________________
જૈન દનમાં ઉપયા
શરીર અને આત્મા, તે જીવની પાતાની અજ્ઞાનદશાથી તેને તે બન્ને ભિન્નરૂપે ભાસતાં નથી. જેથી અજ્ઞાની આત્મા તે શરીરને જ પેાતાના આત્મા સમજે છે. હું એટલે આ શરીર, એવી રીતે પેાતાને એળખે છે. પરંતુ એક આકાશક્ષેત્ર અવગાહી રહેલ જીવ અને પુદ્ગલના તેના સાચા લક્ષણ વડે નિર્ણય કરવામાં આવે તે તે બન્નેની ભિન્નતા સમજી શકાય છે.
૧૮
ઉપરાંત
ચૌદરાજ પ્રમાણુ લેાકાકાશમાં જીવ અને પુદ્ગલ ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, પણ અવસ્થિત છે. આ રીતે એક ક્ષેત્રાવગાહી બની રહેલ જીવ અને અજીવને જુદાં જુદાં એળખવા-સમજવા માટે દરેક જીવ અને અજીવમાં પેાતાનાં લક્ષણૢા, શાસ્ત્રમાં અતાવ્યાં છે. એ લક્ષણૈાથી જ તે દરેક પદાર્થ જુદા તારવી શકાય છે. તેમાં જીવનું લક્ષણ “ઉપયેગ” મતાવ્યુ છે. એટલે જેનામાં ઉપયોગ હાય તેને જ જીવ કહેવાય છે. આ ઉપયેાગની વ્યાખ્યા પહેલા પ્રકરણમાં વિચારી ગયા. આ ઉપયાગ જ જીવનું ત્રિકાલાભાષિત લક્ષણ છે. આત્માની ચડતી, પડતી, એટલે ઉત્થાન અને પતનમાં ઉપયાગ જ મુખ્ય કારણ છે. સુખ અને દુઃખ, સદ્ગતિ અને ક્રુગ`તિ, સંસાર અને મેાક્ષ, પુણ્ય અને પાપ, સમાધિ અને અસમાધિ, આમધાનું કારણુ ઉપયાગ જ છે. માટે જેએ ઉપયાગને યથાથ રૂપે સમજે છે, તેએ જ આધ્યાત્મિક ઉન્નતિ શાષી શકે છે.
