________________ 16 દેશનું વર્ણન. વરસાદ આણે છે, તેનું પાણે એ રીતે બંગાળ ઉપસાગરને જઈ મળે છે. મદ્રાસ ઈલાકાની ત્રણ મોટી નદીઓ-ગોદાવરી, કૃષ્ણ અને કાવેરીનાં મૂળ અત્રે મુંબાઈ કાંઠાના પીડામાં છે, અને વચગાળાના વિશાળ ઉચ્ચ પ્રદેરામાં થઈ હિંદને પૂર્વ કિનારે આવેલા સમુદ્રમાં તેઓ મળે છે. દક્ષિણ ઉરચ પ્રદેશનાં વન–અસલના સંસ્કૃત કવિઓએ કહ્યું છે કે, આ દક્ષિણ ઉચ્ચ ભૂમિ જંગલોથી ભરપૂર છે. સાલ, અબનસ, સીસમ, સાગ, અને બીજા મોટાં ઝાડ ત્યાં હજી પુષ્કળ છે. વિશેષ કરીને ઘાટ પર જ્યાં જ્યાં છેડના મૂળ બાઝી શકે છે, ત્યાં સુન્દર વનસ્પતિ પથરાઈ રહે છે, પણ હાલ ખેડાણ થવાથી પહાડના અંદરના ભાગમાં જંગ જોવામાં આવે છે. ઘઉં, જુવાર, બાજરી, વિગેરે ઝીણાં ધાન્ય, તમાકુ, કપાસ, શેરડી અને કઠોળનો પાક આખા દેશપર થાય છે. દક્ષિણ હિંદની કાળી જમીન ઘણું માતબર છે; અને ઘાટ તથા દરિયાની વચ્ચેની નીચી જમીનમાં ફળ આપનાર તાડ વર્ગનાં ઝાડ, ડાંગર, તથા બીજા માતબર ઉપરા ઉપરી પાક થાય છે, તે નીચલા બંગાળાના પાકની બબરી કરી શકે છે. એ મહિલી ઉચ્ચ ભૂમિ પર ઘણીવાર વરસાદની તાણ પડે છે; તેથી ખેતરને પાણું પાવાની જુદી જુદી યુકિતઓ લેકે કરી છે. કેટલાક પ્રતિમાં કુવાનાં પાણી. પાય છે, કેટલાકમાં તળાવનાં અને કેટલાક ભાગમાં નદીની ખીણનાં મુખ બાંધી લઈ સરવર જેવાં બનાવી તેમાંથી પાણી ખેતરમાં લે છે. ઉત્તર અને દક્ષિણ તરફના મિોસમના પવનથી થોડા માસ વરસાદ વરસે છે તેના પાણીને આ રીતે લોકો સંગ્રહ કરે છે, અને આખા વરસમાં જોઈએ ત્યારે ઉપયોગ કરે છે. જુવાર, બાજરી, રાગી, વિગેરે ઝીણું અનાજ સાધારણ લોકોનો મુખ્ય બારાક છે. ખાસ નિકાસ રૂ, અને ઘઉં છે. ઉચ પ્રદેશના ખનિજ–વળી આ ત્રિકાર ઉચ્ચ પ્રદેશમાં, અને તેમાંથી ફૂટી આગળ આવેલા ડુંગરામાં હિદની ખનીજ શેલત ભરાઈ રહેલી છે. આ પ્રદેશની ઈશાન કોરે બંગાળામાં અને મધ્ય પ્રાંતની ખીમાં કોયલાની ખાણેનો માટે રોજગાર હાલ
