Page Text
________________
ધિક્કાર:) व्याख्या विवरण-विवेचनसमन्विता
१४९ तस्य तेन सम्बन्धानुपपत्तेः, तादात्म्य-तदुत्पत्त्यभावात्, विवेकस्य वस्तुताऽशक्तेः, अप्रतिबद्धस्य च विशेषणत्वायोगात्, अतिप्रसङ्गात् उभयरूपमेव तदिति प्रतिपत्तव्यम्; अन्यथा तदनुपपत्तेरिति ॥
જ વ્યારા
... परपक्षेऽयोगात् । अयोगे कारणमाह-तुच्छत्वेन तस्य-अन्यविवेकाभावस्य तेन-भावेन सह सम्बन्धानुपपत्तेः । अनुपपत्तिश्च तादात्म्य-तदुत्पत्त्यभावात्, भाव-विवेकयोरिति । इहैव युक्तिमाह-विवेकस्य वस्तुताऽशक्तेः प्रतिबन्धासिद्ध्यैव । अप्रतिबद्ध एवायं विशेषणं भविष्यतीत्याशङ्कानिरासार्थमाह-अप्रतिबद्धस्य च - अन्यविवेकस्य विशेषणत्वायोगात् भावं प्रति । अयोगश्च अतिप्रसङ्गात्-यस्य कस्यचिद् विशेषणत्वापत्तेः । अत उभयरूपमेव भावाभावरूपतया तत्-वस्तु इति-एवं प्रतिपत्तव्यम्, अन्यथा-एवमनभ्युपगमे तदनुपपत्तेःवस्त्वनुपपत्तेः इति ॥
ખા અનેકાંતરશ્મિ .. જ સંભવિત નથી, કારણ કે (૧) અભાવ તુચ્છ હોવાથી તેની સાથે સંબંધ ન થાય, અને (૨) અભાવ વસ્તુરૂપ ન હોવાથી તેનો ભાવ સાથે તાદાભ્ય કે તદુત્પત્તિ સંબંધ ઘટી ન શકે... તે આ રીતે –
પટભેદ તે અભાવરૂપ છે અને ઘટ તે ભાવરૂપ છે. તેથી (૧) ભાવ-અભાવનો તાદાભ્ય પણ ન ઘટી શકે, અને (૨) ભાવથી ભાવની જ અને અભાવથી અભાવની જ ઉત્પત્તિ થતી હોવાથી, ભાવ-અભાવ વચ્ચે તદુત્પત્તિ સંબંધ પણ ન ઘટી શકે - આમ, સંબંધ જ ન ઘટવાથી, પટભેદ તે વસ્તુસ્વરૂપ બન્યા વિના ઘટનું વિશેષણ બની શકે નહીં. આ જ વાતને જણાવવા યુક્તિ કહે છે કે – વિવેકનો=અભાવનો ભાવ સાથે સંબંધ અસિદ્ધ હોવાથી જ, તે અભાવ વસ્તુરૂપ ન બને, તેનામાં વસ્તુતાની શક્તિ ન રહે.. અને વસ્તુરૂપ બન્યા વિના, ભાવની સાથે અપ્રતિબદ્ધ (=અસંબદ્ધ) એવો તે અભાવ, કોઈનું વિશેષણ પણ ન બની શકે..
પ્રશ્ન : સંબંધ ન હોવા છતાં પણ વિશેષણ માની લઈએ તો ?
ઉત્તર : તો તો ગધેડો પણ ઊંટનું વિશેષણ બનવા લાગશે, અર્થાત્ કોઈપણ કોઈનું પણ વિશેષણ બનવા લાગશે અને તેમ થતાં તો વિશેષણ-વિશેષ્યની વ્યવસ્થા જ અસંગત થશે. તેથી પટભેદને વિશેષણ બનાવી ઘટને જ અભાવરૂપ કહેવો યોગ્ય નથી.
નિષ્કર્ષઃ વસ્તુને સ્વદ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ ભાવરૂપ અને પરદ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ અભાવરૂપે – એમ ભાવાભાવરૂપ જ માનવી જોઈએ. જો સ્વરૂપે ભાવ અને પરરૂપે અભાવ ન માનવામાં આવે, તો વસ્તુની વસ્તુરૂપતા જ ન રહે.
કે અહીં પૂર્વપક્ષની માન્યતા પ્રમાણે જ દોષનું આપાદાન કર્યું હોવાથી, સંબંધ પણ પૂર્વપક્ષની માન્યતા પ્રમાણે જ બતાવ્યો છે... બૌદ્ધો, તાદાત્મ અને તદુત્પત્તિ બે જ સંબંધ માને છે.
૨. ‘તસ્ય તત્ર સજ્વલ્પા 'તિ -પઢિ:. ૨. ‘ટ્રોરેવ સંયોગ:' ત ટિપ્પUટુ-પ્રતી. રૂ. ‘વધૂસર્ચિવ' ત ૩-પાટ: I
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005532 |
| Book Title | Anekantjaipataka Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhavyasundarvijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 370 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |