAvena amRtsvabhAvebhyo vyAvRtta udakAdibhyaH tenaiva mRtsvabhAvebhyo'pi-mRtpiNDAdibhyaH / etadAzaGkyAha-hanta tIti / 'hanta'zabdo vivAde tIkSamAyAm / yathaiva-yenaiva prakAreNa amRtsvabhAvebhyo bhAvebhya udakAdibhya ekAntavibhinnAvabhAsaheturasau / kuta ityAha-tathA-tena prakAreNa vyAvarttamAnAtyantavilakSaNabuddhijananasvabhAvalakSaNena vyAvRtteH kAraNAt, evaM mRtsvabhAvApekSayA'pi syAt tadekAntavibhinnAvabhAsahetureva / kuta ityAha-tadatyantavilakSaNabuddhijananasvabhAvavyAvRttyanyathA'nupapatteH, vyAvarttamAnAtyantavilakSaNabuddhijananasvabhAvena vyAvRtteranyathA'nupapatteriti / na ca bhavati tadekAntavibhinnAvabhAsahetuH / kuta ityAha-mRtsvabhAvasya tatra-kapAlapadArthe'nubhUyamAnatvAt kAraNAt // ___atha jvarAdizamanauSadhinidarzanena pratiniyataM mRtpiNDAdiSu tathaikasvabhAvAnubhavanibandhanaM kiJcidiSyata ityetadAzaGkyAha-pratiniyatetyAdi / pratiniyataM ca tat ekasvabhAvAnubhavanibandhanaM ca-tulyasvabhAvAnubhavakAraNaM ceti vigrahaH, tasya abhyupagamastasmin sati paryAyata: .............. manetirazmi ................... uttarapakSa A kathana paNa ayukta che, kAraNa ke temAM anubhavano virodha che. te A pramANe - jema kapAla, amRtasvabhAvI udakAdithI, vyAvartamAna evI atyaMta vilakSaNa buddhine utpanna karavAnA vyAvRttinA svabhAvavALo hovAthI, tenAthI teno ekAMtabhinnapaNe avabhAsa thAya che. tema teno mRsvabhAvI piMDAdithI paNa ekAMtabhinnapaNe avabhAsa thaze, kAraNa ke, tenAthI paNa te tevI ja vyAvRttivALo che... jo tevo ekAMtabhinna avabhAsa na thAya, to tenAthI tevI vyAvRttivALo paNa tene na mAnI zakAya... ane tevo avabhAsa to thato nathI, kAraNa ke mRpiMDamAM rahelA mRtsvabhAvano anubhava to kapAlamAM paNa thAya che ja. (165) pUrvapakSa jema aneka auSadhimAM jvarazamanano eka ja svabhAva hoya che, tema tevI eka cokkasa vastu kalpIzuM ke je ghaTa-mRtiMDa vageremAM mRsvabhAvarUpa eka svabhAvanA anubhavanuM kAraNa thAya... 1. "tathAhItyupapradarzane' iti k-paatthH| 2. 'bhAvebhyo mRtpiDA0' iti ng-paatthH| 3. 'vyAvarttamAnA'tyanta0' iti pUrvamudrite pAThaH, atra tu ka-pAThAnusAreNa zuddhiH kRtaa| 4. 'vyAvartyamAnAtyanta0' iti pUrvamudrite pAThaH, atra tu GapAThAnusAreNa zuddhiH kRtaa| For Personal & Private Use Only Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......* 224 anekAntajayapatAkA (dvitIyaH samAnapariNAma evAbhyupagata iti ne kAcinno bAdheti / ato na cAsau kapAlamRd ghaTamRdaH sarvathA'nyaiva, tadatyantabhede tasyA amRttvaprasaGgAditi sthitam // (166) tattanmRttvenAnvayaH sAdhayitumiSTaH, etacca mRttvamadhikRtaghaTamRdo'tyantabhinnAyAmapi ghaTAntarakapAlamRdi vidyata eveti vyabhicAri tat kathaM na bAdheti ? . ..... vyAkhyA ................ paryAyeNa samAnapariNAma evAbhyupagataH pratiniyatazabdena, iti-evaM na kAcit naH-asmAkaM bAdheti / ato na cAsau kapAlamRd ghaTamRdaH sarvathA'nyaiva, tadatyantabhede tasyA amRttvaprasaGgAditi sthitaM nigamanametat pUrvavat // parAbhiprAyamAha tattanmRttvenetyAdinA / tasyAH-vivakSitakapAlamRdaH tanmRtvam-adhikRtaghaTamRttvaM tattanmRttvaM tena, tasyA eva tathAbhAvenetyarthaH / anvayaH sAdhayitumiSTo jainasya / mRttvamatra sAdhanam, tanmRttvaM tu sAdhyam / etacca mRttvamadhikRtaghaTamRdaH sakAzAt atyantabhinnAyAmapi / kasyAmityAha-ghaTAntarakapAlamRdi bhinnasantAnavatinyAM vidyata eveti kRtvA vyabhicAri-anaikAntikaM tanmRttve'tanmRttve ca bhAvAt prameyatvavadanityatvasiddhau / yasmAdevaM ..... manetirazmi ...... uttarapakSaH tame nAma badalIne, kharekhara to baMne vacce samAnapariNAma ja mAnyo, temAM amane vAMdho ja nathI... mATe kapAlamRdno jo ghaTamRthI atyaMtabheda mAnavAmAM Ave, to - tenI mRdurUpatA ja na rahetAM - tene amRtasvabhAvI mAnavAnI Apatti Avaze ! mATe baMnene bhinna na manAya, phalataH baneno yi ameha 59che. (166) pUrvapakSa ghaTamRddanuM ja kapAlamRrUpe pariNamana hovAthI, tame kapAlamRdu ane ghaTamRduno sabha6 42vA mATe, bhAj anumAna 42 cho - 'kapAlamRd vivakSitaghaTamRdabhinnA mRttvAt' - pAlanA mATI ghaDAnI mATIthI abhinna che, kAraNa ke mATIrUpa che - paNa A anumAnano hetu vyabhicArI che, arthAt sAdhya sivAya paNa rahe che, kAraNa ke mRtva to, vivakSita (pATalIputranA) ghaDAnI mATIthI atirikta, mathurAnA ghaDAnA kapAlamAM paNa rahe che, jyAM vivakSitaghaTamRtvano anvaya nathI. Thebha 'zabdaH, anityaH, prameyatvAt' se anumAnamA ameyatvaretu-anityathAmati nityamA paNa hovAthI - vyabhicArIrUpa hoI svasAdhyano sAdhaka nathI banato, tema prastuta hetu paNa svasAdhyano ........ .. vivaraNam ........ 21. mRttvamatra sAdhanam, tanmRttvaM tu sAdhyamiti / atra hi pareNa svamatimohAnmRttvena hetunA kilAcAryeNa kapAleSu vivakSitaghaMTamRttvaM sAdhayitumArabdhamAsta ityutprekSitam / / 1. 'na kadAcino' iti k-paatthH| 2. 'tadabhyantarabhede' iti k-paatthH| 3. 'bhAvaprameyatva0' iti Da-pAThaH / 4. 'svamitimohA0' iti k-paatthH| 5. 'ghaTe mRttvaM' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) vyAkhyA- vivaraNa - vivecanasamanvitA (167 ) atrocyate-adhikRtaghaTamRda eva svakapAlamRttvAt ekavastusantAnatvAt, sataH sarvathA'sattvAnApatteH, tadutpattyAdidoSaprasaGgAt / iti naivAsau kapAlamRd ghaTamRdaH sarvathA'nyaiva, tasyA eva tathAbhAvAt, anyathA bIjatvena kapAlAnupapatteH, asata eva 225 vyAkhyA 2 tat-tasmAt kathaM na bAdhA yenocyate 'naM kAcinno bAdheti ?' / etadAzaGkyAha-atretyAdi / atra ucyate / kimityAha - adhikRtaghaTamRda eva svakapAlamRttvAt, bAdhA'bhAva iti vakSyamANakriyAyogaH / 'sva' grahaNaM ghaTAntarakapAlamRdvyavacchedArtham / svakapAlamRttvaM ca ekavastusantAnatvAt / eka evAsau vastusantAno bhAvAvyavacchedena / ekavastusantAnatvaM ca sataH sarvathA'sattvAnApatteH / na hi sadasad bhavati / kuta ityAha- tadutpattyAdidoSaprasaGgAt, asadutpattitannAzasadantaronmajjanaprasaGgAdityarthaH / iti evaM naivAsau kapAlamRd vivakSitA ghaTamRdo vivakSitAyA eva sarvathA'nyaiva, anyA tu bhavatyUrdhvAdyapRthagbhavanAtmasvabhAvanivRttyA, kintvanyaiva na / kuta ityAha-tasyA eva - vivakSitaghaTamRdaH tathAbhAvAt-vivakSitakapAlamRttvena * anekAMtarazmi .. Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 anekAntajayapatAkA tAkA (dvitIyaH sattA'yogAdatiprasaGgAditi / (168) na caivaM ghaTAntarakapAlamRdadhikRtaghaTamRdAtmikA, atatpUrvikatvAt sadantarasya sadantaratvavirodhAt, tadbhAvena itarocchedApatteH tadvaditarasyA.............................. vyAkhyA .................................... bhAvAt / bhAvazca anyathA-anyena prakAreNa tasyA eva tathA'bhavanalakSaNena abIjatvena hetunA kapAlAnupapatteH-vivakSitakapAlAnupapatteH / anupapattizca asata eva sattA'yogAt / ayogazca atiprasaGgAt tatpratiniyatazaktyabhAvena tadvat tadantarApatteriti hRdayam / na caivamityAdi / na caivaM ghaTAntarakapAlamRt avivakSitA adhikRtaghaTamRdAtmikA-vivakSitaghaTamRdAtmikA / kuta ityAha-atatpUrvikatvAt / sA-adhikRtaghaTamRt pUrvA yasyAH-vivakSitakapAlamRdaH sA tatpUvikA, na tatpUrvikA atatpUrvikA, tadbhAvastasmAt / ihaiva yuktimAha sadantarasyetyAdinA / sadantarasyaadhikRtaghaTamRdAdeH sadantaratvavirodhAt-ghaTAntarakapAlamRttvAdivirodhAt / enamevAha-tadbhAvena... .. .... manetirazmi ...... kAraNa ke pUrvanA koI mATI vagere kAraNa vinA, abhAvamAMthI kapAlarUpa sat padArtha utpanna thaI zake nahIM. jo abhAvamAMthI kapAlanI utpatti mAno, to, sarva vastunI utpatti thaI zakaze; (kAraNa ke taMtu vageremAM paTane utpanna karavAnI niyata zakti hovAthI taMtumAMthI paTa ja utpanna thAya, ghaTa nahIM. paNa abhAvamAM to koI zakti nathI, te tuccha che, eTale te niyata kArya na karI zake. kAM to me Aryana re, i' to nA 4 Arya re...) ___(168) prazna : paudhAnI mA135, 4bha pA ghAnA pAlanI mATI cha, tema mA dhAna pAlanA mATI paNa kema na bane? uttara : kAraNa ke pA ghaDAnI mATI pUrvaka, mAtra 5 ghaDAnA kaMpAlanI mATI ja che, mA ghaDAnA kapAlanI mATI nahIM, tethI mA ghaDAnA kapAlanI mATIne pA ghaDAnI mATIrUpa na mAnI zakAya. kAraNa ke eka sat vastu (pA.ghaDAnI mATI) bIjI sat vastu mA.kapAlanI mATI) rUpa banatI nathI - temA virodha che... thAya to, jI vastuno (bhA.pAsanI mATIno) sarvathA nAza thAya... vaLI, tenI jema, pA.kapAlamRduno paNa nAza thaze, kAraNa ke tenuM koI upAdAnakAraNa ja nahIM 24. (3bha nahI 24 ? to 3-) tenu pAhIna.29 - 5.586 to bhA.pAlamRDne utpanna 43 che. mAma, pA.pAlamR6 nitu thaze. ................. vivaraNam ......... 22. tatpratiniyatazaktyabhAvena tadvat tadantarApatteriti / tasya-asata: pratiniyatAyA:-vivakSitaikakAryajanikAyA: zakterabhAvena hetunA tadvat-vivakSitakAryavat tadantarApatte:-kAryAntarabhavanaprasaGgAt / / * ghaDo, 'pA' bheTale pATalIputrasaMdhI sama4yo bhane 'mA' bheTale mathurAsaMdhI samapo. 1. 'caivamityAdinA / na' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 227 ... tadupAdAnatvaprasaGgAt, ahetukatvApatteH, yuktyanubhavavirodhAt / mRtsamAnapariNAmA tu ................ vyAkhyA ........... sadantarasya sadantaratvabhAvena adhikRtaghaTamRdAdeH, ghaTAntarakapAlamRdAdibhAvenetyarthaH / kimityAhaitarocchedApatteH-ghaTAntarakapAlamRdAdhucchedApatteH, adhikRtaghaTamRdAdau tatpravezAdityarthaH / tataH kimityAha-tadvaditarasyeti / atra tadvaditi ghaTAntarakapAlamRdAdhucchedApattivaditarasya-sadantarasyAdhikRtaghaTamRdAdinibandhanasya vivakSitakapAlamRdAderucchedApattiH / kuta ityAha-atadupAdAnatvaprasaGgAt, tat-adhikRtaghaTamRdvastu upAdAnaM yasya sadantarasya-vivakSitakapAlamRllakSaNasya tat tadupAdAnaM tadbhAvastadupAdAnatvaM tasya naJA pratiSedhaH, na tadupAdAnatvamatadupAdAnatvam, tatprasaGgAt, tasyAnyatra praviSTatvAdityarthaH / yadi nAmaivaM tataH kimityAha-ahetukatvApatteH, Itarasya ......... manetirazmi (bhA thayo bhUgaaMthano zArtha... ve vyaajyaa-vi129|n| mAghAre tenA bhAvArtha 52 46-) bhAvArtha : bauddha : pA. ghAnA pAlanA bhATI, Thebha bhA. gha31nI bhATI sAthe anvaya nathI. 25tI, tema pA. ghaDAnI mATI sAthe paNa nahIM rAkhe, kAraNa ke e paNa che to kapAlanI ja mATI ne ! ahIM anumAna prayoga sAvo thaze - "pAghaTakapAlatmRt, na pAghaTamRdAtmikA, kapAlamRttvAt, mAghaTakapAlamRdvat' - A anumAnathI to, ghaDAnI mATIno, svakapAlamAM paNa anvaya nahIM thaiI zake. ahIM vyApaka evA saMbaMdhitvanI anupalabdhi che. (kapAlamRttvahetuthI pA.ghaTamRdu ane kapAlamRmAM saMbaMdhitAnI anupalabdhi batAvI.) have vyApakanA abhAvathI vyAkhano (saMbaMdhitvanA abhAvathI vyApya evA nityatvano - anvayano) abhAva siddha thAya eTale to temAM anvaya siddha thaze nahIM. ... .... vivaraNam ... ____23. 'adhikRtaghaTamRdAdau tatpravezAdityarthaH' ityAdikasya 'tasyAnyatra praviSTatvAdityarthaH' iti paryantasyAyamabhiprAya:-iha bauddhaH prAha-yathA 'pATaliputraka' ghaTasya sambandhinI kapAlamRt na 'mAthura' ghaTena saha kaJcanAnvayamAvahati, evaM 'pATaliputraka' ghaTenApi kapAlamRttvAttasyAH / prayoga:-yA yA kapAlamRt sA sA na tatsambandhinI, kapAlamRttvAt, yathA 'mAthura ghaTakapAlamRt kapAlamRcceyamato na tatsambandhinIti vyApakatvAnupalabdhi: / / atra sUri: prAha-na hyasmAbhiH kapAlamRttvamAnaM mRnmayanibandhanamabhyupagamyate, kintu ja anvayane asiddha karavA pAchaLa bauddhano e Azaya che ke, koI anugata aMza na rahevAthI, mAtra paryAyarUpatA ja siddha thatAM, kSaNikatAnI ja siddhi thaze. 1. 'kRtamRdAdeH' iti Ga-pAThaH / 2. 'tasyAnayA pratiSedhaH' iti ka-pAThaH / 3. 'itarasya sadantarasya prAg' iti k-paatthH| 4. 'kAJcAnAnvayamAvahati' iti ca-pAThaH / 5. 'tasyAH prayogaH' iti ka-pAThaH, pUrvamudrite tu 'kapAlamRdaH tasyAprayogaH' iti pAThaH / sa cAzuddhatvAt N-0-pratAnusAreNa saMzodhitaH / 6. 'tasya sambandhinI' iti ca-pAThaH / 7. 'kapAlamRcce0' iti ka-pAThaH / 8. 'vyApakatvAnupakatvAnupalabdhiH ' iti kha-pAThaH / 9. 'mAtrAya nibandhana0' iti kapAThaH / 'mAtramanmayanibandhana0' iti tu kha-pAThaH, pUrvamudrite tu 'mAtramRnmayani0' iti pAThaH / atra tu N-pratAnusAreNa zuddhapAThaH saMsthApitaH / For Personal & Private Use Only Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 anekAntajayapatAkA (dvitIyaH bhavati, tathApratIteH / na caitAvardanvayalakSaNam, api tvanekasvabhAve vastuni tattanmRttvam, ............ vyAkhyA ....... prAnidarzitasvarUpasya, evaM yuktyanubhavavirodhAt kAraNAt, na ghaTAntarakapAlamRdadhikRtaghaTamRdAtmiketi yojanIyam, kintu mRtsamAnetyAdi / mRtsamAnapariNAmA tu bhavati ghaTAntara ....... manetirazmi ....... syAdvAdIH ame kaMI kapAlamRttvane anvayanuM kAraNa nathI mAnatAM, paNa pATaliputrIya ghaTanA varNagaMdharasAdi dharmonA anvayarUpe je tapUrvatva che; tene ja anvayanuM kAraNa mAnIe chIe, ane e to mAthurIya pAlamRddabhata nathI. 4... bheTale tenA 43 vyatmiyAra na mApI zAya... sAma, 5.58thI svAsaY6 4 utpanna yAya, mAthu24pAlamR6 nahIM... ye thAya to mAthurakapAlamRdu, mAthuraghaTamRthI ajanya thavAthI tene mAthurakapAlamRdu kahevAya ja nahIM, ane tethI to tenI amAva 4 thaya... tema paramArthathI, mAthurakapAlamRddano pA.kapAlamRdramAM praveza thaI gayo, kAraNa ke benuM juduM jJAna thatuM nathI. (mAthurakapAlamRdu, pA.ghaTamRthI janya hovAthI te paNa pA.kapAlamRdu thaI gaI. temAM ja mAthu24Asamuno praveza gayo, tethI to teno 76 thayo...) tema pA.ghaTa paNa mA.kapAlane ja utpanna karato hovAthI, potAnA kapAlane judo to utpanna 42to nathI, meTale 51.5pAsanI 59 ma.pAlamA praveza thavAthI 5.7pAsanI 59 // 776 thayo... mArIta, mA.ghAnA pAsanI mATI mane pA.ghAnA pAsanI mATI- baneno 76 thavAnI Apatti Ave, paraMtu evuM to koIne iSTa paNa nathI ane kadI jovAtuM paNa nathI, kAraNa ke temAM yuktianubhava baMneno virodha che. tethI pAghaDAnI mATIno anvaye mAtra pA.ghaTakapAlanI mATImAM ja mAnavo ............... vivaraNam ......... 'pATaliputraka' ghaTavarNagandharasAdidharmAnvayena tatpUrvakatvam, tacca 'mAthura ghaTakapAlamRdi nAsti / ato na tayA 'pATaliputrIya'ghaTakapAleSvanvayavyabhicAra udbhAvanIya: / evaM ca 'pATaliputra'ghaTAt svakapAlamRdeva janma labhate, na tu 'mAthura ghaTakapAlamRt, anvayanibaMdhanatadvarNarasagaMdhasparzAdidharmAnugamAbhAvAt / yadi ca pATaliputrakaghaTAnmAthuraghaTakapAlamRt syAt, tadA 'mAthura ghaTakapAlamRdo 'mAthura ghaTAjanyatvena 'mAthura'ghaTakapAlamRditi jJAnAbhidhAnAyogena cAbhAvavyavahArayogyaiva sA syAt / evaM ca paramArthacintAyAM 'mAthura'ghaTakapAlamRda: 'pATaliputraka'ghaTakapAlamRdi praveza Apanna: pArthakyAnupalambhaprasaGgavazeneti / evaM ca 'pATaliputraka'ghaTasyApi paramArthato 'mAthura' ghaTakapAleSu vyApArAt svakapAlAnAM pRthagajanmaprasaGgena teSAM teSu pravezAduccheda eva syAt / na caitad dRSTamiSTaM vA kasyaciditi / / .......... 1. 'danvayanimittaM' iti ka-pAThaH / 2. prekSyatAM 226tama pRsstthm| 3. 'pariNAmAnubhavati' idi ka-Da-pAThaH / 4. dharmA ca yenAtat0 iti k-paatthH| 5. 'na mAthura0' iti k-paatthH| 6. 'yogyeva sA' iti c-paatthH| 7. 'lambhena prasaGgo vazena' iti k-paatthH| 8. 'evaM pATali0' iti c-paatthH| 9. pUrvamudrite tu 'pRthag janma0' iti pATha upanyastaH, atra tu0-pratAnusAreNa zuddhapAThasya sthApanA kRtA / For Personal & Private Use Only Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA . 229 etacca tadrUpazaktipariNAmAdisaGgataM tattathAbhAvAdhyavasAyaheturavigAnapratIyamAnaM viziSTameva, iti nAtyantabhinnAyAM mRdi vartata iti bAdhA'bhAvaH // .................. vyAkhyA ........................................... kapAlamRt / kuta ityAha-tathApratIteH tathA-mRtsamAnapariNAmatayA pratIte:-paricchedAt / adhikRtaghaTakapAlamRdyapyayamevAstviti tadvadanvayAbhAva iti etadAzaGkyAha-na caitAvadityAdi / na caitAvat-samAnapariNAmamAtram anvayalakSaNam, api tu anekasvabhAve vastuni-ghaTamRdAdau tattanmRttvamiti pUrvavat / etacca-tattanmRttvaM tadrUpazaktipariNAmAdi-saGgatam-adhikRtaghaTamRdrUpazaktipariNAmAdinA saGgataM-yuktiyuktam / 'Adi'zabdAt tadgandhAdigrahaH / etadeva viziSyatetattathAbhAvAdhyavasAyahetuH tasyAH-adhikRtaghaTamRdastathAbhAvaH-vivakSitakapAlamRdbhAvastattathAbhAvastasminnadhyavasAyastattathAbhAvAdhyavasAyastathA tatsvarUpagrAhako bodhavizeSastasya hetuH-kAraNaM tattanmRttvam, tathA ca so'yaM ghaTa iti tatkapAleSu bhavatyadhyavasAyaH / evamavigAnapratIyamAnaM viziSTameva tattanmRttvamiti nAtyantabhinnAyAM mRdi, prakramAd ghaTAntarakapAlamRdi, vartata itievaM bAdhA'bhAvaH / tatazca sAdhUktaM 'na kAcinno bAdheti' / / ......... manetirazmi .... joIe. mA.ghaTakapAlanI mATImAM nahIM. hA, mA ghaTakapAlanI mATI te mATInA samAnapariNAmavALI to che ja, kAraNa ke mATInA samAnapariNAmarUpe ja teno anubhava thAya che... paraMtu samAnapariNAma hovA mAtrathI, pA.ghaTano mA.ghaTakapAlanI mATImAM anvaya thaI jAya evuM nathI. pUrvapakSa samAnapariNAmavALAmAM paNa anvaya na thato hoya, to pachI, pA.ghaTakapAlamRdu paNa pA.ghaTamRdune samAnapariNAmavALI ja che ane eTale to temAM paNa anvayano abhAva thaze. - uttarapakSa : juo bhAI; samAnapariNAmamAtrathI ame anvaya kahetA ja nathI, paNa aneka svabhAvavANI (bhRttva, ghaTatva, pATalIputrIyatva.. vagaire) vastubhAM tat tat mRtvam me 4 anvaya che. arthAt ghaTa, sAmane svabhAvavANI vastu (bhATI)mAM pA.58mRttva - mA.ghaTamRttva me 4 anvaya che, eTale kapAlamRdunuM ghaTamRtvarUpe hovuM te ja anvaya che, tenuM kAraNa mRdu anekasvabhAvI che te che (mATI anekasvabhAvI hovAthI te mATInuM ghaTa-kapAlAdi mRrUpe pariNamana abAdhita hovAthI, mATInuM, tattat mRttva te ja envaya che.) pUrvapakSa te badhA mRtva eka ja che, tatkRttva kaMI viziSTa nathI ane to pachI te mRtva to mA.ghaTa/ 4AlamA DopAthI, pUrvota. vyabhiyA2 mAvaze 4... utta25kSa : nA, pa.pAlabhRtva se yA.ghaTa hun| 3pAhithI (35, zakti, 52||m, cAhithI) yukta hovAthI "A pA.ghaTanuM ja ThIkaruM che evA jJAnanuM kAraNa che, eTale virodha vinA sahune te rIte 1. 'mevAsti tadvada0' iti ka-pAThaH , 'mRdapyamevAstviti' iti pUrvamudritapAThaH, atra D-I-F-G-prtpaatthH| 2. 'pariNAmAdinA gataM' iti k-paatthH| 3. 'hetustayA adhi0' iti ng-paatthH| 4. 224tame pRSThe / For Personal & Private Use Only Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ++++++ 230 anekAntajayapatAkA (dvitIya - (169) evamanvayavyatirekavad vastusiddhau yadapi paraizcodyate-"tathApi tatra kiJcinnivartata evAparaM tiSThatyeveti tadbhedApattyA'nekAntavAdahAnAdi", tadapi parihRtameva, kevalobhayAsiddheH, vastuna eva zabalarUpatvAt nivartamAnasya kathaJcidanivartamAnA ja cIrahyA . atidezena dUSaNAntaraM pariharannAha-evamityAdi / evam-uktanItyA anvayavyatirekavad vastusiddhau satyAM yadapi paraizcodyate kuzAgrIyabuddhibhiH tathApi tatra-nityAnitye vastuni kiJcinnivartata eva, anyathaikAntanityatvApatteH; aparaM tiSThatyeva, anyathaikAntAnityatApatteH / iti-evaM tayoH-nivartamAnatiSThatorbhedApattyA kAraNena anekAntavAdahAnAdi-anekAntavAdahAnaM nivartamAnasyaikAntAnityatayA tiSThatazca nityatayA, 'Adi'zabdAt tadekAntadoSazcoktanItyeti, tadapi parihRtameva / kuta ityAha-kevalobhayAsiddheH kevalayorubhayayo:-nivartamAna-tiSThatoH anekAMtarazmi ... pratIta thatuM te viziSTamRttva ja che. eTale mAM.kapAlamRmAM te nathI ja ane tethI vyabhicAra paNa nathI. sAraH avirodhapaNe pratIta thatAM viziSTa prakAranA tattamRttvane ja hetu banAvI, vivakSitaghaTakapAlanI mATImAM, vivakSitaghaTanI mATIno anvaya siddha karIe chIe. te A pramANe -- "tamRd vikSatayaTamRminA mRtvA" - Avo mRttvarUpa hetu, sAdhyathI atyaMta bhinna mA. ghaTakapAlanI mATImAM na hovAthI, vyabhicAra paNa nahIM Ave, mATe koI ja bAdha na hovAthI, ame je kahyuM hatuM ke, "ahIM amane bAdhA nathI" - te barAbara ja che, mATe vastune anvaya-vyatirekavALI ja mAnavI joIe. * anekAMtavAdahAnino nirAsa (169) pUrvokta rIte, bhedabhedavALI vastunI siddhi thavAthI, bIjAo vaDe je kahevAya che ke - "nityAnityarUpa vastumAM, paryAyarUpa koIka aMza to nivRtta thAya ja che, nahIMtara ekAMta nityatAnI Apatti Avaze ane dravyarUpa koIka aMza to sthAyI rahe ja che, nahIMtara ekAMta anityatAnI Apatti Avaze. have ahIM, nivartamAna ane sthAyI baMne aMzano bheda ja mAnavo paDaze ane tethI to anekAMtavAdanI hAni ja thaze, kAraNa ke paryAyarUpa nivartamAna aMza to ekAMte anitya che ane dravyarUpa sthAyI aMza to ekAMte nitya che... phalataH koI eka ja aMza nityAnityarUpa banI zakaze nahIM. (spaSTIkaraNa : eka aMza nitya, eka aMza anitya hovAthI ane te beno bheda hovAthI, nityAnityarUpa koI nahIM rahe ane tethI anekAMtavAdanI hAni thaze...) uparAMta je aMza nitya che temAM ekAMtanityanA doSo ane je aMza anitya che temAM ekAMtaanityanA doSo Avaze." te saMpUrNa kathanano parihAra thAya che, kAraNa ke mAtra nivartamAnarUpa paryAyAMza ke mAtra anivartamAnarUpa 2. "DhoSAzo ' kRti -pAd: I 2. "monivarsa' ta -pATha: I For Personal & Private Use Only Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 231 vyatiriktasvabhAvatvAt, tattadanubhavasiddhestadetadityavagamAt, na tadavedino'kSayopazamAt, anivartamAnasyApi kathaJcinnivartamAnAvyatiriktasvabhAvatvAt, svabhAvasya cAparyanuyogAt, ................. vyAkhyA ............ ............... asiddheH kAraNAt parihRtam / etadeva bhAvayati vastuna ityAdinA / vastuna eva zabalarUpatvAt, uktanIteH / evaM ca nivartamAnasya kathaJcit-kenacit prakAreNa tatsambandhabIjanibandhanena anivartamAnAvyatiriktasvabhAvatvAt / etat svabhAvatvaM ca tattadanubhavasiddheH tasminnanivartamAne tadanubhavasiddheH-nivartamAnAnubhavasiddheH / siddhizca tadetadityavagamAt kapAleSu ghaTakapAlAnIti paricchedAt / nAyaM 'nAlikera'dvIpavAsinaH prathamadarzana ityAzaGkApohAyAha-na tadavedino'kSayopazamAt / kapAleSu na ghaTakapAlAnIti paricchedaH, kasya ? tadavedinaH-ghaTAvedinaH / kasmAdityAha-akSayopazamAt-kSayopazamAbhAvAt / dhUmAgnijanyatvavaditi bhAvanIyam / / lezataH prAsaGgikamabhidhAya prakRtamevAha-anivartamAnasyApi kathaJciditi pUrvavat nivartamAnasvabhAvAvyatiriktasvabhAvatvAt tattadanubhavasiddharityAdi yathAyogaM yojanIyam / kimayamevambhUtasvabhAva ityetatparijihIrSayA''ha-svabhAvasya cAparyanuyogAt-paryanuyogA ................. manetirazmi .................. dravyAMza-baMnemAMthI ekenuM svataMtra astitva siddha ja nathI. praznaH baMnenuM svataMtra astitva kema nathI? uttara : kAraNa ke dareka vastu zabalarUpa che, mATe (1) nivartamAna paryAyAMza svabhAva paNa, anivartamAna evA dravyAMzathI kathaMcit abhinna che, kAraNa ke te dravyano paryAya che' - evA saMbaMdha hovAnuM kAraNa to UbhuM ja rahe che. arthAtu paryAyAMzano svabhAva sarvathA nivartamAna ja nathI, paNa kathaMcit anivartamAna paNa che, eTale ja to kapAlamAM paNa ghaTaparyAyanI pratIti thAya che, jo paryAya sarvathA nivartamAna ja hota, to kapAlamAM "A ghaDAnA kapAla che evI pratIti zI rIte thAta? praznaH jo kapAlAvasthAmAM paNa ghaTaparyAya anivartamAna hoya, to nALiyera dvIpavAsI vyaktine jeNe kyAreya ghaDo joyo nathI, tene paNa, prathamadarzane ja kapAlamAM "A ghaDAnA kapAla che' evo bodha thavo joIe ne? paNa thato to nathI, pachI ghaTaparyAya anivartamAna zI rIte ? uttara : jema dhUma agnijanya hovA chatAM paNa, jene tevo kSayopazama na hoya te vyaktine agnijanyatvano bodha nathI thato, tema ghaTaparyAya anivartamAna hovA chatAM paNa, nALiyeradvIpavAsI vyaktine, tevo kSayopazama ja nathI, ke jethI kapAlamAM ghaTaparyAyano bodha thaI zake. tethI nivartamAna paryAyAMza sarvathA anitya ja nathI, nitya paNa che. (2) anivartamAna dravyAMzano svabhAva paNa, nivartamAna evA paryAyAMzathI kathaMcit abhinna che, arthAt dravyAMzano svabhAva sarvathA anivartamAna ja nathI,kathaMcit nivartamAna paNa che, tethI 1. 'vat anivarta0' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .... 232 amekAntajayapatAkA (dvitIyaH nyAyayuktatvAt, anyathA vastvanupapatteriti // ......... vyAkhyA .. bhAvAt / abhAvazca nyAyayuktatvAt / anubhavasahAyatvena vipakSe bAdhAmAha-anyathA vastvanupapatteH / tadbhedAbhedamantareNa nivartamAna-tiSThatoragrahaNenAbhAvaprasaGgAdityuktaprAyam / tatazcaitaduktaM bhavati-anekAntAtmAke tasmin vastutattve ekAntavikalpAnavasara eva, yathA mecake ekAntakRSNAdivikalpasya / evaM ta na tatra kiJcidekAntena nivartate, nApi tiSThati / kiM tarhi ? vastveva tat tathA bhavatIti siddhametat / evaMvidhe cAsmin ekAntavikalpanaM sattvAdinA'gnyauSNyAdipratiSedhakalpamiti bhAvitasyAdvAdamArgeNApakarNayitavyam / iti alaM vistareNa / / ... manetirazmi * anivartimAna dravyAMza sarvathA nitya ja nathI, anitya paNa che. praznaH A te kevo vicitra svabhAva? nivartamAna te ja anivartamAna ? anivartamAna te ja nivartamAna ? uttaraH svabhAvano kadI prazna karI zakAya nahIM. sUrya kema prakAze che? te prazna ja asthAne che. vaLI, jo evo svabhAva na hoya - nivartamAna anivartamAnano bhedabheda na hoya to vastunuM astitva ja nahIM rahe, kAraNa ke bhedabheda vinA tenuM jJAna ja nahIM thAya. te A rIte -- (1) dravya-5yAyano me 04 Doya, to - baneno saMbaMdha 4 na ghaTavAthI - 'bhA dravyano mA 5yAya nivRtta thAya cha' mevo lo5 4 thI rAte thaze ?, mane (2)o janeno sameha 04 Doya, to - paryAya paNa dravyarUpa banI jatAM - vastu avicalita ja banI jaze, to pachI "A ghaDo tUTI gayo' evo bodha zI rIte thaze? A rIte, ekAMta bheda ke abhedamAM vastuno abhAva ja thato hovAthI, dravya-paryAyano bhedabhedarUpa svabhAva ja mAnavo joIe. eTale Avo svabhAva yuktiyukta hovAthI koI praznano avakAza nathI. ............ vivaraNam .. 24. tadbhedAbhedamantareNa nivartamAna-tiSThatoragrahaNenAbhAvaprasaGgAditi / tayo:-dravya-paryAyayorbhedAbhedamantareNa-vinA kimityAha-nivartamAna-tiSThatoraMzayoragrahaNena hetunA abhAvaprasaGgAt / ayamatrA-bhasandhi:bhedAbheda eva sati dravyaparyAyayonivartamAna-tiSThatoraMzayorgrahaNamupapadyate / ekAntato bhede tu kathamasyedaM nivartate iti vyapadeza: / abhede tvavicalitarUpatvAt kathaM nivRttigrahaNam ? aMta ekAntabhede'bhede ca sati vastuno'bhAva eva syAditi / / 1. pUrvamudrite tu 'tiSThatoH aMzena grahaNena' ityazuddhapAThaH, atra tu J-pratAnusAreNa 'tiSThatoraMzayoragrahaNena' iti pAThazuddhiH kRtaa| 2. 'ekAntAbhede' iti k-paatthH| 3. 'atha' iti kha-ca-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 233 (170 ) ne ceha kiJcinna nivartate, ekAntAnivRttau tadvilakSaNabuddhyabhAvataH kapAlapratipattyasiddhervizeSAbhAvAt tasyApracyutAnutpannasthiraikasvabhAvatvAt / na cordhvAdyAkAra eva kapAlAdyAkAraH, pratItyAdibhedataH tadbhedasiddheH, na cAsantAvimau, tathA na cetyAdi / na ca iha-vastuni kiJcinna nivartate, api tu nivartate'pi kiJcit / kuta ityAha-ekAntetyAdi / ekAntAnivRttau satyAM tattattvena tadvilakSaNabuddhyabhAvataH, prakramAd ghaTavilakSaNabuddhyabhAvataH kAraNAt / kimityAha-kapAlapratipattyasiddheH / asiddhizca vizeSAbhAvAt / vizeSAbhAvazca tasya, prakramAd ghaTavastunaH apracyutAnutpannasthiraikasvabhAvatvAt / na cetyAdi / na ca UrdhvAdyAkAra eva-ekAntena kapAlAdyAkAraH pratItyAdibhedataH / anekAMtarazmi ... - anekAMtavAdamAM ekAMtagata doSono anavakAza (170) jema mecaka maNimAM 'kALo hoya to, pILo kema ?' vagere vikalpono avakAza nathI, tema anekAMtAtmaka vastutattvamAM paNa, ekAMtapakSabhAvI vikalpono avakAza nathI. (Azaya : nityAnityatA vastunI ja che. eka aMzamAM nityatA, bIjA aMzamAM anityatA tevuM nathI, kAraNa ke baMne aMza bhinnabhinna che, eTale ja nitya-anityanA vikalpo zakya nathI.) anekAMtAtmaka vastutattvamAM, ekAMte kazuM nivRtta paNa nathI thatuM ane ekAMte kazuM sthAyI paNa nathI rahetuM, kAraNa ke vastu ja kathaMcit nivRtta thAya che ane sthAyI rahe che - AvA yathArtha svabhAvavALI vastumAM karAtA vikalpo to, agninI uSNatAnA pratiSedha mATe karAtA viMkalponI jema, syAdvAdamArgathI bhASita vyaktine zravaNIya banatAM nathI. . . kathaMci nivRtti-anivRttibhAvanI siddhi vastuno koI paNa aMza nivRtta nathI thato - evuM nathI, arthAt koIka aMza to nivRtta thAya ja che. jo koIpaNa aMzanI nivRtti na thatI hota, to ghaTaparyAya aprazruta-anutpanna-sthira ekasvabhAvI banavAthI - pUrva apara avasthAmAM koI bheda ja na rahevAthI, ghaTa karatAM vilakSaNa bodha ja nahIM thAya... eTale kapAlano bodha siddha ja nahIM thAya. vivaram ... 25. tattattvaneti | tasya-dharvastuno visvanitapavaeNna tattva-pavitvameva tena | agnino uSNatAsvabhAva (1) sat che, ke (2) asat? jo sat hoya to sauthI pahelA agninuM svarUpa ja baLI javuM joIe, paNa evuM to dekhAtuM nathI ane jo asatuM hoya to tenA dvArA koInuM paNa dahana na thavuM joIe.. Ama, vikalpo na ghaTavAthI agnino uSNatAsvabhAva mAnI zakAya nahIM - AvA kuvikalponI jema, ekAMtavAdIe karela kuvikalpo paNa zravaNIya banatA nathI. 2. 'veda na zinna' rUti -paTi: I 2. 'vastuni na zinna' rUti -pa4i: I For Personal & Private Use Only Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 anekAntajayapatAkA (dvitIya pratipatteH / na ca dvicandrAdipratipattivad bhrAnteyam, avigAnatastadbhAvAt / (171) na ca citre nimnonnatapratipattyA vyabhicAraH, tatra samasparzajJAnabAdhakopalabdheH / na caivamasyAstatsiddhiH, tathA'nubhavAbhAvAt / na ca doSakSaye tadbhAve tat tulyatA, tadbhAve pramANA - vyArA ... 'Adi'zabdAt kAryabhedagrahaH / tadbhedasiddheH-UrdhvAdyAkAra-kapAlAdyAkArayorbhedasiddheH / na cAsantAvimau-UrdhvAdyAkAra-kapAlAdyAkArau tathApratipatteH-astitvena pratipatteH / na ca dvicandrAdipratipattivad bhrAnteyam-UrdhvAdyAkArakapAlAdyAkArapratipattiH / kuta ityAhaavigAnataH-avigAnena tadbhAvAt-adhikRtapratipattibhAvAt / na ca citre nimnonnatapratipattyA avigAnabhAvotpannayA vyabhicAraH-anaikAntikatA / kuta ityAha-tatra-citranimnonnatapratipattau samasparzajJAnabAdhakopalabdheH / na caivamasyAH-UrdhvAdibhedapratipatteH tatsiddhiH-abhedajJAnabAdhakasiddhiH / kuta ityAha-tathA'nubhavAbhAvAt / tathA-tena prakAreNa abhedajJAnabAdhakabhAva - anekAMtarazmi ... (1) pUrve je ghaTano AkAra hato, te ja kapAlano AkAra che..., evuM to kahI na zakAya; kAraNa ke udhvadi AkAra ane kapAlAdi AkAra baMnenI pratIti judI judI thAya che ane baMnenA kArya judA judA che (ghaTa pANI bharavA kAma Ave ne kapAla rAkha bharavA kAma Ave.) vaLI, "A baMneno AkAra vAstavamAM che ja nahIM (Azaya: badhA AkAra vAsanAjanita che, vastu to ekanI eka ja che... jJAnamAM koI AkAra nathI...)" - evuM paNa kahI na zakAya, kAraNa ke baMne AkArano astitvarUpe bodha thAya che. pUrvapakSa : astitvarUpe bodha to be caMdrano paNa thAya che, chatAM te bodha, jema bhrAMta che, tema be AkArano bodha paNa bhrAnta ja che. uttarapakSaH evuM nathI, kAraNa ke dvicandraviSayaka bodha to daSTidoSavALAne ja thAya che, nirmaLa daSTivALAne nathI thato. jyAre, ghaTa-kapAlano bodha to sahune nirapavAda thAya che... mATe tene abrAMta ja mAnavo joIe.) (171) pUrvapakSa citramAM sahune parvata vagere uMcA dekhAya che, ne khINa vagere nIcA dekhAya che - Ama sahune nirapavAda che, chatAM te bhrAnta che, kAraNa ke badhA eka ja kapaDA para che (eTale nirapavAda pratItinA baLe abhrAnta mAnI levAnI bhUla na karavI...) uttarapakSa citrano sparza karIe tyAre khabara paDe che ke, kazuM UMcuMnIcuM nathI. eTale te jJAna to bAdhita che... jyAre ghaTa-kapAlanA bhedajJAnanuM bAdhaka abhedajJAnano to koIne anubhava thato nathI. (ja abhedajJAna thAya che, te kathaMcit abhedanuM che, je bAdhaka banatuM nathI.) prazna : baMnenA bhedajJAnamAM, baMne AkAranuM abhedajJAna ja bAdhaka nahIM bane? 2. "prAre me ' rUti i-pATha: For Personal & Private Use Only Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 235 bhAvAt / (172) na ca yogijJAnaM pramANamatra, tata eva hetoH / na ca tathAvidhastadupadeza eva pramANam, tasyApyAkArazUnyatve tadasambhavAt / (173) ne cAsatyapRSThA bhrAntiprati ........... . vyAkhyA ............................. ..... lakSaNenAnubhavAbhAvAt / na ca doSakSaye satyAtmana eva tadbhAve-abhedajJAnabAdhakabhAve tattulyatAcitranimnonnatapratipattitulyatA / kuta ityAha-tadbhAve-abhedajJAnabAdhakabhAve pramANAbhAvAt, doSakSaye evambhUtaM jJAnaM bhaviSyati nAnyAdRzamityatra na pramANam / na ca yogijJAnaM pramANamatratadbhAve / kuta ityAha-tata eva hetoH, pramANAbhAvAdevetyarthaH / na cetyAdi / na ca tathAvidhaHbhedAbhAvapratipAdaka: "asanto bhedAH sadA'bhAvAt" ityAdiH tadupadeza eva-yogyupadeza eva pramANam atra / kuta ityAha-tasyApi-yogina AkArazUnyatve sati tadasambhavAt-upadezA ..... maneAMtarazmi uttaraH nA, kAraNa ke evA abhedajJAnano kadI anubhava ja nathI thato, ke je bAdhaka banI zake. pUrvapakSa : vAsanAdi doSane kAraNe bhedajJAna thAya che. jayAre AtmA mukta thaI jAya - vAsanA TaLI jAya to abhedajJAna thAya ane te bAdhaka che. eTale baMne AkAranA bhedanuM jJAna paNa, citramAM thata nimna-unnatazAnanI 4 bhrAMta 4 janaze... uttarapakSa: paraMtu doSaya thaye, mAtra "abhedanuM ja jJAna thAya che, bhedanuM nahIM" - emAM koI pramANa nathI. (172) pUrvapakSa : yogAnu zAna tebhA prbhaae| na bane ? (yogAne sabhena zAna thAya che, te pramANa che. tethI temano abheda ja che.) utta25kSa : nA, // 29 // OM yogAne 55! mAtra "mabhena 4 zAna thAya cha, menuM nahIM" - emAM zuM pramANa? pUrvapakSa temAM tevo upadeza ja pramANa che, arthAt - "kapAla vagere judI judI avasthAo jo kharekhara vAstavika hoya, to haMmezA teonuM astitva hovuM joIe, paNa astitva haMmezA to .* vivaraNam ..... 26. asanto bhedA: sadA'bhAvAditi / yadi hi kapAlAdayo'vasthAbhedA vastusanto bhaveyustadA sarvadA'pyamISAM bhAva: syAt / na ca sarvadA'pyeteSAM bhAva: / atastriSvapi kAleSu vidyamAnatayA pratIyamAnaM mRnmAtrameva vastu saditi / / // iti zrImunicandrasUriviracite anekAntajayapatAkodyotadIpikATippaNake nityAnityavastvadhikAraH // 1. 'pramANAntarasyApyAkAra0' iti k-paatthH| 2. 'na cAsatyapISTA bhrAnti0' iti ng-paatthH| 3. 'kSaye tadbhAve tattulyatAnavadoSakSaye satyAmana eva' iti ng-paatthH| 4. pUrvamudrite tu presadoSeNa 'pramANabhAvA0' iti pAThaH / 5. sadAbhAvAt iti pUrvamudrita-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 anekAntajayapatAkA (dvitIya pattiH, kvacidadarzanAt, antarupalpavasamudbhavAyA api tadraSTastadadhyAropeNa pravRtteH / na cAjanmAnupalabdhapItabhAvakAmalizaGkhapItapratipattyA vyabhicAraH, tadbhAvajanmAntaropa - vyArahyA sambhavAt / kiM hi anAkAra upadizati ? // doSAntaramAha-na cetyAdinA / na ca asatyapRSThA-asatyapUrvA bhrAntipratipattiH / kuta ityAha-kvacidadarzanAt asatyapRSThAyA bhrAnteH / antarupaplavasamudbhavAyA api cinmAtropalabdhAdirUpAyAH taddaSTaH-satyamAtrAdraSTuH tadadhyAropeNa-satyamAtrAdhyAropeNa kezAdyapekSayA pravRtteH kAraNAt / na cetyAdi / na ca AjanmAnupalabdhapItabhAvazcAsau kAmalI ca 'nAlikera'dvIpavAsiprakhyastasya zaGkhapItapratipattiH tayA vyabhicAraH / na ca kuta ityAha-tadbhAvazca anekAMtarazmi ... dekhAtuM nathI, tethI siddha thAya che ke, traNe kALamAM vidyamAnarUpe pratIta thatuM mATIrUpa tattva ja sat che." - Ama, bhedabhAvane sUcavanAra upadezathI ja jaNAya che ke, yogIne mAtra abhedanuM ja jJAna che, bhedanuM nahIM... jo kharekhara bhedanuM paNa jJAna hota, to bhedabhAvano upadeza ja kema Apata? uttarapakSa AkArazUnya yogI upadeza na ApI zake. jo yogIno upadeza mAno to yogIno AkAra mAnavo paDe ane eTale jo yogIno AkAra hoya, to ghaTano AkAra hovAmAM paNa zuM vAMdho che ? (dhaTena viMja aparaddhim ? yena tArIsaMbhava:) - brAti paNa satyamUlaka ja hoya ne (173) "tugatu TurnaH nyAyathI bhedajJAnane kadAca bhrAnta mAnI paNa lo, to paNa bhedanAM astitvanuM nirAkaraNa to na ja thaI zake, kAraNa ke tevuM bhrAMtajJAna paNa tyAre ja thaI zake, ke jayAre tevI vastunuM pUrve darzana thayuM hoya, bAkI asatyamUlaka bhrAMti to kadI dekhAtI ja nathI. praznaH bArInI bahAra khullA AkAzamAM najara nAkhavA para, sapheda vALa ke gucchA jevuM kaMIka asat pratIta thAya che, jene "kezoduka' kahevAya che. ahIM ekanA badale bIjI vastu pratIta thAya che, evuM nathI... paNa AMtarika upaplavanA kAraNe tevI asaviSayaka bhrAMti thAya che, to AvI bhrAMti to asatyamUlaka hoI ja zake ne? uttara : nA, kAraNa ke tyAM paNa kezAdino satyatA adhyAropa karIne ja, kezano pratibhAsa pravarte che ane tevo satyatayA adhyAropa tyAre ja thaI zake, ke jyAre vAstavikarUpe pUrve dezanuM darzana thayuM hoya... phalataH tevo pratibhAsa paNa satyamUlaka ja hoya. praznaH A janmamAM jeNe kadI pILo raMga joyo ja nathI, tevA kamaLAnA dardI nALiyera dvIpavAsI vyaktine paNa, zaMkhanA pILA raMganuM brAMtajJAna to thAya ja che ne ? A bhrAMti paNa satyamUlaka zI rIte mAnI zakAya? kAraNa ke A vyaktie pahelA to pILo raMga kadI joyo ja nathI. 2. 'pa vinmAtro' rUti supad: I For Personal & Private Use Only Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 237 labdhibalena tatpravRtteH, anyathA'tiprasaGgAt / iti anupacaritAkArasiddhyA paryAyasiddhiriti / (174) etena 'syAdArekA-na hi kaTasthanityatayA' ityAdi yadAzayoktaM'paryAyavyatiriktasya dravyasyAsiddheH' ityAdi, tadapi pratikSiptamevAvagantavyam, kathaJcid vyatirekasiddheriti / tathAhi .....* vyAkhyA ........... pItabhAvazca janmAntaropalabdhizca saMsArAnAditayA tadbhAvajanmAntaropalabdhI etayorbalaM-sAmarthya tena, tatpravRtteH-anantaroditapItapratipattipravRtteH / anyathA-evamanabhyupagame / kimityAha-atiprasaGgAt, paJcavarNAtiriktavarNAntarapratipattiprasaGgAdityarthaH / iti-evam anupacaritAkArasiddhyA hetubhUtayA paryAyasiddhiH, AkArasyaiva paryAyatvAt iti // etenetyAdi / etena-anantaroditena 'syAdArekA-na hi kUTasthanityatayA' ityAdi yadAzaGkayoktaM pUrvapakSagranthe 'paryAyavyatiriktasya dravyasyAsiddheH' ityAdi tadapi sarvaM pratikSiptamevAvagantavyam / kuta ityAha-kathaJcid vyatirekasiddheH paryAyebhyo dravyasya iti / etadevopadarzayati tathAhItyAdinA / tathAhIti pUrvavat / anyonyavyAptibhAvena hetunA / ....... manetirazmi .... uttaraH are bhAI! eka to pILo raMga duniyAmAM che ane bIjuM saMsAra anAdi che, mATe A janmamAM bhale tene tevo bodha na thayo hoya, paNa janmAMtaramAM to tene tevo bodha thayo ja haze. (je paNa vastu duniyAmAM che, teno bodha anAdi bhUtakALamAM thayo ja hoya..) phalataH te bhrAMti paNa satyamUlaka ja Tharaze... je vastu saMsAramAM che ja nahIM ane tethI kadI pUrve bodha ja nathI thayo tevA padArthanI to bhrAMti saMbhavita ja nathI, nahIMtara pAMca varNathI atirikta chaThThA varNano paNa bhrAMtirUpe anubhava thavA ......* * dravya-paryAyanI siddhi* tethI bhedajJAna paNa satyamUlaka ja hoI udhvadi AkAra ane kapAlAdi AkAra baMneno bheda siddha thaze ja... Ama, anupacarita (vAstavika) rUpe baMne AkAranI siddhi thavAthI, paryAyanI siddhi paNa thaze ja, kAraNa ke AkAra ja eka prakArano paryAya che. (174) uparokta kathanathI, "ame dravyane kUTastha nitya nathI mAnatA, paNa pariNAma nitya mAnIe chIe" - evI AzaMkA upADIne pUrvapakSamAM tame je kahyuM hatuM ke - "paryAyathI vyatirikta dravyanI siddhi ja asaMbhavita che" - te badhuM ja kathana nirAkRta thAya che, kAraNa ke uparokta rIte dravyano, paryAyathI kathaMcit bheda siddha ja che. te A pramANe - 1. 'iti' iti pATho gha-pustake naasti| 2. prekSyatAM 35tama pRsstthm| 3.37tame pRsstthe| 4. 'bhUtayo(?) paryAya0' iti Ga-pAThaH / 5. 37tame pRSThe / For Personal & Private Use Only Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 anekAntajayapatAkA ( 175 ) "anyonyavyAptibhAvena dravya-paryAyayoH katham / bhedAbhedo viruddhaH syAt tadbhAvAnupapattitaH ? // nAnyonyavyAptirekAntabhede'bhede ca yujyate / atiprasaGgAdaikyAcca, zabdArthAnupapattitaH // anyonyamiti yadbhedaM vyAptizcAha viparyayam / bhedAbhede dvayostasmAdanyonyavyAptisambhavaH // evaM zabalarUpe'smin vyAvRttyanugamAvapi / syAdvAdanItitaH siddhau tathA'nubhavasusthitau // " 4 * vyAkhyA / kuta kayorityAha-dravyaparyAyayoH / kimanayorityAha- kathaM bhedAbhedo viruddhaH syAt ? naiva ityAha-tadbhAvAnupapattitaH-anyonyavyAptibhAvAnupapatteH // tathAhi nAnyonyavyAptirekAntabhede'bhede ca yujyate / kuta ityAha- atiprasaGgAt ekAntabhede 'himavad-vindhya' yoranyonyavyAptiprasaGgAt, aikyAcca ekAntAbhede'NorapyAtmanaiva anyonyavyAptiprasaGgAt tathA zabdArthAnupapattitaH kAraNAt // anupapattizcAnyonyamiti yadbhedaM vyAptizcAha viparyayam abhedam yasmAdevaM bhedAbhede dvayostasmAdanyonyavyAptisambhavaH // (dvitIyaH evaM jAtyantarAtmakabhedAbhedavikalpasiddhyA zabalarUpe'smin vastuni vyAvRttyanugamAvapi syAdvAdanItitaH siddhau / tathA-ta [-taccitrabhAvatayA'nubhavasusthitau-vyAvRttyanugamA aneDAMtarazmi (175) '(1) dravya ane paryAya baMne paraspara vyAptibhAve rahyA hovAthI, baMneno bhedAbheda zI rIte viruddha gaNAya ? jo bhedAbheda na mAnavAmAM Ave, to baMnenI paraspara vyApti ja nahIM ghaTe. (2) paraspara vyApti, jo ekAMtabhedamAM paNa thatI hoya, to himAlaya ane vindhya parvatanI paNa vyApti mAnavAno prasaMga Avaze ane jo ekAMta abhedamAM paNa thatI hoya, to paramANunI, potAnI sAthe paNa vyApti mAnavAno prasaMga Avaze, vaLI, ekAMta bheda ke abhedamAM 'anyonyavyApti'no zabdArtha paNa asaMgata che. te A rIte - (3) 'be padArthonuM paraspara joDANa' - AmAM 'paraspara' aMza be padArthono bheda sUcave che ane 'joDANa' aMza be padArthano abheda sUcave che. tethI dravya-paryAyano jo bhedAbheda mAnavAmAM Ave, to ja anyonyavyApti ghaTI zake, anyathA nahIM. (4) Ama, dravya-paryAya vayye mehAmeha 35 bhatyantara hovAthI, syAdvAhanItithI, rAjasa35 vastumAM vyAvRtti ane anugama paNa siddha thaze ja. . . ane te vastunA vyAvRtti-anugama, tevA prakAranA 1. anuSTup / 2. 'prasaGgAccaikyAcca' iti ka- pAThaH / 3-4-5 anuSTup / For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mg adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA itthaM pramANasiddhe'smin virodhodbhAvanaM nRNAm / vyasanaM dhIjaDatvaM vA prakAzayati kevalam // (176) ityalaM vistareNa // // nityAnityavastvadhikAraH samAptaH / / .................... vyAkhyA ............... nubhavasusthitAviti nidarzitametat / / ittham-evaM pramANasiddhe'smin bhedAbhede virodhodbhAvanaM nRNAm kiM karotItyAhavyasanaM dhIjaDatvaM vA prakAzayati kevalam, na kiJcidanyat / ityalaM vistareNa iti pUrvapakSonyastasya samastasyaiva nirAkRtatvAt / / iti nityAnityavastvadhikAraH samAptaH / ___ ................ manetirazmi.......... anubhavathI paNa sArI rIte siddha thayelA che." A rIte, dravya-paryAyano bhedabheda jyAre pramANasiddha hoya, tyAre virodho ubhA karavA, tenA dvArA to, mANasonuM kevaLa ekaprakAranuM vyasana athavA buddhinI jaDatA ja prakAzita thAya che. (176) niSkarSa dravya-paryAyano bhedAbheda siddha thavAthI, dravyAMzane laIne vastu nitya che ane paryAyAMzane laIne vastu anitya che ema vastu nityAnityarUpa ja mAnavI joIe. nityAnityapakSa aMge, pUrvapakSI dvArA upanyasta samasta kathananuM nirAkaraNa thaI gayuM hovAthI, have vistArathI saryuM... A pramANe nityAnityavastuvaktavyatA svarUpa bIjA adhikAranuM gujarAtI vivecana devagurukRpAe paripUrNa thayuM ! 1. "nRNAm' iti k-paatthH| 2. anuSTup / 3. 'iti dvitIyaH paricchedaH' ityadhiko gh-paatthH| 4. 'nRNAm' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nm ( 30 dot ul Hudab/ For Personal & Private Use Only Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 1 vizeSa TIppaNI pariziSTa - 2) aneainmyapatA prathama-dvitIya adhisia vizeSa TIMpUNo... (pR. 18, 5. 10) ahIM jinavacana ane ciMtAmaNinuM sarvasAdharma nathI levAnuM, kema ke te baMne dvArA prApta thanAra phaLa to atyaMta bhinna che. (pR. 19, 5. 21) arthAt sthULa uktio dvArA zaThoktinuM nirAkaraNa ane e nirAkaraNa dvArA paNa zaThoktionuM tucchapaNuM batAvAya che.. (pR. 22, 5. 21) prazna karma kyAM anAdi che, e to vadhumAM vadhu 70 koDAkoDI sAgaropama pachI kharI ja paDavAnA ne ? uttara : pravAhanI apekSAe anAdikALathI teno saMyoga hovAthI te apekSAe karmane anAdi kahyA. (pR. 28, paM. 9) vyAkhyAmAM mUkela 'pravRttinimittame' ane mannanimittatvat' e benuM tAtparya - pravRttinimitta judA judA hovAthI ghaTa ane paTamAM ghaTatva/paTavarUpe bheda hoya to bheda ja hoya ane ghaTa-ghaTa vacce eka ja pravRttinimitta hovAthI ghaTavarUpe abheda hoya to abheda ja hoya. (pR. 28, . 23) saMvAdakajJAnanI apekSAe pramANa mAnavA jatAM cakraka doSa Ave. tAtparya e ke, jo parataH prAmANya mAnavAmAM Ave, to cakraka thAya. kAraNa ke, jyAre saMvAdipravRtti thAya tyAre mAruM jJAna saMvAdaka che AvuM jJAna thAya ane tyAre ja jJAnaniSThaprAmANya yathAvasthitAthaijJApakatvalakSaNavizeSa siddha thAya. A parataH prAmANyanI vAta che, ahIM cakraka doSa Ave. kAraNa ke mANasa saMvAdipravRttiicchuka hoya che, te, jJAnamAM jayAM sudhI prAmANyano nizcaya na thAya tyAM sudhI pravarte nahIM ane pravRtti thAya nahIM tyAM sudhI tamArA mate prAmANyano nizcaya thAya nahIM, e ja cakaka... For Personal & Private Use Only Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSa TIppaNo pariziSTa - 1 (pR. 32, paM. ra3) praznaH vastu sarvAtmanA kAma kare che, eTale to mAtra sattvarUpa ja kema thAya? sarvasvarUpamAM to sattva-asattva baMne dharma Ave ane to tenAthI vastu paNa sattva-asattva ubhayarUpa ja thavI joIe ne? uttaraH nA, vastu sarvAtmanA kAma kare, to paNa tenuM sattAkAra ja kAma karI zake, asattvAkAra nahIM ane to tenAthI thanAra vastu sattvarUpa=bhAvarUpa ja bane. te A rIte - (asarUpa to...) (pR. 37, paM. 19) paryAyo nAza pAme ane dravya Take - A vAta to ja saMbhave ke jo paryAya karatAM dravyanuM juduM astitva hoya, paNa te ja saMbhavatuM nathI. (e ja vAta jaNAve che ) (pR. 48, paM. 14) vyAkhyAmAM je "pravRttinimittAmAna zApravRtta:' lakhyuM che eno bhAva e ke, sAsnAdimattvagotva te "go'zabdanuM pravRttinimitta che. tevI rIte jo 'yaM thALuH' AvA zabdaprayoganuM pravRttinimitta phakta sthANutva ja che, puruSatva nahIM, kAraNa ke puruSatvavAmAM tevA prakArano zabdaprayoga nathI thato, paNa tamArA mate (=anekAMtamate) to sarvatra puruSatva paNa raheluM ja che, mATe puruSatvAMgasaMskRSTAputva ke je pravRttinimitta che te na maLatAM 'thApu:' AvA prakArano zabdaprayoga na thAya... (pR. 75, 5. 25) kukrAcAryaH pR. 16 para paNa kukkAcAryanI vAta AvI hatI, te ane A kukkAcArya judA hovA joIe... kAraNa ke tyAM pUrvavaMzaja tarIke ullekha karyo hato, jyAre ahIM kukkAcAryanA matanA nirAkaraNanI vAta che.. pU. haribhadrasUri ma. sA. brAhmaNa hatA ane temanA vaMzIya tarIke ja pahelAM ane hamaNAM batAvelA kukkAcArya hoI zake. have e kukkAcArye koIka prakaraNa racyuM hoya, eTale teTalA aMze temano aniMdya mArga kahevAya ane tenuM anusaraNa haribhadrasUri ma. sA.e karyuM. paNa brAhmaNa hovAthI temanI keTalIka mAnyatA khoTI hoya ane tenuM nirAkaraNa ahIM karyuM hoya evuM paNa bane.. A to eka saMbhAvanAmAtra che, AvI aneka kalpanAo thaI zake.. vidvAno yathAyogya vicAraNA karI tathyano nirNaya kare... amane A vizeno koI itihAsa maLyo nathI.. (pR. 78, 5. 25) praznaH tame kahyuM ke sattAsattva ubhaya rahetAM hovAthI vastune sadasad ubhayarUpa mAnavI joIe, paNa tamArI A vAta vyAjabI jaNAtI nathI. kAraNa ke, sattvAsanta be vastu duniyAmAM che ja nahIM.. je sattva che e ja asattva che. pRthvImAM je rUpe sattva che te ja rUpe asattva che. to pachI ubhaya ja na hovAthI ubhayarUpa mAnavAnI Apatti kyAMthI Ave ? For Personal & Private Use Only Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 1 vizeSa TIppaNo uttara H tamArI vAta zakya nathI, juo - (tame vastumAM ...) che (pR. 90, paM. 18) eTale ekAMte ekarUpa setikAthI jo bIjAne paNa tRpti thAya to mAnavuM ja paDe ke ekamAM te saMpUrNatayA upayogavALI nahotI, bemAM judA judA aMze upayogavALI hatI... (pR. 93, paM. 13) kAraNa ke setikA ane ghaTa baMne ekasvarUpavALA hovAthI temAM bemAM vizeSa zuM ? ke jethI ghaTathI be kArya thAya ne setikAthI mAtra eka ja ! have vadhu carcAthI saryuM. (pR. 105, paM. 13) (ubhayanI pratIti ubhayanAM astitva vinA na ja hoI zake.) (pR. 105, paM. 21) (anyathA ghaTAdimAM dekhAtuM sva-paravaiziSTya anupapanna thAya.) 3 (pR. 106, paM. 21) prazna H jo abAdiasattva ghaTamAM ja raheze, to paTamAM abAdiasattvAbhAva siddha thatAM paTa apa=jaLarUpa thavAnI Apatti Ave.. uttara : vAta sAcI che, paNa abAdiasattva ghaTamAM ja rahe tevuM nahIM mAnIe, paNa abAdiasattva ghaTasattvathI ja anuviddha nathI, paNa paTAdisattvathI paNa anuviddha che tema mAnIzuM.. A ja vAta 'athavA' karIne graMthakArazrI jaNAve che.. ttii (pR. 109, paM. 16) tethI bhAva e ke, pRthvImAM raheluM jaLAsattva, jaLamAM ja jaLAsattvanI pratIti karAve evuM na bane, kAraNa ke jaLamAM jaLAsattvano anuvedha nathI.. eTale jaLasattva sivAya pArthivasattva vage2e tamAmanI sAthe jaLAsattvano anuvedha mAnavo ja rahyo ane to pArthivamAM pArthivasattva ane jaLAsattvarUpa ubhayarUpatA Avaze ja.. (pR. 114, paM. 19) eTale tame jevo anekAMtavAda (=kevaLa bhedanA samAnAdhikaraNa kevaLaabhedane svIkA2vArUpa anekAMtavAdane) kalpIne tenA vize doSo rajU karyA tevo anekAMtavAda ame mAnatA ja nathI (ane eTale tene laIne amane doSo paNa na Ave. For Personal & Private Use Only Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSa TIppaNo pariziSTa - 1 (pR. 127, 5. 26) A padArtha upalaka rIte vicAratAM asaMgata bhAse - (1) sattva-asattvamAM je tulyAMza cheHbaMnemAM samAna rIte rahenAra vastutvapariNAma che, e ja dravya che - AvuM graMthakAranuM kahevuM che.. prazna e thAya ke, vastutvapariNAma dharma ke dharmI? AgaLa svayaM ja cetanatva vagerene dharma kahevAnA che, to pachI tenI jema vastutva paNa dharma ja kahevAya ne? (2) vaLI jo tulyAMzane dravya kaho, to tamAma ghaDAmAM rahela ghaTavarUpa tulyAMzane paNa dravya=dharmI mAnavAnI Apatti Ave ! A praznonA samAdhAna mATe + spaSTatA mATe Ama vicArI zakAya ke - sa vastu' AmAM sattva-asattva e dharma che ane svAbhAvika che ke dharmI tarIke vastu maLe.. paNa prastutamAM graMthakAre kvacit vastutva + vastu vacce abhedanI vivakSAthI vAta karI che.. kvacita bhedanI vivakSAthI vAta karI che.. "vastu" e sadasad baMnene uddezIne tulya rIte kahevAya che, tethI vastu e dravyarUpa che tema sAbita thAya.. dravyarUpe=dharmI tarIke to vastu ja levI joIe. vastutva e vastuthI abhinna hovAthI tene paNa dravya tarIke kahevAmAM Ave che. phalitArtha e ke, vastu e dharmI banI zake ane sattva-asattva enA dharma tarIke sAbita thAya.. jema vastu dharmI che, tema tenI sAthe saMlagna vastutvapariNAma paNa dharmI kahI zakAya, kAraNa ke pariNAma ane pariNAmavALAno kathaMci abheda che.. basa, A ja vivakSAne sAme rAkhIne ahIM vastutvapariNAmane dharmI tarIke kahyo.. (pR. 129, pR. 25) sattva/asattva jevI rIte vastuthI abhinna che, tevI ja rIte cetanatvAdi paNa vastuthI abhinna hovAthI, cetana sattvAsasvarUpa thavAthI te baMne vacce dharma-dharmIbhAva na ghaTI zake... (pR. 135, 5. 18) tevAsadArtha ... vivAhya' e paMktino bhAvArtha : pUrvapakSa ghaTasaMvedana te ghaTasaMvedanabhinna evA paTAdisaMvedananI bhinnatAthI viziSTa che. Ano artha e ja thAya ke ghaTasaMvedanamAM paTano anubhava nathI thato.. matalaba ke ghaTamAM mAtra ghaTa ja anubhavAya eTale ja ghaTasaMvedana ghaTasaMvedanabhinnasaMvedanAntaravivikta kahevAya... ghaTamAM mAtra ghaTa ja anubhavAya ghaTasaMvedana asahAya hoya.. phalitArtha e thayo ke, asahAya evuM ghaTasaMvedana tene ja tame saMvedanAntaravivikta kaho cho.. AmAM navuM zuM thayuM? ghaTasaMvedananuM asahAyatva hovuM ja tenuM tada viviktatva che, e kaMI judI vastu nathI ke jenA dvArA tame siddha karavA mAMgo cho te sattAsattvobhAyAtmakatA siddha thaI jAya.. uttarapakSaH (ze vA...) asahAyatvane tadanyaviviktatvarUpa mAno.. koNa kahe che tamane ke juduM For Personal & Private Use Only Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 1 vizeSa TIppaNo mAno. paNa e asahAyatva kevala ghaTasaMvedanamAM ja kema? ghaTa-paTa ubhayasaMvedanamAM kema nahIM? A bAbatano khulAso to tamAre karavo ja paDaze ane kahevuM ja paDaze ke sahAyAbhAva nAmanuM bhedaka tattva kevaLa ghaTasaMvedanamAM ja che, ghaTa-paTa ubhayasaMvedanamAM nahIM.. A sahAyAbhAvarUpa bhedaka jo saMvedanamAM mAno, to vastumAM tame sattva-asattva ubhaya dharma mAnI ja lIdhA, kAraNa ke sahAyAbhAva e asattva ja che ne ? ane bIjI vAta 'yaM dhaTa:, paTAdri' A rIte ghaTabhinnapaTavaivijyanuM jJAna thAya ja che.. mATe jJAna tadanyavivikta che tevuM jaNAI ja jAya che.. AkhI duniyAmAM suprasiddha A bAbata vivAdano viSaya nathI. ' (pR. 144, 5. 21) spaSTatA - abhAvAMza koI arthakriyA nathI karato, paraMtu potAnA jJAnane to utpanna kare ja che.. vastumAM asattva rahela che ane te "vastu asad che AvA vikalpane=jJAnane pedA kare che ja.. eTale koI Apatti AvatI nathI. ' (pR. 165, 5. 21) jo samavAyane kAraNa na mAnI dharma-dharmIne ja kAraNa mAnI levAmAM Ave to 'taMtupu para:' evI AdhArAdheyabhAvane jaNAvanArI pratIti kema thAya? "tantava: paTaza' AvI pratIti ja thaI jAya ne? paNa baMne pratIti vilakSaNa che, eTale mAnavuM paDe ke "tantava: TaH' e pratItimAM je kAraNasAmagrI che, tenA karatAM kaMIka juduM kAraNa 'tatupu para:' AvI pratItinI kAraNasAmagrImAM che ane te kAraNa e ja "samavAya" che.. (pR. 177, 5. 11) matalaba ke mATIno anAdikALathI eka ja svabhAva che ke - te te samaye te te sahakArInA saMnidhAnamAM te te cokkasa prakAre kAryane utpanna karavuM. A svabhAvamAM kadApi pheraphAra thato nathI.. (pR. 181, pR. 24) pUrvapakSe ema kahyuM ke - eka dAhya vastunA dahana pachI paNa vastuno dahanasvabhAva cAlyo jato nathI, hAjara ja hoya che, kAraNa ke bIjI dAhya vastune te bhaviSyamAM bALe che ja.. jo dahanasvabhAva cAlyo gayo ema mAno, to navI vastune bALI na zake.. tathA adahanasvabhAva paNa hAjara ja hoya che. anyathA dagdhane paNa bALavA lAge. vastu dahana-adahanarUpa eka ja svabhAvavALI anAdikALathI che.. uttarapakSa ema jaNAve che ke - dahana-adahanasvabhAva niyata mAnavA joIe. matalaba ke tRNane bALavAno svabhAva tRNa baLI jatA ravAnA thaI jAya ane parNa baLI jatAM parNa bALavAno svabhAva paNa ravAnA thaI jAya.. jo 'tRNa ke parNa"ne jaNAvyA vinA phakta dahanasvabhAva ane adahanasvabhAva For Personal & Private Use Only Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSa TIppaNo pariziSTa - 1 o - mAno (matalaba ke kone bALavAno svabhAva ane kone na bALavAno svabhAva - evuM na jaNAvo) to A Apatti Avaze - (je have batAvavA jaI rahyA che..) 6 (pR. 182, paM. 8) (kAraNa ke bALavA yogya tRNAdine ekIsAthe nahIM; paNa judA judA kALe bALe che eTale amuka vakhate amukanuM dahana ane amukanuM adahana - ema agnimAM dahana-adahana ubhayasvabhAvatA mAnavI ja rahI..) (pR. 191, 5. 25) jo ke AvuM kahevuM paNa nirarthaka ja che, kAraNa ke abhavanasvabhAvI vastu utpanna nathI thatI - evuM kahevAno matalaba ja zuM ? jema kALI vastu kALI che - AvuM kahevuM nirarthaka che tema.. (pR. 218, 25) jo mATI ane UrdhvakAra vacce kathaMcid abheda mAno, to e Apatti na Ave.. kAraNa ke tevuM mAnavAmAM UrdhvakAra ane mATInA upAdAnakAraNa kathaMcid abhinna thavAthI UrdhvakAranI kathaMcid nivRtti thavA chatAM mATInI nivRtti na thaI hovAthI vikAra mAnavAnI jarUra nA rahe.. jyAre mATInI rAkha thaze, tyAre UrdhvakAra + mATI ubhayanI nivRtti thaI jatAM tenA vikArarUpa evI rAkha utpanna thaI jaze ke je mATIthI bhinna che.. (pR. 224, paM. 21) (arthAt tatkRttva hote chate paNa mRttva rahe che ane tanRttvabhinna hote chate paNa mRttva rahe che. eTale vyabhicAra spaSTa che.) (pR. 226, 5. 20) prazna H jo eka sadantara e bIjA sadantararUpa na hoya, to A ghaDAnA kapAlanI mATI A ghaDAnI mATIrUpa kevI rIte ? te baMne sat ja che ne ? uttara : jyAre A ghaDAnA kapAlanI mATInuM astitva Ave, tyAre A ghaDAnI mATI A ghaDAnI mATIrUpe nAza pAmI gaI hoya che ane A ghaDAnA kapAlanI mATIrUpe utpanna thAya che. . jyAre B ghaDAnA kapAlanI mATI to A ghaDAnI mATI hAjara hoya tyAre paNa hAjara ja hoya che.. A ghaDAnI mATImAM B ghaDAnI mATIno abheda na rahI zake.. jo B ghaDAnA kapAlanI mATIno abheda mAno, to te vakhate A ghaDAnI mATI nAza pAmI javI joIe, jevI rIte A ghaDAnA kapAlanI mATIthI abhinna thavAthI A ghaDAnI mATIno nAza thaI jAya che. For Personal & Private Use Only Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 2 anekAntajayapatAkA pariziSTa - 2) anekAntajayapatAkA'ntargatAnAM pramANavArtikazlokAnAM svopajJavyAkhyAyAH - manorathanandikRtavRttyAzca samupanyAsaH // pR. 44, paM. 1 pralapanti pratikSiptaM tadapyekAntasambhavAt / (svo0) yadayamahIkaH-syAduSTro dadhi syAnneti kimapyazlIlamayuktamaheyopAdeyamapariniSThAnAdAkulaM pralapati, tadapyanena nirastaM svabhAvenaikAntabhedAt / tadanvaye vA sarvasyobhayarUpatve tadvizeSanirAkRteH // 182 // codito dadhi khAdeti kimuSTaM nAbhidhAvati / (3/183 pUrvArdha) (svo0) tathA puSTro'pi syAd dadhi, nApi sa evoSTro yenAnyo'pi syAduSTraH / tathA dadhyapi syAduSTraH nApi tadeva dadhi yenAnyadapi syAd dadhi / tadanayorekasyApi kasyacittadrUpAbhAvasyAbhAvAt, svarUpasya vA tadbhAvinaH svaniyatasyAbhAvAt na kazcidvizeSa iti dadhi khAdeti codita uSTramapi khAdeta / / (ma0) etena sAMkhyamatanirAkaraNenaivAhIkA digambarA yat syAduSTro dadhi vastutvAt, na vA syAduSTro vizeSarUpatayA iti kimapyayuktatayA heyopAdeyaviSayApariniSThAnAdAkulaM pralapanti tadapi pratikSiptam, ekAntasya bhedasya sambhavAt / (ma0) AkulatvamevAkhyAtumAha-sarvasya vastuna ubhayarUpatve svapararUpatve sati tadvizeSasya dadhyeva dadhi noSTraH, uSTra evoSTro na dadhItyasya bhedasya nirAkRteH, dadhi khAdeti codito niyojyaH kimuSTuM prati nAbhidhAvati / pR. 46, paM. 1 athAstyatizayaH kazcid yena bhedena vartate // 3/183 // sa eva dadhi so'nyatra nAstItyanubhayaM param / For Personal & Private Use Only Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA pariziSTa - 2 (svo0) athAnayoH kazcidatizayo'sti yenAyaM tathA coditaH kSIravikAra eva pravartate nAnyatra / sa evAtizayo'rthakriyArthipravRttiviSayo dadhi / tatphalavizeSopAdAnabhAvalakSitasvabhAvaM hi vastu dadhIti / sa ca tAdRzaH svabhAvo'nyatra nAstIti pravRttyabhAvAdarthinaH / tasmAttannobhayarUpamityekAntavAdaH // (ma0) athAsti dadhnaH sakAzAd uSTrasyAtizayo vizeSaH kazcid yena vizeSeNa coditena bhedena pratiniyamena dadhizabdAt danyeva, uSTrazabdAduSTra eva pravarttate / evaM tarhi sa vizeSa evAnyatrAsambhavI uSTro vizeSo dadhilakSaNe'nyatra vastuni nAstIti sarvaM vastvanubhayaM na svapararUpam kintu parameva parasmAt // pR. 49, paM. 1 (svo0) api ca - sarvAtmatve ca sarveSAM bhinnau syAtAM na dhIdhvanI // 3/184 // bhedasaMhAravAdasya tadabhAvAdasambhavaH / (svo0) so'yamahIkaH kvacidapyekamAkAraM pratiniyatamapazyan vibhAgAbhAvAd bhAvAnAM kathamasaMsRSTA'nyAkAravatyA buddhyA'dhimucyetArthAnabhilapedvA ? tato bhedAgrahAt tatsaMhAravAdo na syAt-syAduSTro dadhi syAnneti / atha punarasaMsRSTAvAkArau pratipadya saMhared / ekarUpasaMsargiNyA buddheH kvacit pratiniyamAttatpratibhAsakRt etayoH rUpayoH svabhAvabhedo'pi syAt, ekAnekavyavasthiteH pratibhAsaviSayatvAt / tathA ca naikastadubhayarUpa syAditi mithyAvAda eSaH / sthitametanna bhAvAnAM kazcit svabhAvAnvayo'sti / bhedalakSaNameva tu sAmAnyam / atha ca prakRtyA kecidekajJAnAdiphalAH kecinneti / bhavatu nAma bhAvAnAM svabhAvabhedaH sAmAnyam / yeSAM tu nirupAkhyAnAM svabhAva eva nAsti tatra kathaM svabhAvabhedaviSayAH zabdAH ? teSvavazyaM zabdapravRttyA bhAvyam, kathaMcidavyavasthApiteSu vidhipratiSedhAyogAt / tathA ca sarvatrAyamanvayavyatirekAzrayo vyavahAro na syAd-uSNasvabhAvo'gnirnAnuSNa ityapi, svabhAvAntarasyAsataH kathaMcidavyavasthApanAt sarvathA pratipatteragnisvabhAvasyApratipattiriti vyAmUDhaM jagat syAt / syAdetat-na tatra kasyacidasato niSedhaH / anuSNaM sadevArthAntaraM niSidhyata iti / kathamidAnIM sadasannAma ? na brUmaH sarvatrAsat / tatra nAstIti dezakAladharmaniSedha eva sarvatra For Personal & Private Use Only Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 2 anekAntajayapatAkA bhAveSu kriyate, na dharmiNaH / tanniSedhe tadviSayazabdapravRttyabhAvAt / anirdiSTaviSayasya naJo'prayogAt / so'pi tarhi dezAdipratiSedhaH katham ? yasmAttatrApi na dezAdInAM pratiSedho nApyarthasya / saMbandho niSidhyata iti cet, nanu taniSedhe'pi tulyo doSo'niSedhAd asati zabdApravRttirityAdi / asato vAsya niSedhe tadvaddharmiNo'pi niSedhaH / na vai saMbandhasya nAstIti niSedhaH / kiM tarhi ? neha ghaTo nedAnIM naivamityukto nAnena saMbaMdho'sti, naitaddharmA veti prtiitiH| tathA ca saMbandho niSiddho bhavati / tathApi kathaM niSedho yAvadasya saMbandho dharmo vA nAstIti matirna bhavati / na cAsyAH kathaMcidbhAve saMbhavaH, abhAveSu tathA bhAvAt / tasmAt saMbandhAbhAvapratIteH nAyamihetyAdyA pratItiH syAt / tadabhAve na syAt / pratItau vA tadabhAvasya yathApratItimatastatprabhavAH zabdAH kena nivAryante ? sa eva hi zabdAnAM na viSayo yo na vitarkANAm / te cet pravRttAH ko vacanasya niSeddhA? . na hyavAcyamarthaM buddhayaH samIhante / saMbandhasya tu svarUpeNAnabhidhAnamuktam,abhidhAne saMbandhitvena buddhAvupasthAnAt yathAbhiprAyamapratItiH / tadayaM pratIyamAno'pi saMbaMdhirUpa eveti svarUpeNa nAbhidhIyate / tasmAnnAbhAvavat saMbandhe'pi prasaGgaH / api cAyamabhAvamabhidheyaM bruvANaM prati pratividadhannabruvANaH kathaM pratividadhyAt ? vacane cAsya kathamabhAvo'nuktaH ? athAbhAvameva necchet tenAvacanam / tadevedAnI kathamabhAvo nAstIti ? yat punaretad arthaniSedhe'narthakazabdAprayogAt niviSayasya no'prayogaH ityatrottaraM vakSyate / tasmAt santyabhAve'pi zabdAH / (ma0) kiJca-sarveSAM bhAvAnAM sarvAtmatve ca bhinnau dhIdhvanI na syAtAm / ekaviSayatvAt / tayodhIva'nyorabhedAt bhedasaMhAravAdasyAsambhavaH syAt / uSTrAd bhinnaM dadhi iti bhedavyavahAraH, dadhyevoSTraH iti ca tadAtmatopasaMhAravyavahArazca buddhizabdayorabhedAnna syAt / na hi buddhizabdayorbhedavyavahAro yuktaH, tannibandhanatvAt tasya / tadabhAve'pi bhAve cAtiprasaGgAt / bhedapratItyorbhAvAt tAdAtmyopasaMhArazca katham, tadadhInatvAt tasya / (svo0) teSu kathaM svabhAvabheda iti ? tatrApi - - rUpAbhAvAdabhAvasya zabdA rUpAbhighAyinaH // 3/185 // (svo0) vastuvRttInAM zabdAnAM kiM rUpamabhidheyamAhosvidbheda iti zaGkA'pi syAt / abhAvastu vivekalakSaNa eva, nimittIkartavyasya kasyacidrUpasyAbhAvAt / tadbhAve'bhAvAyogAt, tadbhAvalakSaNatvAd bhAvasya / tasmAdayameva sa mukhyo vivekaH / tasya tathAkhyAyinaH zabdAH kiM vivekaviSayA ityasthAnamevaitadAzaGkAyAH / tasmAt siddhametat-sarve zabdAH vivekaviSayAH vikalpakalpAzca / ete ekavastupratizaraNA For Personal & Private Use Only Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA pariziSTa - 2 api yathAsvamavadhibhedopakalpitairbhedaiH bhinneSviva pratibhAtsu buddhau vivekeSUpasthApanAdbhinnaviSayA eva / tena svabhAvasyaiva sAdhyasAdhanabhAve'pi na sAdhyasAdhanasaMsargaH // 3/185 / / - (ma0) uktaM tAvad bhAvAdizabdAnAM vyavacchedaviSayatvam / ye'pyabhAvAdizabdA abhAvasya svarUpAbhAvAt te'pi rUpAbhidhAyino vastuvAcakA nAzakyA eva / ... pR. 60, paM. 5 yaH pazyatyAtmAnaM tatrAsyAhamiti zAzvataH snehaH / snehAt sukheSu tRSyati tRSNA doSAMstiraskurute // 1/219 // pR. 61, paM. 1 guNadarzI paritRSyan mameti tatsAdhanAnyupAdatte / tenAtmAbhinivezo yAvat tAvat sa saMsAre // 1/220 // pR. 61, paM. 3 Atmani sati parasaMjJA svaparavibhAgAt parigrahadveSau / anayoH sampratibaddhAH sarve doSAH prajAyante // 1/221 // (ma0) nanvAtmabhAvanayApi mokSo'sti / tat kiM nairAtmyabhAvanayA ? yadAhuH-AtmA.. mantavyo nididhyAsitavyaH ityAdi / atrAha___ yaH pazyatyAtmAnaM tatrAtmanyasya draSTurahamiti zAzvato'napAyI sneho bhavati / snehAdAtmasnehAt sukheSu tRSyati, tRSNAvAn bhavatIti / tRSNA ca sukhasAdhanatvenAdhyavasitAnAM vastUnAM doSAnazucitvAdIn tiraskurute pracchAdayati / doSatiraskaraNAt guNadarzI zucitveSTatvaguNAn pazyan paritRSyan mameti mamedaM sukham iti gardhamAnastasya sukhasya sAdhanAni garbhagamanAdInyupAdatte / tenAtmadarzanamUlatvena janmAderAtmAbhinivezo yAvat tAvat sa AtmadarzI saMsAra eva / na kevalaM janmaprabandhaH, tasya doSA api samastAH santItyAha-Atmani sati tato'nya For Personal & Private Use Only Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 2 anekAntajayapatAkA smin parasaMjJA parabuddhirbhavati / svaparavibhAgAcca kAraNAt svaparayoryathAkramaM parigraho'bhiSvaGgaH, dveSaH parityAgastau bhavataH / anayoranunayapratiSedhayoH