________________
૨૦
જૈન દર્શનમાં ઉપયેગા
પ્રમાણે દર્શનને પણ જ્ઞાનને જ એક ભાગ કહી શકાય. કારણ કે ય પદાર્થનું જ્ઞાન થવામાં દર્શન એ છદ્મસ્થ જીની પહેલી ભૂમિકા છે.
આ સામાન્યધરૂપ દર્શનલબ્ધિ કે વિશેષ બોધરૂપ જ્ઞાનલબ્ધિ, ય પદાર્થના બોધ ગ્રહણમાં પ્રવર છે, ત્યારે તેને ઉપયોગ કહેવાય છે. એટલે ઉપગ એ જ્ઞાનલબ્ધિની પ્રવૃત્તિ છે. આ રીતે જ્ઞાનશક્તિના પ્રવર્તનમાં જ જીવ હોવાનું માલુમ પડતું હોવાથી શાસ્ત્રકારોએ ઉપયોગને જ
જીવનું લક્ષણ માન્યું છે. એ ઉપયોગ એ ચેતનાથી (જ્ઞાનથી) ભિન્ન નથી. તેમ છતાં જ્ઞાનની લબ્ધિ અવસ્થા, અને પ્રવૃત્તિ
અવસ્થાની ભિન્નતાની દ્રષ્ટિએ, જ્ઞાન-દર્શન અને ઉપગને ભિન્ન કહેવાય, તેમાં વધે નથી.
ચારિત્ર અંગે વિચારીએ તો તે પણ કંઈ ઉપયોગથી ભિન્ન નથી. શુદ્ધ ઉપગ તે જ ચારિત્ર છે. અર્થાત ઉપયોગની શુધ્ધાવસ્થાને ચારિત્ર કહેવાય છે. માટે ચારિત્રશબ્દ તે ઉપગની શુદધાવસ્થા દર્શક હેઈ, ઉપગથી ભિન્ન ન ગણાય. બાકી ઉપગને શુધપણે પ્રવર્તાવવાના લક્ષમાં જીવને લક્ષિત બનાવવાની દ્રષ્ટિએ ચારિત્રને ઉપયોગથી ભિન્ન દર્શાવવામાં વાંધો નથી.
વીર્ય એ આત્મશક્તિ રૂપે છે. આત્માના બળ– પરાકમ-શક્તિને વીર્ય કહેવાય છે. શારીરિક શક્તિને વી કહેવાય નહિ. અહિ તે આત્મિક શક્તિરૂપ વીર્યની
