Page Text
________________
अधिकारः) व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
स्वरूपमेव सर्वेषां सर्वज्ञानां तथाविधम् । विज्ञानं न तु तत् तेन तत्त्वतः क्रियते यतः ।।
................ व्याख्या ...... सर्वदर्शिनां वीतरागाणां करोत्यनेकं विज्ञानं यावन्तस्ते, अन्यथा तदसर्वदर्शित्वप्रसङ्गात् । इदम्
अधिकृतं वस्त्वेकस्वभावमेव इत्थं कथं न ते-तव करोत्यनेकं विज्ञानं कात्योपयोगाविशेषादिति ?
अत्रोत्तरम्-स्वरूपमित्यादि । स्वरूपम् एव सांसिद्धिकं सर्वेषां सर्वज्ञानां वीतरागाणां तथाविधं-तत्कात्य॑ग्रहणप्रकारं विज्ञानं न पुनः तत् तेन-वस्तुना तत्त्वतः-परमार्थतः क्रियते यतः, अतो नेदमित्थं ममेति योजना ।
... मनेांतरश्मि *.... વસ્તુ, પોતાના સંપૂર્ણ અંશને આશ્રયીને, જેમ ઋષભદેવનાં વિજ્ઞાનમાં વ્યાપૃત થાય છે, તેમ મહાવીરસ્વામીનાં વિજ્ઞાનમાં પણ વ્યાંગૃત થાય છે. તેથી, અનેકસ્વભાવી વસ્તુનો, જેમ સંપૂર્ણતયા એક વિજ્ઞાન પ્રત્યે વ્યાપાર હોવા છતાં, તેનાથી બીજા વિજ્ઞાનની પણ ઉત્પત્તિ શક્ય છે, તેમ એકસ્વભાવી વસ્તુનો સર્વાશે વ્યાપાર તો બંનેમાં સરખો જ છે, તો સર્વાશે અનેક વિજ્ઞાનની ઉત્પત્તિ थाय, तेमi iपो शुं ?
(૧૪) સ્યાદ્વાદી : અરે ભાઈ ! બધા જ સર્વજ્ઞ પુરુષોનો વસ્તુને સંપૂર્ણતયા ગ્રહણ કરવાનો સ્વભાવ જ છે, ત્યાં વસ્તુ દ્વારા તે વિજ્ઞાન ઉત્પન્ન થતું નથી. (કેમ નહીં ? તે જણાવે છે.)
આશયઃ બૌદ્ધ, દરેક વસ્તુ સર્વીશે વ્યાપૃત થઈને અનેક સર્વજ્ઞના જ્ઞાનમાં નિમિત્ત બને છે, તેમ કહ્યું, તેનું ખંડન થાય છે – સર્વજ્ઞનાં જ્ઞાનમાં વસ્તુ નિમિત્ત બનતી જ નથી, સર્વજ્ઞને સ્વભાવથી જ વસ્તુનું જ્ઞાન થાય છે. *......................................................... विवरणम् .................................................... लक्षणमजीवलक्षणं वा वस्तु अनन्तस्वभावम् एकत्र-ऋषभादिविज्ञाने कात्न्यून सव्यापारमभूत, अन्यथा केषाञ्चित् स्वभावविशेषाणामनवगमप्रसङ्गात् । एवं महावीरविज्ञानेऽपि तत् सर्वात्मनैव व्यापृतम् । ततश्च यथाऽनेकस्वभावेन वस्तुना सर्वात्मना एकविज्ञानजननव्यापृतेनापि सता विज्ञानान्तरमपि जन्यते, तथा अस्मन्मतेऽपि एकस्वभावेनैव स्तम्भादिना यद्यनेकं विज्ञानं जनयिष्यते तदा किं नाम भवत: क्षुण्णं स्यादिति परस्याशयः ।
પ્રશ્નઃ તે વસ્તુ અમુક અંશે ઋષભદેવના જ્ઞાનમાં અને અમુક અંશે મહાવીરસ્વામીના જ્ઞાનમાં કારણ भानीभेतो?
ઉત્તર : એવું ન માની શકાય, કારણ કે અમુક અંશથી ઉત્પન્ન કરે, તો જે અંશથી ઉત્પન્ન કરશે તેટલા અંશનો જ બોધ થશે, તે સિવાયના અંશનો નહીં અને તેમ થતાં તો ઋષભાદિ અસર્વજ્ઞ જાહેર થશે. તેથી, તે વસ્તુ દરેક વિજ્ઞાનને સર્વાશે જ ઉત્પન્ન કરે છે, એમ જ માનવું જોઈએ...
४. 'असताऽपि
१. अनुष्टुप् । २. 'वस्त्वेव स्व०' इति ङ-पाठः । ३. 'कात्स्ये नोप०' इति घ-पाठः । एकस्वभावेनैव स्तम्भादिना यद्यनेकं' इति ख-पाठः। ५. 'क्षुणं' इति च-पाठः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005532 |
| Book Title | Anekantjaipataka Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhavyasundarvijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 370 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |