________________ ૨૪ર 'લિટિશ હિંદનું સુદઢ થવું. આવ્યા છે કે હિંદના માંડલિક રાજાના મન પર રાજ્યતરફ પોતાની જુમ્મર લાવીના ઉંચા વિચારો ઠસાવવામાં આવ્યા છે. પણ જોર્ડ ડેલહાઉસીના વખતમાં જૂની વગર સુધરેલી પદ્ધતિનાં છેલ્લાં અને ખરાબમાં ખરાબ પરિણામ જોવામાં આવ્યાં. એ પરથી એના મનમાં એવું આવ્યું કે દેશી રાજાઓને કારભાર નુકશાનકારક અને નિયમથી ઉલટ છે. માટે તેમને હરેક વાજબી રસ્તે દૂર કરવા જોઈએ. જે રાજાઓ ગાદીએ હેય તેમની જોડે અને તેમના પણ અતના વાર સાથે કરેલા કરાર પ્રમાણિ કપણે પાળવા. પણ જે રાજવંશપેઢી દર પેઢી અંધેર ચલાવી, આપણું પ્રીતિ બેઈ હેય તમને બચાવો બેટી નરમ લાગણીને લીધે થવો ન જેઈએ, તથા જેની પાછળ ગાદીએ બેસનાર પણું અને વારસ નહોય તે વાને ચાલુ રાખ ન જોઈએ. આ ધેરણ પ્રમાણે વર્તવાથી દેશી રાજ અંગ્રેજ સરકારને હાથ આવે પણ તેમાં હિંદનો દત્તક કરવાનો રિવાજ વચમાં આવવાથી ગુંચવણ પડતી હતી. ખાનગી મિલ્કત સંબંધી હિંદુસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે દત્તપુત્રથી પેટના દીકરાનું સઘળું કામ સરે, તે પોતાના બાપની મરક્રિયા કરી શકે છે, તથા તેની મિલ્કતનો વારસ થાય છે. એબાબત કદી કોઈએ વાંધો ઉઠાવ્યો નથી. મરનારના તમામ હક્ક દત્તકને મળે છે. પણ ઈતિહાસમાં નોંધાયેલા બનાવો પરથી તથા રાજકીય બાબતમાં શું કરવું યોગ્ય છે અને શું અથાગ્ય છે તેના વિચાર પરથી એવી તકરાર લેવામાં આવી કે મરનારની પછી ગાદી પર બેશી રાજકરનારને આનિયમ લાગતો નથી; એ વિષયનો પાયો જજ છે. ઉપરી સરકાર એ હક કબૂલ રાખી શકે નહિ; કેમકે લાખ માણસનાં સુખને કેઈ નીચ ફળના ધૂતારાના હાથમાં મૂકવામાં કપટથી એને ગેર ઉપયોગ થઈ રાકે. “યતનાં સુખ” વિષેનું લૉર્ડ ડેલહાઉસીનું ધારણ અહીં લાગુ પડે છે. વહેમી અને ઘણીક વેળા ઠગાઈ ભરેલા બનાવટી વારસાના નિયમનો અમલ થવા દવ ત કરતાં બ્રિટિશ રાજવહીવટથી જે કલ્યાણ થાય તે તેના મનને વધારે બળવાન લાગતું હતું. લૉર્ડ ડેલહાઉસીનું મત- જ્યારે કોઈપણ દેશી રાજા સીધા વારસ તરીકે પેટના દીકરા મૂકી મરી જાય ત્યારે જોર્ડ ડેલહાઉસીના મત પ્રમાણે તમને બાપની ખાનગી મિલકત તેમજ રાજ્યગાદી
