Anekantjaipataka Part 01

SR No.: 005532
Original Sutra Author: N/A
Author: Bhavyasundarvijay, Yashratnavijay
Publisher: Jingun Aradhak Trust
Publication Year: 2013
Total Pages: 370
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 9 MB

Page 154

४२
अनेकान्तजयपताका
(प्रथमः नुपपत्तेः । विशेषरूपता हि सामान्याद् व्यतिरिक्ता वा स्यादव्यतिरिक्ता वा । अव्यतिरिक्तत्वे तत्स्वरूपवन तस्यास्तत्त्वम् । व्यतिरिक्तत्वे च तदर्थिप्रवृत्तिविषयत्वात् तस्या एव वस्तुता । व्यतिरिक्ताव्यतिरिक्तेति चेत्, नन्वेवं विरोध इति त्यज्यतामुभयरूपवस्तुवादाभिमानः । (२८) तथा चोक्तम्
.............. व्याख्या ............ दर्शयन्नाह-विशेषरूपता हि विषादिसम्बन्धिनी सामान्याद् यथोदिताद् व्यतिरिक्ता वा स्यादव्यतिरिक्ता वा । किञ्चात इत्याह-अव्यतिरिक्तत्वे सामान्यात् तत्स्वरूपवत्-सामान्यस्वरूपवत् न तस्याः-विषादिविशेषतायाः तत्त्वं-विशेषरूपत्वम्, सामान्याव्यतिरेकादित्यर्थः । व्यतिरिक्तत्वे च विषादिविशेषरूपतायाः सामान्यात्, तस्या एव-विशेषरूपतायाः वस्तुता इति योगः । कुत इत्याह-तदर्थिप्रवृत्तिविषयत्वात्, तस्या एवार्थक्रियाकारित्वादित्यभिप्रायः । व्यतिरिक्ताव्यतिरिक्तेति चेत् सामान्याद् विशेषरूपतेति प्रक्रमः । एतदाशङ्क्याह-नन्वेवमित्यादि । नन्वेवंव्यतिरिक्ताव्यतिरिक्ताङ्गीकरणे विरोध इति कृत्वा त्यज्यतामुभयरूपवस्तुवादाभिमानः, असारत्वादस्येत्यभिप्रायः । तथा चोक्तमिति ज्ञापकमाह प्रवृत्तीत्यादिना । प्रवृत्तिनियमः तदन्य
....... मनेतिरश्मि * આ રીતે તમે જે વિશેષરૂપતા દ્વારા પ્રતિનિયત વ્યવહારની સંગતિ કરો છો, તે વિશેષરૂપતા सामान्यथा (१) मिन्न छ, (२) अभिन्न ?
(૨) જો અભિન્ન માનશો, તો સામન્યનાં સ્વરૂપની જેમ વિશેષરૂપતા પણ સામાન્યથી અભિન્ન થવાથી - સામાન્યરૂપ જ બની જવાથી – એની વિશેષરૂપતા જ નહીં રહે અને માત્ર સામાન્યરૂપતા જ શેષ રહેતાં, વિષાદિ અંગેના પ્રતિનિયત વ્યવહારનો ઉચ્છેદ યથાવસ્થિત જ રહેશે.
(૧) જો ભિન્ન માનશો, તો તો માત્ર વિશેષરૂપતા જ વસ્તુરૂપે સિદ્ધ થશે, કારણ કે માત્ર વિશેષરૂપતા જ વિષાદિના ઇચ્છુક વ્યક્તિના વ્યવહારનો વિષય બને છે.
આશય એ કે જે અર્થક્રિયાકારી હોય, તે જ પરમાર્થરૂપે સત્ હોય છે. પ્રસ્તુતમાં, વિશેષરૂપતા જ મોદકાર્થી વ્યક્તિને મોદક વિશે પ્રવર્તાવે છે, સામાન્યરૂપતા નહીં – એમ અર્થક્રિયાકારી માત્ર વિશેષરૂપતા જ હોવાથી, વસ્તુની માત્ર વિશેષરૂપતા જ પરમાર્થરૂપે સિદ્ધ થશે... એટલે સામાન્યરૂપતા રહેશે જ નહીં.
પ્રશ્ન : સામાન્ય-વિશેષરૂપતા વચ્ચે ભેદભેદ ન મનાય?
ઉત્તરઃ ના, કારણ કે બંને વચ્ચે વિરોધ હોવાથી, ભેદ હોય ત્યાં અભેદ ન ઘટે અને અભેદ હોય ત્યાં ભેદ ન ઘટે. તેથી, વસ્તુ સામાન્ય-વિશેષ ઉભયરૂપ છે – એવું ફોગટનું અભિમાન છોડી દો ! ___ (२८) युं छे -
१. 'नन्वेवमित्यादि' इति पाठो घ-पुस्तके नास्ति ।