________________ વારસ નહિ હોવાથી સરકારને મળેલાં દેશી રાજયો. ર૪૩ બંનેના સરખા હક્ક હતો. પણ રાજાને માત્ર એક દત્તક પુત્ર હોય તે ખાનગી મિલકત ઉપરના બે વારસાના હક્કને જોર્ડ ડેલહાઉસી બહુજ સંભાળથી જાળવતો હતો, તોપણ તેને રાજગાદીના હક્ક નથી એમત ગણતો. તેને વિચાર પ્રમાણે દેશી રાજ્ય એક સેંપરત કરેલી જાહેર મીલકત જેવું હતું, અને વારસાને વાજબી હક્ક ધરાવનાર સીધે પુરૂષ વારસ ન હોયતો એ હક્ક અંગ્રેજ સરકારે નક્કી કરે, અને તેમ કરવામાં માજી રાજાના કુટુંબનો સ્વાર્થ જેવો નહિ, પણુ પ્રજાના કલ્યાણને વિચાર કરવો. એ રાજ્યોને પાધરા અંગ્રેજી અમલ નીચે લાવવાથી તેનું કલ્યાણ ઘણીજ સફળ રીતે સચવાય છે એમ તે માનતિ. વારસ નહિ હોવાથી સરકારને મળેલાં દેશી રાજ્યો–એ ધારણ પ્રમાણે અંગ્રેજ સરકારને પ્રથમ સતારાનું રાજ્ય મળ્યું. 1818 માં પેશ્વાનું રાજ્ય છવું તે વખતે લાર્ડ હેસ્ટિસે એને ફરીને ઊભું કર્યું હતું. શિવાજીથી ઉતરેલા તેના વંશને રાજા 1848 માં પુત્ર વગર મરી ગયો, અને મરતી વેળા તેણે બળે લીધેલા દિકરાને અંગ્રેજ સરકારે કબુલ કર્યો નહિ (1849). એજ વરસમાં કોઈ એવું ડિરેક્ટર્સ તાબાનાં રાજ્ય અને રક્ષણમાં રહેલા મિત્રના રાજ્યની વચ્ચે બારીક તફાવત ગણી કરૌલીના સંસ્થાનને ખાલસા કર્યું નહિ. સતારાની પો ઝાન્સીનું સંસ્થાન 1853 માં પૂછ્યું. પણ એ નિયમ પ્રમાણે રાજ્ય ડૂબવાને ઘણું મશહુર બનાવ નાગપુરનો છે. હિંદના બ્રિટિશ રાજ્યથી વધારે જૂના મુઓ. એ રાજ્યને ખાલસા કરી તેને મધ્યપ્રાંત બનાવ્યો. હૈદરાબાદના નિજામના રક્ષણ માટે બ્રિટિશ ફેજ રાખવામાં આવતી તેનાં ખર્ચના નાણુ વરસે વરસ નિજામ આપી શકતો નહિ ને ચડ્યાં જતાં હતાં માટે તેની બાંહે ધરીને પેટે તેણે વરાડ પ્રાંત અંગ્રેજને આપ્યો તેથી ત્યાં પણ એજ વર્ષમાં બ્રિટિશ રાજવહીવટ ચાલ્યો. બીજા ત્રણ રાજવંશ પણ એ વરસમાં નામનિશાની વગર ચાલ્યા ગયાં, પણ તેથી અંગ્રેજી રાજ્યને વિસ્તાર વધ્યા નહિ. છેક દક્ષિણમાં કનૈટકનો માત્ર નામનો નવાબ, અને તાનનો નામનો રાજા એ બેઉ બિનવારસી મરણ પામ્યા. તેમની પદવી અને તેમના પાન તેમના મરણ પછી બંધ પડ્યાં, તોપણ તેમ