sampratibaddhAH sarve doSA rAgamAtsaryeAdayaH prajAyante // 1/219-220-221 // pR. 111 paM. 6 ya eva tarhi kRtakaH sa evAnityaH, bhedAbhAvAt pratijJArthaikadezo hetuH syAt / naiSa doSaH / yasmAt sarve bhAvAH svabhAvena svasvabhAvavyavasthiteH / svabhAvaparabhAvAbhyAM yasmAd vyAvRttibhAginaH // 3/40 // tasmAd yato yato'rthAnAM vyAvRttistannibandhanAH / jAtibhedAH prakalpyante tadvizeSAvagAhinaH // 3/41 // (svo0) sarva eva hi bhAvAH svarUpavyavasthitayaH / te nAtmAnaM pareNa mizrayanti, tasmAdaparatvaprasaGgAt / yadyeSAmabhinnamAtmabhUtaM rUpam, na tatteSAm, tadAnIM teSAmabhAvAt / tadaiva hi syAt, tasyaiva bhAvAt tadvyatiriktasyAnyasyAbhAvAt tasyaiva ca punarbhedavirodhAt / taccAtmani vyavasthitamamizrameva / arthAntaramayanaikasaMbandhe'pi na tatteSAM sAmAnyam, atadrUpatvAt, dvitvAdisaMyoga-kArya-dravyeSvapi prasaGgAt / na hi saMbandhinA'pyanyenAnye samAnA nAma tadvanto nAma syuH / bhUtavat kaNThe guNena / nAbhinnapratyayaviSayA bhUtavat / tadAtmAnameva hi buddhiH saMsRjantI sAmAnyaviSayA pratibhAsate naikasaMbandhinAviti, bhUtavat / taddazinyAH sA bhrAntiriti cet, tadarzanIti kutaH ? nirbIjabhrAntyayogAditi cet, ta eva tadekakAryA bIjam, saMkhyA-saMyogakAryadravyAdimatsu bhUtAdiSvabhAvAt ca / tanna, tatra sAmAnyabuddhau nivezAbhAvAt sAmAnyamanyat / sati vA tasyApi svAtmani vyavasthAnAdamizraNamevAnyena / tasmAdime bhAvAH svajAtIyAbhimatAdanyasmAcca vyatiriktAH, svabhAvenaikarUpatvAt / yato yato bhinnAstadbhedapratyAyanAya kRtasannivezaiH zabdaiH, tatastato bhedamupAdAya svabhAvAbhede'pyanaikadharmANaH pratIyante / te'pi zabdAH sarvabhedAnAkSepe'pyekabhedacodanAt tatsvalakSaNaniSThA eva bhavanti / tadekasmAdapi tasya bhedo'stIti / tasmAdekasya bhAvasya yAvanti pararUpANi tAvatyastadapekSayA vyAvRttayaH, tadasaMbhavikAryakAraNasya tadbhedAt / yAvatyazca tadvyAvRttayaH tAvatyazca zrutayo'tatkAryakAraNaparihAreNa vyavahArArthAH / yathA prayatnAnantarIyakaH zabdaH zrAvaNa ityatatkAraNakAryaparihArArtham / tasmAt For Personal & Private Use Only Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA pariziSTa - 2 svabhAvAbhede'pi yena dharmeNa nAmnA yo vizeSo bhedaH pratIyate na sa zakyo'nyena pratyAyayitumiti naikArthAH sarvazabdAH / tanna pratijJArthaMkadezo heturiti // 3/40-42 / / (ma0) yadi ya eva kRtakaH sa evAnityaH bhedAbhAvAt, tadA pratijJArthaikadezo hetuH syAdityAha-sarve bhAvAH svabhAvena svasvabhAvavyavasthiteH AtmAtmIyarUpavyavasthitatvAt / svabhAvaparabhAvAbhyAM sajAtIyAd vijAtIyAcca vyAvRttibhAgino yasmAnna kenacinmizrAH tasmAd yato yato'svarUpAdarthAt vyAvRttirarthAnAM tannibandhanAH tattadvyAvRttinimittA jAtibhedAstadvizeSAvagAhinaH tatsvalakSaNAzrayAH kalpyante zabdaiH svavAcyatayA // 3/40-41 // pR. 186, paM. 2 (svo0) nanvatra na tasya kiJcid bhavati na bhavatyeva kevalam / ityuktam / na hyayaM vinAzo'nyo vA kazcidbhAvasya bhavatItyAha / kiM tarhi sa eva bhAvo na bhavati / yadi hi kasyacidbhAvaM brUyAnna bhAvo'nena nivartitaH syAt / tathA ca bhAvanivRttau prastutAyAmaprastutamevoktaM syAt / na hi kasyacidbhAvena bhAvo na bhUto nAma / tadA na bhUto yadi svayaM na bhavet / na bhavatIti ca prasajyapratiSedha eSa na paryudAsaH / anyathehApi kasyacidbhAve na pratiSedhaparyudAsayo rUpabhedaH syAt / ubhayatrApi vidheH prAdhAnyAt / evaM cApratiSedhAt kasyacit paryudAso'pi kvacinna syAt / yadi hi kiMcinnivarteta yadA tadvyatireki saMspRzyeta tatparyudAsena / tacca nAsti, sarvatra nivRttirbhavatItyukte kasyacidbhAvasyaiva pratIteH / tathA'nenArthAntarabhAva evoktaH syAt / na tayoH parasparaM vivekaH / aviveke ca paryudAsaH tadevaM vyatirekA'bhAvAdanvayo'pi na syAt, tasyaikasvabhAvasthitilakSaNatvAt / tatsthitizca tadanyavyatireke sati syAt / sa ca nAstItyapravRttinivRttikaM jagat syAt / tasmAdyasya nAzo bhavatItyucyate sa svayameva na bhavatItyuktaM syAt / na vai ghoSasAmyAdviSayAntaradRSTo vidhiH sarvatra yojanAmarhati / na hi gardabha iti nAmakaraNAdvAleyadharmA manuSye'pi yojyAH / tathA na caitrasya putro bhavatItyatra dRSTo vidhivinAze'pi, virodhAt / evaM cAbhidhAne'pi prayojanamAveditameva / ato (ma0) atrAha-na tasya bhAvasya kiJcid vinAzo'nyo vA bhavati / kiM tarhi sa eva For Personal & Private Use Only Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 2 anekAntajayapatAkA OM kevalaM na bhavati, vyavaharttavyaikarUpatvAt tasya / tatra ca bhedAbhedavikalpAnavatAraH / bhAve hyeSa vikalpaH syAd vidhervastvanurodhataH // 3/279 // bhAvo'vazyaM bhavantamapekSate / sa ca svabhAva eva, niHsvabhAvasya kvacidvyApAre samAvezAbhAvAt / vyApAra iti hi tathAbhUtasvabhAvotpattiH / sA niHsvabhAvasya kathaM syAt ? kathamidAnIM bhavatyabhAvaH zazaviSANamityAdivyavahAraH ? na vai zazaviSANaM kiJcidbhavatItyucyate'pi tvevamasya na bhavatIti bhAvapratiSedha eva kriyate / api ca vyavahartAraH etadevaM vyApAravadiva samAropyAdarzayanti prakaraNena kenacit / na tu tathA / sarvArthavivecanaM hi tatra tattvam / na kasyacit samAvezaH / na khalvevaM vinAzaH, vastuni tadabhAvAt / asAvapi yadi vaktRbhirevaM khyApyate na tu svayaM tathA, tadA na bhavatItISTametat / tasmAt svayaM bhavan svabhAvo vikalpaM nAtivarttate tattvamanyatvamiti // 3/279 // __ (ma0) hi yasmAd bhAve vikalpa eSa bhedAbhedAtmakaH syAt, vidhervastvanurodhataH / nAzastu prasajyapratiSedharUpo niHsvabhAvatvAd bhedAbhedavikalpAkSamaH / yadi ca prasajyapratiSedhe'pi vastvantaravidhiH, tadA paryudAsAnna bhidyeta / ubhayatrApi vidheH prAdhAnyAt / paryudAso vA na sidhyet, ekanivRttAvaparavidhAne sa syAt, nivRttyasiddhau tu kathaM yuktaH ? // 3/279 / / % % yadArjavAduktamayuktamanyaistadanyathAkAramakAri ziSyaiH / na viplavo'yaM tava zAsane'bhUdaho adhRSyA tava zAsanazrIH // - ayogvyvcchedvaatriNshikaa| For Personal & Private Use Only Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSa noMdha For Personal & Private Use Only Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // sUripurandara zrIharibhadrasUristutayaH // matibauddhAH ! zuddhA prabhavati kathaM sA'dyabhavatAM, vicArazcArvAkAH ! pracarati kathaM cArucaturaH / kutarkastarkajJAH ! kimapi sa kathaM tarkayati vaH, sati syAdvAde zrIprakaTaharibhadroktavacane // 1 // grAvagranthipramAthiprakaTapaTuraNatkAravAgbhAratuSTapreDDaddarpiSThaduSTapramadavazabhujAsphAlanottAlabAlAH / yad dRSTvA muktavantaH svayamatanumadaM vAdino hAribhadraM, tad gambhIraM prasannaM na harati hRdayaM bhASitaM kasya jantoH // 2 // yathAsthitArhanmatavastuvAdine nirAkRtAzeSavipakSavAdine / vidagdhamadhyasthanRmUDhatAraye namo'stu tasmai haribhadrasUraye // 3 // - zrIyazodevamunikRtA prazaMsA zrIharibhadrasUrIndraH vArIndra iva vizrutaH / paratIrthyAMstrAsayitvA mRgAniva gururjayI // - kazcit pUrvamaharSiH hAribhadraM vacaH kvedamatigambhIrapezalam / kva cAhaM zAstralezajJastAdRktantrA'vizAradaH // 1 // yeSAM giraM samupajIvya susiddhavidyAmasmin sukhena gahane'pi pathi pravRttaH / te sUrayo mayi bhavantu kRtaprasAdAH zrIsiddhasenaharibhadramukhAH sukhAya // 2 // - zrIyazovijayopadhyAyakRtA syAdvAdakalpalatA siripAyalittakai-bappabhaTTi-haribhaddasUripamuhANaM / kiM bhaNimo uNajja vi na guNehiM samo jage sukaI // - zrIvijayasiMhasUrikRtA bhuvanasundarIkathA bhadaM siriharibhaddassa sUriNo jassa bhuvaNaraMgammi / vANIvisaTTarasabhAvamaMtharA naccae suiraM // - zrIlakSmigaNikRtaM supArzvanAthacaritram Edimeducation intonmalidual For Personal & Private Use Only Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||suuripurndrshriihribhdrsuuristutyH|| sUryaprakAzyaM kva nu maNDalaM divaH, khadyotakaH kvAsya vibhaasnodymii| kva dhIzagamyaM haribhadrasadvacaH kvA'dhIrahaM tasya vibhAsanodyataH // -zrIjinezvarasUrikRtA aSTakaTIkA parahitAdhAnanibiDanibuddhibhagavAn sugRhItanAmadheyaH zrIharibhadrasUriH // - zrImunicandrasUrikRtA upadezapadavRttiH nityaM zrIharibhadrasUriguravo jIyAsuratyadbhUtajJAnazrIsamalaGkRtAH suvizadAcAraprabhAbhAsurAH / yeSAM vAkprapayA prasannatarayA zIlAmbusaMpUrNayA bhavyasyeha na kasya kasya vidadhe cetomalakSAlanam // -zrIprabhAnandasUrikRtA jambUdvIpasaGgrahaNIvRttiH uDyammi mihiri bhadaM sudiTThiNo hoi mggdsnno| taha haribhaddAyariyammi bhaddAyariyammi udayamie // - zrIjinadattasUrikRtagaNadharasArdhazatakam zrI siddhasena-haribhadramukhAH prasiddhAste sUrayo mayi bhavantu kRtaprasAdAH / yeSAM vimRzya satataM vividhAn nibandhAna zAstraM cikIrSati tanupratibho'pi mAdRk // - zrIvAdidevasUrikRtasyAdvAdaratnAkaraH hAribhadraM vacaH kvedamatigambhIrapezalam / kva cAhaM jaDadhIreSa svalpazAstrakRtazramaH // - zrImalayagirisUrikRtA dharmasaGgrahaNIvRttiH tal de private Use Only Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI a.guNarasuSi bhA rIkSAdAne zeSamatamatizayAnA anekAntajayapatAkeha / hartuM na zakyA kenApi vAdinA naumi taM vIram // anekAntavivaraNam / 2043 2066 saripadarajadvaUS Anekantjaypataka Ho jeNa viNA logassa vavahAro savvahA Na nivvahai / tassa bhuvaNekkaguruNo Namo aNegaMtavAyassa // sanmatitarkaprakaraNam / 09428500401 For Personal & Private Use Only