Page Text
________________
१९८
अनेकान्तजयपताका
(દ્વિતીય
नीरूपत्वाच्च । न चानेन क्वचिद् भवनवदभवनग्रहः, तथानिश्चयाभावात् । न च निरंशानुभवभावेऽपि विभ्रमात् तदभावः, भवननिश्चयस्याप्यभावापत्तेः । न च
अतिप्रसङ्गात् तद्वदन्यस्यापि ग्रहणेन दोषान्तरमाह-नीरूपत्वाच्च । अभवनस्य नीरूपत्वं नीरूपसत्त्वाद्युपलक्षणमिति ॥ __अभ्युच्चयमभिधातुमाह-न चेत्यादि । न च अनेन-प्रत्यक्षेण क्वचित्-एकत्र सर्वत्र वा क्वचिदपि भवनवद्-यथा भवने तथा अभवने ग्रहः । कुतो नेत्याह-तथानिश्चयाभावात्भवन इव निश्चयाभावात् । अभवने आशङ्कान्तरापोहायाह-न चेत्यादि । न च निरंशानुभवभावेऽपि सति विभ्रमात् हेतोः तदभाव:-अभवननिश्चयाभावः । कुत इत्याह-भवननिश्चयस्यापि तन्निबन्धनस्य अभावापत्तेः कारणात् । आशङ्कान्तरापोहायाह-न चेत्यादि । न च तन्निबन्धनानुभवे-भवननिश्चयनिबन्धनानुभवे न विभ्रमः । कुत इत्याह-तस्यैव-अभवन
- અનેકાંતરશ્મિ ... ઉત્તર : ભાવી પદાર્થ ઇન્દ્રિય દ્વારા ગ્રહી ન શકાય, કારણ કે ઇન્દ્રિય દ્વારા તો માત્ર વર્તમાનકાલીન પદાર્થનું જ ગ્રહણ થાય છે, જ્યારે અભવન તો ભૈવિષ્યકાલીન છે, છતાં પણ તેનું ગ્રહણ માનશો, તો તેની જેમ, અતીત-અનાગતકાલીન બીજા પદાર્થનું પણ ગ્રહણ માનવું પડશે, જે અઘટિત છે. તથા, અભવન તો અરૂપ ( નિઃસ્વભાવ) હોઈ તુચ્છરૂપ છે, માટે તેનું તો ઇન્દ્રિય દ્વારા શી રીતે ગ્રહણ થઈ શકે ?
વળી, પ્રત્યક્ષ દ્વારા, જેમ ભવનનું ગ્રહણ થાય છે, તેમ અભવનનું ગ્રહણ સંભવિત જ નથી, કારણ કે જો અભવનનું પણ ગ્રહણ થતું હોત તો ભવનની જેમ તેનો પણ નિશ્ચય થાત, જે થતો ર્નથી.
જ્યારે પટ: એવો નિર્ણય થાય, ત્યારે : (પટો નાસ્તિ) એવો નિર્ણય થતો નથી. એટલે ઇટ: એવા પ્રત્યક્ષ વખતે ધટનું પ્રત્યક્ષ માની શકાય નહીં.
બૌદ્ધમતે વસ્તુ નિરંશ છે, તેમાં ભવન-અભવન બંનેનું પ્રત્યક્ષ થયા પછી, વિભ્રમનાં કારણે, અભવનનો નિશ્ચય નથી થતો – એવું તો કહી શકાય નહીં; કારણ કે જો નિશ્ચય થાય તો આખાનોભવન/અભવન બંનેનો થાય અને ન થાય તો આખાનો – ભવન/અભવન બંનેનો ન થાય...
...... .......... વિવરVE ......... 14. મવનનિશ્ચયથાપિ તદ્મવન્વનરતિ . નિરંશનુમવિશ્વનસ્ય ||
આ પૂર્વપક્ષી; ભવનને જ અભવનસ્વભાવી માની, ભવનના પ્રત્યક્ષથી અભવનનું પ્રત્યક્ષ માને છે. પણ ભવનવિષયક પ્રત્યક્ષ તે ભવન વખતે છે અને અભવન તે પછીની ક્ષણે છે, માટે અભવન તે ભવિષ્યકાલીન બને છે.
* મૂળ તો બૌદ્ધને, અભવનનું પ્રત્યક્ષ એટલા માટે સિદ્ધ કરવું છે, કારણ કે તેમ કરવાથી ‘વ ન મવતિ' એ કથન, જ્ઞાનપૂર્વક જ હોવાથી, બાલપ્રલાપરૂપ ન બને, ફલત: ભવનવિષયક પ્રત્યક્ષથી અભવનનું જ્ઞાન થઈ જશે... પણ ગ્રંથકારશ્રી તેના નિરાકરણ માટે સચોટ સમીક્ષા કરે છે.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005532 |
| Book Title | Anekantjaipataka Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhavyasundarvijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 370 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |