________________ બાબાની કવિતા. પ૯ aહાણના કાયદા એટલે ધર્મશાસ્ત્ર - શાહ્મણે એ કાયદાને ધર્મનો એક વિભાગ તરીકે ગણ્યા છે. ઈ. સ. પહેલાં આશરે 300 વરસપર રચાયેલાં ગૃહ્યસૂત્ર નામે પુસ્તકો એમનું જૂનામાં જૂનું ધર્મશાસ્ત્ર (કાયદો) છે. ઈ. સન પહેલાં સુમારે 400 વરસ પર બનેલી મનુસ્મૃતિમાં ઉત્તર હિંદના બ્રાહ્મણોની રૂઢી એને સંગ્રહ કરે છે. બીજા પ્રખ્યાત સંગ્રહનું નામ યાજ્ઞવલક્યસ્કૃતિ છે. તે મેડો બનેલો છે; તે કદાચ ઈ. સનની પછી ર૦૦ વર્ષો પર બન્યા છે. આ સ્મૃતિઓ અને તેઓ ઉપર લખાયેલી ટીકાઓને આધારે હિંદુઓને ઘરવહેવાર હજી લગી ચાલે છે. એમણે કાયદાની ત્રણ શાખા કરી છે તેનાં નામ; (1) આચારધ્યાય—ઘર અને સંસારના અધિકાર અને કર્તવ્યા; (2) વ્યવહારાણાય-ન્યાય પ્રકરણ; (3) પ્રાયશ્ચિત્તાધ્યાય-ધર્મને લગતાં પાપના પ્રાયશ્ચિતિ કરવાની ક્રિયા અને તપ. એ શાત્રામાં લગ્ન, વારસો અને આહાર વિષે ઘણુ નિયમ છે. જાદી જૂદી નતિ વચ્ચે કન્યા આપલે કરવાની અને સાથે બેસી જમવાની બંધી કરીને તેઓએ નાતાને ભળી જતી અટકાવી છે. હિંદુઓએ તેમને ઈશ્વરી કાયદા જેવા ગણું માન્યા. પ્રાચીન હિંદને સુધારો કરનારા બ્રાહ્મણેએ આ ધર્મશાસ્ત્ર લાકમાં ફેલાવ્યાં. પરંતુ ખરું જોતાં તેઓમાં માત્ર ઉત્તરના બ્રાહ્મણ રાજ્યની રૂઢીઓનધેલી છે, અને હિંદની બધી જાતને તેઓ લાગુ પડતાં નથી. શ્રેષ્ઠ સ્મૃતિકાનું મત એવું છે કે હિંદના દરેક પ્રાન્તમાં ત્યાંના રીતરિવાજે એટલે દેશાચાર પાળવા જોઈએ, અને એ પ્રમાણે તેઓ અનાર્ય લાકેના રિવાજો અને ધારાને ચાલવા દેવાની રજા આપે છે. ઉદાહરણ-બ્રાહ્મણોમાં સ્ત્રીને બે વર હોય તો લાજી મરવાનું થાય, પણ દક્ષિણ હિંદના નર અને બીજી અનાર્ય જેતામાં એમ કરવાનો ચાલ છે. માટે તે સશાસ્ત્ર એટલે કાયદા પ્રમાણે છે, અને એ ધેરણ પ્રમાણે એ લોકોમાં વારસાના ધારા ચાલે છે. બ્રાહ્મણોની કવિતા–બ્રાહ્મણે હિંદુ લેકનાં પવિત્ર ધર્મપુસ્તકોના રચનારા તથા રક્ષણ કરનારા, તત્વજ્ઞાન તથા શાસ્ત્રવિદ્યાના જાણનાર અને કાયદા બનાવનાર હતા એટલું જ નહિ, પણ તેઓ તેમના કવિએ પણ હતા. તેમણે ઈતિહાસ લખ્યા નથી, પરંતુ અસલના વિગ્રહે, અને આર્ય
