________________ ક્ષેત્રફળ અને વસ્તી. કારને એટલે ગવર્નર-જનરલ ઈન કોન્સિલને તાબે છે. ગવર્નર જન૨લને વૉઈસરાય પણ કહે છે. શિયાળામાં તમની રાજધાની કલકત્તામાં છે. અને ઉનાળામાં હિમાલયની પડાશમાં સિમલામાં હોય છે. હિમાલયમાં દરિયાની સપાટીથી 7,000 ફુટની ઉંચાઈએ સિમલા છે. હિંદના વૈઈસરાયની નીમણુક ઇંગ્લાંડમાં મહારાણી કરે છે. મદ્રાસ અને મુંબાઈના ગવર્નર પણ તેજ પ્રમાણે નીમાય છે; બીજ પ્રતિાના મુખ્ય અમલદારની નીમણુક હિંદના અંગ્રેજ નોકરીમાંથી લાયકાત પ્રમાણે કરવામાં આવે છે, અને તે વાઈસરાય કરે છે, પણ લેફટનન્ટ-ગવર્નરની જગા આપવામાં સ્ટેટ સેક્રેટરીની મંજૂરી લેવી પડે છે. ક્ષેત્રફળ અને વસ્તી–નીચેના બે કાંઠા પરથી પ્રથમ કટા છલા સહિત બાર બ્રિટિશ પ્રાંતિનાં ક્ષેત્રફળ અને વરતી જાણવામાં આવશે, એમાંથી એદન અને આન્દામાન ટાપુઓ બાદ કર્યા છે; બીજું, દેશી - સ્થાનના તેર વિભાગ અને તે દરેકની વસ્તી તથા ક્ષેત્રફળ પણ જાણ્યામાં આવશે. પહેલા કઠામાં ઈ. સને 1891 માં વસ્તીની ગણત્રી થઈ તે પરથી બ્રિટિરા હિદની વસ્તીના આંકડા આપ્યા છે, એમાં એન અને આન્દામાન બેટની વસ્તી જણાવી નથી. કાઠાની નીચે ટૂંકી નોંધ આપી જણાવ્યું છે તે પ્રમાણે કેટલાક નવા પ્રાન્તમાં બરાબર ગણી થઈ શકી નથી, તિને લીધે ત્યાંની વસ્તીમાં કાંઈક આંકડા ઉમેરવા પડયા છે. આ આંકડા ઉમેરી અને એદન તથા આન્દામાન ટાપુઓની વસતી બાદ કરીએ તો ઈ. સને 1891 માં બ્રિટિશ હિંદની વસ્તી બધું મને બાવીસ કરોડ ને સવાદસ લાખ હતી. બીજા કોઠામાં આપેલા વસ્તીના કુલ આંકડામાં જે દેશી રાજ્યોમાં ગ--- પુત્રી થઈ શકી નથી તેની વસ્તીના આંકડા ઉમેરી લેવા જોઈએ. કાઠાની નીચે ટૂંક નોંધ આપી વધારી લેવાની સંખ્યાના આંકડા આશરે લખ્યા છે. એ ઉમે કરી લેતાં ઈસને 1891 માં દેશી રાજ્યની ખરી વસ્તી લગભગ છ કરોડ પિસાત લાખ થવા જાય છે. બ્રિટિશ હિદની બાવીસ કરોડ સવાદસ લાખ માણસની વિરતીમાં આ સંખ્યા ઉમરતાં ઈ. સને 1891 માં હિંદના બ્રિટિશ અને દેશી સંસ્થાનોની વસ્તી (દન અને આન્દામાનની બાદ કરતાં) 28 કરોડ ને 80 લાખ હતી.
