________________ સંતાલ લાકનો ધર્મ. 35 અને તેઓને પોતાના મૂળ પૂર્વજના સાત પુત્રોથી ઉત્પન્ન થયેલી માને છે. આખું ગામ ભેગું થઈ સાથે ઉજાણું કરે છે, શિકારે જાય છે, અને દેવલૂજન કરે છે. જાતિબંધન એવું જબરું છે કે ગુનેહગારને નાત બહાર મૂકો એજ માત્ર સંતાલલાકમાં સજા હતી. ભારે ગુનેહ કરનારને ગામમાં આગપાણીની બંધી કરી જંગલમાં એકલોકહાડી મિલતા. નાતવાલાએ ખુલ્લી રીત સમાધાન કરતા તો નાના અપરાધ માફ કરવામાં આવતા. સમાધાન કરવાને માટે અપરાધીઓએ બધા ગામને ઉજાણી આપવી પડતી તથા સર્વને સારૂ ચોખાનો દારૂ મસ પરે પાડ પડતો. સંતાલ લાકની ક્રિયાઓ–એ લાકમાં બાળલગ્ન થતાં નથી. પદરથી સત્તરવરસ લગીની ઉમરે જુવાન સ્ત્રી પુરૂષો પોતાને મનગમતાં લગ્ન કરવા જેવડાં થાય છે, ત્યારે પરણે છે. લગ્નક્રિયા કરી રહ્યા પછી કન્યાને પિયેરીયાં જેને સંબંધ તૂટ છે એવું જણાવવાને માટે તેનાં સગાં બળતા અંગારાને સાંબેલાવતી કરે છે, પછી પાણી છાંટીને હલાવી નાંખે છે. સંતાલ લેક પોતાની સ્ત્રીઓને માન આપે છે, અને પહેલીવારની સ્ત્રી વાંઝણી હોય તોજ ખીજી પરણે છે. તેઓ પતાનાં મડદાંને અમુક ક્રિયા કરી બાળે છે. મડદાંના માથાની પરીના ત્રણ કકડા દાદરા નદીમાં નાંખે છે. તેઓ એ નદીને પવિત્ર માને છે. સંતાલ લિકનો ધર્મ –વિદના મંત્ર કરનારા જે બળવાન અને હિતકારી દેવને પૂજતા હતા, તિવા દેવો સંતાના જાણવામાં નથી, તો એક સર્વશક્તિમાન ને કલ્યાણકારી દેવા માણસજાતનું પાલણ કરે છે તે વાત તેમનાથી કેમ સમજાય ? હિંદુ અને મુસલમાને એ મારી ઠેકીને હાંકી કહાડેલા સંતાલ લોક સમજતા નથી કે કાઈદેવ તેિમનાથી વધારે બળવાન હોય તે કંઈ પણ જાતનું દુઃખદેવાની ઈચ્છા કેમ ન કરે. કોઈ છટાદાર બેલનાર પાદરી પ્રતિદેવ વિશે તેમને બાધ કરતો હતો. તેને એક સંતાલે કહ્યું કે ત્યારે તે સમથે એક દેવ મને ખાઈ જાય તો હું શું કરું ? સંતાલ ધારે છે કે પૃથ્વી રાક્ષસથી ભરપૂર છે ને તેમની ઇતરાજ ન થાય તેટલા સારૂ તે બકરાં, કૂકડાં અને મરઘડાને તેમને ભેગ આપે છે. પોતાના પૂર્વજોના ભૂત, પ્રિત,નદીના પીશાચ, વનનાં ભૂત, કૂવામાંના વિતાળ, પર્વત પરના રાક્ષસે વિગરે બીજા ઘણું અદશ્ય જીવોને સતિષી
