Page Text
________________
ધિક્કાર:) व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता रदोष इति चेत्, न, भिन्नप्रवृत्तिनिमित्तव्यतिरेकासिद्धेः द्रव्यस्यानेकशक्तिसमन्वितत्वात्,
- વ્યારહ્યા इत्येवम् । भिन्नप्रवृत्तिनिमित्तव्यतिरेकेणापि द्रव्यस्यैवापर्यायत्वेन शब्दान्तरप्रवृत्तेः-द्रव्येऽपर्यायशब्दप्रवृत्तेः अदोषः-तदेवाबाद्यसत्त्वमुच्यत इत्यत्र य उक्तो भिन्नप्रवृत्तिनिमित्तानुपपत्त्याख्यो दोषः सोऽयमदोषः । इति-एवं चेत् मन्यसे, एतदाशङ्क्याह-नेत्यादि । न-नैतदेवम् । कुत इत्याह-भिन्नप्रवृत्तिनिमित्तव्यतिरेकासिद्धेः । व्यतिरेको ह्यभावः । एनमेवाह-द्रव्यस्यानेकशक्तिसमन्वितत्वात्, भिन्नं प्रवृत्तिनिमित्तमिति योगः । भेदेऽप्यनेकशक्तिसमन्वितत्वमिष्यत एव कैश्चिदित्याशङ्क्याह-शक्तिशक्तिमतोश्च-द्वयोरपि परस्परं भेदाभेदसंवित्तेः-भेदाभेदसंवेदनात् ।
- અનેકાંતરશ્મિ .... આશય એ કે, ઈન્દ્રમાં જુદા જુદા નિમિત્તને લઈને જુદા જુદા શબ્દની પ્રવૃત્તિ બતાવી, પણ માટી વગેરે દ્રવ્યમાં દ્રવ્ય છે, પર્યાય નથી એમ કહેવાય ત્યારે ‘દ્રવ્ય છે' - પર્યાય નથી' એવા બંને વ્યપદેશનું પ્રવૃત્તિનિમિત્ત એક જ છે – તેમાં રહેલું દ્રવ્યત્વ... ! એટલે એક નિમિત્તને લઈને બે વ્યપદેશ થયા, તો ઘટમાં પણ તેના સત્ત્વરૂપ એક નિમિત્તને લઈને જ સ્વદ્રવ્યાદિથી સત્ છે, પરદ્રવ્યાદિથી અસત્ છે એવા બે વ્યપદેશ થઈ શકે ને? તેથી, તમે જે દોષ આપ્યો હતો કે, “સત્ત્વને જ અસત્ત્વરૂપ માનો તો - વસ્તુ એકસ્વભાવી જ રહેવાથી - ભિન્ન પ્રવૃત્તિનિમિત્ત ન મળતાં, ભિન્ન-ભિન્ન શબ્દપ્રયોગ નહીં થઈ શકે” – તે દોષ નહીં આવે...
ઉત્તરપક્ષ તમારું કથન અયુક્ત છે, કારણ કે માટીમાં દ્રવ્ય-અપર્યાય વગેરે જુદો જુદો શબ્દપ્રયોગ પણ, પ્રવૃત્તિનિમિત્તની જુદાઈ હોય તો જ ઘટી શકે... પ્રવૃત્તિનિમિત્તના ભેદ વિના જુદો જુદો શબ્દપ્રયોગ પણ ન થઈ શકે.
પ્રશ્નઃ એક જ દ્રવ્યમાં પ્રવૃત્તિનિમિત્ત ભિન્ન-ભિન્ન હોઈ શકે ?
ઉત્તર : હા, કારણ કે એક જ દ્રવ્યમાં અનેક શક્તિઓ રહેલી છે. તેથી જુદા જુદા શબ્દપ્રયોગ માટે, પ્રવૃત્તિનિમિત્તરૂપ જુદી જુદી શક્તિઓ હોવી શક્ય જ છે.
શક્તિઓ અને શક્તિમાન - બંનેનું ભેદ-અભેદ રૂપે જ સંવેદન થતું હોવાથી, શક્તિ-શક્તિમાન - બંનેનો કથંચિત્ ભેદ અને કથંચિ અભેદ છે, અર્થાત્ શક્તિ-શક્તિમાન બંને અપેક્ષાએ જુદા પણ છે અને એક પૈણ છે.
... વિવરV[ .... 42. भैदेऽप्यनेकशक्तिसमन्वितत्वमिष्यत एव कैश्चिदिति । नैयायिकैः । तेषां हि मते अन्यद् घटादिद्रव्यम्, अन्या शक्तिरिति ।।
કનૈયાયિકો, શક્તિ-શક્તિમાનનો સર્વથા ભેદ માને છે. પણ, તેમ માનવામાં પ્રતીતિ વગેરેનો અપલાપ થતો હોવાથી, ભેદાભેદ માનવું જ યુક્તિસંગત છે.
રૂ. “ટ્રેડર્ણન્ય પર્વ સ્થિતિ વૈશ્રિવિતિ'
૨. “નેત્યાદ્રિ નૈવેવ' ત -પઢિ: . ૨. “ત્યાદ' તિ -પઢિ: -પાઠ: I
રૂતિ
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005532 |
| Book Title | Anekantjaipataka Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhavyasundarvijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 370 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |